Gri 2020 27098 2

ΑΡΙ
ΣΤΟΤ
ΕΛΕ
ΙΟΠΑΝΕΠΙΣ
Τ ΗΜΙΟΘΕΣΣ
ΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΠΟΛΥ
ΤΕΧΝΙΚΗΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑΑΡΧΙ
ΤΕΚΤ
ΟΝΩΝΜΗΧΑΝΙ ΚΩΝ
ΜΕΤ
ΑΠΤΥΧΙ
ΑΚΟΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΠΕ
ΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙ
ΚΟΣΑΡΧΙ
ΤΕΚΤ
ΟΝΙΚΟΣΣ
ΧΕΔΙ
ΑΣΜΟΣ
ΠαπαδοπούλουΣτ
έλλα,Αρχι
τέκ
τωνΜηχανι
κόςΑΠΘ
ΦελέκηΑθην
ά, Αρχ
ιτέκ
τωνΜηχανι
κόςΕΜΠ
ΜΕ
ΤΑΠΤ
ΥΧΙ
ΑΚΗΕ
ΡΕΥ
ΝΗΤ
ΙΚΗΕ
ΡΓΑΣ
ΙΑ
θΕ
ΣΣΑΛΟΝΙ
ΚΗ2018
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
“ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ“
Στέλλα Παπαδοπούλου
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ
Αθηνά Φελέκη
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ
ΒΙΩΣΙΜΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ

Επαναπροσδιορισμός της Σχολικής Αρχιτεκτονικής προς την Εκπαίδευση
για την Αειφορία
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Θεσσαλονίκη 2018
επιτροπή επίβλεψης
Κλειώ Αξαρλή
καθηγήτρια τμ. Αρχιτεκτόνων Μηχανίκων ΑΠΘ
Κατερίνα Μερέση
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ
ΔΗΛΩΣΗ ΜΗ ΛΟΓΟΚΛΟΠΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ
Με πλήρη επίγνωση των συνεπειών του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων, δηλώνω
ενυπογράφως ότι είμαι αποκλειστικός συγγραφέας της παρούσας Μεταπτυχιακής Ερευνητικής
Εργασίας, για την ολοκλήρωση της οποίας κάθε βοήθεια είναι πλήρως αναγνωρισμένη και
αναφέρεται λεπτομερώς στην εργασία αυτή. Έχω αναφέρει πλήρως και με σαφείς αναφορές,
όλες τις πηγές χρήσης δεδομένων, απόψεων, θέσεων και προτάσεων, ιδεών και λεκτικών
αναφορών, είτε κατά κυριολεξία είτε βάσει επιστημονικής παράφρασης. Αναλαμβάνω την
προσωπική και ατομική ευθύνη ότι σε περίπτωση αποτυχίας στην υλοποίηση των ανωτέρω
δηλωθέντων στοιχείων, είμαι υπόλογος ενάντι λογοκλοπής, γεγονός που σημαίνει αποτυχία
στην Μεταπτυχιακή Ερευνητική μου Εργασία και κατα συνέπεια αποτυχία απόκτησης Τίτλου
Μεταπτυχιακών Σπουδών, πέραν των λοιπών συνεπειών του νόμου περί πνευματικών
δικαιωμάτων. Δηλώνω, συνεπώς, ότι αυτή η Μεταπτυχιακή Ερευνητική Εργασία προετοιμάστηκε
και ολοκληρώθηκε από εμένα προσωπικά και αποκλειστικά και ότι, αναλαμβάνω πλήρως όλες
τις συνέπειες του νόμου στην περίπτωση κατά την οποία αποδειχθεί, διαχρονικά, ότι η εργασία
αυτή ή τμήμα της δεν μου ανήκει διότι είναι προϊόν λογοκλοπής άλλης πνευματικής ιδιοκτησίας.
Όνομα και Επώνυμο Υπογραφή Ημερομηνία

Συγγραφέα
Στέλλα Παπαδοπούλου
Αθηνά Φελέκη ..../10/2018

περίληψη
Η σύγχρονη εποχή παρά την πρόοδο που συντελείται στον τομέα της τεχνολογίας και
της επιστήμης με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου, χαρακτηρίζεται
ταυτόχρονα και από πολλαπλές “κρίσεις” στο πεδίο της οικονομίας, της κοινωνίας και του
περιβάλλοντος. Το υφιστάμενο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης έχει αποδειχθεί ζημιογόνο
τόσο για το περιβάλλον, όσο και για το ίδιο το άτομο. Η Αειφόρος Ανάπτυξη υπόσχεται να
επαναφέρει την ισορροπία στο σύστημα περιβάλλον – οικονομία – κοινωνία με στόχο την
μακροπρόθεσμη βελτίωση και διατήρηση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου. Ωστόσο, για την
επίτευξη των στόχων της απαιτείται στροφή στον τρόπο σκέψης και δράσης των πολιτών. Στα
πλαίσια αυτά, στο επίκεντρο τίθεται ο ρόλος της εκπαίδευσης ως το μέσο το οποίο θα οδηγήσει
στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών, ικανών να κτίσουν ένα καλύτερο μέλλον.
Στις μέρες μας, το εκπαιδευτικό μοντέλο που εφαρμόζεται αμφισβητείται και προωθείται
η Εκπαίδευση για την Αειφορία η οποία δίνει λύσεις και εισηγείται τρόπους με τους οποίους
μπορούν οι πολίτες να αποκτήσουν τα εφόδια που χρειάζονται για να διαμορφώσουν το
αειφόρο μέλλον που θα τους διασφαλίζει υψηλή ποιότητα ζωής (UNESCO, 2012, σελ.4). Καθώς
η εκπαίδευση επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της, η αρχιτεκτονική των σχολικών κτιρίων καλείται
να συμμετέχει στην αλλαγή αυτή με τη δημιουργία χώρων που ενισχύουν τους στόχους της
εκπαίδευσης για την αειφορία. Αντικείμενο έρευνας αποτελεί ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός
του σχολικου χώρου που ενσωματώνει βιώσιμες στρατηγικές με σκοπό την ανάδειξή τους σε
εκπαιδευτικά εργαλεία. Δεδομένου ότι ο σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων που ακολουθεί
τις αρχές της αειφορίας μπορεί να έχει παιδαγωγική αξία, επιχειρείται ο προσδιορισμός των
στοιχείων του δομημένου περιβάλλοντος και των σχεδιαστικών στρατηγικών που ανάγουν ένα
σχολικό κτίριο σε εκπαιδευτικό εργαλείο για την προώθηση των αρχών της αειφορίας.
Στην Ελλάδα ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων εφαρμόζεται μόλις

την τελευταία δεκαετία και ενώ η εκπαιδευτική κοινότητα προωθεί την εκπαίδευση για την
αειφορία, τα σχολικά κτίρια αδυνατούν να υποστηρίξουν την αλλαγή αυτή. Τα νέα σχολικά
κτίρια που κατασκευάζονται ενσωματώνουν ενεργειακά αποδοτικές στρατηγικές στο σχεδιασμό
τους με μοναδικό κριτήριο την επίτευξη των ενεργεικών στόχων που θέτει η νομοθεσία,
αγνοώντας τη συμβολή του χώρου στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης. Μέσα από
τη διερεύνηση της σχέσης του σχολικού κτιρίου, με το περιβάλλον και το εκάστοτε εκπαιδευτικό
σύστημα στη χώρα μας, παρατηρείται ότι η ενσωμάτωση βιοκλιματικών στρατηγικών και
ζητημάτων διαχείρισης της ενέργειας στο σχολικό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό δε συνδέονται
με την εκπαιδευτική διαδικασία και δεν έχουν καμία διδακτική. Επιπλέον, διαπιστώνεται ότι
οι υφιστάμενες σχολικές εγκαταστάσεις έχουν κατασκευαστεί στην πλειοψηφία τους πριν το
1975 και δεν πληρούν τις σύγχρονες προδιαγραφές για την ποιότητα του χώρου. Ωστόσο, οι
ενεργειακές αναβαθμίσεις που πραγματοποιούνται θέτουν ως αποκλειστική προτεραιότητα
τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, με αποτέλεσμα την απουσία συστημάτων που θα
μπορούσαν να συμμετέχουν στη διάδοση της εκπαίδευσης για την αειφορία.
Στον αντίποδα, στο εξωτερικό οι τάσεις στη σχολική αρχιτεκτονική ενισχύουν τους
στόχους της εκπαίδευσης προς την αειφορία και οι ενεργειακές στρατηγικές που εφαρμόζονται
κατά το σχεδιασμό λειτουργούν ως εκπαιδευτικά εργαλεία. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός
και η διασφάλιση της ποιότητας του εσωτερικού χώρου θεωρούνται δεδομένα και πλέον ο
αρχιτεκτονικός σχεδιασμός επικεντρώνεται στην ανάδειξη των ενεργειακών συστημάτων, με
σκοπό την εξοικείωση των χρηστών με τη χρήση και τη λειτουργία τους. Για την επίτευξη αυτού
του στόχου εφαρμόζονται κατά το σχεδιασμό, στρατηγικές που καθιστούν το χώρο εκπαιδευτικό
και σχετίζονται με την παροχή πληροφορίων, το σχεδιασμό χώρων για φυσική εμπλοκή και
κοινωνική αλληλεπίδραση και με τη δημιουργία περιβαλλοντικής κουλτούρας. Στα πλαίσια
της διερεύνησης όλων των σχεδιαστικών εργαλείων που μπορούν να ενσωματωθούν στην
αρχιτεκτονική σύνθεση ενός σχολικού κτιρίου για την ενίσχυση του εκπαιδευτικού του ρόλου
πάνω στις αρχές τις αειφορίας, αναλύονται υλοποιημένα παραδείγματα σχολικών κτιρίων του
εξωτερικού.
Τα υλοποιημένα παραδείγματα σχολικών κτιρίων που αναλύονται είναι το Willow, New

Jersey US, μία προσθήκη στο σχολείο Bertschi, Seattle US και το σχολείο Kingsmead, Chesh-
ire UK. Πρόκειται για τρία δημοτικά σχολεία που προωθούν μέσω του σχεδιασμού και της
λειτουργίας τους αειφορικές πρακτικές που σχετίζονται με την εγγύτητα με τη φύση, με την
αναγνώριση της ιστορικότητας του τόπου, με την ανακύκλωση των υλικών και των πόρων και με
την προώθηση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει το σχολείο
Kingsmead, το οποίο ενώ παρουσιάζει αυξημένες ενεργειακές καταναλώσεις, έχει χαρακτηριστεί
ως πρότυπο βιώσιμου σχεδιασμού και λειτουργίας, γεγονός που σχετίζεται κυρίως με την
ικανότητα του κτιρίου να δεσμεύει τους χρήστες απέναντι σε αειφορικές πρακτικές. Το σχολικό
αυτό περιβάλλον έχει αξιολογηθεί θετικά σε όλους τους τομείς από τους χρήστες μέσω του
συστήματος αξιολόγησης Building Use Studies (2006) καθιστώντας το ένα από τα καλύτερα
κτίρια που έχουν καταχωρηθεί ποτέ στη βρετανική βάση δεδομένων.
Από την έρευνα προκύπτει ότι ο βιώσιμος σχεδιασμός ενός κτιρίου προυποθέτει
τον ολοκληρωμένο και συμμετοχικό σχεδιασμό του. Ως ολοκληρωμένος σχεδιασμός νοείται
ο σχεδιασμός ο οποίος πραγματοποιείται από μία διεπιστημονική ομάδα συνεργατών που
ως στόχο έχουν την δημιουργία κτιρίων υψηλής απόδοσης με χαμηλό κόστος κατασκευής
και λειτουργίας κατά την διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Συμμετοχικός σχεδιασμός είναι
ο σχεδιασμός στην διαδικασία του οποίου συμμετέχουν οι χρήστες, το κοινό ή οι διάφορες
ομάδες συμφερόντων. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, η δέσμευση απέναντι στους στόχους
που θέτει ένα πρόγραμμα πιστοποίησης βοηθά σημαντικά στην επίτευξη των στόχων ενός
βιώσιμου σχολικού κτιρίου. Το βιώσιμο σχολικό κτίριο έχει μελετηθεί σύμφωνα με τις αρχές του
βιώσιμου σχεδιασμού δίνοντας έμφαση στη λειτουργία του ως χώρου ικανού να εκπαιδεύσει
περιβαλλοντικά ενσυνείδητους πολίτες. Τελικά, ο σχεδιασμός ενός βιώσιμου σχολικού κτιρίου
δεν επιδιώκει αποκλειστικά τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, αλλά αποβλέπει στη
διαμόρφωση του χαρακτήρα των ανθρώπων, έτσι ώστε η προστασία του περιβάλλοντος να
γίνει τρόπος ζωής. Αυτό είναι τελικά και το ζητούμενο και το πιο οικονομικά αποδοτικό στο
μέλλον.
abstract
The modern age, despite the progress happening in the fields of technology and sci-
ence in order to improve the quality of life is also characterised by multiple crises in the fields
of economy, society and environment. The current production and consumption patterns, have
proven to be damaging both for the environment and it’s inhabitants. Sustainable Development
promises to restore the balance in the system environment - economy - society, aiming at the
longterm improvement of quality of life. However, in order to achieve these objectives, a shift is
needed in people’s mentality. In this context, interest is now focussed on the role of education as
the means to create active citizens capable of building a better future.
Nowadays, the current educational model is being challenged and Education for Sustain-
able Development is implemented as a means to develop skills and attitudes which will lead to
a more sustainable future. As education redefines it’s role to sustainable development, school
building architecture is anticipated to take part at this change, by creating spaces which enhance
the goals of Education for Sustainable Development. The purpose of this research is the study of
school building architecture which integrates sustainable practices in the design as education-
al tools. Assuming that sustainable school facilities may have pedagogical value, this study at-
tempts to identify the elements of the built environment and the design strategies which convert
a school building to an educational tool for promoting sustainability.
In Greece, bioclimatic school design has only been applied since 2008 and while ed-
ucators are implementing Education for Sustainable Development into the curriculum, school
buildings are unable to support this action. New school buildings incorporate energy - efficient
strategies aiming to achieve the energy goals set by legislation, ultimately neglecting the impact
of sustainable school design on children’s environmental awareness. Through the study of the re-
lationship formed between the school building, the environment and the educational system in
Greece, it is noted that the integration of bioclimatic strategies and energy management issues
into school design is not linked to the educational process and has no teaching value. It is also
stated that the majority of the existing school facilities have been constructed before 1975 and
therefore do not meet the modern indoor quality standards. However the renovations and the
energy upgrades of this buildings focus solely on reducing energy consumption, resulting in the
absence of strategies that could be involved in disseminating sustainability education.
On the contrary, the trends in school architecture abroad strengthen the objectives of
education towards sustainability converting sustainable architectural features into educational
tools. Bioclimatic design, sustainable design and indoor space quality are taken for granted and
architectural design concentrates on the projection of energy efficient systems in order to famil-
iarise the students with their operation. To achieve this goal, design patterns, concerning factual
information, physical engagement, social interaction, and social norms, are implemented into
the architecture of a green building that aspires to teach about environmental issues. In order to
determine all the architectural elements which can serve as educational tools for environmental
issues, we analyse Teaching Green School Buildings abroad.

We concentrate on the study of Willow Primary School, New Jersey, U, an expansion
of Bertschi Primary School, Seattle, US and Kingsmead Primary School, Cheshire, UK. These are
three school buildings that through their design promote sustainable practices concerning issues
as proximity to nature, historicity of the site, recycling materials, conserving resources and pro-
moting alternative means of transportation. Of particular interest is Kingsmead Primary School,
which despite it’s high energy consumption, it is considered an exemplar of sustainable design
and operation, which is mainly related to the building’s ability to engage students towards sus-
tainable practices. Kingsmead Primary School rates highly from the occupants’ point of view. On
the basis of Building Use Studies (BUS) ratings and benchmarks, it falls in the top 10 percent of
buildings in the current BUS British dataset, making it one of the best buildings BUS has regis-
tered.
In the context of this research, we come to the conclusion that sustainable building de-
sign presupposes it’s integrated and participatory approach. Integrated planning is the design
process which is carried out by a multidisciplinary team aiming the creation of high performance
buildings with low manufacturing and operating costs over their life cycle. Participatory planning
is the design which involves users, the public or various stakeholders. According to literature,
commitment to the goals set by a certification program helps significantly to achieve the objec-
tives of a sustainable school building. Α sustainable school building must be designed according
to the principles of sustainable design emphasising on its function as a means of educating envi-
ronmentally conscientious citizens. Finally, the design approach of a sustainable school building
doesn’t concentrate solely on reducing energy consumption, but contributes to forming a more
sustainable lifestyle. This is ultimately the most demanding and the most cost-effective in the
future.
Περιεχόμενα
01 | εισαγωγή 15
02 | μεθοδολογία 16
03 | Η εξέλιξη του σχολικού κτιρίου και η σχέση του με το περιβάλλον στην Ελλάδα 17
περίοδος 1830 - 1880 17
περίοδος 1880 - 1894 19
περίοδος 1894 - 1930 22
περίοδος 1930 - 1962 24
περίοδος 1962 έως και σήμερα 26
04 | Εισαγωγή στην εκπαίδευση για την αειφορία. 31
05 | Διαχείριση του υφιστάμενου σχολικού κτιριακού δυναμικού και προοπτικές
εξοικονόμησης ενέργειας στα πλαίσια της εκπαίδευσης για την αειφορία στην Ελλάδα. 35
06 | Το σχολικό κτίριο ως εργαλείο για την εκπαίδευση για την αειφορία. 41
06 | 1 | Στρατηγικές Σχεδιασμού Εκπαιδευτικού Σχολικού Χώρου. 44
Παροχή Πληροφορίας - Σήμανση 44
Σχεδιασμός χώρων για φυσική εμπλοκή 45
Σχεδιασμός χώρων για κοινωνική αλληλεπίδραση 46
Δημιουργία κοινωνικών προτύπων 46
06 | 2 | Προϋποθέσεις επιτυχημένου Βιώσιμου Σχεδιασμού. 46
Διασφάλιση ποιότητας του εσωτερικού χώρου. 47
Ευανάγνωστος Σχεδιασμός 47
Μορφολογία και αισθητική 47
07 | Υλοποιημένα παραδείγματα σχολικών κτιρίων που λειτουργούν ως
περιβαλλοντικά εργαστήρια. 51
07 | 1 | WILLOW SCHOOL, N. Jersey, US 52
07 | 1 | 1 Προϋποθέσεις επιτυχημένου Βιώσιμου Σχεδιασμού. 54
07 | 1 | 2 Στρατηγικές Σχεδιασμού Εκπαιδευτικού Σχολικού Χώρου 58
07 | 2 | BERTSCHI SCHOOL, Seattle, US 63
07 | 3 | KINGSMEAD PRIMARY SCHOOL, Cheshire, UK 73
07 | 4 | Συγκεντρωτικοί Πίνακες 82
08 | συμπεράσματα 85
01|εισαγωγή
Η περιβαλλοντική κρίση αποτελεί τη σπουδαιότερη πρόκληση του 21ου αιώνα, με

το δομημένο περιβάλλον να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ισχύουσας
κατάστασης, αφού ευθύνεται για το 40% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης. Για τον
περιορισμό του φαινομένου, η χώρα μας έχει δεσμευθεί απέναντι στις ευρωπαικές οδηγίες που
απαιτούν έως το 2020, εξοικονόμηση ενέργειας της τάξεως του 20%, αντίστοιχη μείωση των
εκπεμπόμενων ρύπων διοξειδίου του άνθρακα και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε
ποσοστό 20%. Η ανάγκη ανταπόκρισης στις πολλαπλές κρίσεις που συντελούνται στα πεδία της
κοινωνίας, της οικονομία και του περιβάλλοντος, θέτει στο επίκεντρο το ρόλο της εκπαίδευσης
και των σχολικών κτιρίων.
Οι σχολικές εγκαταστάσεις αποτελούν σημαντικό ποσοστό του δημόσιου κτιριακού

δυναμικού και συνεπώς, το πλήθος τους σε συνδυασμό με τη λειτουργία τους τα καθιστούν
έναν από τους σημαντικότερους τομείς παρέμβασης, με δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας
της τάξης του 22 - 30% (Δήμος Θεσσαλονίκης, 10/10/2018, σελ.17). Ταυτόχρονα, το σχολείο
ως φορέας κοινωνικών αξιών μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην αναζήτηση λύσεων για την
αντιμετώπιση της σύγχρονης κοινωνικής και περιβαλλοντικής κρίσης. Μιας και η υποβάθμιση
του φυσικού περιβάλλοντος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ενεργοβόρα συμπεριφορά των
ατόμων, το σχολείο που λειτουργεί δίνοντας έμφαση στην ενεργειακή κατανάλωση, δύναται
να λειτουργήσει ως ζωντανό «εργαστήρι» περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και να αποτελέσει
παράγοντα διαμόρφωσης περιβαλλοντικής συνείδησης (Αναλυτή Β., 9/10/2018).
Καθώς οι εκπαιδευτικές τάσεις εξελίσσονται προωθώντας την εκπαίδευση για την

αειφορία, οι σχολικές εγκαταστάσεις οφείλουν μέσω της μη ενεργοβόρας λειτουργίας τους
να υποστηρίξουν την αλλαγή αυτή στην πράξη. Ωστόσο, ο σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων
με μοναδικό κριτήριο την ενεργειακή συμπεριφορά τους, παραμελεί το ρόλο που δύναται να
διαδραματίσουν οι χρήστες στη βιώσιμη ανάπτυξη (Lippman, 2010, σελ.1). Ο αρχιτεκτονικός
σχεδιασμός των εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων αποκτά πολυσήμαντο ρόλο, αφού στόχος
είναι η υλοποίηση ενός σύγχρονου, μη ενεργοβόρου, φιλικού προς το περιβάλλον κτιρίου,
του οποίου η λειτουργία θα ενισχύει την περιβαλλοντική συνείδηση των χρηστών του. Καθώς
οι χρήστες ενός σχολείου με βιοκλιματικό σχεδιασμό και αποδοτική λειτουργία διδάσκονται
εμπειρικά τις βασικές περιβαλλοντικές αρχές, επιχειρείται αναπόφευκτα η σύνδεση της
σχολικής αρχιτεκτονικής με την εκπαίδευση για την αειφορία.
Στην Ελλάδα ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων εφαρμόζεται μόλις την
τελευταία δεκαετία αποδίδοντας βαρύτητα στον φυσικό φωτισμό, στην ποιότητα του αέρα
και στην ενεργειακή απόδοση του κτιρίου. Ενώ οι έρευνες επικεντρώνονται γύρω από την
εφαρμογή νέων ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων στα σχολεία, η έννοια της περιβαλλοντικά
εκπαιδευτικής αρχιτεκτονικής δεν έχει λάβει την αντίστοιχη προσοχή. Στα πλαίσια αυτά, στην
παρούσα εργασία επιχειρείται η διερεύνηση της συνεισφοράς του βιώσιμου αρχιτεκτονικού
σχεδιασμού ενός σχολικού κτιρίου στη διδακτική των αρχών της αειφορίας.
Βιώσιμο Σχολικό Κτίριο - Επαναπροσδιορισμός της σχολικής αρχιτεκτονικής προς την εκπαίδευση για την αειφορία| 15
02|μεθοδολογία
Αφετηρία της έρευνας αποτελεί ο προσδιορισμός της σχέσης του σχολικού κτιρίου με το
πρόγραμμα σπουδών και το περιβάλλον διαχρονικά. Μέσα από την ανάλυση αυτή επιχειρείται
η διερεύνηση των μορφολογικών αλλαγών που πραγματοποιούνται στο κτίριο ανάλογα με το
εκάστοτε εκπαιδευτικό σύστημα και εάν αυτές λαμβάνουν υπόψη τη σχέση του κτιρίου με το
περιβάλλον. Η επιλογή δημοτικών σχολικών κτιρίων για τη διερεύνηση του ρόλου του βιώσιμου
αρχιτεκτονικού σχεδιασμού βασίζεται στην άποψη ότι στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού
ο χαρακτήρας είναι εύπλαστος και οι πιθανότητες υιοθέτησης αειφόρων πρακτικών είναι
σημαντικά περισσότερες σε σχέση με την εφηβική ηλικία όπου το άτομο έχει ήδη διαμορφώσει
καθημερινές συνήθειες.
Στην πορεία, αναλύονται οι αρχές και οι στόχοι της εκπαίδευσης για την αειφορία
που αποτελεί τη σύγχρονη εκπαιδευτική μέθοδο και ενσωματώνει στο πρόγραμμα σπουδών
μεταξύ των άλλων και ζητήματα διαχείρισης του περιβάλλοντος. Η αλλαγή του εκπαιδευτικού
συστήματος θέτει νέες λειτουργικές και ενεργειακές απαιτήσεις και συνεπάγεται αναπόφευκτα
την υιοθέτηση μίας βιώσιμης σχεδιαστικής μεθόδου. Στα πλαίσια της αναβάθμισης του
υφιστάμενου σχολικού κτιριακού δυναμικού αναλύονται οι προοπτικές εξοικονόμησης
ενέργειας και οι βιοκλιματικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ένα ήδη
υλοποιημένο σχολικό κτίριο, ώστε να ενισχύσουν την εκπαίδευση για την αειφορία. Όσον
αφορά την ανέγερση νέων σχολικών εγκαταστάσεων, η βιβλιογραφική έρευνα τοποθετεί στο
επίκεντρο το “Πράσινο Σχολικό Κτίριο” που λειτουργεί ως εκπαιδευτικό εργαλείο για τη μετάδοση
αειφορικών πρακτικών. Ο βιοκλιματικός - ενεργειακός σχεδιασμός ενός σχολικού κτιρίου
λαμβάνεται ως δεδομένο και πλεόν συνδέεται όχι μόνο με την ενεργειακή συμπεριφορά του
κτιρίου αλλά με το πόσο ο ίδιος ο χώρος δύναται να λειτουργήσει ως παράδειγμα προώθησης
της βιωσιμότητας.
Στα πλαίσια αυτά διερευνάται η προοπτική των σχολικών κτιρίων να υποστηρίξουν

τη διδασκαλία περιβαλλοντικών ζητημάτων που έχουν εφαρμοστεί στο σχεδιασμό τους. Για
την κατανόηση της λειτουργίας του σχολικού κτιρίου ως “Τρισδιάστο Εγχειρίδιο” (Newton C.,
Wilks S., Hes D., 2009), αλλά και τον προσδιορισμό των ενεργειακών στρατηγικών που έχουν
εφαρμοστεί, αναλύονται υλοποιημένα παραδείγματα εκπαιδευτικών κτιρίων του εξωτερικού.
Με την ανάλυση αυτή επιδιώκεται ο ορισμός και η καταγραφή των συστημάτων - στρατηγικών
που έχουν προβλεφθεί κατά το σχεδιασμό και ενισχύουν την εκπαίδευση για την αειφορία.
Βαρύτητα αποδίδεται στον εντοπισμό των παθητικών συστημάτων εξοικονόμησης πόρων που
εφαρμόζονται στα σχολικά κτίρια και αναδεικνύονται μέσω του σχεδιασμού σε εκπαιδευτικά
εργαλεία.
16 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

03| Η εξέλιξη του σχολικού κτιρίου και η σχέση του με το περιβάλλον στην
Ελλάδα
Το σχολικό κτίριο, όντας ο χώρος όπου μεταδίδεται η γνώση και κοινωνικοποιείται το

άτομο διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα του, αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο της αρχιτεκτονικής
σύνθεσης. Η σχολική αρχιτεκτονική και η εξέλιξή της μέσα στον χρόνο επηρεάστηκε αισθητά
από τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της κάθε εποχής, καθώς επίσης και από
τις παιδαγωγικές αντιλήψεις που κυριάρχησαν σε κάθε χρονική περίοδο. Στο παρόν κεφάλαιο
θα επιχειρηθεί η ανάλυση της εξέλιξης του σχολικού κτιρίου με περιβαλλοντικά κριτήρια και ο
ρόλος του στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης των μαθητών. Αναλυτικότερα, θα
αναλυθεί η μορφή του σχολικού κτιρίου ανά περιόδους και θα σχολιαστεί με βάση το πόσο
λαμβάνονταν υπόψη το περιβάλλον τόσο το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό.
Σημαντική μονάδα του σχολικού κτιρίου αποτελεί η αίθουσα διδασκαλίας, όπου λαμβάνει
κυρίως χώρα η εκπαιδευτική διαδικασία, επικρατώντας από τον 19ο αιώνα ως το κεντρικό
οργανωτικό σχήμα της σχολικής εκπαίδευσης. Συνιστώσες της εκπαιδευτικής διαδικασίας
θα αποτελέσουν η ανάδειξη του σχολείου σε σημαντικό μηχανισμό στήριξης του αστικού
κράτους, που συνεπάγεται σε αύξηση του μαθητικού πληθυσμού και ανάγκη ομαδοποίησης
του. (Τσουκαλά, 1998, σ. 62). Ενώ λοιπόν στην αρχή της λειτουργίας του ελληνικού κράτους το
σχολικό κτίριο αποτελούνταν από μόνο μία αίθουσα διδασκαλίας, ο αυξανόμενος μαθητικός
πληθυσμός και η αλλαγή των εκπαιδευτικών μεθόδων από την αλληλοδιδακτική διδασκαλία
στην συνδιδακτική, συνετέλεσαν στην αλλαγή της μορφής του σχολικού κτιρίου, αλλαγή που θα
αναλυθεί στη συνέχεια.
περίοδος 1830 - 1880

Πρώτη απάντηση στο ανοιχτό ζήτημα της εσωτερικής οργάνωσης των πρωτοβάθμιων
σχολείων στα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αποτελεί η μέθοδος της
αλληλοδιδακτικής διδασκαλίας. Το αλληλοδιδακτικό σχολείο δημιούργημα του JosephLan-
caster (1805), εμφανίστηκε στις αρχές του 19ου αι. στην Αγγλία, ενώ στη συνέχεια η μέθοδος
αυτή τροποποιήθηκε στη Γαλλία από τον CharlesLouisSarazin (1829). Στον ελληνικό χώρο
εμφανίστηκε ήδη πριν το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821 αλλά οι πρώτες συστηματικές
προσπάθειες εφαρμογής της αλληλοδιδακτικής μεθόδου τοποθετούνται στην περίοδο του
Καποδίστρια (Τζαρτζάς, 2002).

Η μέθοδος αυτή δίνει την δυνατότητα της επέκτασης της στοιχειώδους εκπαίδευσης
σε όλους τους πολίτες, μέσα στον λιγότερο δυνατό χρόνο και με το μικρότερο δυνατό κόστος.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός μαθητών σε μία μόνο
αίθουσα, υπό την επίβλεψη ενός μόνο δασκάλου. Στο αλληλοδιδακτικό σχολείο ο δάσκαλος
κρατάει ουσιαστικά τη θέση του επόπτη και του εξεταστή. Το διδακτικό έργο του αναλαμβάνουν
οι πρωτόσχολοι, οι περισσότερο προχωρημένοι και προσαρμοσμένοι στη μηχανική της μεθόδου
μαθητές: γενικοί πρωτόσχολοι για την εποπτεία όλου του σχολείου, μερικοί πρωτόσχολοι για τη
διδασκαλία της κάθε μιας από τις κλάσεις στο καθένα μάθημα. Η μέθοδος συγχρονίζει όλες αυτές
τις ανεξάρτητες παραδόσεις μαθημάτων στις διάφορες κλάσεις από τους πρωτόσχολους, έτσι
ώστε η κάθε χρονική στιγμή να είναι πλήρης από πολλαπλές αλλά όχι άταχτες δραστηριότητες.
(Καλαφάτη, Ελένη, 1988, σ. 29).
Για την κατασκευή και την λειτουργία των αλληλοδιδακτικών σχολείων συντάχθηκε το
1830 από τον Ι. Κοκκώνη ο οδηγός της αλληλοδιδακτικής, ο οποίος στην ουσία αποτελεί την
μετάφραση του αντίστοιχου εγχειριδίου του Sarazin. Σύμφωνα με αυτόν, τα νέα σχολεία πρέπει
να χτίζονται στους οικισμούς, αλλά μακριά από πολυσύχναστους δρόμους. Ο αύλειος χώρος
του σχολείου περιστοιχίζεται από υψηλό τοίχο, λειτουργώντας ως αυστηρό διαχωριστικό
μεταξύ του σχολείου και της γειτονιάς. Αντιθέτως, το εσωτερικό του σχολείου χαρακτηρίζεται
από διαφάνεια, ούτως ώστε να επιτρέπεται ανεμπόδιστα η επιτήρηση των μαθητών από τον
διδάσκοντα. Για τον λόγο αυτόν η έδρα του διδάσκαλου βρίσκεται σε υπερυψωμένη θέση. Το
κτίριο του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου είναι παραλληλόγραμμο με υψηλή οροφή, οι διαστάσεις
του οποίου εξαρτώνται από τον αριθμό των μαθητών, δεδομένου ότι ο χώρος που πρέπει
να καταλαμβάνει ο κάθε μαθητής είναι αυστηρά καθορισμένος. Διαθέτει μεγάλα διαμπερή
ανοίγματα στις μεγάλες πλευρές του παραλληλόγραμμου, για τον καλό αερισμό του χώρου,
αφού σύμφωνα με τις απόψεις της εποχής για την υγιεινή, ο βρώμικος αέρας εγκυμονούσε
κινδύνους όντας πηγή μετάδοσης νόσων. Επιπλέον τα ανοίγματα τοποθετούνται στα δύο μέτρα
από το δάπεδο, ούτως ώστε να εμποδίζεται η οπτική επαφή των μαθητών με τον αύλειο χώρο.
Έχοντας προσδιορίσει την μορφή της αίθουσας, ο οδηγός περιγράφει και την επίπλωση του
χώρου, η οποία χωροθετείται με ακρίβεια. Συγκεκριμένα, περιγράφεται πλήρως η μορφή και τα
υλικά των επίπλων, καθώς επίσης και η χρησιμότητά τους.
Πίνακας όπου δίνονται οι διαστάσεις των διδακτηρίων αλληλοδιδακτικής αναλόγως με τον αριθμό των μαθητών.
Πηγή : Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 1821 - 1929, Από τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό,
Καλαφάτη Ελένη, σελ 82
Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι το αλληλοδιδακτικό σχολείο το οποίο αποτελείται

από μία αίθουσα αποτελεί έναν αυστηρά σχεδιασμένο χώρο, με στατική επίπλωση, ούτως
ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί η αλληλοδιδακτική μέθοδος με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Όσο αφορά την ποιότητα του εσωτερικού χώρου, σημασία δίνεται μόνο στην ποιότητα
του αέρα, ενώ έννοιες όπως θερμική, οπτική και ακουστική άνεση είναι έννοιες που δεν
λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό. Η επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον του σχολείου είναι
απαγορευτική διαμορφώνοντας σχολικά κτίρια “κλειστά” χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τόσο
ο προσανατολισμός του κτιρίου όσο και οι κλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής. Στην
πραγματικότητα τα σχολεία που κατασκευάζονται την περίοδο αυτή έχουν την ίδια μορφολογία

ανεξάρτητα με την περιοχή στην οποία χτίζονται και ο ρόλος τους περιορίζεται αποκλειστικά
στην παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης.
Διαγράμματα κάτοψης και τομής αλληλοδιδακτικού σχολείου 420 περίπου μαθητών και σχηματική αναπαράστασης
της σχέσης της έδρας με το πρώτο θρανίο
Πηγή: Η σχολική τάξη, Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Χώρος, ομάδα, πειθαρχία, μέθοδος, Ματσαγγούρας
Ηλείας, σελ. 77
Φωτογραφίες του αλληλοδιδακτικού

σχολείου Άργους. Στην πάνω φωτογραφία
φαίνεται η όψη προς την αυλή, ενώ στην
κάτω η όψη προς τον δρόμο
Πηγή: Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης 1821 - 1929, Από τις
προδιαγραφές στον προγραμματισμό,
Καλαφάτη Ελένη, σελ. 303

Την αλληλοδιδακτική μέθοδο διδασκαλίας διαδέχθηκε η συνδιδακτική οριστικά το
1880, της οποίας η επιβολή θα δημιουργήσει έναν νέο πρότυπο σχολικό χώρο. Η νέα μέθοδος
θεωρείται περισσότερο κατάλληλη από τη μηχανιστική αλληλοδιδακτική για την αγωγή και την
εγχάραξη αξιών, για την καλλιέργεια της κρίσης μάλλον, παρά της μνήμης, για την ανάπτυξη της
έννοιας του καθήκοντος αντί του αυτοματισμού της υπακοής. Η μέθοδος αυτή πραγματοποιεί
ένα είδος σύνθεσης της ατομικής μεθόδου, από την οποία δανείζεται τη διδασκαλία που
γίνεται άμεσα από το δάσκαλο, και της αλληλοδιδακτικής μεθόδου, από την οποία κρατά το
συλλογικό χαρακτήρα της μετάδοσης της γνώσης. Το ιδεατό σχήμα που βρίσκεται στη βάση της
μεθόδου είναι ένας δάσκαλος να διδάσκει κατευθείαν, χωρίς την παρεμβολή πρωτόσχολων,
έναν περιορισμένο αριθμό μαθητών που έχουν όλοι το ίδιο μέσο επίπεδο σε όλα τα μαθήματα.
Στην πράξη όμως, για να μην αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των τάξεων και κατά συνέπεια των
δασκάλων, η κάθε τάξη διαιρείται σε τμήματα κατά το δυνατόν ομοιογενή, και κατά το διάστημα
που ο δάσκαλος διδάσκει σε ένα απ’ αυτά, τα άλλα απασχολούνται σιωπηρά. (Καλαφάτη, Ελένη,
1988, σσ. 129-130).

Τον οδηγό του Ι. Κοκκώνη θα αντικαταστήσει το έργο του Σπ. Μωραΐτη “Διδασκαλική: Οι
Σύντομοι Οδηγίαι περί της χρήσεως της νέας μεθόδου διδασκαλίας το 1880” και θα αποτελέσει
τον νέο επίσημο κανονισμό για την οργάνωση των εγκαταστάσεων του σχολείου. Ο κανονισμός
αυτός θα παραμείνει σε ισχύ μέχρι το 1894. Η δομή του βιβλίου του κανονισμού θυμίζει αρκετά
εκείνη του Οδηγού του Κοκκώνη. Στο πρώτο κεφάλαιο, “περί του διδακτηρίου”, περιγράφεται
η σωστή χωροθέτηση ενός σχολικού χώρου. Στη συνέχεια περιγράφεται η διαρρύθμιση της
αίθουσας διδασκαλίας και η διάταξη της κάτοψης. Έπειτα γίνεται αναλυτική περιγραφή του
εξοπλισμού της σχολικής αίθουσας, ενώ στα επόμενα κεφάλαια, “περί της εν τώ σχολείω
τάξεως” και “περί του διδασκαλικού χαρακτήρος”, αναλύεται η σχέση ανάμεσα στον χώρο που
προδιαγράφεται από τον κανονισμό και τον τρόπο που αυτός χρησιμοποιείται.
Η χωροθέτηση του συνδιδακτικού σχολείου θα πρέπει να είναι στο κέντρο της πόλης,
ώστε να περιορίζονται οι αποστάσεις που θα έπρεπε να διανύσουν οι μαθητές, αλλά και μακριά
από τα θορυβώδη μέρη της πόλης. Επιπλέον, το κτίριο θα πρέπει να είναι πανταχόθεν ελεύθερο,
ενώ η αυλή του θα πρέπει να είναι διπλάσια από την επιφάνεια του. Τέλος, η θέση του κτιρίου
σύμφωνα με τον κανονισμό θα πρέπει να επιλέγεται με υγειονομικά κριτήρια, που έχουν να
κάνουν με τον επαρκή ηλιασμό και την έλλειψη υγρασίας. Όπως και στο αλληλοδιδακτικό
σχολείο, έτσι και στο συνδιδακτικό ο σχολικός χώρος που αποτελείται από την αυλή και το
κτίριο οριοθετείται αυστηρά μέσω ψηλού τοίχου, ο οποίος εμποδίζει την οπτική επαφή του με
το γύρω περιβάλλον. Συμπερασματικά, το σχολικό κτίριο ορίζεται σαν ένας χώρος κλειστός και
καθαρά διακριτός από τον ιστό της πόλης, αν και τοποθετημένος στο κέντρο της.
Δημοτικό σχολείο Λιμνών Αργολίδος,

κατακευασμένο περίπου το 1880, κάτοψη και
όψη από την αυλή
Πηγή: Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης 1821 - 1929, Από τις προδιαγραφές
στον προγραμματισμό, Καλαφάτη Ελένη, σελ.
183

Η αίθουσα διδασκαλίας στο συνδιδακτικό σχολείο αποτελεί την έλάχιστη
επαναλαμβανόμενη μονάδα στη συγκρότηση του “συνδιδακτικού” σχολικού χώρου. Δεν
ταυτίζεται με ολόκληρο το σχολικό κτίριο, όπως στην αλληλοδιδακτική μέθοδο, αλλά γίνεται
ένας πυρήνας που μπορεί να επαναληφθεί τόσες φορές όσες το απαιτεί ο συνολικός αριθμός
των μαθητών του σχολείου. Το σχολικό κτίριο γίνεται έτσι ένα συνάθροισμα ανεξάρτητων
μονάδων-αιθουσών. (Καλαφάτη, Ελένη, 1988, σ. 155) Η χωρητικότητα της αίθουσας ορίζεται
για τα χωριά και τις κωμοπόλεις σε 80-90 μαθητές, ενώ για τις πόλεις σε 60-70. Η επιφάνειά της
υπολογίζεται βάση ενός ποσοστού χώρου ανά μαθητή που ο Μωραΐτης ορίζει σε 0,75-1,02 μ.2
για τα χωριά και σε 1,0-1,25 μ.2 για τις πόλεις. Κάθε αίθουσα λοιπόν πρέπει να έχει επιφάνεια
60-90 μ.2 στα χωριά και 50-70 μ.2 στις πόλεις. Ειδικότερα, οι διαστάσεις των αιθουσών δεν
εκτιμώνται σε μήκος και σε πλάτος που καταλαμβάνεται από συγκριμένες λειτουργίες, όπως
για το αλληλοδιδακτικό σχολείο, αλλά απευθείας σε επιφάνεια ανά μαθητή. Η επιφάνεια που
αντιστοιχεί στον κάθε μαθητή δεν έχει να κάνει μόνο με τους κανόνες υγιεινής - συσχετισμός της
επιφάνειας του κάθε μαθητή με τον όγκο αέρα που του αντιστοιχεί - αλλά και με την ποιότητα
της εκπαίδευσης γενικότερα. (Σολομών, 1992, σ. 232). Το ύψος της αίθουσας είναι 4 με 5 μέτρα,
ενώ η οροφή της θα πρέπει να είναι οριζόντια, επίπεδη και σε χρώμα λευκό ή υπόλευκο για την
ενίσχυση της φωτεινότητας (Μωραϊτης, 1880, σ. 4).
Η οργάνωση του σχολικού κτιρίου σύμφωνα με τον Σπ. Μωραΐτη. α Κάτοψη μονοτάξιου σχολείου. β Κάτοψη διτάξιου
σχολείου. γ Κάτοψη τριτάξιου σχολείου. δ Κάτοψη τετρατάξιου σχολείου
Πηγή: Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 1821 - 1929, Από τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό,
Καλαφάτη Ελένη, σελ. 184 - 185
Η διαρρύθμιση της συνδιδακτικής αίθουσας περιγράφεται λεπτομερώς στον

κανονισμό, και προτείνονται τέσσερις τύποι διαρρύθμισης ανάλογα με το τύπο των θρανίων.
Συγκεκριμένα δίνονται αναλυτικά οι διαστάσεις της αίθουσας και οι διαστάσεις των διαδρόμων
που σχηματίζονται ανάλογα με τον τύπο. Το βάθρο του δασκάλου, το οποίο είναι υπερυψωμένο
παραμένει στην αίθουσα για την επιτήρηση, αλλά και την διδασκαλία των μαθητών. Επιπλέον
χωροθετούνται οι είσοδοι των τάξεων, ενώ τα παράθυρα βρίσκονται μόνο στον έναν μακρύ
τοίχο, σε αυτόν που είναι αριστερά από καθισμένους μαθητές, με αποτέλεσμα η όραση του
αριστερόχειρα μαθητή να μην λαμβάνεται υπόψη. (Σολομών, 1992, σ. 237). Το ύψος ποδιάς
των παραθύρων εσωτερικά, όπως και στο αλληλοδιδακτικό σχολείο, βρίσκεται αρκετά ψηλά
(στο 1,50 μ), ενώ εξωτερικά στο 1,80 μ απαγορεύοντας την οπτική επικοινωνία του μαθητή με
τον υπαίθριο χώρο και του ενήλικα αντίστοιχα με την σχολική αίθουσα (Μωραϊτης, 1880, σ. 6)
Συνιστάται ο προσανατολισμός της πλευράς όπου βρίσκονται τα ανοίγματα να είναι νότιος,
ούτως ώστε να παρέχεται ικανοποιητικός ηλιασμός κατά τη διάρκεια του πρωινού χωρίς όμως
να δημιουργεί πρόβλημα τους ζεστούς μήνες (Μωραϊτης, 1880, σ. 5).
Στη συνδιδακτική μέθοδο λοιπόν, ο χώρος της αίθουσας είναι περισσότερο ομοιογενής
απ’ ότι στην αλληλοδιδακτική και η κατανομή των μαθητών έχει μεγαλύτερη σταθερότητα. Οι
διάφορες θέσεις χάνουν τη συμβολική τους αξία, αφού δεν μπορούν πια να χρησιμοποιηθούν
ως σημεία ανταμοιβής η τιμωρίας. Μόνο το βάθρο του δασκάλου ξεχωρίζει και επιβάλλεται
ακόμα περισσότερο, αφού τώρα γύρω από αυτό διεξάγεται η διδασκαλία, οι ασκήσεις, οι
εξετάσεις. (Καλαφάτη Ελένη, 1988, σ. 160) Σε λειτουργικό επίπεδο, η διαρρύθμιση της αίθουσας
διδασκαλίας απλοποιείται σημαντικά, παραμένει ωστόσο αυστηρά σχεδιασμένη. Αντίθετα, η
συνολική οργάνωση του σχολικού κτιρίου γίνεται πιο σύνθετη. Παρατηρείται, ότι από το 1880
στον σχεδιασμό του σχολικού χώρου τίθενται πλέον ζητήματα όπως ο προσανατολισμός του
κτιρίου, ο επαρκής ηλιασμός του, τα επίπεδα της υγρασίας, ζητήματα που αντιμετωπίζονται
ως θέματα υγειονομικής σημασίας και δε συσχετίζονται με την εκπαιδευτική μέθοδο. Η έννοια
της οπτικής άνεσης για πρώτη φορά λαμβάνεται υπόψη στον σχεδιασμό αφού τα εξωτερικά
ανοίγματα μεγαλώνουν, ενώ δίνεται η οδηγία για ανοιχτόχρωμες οροφές που αντανακλούν
το φως και αυξάνεται η φωτεινότητα του χώρου. Ο αύλειος χώρος του σχολείου μεγαλώνει,
ωστόσο παραμένει αποκομμένος από το κτίριο και από το κοινωνικό περιβάλλον.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, το πρόβλημα των σχολικών κτιρίων στην Ελλάδα ήταν
σοβαρό, τόσο από ποιοτικής, όσο και από ποσοτικής άποψης, αφού οι επιθεωρήσεις που
πραγματοποιήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1880 - 1890, διαπίστωσαν ελλείψεις σε κτίρια και
εξοπλισμό και ανέδειξαν ζητήματα υγιεινής και λειτουργικότητας. Για την αντιμετώπιση της
κατάστασης, δημοσιεύθηκε το Νομοθετικό Διάταγμα της 17ης Μαΐου 1894, “Περί του τρόπου
κατασκευής των σχολικών κτιρίων”, που συμπληρώθηκε με έναν ακόμη νόμο τον ΒΤΜΘ΄ το
1895, για την εκπόνηση πρότυπων σχεδίων για τα σχολικά κτίρια, προσαρμοσμένων στα
χαρακτηριστικά της συνδιδακτικής μεθόδου. Οι σχετικές μελέτες ανατέθηκαν στον Δ. Καλλία,
συντάκτη του νομοθετικού διατάγματος και μηχανικό του Υπουργείου Εσωτερικών (Ζήβας
Δ.Α, 1979), ο οποίος προτείνει τέσσερις τύπους σχολικών κτιρίων, αυτός της μιας αίθουσας
με έναν διάδρομο μπροστά, ο δεύτερος με δύο αίθουσες, διάδρομο και μια αίθουσα για τους
δασκάλους, ο τρίτος με τρεις αίθουσες και ο τέταρτος με τέσσερις. Με βάση αυτούς τους τύπους
χτίζονται τα σχολεία μέχρι και την δεκαετία του ’30. Οι παραπάνω νόμοι αποτελούν το πρώτο
κτιριολογικό κανονισμό του ελληνικού κράτους για τα σχολικά κτίρια, που ο συγγραφέας τους
δεν είναι παιδαγωγός αλλά μηχανικός.
Διάγραμμα σχολείου
διτάξιου. Φωτισμός
Μονοπλάγιος, Δ. Καλλίας
Πηγή: Τα σχολικά κτίρια

της πρωτοβάθμιας
εκπαίδευσης 1821 - 1929,
Από τις προδιαγραφές
στον προγραμματισμό,
Καλαφάτη Ελένη, σελ 224

Όσο αναφορά την μορφολογία του σχολικού κτιρίου αυτήν την περίοδο, μεγαλύτερη
έμφαση αποδίδεται στην μνημειακή του μορφή χωρίς να γίνεται διάκριση αστικού και αγροτικού
χώρου και κατ’ επέκταση χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι κλιματολογικές συνθήκες της κάθε
περιοχής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή εμβληματικών κτιρίων σε όλη την χώρα, που
δεν εναρμονίζονταν με το αρχιτεκτονικό τους περιβάλλον, αφού η πλειοψηφία των σχολείων
που κατασκευάστηκαν την περίοδο αυτή βρισκόταν σε αγροτικούς οικισμούς (Καλαφάτη, Ελένη,
1988). Επιπλέον οι μορφολογικές επιλογές των τύπων Καλλία ανέβαζαν το κόστος κατασκευής,
γεγονός για το οποίο ασκήθηκε οξεία κριτική1. Το κανονιστικό κείμενο για το σχολικό κτίριο που
συνοδεύει τα σχέδια του Δ. Καλλία αποτελεί και αυτήν την φορά προσαρμογή του γαλλικού
προτύπου στα ελληνικά δεδομένα. Η σχέση του διδακτηρίου με τον κοινωνικό και πολεοδομικό
περίγυρο παραμένει σταθερή, συνεχίζοντας την αρχή της απομόνωσης και του ελέγχου του
σχολικού χώρου, αφού υποχρεωτική παραμένει η κατασκευή αυλότοιχου περιμετρικά του
1
Επεξηγηματικά σχέδια του διατάγματος της

17 Μαΐου 1894 που αφορούν τον φωτισμό τις
διαστάσεις της αίθουσας, ενώ δίνεται και μία
όψη παραθύρου με φεγγίτες.
Πηγή : Η σχολική τάξη, Θεωρία και

πράξη της διδασκαλίας. Χώρος, ομάδα,
πειθαρχία, μέθοδος, Ματσαγγούρας Ηλείας,
σελ285στον προγραμματισμό, Καλαφάτη
Ελένη, σελ 224
Το κέλυφος του κτιρίου κατασκευάζεται από λιθοδομή ή από τούβλα, ενώ επιστεγάζεται
από στέγη. Το ύψος της αίθουσας διδασκαλίας ορίζεται στα τέσσερα μέτρα, η επιφάνεια της
στα 0,90 - 1,25 τετραγωνικά μέτρα ανά μαθητή και ο όγκος της στα 5 κυβικά μέτρα ανά μαθητή.
Για πρώτη φορά η χωρητικότητα της αίθουσας δίνεται και από τον όγκο της, γεγονός που
συνδέεται με την έμφαση που δίνεται στον όγκο του αέρα που αντιστοιχεί στο κάθε μαθητή
για τον επαρκή αερισμό του χώρου. Για τον λόγο αυτόν προτείνεται η διάνοιξη παραθύρων
αερισμού στην απέναντι πλευρά από τα παράθυρα φωτισμού, έτσι ώστε να εξασφαλίζονται
τα απαραίτητα ρεύματα για την ανανέωση του αέρα. Οι προδιαγραφές για το φωτισμό της
αίθουσας ορίζουν ότι το φως θα πρέπει να έρχεται από τα αριστερά των μαθητών, ενώ οι
διαστάσεις της αίθουσας θα πρέπει να πληρούν την συνθήκη Η2/3 (λ + ε) - όπου Η είναι το ύψος
της αίθουσας, λ το πλάτος της, και ε το πάχος των εξωτερικών τοίχων - έτσι ώστε τα παράθυρα
να μπορούν να έχουν το κατάλληλο ύψος για τον επαρκή φωτισμό της αίθουσας σε όλο το
1. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής,, Β’ Διπλή Αναθεωρητική Βουλή (1911), σ. 1051. Με παρόμοιους όρους θα
διατυπωθεί κριτική κατά των τύπων του 1898 και κατά τη διάρκεια της συζήτησης των εκπαιδευτικών νομοσχεδίων
Τσιριμώκου το 1914, βλ. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής, Περ. Ιθ’ ( Συν. Γ’, τ. A’, σ. 55.)
πλάτος της. Επιπλέον τα παράθυρα φωτισμού θα πρέπει να απέχουν από τις διπλανές
οικοδομές οκτώ μέτρα τουλάχιστον, ώστε να επιτρέπεται ο ανεμπόδιστος ηλιασμός της
αίθουσας διδασκαλίας. Τέλος απαγορεύεται η διάνοιξη παραθύρων απέναντι από την έδρα
του δασκάλου ή στα θρανία των μαθητών και ο φωτισμός από την οροφή.
Την περίοδο αυτή εφαρμόζονται στο σχεδιασμό σχολικών κτιρίων στρατηγικές που
συνδέονται με τη διασφάλιση της ποιότητας του εσωτερικού χώρου χωρίς όμως να παρατηρείται
καμία συσχέτισή τους με το πρόγραμμα σπουδών. Σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο ο στόχος
του σχολείου είναι να απαντήσει στο πιεστικό ζήτημα του αναλφαβητισμού και δεν υπάρχει
καμία αναφορά στη σχέση της εκπαίδευσης και του σχολικού κτιρίου με το περιβάλλον.
Σχηματική αναπαράσταση της οπτικής σχέσης εσωτερικού

και εξωτερικού χώρου σε σχολείου των τύπων Καλλία (1898)
Πηγή: Η σχολική τάξη, Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας.

Χώρος, ομάδα, πειθαρχία, μέθοδος, Ματσαγγούρας Ηλείας,
σελ. 304.

Στις ανεπτυγμένες ευρωπαικές χώρες, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’20
επιχειρούνται αλλαγές στην εκπαιδευτική διαδικασία, επηρεασμένες από τις αρχές της “Νέας
Αγωγής”, διαμορφώνοντας μία νέα μέθοδο διδασκαλίας με παιδοκεντρικό προσανατολισμό,
η οποία λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον και πως αυτό επηρεάζει την μαθησιακή ικανότητα
των χρηστών του σχολικού κτιρίου. Ωστόσο, τα προβλήματα που δημιουργούνται στην Ελλάδα
από την εσωτερική μετανάστευση και από τον ερχομό των προσφύγων της μικρασιατικής
καταστροφής, δεν αφήνουν περιθώρια για πειραματισμούς πάνω σε νέες παιδαγωγικές
αντιλήψεις και σε ζητήματα ποιότητας του σχολικού χώρου, αφού προέχουν ζητήματα επάρκειας
του σχολικού κτιριακού δυναμικού.
Από το 1930 καταργούνται οι τύποι Καλλία και παράλληλα συγκροτείται από το

Υπουργείο Παιδείας, γραφείο μελετών των νέων σχολικών κτιρίων. Τα νέα σχολικά κτίρια,
σύμφωνα με το υπουργείο, θα πρέπει να προσαρμόζονται στις κλιματολογικές συνθήκες του
τόπου, να έχουν φέρουσα κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και τοίχους από ντόπια πέτρα
ή τούβλο. Από το κρατικό πρόγραμμα ανεγέρσεως σχολικών κτιρίων του 1930 πρόεκυψαν δύο
τυπολογίες σχολικών κτιρίων, ο βορινός - ορεινός τύπος και ο μεσηβρινός - πεδινός τύπος.
Ο βορεινός τύπος χαρακτηρίζεται από γραμμική διάταξη των αιθουσών διδασκαλίας στη
μεσημβρία, με κλειστό βορεινό διάδρομο και μονόπλευρό ή αμφίπλευρο φωτισμό σε μονώροφα
κτίρια. Αντίθετα, ο μεσημβρινός τύπος χαρακτηρίζεται από γραμμική διάταξη των αιθουσών
διδασκαλίας στη μεσημβρία, με επίσης μεσημβρινό ανοιχτό διάδρομο και αμφίπλευρο
φωτισμό σε μονώροφα και πολυώροφα κτίρια. (Μαραγκού Πρόκου). Με τους τύπους αυτούς
ενισχύεται η υπεροχή αυτή του “τόπου” πάνω στον “τύπο” στην σχολικής αρχιτεκτονική.
Επιπλέον η οργάνωση της κάτοψης παρουσιάζει το πλεονέκτημα της δυνατότητας επέκτασης

όταν η αύξηση του μαθητικού δυναμικού και η μετάταξη του σχολείου το απαιτεί χωρίς να
διασαλευτεί η λειτουργική καθαρότητα.
Διάταξη και προσανατολισμός του διαδρόμου σε σχέση με τις αίθουσες

Α Τυπική διάταξη με αίθουσες μεσημβρινού προσανατολισμού με κλειστό διάδρομο προς τον βορρά
Β Ανοιχτός διάδρομος και αίθουσες με μεσημβρινό προσανατολισμό κατάλληλες για ημιυπαίθρια διδασκαλία
Πηγή: Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 1821 - 1929, Από τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό,
Καλαφάτη Ελένη, σελ. 291
Αν και στο εξωτερικό έχει ήδη αναγνωριστεί η σημασία σύνδεσης της εκπαιδευτικής
διαδικασίας και κατά συνέπεια του σχολικού κτιρίου με το περιβάλλον, στην Ελλάδα ως
προτεραιότητα εμφανίζεται η απαίτηση για άμεση στέγαση της εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα
μαζικής ανέγερσης σχολικών κτιρίων που εκπονήθηκε, γνωστό ως “Τα Σχολεία του 30”,
επικεντρώθηκε κυρίως στη διάδοση του Μοντέρνου Κινήματος, παρά στην προσπάθεια
σύνδεσης του σχολικού χώρου με το περιβάλλον (Φιλιππίδης Δ., 1984, σελ. 401). Το γεγονός
αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στη στασιμότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας παρά στις
προθέσεις του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ωστόσο, την περίοδο αυτή κατασκευάστηκαν
σχολικά κτίρια που διαφοροποιούνται σχεδιαστικά και εισάγουν νέες έννοιες στην σχολική
αρχιτεκτονική. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια (1932)
του Δημήτρη Πικιώνη, όπου ο σχεδιασμός απαντά σε ζητήματα υλικότητας και προσαρμογής
του κτιρίου στο φυσικό τοπίο. Η καινοτομία που εφαρμόστηκε ήταν η οπτική και λειτουργική
σύνδεση της κάθε αίθουσας διδασκαλίας με το εξωτερικό περιβάλλον και ο σχεδιασμός ενός
αυτόνομου χώρου υπαίθριου μαθήματος.
Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια του

Δημήτρη Πικιώνη. Άποψη από το εσωτερικό
της αίθουσας διδασκαλίας όπου φαίνεται
η καινοτομία που εφαρμόστηκε στο
σχεδιασμό των ανοιγάτων για την άμεση
επαφή με τον υπαίθριο χώρο.
Πηγή: Αντωνακάκης Δ. & Σ., Πολιορκώντας

το Σχολείο στα Πευκάκια, 2011, ανακτήθηκε
από http://atelier66texts.blogspot.
com/2011/02/blog-post_4690.html
περίοδος 1962 - έως και σήμερα
Το 1962 ιδρύεται ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων με αρχική διάρκεια πέντε ετών,
ούτως ώστε να δημιουργηθούν καινούργιες σχολικές υποδομές με στόχο την μείωση του
αναλφαβητισμού στην Ελλάδα (ΟΣΚ, χ.η.). Η τυπολογία του σχολικού κτιρίου παραμένει
προσκολλημένη στα κτιριολογικά πρότυπα της δεκαετίας του ‘30. Η φέρουσα κατασκευή
των σχολικών κτιρίων είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα, οι τοιχοποιίες από οπτοπλινθοδομή,
ενώ τα κουφώματα έχουν μεταλλικό σκελετό. Από το 1979 τα κτίρια μονώνονται σύμφωνα
με τον κανονισμό θερμομόνωσης των κτιρίων ( ΦΕΚ 362/Δ΄, 4.7.1979). Η λειτουργία του ΟΣΚ
συνεχίζεται μέχρι και το 2013 έχοντας από το 1984 ρόλο σύνταξης των προδιαγραφών, των
μελετών και των χρηματοδοτήσεων της σχολικής στέγης. Οι αρχιτεκτονικοί τύποι των σχολικών
κτιρίων που προτείνονται από τον οργανισμό (τύπος Ψυχάρη, Αθηνά, Ερμιόνη, Έλλη, κτλ)
λειτουργούν ως βάση για την αρχιτεκτονική σύνθεση της πλειονότητας των σχολείων που
κατασκευάζονται. Βασικές διαφορές στις τυπολογίες παρουσιάζονται κυρίως ως προς τον
αριθμό και τη διάταξη των αιθουσών. Η διάταξη μπορεί να είναι γραμμική ή σε Γ, ή σπανιότερα
σε σχήμα Π. Τα γραμμικά κτίρια καθώς και αυτά που είναι διατεταγμένα σε Γ, εμφανίζονται
με τις αίθουσες να βλέπουν προς την αυλή ή προς το εξωτερικό τμήμα του οικοπέδου, με
κλειστό διάδρομο, από την πίσω πλευρά ή σπανιότερα με ανοιχτό διάδρομο από την κύρια
πλευρά τους (ΚΑΠΕ,1996). Αν και παρατηρείται ελευθερία στην οργάνωση της κάτοψης σε
σχέση με τις προηγούμενες περιόδους, οι σχολικές αίθουσες υπακούουν σε ένα τυπολογικό
σύστημα βασισμένο σε στερεότυπα του παρελθόντος. Το νέο σχολείο τελικά, δεν είναι τίποτα
περισσότερο από μια σειρά κλειστές αίθουσες, παρατεταγμένες κατά μήκος ενός διαδρόμου
διανομής και έναν ελάχιστο αριθμό χώρων ειδικής χρήσης, όπως εργαστήρια Φυσικής και
Τεχνικών, αίθουσα τελετών, γυμναστήριο. (Μαραγκού, 1980). Το σχήμα της αίθουσας γίνεται
τετράγωνο ή ελαφρά ορθογωνικό, ενώ η επιφάνεια της μειώνεται σε σχέση με τους τύπους του
1930, λόγω της μείωσης των μαθητευόμενων ανά σχολική αίθουσα στους 28. Όσο αφορά τον
φωτισμό παραμένει μονόπλευρος και από τα δεξιά, ευνοώντας τους δεξιόχειρες μαθητές. Τα
παράθυρα τοποθετούνται στο 1,20 με 1,40 από το πάτωμα, ενισχύοντας την “ασυνέχεια” του
εκπαιδευτικού χώρου με το εξωτερικό περιβάλλον.
Τύπος ΑΛΚΥΟΝΗ, κάτοψη ισογείου

Πηγή : http://www.osk.gr/index.php?menu_id=135 [5/10/2018]

Μόλις το 2008 συντάσσεται από τον ΟΣΚ εγχειρίδιο οδηγιών για τον βιοκλιματικό
σχεδιασμό των σχολικών κτιρίων (ΟΣΚ Α.Ε, 2008), σε μία προσπάθεια συμμόρφωσης του
ελληνικού κράτους με τις ευρωπαϊκές οδηγίες που αφορούν την ενεργειακή απόδοση των
κτιρίων (Οδηγία 2002/91/ΕΚ). Στο εγχειρίδιο αναφέρονται για πρώτη φορά έννοιες όπως τα
παθητικά συστήματα, τα υβριδικά συστήματα, τα ενεργειακά συστήματα, οι ανανεώσιμες πηγές
ενέργειας και πως αυτές μπορούν να ενσωματωθούν στο σχεδιασμό ενός σχολικού κτιρίου.
Τέλος προτείνεται η εφαρμογή των βιοκλιματικών αρχών στο σχεδιασμό και τον ανασχεδιασμό
των σχολικών μονάδων.
Από το 2010 που εφαρμόζεται για πρώτη φορά ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης
Κτηρίων (Κ.Εν.Α.Κ.) αρχίζουν να κατασκευάζονται σχολεία τα οποία πληρούν τις προδιαγραφές
που τίθενται από τον κανονισμό. Σύμφωνα με την Τ.Ο.Τ.Ε.Ε. 20701-1/2017 η οποία αποτελεί την
τεχνική οδηγία των εθνικών προδιαγραφών παραμέτρων για τον υπολογισμό της ενεργειακής
απόδοσης κτηρίων και την έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης, ορίζονται οι
επιθυμητές εσωτερικές συνθήκες των χώρων, ούτως ώστε να επιτυγχάνεται η θερμική και
οπτική άνεση καθώς και η εξασφάλιση συνθηκών υγιεινής στο εσωτερικό κάθε κτιρίου. Η
επιθυμητή θερμοκρασία και η σχετική υγρασία εσωτερικού χώρου για τα κτίρια πρωτοβάθμιας
εκπαίδευσης είναι για την χειμερινή περίοδο 200 C με 35% σχετική υγρασία, ενώ για την θερινή
περίοδο 260 C με 50% σχετική υγρασία. Η χειμερινή περίοδος είναι η περίοδος θέρμανσης,
ενώ η θερινή είναι η περίοδος ψύξης. Αυτές ποικίλουν ανάλογα με την κλιματική ζώνη, όπου
βρίσκεται το εκάστοτε κτίριο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για τις ζώνες Α΄ και Β΄, που είναι
και οι θερμότερες ζώνες, η περίοδος θέρμανσης είναι από την 1η Νοεμβρίου μέχρι και τις 15
Απριλίου και η περίοδος ψύξης από τις 15 Μάιου μέχρι και τις 15 Σεπτεμβρίου. Για τις ζώνες
Γ΄ και Δ΄, που είναι και οι ψυχρότερες, η περίοδος θέρμανσης είναι από την 15 Οκτωβρίου
μέχρι και τις 30 Απριλίου και η περίοδος ψύξης από την 1η Ιουνίου μέχρι και τις 31 Αυγούστου
(Τ.Ο.Τ.Ε.Ε. 20701-1/2017). Η ανανέωση του αέρα, δηλαδή η αντικατάσταση μέρους του
εσωτερικού αέρα από νωπό αέρα περιβάλλοντος, για τις αίθουσες πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης
είναι για 50 άτομα ανά 100 τ.μ. επιφάνειας δαπέδου 22 κυβικά μέτρα ανά ώρα ανά άτομο και
11 κυβικά μέτρα ανά ώρα ανά τ.μ. επιφάνειας δαπέδου. Τέλος η στάθμη φωτισμού μετρούμενη
σε lux για τις αίθουσες πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι 300 με την μέτρηση να
πραγματοποιείται στην επιφάνεια εργασίας (η οποία βρίσκεται στα 80 εκ από το πάτωμα), με
δείκτη θάμβωσης 19 (UGR) και ομοιομορφία φωτισμού 0,6 (Λόγος ομοιομορφίας Uo = min/
μέση τιμή ). Οι παραπάνω προδιαγραφές θα πρέπει να πληρούνται από κάθε νέο και ριζικώς
ανακαινιζόμενο κτίριο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι
στον Κ.Εν.Α.Κ. ενώ λαμβάνεται υπόψη η λειτουργία των πρωτοβάθμιων σχολίων ως ολοημέρων,
καθώς το ωράριο λειτουργίας που προδιαγράφεται από τον κανονισμό είναι οι οκτώ ώρες
λειτουργίας, η περίοδος λειτουργίας σε μήνες είναι εννιά (από τον Σεπτέμβριο μέχρι και τον
Μάιο) χωρίς να δίνεται η δυνατότητα λειτουργίας των σχολικών μονάδων και το καλοκαίρι
ως κέντρα δημιουργικής απασχόλησης. Ωστόσο, τέτοιου είδους προγράμματα καλοκαιρινής
φύλαξης των παιδιών λειτουργούν σε πολλούς δήμους της χώρας, σε μία κοινωνική προσπάθεια
βοήθειας των εργαζόμενων γονέων.
Την περίοδο 1962 έως και σήμερα έχουν συντελεστεί οι μεγαλύτερες αλλαγές
στο κτιριολογικό πρόγραμμα και στη μορφή των εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων, γεγονός
που οφείλεται περισσότερο στην απαίτηση συμμόρφωσης της χώρας μας απέναντι στις
ευρωπαικές οδηγίες σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, παρά σε αλλαγές που
εφαρμόστηκαν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η ενσωμάτωση βιοκλιματικών στρατηγικών και
ζητημάτων διαχείρισης της ενέργειας στο σχολικό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό δε συνδέονται με
την εκπαιδευτική διαδικασία και δεν έχουν καμία διδακτική. Ο σχεδιασμός επικεντρώνεται στη
μείωση των ενεργειακών αποδόσεων αγνοώντας το ρόλο που ενδέχεται να διαδραματίσουν οι
κατάλληλα εκπαιδευμένοι χρήστες στη βιώσιμη ανάπτυξης.
Μέσα από τη διερεύνηση της σχέσης του σχολείου κτιρίου με το περιβάλλον

διαπιστώνεται ότι η σχέση αυτή επηρεάστηκε από τις εκπαιδευτικές μεθόδους που
εφαρμόστηκαν κατά περιόδους, αλλά και από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της κάθε εποχής.
Σήμερα, ο σχεδιασμός ενός νέου σχολικού χώρου θα πρέπει να είναι βιοκλιματικός, ούτως ώστε
να ικανοποιούνται οι συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό του και να ελαχιστοποιείται η ενεργειακή
κατανάλωση του, ενώ προωθείται η εκπαίδευση για την αειφορία. Ο προσανατολισμός
λοιπόν της εκπαιδευτικής διαδικασίας προς την έννοια της αειφορίας οδηγεί στην ανάγκη
επαναπροσδιορισμού του σχολικού χώρου, θέτοντας νέες προτεραιότητες στον σχεδιασμό του
και στην διαχείριση του υφιστάμενου σχολικού κτιριακού δυναμικού.

Βιβλιογραφικές αναφορές
Βιβλία
Γερμανός, Δ. ((χ.χ.).). Αλλαγές στο χώρο της τάξης και αναβάθμιση του εκπαιδευτικού
περιβάλλοντος.
Γερμανός, Δ. (2006). Οι τοίχοι της γνώσης. Σχολικός χώρος και εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg.
Ζήβας Δ.Α, Κ.-Α. Μ. (1979). Σύντομο ιστορικό των σχολικών κτιρίων στην Ελλάδα.
Αρχιτεκτονικά θέματα (13), σσ. 174-83.
Καλαφάτη, Ελένη. (1988). Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (1821-1929).Από

τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό. Αθήνα: Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς.
Μαραγκού, Σ. (1980). Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και σχολικό κτίριο. Θεσσαλονίκη.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (1999). Η σχολική τάξη : Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας: Χώρος,
ομάδα, πειθαρχία, μέθοδος. Αθήνα: Γρηγόρη.
Μωραϊτης, Σ. (1880). Διδασκαλική η Σύντομοι οδηγιαι περί της χρήσεως της νέας μεθόδου
διδασκαλίας. Αθήνα.
Π. Κοκκώνης Ι. (1830). Εγχειρίδιον δια τα Αλληλοδιδακτικά Σχολεία ή Οδηγός της

Αλληλοδιδακτικής μεθόδου …υπό Σαραζίνου., Αίγινα.
Σολομών, Ι. (1992). Εξουσία και τάξη στο νεοελληνικό σχολείο : Μια τυπολογία των σχολικών
χώρων και πρακτικών 1820-1900. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Τζαρτζάς, Γ. (2002). Το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο στην υπηρεσία της πειθαρχημένης

κοινωνίας. 2ο διεθνές συνέδριο. Η παιδεία στην αυγή του 21ου αιώνα. Ιστορικο-συγκριτικές
προσεγγίσεις. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών.
Τσουκαλά, Κ. (1998). Τάσεις στη σχολική αρχιτεκτονική. Από την παιδοκεντρική

λειτουργικότητα στη μεταμοντέρνα προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.
Φιλιππίδης Δ. (1984) Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα: εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ
Νομοθεσία - Οδηγίες
Εφημερίδα της κυβερνήσεως της ελληνικής δημοκρατίας, ΦΕΚ 362/Δ΄, 4.7.1979
Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και συμβούλιο, Οδηγία 2002/91/ΕΚ, 16-4-2002
Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Οδηγίες για Θερμική - Οπτική Άνεση και
Εξοικονόμηση Ενέργειας σε Δημόσια Σχολεία, Κ.Α.Π.Ε., Αθήνα 1996
ΟΣΚ Α.Ε., Οδηγίες Βιοκλιματικού Σχεδιασμού Σχολικών Κτιρίων, Αθήνα 2008, ανακτήθηκε από
http://www.osk.gr/UserFiles/File/Bioklimatika.pdf
Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας - Υ.Π.Ε.Ν. , Γενική Γραμματεία Ενέργειας και Ορυκτών
πρώτων Υλών, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τεχνική Οδηγία Τ.Ο.Τ.Ε.Ε. 20701-1/2017, Αθήνα
2017, ανακτήθηκε από http://portal.tee.gr/portal/page/portal/SCIENTIFIC_WORK
/GR_ENERGEIAS/ kenak/files/TOTEE_20701-1_2017_TEE_1st_Edition.pdf
Διαδικτυακές πηγές
ΟΣΚ, χ.η., ανακτήθηκε από http://www.osk.gr/index.php?menu_id=103
ΟΣΚ, χ.η., ανακτήθηκε από http://www.osk.gr/index.php?menu_id=135

04| Εισαγωγή στην εκπαίδευση για την αειφορία.
Στις μέρες μας επικρατεί η αντίληψη ότι η παραδοσιακή σχέση εκπαίδευσης -
σχολικού κτιρίου δεν είναι πλέον βιώσιμη, καθώς σχεδιάστηκε για να φιλοξενεί συγκεκριμένες
εκπαιδευτικές μεθόδους και να παράγει απόφοιτους με συγκεκριμένες δυνατότητες. Το σημερινό
σχολείο καλείται να μετατρέψει τους μαθητές που φοιτούν σε αυτό σε παγκόσμιους πολίτες,
με αναπτυγμένες δεξιότητες (Fielding R., 10/10/2018). Στον σχεδιασμό του νέου σχολείου
λοιπόν, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ανθρώπινη δραστηριότητα και το περιβάλλον.
Στόχοι του σχεδιασμού ενός βιώσιμου σχολείου αποτελούν η ενεργειακή αυτονομία και
αποδοτικότητα του, η ελαχιστοποίηση της εκπομπής ρύπων και αποβλήτων, η εκμετάλλευση
των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η δημιουργία πολιτών
με πράσινη συνείδηση. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, θα πρέπει η διοίκηση, η μαθησιακή
διαδικασία, η διαχείριση και ο σχεδιασμός των κτιρίων, οι μετακινήσεις από και προς το σχολείο
και η ευρύτερη σχέση του με την τοπική κοινότητα να διέπονται από τις αρχές και της αξίες της
αειφορίας (Ταμουτσέλη, 2006, σελ. 4).
Η σύνδεση του περιβάλλοντος με την εκπαίδευση χρονολογείται ήδη από τη δεκαετία

του ’80, εποχή όπου αμφισβητήθηκε το παραδοσιακό μοντέλο ανάπτυξης και πραγματοποιήθηκε
στροφή προς την Αειφόρο Ανάπτυξη. Ο πρώτος και γνωστότερος ορισμός της Αειφόρου
Ανάπτυξης διατυπώθηκε στην έκθεση Brundtland (“Brundtland report”) το 1987 ως: “η ανάπτυξη
που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την δυνατότητα
των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες”. Η ιδέα μιας εκπαίδευσης που
προωθεί την αειφόρο ανάπτυξη διατυπώθηκε επίσημα στη Διεθνή Διάσκεψη για το Περιβάλλον
και την Ανάπτυξη που έγινε στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992. Ακολούθησαν οι συνθήκες του Maas-
tricht (1992) και του Amsterdam (1997), ενώ αργότερα, το 2002, τα Ηνωμένα Έθνη οργάνωσαν
μια δεύτερη διάσκεψη στο Γιοχάνεσμπουργκ με στόχο την περεταίρω εδραίωση της αειφόρου
ανάπτυξης ως μέσο εξόδου από την κρίση, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Οι τρεις πυλώνες στους οποίους βασίζεται η αειφόρος ανάπτυξη, Περιβάλλον - Κοινωνία - Οικονομία
Πηγή: http://www.oryktosploutos.net/2010/06/blog-post.html#.VSL1gNysWSp
Κατά τη δεκαετία του 1990, η εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη (ΕΑΑ) εμφανίστηκε
ως διάδοχος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Οι δύο έννοιες δεν είναι ταυτόσημες και έχουν
διαφοροποιηθεί λόγω της διεύρυνσης του τρόπου προσέγγισης της Εκπαίδευσης για την
Αειφόρο Ανάπτυξη (Λακασάς, 2006). Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη επεκτείνεται
πέραν της μελέτης, παρατήρησης και επίλυσης περιβαλλοντικών προβλημάτων και σε πεδία
κοινωνικά και οικονομικά, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κοινωνική δικαιοσύνη και θέτει
ως προτεραιότητα την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, την ανάλυση αξιών και τη λήψη πρωτοβουλιών
(PCE, 10/10/2018, σελ. 49).
Σε γενικές γραμμές, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και η Εκπαίδευση για την Αειφόρο
Ανάπτυξη έχουν τους ίδιους στόχους, επιδιώκουν στην αμφισβήτηση των μη βιώσιμων πρακτικών
και τη συμμετοχή των μαθητών στην εξεύρεση εναλλακτικών μεθόδων ανάπτυξης. Η διαφορά
τους έγκειται στο εύρος του πεδίου που καλύπτεται για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.
Παραδοσιακά, το αντικείμενο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αφορά περιβαλλοντικά
και συναφή προβλήματα και εστιάζει στους τρόπους επίλυσής τους. Η Εκπαίδευση για την
Αειφορία εμπεριέχει τις έννοιες και τους προβληματισμούς της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
και τοποθετώντας τους στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο εισάγει έννοιες όπως ισότητα, φτώχεια,
δημοκρατία και ποιότητα ζωής (Fien, 2001, σελ. 19).
Αναλυτικότερα, η εκπαίδευση που στοχεύει στην αειφορία, δεν προϋποθέτει μόνο

αλλαγή στο γνωστικό αντικείμενο, προσθέτοντας θέματα που αφορούν την βιοποικιλότητα,
το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ζητούμενό της
αποτελεί η αλλαγή της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Η μέχρι τώρα εκπαίδευση είχε ως σκοπό
την προετοιμασία των μαθητών για την αγορά εργασίας. Για τον λόγο αυτό οι όποιες αλλαγές
στην εκπαιδευτική διαδικασία προσανατολίζονταν στην αλλαγή του θεσμού των εξετάσεων,
οι οποίες αποτελούσαν και το κριτήριο επιτυχίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η μεταφορά
όμως μόνο της γνώσης στους μαθητές δεν αρκεί, εφόσον δεν επιτυγχάνεται αλλαγή στις
απόψεις και την συμπεριφορά τους, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται η ολοένα και μεγαλύτερη
αποχή από την δημόσια ζωή των πολιτών. Η εκπαίδευση για την αειφορία στοχεύει στην
δημιουργία πολιτών μιας παγκόσμιας κοινότητας, της οποίας η ευημερία εξαρτάται από την
αρμονία και την συνεργασία. Οι μαθητές εκπαιδεύονται να σέβονται την ιδιομορφία του κάθε
ανθρώπου, να έχουν δημιουργική σκέψη, κριτική ικανότητα, να επικοινωνούν, να αγαπούν και
να σέβονται το περιβάλλον και τη φύση, να ασπάζονται την κοινωνική ισότητα και ευαισθησία
(ARIES, 19/9/2018).
Το 2005 τα Ηνωμένα Έθνη θέσπισαν τη Δεκαετία της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο
Ανάπτυξη η οποία διήρκησε μέχρι και το 2014. Η UNESCO ανέλαβε κεντρικό ρόλο στην
προώθηση και το συντονισμό της Δεκαετίας, με πρώτο βήμα την ανάπτυξη ενός διεθνούς
σχεδίου για την υλοποίηση της. Στον στόχο αυτό συμπεριλαμβάνονται, η επιτάχυνση των
εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη σε όλες τις βαθμίδες του
εκπαιδευτικού συστήματος μιας χώρας και η ενδυνάμωση της διεθνούς συνεργασίας για την
προώθηση πρακτικών, προγραμμάτων και πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο
(UNESCO, 2005, σελ.6). Όπως προκύπτει από την Παγκόσμια Έκθεση για την Εκπαίδευση (EFA
Global Monitoring Report) για τα έτη 2000-2015, παρότι υπήρξε αρκετή πρόοδος μέσα από την
προώθηση εκπαιδευτικών ευκαιριών σε όλο τον κόσμο και αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των
παιδιών που είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση, οι στόχοι που είχαν τεθεί δεν επιτεύχθηκαν
απόλυτα (UNESCO EFA, 2015, σελ. 4).
Τον Σεπτέμβριο του 2015, στο πλαίσιο ειδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης
Ηνωμένων Εθνών, υιοθετήθηκε από τους Αρχηγούς Κρατών η “Ατζέντα 2030” που περιέχει
τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs) και τους 169
Υποστόχοι (targets) τους. Σε αντίθεση με τους προγενέστερους Αναπτυξιακούς Στόχους της
Χιλιετίας (Millennium Development Goals - MDGs) που αφορούσαν βασικά αναπτυξιακά
ζητήματα των αναπτυσσομένων μόνο χωρών, οι SDGs είναι παγκόσμιοι-οικουμενικοί, καθώς
καλούνται να τους υλοποιήσουν όλες οι χώρες, ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες. H επίτευξή
τους, έως το 2030, θα απαιτήσει συνεπώς μία ριζικά διαφορετική προσέγγιση της βιώσιμης
ανάπτυξης και από τη χώρα μας, πολύ πιο ολοκληρωμένη και στρατηγική, καθώς το ζήτημα
ανάγεται σε πρώτη προτεραιότητα διεθνώς για την επόμενη 15ετία, με στόχο την ουσιαστική
ενσωμάτωση και των τριών διαστάσεων της βιώσιμης ανάπτυξης –κοινωνικής, περιβαλλοντικής
και οικονομικής– ταυτοχρόνως σε όλες τις πολιτικές.
Η δημιουργία σχολείων που ακολουθούν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, έχει
ως στόχο την υλοποίηση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών 17 στόχων που
τίθενται από την Ατζέντα του 2030. Η εξάλειψη της φτώχειας, της πείνας, των ασθενειών, του

φόβου, της βίας και η ενίσχυση της εκπαίδευσης, της κοινωνικής προστασίας, της ευημερίας,
της ασφάλειας, της βιωσιμότητας του περιβάλλοντος και της ενέργειας, αποτελούν τους
βασικούς στόχους της Ατζέντας του 2030. Το σχολείο, ως φορέας κοινωνικής αλλαγής, οφείλει
να προσανατολιστεί προς την εκπαίδευση για την Αειφορία, διδάσκοντας τους νέους πολίτες
για την αντιμετώπιση των ζητημάτων του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης. Τέλος, το σχολικό
κτίριο οφείλει να σέβεται το περιβάλλον, μειώνοντας την ενεργειακή του κατανάλωση στο
ελάχιστο και ελαχιστοποιώντας την εκπομπή ρύπων και αποβλήτων, αποτελώντας παράδειγμα
για τους χρήστες του.
“Η εκπαίδευση αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την επίτευξη της

Αειφόρου Ανάπτυξης”.
United Nations. 2004. General Assembly Resolution 58/219. New York: United Nations.
Βιβλία
Λιαράκου Γ., Φλογαίτη Ε., 2009, “Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη - Από τη θεωρία στην
πράξη“, ΚΠΕ Αχαρνών
Fullan, M.G. and Hargreaves, A., 1992, “What’s Worth Fighting for in Your School?”, Buckingham:
Open University Press
επιστημονικά άρθρα
Λακασάς Α., 2006, “Η βιώσιμη ανάπτυξη περνά μέσα από τα σχολεία”, ανακτήθηκε από: http://
www.kathimerini.gr/239754/article/epikairothta/ellada/h-viwsimh-anapty3h-perna-mesa-apo-
ta-sxoleia
Ταμουτσέλη Κ. , 2006, ”Από την περιβαλλοντική εκπαίδευση στην εκπαίδευση για την Αειφορία”,
Για την περιβαλλοντική εκπαίδευση, Εκδότης Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε, Τεύχος 36, Θεσσαλονίκη.
Fielding R., June 2012, “Exploring Six Principles of Sustainable School Design”, World Innova-
tion Summit for Education, ανακτήθηκε από: http://www.designshare.com/index.php/explor-
ing-six-principles-of-sustainable-school-design/
Fien, J., 2001, “Education for sustainability: Reorienting Australian schools for a sustainable fu-
ture”, Tela series. Fitzroy, Victoria: Australian Conservation Foundation, ανακτήθηκε από: http://
eev.vic.edu.au/wp-content/uploads/2015/09/tela08_education_-for_sustainability-Fein.pdf
Gough A., 2006, “Sustainable Schools in the UN Decade of Education for Sustainable Develop-
ment: Meeting the challenge?“, Southern African Journal of Environmental Education, vol. 23,
pp. 48 - 63
Parliamentary Commissioner for the Environment (PCE), 2004, “See change: Learning and educa-
tion for sustainability” Wellington, New Zealand, ανακτήθηκε από: https://www.pce.parliament.
nz/media/pdfs/See_change_report.pdf
Νομοθεσία - Οδηγίες
Australian Research Institute in Education for Sustainability, Australian Government, Macquarie

University, 2009, “Education for Sustainability: The role of education in engaging and equipping
people for change”, ανακτήθηκε από: http://aries.mq.edu.au/publications/aries/efs_brochure/
pdf/efs_brochure.pdf
UNESCO, 2005, “United Nations Decade of Education for Sustainable Development (2005-2014):
International Implementation Scheme”, ανακτήθηκε από: http://unesdoc.unesco.org/imag-
es/0014/001486/148654e.pdf
UNESCO, 2015, “EFA Global Monitoring Report: Education for all 2000-2015, Achievements and
Challenges”, ανακτήθηκε από: http://unesdoc.unesco.org/images/0023/002322/232205e.pdf
Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης των Ηνωμένων Εθνών, 2017, ανακτήθηκε από: https://
www.unric.org/el/

05 | Διαχείριση του υφιστάμενου σχολικού κτιριακού δυναμικού και
προοπτικές εξοικονόμησης ενέργειας στα πλαίσια της εκπαίδευσης για
την αειφορία στην Ελλάδα.
Τα κτίρια καταναλώνουν μεγάλο ποσοστό ενέργειας, περίπου το 40% της συνολικής
κατανάλωσης ενέργειας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ ταυτόχρονα διαθέτουν υψηλό
δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας. Η κατανάλωση αυτή, κατανάλωση κυρίως θερμικής και
ηλεκτρικής ενέργειας, έχει ως αποτέλεσμα την οικονομική και περιβαλλοντική επιβάρυνση,
λόγω του υψηλού κόστους της ενέργειας αλλά και της εκπομπής ρύπων στην ατμόσφαιρα,
κυρίως διοξειδίου του άνθρακα CO2, αντίστοιχα.
Για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού τομέα ψηφίστηκε το 2002
από την Ευρωπαϊκή ένωση η Κοινοτική Οδηγία 91/2002/ΕΚ, η οποία τροποποιήθηκε το 2010 από
την οδηγία 31/2010/ΕΚ. Στόχος των οδηγιών είναι η σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση
όλων των νέων κτιρίων μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του 2020. Όλα τα μέλη κράτη θα πρέπει να
λάβουν μέτρα και να θέσουν στόχους, ώστε να προωθηθούν οι ανακαινίσεις των υφιστάμενων
κτιρίων για τη μείωση της ενεργειακής τους κατανάλωσης. Επιπλέον όλα τα νέα δημόσια κτίρια
θα πρέπει μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του 2018 να είναι σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης.
Σε μία προσπάθεια εναρμόνισης του νομοθετικού πλαισίου της χώρας μας με τις
παραπάνω οδηγίες, ψηφίστηκε ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίων (Κ.Εν.Α.Κ.) το
2010, ο οποίος τέθηκε σε πλήρη ισχύ από την 1η Οκτωβρίου του ιδίου χρόνου. Ο Κανονισμός
θέτει τις ελάχιστες προδιαγραφές ενός νέου ή ριζικώς ανακαινιζόμενου κτιρίου, όσον αφορά
τον σχεδιασμό του, το κτιριακό κέλυφος και τα τεχνικά συστήματά του, ενώ το συγκρίνει με ένα
κτίριο αναφοράς. Ως κτίριο αναφοράς νοείται το κτίριο με τα ίδια γεωμετρικά χαρακτηριστικά,
θέση, προσανατολισμό, χρήση και χαρακτηριστικά λειτουργίας με το εξεταζόμενο νέο ή ριζικώς
ανακαινιζόμενο κτίριο. Επιπλέον με τον Κ.Εν.Α.Κ. όλα τα υφιστάμενα κτίρια θα πρέπει να
αξιολογηθούν σύμφωνα με την ενεργειακή τους απόδοση, σε μία προσπάθεια καταγραφής της
ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού αποθέματος. Από την στατιστική ανάλυση του Υπουργείο
Περιβάλλοντος και Ενέργειας των ενεργειακών πιστοποιητικών που έγιναν για το έτος 2017
συμπεραίνεται ότι εάν τα κτίρια ήταν κατασκευασμένα σύμφωνα με τις προδιαγραφές που
τίθενται από τον ΚΕΝΑΚ, τότε θα προέκυπτε ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας 60,93% για τα
κτίρια των κατοικιών και 41% για τα κτίρια τριτογενούς τομέα.
Κατανομή των κτιρίων

αποκλειστικής χρήσης σύμφωνα
με τη χρήση τους.
Πηγή: Ελληνική Στατιστική

αρχή ,Απογραφή κτιρίων
2011., Πειραιάς, 18 Μάιου
2015, ανακτήθηκε από
https://www.statistics.gr/
documents/20181/1204362/
A1601_SKT01_DT_
DC_00_2011_01_F_GR.pd-
f/33bc3e1f-ea63-47ec-93b8-
Τα σχολικά κτίρια αποτελούν μόλις το 0,5% του κτιριακού δυναμικού της χώρας
(Στατιστική Αρχή, 2015). Ο ρόλος τους όμως ως εν δυνάμει εργαστήρια προώθησης
περιβαλλοντικής συνείδησης τα καθιστά πολύ σημαντικά για την προσπάθεια μείωσης της
ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων. Επιπλέον λόγω της εκπαιδευτικής λειτουργίας τους
είναι απαραίτητη η επίτευξη της καλής ποιότητας εσωτερικού αέρα, της θερμικής, ακουστικής
και οπτικής άνεσης στο εσωτερικό τους. Σύμφωνα με μελέτες, όταν επιτυγχάνονται οι συνθήκες
άνεσης στο εκπαιδευτικό περιβάλλον διασφαλίζεται η υγεία και βελτιώνεται η αποδοτικότητα
των μαθητών (C. Eley, 2006). Οι μαθητές άλλωστε περνούν το 30% της ημέρας τους στο σχολείο
και περίπου το 75% αυτού του χρόνου μέσα στην σχολική αίθουσα ( H. Fromme, D. Twardella,
S. Dietrich, D. Heitmann, R. Schierl, B. Liebl, H. Ruden, 2007).
Η πλειονότητα των σχολικών κτιρίων κατασκευάστηκε πριν από το 1964. Το 41% από
το συνολικό αριθμό των σχολικών κτιρίων έχουν χτιστεί πριν από σαράντα χρόνια, με το 58,6 %
των δημοτικών σχολείων να έχει χτιστεί πριν από το 1975 ( Elena G. Daskalaki, Vasileios G Ser-
mpetzoglou,2011) , που σημαίνει ότι χτίστηκαν πριν από τον κανονισμό θερμομόνωσης κτιρίων
του 1979. Σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα τα οποία παρουσιάζονται αναλυτικότερα στον
πίνακα 4.1.10 (Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας,2006) το μεγαλύτερο ποσοστό των σχολικών
κτιρίων έχει κέλυφος χωρίς μόνωση ενώ οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις είναι πολύ
παλιές και τις περισσότερες φορές κακό συντηρημένες. Οι θερμικές απώλειες από το κέλυφος
του κτιρίου και από την μεγάλη διείσδυση του αέρα από τις χαραμάδες των ανοιγμάτων,
αυξάνουν την ενεργειακή κατανάλωση για θέρμανση και επιδεινώνουν τις συνθήκες άνεσης
τον χειμώνα. Ο κακός σχεδιασμός και η κακή συντήρηση των συστημάτων θέρμανσης από την
άλλη μειώνει την απόδοση τους, αυξάνοντας και πάλι την ενεργειακή κατανάλωση. Επιπλέον
όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο κεφάλαιο ο σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων υστερούσε
σε βιοκλιματικό επίπεδο. Ο κακός προσανατολισμός των κτιρίων, ο ακατάλληλος σχεδιασμός
των ανοιγμάτων, η ανεπάρκεια των συστημάτων σκίασης και φυσικού αερισμού είχαν ως
αποτέλεσμα την ανισοκατανομή του φωτός μέσα στις αίθουσες, τον ανεπαρκή ηλιασμό τον
χειμώνα, την υπερθέρμανση το καλοκαίρι, την κακή ποιότητα του εσωτερικού αέρα.
Πίνακας παλαιότητας σχολικών κτιρίων ανά βαθμίδα εκπαίδευσης 2005 -2006

Πηγή: Κέντρο εκπαιδευτικής έρευνας, Στατιστικά στοιχεία του σχολικού έτους 2005-2006,Ενότητα 4: Σχολικά Κτίρια,
διαθέσιμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.kee.gr/attachments/file/apot.htm
Οι προτεινόμενες επεμβάσεις για την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των

υφιστάμενων σχολικών κτιρίων θα πρέπει να αφορούν:
• Την μείωση των θερμικών απωλειών, η οποία επιτυγχάνεται με την σωστή μόνωση
του κελύφους
• Την αύξηση των ηλιακών κερδών την περίοδο θέρμανσης, με την προσθήκη παθητικών
ηλιακών συστημάτων στην νότια όψη (προσθήκη ανοιγμάτων νότιου προσανατολισμού, ηλιακοί
τοίχοι, ηλιακοί χώροι- θερμοκήπια, ηλιακά αίθρια)
• Την μείωση των θερμικών κερδών την περίοδο του δροσισμού, με σχεδιασμό και
τοποθέτηση κατάλληλων συστημάτων σκίασης των ανοιγμάτων,
• Την μείωση του ψυκτικού φορτίου, με παράλληλη βελτίωση των συνθηκών άνεσης,
με ανασχεδιασμό των ανοιγμάτων ώστε να επιτυγχάνεται ο φυσικός και νυχτερινός αερισμός

του κτιρίου.
• Την αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού, με ανασχεδιασμό των ανοιγμάτων ούτως
ώστε να επιτυγχάνεται η οπτική άνεση και η εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας
• Την εξοικονόμηση ενέργειας, με την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων θέρμανσης και
τεχνητού φωτισμού.

Ο μέσος όρος της ενεργειακής κατανάλωσης των σχολικών κτιρίων για την θέρμανση
στην Ελλάδα είναι γύρω στις 31kWh/m2 για τις περισσότερες περιοχές και γύρω στις 46 kWh/
m2 για τις περιοχές που βρίσκονται στις πιο κρύες κλιματικές ζώνες (Ζώνη Γ και Ζώνη Δ). Η
κατανάλωση σε ηλεκτρική ενέργεια κυμαίνεται από 17 kWh/m2σε 24 kWh/m2 (A. Gaglia, C.
Balaras, S. Mirasgedis, E. Georgopoulou, Y. Sarafidis, D. Lalas, 2007).
Πίνακας που παρουσιάζει το μέσο όρο της ετήσιας ενεργειακής κατανάλωσης (kWh/m2) για ηλεκτρισμό και θέρμανση
στα ελληνικά σχολικά κτίρια για τις διαφορετικές κλιματικές ζώνες και για διαφορετικού τύπου κατασκευές
Πηγή: A. Gaglia, C. Balaras, S. Mirasgedis, E. Georgopoulou, Y. Sarafidis, D. Lalas, Empirical assessment of the Hellenic
non-residential building stock, energy consumption, emissions and potential energy savings, Energy Conversion and
Management 48, 2007, 1160-1175
Σύμφωνα με μελέτη ( Elena G. Daskalaki, Vasileios G Sermpetzoglou,2011) η εξοικονόμηση

ενέργειας που μπορεί να επιτευχθεί σε κάθε σχολείο ανάλογα με τις επεμβάσεις που θα γίνουν
σε αυτό είναι της τάξης του 2 με 70%, με μείωση της εκπομπής του διοξειδίου του άνθρακα
(CO2) από 7 σε 83%. Οι προτεινόμενες επεμβάσεις στην συγκεκριμένη μελέτη αφορούν την
μόνωση του κελύφους, την τοποθέτηση κουφωμάτων με διπλό τζάμι τεχνολογίας low-e, την
τοποθέτηση καυστήρα φυσικού αερίου, την τοποθέτηση εξωτερικού συστήματος σκίασης, την
μόνωση του συστήματος διανομής της θέρμανσης, την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών πάνελ.
Τα χρόνια απόσβεσης του κεφαλαίου για την ενεργειακή αναβάθμιση κυμαίνονται από 8-13
χρόνια, ανάλογα με το εκάστοτε σενάριο των επεμβάσεων.
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, η ενεργειακή κατανάλωση για θέρμανση μπορεί να μειωθεί
μέχρι και 43,9 % μονώνοντας σωστά το κέλυφος του κτιρίου, με απόσβεση κεφαλαίου εντός 6-8
χρόνων. Η τοποθέτηση κουφωμάτων με διπλό τζάμι εξοικονομεί ενέργεια μέχρι και 6,1% με
απόσβεση κεφαλαίου εντός 4-7 χρόνων. Βελτιώνοντας το σύστημα θέρμανσης (συντήρηση ή
και αλλαγή της μονάδος θέρμανσης με μια πιο αποδοτική, τοποθέτηση θερμοστατών στους
χώρους για έλεγχο της εσωτερικής θερμοκρασίας) εξοικονομείται ενέργεια της τάξης του 6,10
% και μέχρι 10% μονώνοντας το σύστημα διανομής της θέρμανσης (σωληνώσεις). Η ενεργειακή
κατανάλωση για φωτισμό θα μπορούσε να μειωθεί από 12,6% μέχρι 45% με την αντικατάσταση
των παλιών λαμπτήρων πυρακτώσεως με νέους βελτιωμένους (led), με την τοποθέτηση
ανιχνευτών κίνησης στους χώρους που δεν χρησιμοποιούνται συνέχεια και με την εκμετάλλευση
του φυσικού φωτός. Το τελευταίο προϋποθέτει τον σωστό αρχικό σχεδιασμό του κτιρίου και
τον ανεμπόδιστο ηλιασμό του κτιρίου από τα γειτονικά κτίρια. Τέλος υπάρχει η δυνατότητα
της μείωσης του ψυκτικού φορτίου, κατά 30% με την σκίαση των ανοιγμάτων, κατά 9% με την
χρήση λαμπτήρων χαμηλής εκπομπής θερμότητας, κατά 50% με τον νυχτερινό αερισμό του
κτιρίου, γεγονός που προϋποθέτει ορθό σχεδιασμό των ανοιγμάτων του κτιρίου και κατά 97%
με την χρήση ανεμιστήρων οροφής, οι οποίοι με την κίνηση του αέρα που επιτυγχάνουν δίνεται
η αίσθηση θερμικής άνεσης στους χρήστες.
Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι η δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας στα

σχολικά κτίρια με παράλληλη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα είναι πολύ
μεγάλη. Ωστόσο, στόχος δεν αποτελεί μόνο η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης αλλά και η
βελτίωση των συνθηκών άνεσης που επικρατούν μέσα στις σχολικές αίθουσες. Κάποιες από τις
παραπάνω επεμβάσεις έχουν ως αποτέλεσμα την παράλληλη βελτίωση της θερμικής και οπτικής
άνεσης. Βασικό όμως ζητούμενο αποτελεί η βελτίωση της ποιότητας αέρας στον εσωτερικό
χώρο, η οποία σύμφωνα με μελέτες συνδέεται άμεσα με την δυνατότητα συγκέντρωσης και
την αποδοτικότητα των μαθητών ( P. Wargocki, D. Wyon, 2013). Η ποιότητα του αέρα στους
εσωτερικούς χώρους (indoor air quality, IAQ), καθορίζεται από ένα πλήθος παραμέτρων όπως:
οι τιμές της εσωτερικής θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας, ο ρυθμός εναλλαγής του
αέρα του εσωτερικού χώρου με το περιβάλλον, ο θόρυβος, οι οσμές, η ύπαρξη εξαιρετικά
χαμηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, και τέλος οι εσωτερικές συγκεντρώσεις
ραδιενεργών στοιχείων και ρύπων.
Η κακή ποιότητα του εσωτερικού αέρα στις σχολικές αίθουσες οφείλεται συνήθως στις
αυξημένες θερμοκρασίες, στη μη δυνατότητα ρύθμισης της σχετικής υγρασίας και στην υψηλή
συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα. Τα παραπάνω είναι αποτελέσματα της ανεπάρκειας
του αερισμού των αιθουσών. Η πλειοψηφία των σχολικών κτιρίων που κατασκευάστηκαν πριν
από την εφαρμογή του Κ.Εν.Α.Κ. είναι φυσικώς αεριζόμενα. Σήμερα, σύμφωνα με τον Κ.Εν.Α.Κ.
όλα τα κτίρια του τριτογενή τομέα θα πρέπει να έχουν μηχανικό εξαερισμό - κλιματισμό,
ενώ προβλέπεται σε αυτά σύστημα ανάκτησης θερμότητας για την εξοικονόμηση ενέργειας.
Η λειτουργία του φυσικού αερισμού στα σχολικά κτίρια εναποτίθεται στους διδάσκοντες, οι
οποίοι αερίζουν τον χώρο των αιθουσών διδασκαλίας κατά την διάρκεια των διαλλειμάτων. Η
κακή ποιότητα του εσωτερικού αέρα φανερώνει την κακή λειτουργία του φυσικού αερισμού.
Επιπλέον, παρόλο που ο φυσικός αερισμός θα ήταν ένα μέτρο που θα βελτίωνε την ποιότητα
του εσωτερικού αέρα, θα αύξανε παράλληλα την ενεργειακή κατανάλωση ειδικά την περίοδο
θέρμανσης. Συνεπώς η λειτουργία του φυσικού αερισμού στα σχολεία δεν μπορεί να είναι τόσο
αποτελεσματική, όσο η λειτουργία του μηχανικού εξαερισμού. Υπάρχουν όμως και ενεργειακά
αποδοτικές τεχνολογίες, όπως τα υβριδικά συστήματα εξαερισμού, όπου ο φυσικός και ο
μηχανικός εξαερισμός λειτουργούν είτε μαζί, είτε ανεξάρτητα, ανάλογα από τις ανάγκες εισροής
νωπoύ αέρα στον χώρο (Boestra A, van Dijken Froukje, 2010).
Συμπερασματικά, το κτιριακό δυναμικό που αφορά τα κτίρια εκπαίδευσης παρουσιαζεί

σημαντικές δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας. Η ενεργειακή τους αναβάθμιση μπορεί
να επιφέρει αλλαγές στην ενεργειακή τους απόδοση, αλλά και επίτευξη των απαραίτητων
συνθηκών άνεσης στο εσωτερικό τους, η οποία μπορεί να συμβάλλει θετικά στην μαθησιακή
εμπειρία δημιουργώντας ένα ευχάριστο περιβάλλον και αυξάνοντας τη διάθεση για μάθηση.
Τα τελευταία χρόνια, δεδομένου ότι η εκπαίδευση προσανατολίζεται στην αειφορία, γίνεται
μία οξεία κριτική στο γεγονός ότι η προστασία του περιβάλλοντος συσχετίζεται μόνο με την
εξοικονόμηση της ενέργειας. Τα εκπαιδευτικά κτίρια είναι ο χώρος όπου λαμβάνει χώρα
η εκπαίδευση των νέων και είναι η εκπαίδευση αυτή που μπορεί να διαμορφώσει τελικά
ενσυνείδητους περιβαλλοντικά πολίτες. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των σχολείων δεν είναι

μονοσήμαντος και δεν στοχεύει μόνο στην εξοικονόμηση ενέργειας. Αντιθέτως έχει πολλαπλή
σπουδαιότητα, αφού βελτιώνει την εκπαιδευτική διαδικασία, δημιουργεί περιβαλλοντική
συνείδηση στους μελλοντικούς πολίτες και είναι θεμελιώδης για το κρίσιμο θέμα της
σημερινής εποχής, το σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος (Β. Αναλυτή, χ.η.). Τα
σχολικά κτίρια θα πρέπει να είναι σε θέση να προωθούν τον ρόλο τους ως ζωντανά εργαστήρια
περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Συνεπώς ακόμα και στις ενεργειακές αναβαθμίσεις τους θα
πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτό τον ρόλο, ενσωματώνοντας συστήματα εξοικονόμησης
ενέργειας τόσο στο κέλυφος, όσο και στο πρόγραμμα σπουδών. Για παράδειγμα η προσάρτηση
ηλιακών τοίχων και ηλιακών χώρων στο κέλυφος ενός εκπαιδευτικού κτιρίου, δίνει την ευκαιρία
στον κάθε χρήστη να βιώσει από κοντά την λειτουργία ενός παθητικού ηλιακού συστήματος.
Οι μαθητές μπορούν να μάθουν από την προσωπική τους εμπειρία την κίνηση του ηλίου, την
ηλιακή ενέργεια που αυτός παράγει, την μετατροπή αυτής της ενέργειας σε θερμική, τον τρόπο
που αυτή αποθηκεύεται μέσα σε υλικά που έχουν θερμική μάζα και πως αυτή αποδίδεται
στον χώρο. Μέσα από αυτήν την διαδικασία οι μαθητές βιώνουν το πόσο σημαντικός είναι
ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των κτιρίων και πως αυτός βοηθά στην εξοικονόμηση ενέργειας
και στην προστασία του περιβάλλοντος. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στα
σχολικά κτίρια έχει και αυτή εκπαιδευτικό ρόλο, δεδομένου ότι οι μαθητές έρχονται σε επαφή
με συστήματα όπως η γεωθερμία, τα φωτοβολταϊκά πανέλα κ.α. και ανακαλύπτουν εμπειρικά
τα οφέλη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αφού η χρήση τους δεν ρυπαίνει το περιβάλλον.
Η διαχείριση του σχολικού κτιριακού δυναμικού όσον αφορά την ενεργειακή

του αναβάθμιση δεν θα πρέπει να προσανατολίζεται μόνο στην μείωση της ενεργειακής
κατανάλωσης. Βασικό ζητούμενο αποτελεί η προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος
μέσω της βιωματικής-εμπειρικής εκμάθησης. Για τον λόγο αυτό στα σενάρια των επεμβάσεων
για την εξοικονόμηση ενέργειας είναι απαραίτητη η εφαρμογή παθητικών συστημάτων στο
κέλυφος του κτιρίου και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι μαθητές θα πρέπει να
μάθουν να σέβονται και να προστατεύουν το περιβάλλον και παράδειγμα θα πρέπει να αποτελεί
για αυτούς ο ίδιος τους ο σχολικός χώρος.
A. Gaglia, C. Balaras, S. Mirasgedis, E. Georgopoulou, Y. Sarafidis, D. Lalas, Empirical assessment

of the Hellenic non-residential building stock, energy consumption, emissions and potential en-
ergy savings, Energy Conversion and Management 48, 2007, 1160-1175
Boestra A, van Dijken Froukje. Indoor environment and energy efficiency of schools. REHVA J 47,
2010, 34-38
C. Eley, High performance school characteristics, ASHRAE Journal 48, 2006,60-66.

Elena G. Daskalaki, Vasileios G Sermpetzoglou, Energy performance and indoor environmental
quality in Hellenic schools, Energy and Buildings 43 (2011) 718-727.
H. Fromme, D. Twardella, S. Dietrich, D. Heitmann, R. Schierl, B. Liebl, H. Ruden, Particulate mat-

ter in the indoor air of classrooms- exploratory results from Munich and surrounding area, At-
mospheric Environment 41, 2007, 854-866
M. Santamouris, C. Balaras, E. Daskalaki, A. Argiriou and A. Gaglia, Energy consumption and the
potential for energy conservation in school buildings in Hellas, Energy 19, 1994, 653-660.
P. Wargocki, D. Wyon, Providing better thermal and air quality conditions in school classrooms
would be cost-effective, Building and Environment 59,2013, 581-589
Β. Αναλυτή, χ.η., Βιοκλιματικός Σχεδιασμός, Εφαρμογή βιοκλιματικών μεθόδων στα ελληνικά

σχολικά κτίρια, περιοδικό Τάσεις, ανακτήθηκε από https://docplayer.gr/1425172-Vioklima-
tikos-shediasmos.html
Ελληνική Στατιστική αρχή ,Απογραφή κτιρίων 2011., Πειραιάς, 18 Μάιου 2015, ανακτήθηκε από
https://www.statistics.gr/documents/20181/1204362/A1601_SKT01_DT_DC_00_2011_01_F_
GR.pdf/33bc3e1f-ea63-47ec-93b8-a96179b2ee59
Κέντρο εκπαιδευτικής έρευνας, Στατιστικά στοιχεία του σχολικού έτους 2005-2006,Ενότητα 4:

Σχολικά Κτίρια, διαθέσιμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.kee.gr/attachments/file/
apot.htm

06 | Το σχολικό κτίριο ως εργαλείο για την εκπαίδευση για την αειφορία.
Η εκπαίδευση που στοχεύει στην αειφορία, δεν προϋποθέτει μόνο αλλαγή στο
γνωστικό αντικείμενο, εμπλουτίζοντας το πρόγραμμα σπουδών με θέματα που αφορούν την
βιοποικιλότητα, το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Τα σχολικά κτίρια, ως χώροι συλλογικής ζωής με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα, αποτελούν
βασικό πεδίο εστίασης και αντικείμενο επανασχεδιασμού με άξονα την επίτευξη των στόχων
της Εκπαίδευσης για την Αειφορία. Ο σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων επηρεάζει άμεσα
τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε, αφομοιώνουμε και αλληλεπιδρούμε, ενώ ταυτόχρονα
μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο ενσωματώνουμε τις αρχές της αειφορίας
στην καθημερινότητά μας. Ένα κτίριο είναι ικανό να διδάσκει και να μεταδίδει μέσα από την
παραδειγματική λειτουργία του, νέους τρόπους υλοποίησης βιώσιμων αρχών. Σήμερα, πολλοί
ειδικοί ισχυρίζονται ότι «το ‘βιώσιμο σχολικό κτίριο’ είναι η καταλληλότερη στρατηγική για την
ανανέωση των εκπαιδευτικών διαδικασιών και την επίτευξη ποιοτικής εκπαίδευσης» (Gough A.,
2005, σελ. 339).
Σύμφωνα με το πρόγραμμα της UNESCO, “Εκπαίδευση για ένα Βιώσιμο Μέλλον”, το

ιδανικό περιβαλλοντικό πρόγραμμα στοχεύει στην κατανόηση του προβλήματος και στην
ανάπτυξη αξιών, παρά στην απλή μετάδοση πληροφοριών. Υπό αυτή τη σκοπιά, η αρχιτεκτονική
αποτελεί το διδακτικό μέσο που φανερώνει την οργάνωση του δομημένου περιβάλλοντος και
τη σχέση του με το φυσικό (Burcu Gulay Tascı, 2015, σελ. 871). Θεωρώντας ως δεδομένο ότι το
σχεδιασμένο περιβάλλον έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει τη συμπεριφορά των χρηστών και
να προωθεί τις μεταξύ τους σχέσεις (Weinstein, 1977, σελ. 252), τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά
των σχολικών κτιρίων έχουν εκπαιδευτικό αντίκτυπο (Tucker R., Izadpanahi P., 2015, σελ. 76).
Συνεπώς, ο σχεδιασμός των σχολικών εγκαταστάσεων που ακολουθεί τις αρχές της αειφορίας
μπορεί να έχει παιδαγωγική αξία, καθώς στοιχεία του δομημένου περιβάλλοντος μπορούν
να λειτουργήσουν ως προτροπή για μάθηση. Η αντιμετώπιση του χτισμένου και του φυσικού
περιβάλλοντος σαν ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί και χρησιμοποιώντας τα σαν διδακτικό
υλικό, αποτελεί την ιδανική εκπαιδευτική μέθοδο για τη διάδοση των αρχών της αειφορίας.
Την τελευταία δεκαετία, έχουν επενδυθεί σε παγκόσμιο επίπεδο τεράστιοι οικονομικοί

και πνευματικοί πόροι στην ενεργειακή αναβάθμιση των σχολικών κτιρίων. Στην Αμερική μεταξύ
2008 και 2010 οι δαπάνες που επενδύθηκαν για την κατασκευή βιώσιμων σχολικών κτιρίων
αυξήθηκαν προσεγγιστικά κατά 7 δισεκατομμύρια δολάρια (Hiskes J., 7/6/2018) Από το 2004,
όλες οι νέες κατασκευές σχολικών κτιρίων στο Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να συμμορφώνονται
σύμφωνα με τις οδηγίες της μεθόδου αξιολόγησης BREEAM (Lockie, S., Butterss, I., Adams, D.,
Daniels, R., & Thorne, A., 16/6/2018). Επιπλέον, σχεδόν το 30% όλων των σχολικών κτιρίων στην
Αυστραλία, λειτουργούν πλέον υπό την αιγίδα του Australian Sustainable Schools Initiative (AuS-
SI), όπου έμφαση αποδίδεται τόσο στην ποιότητα του προγράμματος σπουδών, όσο και στου
εκπαιδευτικού περιβάλλοντος (AuSSI, 17/6/2018). Στην Ελλάδα το 2008 εκδόθηκε ο Οδηγός
Βιοκλιματικού Σχεδιασμού Σχολικών Κτιρίων, ενώ από το 2010 όλα τα νέα σχολικά κτίρια πρέπει
να ακολουθούν τον ΚΕνΑΚ. Ταυτόχρονα χρηματοδοτούνται νέα έργα εξοικονόμησης ενέργειας
σε σχολικά κτίρια που αφορούν τόσο τη συνολική ενεργειακή αναβάθμισή τους, όσο και την
ενσωμάτωση συστημάτων με στόχο τη μείωση της ενεργειακής απόδοσης. Όλα τα παραπάνω,
υποδεικνύουν την αυξανόμενη τάση για οικοδόμηση ενεργειακά αποδοτικών εκπαιδευτικών
κτιρίων.
Αν και μέσω της τάσης αυτής αναμένεται μία σημαντική εξοικονόμηση, οι εργασίες
ενεργειακής αναβάθμισης πραγματοποιούνται σε ένα πλαίσιο όπου αγνοείται σε μεγάλο βαθμό
η κοινωνική διάσταση ενός “πράσινου” κτιρίου. Ενώ η έρευνα για τις πράσινες τεχνολογίες
εξελίσσεται, οι κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις ενός βιώσιμου κτιρίου έχουν αναπτυχθεί
πολύ λιγότερο στη βιβλιογραφία. Παρά το γεγονός ότι η έρευνα που σχετίζεται με τη σχέση
της ποιότητας του εσωτερικού χώρου και τις μαθησιακές δυσκολίες/ικανότητες και την υγεία
των μαθητών είναι εκτενής, λίγες μελέτες έχουν εξετάσει τον αντίκτυπο του ενεργειακού
σχεδιασμού των σχολικών κτιρίων στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των παιδιών. Μία
ιδιαίτερα σημαντική κοινωνική διάσταση των βιώσιμων σχολικών κτιρίων είναι η ικανότητά
τους να υποστηρίζουν τη διδασκαλία περιβαλλοντικών ζητημάτων που ενσωματώνονται στο
σχεδιασμό τους, εισάγοντας την έννοια της περιβαλλοντικά εκπαιδευτικής αρχιτεκτονικής.
Ειδικότερα, σε έρευνα των P. Izadpanahi & R. Tucker που παρουσιάστηκε το 2015 στο 49ο
International Conference of the Architectural Science Association, διερευνήθηκε η πιθανότητα
εμφάνισης διαφορετικών περιβαλλοντικών πρακτικών ανάμεσα στους μαθητές συμβατικών
σχολείων και σχολείων σχεδιασμένων υπό το πρίσμα της αειφορίας. Τα στοιχεία για την έρευνα
συλλέχθηκαν από 275 μαθητές 7 δημοτικών σχολείων, 3 εκ των οποίων χαρακτηρίζονται ως
βιώσιμα σχολικά κτίρια από τον φορέα αξιολόγησης AuSSI2 (Australian Sustainable School Ina-
tiative). Τα κύρια ερωτήματα που τέθηκαν αφορούσαν το βαθμό προσαρμογής των μαθητών
σε ζητήματα ανθρώπινης παρέμβασης στο περιβάλλον, στην Εκπαίδευση για την Αειφορία,
στην ενεργό συμμετοχή τους και στη συμπεριφορά τους απέναντι στη διαχείριση της ενέργειας
και των πόρων. Τα συμπεράσματα της έρευνας υποδηλώνουν ότι οι μαθητές των σχολείων
που σχεδιάστηκαν με βάση τις αρχές της βιωσιμότητας εμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα
περιβαλλοντικής συνείδησης και πρακτικών. Ειδικότερα, στο διάγραμμα 2 παρουσιάζεται
ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του σχολικού κτιρίου συνδέεται σε μεγαλύτερο βαθμό
με τη συμπεριφορά των μαθητών απέναντι στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη.
Children’s
Environmental
Behaviour to-
wards Resource
and Energy Con-
servation
Αποτελέσματα έρευνας που συσχετίζουν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του σχολικού χώρου με τη δέσμευση των
μαθητών απέναντι σε αειφορικές πρακτικές.
Πηγή: Tucker R., Izadpanahi P., “Sustainable schools as pedagogical tools for environmental education”, Living and
Learning: Research for a Better Built Environment: 49th International Conference of the Architectural Science Associ-
ation: 75–84, 2015
Επιπλέον, η έρευνα έδειξε ότι τα βιώσιμα σχολεία υπερέβησαν τα συμβατικά σχολεία σε

όλες τις εξαρτώμενες μεταβλητές. Συγκεκριμένα, οι μαθητές των σχολείων που σχεδιάστηκαν
υπό το πρίσμα της αειφορίας είναι περισσότερο εξοικειωμένοι αναφορικά με την ανθρώπινη
παρέμβαση στο περιβάλλον, την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, την οικολογική
συνείδηση και την ενεργειακή τους συμπεριφορά. Το γεγονός αυτό καλεί την αρχιτεκτονική
κοινότητα να επαναπροσδιορίσει τη σημασία του ενεργειακού σχολικού σχεδιασμού. Η
ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης μπορεί να επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό μέσω της
αρχιτεκτονικής και η άποψη αυτή μπορεί να μεταφερθεί στους μαθητές μέσα από τα σχολικά
κτίρια. (Tucker R., Izadpanahi P., 2015)
2. Σε αντίθεση με άλλες μεθόδους αξιολόγησης της βιώσιμης συμπεριφοράς ενός κτιρίου που περιλαμβάνουν ένα
ευρύ φάσμα τύπων κτιρίων, όπως πχ Green Star, The Victorian Architecture Award, ο φορέας πιστοποίησης AuSSI
είναι ένα πρόγραμμα που απευθύνεται ειδικά σε σχολεία. Η πιστοποίηση αυτή δε λαμβάνει υπόψη μόνο τις επιδόσεις
των σχολικών κτιρίων αναφορικά με την ενεργειακή τους απόδοση, τη διαχείριση του νερού και των αποβλήτων και
την ενίσχυση της βιοποικιλότητας, αλλά εστιάζει και στην κοινωνική διάσταση της αειφορίας, δίνοντας κίνητρα στα
σχολεία και στην ευρύτερη κοινότητά τους να υιοθετούν τις αρχές της αειφορίας.

Αποτελέσματα έρευνας που διεξάχθηκε ανάμεσα σε συμβατικά σχολεία (μπλε) και σε ενεργειακά σχολεία (πράσινο).
Τα παιδιά που φοιτούν σε σχολεία που σχεδιάστηκαν με βάση τις αρχές της αειφορίας έχουν αυξημένη αντίληψη
απέναντι σε ζητήματα που αφορούν τη βιωσιμότητα.
Πηγή: Tucker R., Izadpanahi P., “Sustainable schools as pedagogical tools for environmental education”, Living and
Learning: Research for a Better Built Environment: 49th International Conference of the Architectural Science Associ-
ation: 75–84, 2015
Ως έννοια, το σχολικό κτίριο ως εργαλείο διδασκαλίας παρουσιάστηκε σε μια σειρά από

πρόσφατες δημοσιεύσεις από διάφορους κλάδους. Υπάρχουν αρχιτέκτονες που ασχολούνται
με την έννοια της αειφορίας σε συνδυασμό με το ρόλο των εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων
(Day, C., 2007, Taylor, A. P., Enggass, K., 2009) και άλλοι που αντιμετωπίζουν το σχολικό κτίριο
ως τρισδιάστατο εγχειρίδιο (Nair, P., Fielding, R., 2005). Ο περιβαλλοντολόγος David Orr έχει
γράψει ευκαρπώς για την “Παιδαγωγική της Αρχιτεκτονικής”, δηλώνοντας ότι “ο σχεδιασμός
που δεν λαμβάνει υπόψη την εκπαιδευτική διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα σχολικά κτίρια
που εμφανίζουν έλλειψη φαντασίας, αίσθησης του τόπου, οικολογικής συνείδησης και
εκπαιδευτικής πρόθεσης” (Orr D.W., 2002, σελ. 598). Πιο πρόσφατα δημοσιεύθηκε ένα γραφικό
εγχειρίδιο με τίτλο “Ο Τρίτος Δάσκαλος” (O’Donnell Wicklund Pigozzi, 2010) όπου το φυσικό
και το δομημένο περιβάλλον ανάγονται στον τρίτο παράγοντα που επηρεάζει τη διαδικασία
της μάθησης. Ο τίτλος του βιβλίου είναι εμπνευσμένος από την παιδαγωγική προσέγγιση του
Reggio Emilia3, όπου το περιβάλλον αντιμετωπίζεται ως ο τρίτος δάσκαλος στην εκπαίδευση
ενός παιδιού. Ως επισφράγιση της σπουδαιότητας της ενσωμάτωσης των αρχών της αειφορίας
από τα πρώτα στάδια του σχεδιασμού ενός σχολικού κτιρίου, το σύστημα αξιολόγησης της
ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων LEED, δίνει από το 2008 επιπλέον πόντους για έργα όπου το
σχολικό κτίριο χρησιμοποιείται ως εκπαιδευτικό εργαλείο. (United States Green Building Coun-
cil, 2008).
3. Το εκπαιδευτικό σύστημα του Reggio Emilia, αντιπροσωπεύει μια καινοτόμα παιδαγωγική προσέγγιση προσχολικής
ηλικίας. Ιδρυτής αυτής της φιλοσοφίας είναι ο Loris Malaguzzi, ο οποίος κατόρθωσε να οργανώσει ένα “δημοκρατικό”
σχολείο υποστηρίζοντας την ελευθερία και αυτονομία του παιδιού, αλλά και θέτοντας τον δάσκαλο σε ρόλο
συνεργάτη. Πρόκειται για ένα μοντέλο εκπαίδευσης στο οποίο οι νοητικές, οι συναισθηματικές, οι κοινωνικές και
οι ηθικές δυνατότητες του παιδιού, καλλιεργούνται μέσα απο δημιουργικούς τρόπους έκφρασης. Η εκπαίδευση της
προσχολικής αγωγής στα σχολεία του Reggio Emilia, αναγνωρίστηκε το 1991 απο το Αμερικάνικο περιοδικό “News-
week”, ως ένα απο τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο. Η προσέγγιση αυτή προσφέρει εναλλακτικούς
τρόπους παιδαγωγικής, φιλοσοφίας και μεθοδολογίας, που στοχεύουν σε ένα “παιδοκεντρικό” σύστημα εκπαίδευσης.
Η οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος είναι ζωτικής σημασίας για το πρόγραμμα του νηπιαγωγείου του Ρέτζιο
Εμίλια και συχνά αναφέρεται ως ‘’ τρίτος δάσκαλος του παιδιού’’. Βασικοί στόχοι στο σχεδιασμό καινούργιων χωρών
και στη αναδιαμόρφωση των παλιών συμπεριλαμβάνουν την ενσωμάτωση κάθε αίθουσας και του σχολείου με τον
περιβάλλοντα χώρο. Η σπουδαιότητα του περιβάλλοντος έγκειται στην αντίληψη ότι τα παιδιά μπορούν καλύτερα να
βγάλουν νόημα και να κατανοήσουν τον κόσμο μέσω του περιβάλλοντος το οποίο υποστηρίζει ‘’σύνθετες, ποικίλες ,
συνεχείς και μεταβαλλόμενες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, τον κόσμο των εμπειριών, των ιδεών και πολλών τρόπων
έκφρασης ιδεών. Τα νηπιαγωγεία, γενικά είναι γεμάτα με εσωτερικά φυτά και φρούτα και πλημμυρισμένα με φυσικό
φώς. Οι τάξεις είναι ανοιχτές και ενώνονται σε ένα κεντρικό σημείο στην piazza( μικρή πλατεία, σάλα), η κουζίνα έχει
Ο βιώσιμος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων μπορεί να αποτελέσει
σημαντικό παράγοντα στην ανανέωση των εκπαιδευτικών προτύπων και στην αλλαγή της
αντίληψής μας για το σχολείο. Τα κτίρια με μικρό ενεργειακό αποτύπωμα και καθορισμένους
αρχιτεκτονικά χώρους, παρέχουν μοναδικές εκπαιδευτικές ευκαιρίες συμβάλλοντας στη
δέσμευση των μαθητών. Ο σχεδιασμός του σχολικού χώρου σύμφωνα με τα κριτήρια της
βιωσιμότητας μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες για μάθηση γύρω από ζητήματα που
σχετίζονται με τη διατήρηση της ενέργειας, με βασικές πρακτικές που εξασφαλίζουν θερμική
άνεση κα. Ένα καλά σχεδιασμένο κτίριο μπορεί να υποστηρίξει τους θεσμικούς στόχους, το
επίσημο πρόγραμμα σπουδών και τους εκπαιδευτικούς, ενώ ταυτόχρονα συμβολίζει με
μοναδικό τρόπο τη δέσμευση του σχολείου για Αειφόρο Ανάπτυξη.
06 | 1 | Στρατηγικές Σχεδιασμού Εκπαιδευτικού Σχολικού Χώρου.

Κατά το σχεδιασμό ενός Περιβαλλοντικά Εκπαιδευτικού Σχολικού Κτιρίου πρέπει
να λαμβάνεται ως προτεραιότητα η υποστήριξη ή η ενθάρρυνση της ενασχόλησης με
περιβαλλοντικά ζητήματα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου προτείνονται στρατηγικές
σχεδιασμού που αυξάνουν το επίπεδο δέσμευσης των χρηστών με περιβαλλοντικά ζητήματα
και σχετίζονται με την παροχή πληροφοριών, το σχεδιασμό χώρων για φυσική εμπλοκή και
κοινωνική αλληλεπίδραση και τη δημιουργία κοινωνικών προτύπων (Cole L. B., 2013, σελ.
26). Με την ενσωμάτωση των παραπάνω παρεμβάσεων στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, το
σχολικό κτίριο παρέχει περαιτέρω δυνατότητες για ενασχόληση με ζητήματα που αφορούν το
περιβάλλον.
Παροχή Πληροφορίας - Σήμανση

Ένας άμεσος τρόπος για την αύξηση της διδακτικής ικανότητας ενός κτιρίου είναι η
διασπορά πληροφοριών, είτε λεκτικών, είτε εικόνων, επάνω στα αρχιτεκτονικά στοιχεία, με
τη χρήση σήμανσης, οθόνων αφής, οθόνων παρουσίασης αποτελεσμάτων, ιστοσελίδων,
χρωματικοί κώδικες κ.α. Οι πληροφορίες μπορούν να αφορούν στατικά χαρακτηριστικά, όπως
κάδους ανακύκλωσης και να παρέχουν γνώσεις σχετικά με το περιεχόμενο ή/και τη διαδικασία,
π.χ. γιατί είναι η σημαντική η ανακύκλωση ή πως ανακυκλώνεται το χαρτί. Οι πληροφορίες
που παρουσιάζονται μπορούν να αναφέρονται και στην ενεργειακή απόδοση του κτιρίου σε
πραγματικό χρόνο ή στην εμφάνιση των αποτελεσμάτων μίας στρατηγικής εξοικονόμησης
φυσικών πόρων που εφαρμόζεται στο εκάστοτε σχολικό κτίριο, π.χ. διαχείριση συλλογής των
ομβρίων υδάτων. Εκτός από την παροχή δεδομένων, η παρουσίαση πληροφοριών σχετικά με
την απόδοση του κτιρίου εμπλέκει τους χρήστες στη διαδικασία εξοικονόμησης ενέργειας και
μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για την υιοθέτηση περιβαλλοντικά υπεύθυνων πρακτικών.
Ο τρόπος και η μορφή παρουσίασης των πληροφοριών και η κατανομή τους μέσα στο σχολικό
χώρο αποτελούν αντικείμενο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.
θέα και πρόσβαση στον περιβάλλοντα χώρο η οποία διασφαλίζεται μέσα από μεγάλα παράθυρα τις αυλές και τις
πόρτες που υπάρχουν μέσα σε κάθε τάξη. Οι είσοδοι αιχμαλωτίζουν την προσοχή και των ενηλίκων μέσω της χρήσης
καθρεφτών ( πάνω στους τοίχους, στα πατώματα και στα ταβάνια) φωτογραφίες και εργασίες παιδιών συνοδευμένα
από ηχογράφηση των συζητήσεων τους. Αυτά τα ίδια τα στοιχεία χαρακτηρίζουν το εσωτερικό των τάξεων, όπου οι
δημιουργίες/εργασίες είναι τοποθετημένες σε διάταξη από αντικείμενα που έχουν βρεθεί και από υλικά τη τάξης.
Άλλα βοηθητικά στοιχεία του χώρου συμπεριλαμβάνουν άφθονο χώρο για υλικά ο οποίος συχνά ταχτοποιείται
για να τραβήξει την προσοχή των καλλιτεχνικών τους χαρακτηριστικών. Σε κάθε αίθουσα υπάρχουν μεγάλα μέρη
τοποθετημένα στο κέντρο το atelier και ένα μικρότερο atelier, και ξεκάθαροι παρουσιασμένοι χώροι για εργασίες
μεγάλων και μικρών ομάδων αντίστοιχα. Διαμέσου του σχολείου γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθούν ευκαιρίες
για να επικοινωνούν τα παιδιά. Συνεπώς το βεστιάριο βρίσκεται στην κεντρική αίθουσα , οι αίθουσες συνδέονται
με τηλέφωνα , διαδρόμου ή παράθυρα και οι τραπεζαρίες και τα μπάνια είναι σχεδιασμένα να ενθαρρύνουν την
επικοινωνία.
Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Εκπαιδευτικό_πρόγραμμα_Ρέτζιο_Εμίλια

Πίνακας όπου εμφανίζονται όλα τα συστήματα Δεξαμενή συλλογής ομβρίων υδάτων και πίνακας που
εξοικονόμησης ενέργειας που έχουν ενσωματωθεί στο επεξηγεί στους μαθητές τη διαδικασία και τη χρήση του
σχεδιασμό και επεξηγείται η λειτουργία τους. Αριστερά, η νερού που έχει συλλεχθεί.
οθόνη παρουσιάζει σε πραγματικό χρόνο την ενεργειακή Πηγή: Buckingham Primary and Elementary Schools,
απόδοση αυτών των συστημάτων. ανακτήθηκε από: https://www.iconograph.com/bucking-
Πηγή: Discovery Elementary School, ανακτήθηκε από: https:// ham-primary-and-elementary-schools-branded-environment
www.iconograph.com/discovery-elementary-school-brand-
ed-environment
Σχεδιασμός χώρων για φυσική εμπλοκή

Με την ευρύτερη έννοια ως χώρος για φυσική εμπλοκή μπορεί να νοείται οποιαδήποτε
τοποθεσία που προκαλεί τον χρήστη να λάβει μία απόφαση σχετικά με τη διαχείριση των
πόρων του κτιρίου ή να χρησιμοποιήσει ένα σύστημα. Ειδικότερα, χώροι που εμπλέκουν τους
χρήστες στην λειτουργία τους και έχουν χρησιμοποιηθεί ως εκπαιδευτικά εργαλεία είναι οι
λαχανόκηποι, τα θερμοκήπια, οι κουζίνες, τα εκκολαπτήρια, στοιχεία νερού, φυτεμένα δώματα
κ.α. Η ενσωμάτωση παθητικών συστημάτων στο σχεδιασμό μπορεί επίσης να συμβάλει στη
δημιουργία χώρων για μάθηση και να προκαλέσει την εμπλοκή του χρήστη με μία διαδικασία. Ο
σχεδιασμός χώρων για φυσική εμπλοκή παρέχει ευκαιρίες για βιωματική μάθηση και προκαλεί
συνειδητή δέσμευση των χρηστών για παρατεταμένες χρονικές περιόδους.
Ειδικότερα, η Taylor αναφέρεται σε μία μελέτη που διεξήχθη στο Nigata της Ιαπωνίας,
όπου οι δάσκαλοι χρησιμοποίησαν το θερμοκήπιο ως εκπαιδευτικό υλικό για την 5η τάξη. Η ιδέα
της χρήσης ενός αρχιτεκτονικού παθητικού συστήματος ως εργαλείο διδασκαλίας βασίζεται
στη δυνατότητά του να παρέχει εφαρμοσμένη εκπαίδευση. Τελικά, η άποψη ότι το σχολικό
κτίριο, αυτό κάθε αυτό, μπορεί να θεωρηθεί ως εκπαιδευτικό εργαλείο αυξάνει την αξία του
ενεργειακού σχολικού σχεδιασμού. (Taylor, A., 1993)
Κήπος βροχής
στο Sidwell Friends School
που αποτελεί τμήμα του
συστήματος συλλογής
ομβρίων υδάτων που έχει
ενσωματωθεί στο σχεδιασμό
του σχολείου. Το νερό από
τις κουζίνες και τους χώρους
υγιεινής συγκεντρώνεται σε
υπόγειες δεξαμενές και στη
συνέχεια διοχετεύεται στον
υγρότοπο, όπου παραμένει
για 3 με 5 ημέρες μέχρι να
επαναχρησιμοποιηθεί στους
χώρους υγιεινής.
Πηγή: Sidwell Friends School
ανακτήθηκε από: https://
www.asla.org /sustainable-
landscapes/sidwell.html
Σχεδιασμός χώρων για κοινωνική αλληλεπίδραση

Ο σχεδιασμός ενός περιβαλλοντικά εκπαιδευτικού σχολικού κτιρίου θέτει ως
προτεραιότητα τη δημιουργία χώρων αλληλεπίδρασης, εξερεύνησης και μάθησης,
προσαρμοσμένων στους στόχους της εκπαίδευσης για την αειφορία. Το σχολικό κτίριο
σχεδιάζεται ώστε να υποστηρίξει δράσεις που ενισχύουν την περιβαλλοντική συνείδηση
της σχολικής, αλλά και της ευρύτερης κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων δραστηριοτήτων
όπως ομάδα μελέτης περιβάλλοντος, κηπουρική, ανακύκλωση, ποδηλασία κ.α. Κατά τον
αρχιτεκτονικό σχεδιασμό απαραίτητη είναι η εξασφάλιση των χώρων, τόσο στο εσωτερικό, όσο
και στο προαύλειο του σχολικού κτιρίου, όπου οι μαθητές μπορούν να αυτο - οργανωθούν
και να ασκήσουν περιβαλλοντικές πρακτικές. Το κτίριο, μέσω του σχεδιασμού του, δύναται
να ενθαρρύνει την απρόβλεπτη αλληλεπίδραση των χρηστών με ενεργειακά συστήματα ή
παθητικά συστήματα εξοικονόμησης, γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα αυτά τα συστήματα
να αποτελέσουν αντικείμενο καθημερινής ενασχόλησης. Θεωρώντας το σχολικό κτίριο ως τόπο
δυναμικών δραστηριοτήτων, τα βιοκλιματικά σχεδιαστικά εργαλεία μπορούν να ενσωματωθούν
στη διδασκαλία του περιβάλλοντος.
Δημιουργία κοινωνικών προτύπων

Στα πλαίσια του σχολικού κτιρίου, ο κάθε μαθητής δεν αποτελεί μονάδα αλλά συμμετέχει
στα σχολικά δρώμενα και επηρεάζεται από τις συμπεριφορές που θεωρούνται αποδεκτές σε
αυτόν το δεδομένο χώρο. Στο σχολικό περιβάλλον διαμορφώνεται μία κουλτούρα που αποτελεί
ένα κανάλι πληροφοριών ικανών να επηρεάσουν τον κάθε μαθητή μεμονωμένα. Έρευνα που
έχει διεξαχθεί στον κλάδο της ψυχολογίας έχει δείξει τον βαθμό επιρροής των κοινωνικών
προτύπων στην περιβαλλοντική συνείδηση του ατόμου. (Cole L. B., 2013, σελ. 29) Η δημιουργία
μιας κουλτούρας μέσα στη σχολική κοινότητα που ενισχύει την περιβαλλοντική συνείδηση είναι
αντικείμενο σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός ενός σχολικού κτιρίου οφείλει να ενσωματώνει και να
αναδεικνύει τις στρατηγικές εξοικονόμησης ενέργειας και πόρων που έχουν εφαρμοστεί, όπως
τη στρατηγική διαχείρισης ομβρίων υδάτων, την πρόωθηση εναλλακτικών μέσων μετακίνησης ή
την ανακύκλωση. Μέσα από την κομβική χωροθέτηση των συστημάτων στα πλεον ορατά σημεία
και τη δημιουργία προσβάσεων επιτρέπεται στους χρήστες να συμμετέχουν σε δραστηριότητες
διαχείρισης του κτιρίου και να εξασκούν αειφορικές πρακτικές στην καθημερινότητά τους.
Με αυτόν τον τρόπο, τα σχολικά κτίρια μπορούν να προσφέρουν στους χρήστες πληροφορίες
σε πολλαπλά επίπεδα, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα να υιοθετήσουν την αειφορία ως
κουλτούρα.
06 | 2 | Προϋποθέσεις επιτυχημένου Βιώσιμου Σχεδιασμού.

Οι στρατηγικές σχεδιασμού που αναλύθηκαν παραπάνω αποτελούν χρήσιμα
εργαλεία για την κατασκευή ενός σχολικού κτιρίου που υποστηρίζει την εκπαίδευση για την
αειφορία. Ωστόσο, η ενσωμάτωση των πρακτικών αυτών στο σχεδιασμό δεν επαρκεί ώστε
να εγγυάται την άριστη λειτουργία του ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Απαραίτητη προϋπόθεση
για τη λειτουργία ενός σχολικού κτιρίου με διδακτική ικανότητα, αποτελεί η διασφάλισης της
ποιότητας του εσωτερικού χώρου παρέχοντας τις βέλτιστες συνθήκες θερμικής, ακουστικής και
οπτικής άνεσης. Επίσης, ένα σχολικό κτίριο που έχει υιοθετήσει τις παραπάνω στρατηγικές στο
σχεδιασμό του αλλά εμφανίζει αδυναμίες στη σύνθεση των χώρων του ή στην οργάνωση των
κινήσεων, υπονομεύει ουσιαστικά την αποδοτικότητα των στρατηγικών αυτών ως εκπαιδευτικά
εργαλεία. Τέλος, η μορφολογία, η υλικότητα, ο σχεδιασμός τοπίου και η αισθητική είναι επίσης
παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα ενός σχολικού κτιρίου να λειτουργεί ως φορέας
προώθησης της αειφορίας. (Cole L. B., 2013, σελ. 31) Κάθε σχολικό κτίριο που σχεδιάζεται
έχοντας ως στόχο τη συμμετοχή του στην εκπαιδευτική διαδικασία οφείλει να πληροί τις
παρακάτω προϋποθέσεις.

Διασφάλιση ποιότητας του εσωτερικού χώρου
Καθώς η βιβλιογραφία επιβεβαιώνει τις εμπειρικές μελέτες που συσχετίζουν την
υγεία και την αποδοτικότητα των μαθητών με την ποιότητα του εσωτερικού χώρου, η
διασφάλισή της αποτελεί τη βάση του σχεδιασμού ενός σχολικού κτιρίου και σχετίζεται
με τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας στο χώρο, με την κυκλοφορία του αέρα
και με τα επίπεδα φωτισμού. Κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό θεωρείται δεδομένη η
εφαρμογή των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού και έμφαση αποδίδεται στο φυσικό
φωτισμό, στην οπτική επαφή με το περιβάλλον και στη χρήση μη τοξικών υλικών. Για την
επίτευξη των παραπάνω στόχων θεωρείται αναγκαία η εφαρμογή του ολοκληρωμένου
σχεδιασμού που προωθεί τη συνεργασίαόλων των ειδικοτήτων για την εξασφάλιση των
βέλτιστων συνθηκών άνεσης εντός του κτιρίου. Μιας και η απόδοση του μαθητή σχετίζεται
με την ποιότητα του χώρου, ένα σχολικό κτίριο που δεν πληροί την προϋπόθεση αυτή δε θα
μπορούσε να λειτουργήσει ως εργαλείο για την ενίσχυση της εκπαίδευσης για την αειφορία.
Ευανάγνωστος Σχεδιασμός
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εσωτερική οργάνωση των σχολικών κτιρίων
και οι τρόποι με τους οποίους η αρχιτεκτονική σύνθεση μπορεί να υποστηρίξει κοινωνικούς
και εκπαιδευτικούς στόχους. Δύο παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά το
σχεδιασμό και επηρεάζουν την ικανότητα ενός σχολικού κτιρίου να διδάσκει είναι η οργάνωση
των κινήσεων και η δημιουργία οπτικής επαφής. Η οργάνωση των κινήσεων σχετίζεται με την
προσβασιμότητα στους χώρους, με την ποιότητα των διαδρομών και με τις αποστάσεις μεταξύ
κομβικών χώρων της σύνθεσης. Η οπτική επαφή αφορά τόσο την οπτική επικοινωνία του κτιρίου
με το περιβάλλον, όσο και την ορατότητα των σημάνσεων, των ενεργειακών στρατηγικών και
των πληροφοριών.
Οι δύο αυτοί παράμετροι αντιμετωπίζονται ως προσβάσεις και επηρεάζουν την

πιθανότητα και τη συχνότητα συνάντησης των μαθητών με τα στοιχεία αυτά του κτιρίου
που προβάλουν την βιώσιμη λειτουργία του και αποτελούν εκπαιδευτικά εργαλεία, όπως
π.χ. οθόνες οθόνες προβολής ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου. Επιπλέον, ο αρχιτέκτονας
πρέπει να εξετάσει την απόσταση που πρέπει να διανύσει ο μαθητής για να συναντήσει ένα
πράσινο εκπαιδευτικό σύστημα. Για παράδειγμα, μία απομακρυσμένη περιοχή ανακύκλωσης
έχει λιγότερες πιθανότητες να χρησιμοποιηθεί απ’ ότι ένα δίκτυο κάδων ανακύκλωσης που
διασπείρονται σε όλο το σχολικό κτίριο.
Μορφολογία και αισθητική

Ένα σχολικό κτίριο που έχει σχεδιαστεί και λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας
αποτελεί παράδειγμα για τους χρήστες και τους καθιστά περιβαλλοντικά ενσυνείδητους. Το
γεγονός αυτό οφείλει να υποστηρίζεται και από τη μορφή του κτιρίου. Η υλικότητα, η μορφή,
η κλίμακα και το χρώμα αποτελούν παραμέτρους που αποδίδουν χαρακτήρα στο κάθε κτίριο,
υποστηρίζουν την εκπαιδευτική ικανότητά του και προβάλουν διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά
με τη βιωσιμότητα. Σχολικά κτίρια που έχουν τους ίδιους εκπαιδευτικούς και ενεργειακούς
στόχους, ενδέχεται να διαφέρουν σχετικά με το περιβαλλοντικό μήνυμα που προβάλλουν
καθώς οι μορφολογικές επιλογές του κάθε αρχιτέκτονα εκφράζουν, είτε συνειδητά, είτε όχι, μία
προσωπική προσέγγιση της βιωσιμότητας.
Στις παρακάτω φωτογραφίες εμφανίζονται δύο σχολικά κτίρια, το Kathleen Grimm School
for Leadership and Sustainability και το Northwood Primary School, που έχουν σχεδιαστεί και
τα δύο με την προοπτική της ενίσχυσης της εκπαίδευσης για την αειφορία. Αν και τα δύο κτίρια
έχουν βραβευθεί για την ενεργειακή τους κατανάλωση, η αισθητική τους και η μορφολογία
τους, υποδηλώνουν δύο εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με την έννοια της αειφορίας.
Στην πρώτη περίπτωση, το κτίριο έχει σχεδιαστεί σε μεγάλη κλίμακα με διακριτά αρχιτεκτονικά
The Kathleen Grimm School for Leadership and Sustainability at Sandy Ground - SOM Architects. Το πρώτο net-ze-
ro-energy σχολικό κτίριο στην Νέα Υόρκη.
Πηγή: https://www.som.com/projects/the_kathleen_grimm_school_for_leadership_and_sustainability_at_sandy_
ground__sustainable_design
Northwood Primary School in Darlington, Atkins Global. Το σχολείο έχει λάβει τη διάκριση Sustainable School of the
Year του Βρετανικού Συμβουλίου και έχει πιστοποιηθεί με BREAM.
Πηγή: https://www.atkinsglobal.com/en-gb/projects/northwood-primary-school
στοιχεία, με εμφανή τα συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και έχουν χρησιμοποιηθεί έντονα

χρώματα και μεταλλικά στοιχεία. Στη δεύτερη περίπτωση, το κτίριο διατηρεί την ανθρώπινη
κλίμακα και επιδιώκει την ενσωμάτωσή του στο φυσικό τοπίο γεγονός που εμφανίζεται κυρίως
από την υλικότητά του και από τις φυτεμένες επιφάνειες, τόσο στους τοίχους, όσο και στα
δώματα. Παρά την κοινή επιδίωξη των σχεδιαστών για βιώσιμο σχεδιασμό είναι προφανές ότι
τα δύο αυτά σχολικά κτίρια προωθούν διαφορετικές αντιλήψεις. Στο Kathleen Grimm School for
Leadership and Sustainability η αειφορία εμφανίζεται μέσα από την τεχνολογική υπεροχή, ενώ
το Northwood Primary School μέσα από την εγγύτητα με την φύση.

βιβλία
Cole L. B., 2013, “The Teaching Green School Building: Exploring the contributions of school
design to informal environmental education”, Architecture and Natural Resources and Environ-
ment: The University of Michigan
Lippman, P.C., 2010, Evidence based design of Elementary and Secondary schools. Hoboken:
John Wiley and Sons.
Newton, C., Wilks, S. and Hes, D., 2009, Educational buildings as 3D text books: Linking ecological
sustainability, pedagogy and space, Open House International
O’Donnell Wicklund Pigozzi Peterson Architects Inc, V. S. Furniture, & Bruce Mau Design, 2010,
“The third teacher: 79 ways you can use design to transform teaching & learning” New York:
Abrams.
Orr, D. W., “Architecture as Pedagogy II”, Conservation Biology, 11(3): 597-600, 2002
Taylor, A. P., Enggass, K., “Linking architecture and education: sustainable design for learning
environments” Albuquerque: University of New Mexico Press, 2009
Brković M., Pons O., Parnell R., 2015, “Where sustainable school meets the ‘Third Teacher’: Pri-
mary School Case Study from Barcelona, Spain“, International Journal of Architectural Research,
Volume 9 - Issue 2, pp. 77-97
Burcu Gulay Tascı, “Sustainability Education by Sustainable School Design”, Procedia - Social and
Behavioral Sciences, 186: 868 – 873, 2015
Day, C., “What places teach: silent lessons Environment and Children”, Oxford: Elsevier, 137- 147,
2007
Gough A., “Sustainable Schools: Renovating Educational Processes”, Applied Environmental Edu-
cation and Communication, 4:339–351, 2005
Taylor, A., “The learning environment as a three-dimensional textbook” Children’s Environments,

10: 170-179, 1993
Tucker R., Izadpanahi P., “Sustainable schools as pedagogical tools for environmental education”,
Living and Learning: Research for a Better Built Environment: 49th International Conference of
the Architectural Science Association: 75–84, 2015
Weinstein, C. S., “Modifying student behavior in an open classroom through changes in the phys-
ical design”, American Educational Research Journal, 14(3): 249-262, 1977
Australian Sustainable Schools Initiative, 2012. “Achievements”, ανακτήθηκε από: http://www.

environment.gov.au/education/aussi/what-is- aussi/achievements.html
Brković M, Milošević P., 2012, “Sustainable Schools as 3D Textbooks: Safeguards of Environmental
Sustainability”, ανακτήθηκε από: http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0354-4605/2012/0354-
46051202179B.pdf
Hiskes, J., 2011, “Green schools building boom”, ανακτήθηκε από: http://sustainableindustries.
com/articles/2011/02/green-schools-building-boom
Lockie, S., Butterss, I., Adams, D., Daniels, R., & Thorne, A., 2008, “Schools for the Future: Cost of
BREEAM Compliance in Schools”, ανακτήθηκε από: http://www.fgould.com/media/resources/
files/schools_for_the_future.pdf
Nair, P., Fielding, R., 2005, “The Language of School Design: Design Patterns for 21st Century
Schools”, ανακτήθηκε από: http://www.designshare.com/images/TheLanguageofSchoolDe-
signeBooksummaryweb.pdf
Schwartz, Ester Ehrlich, 2013, “Architecture as Pedagogy: Designing Sustainable Schools as

Bree-Dimensional Textbooks. “, University of Tennessee, ανακτήθηκε από: https://trace.tennes-
see.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com/&httpsredir=1&article=2715&-
context=utk_gradthes

07 | Υλοποιημένα παραδείγματα σχολικών κτιρίων που λειτουργούν ως
περιβαλλοντικά εργαστήρια
Η προώθηση της εκπαίδευσης για την Αειφορία ως σύγχρονη παιδαγωγική μέθοδος
θέτει και το ζήτημα του επανασχεδιασμού του σχολικού χώρου, τόσο σε επίπεδο λειτουργικό,
όσο και σε επίπεδο ενεργειακής απόδοσης. Ο ρόλος του νέου σχολικού κτιρίου δεν περιορίζεται
μόνο στη στέγαση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αλλά επεκτείνεται ώστε στην πράξη
να αποτελεί το ίδιο εκπαιδευτικό αντικείμενο. Οι στρατηγικές που εφαρμόζονται προς αυτήν
την κατεύθυνση αφορούν την ενεργειακή αυτονομία και αποδοτικότητα του κτιρίου, την
ελαχιστοποίηση των εκπεμπόμενων ρύπων και αποβλήτων και την ενσωμάτωση του σχολείου
στο ευρύτερο δίκτυο της κοινότητας.
Η ανάλυση υλοποιημένων παραδειγμάτων έχει ως στόχο την διερεύνηση όλων των

σχεδιαστικών εργαλείων που μπορούν να ενσωματωθούν στην αρχιτεκτονική σύνθεση ενός
σχολικού κτιρίου για την ενίσχυση του εκπαιδευτικού του ρόλου πάνω στις αρχές τις αειφορίας.
Τα παραδείγματα που αναλύονται παρακάτω είναι το ιδιωτικό δημοτικό και προσχολικής
αγωγής σχολείο Willow και συγκεκριμένα το κτίριο με την ονομασία The Health, Wellness &
Nutrition Center του campus, η νέα πτέρυγα των επιστημών στο ιδιωτικό δημοτικό σχολείο
Bertschi και το δημόσιο σχολείο Kingsmead.
Τα παραπάνω σχολεία επιλέχθηκαν για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Το σχολείο

Willow βρίσκεται σε περιαστικό τοπίο δίπλα στην πόλη Glandstone. Έχει βραβευτεί με το
Green Ribbon4 από το υπουργείο παιδείας των ΗΠΑ γεγονός που φανερώνει ότι στρέφεται
στην εκπαίδευση για την αειφορία. Πρόκειται για ένα campus, τα κτίρια του οποίου φέρουν
πιστοποίηση από το LEED5, ενώ το τελευταίο που κατασκευάστηκε με την ονομασία The Health,
Wellness & Nutrition Center πιστοποιήθηκε ως Living Building6. Αυτό είναι και το κτίριο που θα
αναλυθεί διεξοδικά για την ανάγκη της παρούσας έρευνας.
Το σχολείο Bertschi, χτισμένο μέσα στον αστικό ιστό της πόλης, είναι και αυτό βραβευμένο
με το Green Ribbon από το υπουργείο παιδείας των ΗΠΑ. Η επέκταση του που αφορά τη νέα
πτέρυγα των επιστημών, αποτελεί το δεύτερο παράδειγμα και είναι πιστοποιημένη ως Liv-
ing Building. Το παράδειγμα αυτό επιλέχθηκε ώστε να διερευνηθεί πως μία επέκταση σε ένα
υφιστάμενο κτίριο, με τα μορφολογικά της χαρακτηριστικά και τα σχεδιαστικά της εργαλεία
μπορεί να επηρεάσει θετικά το πρόγραμμα σπουδών ενός σχολείου.
4. Το Green Ribbon είναι μία πιστοποίηση που δίνεται από το υπουργείο παιδείας των Η.Π.Α. στα σχολεία τα οποία
εκπληρώνουν τρεις στόχους, αυτόν της μείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και του κόστους, αυτόν της
βελτίωσης της υγείας και της απόδοσης των χρηστών και αυτόν της προώθησης της εκπαίδευσης για αειφορία.
(http://greenribbon.org/wordpress/)
5. To LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο σύστημα αξιολόγησης
και αποτίμησης της αειφόρου δόμησης και κατασκευής που αναπτύχθηκε από το Αμερικανικό συμβούλιο για
“Πράσινες” Κτιριακές Εγκαταστάσεις ( U.S. Green Building Council). Υπάρχουν τέσσερα επίπεδα πιστοποίησης, τα
οποία είναι από το χαμηλότερο στο υψηλότερο: το Certified, το Silver, το Gold και το Platinum.
6. Η πιστοποίηση Living Building είναι ένα διεθνές πρόγραμμα που ονομάζεται The Living Building Challenge και
δημιουργήθηκε το 2006 από ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα το International Living Future Institute. Φιλοσοφία
του προγράμματος είναι να προωθήσει μια πιο προηγμένη μέτρηση της αειφορίας στο κτιριακό περιβάλλον. Ένα
“Ζωντανό” κτίριο θα πρέπει όχι μόνο να είναι ενεργειακά αποδοτικό και να παρέχει συνθήκες άνεσης στους χρήστες
του αλλά να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του και να αποτελεί έμπνευση και εργαλείο εκμάθησης για τους χρήστες
του. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα πιστοποίησης είναι πιο αυστηρό από το αντίστοιχο LEED και BREEAM (Building
Research Establishment Environmental Assessment Method, πρόγραμμα πιστοποίησης βιωσιμότητας των κτιρίων).
Το πρώτο κτίριο που πιστοποιήθηκε από το πρόγραμμα ήταν τον Οκτώβριο του 2010, ενώ μέχρι τον Μάρτιο του 2013
πιστοποιήθηκαν μόλις έξι κτίρια
Hartman, Hattie (15 March 2013). “Twitter brings the Living Building Challenge to the UK”. Architects’ Journal. Re-
trieved 22 April 2013.
Starrs, Mel (13 July 2012). “Deepest green credentials”. Building magazine. Retrieved 22 April 2013.
Το σχολείο Kingsmead έχει χαρακτηρισθεί ως πρότυπο βιώσιμου σχεδιασμού και
λειτουργίας. Το σχολικό κτίριο αυτό επιλέχθηκε παρά το γεγονός ότι αδυνατεί να εκπληρώσει
τους ενεργειακούς στόχους που είχαν τεθεί κατά τον σχεδιασμό, διότι βρίσκεται στην κορυφή
του 10% των καλύτερων κτιρίων στην Βρετανική πλατφόρμα αξιολόγησης BUS, καθιστώντας το
ένα από τα καλύτερα κτίρια που καταχωρήθηκε ποτέ στη βάση δεδομένων .

Στην ανάλυση που ακολουθεί θα διερευνηθεί, αρχικά αν τα τρία παραδείγματα
καλύπτουν τις προϋποθέσεις που τίθενται για την υλοποίηση ενός πετυχημένου Βιώσιμου
Σχεδιασμού και στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα σχεδιαστικά εργαλεία σύμφωνα με τις
στρατηγικές σχεδιασμού ενός εκπαιδευτικού σχολικού χώρου. Τέλος, τα πορίσματα της έρευνας
θα συγκεντρωθούν και θα παρουσιαστούν σε συνοπτικούς πίνακες.
07 | 1 | WILLOW SCHOOL, N. Jersey, US

To Willow school είναι ένα ιδιωτικό σχολείο, το οποίο αποτελείται από ένα σύμπλεγμα
τεσσάρων κτιρίων. Βρίσκεται στην πολιτεία του New Jersey των Η.Π.Α, δίπλα στο κέντρο
της πόλης Gladstone, σε μία έκταση τριάντα τεσσάρων εκταρίων. Η περιοχή χαρακτηρίζεται
ως ιστορική, αφού εκεί έδρασαν ιστορικές οικογένειες της περιοχής, και αυτό αντανακλάται
στην μορφολογία και των τριών σχολικών κτιρίων του campus, ενώ το κτίριο διοίκησης και
υποδοχής είναι ένα ανακαινισμένο διώροφο κτίριο του 19ου αιώνα το οποίο παλαιότερα
είχε χρήση κατοικίας(The Willow school, 2018). Οι μαθητές που φιλοξενούνται στις σχολικές
εγκαταστάσεις είναι ηλικίας από πέντε μέχρι δεκατεσσάρων ετών (Κ-8 school). Το πρόγραμμα
σπουδών του σχολείου είναι διαρθρωμένο έτσι ώστε να προωθείται η εκπαίδευση για την
αειφορία. Όλες οι σχολικές εγκαταστάσεις, αλλά και ο περιβάλλοντας χώρος σχεδιαστήκαν
έτσι ώστε να αποτελούν εκπαιδευτικά εργαλεία για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Οι
στρατηγικές που ακολουθήθηκαν για τον βιώσιμο σχεδιασμό του χώρου, αποτελούν μέρος της
ημερήσιας εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσω της βιωματικής εμπειρίας για το πως ένα κτίριο και
οι υποδομές του αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον. Το σχολείο έχει βραβευθεί με Green Ribbon
το 2012 από το υπουργείο παιδείας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Master plan των σχολικών εγκαταστάσεων και ένδειξη του Health Wellness and Nutricion Center.
Πηγή: http://www.farewell-architects.com/health-wellness-nutrition-center-the-willow-school-1/ [8/10/2018]

Tο πρώτο κτίριο το οποίο κατασκευάστηκε το 2003 και φέρει την πιστοποίηση LEED
Gold ονομάζεται The Schoolhouse και έχει συνολική επιφάνεια περίπου 1250 τ.μ. Στο κτίριο
φιλοξενούνται οι μαθητές μικρότερης ηλικίας σε έξι μεγάλες σχολικές αίθουσες, ενώ ο μέσος
όρος μαθητών είναι δεκατέσσερις ανά τάξη. Εκεί στεγάζεται η σχολική βιβλιοθήκη, η οποία
χρησιμοποιείται και ως χώρος πρωινής συγκέντρωσης των μαθητών και παιχνιδιού. Όλες οι
αίθουσες έχουν άμεση πρόσβαση στο εξωτερικό περιβάλλον, όπου διεξάγονται μαθήματα.
Η σύνδεση με το εξωτερικό περιβάλλον είναι σκόπιμη, αφού είναι καίριας σημασίας για το
πρόγραμμα σπουδών του σχολείου.

Το 2007, ολοκληρώθηκε το δεύτερο κτίριο των σχολικών εγκαταστάσεων (campus), το
κτίριο The Barn (στάβλος), και φέρει την πιστοποίηση LEED Platinum. Έχει επιφάνεια 1250 τ.μ.
περίπου και βρίσκεται πίσω από το κτίριο διοίκησης. Στο κτίριο παρέχεται χώρος για εκμάθηση
τέχνης, μουσικής, χειροτεχνιών, κουζίνα, τραπεζαρία και χώρος συγκέντρωσης των μαθητών.
Στον σχεδιασμό του κτιρίου ενσωματώθηκε και ο χώρος ενός στάβλου που υπήρχε στην
περιοχή από τον 19ο αιώνα. Στο κτίριο φιλοξενούνται εκδηλώσεις της γύρω κοινότητας, όπως
παραστάσεις, μεγάλες συγκεντρώσεις, και κάποιες εσωτερικές αθλητικές εκδηλώσεις όπως
ξιφασκία.
Το τρίτο κτίριο ονομάζεται The Health, Wellness & Nutrition Center (κέντρο υγείας,
ευεξίας και διατροφής) ολοκληρώθηκε το 2015 και φιλοξενεί τους μαθητές μεγαλύτερης
ηλικίας. Στις εγκαταστάσεις του, επιφάνειας 1850 τ.μ., υπάρχουν σχολικές αίθουσες, χώρος
τραπεζαρίας, κουζίνα, χώρος κουζίνας όπου οι μαθητές μαθαίνουν μαγειρική, αίθουσα όπου
απεικονίζεται η ενεργειακή απόδοση του κτιρίου και όλα τα ενεργειακά συστήματα που είναι
ενσωματωμένα σε αυτό μέσω μιας οθόνης - αφής και τέλος βοηθητικού χώροι και γραφεία του
διδακτικού προσωπικού. Το κτίριο αναμένεται να φέρει την πιστοποίηση LEED Platinum, ενώ
έχει λάβει και την πιστοποίηση από τον οργανισμό “Ζωντανών” κτιρίων το 2017. Το κτίριο αυτό
θα αναλυθεί διεξοδικά ως προς τις προϋποθέσεις βιώσιμου σχεδιασμού και τις στρατηγικές
σχεδιασμού ενός εκπαιδευτικού σχολικού χώρου.
The Schoolhouse , οπτική από την βορινή όψη

Πηγή: https://www.hone.biz/Institutional/Willow-School-Schoolhouse/1/thumbs [8/10/2018]
The Barn, οπτική της νότιας όψης
Πηγή: https://www.hone.biz/Institutional/Willow-School-Art-Barn/1/caption [2/10/2018]
Heath, Wellness and Nutrition

Center, οπτική της ανατολικής
όψης
Πηγή: http://www.farewell-ar-
chitects.com/health-wellness-
nutrition-center-the-willow-
school-1/ [8/10/2018]
07 | 1 | 1 Προϋποθέσεις επιτυχημένου Βιώσιμου Σχεδιασμού.

Διασφάλιση ποιότητας εσωτερικού χώρου μέσω του ολοκληρωμένου σχεδιασμένου

Ο σχεδιασμός του κτιρίου The Health, Wellness & Nutrition Center ήταν ολοκληρωμένος
και συμμετοχικός. Η ομάδα σχεδιασμού από τα πρώτα στάδια του έργου αξιολόγησε όλα τα
στοιχεία του κτιρίου, τα υλικά και τα ενεργειακά συστήματα όχι μεμονωμένα αλλά ως ένα
αλληλένδετο σύστημα. Για το λόγο αυτό συνεργάστηκαν όλες οι ειδικότητες των μηχανικών
μεταξύ τους, με την διεύθυνση του σχολείου αλλά και με την τοπική κοινότητα.
Ο σχεδιασμός και ο προσανατολισμός του κτιρίου σε συνδυασμό με την καλή μόνωση

του κελύφους, τα παράθυρα με τριπλό τζάμι υψηλής απόδοσης, τα υβριδικά συστήματα
θέρμανσης, ψύξης και κλιματισμού εξίσου υψηλής απόδοσης και οι καινοτόμες στρατηγικές
φυσικού φωτισμού, παρέχουν την μέγιστη ενεργειακή απόδοση, διασφαλίζοντας παράλληλα την
ποιότητα του εσωτερικού χώρου. Ανεμιστήρες οροφής υπάρχουν στους περισσότερους χώρους
για την μείωση του ψυκτικού φορτίου. Επιπλέον υπάρχει σύστημα ανάκτησης θερμότητας, το
οποίο μειώνει το φορτίο θέρμανσης. Τέλος τα υλικά του κτιρίου είναι ανακυκλώσιμα και μη
τοξικά συμβάλλοντας στην καλή ποιότητα εσωτερικού αέρα (International Living Future Insti-
tute, 2018).

Heath, Wellness and Nutrition Center,
Αίθουσα διδασκαλίας
Πηγή εικόνας: http://www.farewell-ar-
chitects.com/health-wellness-nutrition-
center-the-willow-school-1/ [2/10/2018]
Ευανάγνωστος σχεδιασμός

Κατά τον σχεδιασμό δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην σωστή οργάνωση των κινήσεων
μέσω ενός κεντρικού διαδρόμου, ο οποίος έχει και τον χαρακτήρα κοινωνικής εκτόνωσης.
Μέσω του σχεδιασμού του κεντρικού διαδρόμου, η αρχιτεκτονική ομάδα θέλησε να δώσει
την εντύπωση της εισροής του τοπίου μέσα στο κτίριο, χρησιμοποιώντας δομικά στοιχεία από
ξύλο που μοιάζουν οπτικά με δομές δένδρων. Για να ενισχυθεί αυτό στην οροφή του κεντρικού
διαδρόμου πάνω από αυτά τα δομικά στοιχεία υπάρχουν skylights, ούτως ώστε μέσω των
σκιάσεων που δημιουργούνται να ενισχύεται αυτή η εντύπωση(International Living Future In-
stitute, 2018).
Heath, Wellness and Nutrition Center, κάτοψη

Πηγή εικόνας: http://www.farewell-architects.com/health-wellness-nutrition-center-the-willow-school-1
[2/10/2018]
Το κτίριο επικοινωνεί οπτικά με το περιβάλλον του, μέσω των μεγάλων ανοιγμάτων προς
τον υπαίθριο χώρο, ενισχύοντας μέσω του σχεδιασμού του την αναγκαιότητα της σύνδεσης της
εκπαιδευτικής διαδικασίας με τον εξωτερικό χώρο.

Η αρχιτεκτονική ομάδα τοποθετώντας, μία ορατή δεξαμενή αποθήκευσης όμβριων
υδάτων στην όψη του κτιρίου, ένα ορατό σύστημα επεξεργασίας των όμβριων υδάτων στην
είσοδο του κτιρίου , τον χώρο της εκπαιδευτικής κουζίνας και τον χώρο της προβολής των
ενεργειακών συστημάτων σε άμεση σχέση με τον κεντρικό διάδρομο κυκλοφορίας, πετυχαίνει
την οπτική επικοινωνία των σημάνσεων, των ενεργειακών στρατηγικών και των πληροφοριών
του σχεδιασμού τους με τους χρήστες του κτιρίου καθιστώντας τον ευανάγνωστο.
Heath, Wellness and Nutri-

tion Center, σχεδιασμός του
εσωτερικού χώρου κύριας
κυκλοφορίας του σχολείου
με δομές που μοιάζουν με
δένδρα δίνοντας την εντύπωση
της ροής του τοπίου μέσα στο
κτίριο.
Πηγή: http://www.farewell-ar-
chitects.com/health-wellness-
nutrition-center-the-willow-
school-1/ [3/10/2018]
Στην φωτογραφία φαίνεται ο

χώρος στο κτίριο του κέντρου
υγείας, ευεξίας και διατροφής
(The Health, Wellness & Nutri-
tion Center) , όπου το νερό της
βροχής φιλτράρεται
Πηγή εικόνας :Biohabitats, The
Willow School : Campus Water
Infrastructure

Το κτίριο και ο περιβάλλοντας χώρος του σχεδιάστηκε έτσι ώστε να φιλοξενεί μαθητές,
αλλά ταυτόχρονα και κοινωνικές εκδηλώσεις. Για να εξυπηρετούνται και οι δύο λειτουργίες του
κτιρίου, η κλίμακα σχεδιασμού διαφοροποιείται ανάλογα με την λειτουργία του κάθε χώρου.
Οι αίθουσες διδασκαλίες ακολουθούν την παιδική κλίμακα, με έμφαση στην δημιουργία της
αίσθησης ασφάλειας και προσανατολισμού του παιδιού. Ο όγκος του κτιρίου όπου βρίσκονται
οι αίθουσες διαφοροποιείται μορφολογικά και αισθητικά από το υπόλοιπο κτίριο, δίνοντας την
αίσθηση μιας κατοικίας σε αγροτική περιοχή. Οι χώροι της τραπεζαρίας και των κοινωνικών
εκδηλώσεων είναι σχεδιασμένοι σε μεγαλύτερη κλίμακα, προσδίδοντας την δυνατότητα της
κοινωνικής συνάθροισης (International Living Future Institute, 2018).

Η υλικότητα του κτιρίου φανερώνει την σχεδιαστική επιλογή της αρχιτεκτονικής ομάδας
της ανάδειξης της ιστορικής συνέχειας του τόπου. Τα υλικά όπως η πέτρα και το ξύλο αποτελούν
υλικά που περισυλλέχθηκαν από τις παλιές εγκαταστάσεις των στάβλων που υπήρχαν στην
ιδιοκτησία. Συγκεκριμένα, οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν, υπήρχαν ως δομικά υλικά των
στάβλων για εκατό χρόνια, ενώ ο κύκλος ζωής τους αναμένεται να διαρκέσει για άλλα εκατό
πενήντα χρόνια, χάρη στην αντοχή του υλικού ( Sustainable, high-performance design with nat-
ural stone, 2016). Όλη η ξυλεία και τα κόντρα πλακέ είναι πιστοποιημένα από τον οργανισμό
FSC7 (Forest Stewarship Council).
Επιπλέον η επιλογή αυτών των φυσικών υλικών φανερώνει μία προσέγγιση της
βιωσιμότητας από τον αρχιτέκτονα που έχει να κάνει με την επαφή του κτιρίου με το περιβάλλον.

Κατά την συνθετική διαδικασία η αρχιτεκτονική ομάδα ενσωμάτωσε στον σχεδιασμό
της συστήματα και εργαλεία που προωθούν την αειφορία, όπως η χρήση στην κατασκευή
του κτιρίου ξύλινων δομών που περισυλλέχθηκαν από τις γύρω περιοχές, προβάλλοντας την
ιστορική συνέχεια και την ανακύκλωση των υλικών, συστήματα περισυλλογής όμβριων υδάτων
και φωτοβολταϊκά πανέλα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επηρεαστεί η μορφολογία του κτιρίου,
γεγονός που φανερώνει και την σημασία του ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Για παράδειγμα η
γεωμετρία της οροφής του κτιρίου σχεδιάστηκε έτσι ώστε να είναι δυνατή η εγκατάσταση των
φωτοβολταϊκών πάνελ, φανερώνοντας την άμεση σχέση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με τον
σχεδιασμό των ενεργειακών συστημάτων (Green ribbon School, 2012).
Heath, Wellness and Nutrition Center, διαγράμματα πορείας της συνθετικής ιδέας στην προσπάθεια ενσωμάτωσης
των σχεδιαστικών επιλογών που προωθούν την αειφορία.
Πηγή: http://www.farewell-architects.com/health-wellness-nutrition-center-the-willow-school-1/ [2/10/2018]
7. Ο οργανισμός FSC (Forest Stewarship Council) είναι ένας διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε το
1993 με στόχο την προώθηση μιας υπεύθυνης διαχείρισης των δασών όλου του κόσμου. Η πιστοποίηση διαχείρισης
δασών της FSC επιβεβαιώνει ότι η διαχείριση του δάσους γίνεται με τρόπο που να προστατεύει το φυσικό
οικοσύστημα και να ωφελεί τη ζωή των τοπικών πληθυσμών και των εργαζομένων, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την
οικονομική βιωσιμότητά του. Για να το επιτύχει αυτό, έχει θέσει τις προδιαγραφές που αφορούν τα προϊόντα που
παράγονται από το δάσος, όπως είναι το χαρτί και η ξυλεία. Η τήρηση αυτών των προδιαγραφών σημαίνει ότι το
υλικό που προέρχεται δεν έχει παραχθεί παράνομα, απειλώντας προστατευόμενες περιοχές . [https://ic.fsc.org/en/
what-is-fsc-certification/forest-management-certification]
Κατά την κατασκευή των κτιρίων χρησιμοποιήθηκαν υλικά όπως πέτρα και ξύλινα δοκάρια τα οποία περισυλλέχθηκαν
από τις παλιές εγκαταστάσεις του στάβλου που υπήρχαν στην ιδιοκτησία.
Πηγή εικόνας https://www.slideshare.net/vincentmoiso/sustainable-design-case-study [2/10/2018]
07 | 1 | 2 Στρατηγικές Σχεδιασμού Εκπαιδευτικού Σχολικού Χώρου


Σύμφωνα με τις στρατηγικές σχεδιασμού ενός εκπαιδευτικού Σχολικού χώρου η παροχή
πληροφορίας - σήμανση σε σχέση με τις αρχές της βιωσιμότητας είναι πολύ σημαντική. Στο
Heath, Wellness and Nutrition Center υπάρχει μία αίθουσα, η οποία χωροθετείται σε επαφή
με τον χώρο κυκλοφορίας, όπου μέσω μίας οθόνης αφής προβάλλεται η ενεργειακή απόδοση
του κτιρίου και όλα τα ενεργειακά συστήματα που είναι ενσωματωμένα σε αυτό. Με τον τρόπο
αυτόν οι χρήστες του κτιρίου εμπλέκονται στην διαδικασία εξοικονόμησης της ενέργειας και
υποσυνείδητα υιοθετούν περιβαλλοντικά υπεύθυνες πρακτικές.
Στον περιβάλλοντα χώρο του campus υπάρχει σύστημα διαχείρισης του νερού που έχει
περισυλλεχθεί από την βροχή καθώς και των λυμάτων των αποχωρητηρίων μέσω υγροτόπων
που έχουν κατασκευαστεί για αυτόν τον λόγο. Τα “bioswales” περιέχουν χαλίκι και είναι
φυτεμένα με συγκεκριμένα φυτά του αναπτύσσονται στις περιοχές του New Jersey. Το σύστημα
απαιτεί ελάχιστη συντήρηση και δεν υποβοηθάτε από μηχανήματα, ενώ επαναφορτίζει
τα υπόγεια ύδατα, μειώνοντας παράλληλα την επιβάρυνση του δημοτικού αποχετευτικού
συστήματος. Συνολικά κάθε χρόνο το παραπάνω σύστημα διαχείρισης των απόνερων φιλτράρει
380000 γαλόνια λυμάτων (LAF, 2012). Το σύστημα αυτό αποτελεί εκπαιδευτικό εργαλείο για
τους μαθητές για τον κύκλο του νερού και για την λειτουργία της φύσης. Για τον λόγο αυτό
υπάρχουν σημάνσεις - πίνακες πληροφοριών σε όλο το campus, όπου περιγράφεται το σύστημα
διαχείρισης του νερού.
Πίνακας με παροχή πληροφορίας για την διαχείριση του “γκρίζου”

και του “μαύρου” νερού
Πηγή εικόνας: https://living-future.org/wp-content/up-
loads/2017/05/Willow_School_Water_Case_Study.pdf [2/10/2018]

Ο σχεδιασμός του περιβάλλοντα χώρου είχε ως στόχο την ενίσχυση της βιωσιμότητας
της γύρω περιοχής. Επιλέχθηκαν φυτά και δέντρα που αναπτύσσονται στην περιοχή
ενισχύοντας την βιοκοινότητα και την βιοποικιλότητα της περιοχής. Στόχος του σχεδιασμού
του περιβάλλοντα χώρου ήταν να αποτελέσει για τους μαθητές μία εξωτερική αίθουσα
διδασκαλίας, διαμορφώνοντας λαχανόκηπους και χώρους περιπάτου. Επιπλέον, ο σωστός
σχεδιασμός του είχε ως απώτερο σκοπό και την βελτίωση του μικροκλίματος που δημιουργείται
γύρω από τα κτίρια. Προτεραιότητα στον σχεδιασμό του τοπίου αποτέλεσε και η δυνατότητα
της “επαναφόρτισης” των υπόγειων υδάτων. Για τον λόγο αυτόν, φυτεύτηκαν μεγάλες
επιφάνειες με άγρια φυτά, ελαχιστοποιήθηκε το πλάτος των πλακοστρωμένων μονοπατιών,
χρησιμοποιήθηκαν υδατοδιαπερατά υλικά, δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο δίκτυο υπόγειων
δεξαμενών και σωληνώσεων όπου μαζεύεται το νερό της βροχής και τέλος χρησιμοποιήθηκαν
“bio-swales” όπου καλλιεργήθηκαν φυτά που έχουν την δυνατότητα να φιλτράρουν το νερό.

Όσο αφορά την εκπαιδευτική διάσταση, φαίνεται ότι ο σχεδιασμός ενός τοπίου που
αποβλέπει σε αυτήν αποτελεί διδακτικό εργαλείο για τους μαθητές, εφόσον τους δίνεται η
ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν με την φύση .Στην περίπτωση του σχολείου Willow όταν ζητήθηκε
από τους μαθητές του να καταγράψουν ποια είναι τα χαρακτηριστικά των πράσινων κτιρίων
που τα κάνουν φιλικά προς το περιβάλλον, το 82% των μαθητών απάντησαν χαρακτηριστικά
που έχουν να κάνουν με το τοπίο, όπως η συγκομιδή των όμβριων υδάτων, η κομποστοποίηση,
οι υγρότοποι, οι λαχανόκηποι. Όταν οι μαθητές ερωτήθηκαν για τα νερά της βροχής το 86%
των μαθητών γνώριζαν ότι η άσφαλτος και το τσιμέντο δεν είναι τα καλύτερα υλικά επίστρωσης
γύρω από ένα κτίριο για την διαχείριση των όμβριων υδάτων. (LAF, 2012).
Οι μαθητές εκπαιδεύονται όχι μόνο από τα κτίρια αλλά και από τον χώρο που τα περιβάλλει, ο οποίος είναι
διαμορφωμένος με υγροτόπους, με κήπους, χώρους για εξωτερική εκμάθηση, χώρους που χαρακτηρίζονται από
βιοποικιλότητα.
Πηγή: http://backtonature.net/case-study/the-willow-school/ [3/10/2018]
Οι μαθητές του σχολείου διδάσκονται για την
διαχείριση του νερού μέσω του σχεδιασμού του
τοπίου
Πηγή εικόνας :https://www.landscapeper-
formance.org/case-study-briefs/the-willow-school
[2/10/2018]

Σ’ έναν εκπαιδευτικό κτίριο θα πρέπει να υπάρχουν χώροι, όπου οι χρήστες του να
μπορούν να αλληλεπιδρούν , να εξερευνούν και να μαθαίνουν τις βιώσιμες πρακτικές. Τέτοιοι
χώροι στο κτίριο Heath, Wellness and Nutrition Center είναι ο χώρος της κουζίνας, ο χώρος
των κοινωνικών εκδηλώσεων, ο χώρος προβολής των ενεργειακών συστημάτων και ο χώρος
φιλτραρίσματος των όμβριων νερών για την επαναχρησιμοποίηση τους στα αποχωρητήρια.
Επιπλέον μέσω της σχεδιαστικής επιλογής της ομάδας σχεδιασμού να τοποθετήσει την δεξαμενή
συλλογής του νερού της βροχής σε εμφανές σημείο, ενσωματώνοντας την στην μορφή του
κτιρίου, προωθείται η ενασχόληση των μαθητών με την λειτουργία της.
Αριστερά: Εμφανής δεξαμενή

αποθήκευσης των νερών της βροχής
στο κτίριο του κέντρου υγείας,
ευεξίας και διατροφής (The Health,
Wellness & Nutrition Center) , όπου
το νερό της βροχής φιλτράρεται
Πηγή: http://www.farewell-archi-
tects.com/health-wellness-nutri-
tion-center-the-willow-school-1/
[2/10/2018]
Κάτω: Χώρος της τραπεζαρίας -
κοινωνικών εκδηλώσεων και της
κουζίνας
Πηγή εικόνας : http://www.fare-
well-architects.com/health-well-
ness-nutrition-center-the-willow-
school-1/ [2/10/2018]


Μέσω της στρατηγικής της διαχείρισης των όμβριων υδάτων, με το εμφανές σύστημα
φιλτραρίσματος του νερού αλλά και του γκρίζου νερού και των λύμάτων των αποχωρητηρίων ,
με την λειτουργία των “bioswales” και παράλληλα μέσω της προβολής αυτών των συστημάτων,
ενισχύεται η περιβαλλοντική συνείδηση των μαθητών γύρω από την εξοικονόμηση νερού.
Επιπλέον, οι τουαλέτες χαμηλής ροής, οι αισθητήρες στις βρύσες των νιπτήρων, οι μηχανισμοί
μείωσης της ροής στα ντους, μειώνουν επίσης την χρήση του πόσιμου νερού, ενώ ταυτόχρονα
διδάσκουν την σημασία εξοικονόμησης του . Τα κτίρια του σχολείου χρησιμοποιούν κατά 60%
λιγότερο πόσιμο νερό από ένα οποιοδήποτε συμβατικό κτίριο που έχει κατασκευαστεί.

Τα ενεργειακά συστήματα αποτελούν και αυτά εκπαιδευτικό εργαλείο στο πρόγραμμα
σπουδών του σχολείου. Οι μαθητές συλλέγουνε δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, όπως η
κατανάλωση ενέργειας, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα φωτοβολταϊκά συστήματα,
τα επίπεδα της υγρασίας, η αλλαγή της θερμοκρασίας, όλα μέσα από έναν κεντρικό
υπολογιστή και τα ενσωματώνουν στα καθημερινά μαθήματα. Τα παιδιά εκπαιδεύονται
πάνω στην εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων, βιώνοντας τη χαρά της ανακάλυψης
και της δυνατότητας κατοχής των αποτελεσμάτων, μέσω μιας δημιουργικής εκμάθησης.
Η χρήση της τεχνολογίας στον σχεδιασμό των κτιρίων δεν έχει μόνο ως στόχο την μείωση
των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αλλά και την εκμάθηση της ιδέας ότι τα κτίρια και οι
χρήστες τους είναι συνδεδεμένοι με το φυσικό περιβάλλον και είναι τελικά αυτή η ιδέα που
διαμορφώνει περιβαλλοντικά ενσυνειδήτους πολίτες. Από τα φωτοβολταϊκά συστήματα που
είναι ενσωματωμένα στην οροφή του κτιρίου Heath, Wellness and Nutrition Center παράγεται
περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από τις ανάγκες του κτιρίου. Το κτίριο λοιπόν αποτελεί για
τους μαθητές του κτίριο πρότυπο, μαθαίνοντας τους ότι η μηδενική κατανάλωση ενέργειας
είναι εφικτή με τον σωστό σχεδιασμό.
Μέσω των προγραμμάτων ανακύκλωσης και κομποστοποίησης του σχολείου

προβάλλονται όλες εκείνες οι περιβαλλοντικές δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος.
Το κτίριο μελέτης λοιπόν μέσω των στρατηγικών σχεδιασμού του προσφέρει στους χρήστες του
πληροφορίες σε πολλαπλά επίπεδα, βοηθώντας στην διαμόρφωση μιας κουλτούρας η οποία
ακολουθεί τις βιώσιμες πρακτικές.
Εγκατάσταση
φωτοβολταϊκών πάνελ
στο κτίριο διατροφής
The Health, Wellness
& Nutrition Center
Πηγή εικόνας :
http://www.hpb-
magazine-digital.
org/hpbmagazine/
spring_2017?p-
g=55#pg55
07 | 2 | BERTSCHI SCHOOL, Seattle, US
Αίθουσα Επιστημών στο Bertschi School | KMD Architects | LEED Gold + Living Building
πληροφορίες
Στο παρόν παράδειγμα διερευνάται η επέκταση κτιρίου που αφορά την πτέρυγα
επιστημών στο δημοτικό σχολείο Bertschi στην περιοχή Σηάτλ της Ουάσιγκτον. Οι μαθητές
του σχολείου είναι ηλικίας από πέντε μέχρι έντεκα ετών. Οι εγκαταστάσεις του σχολείου
βρίσκονται μέσα στον αστικό ιστό της ιστορικής γειτονιάς Capitol Hill και περιλαμβάνουν
ανακαινισμένα και νέα κτίρια. Μέσα από την αποκατάσταση ιστορικών σπιτιών, καθώς και μίας
παλιάς εκκλησίας και την επανάχρηση τους ως εκπαιδευτικά κτίρια, το campus του σχολείου
προβάλλει την ιστορικότητα και τον πολιτισμό του τόπου, τιμώντας τα κτίρια που προϋπήρχαν
στην περιοχή πριν ιδρυθεί το σχολείο. Ένα από τα νέα κτίρια που κατασκευάστηκαν στο cam-
pus πιστοποιήθηκε ως το πρώτο LEED Gold κτίριο στην Ουάσιγκτον, ενώ η νέα πτέρυγα των
επιστημών αποτελεί το τέταρτο κτίριο στον κόσμο και το πρώτο στην Δυτική ακτή των Ηνωμένων
Πολιτειών της Αμερικής που έχει πιστοποιηθεί ως Living Building από το International Living
Future Institute τον Απρίλιο του 2013. Το σχολείο δίνει την ευκαιρία στους μαθητές του να
μάθουν και να παίξουν σε κτίρια τα οποία κυμαίνονται από κατοικίες της περιόδου του 1900,
επηρεασμένες από το αμερικανικό αρχιτεκτονικό κίνημα Craftsman8 και από μία μεσαιωνική
εκκλησία στα πιο πρωτότυπα και βιώσιμα κτίρια που υπάρχουν σήμερα (International Living
Future Institute, 2018). Επιπλέον το σχολείο έχει βραβευθεί με Green Ribbon το 2014 από το
υπουργείο παιδείας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Άποψη της νέας πτέρυγας επιστημών του Bertschi School.

Πηγή: ArchDaily https://www.archdaily.com/184405/bertschi-school-living-science-building-kmd-architects
[30/9/2018]
8. Το Craftsman στυλ είναι ένα αμερικανικό κίνημα εγχώριας αρχιτεκτονικής, εσωτερικής διακόσμησης, σχεδιασμού
τοπίου, εφαρμοσμένων τεχνών και διακόσμησης, και φιλοσοφίας τρόπου ζωής που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια του
19ου αιώνα. Ως σχεδιαστικό κίνημα και κίνημα των τεχνών ήταν πολύ δημοφιλές την δεκαετία του 1930. Ωστόσο,
στις διακοσμητικές τέχνες και στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, συνέχισε με πολυάριθμες αναβιώσεις και έργα
αποκατάστασης μέχρι σήμερα.
Η νέα πτέρυγα αποτελεί ένα ερευνητικό έργο πάνω στην βιωσιμότητα των σχολικών
κτιρίων, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2012. Η ομάδα σχεδιασμού
στελεχωμένη από μηχανικούς και κατασκευαστές είχε ως στόχο την δημιουργία ενός κτιρίου
που θα αποτελούσε παράδειγμα αειφορίας, ένα διδακτικό εργαλείο για το σχολείο και
πηγή έμπνευσης και εκπαίδευσης για όλους. Η συνολική επιφάνεια της είναι περίπου 115
τετραγωνικά μέτρα και είναι χτισμένη στην βορεινή πλευρά του οικοπέδου συνολικά 360
τετραγωνικών μέτρων, όπου παλιότερα υπήρχε ένα τσιμεντοστρωμένο γήπεδο. Το πίσω τμήμα
της κατασκευής προσκολλάται στο κτίριο μιας μεσαιωνικής εκκλησίας που έχει ανακαινιστεί
και χρησιμοποιείται ως εκπαιδευτικός χώρος, ενώ το κέλυφος της είναι από γυαλί και ξύλο.
Πρόκειται για ένα μονώροφο κτίριο, το οποίο αποτελείται από μία αίθουσα επιστήμης, τον
χώρο του “οικολογικού σπιτιού” (ecohouse), ένα χώρο γκαρνταρόμπας - υποδοχής και ένα
wc. Τα βιώσιμα χαρακτηριστικά του κτιρίου είναι ορατά και λειτουργικά για να προωθήσουν
δυναμικές ευκαιρίες μάθησης (Skanska, 2013).
Γυάλινη όψη του “οικολογικού σπιτιού”, η

θέα στον κήπο και στον ουρανό παρέχει
την αίσθηση της σύνδεσης του χώρου με
το εξωτερικό του περιβάλλον
Πηγή: ArchDaily,
https://www.archdaily.com/184405/
bertschi-school-living-science-building-
kmd-architects [30/9/2018]

Κατά την διαδικασία του σχεδιασμού, η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης ομάδας

ήταν κρίσιμη για την επιτυχία του έργου. Από την αρχή, οι χρήστες, η ομάδα σχεδιασμού, οι
ειδικοί στην διαχείριση των μηχανολογικών εγκαταστάσεων ακόμη και οι υπεργολάβοι ήταν
σε ετοιμότητα σε κάθε συνάντηση για να επεξεργαστούν λύσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να
δοθούν οι πιο ευεργετικές λύσεις σχεδιασμού με το χαμηλότερο κόστος.
Οι χώροι του κτιρίου αν και βρίσκονται στην σκιά ενός ψηλότερου κτιρίου, αυτό της
εκκλησίας, έχουν επαρκή φυσικό φωτισμό, χάρη στα μεγάλα ανοίγματα στην βορινή όψη και
στην οροφή του. Ο βορινός φωτισμός είναι σταθερός και ενδείκνυται για χώρους εργαστηρίων.
Τα παράθυρα παίζουν σημαντικό ρόλο στον εξαερισμό του κτιρίου. Όταν οι εξωτερικές

Τα παράθυρα ανοίγουν όταν
το επιτρέπουν οι εξωτερικές
συνθήκες θερμοκρασίας,
παρέχοντας στον χώρο φυσικό
αερισμό.
Πηγή: https://www.bertschi.org
συνθήκες θερμοκρασίας το επιτρέπουν, τα ανοιγόμενα παράθυρα είναι ανοιχτά, επιτρέποντας

τον φυσικό αερισμό και δροσισμό. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η κατανάλωση της ενέργειας
και η εμπειρία του εσωτερικού περιβάλλοντος για τους μαθητές είναι καλύτερη. Η αίθουσα
των επιστημών με το “Οικολογικό Σπίτι” έχουν μία σχέση ροής αέρα που ωφελεί και τους δύο
χώρους από την άποψη της ποιότητας του αέρα και της θερμοκρασίας. Το σύστημα εξαερισμού
έχει σύστημα ανάκτησης θερμότητας και κυκλοφορεί τον αέρα και στους δύο χώρους.
Το κέλυφος του κτιρίου είναι από ξύλινα πλαίσια με μόνωση από κυτταρίνη, με την
οποία επιτυγχάνεται υψηλός δείκτης θερμικής αντίστασης και ηχομόνωσης. Το ξύλο που
χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή είναι πιστοποιημένο από το Forest Stewardship Council
(FSC), που σημαίνει ότι προέρχεται από πηγές που συλλέγονται με βιώσιμο τρόπο. Τα διαφανή
στοιχεία του κελύφους έχουν επίστρωση low-e, ούτως ώστε να ελαχιστοποιείται η ποσότητα
του υπεριώδους και υπέρυθρου φωτός που μπορεί να περάσει μέσα από το γυαλί, χωρίς να
μειώνεται ο φυσικός φωτισμός. Όλα τα υλικά του κτιρίου είναι μη τοξικά συμβάλλοντας θετικά
στην ποιότητα του εσωτερικού αέρα. Επιπλέον, προέρχονται από τις γύρω περιοχές, γεγονός
που συμβάλλει στην ανάπτυξη της περιφερειακής οικονομίας και μειώνει την εμπεριεχόμενη
ενέργεια των υλικών. Ωστόσο, η εύρεση των κατάλληλων υλικών δεν ήταν καθόλου εύκολη
για την ομάδα σχεδιασμού, αφού τα ευρέως διαδεδομένα υλικά κατασκευής παράγονται σε
ένα πλαίσιο όπου, οι αρνητικές επιπτώσεις των υλικών στην υγεία των χρηστών αγνοείται ή
παραβλέπεται (International Living Future Institute, 2018).
Μόνωση από κυτταρίνη στα ξύλινα πλαίσια Όλη η ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή είναι
Πηγή: https://www.bertschi.org πιστοποιημένη από το FSC
Πηγή: http://www.josre.org/wp-content/uploads/2012/10/
Bertschi-Living-Science-Building-in-Seattle.pdf [1/10/2018]
Ευανάγνωστος σχεδιασμός
Η νέα πτέρυγα επιστημών αποτελείται από δύο χώρους, αυτόν της αίθουσας επιστημών
και του “Οικολογικού Σπιτιού¨, οι οποίοι μεταξύ τους επικοινωνούν οπτικά και λειτουργικά. Όλα
τα συστήματα που καθιστούν το κτίριο βιώσιμο είναι ορατά και διαχειρίσιμα από τους μαθητές.
Με τον τρόπο αυτόν οι μαθητές αποκτούν οικολογική αντίληψη, η οποία που μπορεί να γίνει
εγγενής αξία για τις μελλοντικές γενιές. Τέτοια συστήματα αποτελούν ο πράσινος φυτεμένος
τοίχος στο “Οικολογικό Σπίτι” , το εσωτερικό κανάλι νερού που διασχίζει και τους δύο χώρους
καταλήγοντας στον υπαίθριο κήπο νερού, το σύστημα επεξεργασίας του πόσιμου νερού το
οποίο είναι αναρτημένο σε τοίχο του “Οικολογικού Σπιτιού¨, το σύστημα κομποστοποίησης
των αποβλήτων που βρίσκεται σε επαφή με το wc. Τέλος η θέα από τα παράθυρα στον κήπο και
στον ουρανό παρέχει την αίσθηση της σύνδεσης του χώρου με το εξωτερικό του περιβάλλον.
Κάτοψη της νέας πτέρυγας επιστημών , όπου επισημαίνονται τα στοιχεία του ευανάγνωστου σχεδιασμού
Εσωτερικό κανάλι νερού, διδακτικό εργαλείο για τους

μαθητές όσο αναφορά την εκπαίδευση για τον κύκλο του
νερού. Εξωτερικό κανάλι νερού επενδεδυμένο με βότσαλα σε
κονίαμα τσιμέντου που είναι υδατοδιαπερατό.
Φυτεμένος τοίχος στο “οικολογικό σπίτι” Πηγή: https://www.archdaily.com/184405/bertschi-school-liv-
Πηγή: https://www.bertschi.org ing-science-building-kmd-architects [30/9/2018]

Ιδιαίτερη σημασία κατά την διαδικασία του σχεδιασμού δόθηκε στην κλίμακα του
κτιρίου και στην αίσθηση της κοινότητας που θα απορρέει από αυτό παρέχοντας έναν χώρο
όπου θα φιλοξενούνται οι εκδηλώσεις της κοινότητας. Ήταν ζωτικής σημασίας ο σχεδιασμός του
χώρου να είναι άνετος έχοντας την σωστή κλίμακα, χωρίς να δημιουργεί απόσπαση προσοχής.
Η αίθουσα των επιστημών σχεδιάστηκε έτσι ώστε να έχει το κατάλληλο μέγεθος ενός χώρου
όπου οι μαθητές κάθονται, ενώ ο χώρος του “Οικολογικού Σπιτιού” έχει διπλό ύψος ούτως ώστε
να φιλοξενούνται εκεί διάφορα πειράματα.

Την μορφολογία του κτιρίου επηρέασε και η επαφή του με το κτίριο της μεσαιωνικής
εκκλησίας. Η μορφολογία της στέγης στην αίθουσα επιστημών διαμορφώθηκε έτσι ώστε
να μην καλύπτονται τα παράθυρα του κτιρίου της εκκλησίας. Για τον λόγο αυτό η κλίση της
στέγης ξεκινά ακριβώς κάτω από τα παράθυρα. Το “Οικολογικό Σπίτι” που έχει μεγαλύτερο
ύψος από την αίθουσα επιστημών βρίσκεται σε απόσταση από την εκκλησία, αφού μεσολαβεί
ο προθάλαμος που έχει χαμηλότερο ύψος. Το δώμα και των δύο χώρων είναι φυτεμένο
συμβάλλοντας στην μείωση της θερμικής αστικής νησίδας, βελτιώνοντας το μικροκλίμα της
περιοχής, ενώ ταυτόχρονα επεξεργάζεται και το νερό της βροχής.

Η επιλογή του ξύλου στις όψεις του κτιρίου ως ανανεώσιμο φυσικό υλικό φανερώνει
μία προσέγγιση της βιωσιμότητας από την αρχιτεκτονική ομάδα που έχει να κάνει με την επαφή
του κτιρίου με το περιβάλλον. Η δυτική όψη και το δάπεδο του κτιρίου είναι από εμφανές
σκυρόδεμα, προωθώντας την άποψη ότι η δομή του κτιρίου θα πρέπει να είναι εμφανής και στο
εσωτερικό και στο εξωτερικό του, έχοντας ταυτόχρονα και την θερμοχωρητικότητα του υλικού.
Στην φωτορεαλιστική απεικόνιση

του κτιρίου φαίνεται η διαχείριση
της μορφολογίας του κτιρίου σε
σχέση με το κτίριο της μεσαιωνικής
εκκλησίας
Πηγή εικόνας : Inhabitat,
https:// inhabitat.com/green-
school-on-track-to-become-wash-
ington-states-first-certified-living-
building/ [30/9/2018]


Κατά τον σχεδιασμό της νέας πτέρυγας επιστημόνων δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην
σήμανση των συστημάτων που προωθούν τις αρχές τις βιωσιμότητας. Σχεδιαστικό εργαλείο για
την δημιουργία ενός εκπαιδευτικού αλλά και ήρεμου περιβάλλοντος αποτέλεσε η δημιουργία
ενός καναλιού όπου ρέει το νερό στο δάπεδο του κτιρίου . Αναλυτικότερα κατά την διαδικασία
του σχεδιασμού οι μαθητές ζήτησαν από την ομάδα του έργου “ένα ρέμα που θα μπορούσε
να τρέχει κάτω από την τάξη”. Το ρέμα έγινε κανάλι νερού με βότσαλα, που ρέει διαμέσου
του κτιρίου, μιμούμενο το φυσικό σχήμα των ποταμών. Μέρος του βρόχινου νερού που
συγκεντρώθηκε από το σύστημα συλλογής, μέσω σωληνώσεων παροχετεύεται σε αυτό το
κανάλι φανερώνοντας στους μαθητές την ομορφιά του κύκλου του νερού. Παράλληλα με το
κανάλι στο δάπεδο της αίθουσας αποτυπώνονται οι μορφές ψαριών, οι οποίες λειτουργούν ως
σήμανση της ιδιότητας του νερού ως πηγή ζωής και ανάπτυξης της βιοποικιλότητας.
Το κτίριο τροφοδοτείται από 90 φωτοβολταϊκά πανέλα από τα οποία καλύπτονται όλες οι
ενεργειακές ανάγκες του κτιρίου. Τα πανέλα είναι τοποθετημένα στην οροφή δύο παρακείμενων
κτιρίων με νότιο προσανατολισμό. Η κατανάλωση ενέργειας και η παραγωγή παρακολουθείται
και καταγράφεται από πολυάριθμα συστήματα παρακολούθησης και ελέγχου. Δεδομένου ότι
θα πρέπει να διατηρήσει καθαρό μηδενικό ισοζύγιο νερού και ενέργειας, είναι σημαντικό να
δύναται η δυνατότητα παρακολούθησης της χρήσης και της παραγωγής αυτών των πόρων.
Στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών για την επιστήμη, οι μαθητές παρακολουθούν και
καταγράφουν τις μετρήσεις με τη βοήθεια των οργάνων του κτιρίου. Επιπλέον υπάρχει μία
ιστοσελίδα, η https://enlighten.enphaseenergy.com/pv/public_systems/8Qc56878/overview
μέσω της οποίας οι μαθητές μπορούν να παρακολουθήσουν την ημερήσια παραγωγή ενέργειας
από τα φωτοβολταϊκά συστήματα και από το σπίτι τους.
Συστήματα παρακολούθησης και ελέγχου

Πηγή εικόνας: Bertschi School
Ο σχεδιασμός ενός φυτεμένου τοίχου στον χώρο του “οικολογικού σπιτιού” ήταν οδηγία
των μαθητών, οι οποίοι φανταζόταν στον χώρο τους “ένα θερμοκήπιο όπου κάτι πάντοτε θα
μεγάλωνε”. Ο τοίχος δεκαπέντε τετραγωνικών μέτρων περίπου είναι φυτεμένος με τέσσερις
ποικιλίες τροπικών φυτών τα οποία επεξεργάζονται το “γκρίζο” νερό που παράγεται από τους
νεροχύτες της αίθουσας επιστημών και την τουαλέτα. Το γκρίζο νερό συλλέγεται σε δύο μονάδες,
όπου φιλτράρεται. Όταν οι μονάδες αυτές γεμίσουν (συνήθως γεμίζουν τουλάχιστον μία φορά
ανά εικοσιτετράωρο) το φιλτραρισμένο νερό παροχετεύεται για την άρδευση του φυτεμένου
τοίχου. Τα φυτά στη συνέχεια απελευθερώνουν το νερό στον αέρα με τη μορφή υδρατμών
μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται εξατμισοδιαπνοή. Το σύστημα εξαερισμού του κτιρίου
απελευθερώνει τον υγρό αέρα προς τα έξω. Επειδή ο τοίχος μπορεί να χρησιμοποιήσει μόνο μια
περιορισμένη ποσότητα νερού την ημέρα, οι μαθητές πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή και
να μην κάνουν υπερβολική χρήση νερού στους νεροχύτες. Με τον τρόπο αυτό εκπαιδεύονται
να μην σπαταλούν άσκοπα το νερό (Bertchi School, 2018). Τα φυτά αυτά είναι ανθεκτικά
στις συνθήκες που παρουσιάζονται, όπως είναι οι συνθήκες εσωτερικής ανάπτυξης, μεγάλες

διακυμάνσεις της ποσότητας νερού που λαμβάνουν και διακυμάνσεις θερμοκρασίας και φωτός.
Επιπλέον, τα φυτά απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και παράγουν οξυγόνο, παρέχοντας
υγιείς συνθήκες αέρα ενώ προωθούν την ευημερία. Η απεικόνιση της φύσης και οι σχέσεις
ανθρώπου και περιβάλλοντος που προωθούνται από τον τοίχο τον καθιστούν ένα σημαντικό
μέρος του σχεδιασμού που εξυπηρετεί πολλαπλούς σκοπούς. Από αυτό το σχεδιαστικό εργαλείο
οι μαθητές μαθαίνουν ότι τα φυτά δεν είναι μόνο όμορφα να τα κοιτάς, αλλά η ομορφιά τους
πηγάζει και από την λειτουργία τους.
Διάγραμμα για την διαχείριση του

γκρίζου νερού από τους νεροχύτες
της αίθουσας επιστημών
Πηγή: http://www.kmdarchitects.
com/bertschi/ [30/9/2018]
Το νερό της βροχής συλλέγεται από την μεταλλική στέγη που βρίσκεται πάνω από την
αίθουσα των επιστημών, καθώς και από την επιφάνεια της στέγης της εκκλησίας που βρίσκεται
σε επαφή με το κτίριο. Πριν καταλήξει στην δεξαμενή, χωρητικότητας 2200 γαλονιών που
βρίσκεται κάτω από το δάπεδο του κτιρίου περνάει μέσα από το εμφανές κανάλι νερού που είναι
ενσωματωμένο στο δάπεδο του κτιρίου. Το νερό αυτής της δεξαμενής χρησιμοποιείται για τις
εσωτερικές ανάγκες του κτιρίου. Οι μαθητές μπορούν να αντλήσουν το νερό που αποθηκεύεται
εκεί μέσω μιας αντλίας χειρός. Οι μαθητές χρησιμοποιούν αυτή την αντλία για να γεμίσουν
δοχεία ούτως ώστε να ποτίσουν τα φυτά που μελετούν στο “Οικολογικό Σπίτι”. Επίσης αντλούν
νερό για πειράματα μέτρησης. Ένα άλλο σημαντικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο οποίο
συμμετέχουν οι μαθητές είναι το πρόγραμμα “Water First” που τους διδάσκει πώς οι πολίτες σε
πολλές χώρες πρέπει να μεταφέρουν νερό διανύοντας μεγάλες αποστάσεις κάθε μέρα για τις
βασικές τους ανάγκες. Όταν η υπόγεια δεξαμενή γεμίσει το νερό που υπερχειλίζει οδηγείται σε
ένα εξωτερικό κανάλι. Στο τέλος του καναλιού το νερό οδηγείται μέσω υπόγειων σωληνώσεων
να γεμίσει την δεξαμενή 2500 γαλονιών που βρίσκεται κάτω από τον κήπο. Το νερό αυτής
της δεξαμενής χρησιμοποιείται για την άρδευση του κήπου. Η δεξαμενή διαθέτει υποβρύχια
αντλία και διακόπτες που επιπλέουν για τον έλεγχο των επιπέδων νερού στη δεξαμενή. Όταν
γεμίσει και η δεξαμενή άρδευσης το νερό που υπερχειλίζει επιστρέφει στο εξωτερικό κανάλι και
οδηγείται στον κήπο βροχής. Εκεί απορροφάται στο έδαφος. Το εξωτερικό κανάλι έχει σχήμα
τόξου και είναι κατασκευασμένο από σκυρόδεμα με αυξημένη υδατοπερατότητα. Η πυκνότητα
του συγκεκριμένου υλικού είναι παρόμοια με αυτή του εδάφους και βοηθά στη διαχείριση των
ομβρίων υδάτων, αφού επιτρέπει την απορρόφηση του νερού που προσπίπτει στην επιφάνειά
του. Από το ίδιο υλικό αποτελείται και η επίστρωση του υπαιθρίου χώρου που είναι άμεσα
συνδεδεμένος με το κτίριο. Ο περιβάλλοντας χώρος του σχολείου αποτελείται από διάφορες
εκπαιδευτικές ζώνες, οι οποίες παρέχουν δυνατότητες για φυσική δραστηριότητα αλλά και
ήσυχου διαλογισμού. Στους δύο κήπους που συνδέονται με την νέα πτέρυγα υπάρχουν χώροι
εκμάθησης με λαχανόκηπο όπου οι μαθητές αλληλεπιδρούν με την φύση.
Εξωτερικό κανάλι νερού επενδεδυμένο με βότσαλα σε κονίαμα τσιμέντου που είναι υδατοδιαπερατό. Διδακτικό
εργαλείο για τους μαθητές όσο αναφορά την εκπαίδευση για τον κύκλο του νερού. Στη δεξιά φωτογραφία
εμφανίζεται ο περιβάλλοντας χώρος.
Πηγή εικόνας: http://www.solaripedia.com/13/343/4280/bertschi_school_science_wing_runnel_pebbles.html

Τα απόβλητα της κατασκευής ανακυκλώθηκαν κατά 90-100%, χρησιμοποιώντας τα
προγράμματα ανακύκλωσης και κομποστοποίησης του σχολείου που λειτουργούν με την
βοήθεια των μαθητών. Οι μαθητές μαθαίνουν να μειώνουν, να επαναχρησιμοποιούν και να
ανακυκλώνουν τα απόβλητα, κατανοώντας ορισμένα από τα μεγαλύτερα παγκόσμια ζητήματα
των ροών αποβλήτων. Για σχεδόν 20 χρόνια, το σχολείο ασκεί ένα αυστηρό πρόγραμμα
διαχείρισης αποβλήτων που περιλαμβάνεται στην εκπαίδευση. Κάθε κτίριο του campus είναι
εξοπλισμένο με κατάλληλα δοχεία ανακύκλωσης και κομποστοποίησης και οι μαθητές έχουν
οδηγίες για τον τρόπο σωστής χρήσης τους. Ακόμα και ο σχεδιασμός του νέου κτιρίου έγινε
με τρόπο ώστε να είναι εύκολη η αναβάθμιση, η αποδόμηση και η επαναχρησιμοποίηση
των υλικών του, αν αυτό είναι απαραίτητο. Μέσω των προγραμμάτων αυτών και μέσω των
συστημάτων για την εξοικονόμηση του νερού και της ενέργειας προωθείται η ανάπτυξη μίας
νέας οικολογικής κουλτούρας.

Τομή “Οικολογικού Σπιτιού”
1. Η βορινή μονωμένη όψη με τα ανοιγόμενα παράθυρά της παρέχει φυσικό φωτισμό και αερισμό
2. Κέλυφος κτιρίου από ξύλινα πλαίσια με μόνωση από κυτταρίνη
3. Μονωμένα πάνελ οροφής SIPS
4. Υδραυλική ακτινοβολούμενη θέρμανση δαπέδου
5. Σύστημα εξαερισμού με ανάκτηση θερμότητας
6.Ανοιγόμενος φεγγίτης παρέχει φυσικό αερισμό χάρη στο φαινόμενο του εφελκυσμού
7.Οι υδρορροές που οδηγούν το νερό στις δεξαμενές είναι εμφανής για εκπαιδευτικούς σκοπούς
8.Εσωτερικό κανάλι καλλυμένο με γυαλί μεταφέρει το νερό της βροχής στις ξεξαμενές
9. Το εξωτερικό κανάλι νερού οδηγεί το νερό της βροχής στην δεξαμενή που χρησιμοποιείται για άρδευση και στον
κήπο της βροχής
10. Δεξαμενή άρδευσης
Τομή “Οικολογικού Σπιτιού”

1. Η βορινή μονωμένη γυάλινη όψη
παρέχει φυσικό φωτισμό
2. Οι αναφωτίδες στην οροφή
του κτιρίου παρέχουν επιπλέον
φωτισμό στον φυτεμένο τοίχο
3. Οι δεξαμενές φιλτράρουν το
γκρίζο νερό το στείλουν στον
φυτεμένο τοίχο
4. Ο φυτεμένος τοίχος χειρίζεται
όλο το γκρι νερό του κτιρίου και το
επαναφέρει στο χώρο μέσω της
εξατμισοδιαπνοής
5. Λεκάνη με σύστημα
κομποστοποίησης των αποβλήτων
6. Μονάδες κομποστοποίησης
7. Σύστημα επεξεργασίας πόσιμου
νερού (τοποθετημένο στον τοίχο)
8. Μονάδα θέρμανσης του ζεστού
νερού που κυκλοφορεί στην
ενδοδαπέδια θέρμανση
9. Φυτεμένη στέγη
10,11. Κέλυφος κτιρίου από ξύλινα
πλαίσια με μόνωση από κυτταρίνη
Πηγή εικόνας : https://access.liv-
ing-future.org/case-study/bertschis-
cience [1/10/2018]
07 | 3 | KINGSMEAD PRIMARY SCHOOL, Cheshire, UK
White Design Architects
Δημοτικό Σχολείο Kingsmead

Πηγή: https://www.white-design.com/architecture/all-projects/kingsmead-primary-school/
πληροφορίες
Το Kingsmead Primary School είναι ένα δημόσιο δημοτικό σχολείο που βρίσκεται στην
πόλη Cheshire στο βορειοδυτικό τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Το κτίριο έκτασης 1296 τ.μ.
κατασκευάστηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες μίας νέας οικιστικής περιοχής και τοποθετείται
ελεύθερο μέσα σε μία μεγάλη έκταση γης. Η κατασκευή του σχολείου ολοκληρώθηκε το
καλοκαίρι του 2004 και δέχθηκε τους πρώτους του μαθητές τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Το
κτίριο φιλοξενεί 250 μαθητές δημοτικής εκπαίδευσης με διευρυμένο ωράριο λειτουργίας από
τις 7:30 π.μ. έως τις 18:00 μ.μ. Το σχολικό κτίριο αποτελείται από έναν όγκο, αναπτύσσεται σε
ένα επίπεδο (ισόγειο) και διαθέτει 7 αίθουσες διδασκαλίες που οργανώνονται ημικυκλικά στη
βορινή πλευρά του οικοπέδου και εξυπηρετούνται από διάδρομο κυκλοφορίας. Η κάθε αίθουσα
διδασκαλίας είναι 63τ.μ. με τετράγωνο σχήμα και φιλοξενεί 30 μαθητές. Στη νότια πλευρά του
κτιρίου βρίσκονται τα γραφεία διοίκησης και προσωπικού, η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων,
η κουζίνα, το θερμοκήπιο, οι βοηθητικοί χώροι και η κεντρική είσοδος. Το κτίριο τοποθετείται
σε άμεση σχέση με την είσοδο στο οικοπέδο, γεγονός που εξυπηρετεί δύο σκοπούς. Αφενός,
διευκολύνονται οι προσβάσεις και η τροφοδοσία του σχολείου από το υπάρχον οδικό δίκτυο και
αφετέρου, ο κτιριακός όγκος λειτουργεί ως ένα όριο, δημιουργώντας έτσι μία βορινή ιδιωτική
αυλή.
Ο σχεδιασμός του Kingsmead Primary School είχε ως αφετηρία τη διάδοση των αρχών
της αειφορίας μέσα από την κατασκευή και τη λειτουργία ενός σχολικού κτιρίου. Για τις πρακτικές
που εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια της κατασκευής, έχει απονεμηθεί στο κτίριο το 2005 το
βραβείο Quality in Construction Award από την Βρετανική Κατασκευαστική Βιομηχανία. Ενώ
για τη συμβολή του στην πρόωθηση εναλλακτικών μέσων μετακίνησης έχει λάβει το βραβείο
“School of the Region“ από το Τμήμα Μετακινήσεων του Λονδίνου.
9. “the building led the field in current UK sustainable primary-school design“, Sunand Prasad, RIBA’s president
Πηγή: “Learning through Lightness: White Design’s Kingsmead school”, Daylight & Architecture Issue 6, 2007,
ανακτήθηκε από: http://www.fourthdoor.org/annular/?page_id=416
Στα πρώτα στάδια του σχεδιασμού του Kingsmead δεν τέθηκε κάποιος ενεργειακός
στόχος για τη λειτουργία του σχολικού κτιρίου πέρα από τη συμμόρφωσή του απέναντι στις
οδηγίες που θέτει το Τμήμα Παιδείας και Δεξιοτήτων DfES. Προτεραιότητα δόθηκε στον
λεπτομερή αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και στην εκπλήρωση των απαιτήσεων της μελλοντικής
διοίκησης για τη δημιουργία ενός χώρου που παρέχει ευκαιρίες για μάθηση. Ο σχεδιασμός του
δημοτικού σχολείου Kingsmead δεν βασίστηκε στις αρχές του ολοκληρωμένου σχεδιασμού με
αποτέλεσμα να εμφανίζει αυξημένη ενεργειακή κατανάλωση για τη διασφάλιση της ποιότητας
του εσωτερικού χώρου.
Ειδικότερα, το σύστημα θέρμανσης που προβλέφθηκε για το σχολικό κτίριο ήταν ένας
λέβητας βιομάζας 50kW, που τροφοδοτείται από τοπικά παραγόμενο πριονίδι, μαζί με έναν
εφεδρικό λέβητα συμπύκνωσης αερίου 100kW. Ωστόσο, λόγω βλάβης στο σύστημα ο λέβητας
λειτούργησε μόλις δύο εβδομάδες στους πρώτους 13 μήνες λειτουργίας του σχολείου και
οι ανάγκες για θέρμανση καλύφθηκαν από τον λέβητα συμπύκνωσης αερίου, αυξάνοντας
την ενέργεια που δαπανήθηκε για θέρμανση. Η απαίτηση για διακοπτόμενη λειτουργία
της θέρμανσης, καθιστά τη συγκεκριμένη εγκατάσταση λανθασμένη επιλογή γεγονός που
θα μπορούσε να αποφευχθεί αν εξαρχής ο σχεδιασμός βασιζόταν στη συνεργασία μίας
διεπιστημονικής ομάδας.
Ενεργειακή κατανάλωση
Πηγή: Department of Education and Skills, “Schools for the Future”, 2006
Επιπλέον, στα πλαίσια της προώθησης της Εκπαίδευσης για την Αειφορία,
ενσωματώθηκαν στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό αρκετά τεχνολογικά μέσα για παροχή
πληροφοριών, όπως οθόνες παρουσίασης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, σύστημα
παρακολούθησης του περιβάλλοντα χώρου, προσωπικοί υπολογιστές κα. Η ενσωμάτωση των
παραπάνω συστημάτων όμως σε συνδυασμό με τη λειτουργία κουζίνας και το διευρυμένο ωράριο
του σχολείου, αυξαίνει τις απαιτήσεις του κτιρίου για ηλεκτρική ενέργεια που θα μπορούσε να
καλυφθεί από την τοποθέτηση ενεργειακών συστημάτων. Ωστόσο, τα φωτοβολταικά συστήματα
που τοποθετήθηκαν στη στέγη του κτιρίου είναι ικανά να συμβάλλουν στο 6% περίπου της
συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας9. Στην κεκλιμένη στέγη του κτιρίου με νότιο προσανατολισμό
θα μπορούσαν να ενσωματωθούν περισσότερα φωτοβολταικά πανέλα εάν είχε γίνει πρόβλεψη
εξαρχής. Τελικά, η κατανάλωση σε ηλεκτρική ενέργεια είναι πάνω από 70 kWh/m2, δηλαδή
σχεδόν τριπλάσια από την πρότυπη κατανάλωση σύμφωνα με τις προδιαγραφές που θέτει ο
Οδηγός Κατανάλωσης Ενέργειας 73: Εξοικονόμηση Ενέργειας στα Σχολεία του DfES.
9. Τα φωτοβολταικά συστήματα που τοποθετήθηκαν έχουν μέγιστη απόδοση 5kW με σκοπό να τροφοδοτούν
απευθείας το δίκτυο του σχολείου και να περιόρισουν την εξάρτησή του από το δίκτυο ηλεκτροδότησης και
αναμενόταν να προσφέρουν το 15% της ετήσιας απαίτησης για ηλεκτρική ενέργεια του σχολείου. Δυστυχώς από
το Φεβρουάριο έως τον Μάρτιο του 2005 το σύστημα απέδωσε 1605 kWh, δηλαδή συνέβαλε στο 6% περίπου της
συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας.

Φωτοβολταϊκά πανέλα για την τροφοδότηση του σχολικού κτιρίου σε ηλεκτρική ενέργεια. Ανοίγματα στην οροφή με
κατάλληλο προσανατολισμό ώστε να αυξήθει το ποσοστό φυσικού φωτισμού
Πηγή: http://www.cibse-sdg.org/resources/pdfs/robin-nicholson.pdf [04/10/2018]
Στο δημοτικό σχολείο Kingsmead επιτυγχάνονται ιδανικές συνθήκες φυσικού φωτισμού

και αερισμού, γεγονός που αυξάνει την απόδοση των μαθητών και μειώνει τον αριθμό των
απουσιών που οφείλονται σε ασθένεια. Οι αίθουσες διδασκαλίας έχουν βορινό προσανατολισμό
και δέχονται σταθερό φως από ένα άνοιγμα στο επίπεδο εργασίας και ένα φεγγίτη. Στην οροφή
της κάθε αίθουσας έχουν τοποθετηθεί δύο ανοίγματα που συμβάλλουν στην επίτευξη των
επιθυμητών συνθηκών φωτισμού σε περιοχές της αίθουσας που απέχουν από τα παράθυρα.
Το δίκτυο φωτισμού έχει σχεδιαστεί ώστε το κάθε φωτιστικό σώμα να λειτουργεί ανεξάρτητα
δίνοντας τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιήσουν τεχνητό φωτισμό σε
μεμονωμένες περιοχές, πχ μακρυά από τα ανοίγματα. Η χρήση φωταγωγών στο διάδρομο
κυκλοφορίας αλλά και σε όλους τους χώρους με νότιο προσανατολισμό καθιστούν το φυσικό
φωτισμό επαρκή. Τέλος, σε όλους τους χώρους του σχολείου έχουν εγκατασταθεί αισθητήρες
φωτός που μειώνουν την ισχύ του τεχνητού φωτισμού όταν ο φυσικός φωτισμός επαρκεί.
Το κτίριο χρησιμοποιεί φυσικό αερισμό για να επιτευχθούν τα επιθυμητά επίπεδα

θερμοκρασίας και ποιότητας του εσωτερικού αέρα. Μέσω των ανοιγμάτων στην όψη και στην
οροφή και του φαινομένου του ελκυσμού επιτυγχάνεται διαμπερής αερισμός σε όλους τους
κύριους χώρους του συγκροτήματος. Το σύστημα υποβοηθείται μηχανικά μέσω αυτοματισμών
που ανοίγουν τους φεγγίτες κατά τη διάρκεια του διαλείμματος για να μειωθεί η συγκέντρωση
του διοξειδίου του άνθρακα, χωρίς να δημιουργούνται ενοχλητικά ρεύματα αέρος. Τα παράθυρα
είναι επίσης συνδεδεμένα με αισθητήρες θερμότητας έτσι ώστε να ανοίγουν σε μεγαλύτερο
ποσοστό όταν υπάρχει υπερθέρμανση.
Η υλικότητα της κατασκευής διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διασφάλιση της

ποιότητας του εσωτερικού αέρα. Στο Kingsmead o φέροντας οργανισμός έχει κατασκευαστεί
από κολλητή ξυλεία με μεταλλικές συνδέσεις και όλες οι επενδύσεις έχουν γίνει με κόκκινο
κέδρο. Η επίπλωση του σχολείου είναι κατασκευασμένη κατά κύριο λόγο από ξυλεία, ενώ τα
Βιοκλιματική τομή όπου παρουσίαζεται ο διαμπερής αερισμός μέσω του φαινομένου του ελκυσμου.
περισσότερα δάπεδα είναι κατασκευασμένα από bamboo. Το bamboo, ο λινοτάπητας και οι
μοκέτες από ανακυκλωμένα υλικά που εφαρμόστηκαν στα δάπεδα του σχολείου, είναι υλικά
με χαμηλή εμπεριεχόμενη ενεργεία και χαμηλές εκπομπές, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση
της ποιότητας του αέρα. Αντίστοιχα, χρησιμοποιήθηκαν βαφές και κόλλες με βάση το νερό αντί
για υλικά που περιέχουν διαλύτες. Η θερμομόνωση του κελύφους έγινε από υαλοβάμβακα
κατασκευασμένο από ανακυκλωμένο γυαλί. Ο υαλοβάμβακας είναι ένα ανόργανο υλικό με
άριστες θερμομονωτικές, ηχομονωτικές και πυροπροστατευτικές ιδιότητες.
Λεπτομέρεια της κατασκευής Ξύλινη εξωτερική επένδυση.

Πηγή: https://www.white-design.com/architecture/ Πηγή: https://www.white-design.com/architecture/
all-projects/kingsmead-primary-school/ all-projects/kingsmead-primary-school/
Παρά την αυξημένη ενεργειακή του κατανάλωση, το κτίριο εμφανίζει υψηλή ποιότητα
εσωτερικών χώρων και το προσωπικό και οι μαθητές είναι εξαιρετικά ευχαριστημένοι από το
σχολικό περιβάλλον και τις δυνατότητες μάθησης που αυτό παρέχει. Το δημοτικό σχολείο King-
smead έχει συμμετάσχει σε έρευνα που διεξάχθηκε από το Τμήμα Παιδείας και Δεξιοτήτων DfES
του Ηνωμένου Βασιλείου το 2006 και αφορά την αξιολόγηση 12 δημόσιων σχολείων από τους
χρήστες. Οι χρήστες αξιολόγησαν μέσω του προτύπου Building Use Studies το βαθμό επίτευξης
των συνθηκών άνεσης εντός του κτιρίου, αλλά και το σχεδιασμό του, τη γενική εικόνα του και πόσο
παραγωγικοί νιώθουν. Το Kingsmead είναι το μοναδικό σχολείο που βαθμολογήθηκε θετικά σε
όλες τις εξεταζόμενες παραμέτρους και έλαβε την υψηλότερη βαθμολογία που έχει καταγραφεί
Πίνακας αποτελεσμάτων αξιολόγησης των χρηστών. Με λευκή κάθετη γραμμή εμφανίζεται το σημείο αναφοράς για
την κάθε παράμετρο. Τα σημεία αναφοράς προέρχονται από τις βρετανικές, αυστραλιανές και διεθνείς μελέτες που
αφορούν την αξιολόγηση της κάθε παραμέτρου ανάλογα με το πρότυπο αξιολόγησης.

ποτέ, στη βρετανική βάση δεδομένων BUS, στην κατηγορία Αντιληπτή Παραγωγικότητα. Το
Kingsmead είναι μία σπάνια περίπτωση κτιρίου που ενώ έχει βαθμολογηθεί θετικά σε όλα τα
κριτήρια αξιολόγησης, η ποιότητα των χώρων του προκύπτει μέσω αυξημένης ενεργειακής
κατανάλωσης, γεγονός που διακινδυνεύει το ρόλο του ως εργαλείο για τη μετάδοση των αρχών
της αειφορίας.
Ευανάγνωστος Σχεδιασμός
Η τοποθέτηση του κτιριακού όγκου μέσα στο οικόπεδο δημιουργεί ένα όριο με τον αστικό ιστό
και στρέφει τις οπτικές και τις προσβάσεις προς τον υπάιθριο χώρο. Το σχολείο σχεδιάστηκε
ώστε να υπάρχει άμεση επαφή, τόσο φυσική, όσο και οπτική με τον υπαίθριο χώρο από όλες
τις αίθουσες διδασκαλίας μέσα από ειδικά διαμορφωμένους χώρους που λειτουργούν ως
ζώνη ανάσχεσης και μοιάζουν μορφολογικά με θερμοκήπια. Εκτός από τα προφανή οφέλη της
παραπάνω στρατηγικής, γίνεται στους μαθητές αντιληπτή η εναλλαγή των καιρικών φαινομένων
και υποσεινύδητα συσχετίζονται οι κλιματολογικές συνθήκες με την παραγωγή, τη δόμηση, τον
αθλητισμό, το παιχνίδι και την υγεία.
Βόρεια όψη. Εμφανίζονται οι έξοδοι - ζώνες ανάσχεσης της κάθε αίθουσας διδασκαλίας προς την αυλή που μοιάζουν
μορφολογικά με θερμοκήπια
Πηγή: https://www.white-design.com/architecture/all-projects/kingsmead-primary-school/
Κατά το σχεδιασμό του σχολείου Kingsmead ιδιαίτερη βαρύτητα αποδόθηκε στην
οργάνωση των κινήσεων στο εσωτερικό του. Κύρια κίνηση αποτελεί ο διάδρομος με άξονα
ανατολής - δύσης, μέσω του οποίου πραγματοποιούνται οι προσβάσεις σε όλους τους χώρους.
Οι διευρυμένες διαστάσεις του διαδρόμου σε συνδυασμό με τη χωροθέτηση καταστημάτων
και καθιστικών εκατέρωθέν του, του αποδίδουν κοινωνική διάσταση. Σε όλο το μήκος του
διαδρόμου έχουν τοποθετηθεί συστήματα παροχής πληροφοριών ώστε να επιτυγχάνεται η
συνεχής αλληλεπίδρασή τους με τους μαθητές. Η κεντρική είσοδος του σχολείου βρίσκεται στη
μέση του διαδρόμου, καθιστώντας κομβικό το σημείο συνάντησης των δύο αυτών κινήσεων. Η
μικρή κλίμακα του σχολείου σε συνδυασμό με την ευανάγνωστη οργάνωσή του, ευνοούν την
άμεση επαφή των μαθητών με στοιχεία του σχεδιασμού που ενισχύουν την Εκπαίδευση για την
Αειφορία.
Η δέσμευση του κάθε σχολείου απέναντι στις αρχές της αειφορίας αποτυπώνεται στη μορφή
του. Το σχολείο Kingsmead αποτελείται από ένα μόνο κτίριο, ωστόσο η κατασκευαστική μέθοδος
που εφαρμόστηκε σε συνδυασμό με την υλικότητα του φέροντα οργανισμού διαμορφώνουν
μία μικρότερη κλίμακα. Σχεδόν όλα τα ορατά υλικά είναι φυσικά με κυριάρχο υλικό το ξύλο και
τα χρώματα αντιστοιχούν σε αυτά που συναντά κανείς στη φύση. Η χρήση ξυλείας ως κύριο
υλικό κατασκευής, οδήγησε στη δημιουργία ενός ζεστού και φυσικού περιβάλλοντος μάθησης,
που υποσυνείδητα προωθεί οικολογικούς τρόπους δόμησης. Οι μαθητές έρχονται σε επαφή με
μία εναλλακτική κατασκευή που βασίζεται στα φυσικά υλικά και εναρμονίζεται με το τοπίο. Στην
περίπτωση του Kingsmead η έννοια της αειφορίας μεταφράζεται μέσα από τη μορφολογία, την
υλικότητα και τους χρωματισμούς του σχολείου ως εγγύτητα με τη φύση.
Κάτοψη Δημοτικού Σχολείου Kingsmead
Πηγή: Department for Education and Skills, 2006, “Schools for the Future: Design of Sustainable Schools - Case Stud-
ies”, London: TSO

Για την ενίσχυση της διδακτικής ικανότητας ενός κτιρίου απαραίτητη είναι η παροχή
πληροφοριών στους χρήστες, είτε λεκτικών, είτε εικόνων, που διασπείρονται σε όλο το σχολικό
χώρο. Στην περίπτωση του Kingsmead, στην κεντρική είσοδο και στο διάδρομο του σχολείου
βρίσκονται οθόνες πληροφορίων που εμφανίζουν σε πραγματικό χρόνο τα καιρικά και κλιματικά
δεδομένα, όπως ύψος βροχόπτωσης, υγρασία, βαρομετρική πίεση, ταχύτητα του ανέμου
και θερμοκρασία. Οι πληροφορίες ενσωματώνονται στα πλαίσια των μαθημάτων φυσικής
και μαθηματικών και παροτρύνουν τους μαθητές να παρακολουθούν τις διακυμάνσεις των
καιρικών συνθηκών. Για την περαιτέρω εξοικείωση των μαθητών με τη λειτουργία του κτιρίου,
στην είσοδο της βιβλιοθήκης έχει τοποθετηθεί ένα φωτοβολταικό πανέλο που σε συνδυασμό
με έναν πίνακα πληροφοριών επεξηγεί τη διαδικασία μετατροπής της ηλιακής σε ηλεκτρική
ενέργειας.
Στην κεντρική είσοδο του σχολείου έχει τοποθετηθεί μία ψηφιακή οθόνη ενδείξεων που
σε συνδυασμό με το σύστημα συλλογής ομβρίων υδάτων, παρουσιάζει σε πραγματικό χρόνο τα
δεδομένα συλλογής του νερού. Στα πλαίσια της παρουσιάσης της ενεργειακής απόδοσης του
κτιρίου στους μαθητές, όλοι οι προσωπικοί υπολογιστές του σχολείου είναι συνδεδεμένοι με το
σύστημα ενεργειακής διαχείρισης του κτιρίου και δίνουν πραγματικά δεδομένα για τις

Επάνω αριστερα: Οθόνη αφής παρουσιάζει πόσο νερό συλλέχθηκε από το σύστημα διαχείρισης ομβρίων υδάτων.
Κάτω αριστερά και δεξιά: Οι μαθητές παρατηρούν τα χρωματικά κωδικοποιημένα συστήματα του κτιρίου δίπλα
από σωλήνα συλλογής ομβρίων υδάτων.
Πηγή: Emelia Day, 2009, “Fostering Whole-Systems Thinking Through Architecture: Eco- School Case Studies in
Europe and Japan”, Cornell University
καταναλώσεις του και τον τρόπο λειτουργίας του.
Στο Kingsmead για την παροχή πληροφοριών εφαρμόζεται και χρωματικός κώδικας. Οι
σωληνώσεις του δικτύου ύδρευσης, αποχέτευσης και θέρμανσης είναι σε μεγάλο μέρος τους
εμφανής και έχουν κωδικοποιηθεί χρωματικά ώστε να καταλαβαίνουν οι μαθητές πως λειτουργεί
το κτίριο. Επίσης, η σήμανση στους διακόπτες χειρισμού των φωτιστικών σωμάτων συσχετίζει
τις συνθήκες εξωτερικού και εσωτερικού περιβάλλοντος και εξοικειώνει τους μαθητές με την
εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας. Στο Kingsmead έχει σχεδιαστεί ένα δίκτυο πληροφοριών
σχετικά με την απόδοση του κτιρίου που εμπλέκει τους χρήστες στη διαδικασία εξοικονόμησης
ενέργειας και μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για την υιοθέτηση περιβαλλοντικά υπευθύνων
πρακτικών.
Σήμανση στους διακόπτες φωτισμού που συσχετίζει το επίπεδο

φωτισμού με τις εξωτερικές συνθήκες.
Πηγή: http://www.cibse-sdg.org/resources/pdfs/robin-nicholson.pdf
[03/10/2018]
Ο σχεδιασμός ενός περιβαλλοντικά εκπαιδευτικού σχολικού κτιρίου θέτει ως

προτεραιότητα τη δημιουργία χώρων που ευνοούν τη συμμετοχή των χρηστών στις πρακτικές
εξοικονόμησης ενέργειας και πόρων που ενσωματώνονται. Στο δημοτικό σχολείο Kingsmead
έχει σχεδιαστεί στη νότια πλευρά του κτιρίου ένα θερμοκήπιο όπου οι χρήστες αντιλαμβάνονται
τη λειτουργία ενός παθητικού συστήματος. Μέσα από τη χρήση του χώρου για καλλιέργεια
λαχανικών, οι μαθητές κατανοούν τα στάδια ανάπτυξης ενός φυτού και τη σπουδαιότητα της
ηλιακής ενέργειας ως πηγή ζωής. Το θερμοκήπιο χρησιμοποιείται για μαθήματα κηπουρικής
υπό την καθοδήγηση δύο επαγγελματιών κηπουρών που αναπτύσσουν την κατανόηση των
μαθητών για το φυσικό περιβάλλον. Τα παιδιά ασχολούνται με την καλλιέργεια λαχανικών, τη
συλλογή, τη συγκομιδή, την προετοιμασία και τη δοκιμή αυτών που έχουν αναπτυχθεί.
Στο Kingsmead στα πλαίσια της στρατηγικής διαχείρισης ομβρίων υδάτων σχεδιάστηκε
ένα σύστημα συλλογής και αποθήκευσης του βρόχινου νερού για την επανάχρησή του στους
χώρους υγιεινής και για την άρδρευση του υπαίθριου χώρου. Η διαχείριση των ομβρίων
υδάτων είναι μία διαδικασία εμφανής στους μαθητές και χρησιμοποιείται εκπαιδευτικά. Για
την παρουσίαση της διαδικασίας έχουν χρησιμοποιηθεί διάφανοι σωλήνες που διασχίζουν
κάθετα το foyer του σχολείου. Παράλληλα χρησιμοποιείται μία ψηφιακή οθόνη ενδείξεων που
παρουσιάζει σε πραγματικό χρόνο τα δεδομένα συλλογής του νερού. Με την έκθεση αυτής
της διαδικασίας οι μαθητές αντιλαμβάνονται την ένταση των καιρικών φαινομένων αλλά και
την εναλλαγή των εποχών. Μέσα από την οθόνη ενδείξεων παρουσιάζεται η ποσότητα του
νερού που έχει συλλεχθεί, γεγονός που τονίζει τη δυσκολία συλλογής και αποθήκευσής του
και βοηθά τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν τη σπουδαιότητα του νερού σε συνδυασμό
με τις ποικίλες χρήσεις του. Μέσα από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, η συλλογή των ομβρίων
υδάτων αναδείχθηκε σε εκπαιδευτικό εργαλείο που ευαισθητοποιεί τους μαθητές για την ορθή
διαχείριση του νερού και καλλιεργεί στάσεις για την οικονομία του.
Κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό απαραίτητη είναι η εξασφάλιση χώρων, τόσο στο
εσωτερικό, όσο και στο προαύλειο του σχολικού κτιρίου, όπου οι μαθητές μπορούν να ασκήσουν
αειφορικές πρακτικές σε ομάδες. Ο περιβάλλοντας χώρος του Kingsmead είναι ενιαίος με το
μεγαλύτερο τμήμα του να καλύπτεται από χορτάρι, οι φυτεύσεις είναι από εγχώρια φυτά και έχει
ενισχυθεί η υπάρχουσα βλάστηση ενώ σε σημεία εμφανίζεται το έδαφος. Στον υπαίθριο χώρο
έχουν σχεδιαστεί πράσινοι κήποι, εδώδιμοι κήποι και λαχανόκηποι, όπου πραγματοποιούνται
μαθήματα οργανικής κηπουρικής για τους μαθητές και την κοινότητα. Τέλος, υπάρχει αρκετός
ελεύθερος χώρος που δε χρησιμοποιείται για αθλητικές δραστηριότητες όπου παρέχεται η
δυνατότητα σε μία ομάδα μαθητών να οργανώσει μία περιβαλλοντική δράση.
Στο εσωτερικό του κτιρίου, σε άμεση σχέση με το θερμοκήπιο και τον υπαίθριο χώρο,
βρίσκεται η κουζίνα, όπου οι μαθητές προετοιμάζουν τα γεύματά τους χρησιμοποιώντας τα
λαχανικά που καλλιέργησαν οι ίδιοι. Η κουζίνα αποτελεί έναν κοινωνικό χώρο του σχολείου και
μέσα από τη διαδικασία της μαγειρικής ενισχύεται η διδασκαλία μαθημάτων όπως της φυσικής
και των μαθηματικών. Επιπλέον, η κουζίνα του Kingsmead λειτουργεί και ως κοινοτική κουζίνα,
όπου ομάδες μαθητών αναλαμβάνουν τη σίτιση ατόμων που αντιμετωπίζουν οικονομικές
δυσκολίες. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται έτσι και άλλες έννοιες που σχετίζονται με την αειφορία
όπως η φτώχεια, η ισότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη.
Κάθε σχολικό κτίριο που σχεδιάζεται και λειτουργεί ώστε να εξυπηρετεί τους σκοπούς
της αειφορίας αποσκοπεί στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής κουλτούρας των χρηστών του.
Στο Kingsmead ο σχεδιασμός του σχολικού χώρου ενσωματώνει και αναδεικνύει τις στρατηγικές
εξοικονόμησης ενέργειας και πόρων που έχουν εφαρμοστεί, όπως τη στρατηγική διαχείρισης

ομβρίων υδάτων, την πρόωθηση εναλλακτικών μέσων μετακίνησης, την ανακύκλωση και την
κομποστοποίηση. Ειδικότερα, η χωροθέτηση του κεντρικού αγωγού του συστήματος συλλογής
ομβρίων υδάτων, που περιγράφηκε παραπάνω, σε κομβικό σημείο της σύνθεσης, το καθιστά
αντικείμενο καθημερινής ενασχόλησης. Στον υπαίθριο χώρο διασπείρονται κάδοι ανακύκλωσης
και λειτουργεί σταθμός κομποστοποίησης. Μέσα από την καθημερινή επαφή των μαθητών με
τις παραπάνω πρακτικές καλλιεργείται σταδιακά μία αειφορική στάση απέναντι στη διαχείριση
των απορριμάτων και την επανάχρηση
Στον υπαίθριο χώρο του σχολείου έχει σχεδιαστεί ένα δίκτυο ποδηλατοδρόμων που
χρησιμοποιείται για την προώθηση εναλλακτικών τρόπων μετακινήσεων. Στο Kingsmead, οι
εκπαιδευτικοί αξιοποίησαν στο έπακρον το δίκτυο αυτό, παρέχοντας μαθήματα ποδηλασίας
σε όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως ηλικίας, με σκοπό να ενισχύσουν τη χρήση εναλλακτικών
μέσων μετακίνησης. Το Kingsmead έχει επιτύχει τον στόχο του ως εργαλείο δημιουργίας
κοινωνικών προτύπων αφού το ποσοστό των μαθητών που πηγαίνουν οδικώς στο σχολείο
μειώθηκε από 17% σε 14% στα πρώτα δύο χρόνια λειτουργίας του σχολείου. Το Kingsmead
συμμετέχει στο πρόγραμμα “Walk to School Weeks” από το 2007 και μέχρι σήμερα περίπου
το 90% των μαθητών του περπατάει στο σχολείο ακόμη και τους χειμερινούς μήνες. Τέλος το
σχολείο έχει λάβει το βραβείο “School of the Region“ από το Τμήμα Μετακινήσεων του Λονδίνου
για τις πρακτικές ενίσχυσης εναλλακτικών μέσων μετακίνησης που προωθεί. Το βραβείο αυτό
είναι ετήσιο και απονέμεται σε μόλις τέσσερα δημοτικά σχολεία σε ολόκληρο το Ηνωμένο
Βασίλειο..
07 | 4 | Συγκεντρωτικοί Πίνακες

Συγκεντρωτικός πίνακας ελέγχου στρατηγικών σχεδιασμού που εφαρμόστηκαν στα σχολικά κτίρια Willow, Bertshi και Kingsmead.
Συγκεντρωτικός πίνακας προυποθέσεων βιώσιμου σχεδιασμού στα σχολικά κτίρια Willow, Bertshi και Kingsmead.
The Willow School, 2018, ανακτήθηκε από: www.willowschool.org
The Bertschi School, 2018, ανακτήθηκε από: www.bertschi.org
Kingsmead Primary School, 2018, ανακτήθηκε από: https://www.white-design.com/architec-

ture/all-projects/kingsmead-primary-school/
“Sustainable, high-performance design with natural stone”, 2016, ανακτήθηκε από: https://
www.constructionspecifier.com/sustainable-high-performance-design-with-natural-stone/4/
Back to Nature, Home & Garden, χ.η., “The Willow School, Landscape planning and design to
promote learning from the surrounding environment”, ανακτήθηκε από http://backtonature.
net/case-study/the-willow-school/
Green Ribbon School , “The Willow School, Gladstone, New Jersey”, April 2012, ανακτήθηκε από
https://www2.ed.gov/programs/green-ribbon-schools/2012-schools/nj-willow-school.pdf
International Living Future Institute, 2018, ανακτήθηκε από: https://living-future.org/lbc/

case-studies/bertschi-living-building-science-wing/
Skanska, 2013, “Bertschi school in Seattle certified as world’s fourth Living Building”, ανακτήθηκε
από https://group.skanska.com/media/articles/bertschi-school-in-seattle-certif
Bertchi School, 2018, ανακτήθηκε από https://www.bertschi.org/science-wing#
Chansomsak S., Vale B., “Progressing Practices of Sustainable School Design”, Journal of Green
Building, vol. 5 nb. 2: 147-157, no date
Commission for Architecture and the Built Environment, 2010, “Creating Excellent Primary
Schools”, CABE
Day E., 2009, “Fostering Whole-Systems Thinking Through Architecture: Eco- School Case Studies
in Europe and Japan”, Design & Environmental Analysis Cornell University
Department for Education and Skills, 2006, “Schools for the Future: Design of Sustainable Schools
- Case Studies”, London: TSO
Department for Education and Skills, 2007, “Better Buildings - Better Design - Better Education”,
Published by the Department for Education and Skills
LAF, Landscape performance series, “The Willow School-Gladstone,NJ, Methodology for Land-
scape Benefits”, Case Study Brief Prepared by: Research Fellow: Byoung-Suk Kweon, PhD,
PLA, Assistant Professor, University of Maryland Research Fellow: Christopher D. Ellis, PhD,
PLA, Associate Professor, University of Maryland Research Assistant: Mark Storie, BLA, University
of Maryland Firm Liaison: Kate Kurelja, Marketing Manager, “Back to Nature”, October 2012
The Learning Trust: The future for education in Hackney, 2011, “Sustainable School Travel in
Hackney - Best Practice”, Hackney Design, Communications & Print

08 | Συμπεράσματα
Η σχολική αρχιτεκτονική επηρεάζεται και εξελίσσεται σύμφωνα με τις εκπαιδευτικές
τάσεις που επικρατούν σε κάθε εποχή. Σήμερα η εκπαιδευτική διαδικασία έχει στραφεί στην
εκπαίδευση για την αειφορία, σε μία προσπάθεια δημιουργίας πολιτών μιας παγκόσμιας
κοινότητας, της οποίας η ευημερία εξαρτάται από την αρμονία, την συνεργασία και τον σεβασμό
προς το περιβάλλον. Ωστόσο, τα σχολικά κτίρια αδυνατούν να υποστηρίξουν την αλλαγή αυτή.
Τα νέα σχολικά κτίρια που κατασκευάζονται, αλλά και αυτά που ανακαινίζονται
ενσωματώνουν ενεργειακά αποδοτικές στρατηγικές στον σχεδιασμό τους με μοναδικό κριτήριο
την επίτευξη των ενεργειακών στόχων που θέτει η νομοθεσία, αγνοώντας τη συμβολή του χώρου
στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των παιδιών. Ο σχολικός χώρος μπορεί
να αποτελέσει εκπαιδευτικό εργαλείο για την εγχάραξη αξιών και αυτό μπορεί να επιτευχθεί
μέσω του βιώσιμου σχεδιασμού.
Ο βιώσιμος σχεδιασμός ενός κτιρίου προϋποθέτει, τον ολοκληρωμένο ενεργειακά και

συμμετοχικό σχεδιασμό του. Ως ολοκληρωμένος σχεδιασμός νοείται ο σχεδιασμός ο οποίος
πραγματοποιείται από μία διεπιστημονική ομάδα συνεργατών που ως στόχο έχουν την
δημιουργία κτιρίων υψηλής απόδοσης με χαμηλό κόστος κατασκευής και λειτουργίας κατά την
διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Συμμετοχικός σχεδιασμός είναι ο σχεδιασμός στην διαδικασία
του οποίου συμμετέχουν οι χρήστες, το κοινό ή οι διάφορες ομάδες συμφερόντων. Με την
κατάθεση της προσωπικής τους θεώρησης αποκτάται εμπειρική γνώση, η οποία μπορεί να
συμβάλλει συνειδητά στην αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων του σχεδιασμού.
Από τα παραπάνω κεφαλαία προκύπτει ότι βιώσιμο σχολικό κτίριο είναι το σχολικό
κτίριο το οποίο μελετήθηκε σύμφωνα με τις αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού, δίνοντας όμως
έμφαση στην λειτουργία του ως χώρος που εκπαιδεύει μελλοντικούς πολίτες. Ένα βιώσιμο
σχολικό κτίριο δεν επενδύει μόνο στην μηδενική ενεργειακή κατανάλωση, στην προστασία του
περιβάλλοντος και στην δημιουργία ποιοτικών χώρων αλλά στην διαμόρφωση του χαρακτήρα
των ανθρώπων, έτσι ώστε η προστασία του περιβάλλοντος να γίνει τρόπος ζωής τους. Αυτό
είναι τελικά και το ζητούμενο και το πιο οικονομικά αποδοτικό στο μέλλον.
Προϋποθέσεις ενός επιτυχημένου βιώσιμου σχεδιασμού αποτελούν η διασφάλιση της

ποιότητας του εσωτερικού χώρου, ο ευανάγνωστος σχεδιασμός και η σωστή διαχείριση της
κλίμακας, της μορφής και της υλικότητας του κτιρίου. Αναλυτικότερα, κατά τον αρχιτεκτονικό
σχεδιασμό θεωρείται δεδομένη η εφαρμογή των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού
και έμφαση αποδίδεται στο φυσικό φωτισμό, στην οπτική επαφή με το περιβάλλον και στη
χρήση μη τοξικών υλικών. Τα παραπάνω σχετίζονται άμεσα με την απόδοση των μαθητών.
Επιπλέον η σωστή οργάνωση των κινήσεων, η οπτική επικοινωνία του κτιρίου με το περιβάλλον
και η ορατότητα των σημάνσεων και των ενεργειακών στρατηγικών και των πληροφοριών
συμβάλλουν θετικά στην βιώσιμη λειτουργία ενός σχολικού χώρου. Η φιλοσοφία του βιώσιμου
σχεδιασμού μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το κτίριο. Για παράδειγμα σε κάποια κτίρια ο
βιώσιμος σχεδιασμός εκφράζεται ως τεχνολογική υπεροχή, ενώ σε άλλα ως εγγύτητα με την
φύση.
Για την προώθηση της λειτουργίας ενός σχολικού κτιρίου ως εκπαιδευτικό εργαλείο
εφαρμόζονται στρατηγικές που αφορούν τον σχεδιασμό χώρων για φυσική εμπλοκή, για
κοινωνική αλληλεπίδραση, χώρων που παρέχουν την πληροφορία της προστασίας του
περιβάλλοντος και χώρων που μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνικά πρότυπα. Ο σχεδιασμός
χώρων για φυσική εμπλοκή παρέχει ευκαιρίες για βιωματική μάθηση και προκαλεί συνειδητή
δέσμευση των χρηστών για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Τέτοιοι χώροι είναι οι
λαχανόκηποι, τα θερμοκήπια, οι κουζίνες, τα στοιχεία νερού κ.α. Ο σχεδιασμός χώρων για
κοινωνική αλληλεπίδραση τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο προαύλιο του σχολικού κτιρίου
δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να αυτο-οργανωθούν και να ασκήσουν περιβαλλοντικές
πρακτικές. Τέλος, η δημιουργία μιας κουλτούρας μέσα στην σχολική κοινότητα που ενισχύει
την περιβαλλοντική συνείδηση είναι αντικείμενο σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός ενός σχολικού
κτιρίου οφείλει να ενσωματώνει και να αναδεικνύει τις στρατηγικές εξοικονόμησης ενέργειας
και πόρων που έχουν εφαρμοστεί, όπως για παράδειγμα τη στρατηγική διαχείρισης όμβριων
υδάτων, την προώθηση εναλλακτικών μέσων μετακίνησης, την ανακύκλωση κ.α

Μέσα από την ανάλυση τριών υλοποιημένων παραδειγμάτων σχολικών κτιρίων τα
οποία χαρακτηρίζονται ως περιβαλλοντικά εκπαιδευτικά κτίρια, επιχειρήθηκε η καταγραφή
όλων εκείνων των σχεδιαστικών εργαλείων, που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάδειξή του
σχολικού χώρου σε εκπαιδευτικό εργαλείο. Με την καταγραφή αυτή και την κωδικοποίηση των
σχεδιαστικών εργαλείων μέσω των στρατηγικών σχεδιασμού που εξυπηρετούν, επιτυγχάνεται
η καλύτερη κατανόηση των στρατηγικών σχεδιασμού που αναλύθηκαν στην παραπάνω
ερευνητική εργασία.

Τα δύο από τα τρία παραδείγματα, αυτό του σχολείου Willow και του Bertschi έχουν
πιστοποιηθεί ως “Living Buildings” και κατά την διάρκεια του σχεδιασμού τους λήφθηκαν
υπόψη όλες οι παράμετροι σχεδιασμού που είχαν τεθεί από τον οργανισμό της πιστοποίησης.
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, η δέσμευση απέναντι στους στόχους που θέτει ένα πρόγραμμα
πιστοποίησης βοηθά σημαντικά στην επίτευξη σχεδιασμού ενός βιώσιμου σχολικού κτιρίου.
Το σχολείο Kingsmead, το τρίτο υλοποιημένο παράδειγμα που αναλύθηκε, ενώ αποτελεί
εκπαιδευτικό χώρο για την εγχάραξη των αρχών της βιωσιμότητας, δεν έχει επιτύχει τους
ενεργειακούς του στόχους. Εκτιμάται ότι αυτό οφείλεται σε αστοχίες του μηχανολογικού του
σχεδιασμού. Το κτίριο βασίστηκε σε μεγαλύτερο βαθμό στον συμμετοχικό σχεδιασμό, με την
αρχιτεκτονική ομάδα να έρχεται σε επαφή με την διεύθυνση του σχολείου σε εβδομαδιαία
βάση, παρά στον ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Με την ανάλυση του παραπάνω παραδείγματος
δίνεται έμφαση στην σημασία του βιώσιμου σχεδιασμού.

Συμπερασματικά, με την έρευνα αυτή παρουσιάζεται η ανάγκη επαναπροσδιορισμού
της σχολικής αρχιτεκτονικής, δεδομένου ότι θα πρέπει να προσανατολίζεται στον σχεδιασμό
βιώσιμων σχολικών κτιρίων. Ο αρχιτέκτονας αποκτά νέο πολυσήμαντο ρόλο, αυτόν της
προώθησης ενός σχεδιασμού υπό το πρίσμα της αειφορίας. Τελικά, τόσο ο σχεδιασμός
των νέων σχολικών κτιρίων, όσο και ο ανασχεδιασμός των υφιστάμενων θα πρέπει να είναι
ολοκληρωμένος και συμμετοχικός με απώτερο στόχο την ανάδειξη του κτιρίου σε εκπαιδευτικό
εργαλείο.


Gri 2020 27098 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gri 2020 27098 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙ

ΒΙΩΣΙΜΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Όνομα και Επώνυμο Υπογραφή Ημερομηνία

Αθηνά Φελέκη ..../10/2018

Στην Ελλάδα ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των σχολικών κτιρίων εφαρμόζεται μόλις

Τα υλοποιημένα παραδείγματα σχολικών κτιρίων που αναλύονται είναι το Willow, New

Η περιβαλλοντική κρίση αποτελεί τη σπουδαιότερη πρόκληση του 21ου αιώνα, με

Οι σχολικές εγκαταστάσεις αποτελούν σημαντικό ποσοστό του δημόσιου κτιριακού

Καθώς οι εκπαιδευτικές τάσεις εξελίσσονται προωθώντας την εκπαίδευση για την

Στα πλαίσια αυτά διερευνάται η προοπτική των σχολικών κτιρίων να υποστηρίξουν

16 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Το σχολικό κτίριο, όντας ο χώρος όπου μεταδίδεται η γνώση και κοινωνικοποιείται το

περίοδος 1830 - 1880

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι το αλληλοδιδακτικό σχολείο το οποίο αποτελείται

18 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Φωτογραφίες του αλληλοδιδακτικού

Πηγή: Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας

περίοδος 1880 - 1894

Δημοτικό σχολείο Λιμνών Αργολίδος,

Πηγή: Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας

20 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Η διαρρύθμιση της συνδιδακτικής αίθουσας περιγράφεται λεπτομερώς στον

περίοδος 1894 - 1930

Πηγή: Τα σχολικά κτίρια

22 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Επεξηγηματικά σχέδια του διατάγματος της

Πηγή : Η σχολική τάξη, Θεωρία και

Σχηματική αναπαράσταση της οπτικής σχέσης εσωτερικού

Πηγή: Η σχολική τάξη, Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας.

περίοδος 1930 - 1962

Από το 1930 καταργούνται οι τύποι Καλλία και παράλληλα συγκροτείται από το

24 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Διάταξη και προσανατολισμός του διαδρόμου σε σχέση με τις αίθουσες

Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια του

Πηγή: Αντωνακάκης Δ. & Σ., Πολιορκώντας

Τύπος ΑΛΚΥΟΝΗ, κάτοψη ισογείου

26 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Μέσα από τη διερεύνηση της σχέσης του σχολείου κτιρίου με το περιβάλλον

28 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Καλαφάτη, Ελένη. (1988). Τα σχολικά κτίρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (1821-1929).Από

Μαραγκού, Σ. (1980). Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και σχολικό κτίριο. Θεσσαλονίκη.

Π. Κοκκώνης Ι. (1830). Εγχειρίδιον δια τα Αλληλοδιδακτικά Σχολεία ή Οδηγός της

Τζαρτζάς, Γ. (2002). Το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο στην υπηρεσία της πειθαρχημένης

Τσουκαλά, Κ. (1998). Τάσεις στη σχολική αρχιτεκτονική. Από την παιδοκεντρική

Φιλιππίδης Δ. (1984) Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα: εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ

Εφημερίδα της κυβερνήσεως της ελληνικής δημοκρατίας, ΦΕΚ 362/Δ΄, 4.7.1979

Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και συμβούλιο, Οδηγία 2002/91/ΕΚ, 16-4-2002

ΟΣΚ, χ.η., ανακτήθηκε από http://www.osk.gr/index.php?menu_id=103

ΟΣΚ, χ.η., ανακτήθηκε από http://www.osk.gr/index.php?menu_id=135

30 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Η σύνδεση του περιβάλλοντος με την εκπαίδευση χρονολογείται ήδη από τη δεκαετία

Αναλυτικότερα, η εκπαίδευση που στοχεύει στην αειφορία, δεν προϋποθέτει μόνο

32 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

“Η εκπαίδευση αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την επίτευξη της

Australian Research Institute in Education for Sustainability, Australian Government, Macquarie

34 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Κατανομή των κτιρίων

Πηγή: Ελληνική Στατιστική

Πίνακας παλαιότητας σχολικών κτιρίων ανά βαθμίδα εκπαίδευσης 2005 -2006

Οι προτεινόμενες επεμβάσεις για την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των

36 | Π.Μ.Σ. Περιβαλλοντικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Ερευνητική Εργασία

Σύμφωνα με μελέτη ( Elena G. Daskalaki, Vasileios G Sermpetzoglou,2011) η εξοικονόμηση