ASEGA

Jaargang 28, nummer 1 November 2009

Het Nederlandse softdrugsbeleid:

een vloek of een zegen?

Heb jij ze ook, van Deskundigen in Afluisterpraktijken De kroongetuige in

die moordouders? het strafrecht van het OM het strafproces

Simon van der Aa Vereniging voor Strafrecht en Criminologie

www.simonvanderaa.nl
 Advocaten • Notarissen • Belastingkundigen • Bedrijfsadviseurs

...en als je je slagkracht

wilt bewijzen in de praktijk, vind je bij ons
de perfecte sparringpartners!

Prestaties ontstaan nooit vanzelf. wachte verrassingen komen te staan.

Het heeft alles te maken met talent. En Daarom vragen we door, en scherpen
Recruitment

training: de continue bereidheid om je we onze geest met nieuw verworven

vermogens en inzichten aan een volgen- inzichten. Wij hebben specialisten in

de uitdaging te onderwerpen. Zodat je huis in diverse takken van sport:

groeit, en al doende je grenzen verlegt. bedrijfsadviseurs, notarissen,

Advocaten Zo gaat dat in de sport, en zo gaat dat fiscaal juristen en advocaten.

bij Plas & Bossinade. Dat bewijzen we Allemaal getraind om de juiste vragen
Notarissen
keer op keer. In de rechtszaal, maar ook te stellen. En toe te slaan op het juiste

bij een fusieproces of boedelverdeling. moment. Meer weten over vacatures of

Belastingkundigen
Wij verschijnen altijd goed voorbereid studentstages bij Plas & Bossinade?

Bedrijfsadviseurs ten tonele, zodat we nooit voor onver- Kijk op www.plasbossinade.nl.

Postbus 1100, 9701 BC Groningen

Telefoon (050) 521 43 33
 VOORWOORD 8
Van De Redactie... 2
Van Het Bestuur... 3

COLUMNS
Commentaar 5
Maarten-Bas Oosterdijk en Sanne van Dam
Knigge Concludeert 6 ?
Examentrillingen
Afkraken? 8
A.D. Nauseam
Kraken en Leegstand 9 9
Sjoerd Otter
Wat kost een politiepaard? 11
Sander Flight
Particuliere vervolging in Zweden 12
Albertine Tiemens

ESSAYS

Het Nederlandse softdrugsbeleid 14 14

Maarten-Bas Oosterdijk
Heb jij ze ook, van die moordouders? 20
Sanne Leentjes
Deskundigen in het strafrecht 24 20
Harrie Bijnen
Afluisterpraktijken van het OM 28
Sanne van Dam
De kroongetuige in het strafproces 31
Marjolein Buwalda

RUBRIEKEN
Zittingszaal 14 35
Babbelbox 37 44
Kantoorbezoek 39
Boekrecensie 40
Interview 41
Ad informandum 44

28
 Asega azig(m.;-en), azing, asega,
asige, [Mnl. Asige <Oudfries
VOORWOORD âsega (vgl. eega),COLOFON lett. spreker van
Jaargang 28, nummer 1,
de wet], (in’t oude Friese recht)
November 2009
volksrechter. Asega azig(m.;-en),
Van de redactie...
azing, asega,
Asega is asige, [Mnl.
het drie keer Asige
per jaar
Beste lezer, verschijnende tijdschrift van
<Oudfriesde vereniging
âsega (vgl. eega), lett.
voor strafrecht
Het is wederom gelukt om spreker van de wet],‘Simon
en criminologie (in’tvanoude
een goed gevulde Asega Friese recht)der Aa’volksrechter.
van de Faculteit derAsega
Rechtsgeleerdheid aan de
tijdig uit te brengen. De azig(m.;-en), azing, asega, asige,
Rijksuniversiteit Groningen.
Asega-commissie, bestaande [Mnl. Asige <Oudfries âsega (vgl.
uit Harrie Bijnen, Marjolein
Buwalda, Sanne van Dam, eega), lett. spreker van de wet], (in’t
Redactie
Maarten-Bas Oosterdijk
Sanne Leentjes, hebben oude Friese recht) Harrie volksrechter.
Bijnen
zich daarvoor ingezet. Asega azig(m.;-en), azing,
Marjolein Buwaldaasega,
Ook de inzet van onze
gastschrijvers moet geprezen
asige, [Mnl. Asige <Oudfries
Sanne van Dam
Sanne Leentjes
worden. Ze hebben allen een âsega (vgl. eega), lett. spreker van
bijdrage geleverd  aan de de wet], (in’t oude Friese Lay-out recht)
totstandkoming van deze volksrechter. AsegaHarrie azig(m.;-en),
Bijnen
editie. En wat voor een Maarten-Bas Oosterdijk
editie is het geworden! Deze azing, asega, asige, [Mnl. Asige
Asega bevat spraakmakende columns, juridische artikelen die zowel het strafrecht als de <Oudfries âsega (vgl. eega), Oplage lett.
criminologie bestrijken en een aantal nieuwe rubrieken. We hebben daarnaast ten aanzien spreker van de wet], (in’t oude
230 exemplaren
van de lay-out een aantal aanpassingen doorgevoerd. Daarbij moet opgemerkt worden Friese recht) volksrechter.Druk Asega
dat we onze voorgangers veel dank verschuldigd zijn. Zij hebben namelijk een lay-out
ontworpen waarop wij voort konden borduren. Dit heeft ons veel werk uit handen azig(m.;-en), azing, asega, Copy Copy asige,
genomen. De aanpassingen hebben geresulteerd in een nieuwe indeling van het blad. [Mnl. Asige <Oudfries âsega (vgl.
ISSN
Grof gezegd bestaat het blad nu uit drie delen. Elk deel wordt apart ingeleid door een eega), lett. spreker van de wet],
0920-2919
(in’t
tussenpagina waarop kort wordt aangestipt waar dat deel uit bestaat.
oude Friese recht) volksrechter.
Asega azig(m.;-en), azing, Copyright asega,
Voorwoord

Zo tref je in het eerste deel de columns aan. De nieuwe column, Commentaar,  zal voortaan
Niets uit deze uitgave mag worden
opgevuld worden door twee commissieleden.  Als vanouds blijft prof. Knigge concluderen asige, verveelvoudigd
[Mnl. Asige <Oudfries
en/of openbaar
in zijn column die alweer toe is aan haar twaalfde deel. Ook vermeldenswaardig is de âsega (vgl. eega), lett. spreker van
gemaakt zonder voorafgaande
bijdrage van oud-bestuurslid Albertine Tiemens die momenteel in Zweden verblijft. Aan
de hand van een actueel onderwerp vergelijkt ze het Zweedse  strafrechtsysteem met de wet], (in’t oude Friese
schriftelijke toestemming van derecht)
uitgever.
het Nederlandse strafrechtsysteem. De vijf juridische artikelen die samen de kern van volksrechter. Asega azig(m.;-en),
deze editie vormen, zijn terug te vinden in het tweede deel. Die kern is behoorlijk azing, asega, Metasige,
speciale[Mnl.
dank aan Asige
veelzijdig. Artikelen over het strafrecht alsook over de criminologie passeren de revue. <Oudfries âsega (vgl. Heteega),
bestuurlett.)
Het coverartikel gaat over het Nederlandse softdrugsbeleid. Daar wordt stilgestaan bij de Prof. Mr. G. Knigge
laatste ontwikkelingen. De andere artikelen snijden een breed scala  van onderwerpen aan: volksrechter. Asega azig(m.;-
Dr. mr. J. Sjöcrona
van moordende ouders tot telefoontaps. Aansluitend daarop volgt het derde deel waarin \en), azing, asega, asige,
Mr. M. Beutener [Mnl.
een aantal vertrouwde rubrieken, zoals de babbelbox en Ad-informandum, terugkeren. Asige <Oudfries âsega (vgl. eega),
Sander Flight
Ook de interviews met twee strafrechtadvocaten zijn in dit deel ondergebracht. Zowel Albertine Tiemens
mr. Beutener als dr. mr. Sjöcrona worden stevig aan de tand gevoeld. Verder tref je twee
lett. spreker van de wet], (in’t oude
Judith Ritsema
verslagen aan: Rob Zijlstra doet verslag van een zitting en er wordt verslag gedaan van Friese recht) volksrechter. Asega
een kantoorbezoek. Als afsluiter hebben we De Rechter die zich over de DSB-affaire azig(m.;-en), azing, asega, E-mail asige,
uitlaat. asegacommissie@gmail.com
[Mnl. Asige <Oudfries âsega (vgl.
Hopelijk vergroot de nieuwe indeling het leesplezier. Daar is het uiteindelijk om te doen eega), lett. sprekerVolgende
van de wet], editie (in’t
geweest. Wij zijn benieuwd wat  jij, als lezer, daarvan vindt.  Is het blad verbeterd of oude Friese recht)Begin volksrechter.
februari
hebben we het blad onnodig geweld aangedaan? Laat van je horen! Dit kun je doen door Asega azig(m.;-en), azing, asega,
Kopij voor de Asega dient in
jouw ongezouten mening te mailen naar: asega@simonvanderaa.nl. asige, [Mnl. Asige en <Oudfries
overleg te geschieden tijdig
Rest mij jou alleen nog veel leesplezier te wensen! âsega (vgl. eega), lett. spreker van
kenbaar gemaakt te worden.
de wet], (in’t oude Friese recht)
Maarten-Bas Oosterdijk volksrechter. Asega azig(m.;-en),

2
Asega azig(m.;-en), azing, asega,
asige, [Mnl. Asige <Oudfries
âsega (vgl. eega), lett. spreker van
VOORWOORD
de wet], (in’t oude Friese recht)
volksrechter. Asega azig(m.;-en),
azing,
Adres asega, asige, [Mnl. Asige Van het bestuur...
<OudfriesKijkâsega
Oude (vgl.26eega), lett.
in ‘t Jatstraat Beste Simonleden,
9712 EK Groningen.
spreker van de wet], (in’t oude Het lijkt nog maar zo
Friese recht) volksrechter. Asega
Internet kort geleden, de alge-
azig(m.;-en), azing, asega, asige,
www.simonvanderaa.nl mene leden vergadering
waarin wij het vorige be-
[Mnl.E-mail Asige <Oudfries âsega
stuur opvolgden. Toch
(vgl.bestuur@simonvanderaa.nl
eega), lett. spreker van de ligt inmiddels de eerste
wet], (in’t oude Friese recht) Asega alweer op de deur-
Bestuur
volksrechter. Asega azig(m.;-en),
Lotte van Aanholt
mat. Nadat Daan, Judith,
Marianne, Marjolein en
azing, asega, asige, [Mnl. Asige
Voorzitter ik begin september het
<Oudfries âsega (vgl. eega), lett.
voorzitter@simonvanderaa.nl
Tel.: 06-10282675 stokje over hebben ge-
spreker van de wet], (in’t oude nomen van het oude be-
Friese volksrechter. Asega
recht)Wondaal
Marianne stuur zijn we enthousiast
Secretaris aan de slag gegaan. We
azig(m.;-en), azing, asega, asige,
secretaris@simonvanderaa.nl hebben inmiddels een in-
[Mnl.Tel.: 06-51366022
Asige <Oudfries âsega teressant kroegcollege georganiseerd over de criminele inlichtingen eenheid die ge-
(vgl.Daan
eega), lett. spreker van de
Cornelissen
geven werd door de enthousiaste officier van justitie Van Der Zee. Ook hebben we
een bezoek gebracht aan het strafrechtkantoor Sjöcrona ∙ van Stigt. Een geslaagde
wet],Penningmeester
(in’t oude Friese recht)
penningmeester@simonvanderaa.nl dag met een enthousiast kantoor en enthousiaste deelnemers.
volksrechter. Asega azig(m.;-en),
Tel.: 06- 22049953
azing, asega, asige, [Mnl. Asige Ook de commissies zijn stuk voor stuk enthousiast van start gegaan. Met de activitei-
Judith Ritsema tencommissie is inmiddels een bezoek gebracht aan de van Mesdag kliniek, de regio-
<Oudfries âsega (vgl. eega), lett. politie en de rechtbank. In de planning staan nog veel meer interessante activiteiten.
Commissaris intern
spreker van de wet], (in’t oude
intern@simonvanderaa.nl Een bezoek aan het hof in Leeuwarden, een bezoek aan het bekende kantoor Anker
Friese recht) volksrechter. Asega
Tel.: 06-43430393 & Anker en -niet te vergeten- de binnenlandse reis naar Den Haag. Ook de sympo-
azig(m.;-en), azing, siumcommissie is hard aan de slag gegaan om een onderwerp te vinden. Kranten,
Marjolein den Uyl asega, asige, tijdschriften en de Juridische Bibliotheek zijn doorgespit en het belooft dit jaar we-
[Mnl.Commissaris
Asigeextern<Oudfries âsega derom een interessant symposium te worden. Het onderwerp blijft nog even geheim,
extern@simonvanderaa.nl
(vgl.Tel.:eega), lett. spreker van de
06-44619469 tijdens het kerstdiner zal dit bekend worden gemaakt. Wat ook nog even geheim
wet], (in’t oude Friese recht) blijft is de bestemming van de Buitenlandse Reis. De Buitenlandse reis commissie
is hard aan het werk een geweldige week op een toplocatie te plannen. We moeten
volksrechter.
De contributie Asega
van Simon azig(m.;-en),
van
der Aa bedraagt 17,50 Euro. De nog wachten tot de borrel van 2 december, dan zal de bestemming bekend worden
azing, asega, asige, [Mnl. Asige
betaling hiervan geschiedt door gemaakt. Het resultaat van de Asegacommissie behoeft weinig toelichting, u heeft
<Oudfries
middel van âsega (vgl. incasso
automatische eega), lett. het immers in uw handen. Een prachtig blad met interessante bijdrages, dat hopelijk
spreker van de wet],
(rekeningnummer: (in’t oude
38.51.58.653). met veel plezier zal worden gelezen. Tot slot heeft ook onze nieuwste aanwinst, de
Leden ontvangen hiervoor de pleitcommissie, niet stil gezeten. De eerste pleitinstructies zijn al binnenkort en ook
Friese recht) volksrechter. Asega
‘Asega’ en hebben voorrang aan de pleitwedstrijd in het voorjaar wordt hard gewerkt.
azig(m.;-en),
en korting bijazing,
deelnameasega,
aan asige,
[Mnl. Asige <Oudfries âsega
activiteiten die door Simon van der Maar niet alleen inhoudelijk, ook als het gaat om gezelligheid staat Simon sterk! Het
Aa worden georganiseerd. Een bestuur heeft samen met alle actieve leden op het ‘Pannenkoekenschip’ van heerlijke
(vgl.lidmaatschap
eega), lett. spreker van de
wordt automatisch pannenkoeken genoten en daarna zijn we met z’n allen gaan bowlen. Tijdens de eer-
wet],verlengd,
(in’t behalve
oudewanneer Friese recht) ste borrel hebben we van de live muziek van Cem Kekik en zijn band genoten. Zij
volksrechter. Asega azig(m.;-en),
het lidmaatschap tijdig wordt gingen tot in de late uurtjes door en het was een erg geslaagde avond. Op moment
opgezegd. Dit dient schriftelijk van schrijven staat de volgende borrel voor de deur, met als thema ‘Simon houdt van
azing, asega, asige, [Mnl. Asige
te gebeuren bij de secretaris van Holland’. Dit wordt ongetwijfeld een gezellige borrel met prachtige outfits.
<Oudfries âsega
de vereniging en wel(vgl.
voor eega),
15 lett.
spreker
septembervan vandeelkwet], (in’t oude
collegejaar. In een notendop waren dit de eerste maanden van het studiejaar, die we zeker erg
Adreswijzigingen t.a.v. de secretaris geslaagd kunnen noemen. Het gaat goed met onze vereniging en het belooft een
Friese recht) volksrechter. Asega
van Simon van der Aa, p.a. Oude mooi jaar te worden. Dit dankzij de grote inzet die de actieve leden hebben. Ik wil
azig(m.;-en), azing,
Kijk in ‘t Jatstraat asega,
26, 9712 EK asige, jullie dan ook complimenten maken voor het werk dat jullie in deze eerste maanden
[Mnl. Asige <Oudfriesoverâsega
Groningen. Zo ook klachten hebben verricht. Tot op de volgende borrel of activiteit!
de bezorging.
(vgl. eega), lett. spreker van de Lotte van Aanholt
wet], (in’t oude Friese recht)
volksrechter. Asega azig(m.;-en), 3
Columns

Commentaar
Knigge concludeert
Afkraken?
Kraken en Leegstand
Wat kost een politiepaard?
Particuliere vervolging in Zweden

Vrouwcke nuance is
nastrevenswaardig
Maarten-Bas Oosterdijk
Joost Eerdman, oud-LPF-kamerlid en medeoprichter
van het Burgercomité tegen Onrecht, is van mening
dat het strafrecht op de hand is van de daders en
dat de slachtoffers het nakijken hebben omdat
rechters te licht straffen. Hij schrijft dit toe aan de
toename van het aantal vrouwelijke strafrechters.
Zij zouden door hun karaktereigenschappen te
veel oog hebben voor de omstandigheden van de
dader en ze zouden te weinig oog voor vergelding
hebben. Daarmee wordt geen recht gedaan aan de
slachtoffers en de bevolking verliest daardoor het
vertrouwen in de rechtstaat. Door minimumstraffen
in te voeren kan dat rechtgetrokken worden. Oud-
minister van Justitie Winne Sorgdrager betoogde,
eveneens in de Volkskrant, het tegendeel. Ondanks
het feit dat het merendeel van de rechters vrouw
is, zijn rechters strenger gaan straffen, waardoor
Nederland in de pas loopt met de rest van Europa.
Een straf dient meerdere doelen en ziet niet alleen
op vergelding, maar ook op algemene preventie en
resocialisatie. Bij het opleggen van een straf moet de
rechter het toegebrachte leed alsook de persoonlijke
omstandigheden van de dader meewegen. Dit
vereist een zorgvuldige afweging. Als de rechter
bepaalde eigenschappen bezit die daartoe bijdragen,
valt dat alleen maar toe te juichen. Een afgewogen
oordeel gaat nu eenmaal gepaard met een zekere
beoordelingsvrijheid. Wanneer die vrijheid door
minimumstraffen wordt ingeperkt, zal dat niet tot
meer rechtvaardigheid leiden. Het louter en alleen
hogere straffen opleggen, omdat de slachtoffers
dat graag zien of omdat een deel van de bevolking
daar om roept, is afkeurenswaardig. Daar moet in
bepaalde mate rekening mee gehouden worden,
maar het moet niet doorslaan. Nuance laat dat toe
en moet daarom te allen tijde behouden blijven. Als
vrouwelijke karaktereigenschappen dat vergroten,
moet dat eerder aangemoedigd worden dan de kop
in worden gedrukt.
COLUMN
Mogelijkheid om taakstraffen op
te leggen wordt beperkt
Sanne van Dam
Daders van ernstige zeden- en geweldsmisdrijven
kunnen geen ‘kale’ taakstraf meer krijgen. Wel blijft het
mogelijk om bij dit soort misdrijven een combinatie
van straffen op te leggen, bijvoorbeeld een taakstraf
met een (onvoorwaardelijke of voorwaardelijke)
gevangenisstraf. Dit is onderdeel van een wetsvoorstel
van Minister van Justitie Hirsch Ballin dat in oktober
jl. bij de Tweede Kamer is ingediend.1
Uit onderzoek van de Raad voor de Rechtspraak
is naar voren gekomen dat bij het vorderen en
opleggen van taakstraffen in het algemeen conform
het oogmerk van de wetgever wordt gehandeld. Dat
oogmerk van de wetgever moet als volgt worden
omschreven: de taakstraf is een passende straf voor
naar verhouding lichte delicten; voor (ernstige) zeden-
en geweldsmisdrijven is het opleggen van een taakstraf
in beginsel niet aan de orde.2 Hieruit blijkt dus dat
het wetsvoorstel wat dat onderdeel betreft eigenlijk
overbodig is. Bovendien kan men zich gaan afvragen
of de wetgever nu niet op de stoel van de rechter gaat
zitten. Aangezien niet elke strafzaak hetzelfde is, laat
de rechter verschillende omstandigheden meewegen
bij de strafoplegging. De rechter beschikt daarbij over
een scala aan straffen en maatregelen waaruit hij de
meest toepasselijke straf voor de concrete situatie kan
kiezen. Straffen is nu eenmaal maatwerk.
Het is belangrijk dat straffen een breed maatschappelijk
draagvlak hebben, maar het is niet de bedoeling dat de
wetgever op de stoel van de rechter plaatsneemt.
1  Kamerstukken II 2009/10, 32 169, nr. 2.
2  Kamerstukken II 2007/08, 31 200, nr. 172.
Reageren? Asega@simonvanderaa.nl
5
 COLUMN
Knigge concludeert
Prof. mr G. Knigge is advocaat-generaal bij de Hoge Raad. In
deze rubriek vertelt hij over zijn werk.
Examentrillingen (HR 12 mei 2009, NJ 2009, 237)
Het Amsterdamse rijschoolbemiddelingsbureau ging ver in zijn
dienstverlening. Het reserveerde voor klanten die theorie-examen
wilden doen, plaatsen bij het examencentrum van het CBR in
Apeldoorn. Het zorgde voor een chauffeur die de kandidaten naar
Apeldoorn reed. En het mooiste van al, het hielp bij de beantwoording
van de vragen. Dat alles voor het luttele bedrag van € 30,-.
Handig was dat het reserveren van plaatsen geschiedde op
naam van het rijschoolbemiddelingsbureau, niet op naam van
de kandidaten. Daardoor konden er tot op het laatste moment
klanten worden geworven. Khadija werd in het weekend opgebeld
door haar vriendin, Fatima, die vertelde dat ze dinsdag theorie-
examen ging doen. Of dat ook niet wat voor Khadija was. Nou
en of, zeker weten. Dinsdagmorgen in alle vroegte werden de
beide vriendinnen opgepikt door Mohammed. Die had nog nog
twee andere Marokkaanse vrouwen in zijn wagen. Op weg naar
Apeldoorn gaf Mohammed instructies. De vrouwen zouden in
Apeldoorn een sigarettenpakje krijgen waarin geen sigaretten
zaten, maar een apparaatje dat trilsignalen kon ontvangen. Dat
apparaatje moesten zij in hun beha stoppen. In de examenzaal
zou iemand van het rijschoolbemiddelingsbureau zitten die
een zendertje had waarmee hij de goede antwoorden kon
doortrillen. Eenmaal trillen was antwoord ja of antwoord a,
twee keer trillen was antwoord b of antwoord nee, drie keer
trillen was antwoord c. Makkelijker konden ze het niet maken.
Alles liep aanvankelijk volgens plan. In Apeldoorn werden de
vrouwen opgevangen door Hassan, die Marlboro-pakjes uitdeelde
met daarin het bewuste apparaatje. De apparaatjes werden in de
beha gestopt en getest. Daarna gingen de vrouwen naar binnen
en meldden zij zich onder Hassans leiding bij de balie aan. Daar
bleek dat er te weinig plaatsen waren gereserveerd. Er waren in
totaal tien kandidaten van het rijschoolbemiddelingsbureau komen
opdagen en dat was te veel. Uiteindelijk kon geregeld worden dat
de hele groep niet ’s morgens, maar ’s middags met het examen
kon meedoen. Of het kwam door al dit gedoe is onduidelijk, maar
vast staat dat een baliemedewerker argwaan had gekregen. Hij
had het gevoel “dat er iets niet goed zat”. Hij dacht aan vervalste
identiteitsbewijzen en waarschuwde de politie. Die wachtte de tien
kandidaten na afloop van het examen op en begeleidde ze naar de
wachtruimte. Daar werden hun identiteitsbewijzen gecontroleerd.
Die bleken in orde. De meeste kandidaten hadden daarom al
weer mogen vertrekken toen Hassan aan de beurt was. Bij het
tevoorschijn halen van zijn paspoort viel per ongeluk het zendertje
waarmee hij de antwoorden had doorgetrild, uit zijn zak. De politie
sprong er boven op. Alle tien kandidaten werden gearresteerd,
dus ook vrouwen die de wachtruimte hadden mogen verlaten.
6
Khadija werd buiten ingerekend. Zij bleek geen ontvangertje bij
zich te hebben. Dat gold voor meer vrouwen. Wel vond de politie
in bloempotten en afvalbakken in en buiten de wachtruimte
een groot aantal Marlboro-pakjes met daarin een ontvangertje.
Bovendien werd bij Fatima wél een ontvangertje in haar beha
gevonden. Zij legde een volledige bekentenis af. Dat deed ook
Mohammed. Khadija echter ontkende bij hoog en bij laag. Zij had
geen ontvangertje gekregen, laat staan bij zich gestoken. Zij zei
zelfs niets van de instructies te hebben gehoord die Mohammed
in de auto had gegeven. Dat baatte haar weinig. Zij werd vervolgd
wegens poging tot oplichting. Volgens de tenlastelegging zou ze
gepoogd hebben het CBR door een listige kunstgreep te bewegen
tot de afgifte van een theoriecertificaat. Het gerechtshof geloofde
in hoger beroep weinig van haar ontkenningen. Het achtte het
tenlastegelegde op grond van de verklaringen van Mohammed
en Fatima bewezen. Op één onderdeel na. Bewezen werd wel
dat Khadija vooraf instructies had gekregen en een ontvangertje
bij zich had gestopt toen ze zich voor het examen aanmeldde,
maar niet dat zij de examenzaal had betreden terwijl zij dat
apparaatje bij zich had. Die laatste, gecursiveerde, woorden had
het gerechtshof doorgestreept. Daarvoor was kennelijk geen
bewijs. Dat betekende dat de bewezenverklaring de mogelijkheid
openliet dat Khadija zich weer van het apparaatje had ontdaan
voordat het examen begon. Het had tenslotte, doordat ze pas
’s middags examen kon doen, lang geduurd voor het zover
was. Wie zegt dat ze zich in de tussentijd niet had bedacht?
En dat was het probleem. De advocaten van Khadija voerden bij de
Hoge Raad aan dat het gerechtshof ten onrechte had geoordeeld
dat sprake was geweest van een poging tot oplichting. Voor een
strafbare poging is, zegt art. 45 Sr, vereist dat het voornemen van
de dader zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard.
Volgens de advocaten was, omdat niet vaststond dat Khadija het
apparaatje de examenzaal in had gesmokkeld, niet bewezen dat
zij met de uitvoering van de oplichting een begin had gemaakt.
Haar voorgenomen misdrijf was in het voorbereidingsstadium
blijven steken. Bovendien was mogelijk sprake geweest van
vrijwillige terugtred. Art. 46b Sr bepaalt dat poging niet “bestaat”
als het misdrijf niet is voltooid “tengevolge van omstandigheden
van de wil van de dader afhankelijk”. Als, met andere woorden,
de dader uit eigen vrije wil de uitvoering van het misdrijf
staakt, dan gaat hij vrijuit. Als Khadija zich had bedacht vóór
het examen begon, was dat dan geen vrijwillige terugtred? Wat
daarvan te denken? Volgens de vaste rechtspraak van de Hoge
Raad is sprake van een begin van uitvoering als de gedraging
van de dader naar haar uiterlijke verschijningsvorm is gericht
 COLUMN

op de voltooiing van het misdrijf. Dat is een criterium moet worden geacht. Welnu, het feit dat het gerechtshof
dat met een korreltje zout moet worden genomen. niet kon bewijzen dat Khadija het apparaatje nog in
Kenmerkend voor een misdrijf als oplichting is juist haar beha had toen ze examen deed, wil niet zeggen
dat de uiterlijke verschijningsvorm van de gedraging dat het hof het tegendeel aannemelijk achtte.Mijn
helemaal niet aan oplichting doet denken. Daardoor conclusie was daarom dat het cassatieberoep moest
trappen de slachtoffers er juist in. Bij de toepassing van worden verworpen. En de Hoge Raad volgde mij daarin.
het criterium moet daarom uitgegaan worden van de
kennis van de alwetende beschouwer. De vraag is op
welk moment een denkbeeldige observator die weet wat
de dader van plan is, zou zeggen: “Jetzt geht’s los”. Op
dat moment is de uitvoering van het misdrijf begonnen.
Erg veel houvast biedt dit criterium niet. Want wanneer
kun je nu zeggen dat de gedraging objectief gezien Eenmaal trillen
gericht is op de voltooiing van het misdrijf ? Daarop
geeft het criterium niet echt een antwoord. Ik heb in de was antwoord ja
onderhavige zaak dan ook lang geaarzeld over de vraag of antwoord a,
COLUMN

op welk moment het omslagpunt tussen voorbereiding

en uitvoering gelegd moest worden. De instructies die twee keer trillen
de vrouwen op weg naar Apeldoorn van Mohammed was antwoord b
ontvingen, lagen nog in de sfeer van de voorbereiding.
of antwoord nee,
Dat gold ook nog voor het in ontvangst nemen van drie keer trillen
de bewuste apparaatjes en voor het uittesten daarvan.
Maar toen de vrouwen, met de apparaatjes in hun beha was antwoord
verstopt, zich bij de balie van het CBR aanmelden als c. Makkelijker
kandidaten voor het theorie-examen was, zo meende ik
uiteindelijk, de uitvoering van het misdrijf begonnen. Op konden ze het niet
dat moment werd met het voor de gek houden van het maken.
slachtoffer (het CBR) daadwerkelijk een begin gemaakt.
Dat de vrouwen door onvoorziene omstandigheden pas
’s middags examen konden doen en dus lang moesten
wachten voordat ze met de uitvoering van het misdrijf
verder konden gaan, was daarbij niet van belang. Aan
het begin van de uitvoering veranderde dat niets. Maar
hoe zat het dan met de vrijwillige terugtred? Daarmee
was ik snel klaar. Art. 46b Sr vormt een exceptie waarop
de verdachte zich bij de feitenrechter (het gerechtshof)
moet beroepen. Dat had Khadija niet gedaan. Ze had
immers alles ontkend. Haar advocaten waren dus
in cassatie te laat met het verweer. De Hoge Raad
onderzoekt immers de feiten niet. Daar komt bij dat
vrijwillige terugtred door de feitenrechter aannemelijk

7
 COLUMN
Afkraken?
A.D. Nauseam
De contouren binnen de politiek hebben de afgelopen
weken weer gestalte gekregen. Aanleiding vormde
deze keer niet migratie, maar een ander probleem in de
Nederlandse samenleving: het kraken. Recent heeft de
Tweede Kamer ingestemd met het initiatiefwetsvoorstel
‘Wet kraken en leegstand’ van de CDA, VVD en
ChristenUnie. Mocht de wet ook in de Eerste Kamer
worden aangenomen dan wordt kraken een misdrijf
waarvoor een maximale straf van een jaar gevangenisstraf
kan worden opgelegd. Deze straf kan echter oplopen tot
twee jaar en acht maanden indien er gekraakt wordt in
groepsverband en er eveneens geweld wordt gebruikt.
En vooral bij deze tweede, hogere straf wordt de vinger
op de zere plek gelegd. De initiatiefnemers noemen
de ‘sterke toename van criminaliteit, intimidatie en
geweld rondom kraakpanden’ de directe aanleiding
om met het wetsvoorstel te komen. Mensen voelen
zich niet meer veilig bij de ongewassen legerbroeken
en punkers die ongevraagd een huis binnen komen
wandelen. Ze maken lawaai, blowen, drinken, stinken
en hangen de hele dag maar wat rond. Bovendien zijn
ze behoorlijk agressief, getuige onder andere de reactie
op de koop van een monumentaal pand in Leiden.
De krakers, die een weggeefwinkel in dit betreffende pand
runden, bestookten de koper met dreigende teksten als
‘de poorten van de hel zullen openen’ en ‘u (moet) erop
rekenen dat wij elkaar nog lange tijden gaan tegenkomen’.
Bovendien tiranniseerden ze de familie van de koper door
de ramen van het woonhuis in te gooien en zijn familie
op deze manier angst aan te jagen. En voor wat? De beste
man wil er woningen voor senioren bouwen! De koper is
niet onder de indruk en zegt ‘niet te zullen buigen voor
geweld of bedreiging’. Een vrij milde reactie. Sommige
huiseigenaren reageren vele malen heftiger. Zo heeft een
huiseigenaar in Zundert afgelopen zomer, na de krakers
eerst vriendelijk verzocht te hebben het pand te verlaten,
de giertank opengezet. Alsjeblieft, stank, geen dank.
Hoe is het toch mogelijk dat krakers zomaar een
pand binnen wandelen, is dat geen huisvredebreuk?
Is dat niet een woning die bij een ander in gebruik is,
wederrechtelijk binnendringen of wederrechtelijk
aldaar vertoeven in de zin van art. 138 Sr? Neen, aldus
de Hoge Raad in een tweetal arresten in 1971: ‘(hij) is
alleen dan strafbaar (in de zin van art. 138 Sr) als deze
woning ‘feitelijk als woning’ in gebruik is. Hierdoor was
het strafrechtelijk niet verboden om een niet feitelijk
8
in gebruik zijnde woning te kraken. En plots nam het
kraken een grote vlucht. Je zult het merendeel van het
jaar in Spanje vertoeven om de kou in dit kikkerlandje
te ontwijken, en je komt terug en ziet dat je woning is
overmeesterd door onbekenden. In 1993 is het verstand
deels teruggekomen en heeft de wetgever het kraken toch
strafbaar gesteld in art. 429 sexies Sr, in die zin dat het
strafbaar is om panden te kraken die niet meer dan twaalf
maanden leeg staan. Met andere woorden, staat het pand
langer dan een jaar leeg, dan is het ‘krakingsvatbaar’.
Oud-linkse politici zullen zich omdraaien in hun graf als
ze dit initiatiefwetsvoorstel horen. Wonen is toch de eerste
levensbehoefte? Laten we wel wezen dat het kraken van
tegenwoordig niet meer te vergelijken is met het kraken in
de jaren ‘70. Het heeft niets meer met idealisme te maken,
er wordt niet meer gekraakt om woningnood, leegstand
en speculatie tegen te gaan. Er wordt gekraakt omdat het
goedkoop is. Lekker gratis in andermans huis vertoeven.
‘Waarom zouden we gaan werken? Ik zie spandoeken
met leuzen als ‘Kopen da’s pas echt bezopen’. Ik heb
letterlijk iemand horen zeggen: ‘Waarom zouden wij ons
hele leven opgeven?’. Misschien om te kunnen voldoen
aan die levensbehoefte. Werken is geld verdienen en met
geld kun je een huis kopen. Daar is geen woord Chinees
bij. Er is totaal geen ontzag voor het meest absolute recht
dat iemand op een zaak kan hebben: het eigendomsrecht.
Is de kraker een hypocriete profiteur geworden? Is de
idealistische kraker helemaal uitgestorven? Vast niet.
Voor hen zal het dan ook als muziek in de oren klinken
dat gemeenten met dit initiatiefwetsvoorstel meer
mogelijkheden krijgen om leegstand te bestrijden. Ze
kunnen eigenaren van woningen, kantoren en bewoonbare
gebouwen die langer dan een jaar leeg staan, verplichten
huurders te accepteren. Zij die werkelijk kraken uit
idealistische overwegingen, zullen geen bezwaar hebben
om een kleine vergoeding te geven. Als we nog een jaartje
wachten komt er 10.000 m2 vrij aan de Spanbroekerweg
162. Met wat schotjes en wat glaswol kan hier aan heel
wat mensen onderdak worden verleend op een dikke 50
kilometer afstand van Amsterdam. Niet verkeerd, me dunkt.
 COLUMN

Kraken en Leegstand
Sjoerd Otter

In het wetsvoorstel Kraken en Leegstand wordt moet minimaal 6 maanden duren (artikel 3 lid 1 wet
kraken strafbaar gesteld.1 Bovendien wordt er een Kraken en Leegstand. Vervolgens kan de gemeente,
registratiesysteem ingevoerd voor leegstaande panden. na de eigenaar de gelegenheid te geven in overleg te
Het wetsvoorstel is door de Tweede kamer aangenomen treden, in een leegstandsbeschikking vaststellen dat
en ligt nu bij de Eerste kamer. een gebouw of een gedeelte daarvan geschikt is voor
gebruik (artikel 4 lid 2 wet Kraken en Leegstand.In de
Veranderingen Wetboek van Strafrecht en leegstandsbeschikking kan het college van Burgemeester
Strafvordering? en Wethouders een gebruiker voordragen. Voorwaarde
Er wordt een nieuw artikel 138a ingevoerd in het is dat de leegstand langer duurt dan de termijn die in
wetboek van strafrecht (Sr) waarin kraken strafbaar de leegstandsverordening staat van minimaal 1 jaar
word gesteld: (artikel 4 lid 1 en 6 sub a wet kraken en leegstand).
In de leegstandsbeschikking kan het college van
Artikel 138 lid 1:‘hij die in een woning of gebouw, waarvan Burgemeester en Wethouders de eigenaar ook
het gebruik door de rechthebbende is beëindigd, wederrechtelijk verplichten voorzieningen in het pand aan te brengen
binnendringt of wederrechtelijk aldaar vertoeft, wordt als schuldig zodat het weer in gebruik genomen kan worden en
aan kraken, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste een andere voorwaarden aan de uitvoering van het besluit te
jaar of geld boete van de derde categorie.’ stellen (artikel 6 sub b en c wet Kraken en Leegstand).
Lid 2: ‘Indien hij die bedreigingen uit of zich bedient van De eigenaar is verplicht om de voorgedragen gebruiker
middelen geschikt om vrees aan te jagen, wordt hij gestraft met binnen 3 maanden na de voordracht een overeenkomst
gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de tot ingebruikname van het gebouw te bieden, tenzij een
vierde categorie.’ overeenkomst is gesloten met een andere gebruiker die
Lid 3: ‘De in het eerste en tweede lid bepaalde gevangenisstraffen het gebouw binnen redelijke tijd in gebruik neemt. Bij
kunnen met een derde worden verhoogd, indien twee of meer niet nakoming kan de gemeente een bestuurlijke boete
verenigde personen het misdrijf plegen.’ opleggen of andere bestuursrechtelijke instrumenten
inzetten. De bestuurlijke boete kan nooit hoger zijn dan
Daarnaast wordt de strafmaat voor huisvredebreuk 7500,- euro (artikel 18 lid 2 wet Kraken en Leegstand).
(artikel 138 Sr) verhoogd van 6 maanden naar 1 jaar. De gemeenteraad kan bepalen dat er een bestuurlijke
boete kan worden opgelegd voor overtreding van de
Er komt ook een nieuw artikel 551a in het Wetboek van artikelen 3, eerste lid (meldingsplicht leegstand), en 7
Strafvordering: ‘In geval van verdenking van een misdrijf als derde lid (verplichting aanbieden overeenkomst aan
omschreven in de artikelen 138, 138a en 139 van het wetboek van voorgedragen gebruiker) en stelt maximumbedragen
strafrecht kan iedere opsporingsambtenaar de desbetreffende plaats per overtreding vast (artikel 18 lid 1 en 3 wet Kraken
betreden. Zij zijn bevoegd alle personen die daar wederrechtelijk en leegstand).
vertoeven, alsmede alle voorwerpen die daar ter plaatse worden
aangetroffen, te verwijderen of te doen verwijderen.’ Hiermee Commentaar
is er dus een wettelijke grondslag gekomen voor de Kraken wordt strafbaar. Dat is een politieke keuze waar
‘strafrechtelijke ontruiming’. men het mee eens kan zijn of niet. Daarop zal ik in
mijn commentaar op de wet Kraken en Leegstand niet
Meldingsplicht leegstand in gaan. Echter er zijn een aantal bezwaren tegen het
Volgens het wetsvoorstel kan de gemeente een wetsvoorstel. Ten eerste is de delictsomschrijving van
leegstandsverordening vaststellen. De gemeente is kraken te ruim Ten tweede gaat de ‘strafrechtelijke
hiertoe niet verplicht. Als er een leegstandsverordening ontruiming’ erg ver, omdat geen machtiging van de
is vastgesteld zijn eigenaren van leegstaande panden rechter-commissaris vereist is en is misbruik mogelijk.
verplicht om leegstand van een pand te melden als deze Ten derde er is hiervoor geen overgangsregeling voor
langer duurt dan een bepaalde termijn. De gemeente mensen die in een kraakpand wonen en ten vierde heeft
kan deze termijn vaststellen maar de leegstand een registratiesysteem voor leegstaande panden in het

9
 COLUMN
verleden al gefaald. De delictsomschrijving van kraken
is zeer ruim. Ook bezoekers van een kraakpand zijn
strafbaar. Zelfs als zij zich in het geheel niet bemoeid
hebben met het kraken in de zin van het letterlijk
openen (openbreken van de deur met een breekijzer)
en binnengaan van het pand. In kraakpanden zijn
vaak voorzieningen zoals een veganistisch eethuis,
marxistische bibliotheek en creatieve kunstuitingen.
Soms worden ook buurtbewoners uitgenodigd om
koffie te komen drinken. In een voormalige kraakpand
in Groningen, het oude Rooms Katholieke Ziekenhuis,
is een bioscoop gevestigd waar ook ‘normale burgers’
komen. Het zou heel ver gaan als argeloze bezoekers aan
activiteiten in kraakpanden zouden worden opgepakt en
vervolgd worden voor een misdrijf. Maar ook buren,
vrienden en familie zouden niet meer bij krakers ‘thuis’
over de vloer kunnen komen.
Als men het nieuwe artikel 551a van het Wetboek
van Strafvordering te gemakkelijk toepast kunnen
er onwenselijke situaties ontstaan. Een huurder die
niet onmiddellijk kan bewijzen dat hij een geldige
huurovereenkomst heeft, zou dus uit zijn huis kunnen
worden gezet zonder enige vorm van proces. Een
opsporingsambtenaar zal het huis leeghalen van iemand
waarvan hij vermoed dat hij zonder recht of titel ergens
verblijft. Een vermoeden lijkt me veel te vaag om zo diep zoals tot eind jaren ’90 in de leegstandwet stond werkte
in te grijpen in de persoonlijke levenssfeer van burgers. blijkbaar niet. De boetes voor niet naleven van de
Een huurder met een conflict met zijn huisbaas zou
gemakkelijk slachtoffer kunnen worden van misbruik
van de bevoegdheid tot ‘standrechtelijke’ ontruiming.
Het lijkt me de taak van de rechter om vast te stellen
of een vermoeden van wederrechtelijk verblijf juist
1  Kamerstukken 2007-2008 nummer 31560.
is en niet aan een individuele politieagent. Naar mijn
mening zou de rechter-commissaris een machtiging
moeten afgeven voordat de politie tot strafrechtelijke
ontruiming kan overgaan.Veel krakers hebben geen
enkele andere mogelijkheid om aan woonruimte te
komen. Het zou in elk geval redelijk zijn als er een
overgangsregeling zou zijn waardoor mensen die al in
een kraakpand woonden voordat de wet in werking treedt
niet automatisch strafbaar zijn wegens het aanwezig zijn
in een kraakpand.
Een meldingssysteem voor leegstand heeft ook al in de
Leegstandswet gestaan maar is omdat dit blijkbaar niet
werkte begin jaren ’90 van de twintigste eeuw weer uit
de wet geschrapt. Voorzover ik weet is bij het tot stand
komen van de wet kraken en leegstand niet gekeken
10
naar evaluaties van de oude regeling in de leegstandwet.
Daarnaast is de boete laag en zal het speculanten niet
afschrikken. Voor een branche waar miljoenen euro’s
in omgaan is 7500,- euro een fooi die men desnoods
meerdere keren achter elkaar gewoon kan betalen
terwijl het pand blijft leegstaan. Bestuursrechtelijke
sancties zoals een (hoge) dwangsom zijn wel mogelijk,
als een bestuurlijke boete niet blijkt te werken, maar het
is maar de vraag of daar in de praktijk veel gebruik van
zal worden gemaakt en of dit op een dusdanige termijn
gebeurt dat een eigenaar een prikkel voelt om een pand
in gebruik te geven.
Conclusie
De delictsomschrijving van het misdrijf kraken is zo
ruim dat ook bezoekers van kraakpanden strafbaar zijn.
De wijziging in het wetboek van strafvordering maakt
het mogelijk dat zonder vorm van proces een kraakpand
kan worden ontruimd. Misbruik tegen bijvoorbeeld
huurders die een conflict met hun verhuurder hebben
is mogelijk. Ik pleit er voor dat een machtiging van de
rechter-commissaris vereist is voordat strafrechtelijk mag
worden ontruimd. Er is geen overgangsregeling voor
bewoners van reeds bestaande kraakpanden die niet op
tijd vervangende woonruimte kunnen vinden. Lessen
uit het verleden zijn niet geleerd. Een meldingssysteem
meldingsplicht en de voordracht van een gebruiker zijn
zeer laag en zullen waarschijnlijk niet voldoende prikkel
opleveren om een eigenaar te beïnvloeden.
Een vermoeden lijkt me
veel te vaag om zo diep in te
grijpen in de persoonlijke
levenssfeer van burgers.
 COLUMN

Wat kost een politiepaard?

Sander Flight

Als ik boodschappen doe, let ik nauwelijks op de

prijs. Ik ben zo gelukkig dat ik niet op elke cent hoef
te letten. Vergeleken met mij is de overheid eerder
een bijstandsmoeder die aan het eind van haar geld
nog een stuk maand overheeft. Elke euro wordt drie
keer omgedraaid en de overheid weet precies wat het
rendement is van haar uitgaven, nietwaar? Niet waar. Ik
heb in Nederland nog nooit een kosten-baten analyse
van cameratoezicht gezien. Als ik het voorstel aan
een gemeente of een politiekorps kijken ze me eerst
wat glazig aan en dan zeggen ze dat ze de kosten wel
weten, maar de opbrengsten niet. Want wat bespaar je
als je met een camera een geweldsdelict voorkomt? Dat

Zoals elke bijstandsmoeder

weet: meedoen aan de loterij is
niet gratis.

is onbetaalbaar voor het slachtoffer. En trouwens: wat

kost een politiepaard? Dat weten we ook niet. Dus die
camera’s die kopen we gewoon. Ja, zo lust ik er nog wel
eentje. Je kan van alles bepalen wat het waard is, dus ook
van criminaliteit. Niet alleen de materiële schade, maar
ook de immateriële schade. Kijk maar op de site van het
Schadefonds Geweldsmisdrijven – daar staat een lijst
met de immateriële kosten van alle geweldsdelicten. Een
gebroken arm is 2.100 euro en een verkrachting met zeer
ernstig lichamelijk letsel is 8.250 euro. Let wel: alleen de
immateriële schade. Smartengeld, noemen ze dat. Daar
kan je vervolgens de andere opbrengsten bij gaan optellen.
Van minder ziekenhuisbezoek tot meer alcoholaccijnzen
door al die mensen die weer in een veilige binnenstad
gaan stappen. Je kan prima uitrekenen wat criminaliteit
kost en je kan prima uitrekenen wat cameratoezicht
oplevert. Het is niet makkelijk, maar laten we nou eens
gewoon gaan rekenen. Zoals elke bijstandsmoeder weet:
meedoen aan de loterij is niet gratis.

11
COLUMN

12
Essays

Het Nederlandse softdrugsbeleid: een vloek of een zegen?

Heb jij ze ook, van die moordouders?
Deskundigen in het strafrecht
Afluisterpraktijken van het Openbaar Ministerie
De kroongetuige in het strafproces
 ESSAY
Het Nederlandse softdrugsbeleid: een vloek of een zegen?
Maarten-Bas Oosterdijk

“Wat mij betreft is het gedoogbeleid dood. Er is geen gedoogbeleid. Het gedoogbeleid
heeft er voor gezorgd dat het één grote puinhoop is geworden”.1 Dit is een uitspraak van
Harold, een verbitterde hippie met principes, die door de onderzoekster Nicole Maalsté
is geïnterviewd. De uitspraak is illustratief voor de ontwikkelingen die rondom het
softdrugsbeleid hebben plaatsgevonden. De ontwikkelingen zijn veelal terug te vinden in
de tot verbeelding sprekende krantenkoppen als: “Aanpak wietteelt raakt misdaad niet” en
“Fout lopen gedoogbeleid was voorspeld”. Op lokaal alsook op landelijk bestuursniveau
zijn verschillende ontwikkelingen gaande: zo willen acht Limburgse gemeenten gaan
experimenteren met een passysteem voor toegang tot de coffeeshops, stelde onlangs een
aantal gemeenten in Brabant een algeheel verbod op coffeeshops in, gaat ook de gemeente
Amsterdam met haar afstandscriterium coffeeshops nabij scholen sluiten, en wil de PvdA op
landelijk niveau juist gaan experimenteren met het onder staatstoezicht kweken van hennep,
terwijl het CDA en de ChristenUnie het liefst zoveel mogelijk coffeeshops gesloten zien.
Eind 2008 vond in Rotterdam zelfs een heuse wiettop plaats, waarbij verschillende partijen
tot een gezamenlijke aanpak probeerden te komen. Dat mislukte echter jammerlijk.

Deze uitkomst, die op voorhand vast stond, geeft weer
hoe verdeeld de betrokken partijen zijn over de keuzes die
gemaakt moeten worden. Het is dan niet verwonderlijk
dat er een behoefte bestaat om het gevoerde beleid te
evalueren. In dit essay zal daar nader bij stil worden gestaan.
Alvorens daartoe over te gaan, zal allereerst kort uiteen
worden gezet hoe de organisatie achter de wietteelt in elkaar
steekt. Daarbij passeren een aantal begrippen de revue die
van belang zijn bij het bespreken van softdruggerelateerde
criminaliteit. Vervolgens wordt een onderscheid gemaakt
tussen verschillende samenwerkingsverbanden die tot
stand komen bij de hennepteelt. Aansluitend daarop
ESSAY
die de wietproductie omvangen. Die begrippen zijn:
risicoafweging, risicoverkleining en risicoafwenteling, en
sociale binding.2 Onder risicoafweging wordt verstaan dat
mensen al dan niet bewust een aantal afwegingen maken
voordat zij overgaan tot het op illegale wijze verkrijgen
van een inkomen. Zij gaan dan na in hoeverre het mogelijk
is om op illegale manier geld te verdienen, hoeveel zij
daaraan kunnen verdienen, hoe groot de pakkans is en op
welke straf men kan rekenen wanneer men gepakt wordt.
Verondersteld wordt dat mensen bij het begaan van een
strafbaar feit nagaan of de voordelen daarvan de risico’s
van de mogelijke nadelen overtreffen. Dit geldt in het

komen de geweldsoorten aan de orde die gepaard gaan bijzonder voor delicten die uit een economisch motief
bij die totstandkoming. Neemt geweld op dat vlak toe? De worden gepleegd, waar ook de opiumdelicten onder
kern van dit stuk wordt bereikt in de paragraaf daarop. kunnen worden geschaard.
Dan rijst de vraag of het gevoerde beleid de criminaliteit
in de hand heeft gewerkt. Tot slot zal een kijk in de nabije Om die risico’s te ondervangen, zullen ondernemers
toekomst worden geboden door de voorstellen van de bij de handel van verboden middelen overgaan tot
adviescommissie Drugsbeleid kort te bespreken. Gaat het risicoverkleining en risicoafwenteling. Tussenpersonen,
kabinet eindelijk knopen door hakken of worden er vooral zogenaamde ‘katvangers’, zijn een bekend fenomeen.
oude koeien uit de sloot gehaald? Gebouwen waar criminele activiteiten plaatsvinden,
staan dan op naam van een katvanger in plaats van de
Van risico’s tot sociale binding eigenaar. Een ander voorbeeld is de thuisteelt. Iemand
Om enigszins te kunnen begrijpen wat mensen beweegt staat een ruimte af aan een criminele organisatie die daar
om te gaan kweken, is het goed om de meest relevante de teelt organiseert. De katvanger vangt dan de risico’s
begrippen op een rij te zetten waar het verdere verhaal op, waarmee de achterliggende organisatie intact blijft.
aan opgehangen kan worden. Bovenkerk en Hogewind Vertrouwen is daarnaast van groot belang bij het kweken.
beschrijven in Hennepteelt in Nederland een aantal begrippen Men werkt daarbij met familieleden en kennissen. Onder
dat van belang is bij de bestudering van de criminaliteit bekenden is namelijk de kans naar verhouding klein dat

14
 ESSAY

iemand verraad pleegt door naar de politie te stappen hen bevinden zich opvallend veel woonwagenbewoners.
of met de concurrentie in zee te gaan. Bij de theorie Behalve dat zij handel voeren op grote schaal, voeren zij
van de sociale binding wordt tot slot verondersteld dat onderling op regionaal niveau een harde concurrentiestrijd.
mensen meer kans lopen crimineel gedrag te ontwikkelen In Het Nationale dreigingsbeeld 2008 komt nog een
wanneer zij minder bindingen onderhouden met hun samenwerkingsverband ter sprake.6 Deze nieuwe groep
naaste omgeving. Voor mensen die geen werk hebben, spelers op de markt wordt gevormd door zij-instromers
in achterstandswijken wonen en in buurten waar veel met een Nederlandse nationaliteit. Andersoortige
sociale problemen voorkomen, geldt dit het meest.3 samenwerkingsverbanden komen dan tot stand. Te
denken valt aan criminele samenwerkingsverbanden die
Samenwerken op niveau voorheen actief waren in de cocaïne- en heroïnehandel
In de cannabisbranche wordt verder op verschillende en die nu hun slag slaan binnen de relatief rustige
manieren samengewerkt. Bij het kweken van hennep is cannabisbranche. Zware geweldsdelicten en ripdeals,
sprake van een oplopende graad van organisatie, van waar de oogst van een ander wordt weggekaapt, worden
kleine thuiskwekers tot grote organisaties die de hele door hen niet geschuwd.
productieketen in handen hebben. In De wereld achter de
wietteelt wordt door de auteurs een onderscheid in vier Verticaal en horizontaal geweld
samenwerkingsverbanden gemaakt.4 Door hen worden Geweld komt dus geregeld voor. De kwekers moeten
afhankelijke thuiskwekers van zelfstandige thuiskwekers daarom te allen tijde op hun hoede zijn, aangezien
onderscheiden en worden zelfstandige bedrijftelers overvallen en ripdeals voortdurend op de loer liggen.
tegenover grote exploitanten geplaatst. Het voornaamste Bovenkerk en Hogewind voeren aan dat juist thuiskwekers
kenmerk van thuiskwekers is dat ze afhankelijk zijn in oude stadswijken in de grote steden, waar het vaak aan
van anderen in de cannabissector. Zij moeten hun een sociale binding ontbreekt, daarmee te maken hebben.
advies inwinnen bij growshops over hoe te telen of zijn Die zouden door exploitanten onder druk worden gezet
financieel afhankelijk van coffeeshops die bereid zijn om voor hen te gaan kweken. Spapens e.a. nuanceren
om hun waar op te kopen. 5 De zelfstandige kwekers deze stellingname.7 Het valt niet met zekerheid te zeggen
werken daarentegen op eigen risico. Alleen wanneer hun of daar, van ‘verticaal geweld’, veelvuldig sprake is. Door
eigen kennis tekort schiet, winnen ze informatie in bij hen wordt verticaal geweld gedefinieerd als geweld dat
andere kwekers of growshops. Naast deze zelfstandigen plaatsvindt tussen ongelijke relaties, bijvoorbeeld door een
zijn er ook zelfstandige bedrijftelers die op grote schaal exploitant tegen een thuiskweker die in gebreke blijft. Uit
kweken. Daarbij is meestal sprake van een organisatie interviews en casestudies komt het beeld naar voren dat
waarbij verschillende taken verdeeld zijn over een aantal deze vorm van geweld incidenteel voorkomt. Slechts een
hulpkrachten. Bij exploitanten spreekt men al snel van enkele keer kwam het voor dat door de thuiskweker bij
een grote organisatie die de gehele productieketen, van de exploitant melding werd gemaakt dat de waar gestolen
het kweken tot aan de distributie, onder haar hoede was, terwijl de laatstgenoemde hem van verduistering
heeft. verdenkt. Daar volgde toen een geweldsexplosie op. Een
ander voorbeeld kan gevonden worden in de casus waar
Naast het hebben van verschillende kwekerijen bezitten een eigenaar van een silo in eerste instantie akkoord is
deze exploitanten growshops en werken ze met gegaan met het vestigen van een plantage, maar daar later
tussenhandelaren om ontmantelingen door de politie op terug kwam. Door bedreigingen durfde hij echter
zoveel mogelijk te voorkomen, hetgeen een vorm van de kwekers niet de deur uit te zetten. Tegenover deze
risicoafwenteling is. De exploitanten zijn daarmee vorm van geweld staat ‘horizontaal geweld’. Dit wordt
één van de belangrijkste spelers in de wereld achter de gedefinieerd ‘als geweld dat enerzijds voortvloeit uit
hennepteelt. Kleine kwekers kunnen bij hen terecht voor uiteenlopende handelstransacties die in het kader van het
het afzetten van hun waar. Dit ongeacht de kwaliteit productieproces moeten worden verricht en anderzijds
van de hennep. Een deel daarvan is bestemd voor de als geweld dat zijn oorsprong vindt in concurrentie
buitenlandse markt, waar minder hoge eisen worden tussen criminele samenwerkingsverbanden.’8 Te denken
gesteld aan de kwaliteit. De exploitanten beschikken valt aan afspraken met betrekking tot de prijs of de
daarbij over een groot internationaal netwerk. Onder kwaliteit van de aangeleverde hennep. Horizontaal

15

geweld lijkt voornamelijk voor te komen uit het niet
nakomen van die afspraken en minder uit een onderlinge
concurrentiestrijd. Het tegendeel lijkt eerder waar te
zijn. Men zoekt de samenwerking juist op als een van
hen op zoek is naar cannabis of als er sprake is van een
overschot die men niet via de eigen afzetkanalen kwijt
kan.
Geweld in relatie tot wietteelt komt ook voort uit
het rippen van hennepkwekerijen. Ondanks de
voorzorgsmaatregelen die criminelen nemen bij het
installeren van kwekerijen, zoals het inzetten van bewakers
en beveiligingscamera’s, kan diefstal niet altijd worden
voorkomen. Dit kan leiden tot wraakacties uitgevoerd
door de ‘slachtoffers’ wanneer zij een idee hebben wie
de daders zijn. Ook komen er steeds meer (gewapende)
overvallen op coffeeshop- en growshophouders voor.
Bij dit alles neemt men het heft in eigen handen. Aangifte
doen van diefstal of naar de rechter stappen wanneer
afspraken niet worden nagekomen, behoren namelijk niet
tot de mogelijkheden. Men wordt daarom genoodzaakt
eigenhandig voorzorgsmaatregelen te nemen. Daar
kan het gebruik van geweld, zoals bedreigingen, een
onderdeel van zijn. Men kan alleen goed opereren in
samenwerkingsverbanden, waarin verschillende risico’s
tot een minimum kunnen worden beperkt. Door samen
te werken wordt een soort veiligheidshaven gecreëerd.
Dit kan een afschrikkende werking hebben voor degenen
die het plan hebben opgevat om een ripdeal of een
overval te gaan plegen. Men is er dan van verzekerd dat
de represailles die daarop volgen niet mals zullen zijn.
Beleid ter bevordering van criminaliteit?
De vraag werpt zich dan op in hoeverre de overheid
criminaliteit in de hand heeft gewerkt met haar
uitgezette beleid. Door Van der Vlies wordt in Nederwiet:
de onschuld voorbij een aantal argumenten op een rij gezet
dat tot een antwoord moet leiden op een vergelijkbare
vraagstelling.9 In de eerste plaats zijn coffeeshops grote
boosdoeners. Die zijn als paddenstoelen uit de grond
gekomen. Dit zonder dat daar een bewust beleid voor
is gevoerd. Bij de herziening van de Opiumwet van
1976 was daar namelijk geen rekening mee gehouden.
Hierdoor ontstond een schimmig gebied tussen aan de
ene kant een wettelijk kader, de Opiumwet, en anderzijds
de illegaliteit; in het bijzonder de bevoorrading van de
coffeeshops. Daar komt nog eens bij dat de bestrijding
van softdruggerelateerde criminaliteit lange tijd niet
op de prioriteitenlijst van politie en justitie stond. De
pakkans was daardoor laag. Handel in sofdrugs was
ESSAY
daarom lange tijd aantrekkelijker voor criminelen dan
de handel in harddrugs, waar de prioriteit wel lag. De
risicoafweging viel dan positief uit voor de grote
exploitanten, die het op een kweken zetten om aan de
grote vraag van de coffeeshops te kunnen voldoen.
In de tweede plaats is er in het gedoogbeleid geen
rekening gehouden met ‘de achterdeur’. De uitspraak, “Ik
mag wel wiet verkopen, maar niet inkopen. [. . . ] Ze [de
overheid] hebben dat gedogen 30 jaar geleden ingevoerd
omdat er geen morele of gezondheidsproblemen waren
met cannabis. Nu 30 jaar later hebben ze nog steeds
verzaakt het goed te regelen. Er is geen wetgeving voor
de praktijk gemaakt (…),” die afkomstig is van een
coffeeshopeigenaar, wordt aangedragen ter illustratie
voor de spanning die deze situatie met zich meebrengt.10
Naar zijn mening is er dus niet goed over nagedacht
hoe het beleid in de praktijk zou uitpakken; welke
gevolgen dat voor coffeeshophouders met zich mee zou
brengen. Hij wordt daar dagelijks, bij de bevoorrading
van zijn zaak, mee geconfronteerd. Hij wordt in feite
steeds gedwongen de illegale markt te betreden om zich
van voldoende toevoer van hennep te voorzien. Een
alternatief om zijn zaak draaiende te houden heeft hij
niet voorhanden. De opkomst van growshops wordt
als laatste argument aangevoerd, waar het beleid niet
in voorzag, maar wel van grote invloed is geweest op
de cannabismarkt. Evenals bij de coffeeshops is ten
aanzien van deze winkels tot dusverre geen doordacht
beleid gevoerd. De aandacht gaat nog steeds uit naar de
ESSAY
coffeeshops en het oprollen van plantages. Daar komt
echter verandering in. Een meerderheid in de Tweede
Kamer steunt een voorstel van het CDA voor een
verbod op de growshops. Daarmee wordt recht gedaan
aan het feit dat growshops het middelpunt vormen
op de cannabismarkt. Zij voorzien namelijk enerzijds
de kwekers van het benodigde materiaal en anderzijds
fungeren zij vaak als eerste aanspreekpunt voor de
coffeeshops met betrekking tot de aanvoer van goede
kwaliteit hennep.
Van der Vlies komt tot de conclusie dat de opkomst van
criminele organisaties één van de onbedoelde gevolgen
is van het Nederlandse softdrugsbeleid. Allereerst is men
veel verder gegaan met de decriminalisering dan men bij
de laatste herziening van de Opiumwet voor ogen had.
Door een onderscheid te maken tussen softdrugs en
harddrugs, is de prioriteit bij justitie en politie verschoven
naar de harddrugs. De normalisering van het gebruik
van softdrugs heeft tot een grote vraagtoename geleid.
17
 ESSAY
Coffeeshops zijn daar op in gesprongen. Doordat ten
aanzien van hen geen bewust beleid is gevoerd, kregen
de grote exploitanten toegang tot de verkoop via de
achterdeur. Growshops hebben daarbij een onmiskenbare
rol gespeeld. Het maakt de drempel voor een grote groep
geïnteresseerden om te gaan kweken lager. Dit heeft ertoe
geleid dat meer mensen zich met het kweken bezig zijn
gaan houden, waardoor het aanbod van kwalitatief goede
hennep steeg. Zij verkopen hun waar vervolgens aan de
exploitanten die alles opkopen ongeacht de kwaliteit.
Gesteld kan worden dat dit tot een aantal verschuivingen
op de cannabismarkt heeft geleid. Zo vormen de
growshops het huidige middelpunt tussen kwekers en
coffeeshops. Een steeds groter wordende groep kwekers
staat onderaan de keten; bovenaan bevinden zich de grote
exploitanten.
Weinig nieuws onder de zon
De adviescommissie Drugsbeleid heeft onlangs
een rapport gepresenteerd waarin zij met een aantal
voorstellen komt die worden meegenomen bij het
opstellen van de nieuwe drugsnota.11 Men, het kabinet,
zal in hoofdlijnen de voorstellen van de commissie
overnemen. Een aantal punten uit het rapport zal met
voorrang worden opgepakt.12 Ten aanzien van de
coffeeshops wordt geconstateerd dat die zijn uitgegroeid
tot moeilijk beheersbare cannabisverkooppunten. Men
wil daar meer grip op krijgen. Dit wil men bereiken door
allereerst de coffeeshops meer te laten aansluiten op de
lokale vraag. De coffeeshop moet een klein etablissement
worden dat gericht is op lokale gebruikers. Gemeenten
worden daarbij gestimuleerd om pilots op te zetten,
waarbij wordt nagegaan welke beleidsmaatregelen effect
sorteren. Het kabinet is van oordeel dat kleinschaligheid
veel voordelen met zich meebrengt voor zowel de
controlerende instanties als de gebruikers. De overlast en
criminaliteitsrisico’s zullen daarmee worden verminderd
en er zal een veilige omgeving voor gebruikers ontstaan.
Aansluitend daarop wil men, door de lokale situatie
als uitgangspunt te nemen, het aantal coffeeshops
verminderen. Tot slot wordt de integrale aanpak die
gericht is op de bestrijding aan de georganiseerde
criminaliteit, ook in relatie tot de coffeeshops, voortgezet.
Hoewel daar de afgelopen tijd meer aandacht naar uit
is gegaan, behoeft dat een verdere ontwikkeling en is
de aanpak verre van volledig. Het kabinet wil dit terug
laten komen als een speerpunt in de aangekondigde
drugsnota.13 Al op korte termijn zal er gestreefd worden
18
naar een betere afstemming tussen de bestuurlijke en
strafrechtelijke instrumenten. Net als in de drugsnota
“continuïteit en verandering” grijpt men hier terug op het
juridische instrumentarium en een betere samenwerking
tussen verschillende instanties. Het lijkt erop dat eerder
een voortzetting van het huidige beleid wordt nagestreefd
dan dat er een nieuwe koers wordt ingezet. Klaarblijkelijk
ziet men nog genoeg mogelijkheden om het gevoerde
beleid nader uit te werken en verder tot ontwikkeling te
brengen. Dat is op zich prima. Waar de schoen echter
wringt is dat er bijvoorbeeld nog geen oplossing is
gevonden voor de problematiek omtrent de bevoorrading
van de coffeeshops. Hoewel wordt aangestuurd om op
lokaal niveau pilots te gaan beginnen, durft men niet de
stap te maken om een experiment te starten waar onder
staatstoezicht hennep wordt gekweekt. Ook zal naar de
lijstensystematiek van de Opiumwet worden gekeken,
maar men zal niet tot het schrappen van wetsartikelen
overgaan, waardoor de huidige gedoogsituatie grotendeels
in stand blijft. Het beeld dat naar voren komt, is dat
politiekgevoelige keuzes, zoals tot legalisering overgaan
of een vorm van gereguleerd kweken toestaan, worden
vermeden. Echte knopen zullen dus niet door het huidige
ESSAY
kabinet worden doorgehakt. Daarmee wordt geen recht
gedaan aan de mening van Harold die eerder in dit artikel
het gedoogbeleid dood verklaarde.“We kunnen alleen uit
deze verziekte situatie komen als de overheid duidelijk
positie inneemt en zijn gezicht durft te laten zien. Er zijn
twee eenvoudige opties: of wiet wordt gelegaliseerd en de
hele criminaliteit eromheen verdwijnt als sneeuw voor de
zon, of we schaffen het gedoogbeleid af en we beginnen
gewoon helemaal opnieuw. Weg met de coffeeshops dus.
Dan gaan er wat mensen voor zichzelf kweken of voor
hun vrienden. Dan komt snel het huisdealertje terug en
daarna zien we wel weer. Blowen hou je in ieder geval
niet tegen. En de wietplant ook niet. Wiet is zo’n sterk
onkruid. Dat laat zich echt niet tegenhouden door de
wet”.14
 ESSAY

1  N. Maalsté en M. Panhuysen, Polderwiet. Een veelzijdig en onthullend beeld van de

wietteelt in Nederland, Baarn: De Fontein 2007, p. 101, 102.
2  F. Bovenkerk, W.I.M. Hogewind, Hennepteelt in Nederland. Het probleem van
de criminaliteit en haar bestrijding, Utrecht/Apeldoorn, Willem Pompe Instituut voor
Strafwettenschappen/Politie en Wetenschap 2002, p. 86, 112.
3  F. Bovenkerk, W.I.M. Hogewind, Hennepteelt in Nederland. Het probleem van
de criminaliteit en haar bestrijding, Utrecht/Apeldoorn, Willem Pompe Instituut voor
Strafwettenschappen/Politie en Wetenschap 2002, p. 78.
4  A.C.M. Spapens e.a., De wereld achter de wietteelt, Wetenschappelijk Onderzoek- en
documentatiecentrum 2007, p.59-79.
5  Growshops zijn niet verboden en deze winkels mogen cannabiszaden verkopen en alle
apparatuur die voor de thuisteelt nodig is.
6  Nationaal dreigingsbeeld 2008. Georganiseerde criminaliteit, Rapport van de Korps
Landelijke Politiediensten 2008, p 63, 64.
7  A.C.M. Spapens e.a., De wereld achter de wietteelt, Wetenschappelijk Onderzoek- en
documentatiecentrum 2007, p. 95-104.
8  A.C.M. Spapens e.a., De wereld achter de wietteelt, Wetenschappelijk Onderzoek- en
documentatiecentrum 2007, p. 98.
9  J. van der Vlies, Nederwiet: de onschuld voorbij (bachelorproject, Universiteit Leiden)
2006.
10  J. van der Vlies, Nederwiet: de onschuld voorbij (bachelorproject, Universiteit
Leiden) 2006. p. 18.
11  Geen deuren maar daden. Nieuwe accenten in het Nederlands drugsbeleid. Rapport
van Adviescommissie Drugsbeleid 2009.
12  Hoofdlijnenbrief drugsbeleid, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
2009. p. 4.
13  Hoofdlijnenbrief drugsbeleid, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
2009.
14  N. Maalsté en M. Panhuysen, Polderwiet. Een veelzijdig en onthullend beeld van de
wietteelt in Nederland, Baarn: De Fontein 2007, p. 102.

Het beeld dat naar voren komt, is

dat politiekgevoelige keuzes, zoals
tot legalisering overgaan of een vorm
van gereguleerd kweken toestaan,
worden vermeden. Echte knopen
zullen dus niet door het huidige
kabinet worden doorgehakt.

19
 ESSAY
Heb jij ze ook, van die moordouders?
Sanne Leentjes

Er gaat een schok door de samenleving als er weer een geruchtmakende zaak over kinder-
doding bekend wordt gemaakt. Afgelopen juni doodde een man zijn twee dochters en ook
zichzelf in Almere. Maar denk ook aan grootse zaken zoals: ‘’Het Maasmeisje’’ en ‘’Savan-
na’’. De zaken Savanna en het zogenoemde Maasmeisje hebben al een altijd jaar geleden
plaatsgevonden, maar liggen denk ik bij menigeen nog goed in het geheugen door de
grote media-aandacht die beide zaken hebben gekregen. De desbetreffende meisjes waren
allebei jonge kleuters die gedood zijn door hun ouders. Maar welke ouder is zo tot wan-
hoop gedreven om zijn eigen kind te kunnen vermoorden?

Stukje historie
In de oudheid was kinderdoding een algemeen aanvaard
beginsel of werd dit vaak nog oogluikend toegestaan. Dit
begon al in de Griekse mythologie waar veel verhalen
bekend zijn over ouders die hun kinderen offeren aan de
goden om ze goed te stemmen. In het oude Griekenland
was het heel normaal om vooral misvormde, buitenwettige
en zwakke kinderen te doden. Hier nam vooral de vader
de beslissing over het leven van zijn kinderen. In de wet,
de Patria potestas, was namelijk geregeld dat de vader
zelfs zijn eigen kinderen mócht doden, want hij had de
vaderlijke macht.1 In China en India waren, vooral in
de middeleeuwen, de meisjes niet gewild. De jongetjes
werden daar namelijk gezien als het sterkere geslacht.
Deze moesten later dan ook voor de familie zorgen en
hadden meer rechten binnen de familie. Aan een teveel
aan meisjes binnen je gezin had je niks. Hierdoor zijn veel
meisjesbaby’s vermoord.2
Veel kinderdoding van vroeger is toe te rekenen aan
slechte economische omstandigheden, in voornamelijk de
middeleeuwen, of uit schaamte dat een buitenwettig kind
ontdekt werd. Naarmate er meer armoede heerst worden
kinderen door ondervoeding of verwaarlozing aan hun
lot overgelaten wat vaak de dood tot gevolg heeft. In het
jaar 1883 zijn er naar schatting maar liefst 164.319 baby’s
achtergelaten in de kou voor ziekenhuizen in Frankrijk
op hoop voor een beter leven. Maar een paar hebben dit
daadwerkelijk overleefd.3 De schaamte was ook groot als
je niet getrouwd was en toch zwanger raakte. Dit kwam
vaak voor bij dienstmeisjes in een gezin, die een kind
verwachtten van de vader des huizes. Uit schaamte en
angst dat de zwangerschap ontdekt ging worden, werd het
kind vaak gelijk na de bevalling gedood.4 Nu de tijden op
veel vlakken gezien erg veranderd zijn staan de rechten
van het kind tegenwoordig hoog in het vaandel. Kinderen
worden gezien als kwetsbare en afhankelijke wezens die
beschermd moeten worden. Vandaag de dag kun je bij
wijze van spreken zelf voor een kind ‘kiezen’ of niet
kiezen door middel van anticonceptie. En ook is er nu het
Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Mede door deze
veranderingen kan men, de omgeving, hedendaags niet
begrijpen waarom ouders hun eigen kind zouden willen
doden.
Begrippen en bestraffing
Er zijn verscheidene begrippen te onderscheiden met
betrekking tot kinderdoding. Filicide is het algemene woord
voor het doden van kinderen door hun ouders. Daarnaast
vallen te onderscheiden neonaticide, dit is het doden van
een baby binnen 24 uur na de bevalling en infanticide,
het doden van een kind onder de één jaar.5 Er zijn in ons
wetboek van strafrecht speciale artikelen opgenomen met
betrekking tot het doden van baby’s vlak na de geboorte
door de moeder, dit zijn respectievelijk art. 290 en 291
WvSr. Deze artikelen hebben een strafverminderende
werking, het wordt dan ook wel aangemerkt als een
geprivilegieerd delict.6 Uit nader onderzoek blijkt dat deze
artikelen al in 1886 in ons wetboek zijn opgenomen en
sindsdien niet meer veranderd zijn. Het uitgangspunt is
dat zij de (ongehuwde) kwetsbare vrouw beschermen.7 Als
het kind ietsje ouder is, worden verdachten dus gewoon
vervolgd voor moord of doodslag of mishandeling met de
dood tot gevolg, respectievelijk art. 289, 287 jo. 288 en 300
WvSr.De statistieken die voorbij komen met betrekking
tot de kinderdoding in Nederland, zijn gebaseerd op een
grootschalig representatief onderzoek naar de daders (die
geen zelfmoord hebben gepleegd) na de doding in de
periode van 1994-2003, door A.J. Verheugt.8 In Nederland
worden ongeveer 10 tot 15 kinderen per jaar gedood als
gevolg van moord en doodslag.9 In 2008 waren dit er 13.10
Maar uit verscheidene buitenlandse onderzoeken blijkt
dat dit aantal ongeveer vijf tot zeven keer hoger moet
liggen. Dit betekent dat dit getal eigenlijk tussen de 30

20
 ESSAY

en 70 moet liggen. Dit komt mede doordat de telling van het motief straf, straffen de ouders het gedrag van
van mishandeling door ouders met de dood tot gevolg het kind als zij dit, naar hun inzicht, ongewenst vinden.
in het onderzoek, art 300 WvSr, niet werd meegeteld. Bijvoorbeeld als het kind begint te huilen of niet wil eten
Dit aantal zou zelfs op 50 per jaar kunnen liggen, zegt de dan krijgt het een lijfstraf te verduren. Deze mishandeling
Raad van de Kinderbescherming hierover.11 van het kind kan zo ver door slaan, dat het de dood tot
gevolg heeft. Het motief, de ongewenstheid van een
Er zijn vijf redenen aangenomen waarom kinderdoding kind, is meestal in de vorm van neonaticide. Maar kan
vaak onontdekt blijft. Ten eerste is geweld of verwaarlozing ook voorkomen bij het oudere kind. De kenmerken voor
niet altijd de eerste vastgestelde doodsoorzaak. Maar de de gevallen bij neonaticide zijn dat de zwangerschap
doodsoorzaak wordt bijvoorbeeld vastgesteld op een door de vrouw vaak ontkend wordt. Ze onderdrukken
(eigenlijk) bijkomstige longontsteking. Ten tweede wordt of verdringen hun gevoelens (van zwangerschap). Dit
aangenomen dat sommige gevallen van kinderdoding is dan ook het verschil met abortus. Neonaticide wordt
ten onrechte aangemerkt worden als wiegendood. wel gekenmerkt door passiviteit. Bij abortus erkennen
Omdat wiegendood niet wordt vastgesteld op basis van vrouwen de zwangerschap en laten het in een vroeg
symptomen, maar juist op afwezigheid van symptomen stadium actief weghalen. Veel vrouwen die neonaticide
waardoor een baby is omgekomen. Hierdoor kan het plegen gedragen zich passief en willen er niet aan dat ze
zijn dat een enkel geval, van de 18 in 2008, eigenlijk zwanger zijn.15
als kinderdoding aangemerkt moest worden.12 Ten
derde is wettig bewijs vaak moeilijk te leveren. Vooral Op de tweede plaats komen de motieven altruïsme,
bij neonaticide en infanticide is dit het geval omdat het psychose en jaloezie naar voren als belangrijkste motieven.
verschil tussen een natuurlijke of geen natuurlijke dood Het motief altruïsme is in het belang van het kind doden.
veel moeilijker vast is te stellen bij jonge kinderen. Er Dit is vaak het geval als de ouders zichzelf een hele
worden alleen al 40.4% van verdachte zaken geseponeerd slechte ouder vinden en daarom hun kind doden. Meestal
door het OM, voornamelijk door gebrek aan bewijs. leiden de ouders hierbij aan een zware depressie. Bij een
Vooral omdat er vaak weinig getuigen zijn, omdat meer psychotisch motief is de doding een gevolg van de waan
dan 80% van de kinderdodingen binnenshuis gebeurt.13 waarin de ouders verkeren. Vaak overlapt dit motief met
Ten vierde kunnen lichaampjes van kinderen nooit altruïsme, omdat door een psychose de ouders denken
zijn gevonden. Dit is vooral het geval bij neonaticide dat het kind heel erg lijdt. Doding vanwege jaloezie is
omdat het bestaan van de baby vaak niet bekend is bij het jaloers zijn op de aandacht die het kind krijgt. Dit is
anderen en dus ook nog niet staat ingeschreven in de meestal de aandacht van de moeder. Ook als het kind een
bevolkingsregisters. Ten slotte is de omgeving (bijv. van de ouders het gevoel van afwijzing geeft kan dit een
hulpverleners) terughoudend met het doen van aangifte. motief zijn. Ten gevolge van mishandeling bijvoorbeeld.
Vaak zijn er alleen maar verdenkingen en is niet hard te Dit motief komt vrijwel alleen voor bij mannen.
maken dat er sprake is van mishandeling of kinderdoding.
Om de band met de familie niet te verliezen wordt geen Daderprofiel
aangifte gedaan.14 Er zijn een aantal duidelijke verschillen aan te merken
tussen mannen en vrouwen die hun kinderen doden. Ze
Motieven dader hebben ten eerste vaak andere motieven. De motieven bij
Uit buitenlands onderzoek blijkt dat kinderdoding in tien mannen betreffen vaker wraak, jaloezie en straf. Terwijl
motieven in te delen valt. Ik zal de meest voorkomende bij vrouwen vaak de motieven psychose, ongewenstheid
motieven gaan bespreken. De belangrijkste motieven zijn van het kind en altruïsme een rol spelen. Bij mannen
wraak, straf en ongewenstheid van het kind. Bij de doding komt neonaticide vrijwel nooit voor. Deze delicten
door wraak spelen macht en controle, of afwezigheid vallen bijna altijd aan alleen vrouwen toe te rekenen.16
van die macht en controle, in het gezin en in seksuele Ook hebben mannen en vrouwen een andere manier van
relaties een grote rol. De ouder heeft de macht over de doden. De mannen doen dit gewelddadiger en gebruiken
kinderen, waarmee het mishandelen van kinderen als vaker steek- en schietwapens. Opvallend is dat 64.2%
uiting van die macht kan worden aangemerkt. Als gevolg van de daders vrouw is en de rest man. Wel worden

21
 ESSAY

mannen gemiddeld vier keer zo zwaar gestraft voor zijn opgegroeid bij ouders die vaak emotioneel niet
kinderdoding, wat eigenlijk wel opmerkelijk genoemd beschikbaar waren en zijn meer te vinden in de lagere
kan worden!17 Neonaticide kenmerkt zich vooral als een sociaaleconomische klassen. Directe aanleiding om over
delict begaan door jonge vrouwen, die vaak ongehuwd te gaan tot het doden is vaak een nieuw verlies. Hierbij
zijn. kan men denken aan een scheiding, het verlies van een
dierbare of het kind dat zelf niet aan de verwachtingen
Tevens hebben ze een relatief lage opleiding en zijn voldoet van de ouder.
ze zeer overvallen door hun zwangerschap. Ze zijn
over het algemeen niet suïcidaal. Stoornissen, vaak Conclusie
psychotische, worden vooral pas ontwikkeld in de Wat zet een ouder nou aan om over te gaan op doding van
aanloop tot kinderdoding. Meer dan 40% is in haar jeugd het eigen kind. De ouder is, zoals aangegeven, meestal
mishandeld en, nog een opmerkelijk getal, 58% heeft altijd beschadigd, omdat het te maken heeft gehad met
een ouder die tijdens haar jeugd aan een lichamelijke een uiterst vervelend verleden. Dit gecombineerd met
ziekte leed. De vrouwen geven als ze gaan doden vrijwel een ontwikkelde psychische stoornis en weinig gevoel
geen signaal vooraf. Infanticide plegers zijn zo rond de van gehechtheid ontwikkelen ze vaak problemen met
19-49 jaar oud, hiervan bestaat tweederde uit vrouwen hun directe omgeving. Als er dan binnen afzienbare tijd
en een derde uit mannen. Bij deze groep is zelfs 66% weer iets gebeurt, bijvoorbeeld in de vorm van verlies,
tijdens zijn jeugd mishandeld en heeft 33.3% te maken zoals eerder aan gegeven, kan dit leiden tot de explosie
gehad met een scheiding in het desbetreffende jaar van om over te gaan op het doden van je kind.18 Zoals Freud
de kinderdoding. Ook heeft 46% problemen met hun ooit al ontdekte: ‘Het verdrongene heeft de neiging
directe omgeving. In het onderzoek ook wel aangemerkt terug te keren wanneer we het het minst verwachten.’19
als directe steungroep. In 80% van de gevallen
gebruikten de ouders hun handen, dus geen steek- of
schietwapens om hun kind te doden. Opmerkelijk te
noemen is dat maar liefst 40% een signaal vooraf heeft
doorgegeven! Filicide plegers hebben ongeveer dezelfde
leeftijdsgroep als infanticide plegers. Hier is de verdeling
tussen man en vrouw ongeveer gelijk. Maar liefst 81% is
mishandeld in zijn jeugd en ook had 81% problemen met
zijn directe omgeving. Bij dit type doding werd in een De ouder heeft
derde van de gevallen het delict gepleegd in vereniging,
art. 47 WvSr. Bij de andere types van doding werd
de macht over de
vrijwel niet in vereniging gedood. Meer dan de helft kinderen, waarmee
was van allochtone afkomst binnen deze groep. Ook
had 45% van deze groep professionele hulpverlening
het mishandelen van
in het jaar voorafgaand aan het drama. Bij deze groep kinderen als uiting
gaf maar liefst 54% een signaal vooraf! Dit betekent
dat gemiddeld genomen meer dan twee derde van de
van die macht kan
kinderdoders mishandeld is in zijn jeugd, hieronder valt worden aangemerkt.
ook verwaarlozing, seksuele mishandeling en psychische
mishandeling. Ook heeft 85% te maken gehad met
het verlies van één of meerdere dierbaren. Uit het
onderzoek blijkt dat twee derde van alle kinderdoders
aan een psychiatrische stoornis lijdt en ook twee derde
aan een persoonlijkheidsstoornis. Dit betekent dat
totaal meer dan 90% van de gevallen dus aan één van
die stoornissen lijdt of aan beide. De ontwikkeling van
een gehechtheidrelatie tegenover hun eigen ouders is
met 4% van de kinderdoders tegenover 60% van de
‘normale’ bevolking erg weinig te noemen. Daders

22
 ESSAY

1  J.H.A. Lokin, Prota: vermogensrechtelijke leerstukken aan de hand van

Romeinsrechtelijke teksten, Groningen: Chimaira 2008, p. 68.
2  G. Hausfater &S. Blaffer Hrdy, Infanticide: Comparative and Evolutionary
Perspectives, New Brunswick: AldineTransaction 2008, p. 439-440.
3  G. Hausfater &S. Blaffer Hrdy, Infanticide: Comparative and Evolutionary
Perspectives, New Brunswick: AldineTransaction 2008, p. 443.
4  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 31-35.
5  L.M. Dil, TH.A.H. Doreleijers&R.A.Schoevers, ‘Filicide; psychiatrische
aspecten van kinderdoding door ouders- een literatuuroverzicht’, Tijdschrift voor de
Psychiatrie 50 2008-5. p. 263-272.
6  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 13.
7  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 48-49.
8  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 94-97.
9  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 26.
10  Centraal Bureau Statistiek: <www.cbs.nl>.
11  L.M. Dil, TH.A.H. Doreleijers &R.A.Schoevers, ‘Filicide; psychiatrische
aspecten van kinderdoding door ouders- een literatuuroverzicht’, Tijdschrift voor de
Psychiatrie 50 2008-5.
12  Centraal Bureau Statistiek: <www.cbs.nl>.
13  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p.129.
14  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 22-25.
15  M. Spinelli, Infanticide: Psychosocial and Legal Perspectives on Mothers Who
Kill, Washington: American Psychiatric Publishing inc. 2003, p. 82-92.
16  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 70-76.
17  A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 157-158.
18  Aldus A.J. Verheugt, Moordouders, Assen: Van Gorcum 2007, p. 162-164.
19  M. W. Piers, Kindermishandeling en kindermoord, Antwerpen: Het Spectrum
1980, p. 114.

23
 ESSAY
Deskundigen in het strafrecht
Harrie Bijnen

Het raadplegen van deskundigen uit niet juridische disciplines is niet nieuw. Al in 1593 heeft het
Hof van Holland aan de professoren van de medische en filosofische faculteit gevraagd of de
koudwaterproef om heksen te onderkennen een betrouwbare test was .1 De uitspraak was dat
de koudwaterproef volkomen ondeugdelijk was en dat je door je adem in te houden ook blijft
drijven. De uitspraak van de Leidse professoren leidde er (mede) toe dat de heksenprocessen in
Holland, ruim voor andere landen in Europa, niet meer voorkwamen. De ontwikkelingen van de
geneeskunde in de 17de eeuw en de natuurwetenschappen en psychiatrie in de 19de eeuw hebben
ervoor gezorgd dat de justitiële autoriteiten steeds vaker de hulp in roepen van deskundigen.

Deskundigen bij de wet geregeld Forensisch bewijs

De huidige wettelijke regeling om deskundige aan te
trekken voor strafzaken stamt uit 1926. De reden voor de
wetgeving was dat de wetgever de politie in ruime mate de
middelen in handen wilde geven die de politie nodig had om
bewijsmateriaal snel te verzekeren en strafbare feiten op te
lossen. Sindsdien hebben de verklaringen en verslagen van
deskundigen de status van wettig bewijsmiddel verworven
en is het deskundigenbewijs steeds belangrijker geworden in
het strafproces. Wetenschappelijke ontwikkelingen hebben
niet alleen voor betere opsporingsmethoden gezorgd, maar
ook de complexiteit van het bewijsmateriaal vergroot.
Door deze ontwikkeling ziet de rechter, een leek op tal van
wetenschappelijke gebieden, zich genoodzaakt om vaker
een beroep te doen op deskundigen. Onder deskundigen
wordt verstaan: mensen die op grond van ervaring, beroep
of studie een bijzonder kennis bezitten op een bepaald
terrein waarbinnen het probleem zich voordoet, waarbij deze
personen de problematiek van het gehele terrein overzien.2
Sommige wetenschappers zijn gespecialiseerd in een bepaald
onderwerp, andere zijn aan te merken als deskundigen
vanwege jarenlange ervaring, een beroep of een hobby.
De rechter-commissaris benoemt en beëdigt tijdens het
gerechtelijke vooronderzoek de deskundigen (art. 227 jo
228 Sv). De duur van het onderzoek en het tijdstip worden
bepaald door de rechter-commissaris (art. 229. Sv). Als
het rapport van de deskundige daartoe aanleiding geeft
kan de rechter-commissaris op vordering van de officier
van justitie of op verzoek van de verdachte een nader
onderzoek opdragen aan dezelfde deskundige of een andere
deskundige (art. 235. Sv). Tijdens het opsporingsonderzoek
kan de officier van justitie een deskundige benoemen die
tot taak heeft om hem voor te lichten of bij te staan (art.
151. Sv). Bij benoeming wordt de opdracht vermeld die
vervuld moet worden en wanneer deze klaar moet zijn.
Forensisch deskundigenbewijs is bewijs dat voortvloeit
uit kennis, techniek en methode van alle bestaande
wetenschappen die worden aangewend om de
strafrechtspleging van dienst te zijn.3 Uit deze definitie
valt af te leiden dat dit een breed begrip is. De
deskundigheidsgebieden strekken zich dan ook uit van
toxicologie tot schoensporenonderzoek en dactyloscopie tot
bloedsporenonderzoek. Vooral het DNA onderzoek heeft
de mogelijkheden ten aanzien van de opsporing aanzienlijk
vergroot. De vooruitgang in de technologie heeft er voor
gezorgd dat de forensische opsporing naast de tactische
opsporing een essentieel onderdeel is geworden van het
ESSAY
opsporingsonderzoek. Bij meer dan dertig procent van de
veroordelende vonnissen in strafzaken heeft de forensische
expertise een rol gespeeld.4 Uit verschillende hoeken wordt
dan ook benadrukt hoe groot het belang is van forensisch
bewijs bij strafzaken en wordt er gepleit voor een grotere
rol van forensisch bewijs in strafzaken. Zo heeft de
Raad van Hoofdcommissarissen in zijn schriftelijke visie
‘Spelverdeler in de opsporing’ aangegeven meer belang te
zullen hechten aan het verzamelen van forensisch bewijs.5
Forensisch bewijs kan een zeer grote bijdrage leveren aan het
opsporingsonderzoek, maar er kunnen ook fouten gemaakt
worden met dit bewijs. DNA onderzoek wordt door velen
beschouwd als een wondermiddel waarmee alle misdaden
kunnen worden opgelost, maar het is in werkelijkheid
slechts een hulpmiddel en zeer zeker niet altijd feilloos.
Een eerste probleem is dat wanneer er een DNA spoor
wordt aangetroffen op een plaats delict dit nog niet wil
zeggen dat men hiermee de dader te pakken heeft. Een
DNA spoor kan door meerdere oorzaken op een plaats
delict zijn beland. Een mens verliest dagelijks vele haren,
huidschilfers en ander DNA bevattend lichaamsmateriaal.

24

Dit materiaal kan door directe en door indirecte
overdracht op een plaats delict terecht komen. Het kan
bijvoorbeeld gebeuren in een bus waar je DNA bevattend
lichaamsmateriaal kan verliezen en iemand anders deze
weer oppikt en naar een andere plek transporteert.
Als dit een plaats delict wordt dan ligt jouw DNA op
het plaats delict zonder dat je er geweest bent. Ook
als men een verdachte direct op een plaats delict kan
plaatsen door zijn DNA (bijvoorbeeld bij een zeer grote
hoeveelheid DNA waardoor indirecte overdracht wordt
uitgesloten) kan men met dit bewijs niet aantonen
wanneer iemand op een plaats delict is geweest. Het
is belangrijk om een positieve DNA- identificatie
in context te zien met de overige bewijsmiddelen.
Een ander probleem bij het gebruik van DNA bewijs
is het getalsmatig interpreteren van dit bewijs. Indien
er DNA wordt aangetroffen op een plaats delict en dit
DNA kan positief gekoppeld worden aan het DNA
profiel van een verdachte, bestaat er nog altijd een, zij
het zeer geringe, kans dat het gevonden spoor toch
niet van deze verdachte is. De kans dat dit spoor al
dan niet van verdachte afkomstig is wordt getalsmatig
uitgedrukt en aan de rechter voorgelegd. Bij het
interpreteren van dit getal ontstaat vaak een onjuist
beeld, de zogenoemde prosecutor’s fallacy. Prosecuter’s
fallacy is een redeneerfout die wordt gemaakt bij
waarschijnlijkheidsuitspraken wanneer een ‘als…dan
redenering wordt omgedraaid.6 Ik zal hiervan een kort
voorbeeld geven: Een hond is een dier met een staart
en vier poten, maar het omgekeerde is niet altijd juist.
Een dier met een staart en vier poten is niet altijd een
hond, het kan bijvoorbeeld ook een kat zijn. Dit werkt
ook zo met interpreteren van statistische kansen. Er
is een deel van een DNA spoor aangetroffen op een
plaats delict. De kans dat iemand anders dan verdachte
eenzelfde deel DNA bezit bedraagt 1/40.000. De
rechtbank zal dan concluderen dat de verdachte de
dader is, want de kans dat het DNA van de verdachte
is bedraagt 39.999/40.000, met andere woorden,
99 procent. Bij de interpretatie van de kans op een
toevalstreffer moet echter rekening worden gehouden
met meerdere aspecten, zoals de plaats waar verdachte
woont. Indien de kans 1/40.000 is en de woonplaats
van de verdachte heeft 80.000 inwoners dan is de kans
dat hij de dader is gedaald tot 50 procent op basis van
ESSAY
dit DNA deel. Ondanks de problemen die er bestaan
met forensisch bewijs wordt er zeer veelvuldig gebruik
van gemaakt bij strafzaken. Indien een rechter gebruik
maakt van forensisch bewijs bij zijn vonnis hoeft hij
deze beslissing in beginsel niet nader te motiveren.7 Pas
indien de verdediging gemotiveerd vraagtekens plaatst
bij de betrouwbaarheid van het deskundigenonderzoek
moet de rechter aangeven waarom hij al dan niet waarde
hecht aan de betrouwbaarheid van het forensisch
bewijs.8
Enkele problemen
De rechter moet zich tijdens een strafproces
beraadslagen over de aan hem gepresenteerde
bewijsstukken. Hij zal zich dus ook een oordeel moeten
vormen over de deskundigenverklaringen. Hij zal
moeten bekijken of in casu de voor hem verschenen
deskundigen kundig waren terzake van hetgeen
zij verklaard hebben. Ook zal hij de verklaringen
dienen te interpreteren in context van de strafzaak.
Alsof dit nog niet voor voldoende moeilijkheden
kan zorgen komt het zeer veelvuldig voor dat
door partijen verschillende deskundigen worden
opgeroepen met elk hun eigen, vrijwel altijd zeer
tegenstrijdige, opvattingen. Ik zal hieronder enkele
voorbeelden geven waarbij moeilijkheden zijn
ontstaan ten gevolge van deskundigenverklaringen.
Een geruchtmakende zaak is de Balpenmoord.
Politie en justitie waren overtuigd van de schuld van
verdachte die middels een kruisboog een balpen in
het oog van zijn moeder zou hebben geschoten en
haar derhalve zou hebben vermoord. In deze zaak
zijn zeer veel verschillende deskundigen opgeroepen
om deze overtuiging al dan niet te steunen,
maar geen van allen kon sluitend bewijs tonen.9
In juni 2003 leverde een gewijzigd oordeel van een
deskundige een grote bijdrage aan heropening van de
Puttense moordzaak.10 Op het lichaam van het slachtoffer
werd sperma aangetroffen dat niet overeen kwam met
het DNA profiel van de twee bekennende verdachten.
Een hoogleraar gynaecologie kon dit verklaren door
de zogenoemde sleeptheorie. Deze theorie hield in
dat het sperma van eerder seksueel contact afkomstig
kon zijn, maar dat dit door de verkrachting weer
naar buiten gesleept was. Het sperma kon dus van
een eerder seksueel contact, dus van een ander dan
25
 ESSAY
werden verschillende DNA-sporen aangetroffen. De De rechter is op het gebied waarop deskundigen
deskundigen van het NFI hadden twijfels over de verklaringen afleggen zelf vaak niet voldoende deskundig
herkomst van deze sporen. Het Openbaar Ministerie en hij moet daarom kunnen vertrouwen op hun oordeel.
wist van deze twijfel af, maar verzuimde om dit aan Hierdoor kan zich een onwenselijke situatie voordoen
de rechter te vertellen. Mede door de verklaringen waarbij het strafproces min of meer geleid wordt door
van het NFI is de verdachte ten onrechte veroordeeld. de deskundigen, omdat bij een cruciaal bewijsstuk de
Uit bovenstaande voorbeelden blijkt wel dat de relatie deskundigen de materie waar het in de betreffende
tussen de rechter en de deskundigen moeizaam is. zaak om gaat zeer goed kennen en de rechter volledig
Indien er onjuiste resultaten worden voorgelegd, van hun deskundigheid afhankelijk is. Dit is echter
indien de resultaten niet juist worden geïnterpreteerd een niet te vermijden probleem aangezien een rechter
of als er sprake is van tegenstrijdige verklaringen kan niet op elk willekeurig vlak expertise kan bezitten en
dit leiden tot fouten of zelfs gerechtelijke dwalingen. zodoende altijd verklaringen van deskundigen nodig
In deze tijd van grote vooruitgang op het gebied zal hebben. Dit probleem kan echter opgelost worden
van met name forensisch bewijs moet de rechter door goede communicatie tussen de rechters en de
steeds meer een beroep doen op deskundigen. wetenschappelijke wereld. Deze communicatie verloopt
vaak niet probleemloos. Rechters begrijpen niet wat
Deskundigheid en betrouwbaarheid van de een deskundige bedoeld, deskundigen begrijpen niet
deskundige wat een rechter met zijn vraag beoogt te weten te
Het Nederlandse strafprocesrecht is onder meer gebaseerd komen. Deze communicatieproblemen worden nog
op een vertrouwen in de wetenschap en de objectiviteit eens vergroot door het vakjargon waarin beide spreken.
van de wetenschappelijke kennis. De rechters hebben
altijd een groot vertrouwen gehad in de deskundigen. Men De oplossing: Registratie systeem van deskundigen
kan zich afvragen of dit vertrouwen in sommige gevallen Uit het bovenstaande kan men concluderen dat de
niet te ver gaat gezien bovenstaande problematiek. relatie tussen rechters en deskundigen voor verbetering
De betrouwbaarheid van onderzoeksmethoden kwam vatbaar is. Er bestaat een “taalbarrière” tussen beide.
voor het eerst ter sprake in 1989 in het Poppenspelarrest Rechters weten niet hoe wetenschappers te werk
van de Hoge Raad.12 In dit arrest werd de betrouwbaarheid gaan en deskundigen weten niet hoe het er in de
van een verklaring van een deskundige betwist die was juridische wereld aan toe gaat. De kloof die er is
verkregen door middel van een onderzoek met behulp tussen rechters en deskundigen moet kleiner worden
van anatomisch correcte poppen om seksueel misbruik om het strafproces soepel te laten verlopen. Een van
bij kinderen aan te tonen. De Hoge Raad bepaalde in dit de oplossingen om een betere verhouding te creëren
arrest dat de rechter een onderbouwd verweer van de tussen beiden is het Nederlands Register Gerechtelijk
verdediging aangaande een deskundigenverklaring niet Deskundigen (NRGD). Het NRGD functioneert
naast zich mag neerleggen zonder nadere motivering. tussen andere Nederlandse registers zoals het Landelijke
In 1998 heeft de Hoge Raad eisen omtrent de Register van Gerechtelijke deskundigen (LRGD), de
betrouwbaarheid en kwaliteit van de deskundigen Deskundigenindex (DIX van en voor rechters) en de
in strafzaken vastgesteld. In dit zogenoemde Landelijke Deskundigheidsmakelaar (van en voor politie
Schoenmakersarrest werd beslist dat wanneer er een en het OM). Deze instanties werken samen aan een
betrouwbaarheidsverweer wordt gevoerd door de gezamenlijk register voor gerechtelijke deskundigen.
verdediging, de rechter moet het deskundigenbewijs In dit register worden deskundigen opgenomen die
toetsen aan een aantal inhoudelijke vragen:13 voldoen aan zeer strenge kwaliteitseisen. Vanaf 1
• Wat is het beroep, de opleiding en ervaring van januari 2009 is er begonnen met de inschrijving van
de deskundige? de eerste deskundigen op het gebied van DNA.14
• Strekt de deskundigheid zich uit tot de materie Andere vakgebieden volgen later. De toetsbare
waarover de deskundige zich uitspreekt? criteria zijn in eerste instantie bedoeld om te kijken
• Welke methode heeft de deskundige gebruikt? of de deskundige zijn vak verstaat. Daarnaast wordt
• Wat is de betrouwbaarheid van de gebruikte het juridische aspect zwaar meegerekend. Hiervoor
methode? kan de deskundige een cursus volgen. Daarnaast
• Was de deskundige in staat de methode wordt de deskundigen geleerd om een rapport op te
vakkundig toe te passen? stellen die voor de rechtspartijen duidelijk moet zijn.

26
 ESSAY
Ook vanuit de gerechtelijke organisatie worden stappen
ondernomen om de rechterlijke macht beter voor te lichten
over deskundigenverklaringen. Het opleidingsinstituut
van de rechtelijke organisatie SSR geeft daarom Een hond is
cursussen ‘Magistratuur en Deskundigen’ voor rechters.
een dier met
een staart en
vier poten,
maar het
1  M.V. Polak (red.), Geschillenbeslechting naar behoren,
Algemene beginselen van behoorlijke geschillenbeslechting omgekeerde
in traditionele en alternatieve procesvormen, Leiden: E.M.
Meijers Instituut 1998, p. 73.
is niet altijd
2  K.Boonen (red.), Criminalistiek, forensische deskundigen juist. Een
en strafrechtspleging, Deventer: Kluwer, 2000, p. 75.
3  K.Boonen (red.), Criminalistiek, forensische deskundigen dier met een
en strafrechtspleging, Deventer: Kluwer, 2000, p. 75.
4  W.H. van Boom & M.J. Borgers (red.), De rekenende staart en
rechter, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, p. 21.
5  Raad van Hoofdcommissarissen: Een raad bestaande uit vier poten
alle hoofdcommissarissen van Nederland die onder andere
verschillende ministeries adviseert aangaande politiezaken.
is niet altijd
6  M.J. Sjerps & J.A. Coster van Voorhout, Het onzekere een hond,
bewijs. Gebruik van statistiek en kansberekening in het
strafrecht, Deventer: Kluwer 2005, p. 61. het kan
7  HR 12 januari 1993, DD 93, 239.
8  HR 28 februari 1989, NJ 1989, 748. bijvoorbeeld
9  Hof Den Haag 4 april 1996, NJ 1996,441.
10  HR 26 juni, NJ 2001, 564. ook een kat
11  Hof Den Haag 8 maart 2002, LJN AE0013.
12  HR 28 februari 1989, NJ 1989, 748.
zijn.
13  HR 27 januari 1998, NJ 1998, 404.
14  M.Evenblij, Gerechtelijke deskundig., vechten tegen de
kennisparadox, Mr 2008-6/7.

27
 ESSAY

Afluisterpraktijken van het Openbaar Ministerie

Sanne van Dam

In Nederland is in 2008 voor 26.425 telefoonnummers een bevel tot aftappen afgegeven door
het Openbaar Ministerie (OM). Ter vergelijking: in 2007 werden er in België 3603 tapbevelen
gegeven en in Frankrijk werden er in 2008 26.000 tapbevelen gegeven.1 Deze cijfers laten
zien dat Nederland op grote schaal gebruik maakt van tapmaatregelen. En dan zijn deze
cijfers nog exclusief de hoeveelheid telefoontaps van de inlichtingendiensten. Nederlandse
opsporingsdiensten maken niet alleen veel gebruik van telefoontaps, maar uit onder andere
de Hells Angels zaak en onderzoek door het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP),
blijkt dat de regels met betrekking tot de telefoontap niet worden nageleefd. Zo wordt er
regelmatig niet voldaan aan de wettelijke vernietigingsplicht. Hierdoor ontstaat vaak strijd
met het verschoningsrecht van de advocaat.
In dit artikel behandel ik de telefoontap. Ten eerste verdiep te worden vernietigd. Tijdens de behandeling van het
ik me in de wettelijke regeling van de telefoontap. Wie wetsvoorstel is als uitgangspunt naar voren gekomen dat
beoordeelt of een gesprek een geheimhoudersgesprek alleen de informatie hoeft te worden vernietigd, die valt
is en wie beoordeelt of een gesprek vernietigd dient te onder het verschoningsrecht.2 Voor zover het gegevens
worden? Wat valt er onder het verschoningsrecht van een betreft die niet onder het verschoningsrecht vallen,
advocaat? Vervolgens zal ik kijken naar de uitwerking in de worden ze niet bij de processtukken gevoegd dan na
praktijk. Met name het onderzoek van het CBP is hierbij machtiging door de rechter-commissaris (R/C), aldus art.
van belang, evenals de jurisprudentie naar aanleiding van 126aa lid 2 Sv. Deze tweede controle moet voorkomen
de telefoontap. Ook ga ik na of de telefoontap wel nuttig dat vertrouwelijke informatie daadwerkelijk in de
is en zo ja in welk opzicht? Tot slot zal ik ingaan op het openbaarheid komt door voeging bij de processtukken.
advies van de Commissie geheimhoudersgesprekken aan De vernietigingsplicht is verder uitgewerkt in het
de Minister van Justitie. Hieruit zal zijn af te leiden wat er in Besluit bewaren en vernietigen niet-gevoegde stukken.
de toekomst zal worden veranderd aan de huidige regeling.
Artikel 4 lid 1 en lid 2 van het Besluit bewaren en
De wettelijke regeling vernietigen niet-gevoegde stukken bevatten de procedure
Artikel 218 Wetboek van Strafvordering (Sv) regelt inzake het aftappen en het vervolgens vernietigen van de
het verschoningsrecht van de advocaat. Dit houdt stukken die vallen onder het verschoningsrecht. Volgens
in dat iedere burger die zich om hulp of bijstand tot het Besluit dient de opsporingsambtenaar de officier van
een advocaat wendt, erop moet kunnen rekenen dat justitie op de hoogte te stellen van de stukken waarvan hij
hetgeen hij de advocaat toevertrouwd, geheim blijft. Het denkt dat die zijn gedaan door of aan een geheimhouder.
verschoningsrecht omvat ingevolge art. 218 Sv ‘al hetgeen De officier bekijkt of de stukken inderdaad mededelingen
waarvan de wetenschap aan de beroepsbeoefenaar bevatten die vallen onder het verschoningsrecht.
als zodanig is toevertrouwd.’ In beginsel komt dus Indien dat het geval is, moet de officier bevelen tot
alle informatie die de advocaat heeft verkregen in het vernietiging van die stukken. De Instructie vernietiging
kader van zijn beroepsuitoefening in aanmerking voor geïntercepteerde gesprekken met geheimhouders geeft
geheimhouding. Het verschoningsrecht van de advocaat nadere invulling aan het Besluit bewaren en vernietigen
is van essentieel belang voor het contact tussen advocaat niet-gevoegde stukken. Deze instructie bepaalt dat de
en cliënt en daarmee voor een goed functionerende procedure uit art. 4 van het Besluit met betrekking tot
verdediging. Een goed functionerende verdediging is weer de vernietiging van de geheimhoudersgesprekken, zo
mede bepalend voor de kwaliteit van de strafrechtspleging. spoedig mogelijk dient plaats te vinden. Zoals punt
Artikel 126aa lid 2 Sv eist dat voor zover de processen- zes van de Instructie aangeeft, dient de officier van
verbaal of andere voorwerpen mededelingen behelzen, justitie terstond een schriftelijk bevel tot vernietiging te
gedaan door of aan een persoon die zich op grond van geven indien sprake is van geheimhoudersgesprekken.
art. 218 Sv zou kunnen verschonen, deze stukken dienen Het zwaartepunt van de regeling ligt niet alleen in de

28

vernietigingsplicht ten opzichte van het verschoningsrecht,
maar ook in de functie van de officier van justitie ten
opzichte van het verschoningsrecht. Het is namelijk de
zaaksofficier die de afgeluisterde gesprekken beluistert
en beoordeelt of die onder het verschoningsrecht vallen.
Hoewel de officier de plicht heeft om vertrouwelijke
mededelingen te vernietigen, valt niet te controleren in
hoeverre die informatie in zijn geheugen blijft en van
invloed is op het verdere verloop van een strafzaak.
De Minister van Justitie denkt hier echter anders over.
De regelgeving met betrekking tot afgeluisterde gesprekken
met advocaten dient ertoe het verschoningsrecht
te waarborgen, door gesprekken die onder het
verschoningsrecht vallen zo snel mogelijk te doen
vernietigen. De Minister van Justitie vindt dat er voldoende
waarborgen in de wet zijn opgenomen tegen eventuele
wildgroei van telefoontaps. Er zijn in het Wetboek van
Strafvordering verschillende toetsmomenten opgenomen
en elke keer wordt daarbij getoetst aan onder andere de
eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Dus elke
keer als een tapbevel wordt afgegeven of een verlenging,
aanvulling of wijziging van een tapbevel plaatsvindt, dient
er weer aan die normen getoetst te worden. ‘Hiermee
is een voldoende duidelijk en effectief toetsingskader
gecreëerd voor de inzet van het middel tappen,’
aldus de minister.3 Helaas wijst de praktijk anders uit.
De (niet-)naleving van art.126aa Sv
Het CBP heeft in 2007 een onderzoek ingesteld naar de
ESSAY
naleving van art. 126aa lid 2 Sv.4 Dit onderzoek richtte
zich op de naleving van de vernietigingsplicht ten aanzien
van geheimhoudersgesprekken. De afluisterpraktijken
van twee tapkamers werden hierbij onderzocht. De
conclusies van dat onderzoek waren schokkend. Het
bleek namelijk dat de plicht uit art. 126aa lid 2 Sv om
alle weergaven van geheimhoudersgesprekken te
vernietigen veelal niet werd nageleefd. Niet alleen werden
niet alle weergaven van geheimhoudersgesprekken
vernietigd, ook vond vernietiging in driekwart van de
gevallen niet binnen de wettelijke termijn plaats.5 Na
dit onderzoek bleek uit onder andere de Hells Angels
zaak dat de regelgeving omtrent de telefoontap en
de vernietigingsplicht wel vaker niet wordt nageleefd.
In de Hells Angels zaak stelt de rechtbank voorop
dat het in art. 218 Sv opgenomen verschoningsrecht
door de wetgever zo belangrijk is gevonden dat de
ESSAY
waarheidsvinding in een strafzaak er in het algemeen
voor moet wijken. De regelgeving met betrekking tot
afgeluisterde gesprekken dient ertoe het verschoningsrecht
te waarborgen door gesprekken die onder het
verschoningsrecht vallen zo snel mogelijk en op afdoende
wijze te doen vernietigen. Een schending van deze regels
beschouwt de rechtbank daarom als even ernstig als
een directe schending van het verschoningsrecht zelf.6
Vervolgens komt de rechtbank tot de conclusie
dat de regelgeving in deze zaak niet is nageleefd.7
In onderzoek naar de activiteiten van de Hells Angels
hebben opsporingsambtenaren jarenlang kennis kunnen
nemen van vele gesprekken tussen diverse advocaten en
hun cliënten. Het OM heeft 128(!) gesprekken pas na
jaren beoordeeld en toen pas vernietigd. De rechtbank
constateerde tevens dat, in strijd met de regelgeving, een
aantal onder het verschoningsrecht vallende gesprekken
toch in het procesdossier terecht waren gekomen. De
geconstateerde ernstige, grootschalige en herhaaldelijke
inbreuken op de regelgeving waren in de ogen van de
Rechtbank Amsterdam voldoende om het OM niet-
ontvankelijk te verklaren in de strafvervolging van de
Hells Angels-leden.8 Zo werden 22 Hells Angels op vrije
voeten gesteld, omdat het OM grove blunders had begaan.
Ook recent nog heeft de rechtbank een oordeel gegeven
over de regelgeving met betrekking tot het afluisteren
van advocaten. Hierin stelt de rechtbank vast dat het
verschoningsrecht ruim moet worden opgevat, doch
niet onbegrensd is. Niet ieder gesprek met een advocaat
valt onder het verschoningsrecht.9 Zoals in eerdere
zaken de regelgeving met betrekking tot het aftappen
niet onrechtmatig werd geacht, komt de rechtbank in
deze zaak tot de conclusie dat de Instructie vernietiging
geïntercepteerde gesprekken met geheimhouders wel
onrechtmatig is. Namelijk voor zover daaruit volgt dat
het inhoudelijke kennisnemen van telefoongesprekken
tussen een burger en een advocaat geschiedt door
opsporingsambtenaren en officieren van justitie die
inhoudelijk betrokken zijn bij het bewuste strafrechtelijke
onderzoek. Tevens handelt de staat onrechtmatig door
de inhoudelijke kennisneming te laten geschieden
door dergelijke personen.10 De rechtbank gebiedt
de staat zelfs tot het nemen van maatregelen die
ertoe strekken dat het inhoudelijk kennis nemen van
telefoongesprekken tussen een burger en een advocaat
29
 ESSAY
niet langer geschiedt door opsporingsambtenaren
en officieren van justitie die bij het desbetreffende
strafrechtelijke onderzoek te nauw betrokken zijn.
Concluderend kan gezegd worden dat de vernietigingsplicht
uit art. 126aa lid 2 Sv stelselmatig niet wordt nageleefd.
Er wordt niet voldaan aan de vernietigingsplicht en als
er al aan wordt voldaan dan gebeurt dat vaak te laat.
Dit is slechts een kleine greep uit de vele rechtszaken die
hebben plaatsgevonden naar aanleiding van art. 126aa,
tweede lid, Sv. Logischerwijs gaat men zich afvragen
of de telefoontap nog wel gebruikt moet worden.
Het nut van de telefoontap
Hoewel er geen precieze cijfers over bekend zijn, zijn er
wel verschillende onderzoeken gedaan naar het nut van
de telefoontap. Uit deze onderzoeken is gebleken dat
de tap een effectief opsporingsmiddel is. Aangetoond
is dat met name de van de tap afgeleide resultaten het
rechercheonderzoek verder helpen. De tap levert een
bijdrage aan het inwinnen van informatie over verdachten
en relaties tussen verdachten onderling en met derden.
In dat verband speelt de tap een belangrijke rol in de
sturing van het opsporingsonderzoek en bij indirect uit
de tap voortvloeiend bewijsmateriaal. De resultaten
van het tappen moeten daarnaast worden gezien in
samenhang met andere opsporingsmethoden, zoals
het horen van getuigen en verdachten en observatie.11
Concluderend mag gezegd worden dat er ondanks de vele
nadelen die kleven aan de telefoontap, het toch ook heel
nuttig is geweest in zeer waarschijnlijk veel zaken. Toch
meen ik dat deze voordelen veelal niet opwegen tegen
de nadelen. Dus óf de bevoegdheid tot aftappen dient
te worden ontnomen óf de regelgeving ten aanzien van
de telefoontap dient te worden gewijzigd. En daar is de
Commissie geheimhoudersgesprekken het met mij eens. 1  Kamerstukken II 2008/09, 30 517, nr. 14, p.12.
De Commissie geheimhoudersgesprekken
Het College van procureurs-generaal heeft in juli 2008 een
Commissie geheimhoudersgesprekken ingesteld. Deze
commissie kreeg als opdracht te onderzoeken op welke
wijze een systeem van nummerherkenning mogelijk een
bijdrage kan leveren aan het verbeteren van de procedure
van het herkennen en vernietigen van onderschepte
geheimhoudersgesprekken. Dat onderzoek is inmiddels
afgerond en heeft geleid tot een advies aan de minister.
De kern van het advies is dat het wenselijk is een systeem
van automatische nummerherkenning in te voeren. De
strekking van het aan het college uitgebrachte advies van de
Commissie geheimhoudersgesprekken is dat, mits aan een
aantal voorwaarden wordt voldaan, de invoering van een
systeem van nummerherkenning effectief kan bijdragen
30
aan het oplossen van de knelpunten die zich voordoen
rond de vernietiging van geheimhoudersgesprekken. Zo
wordt gepoogd de vernietigingsplicht beter te kunnen
naleven, en meer in het algemeen zal het bijdragen aan
een goede waarborging van het verschoningsrecht.
Met de Commissie geheimhoudersgesprekken is de
minister van mening dat een geautomatiseerd systeem van
herkenning en vernietiging van geheimhoudersgesprekken
soelaas kan bieden voor de problemen die zich thans
voordoen bij de ‘handmatige’ herkenning en vernietiging
van geheimhoudersgesprekken.12 Maar voordat men
te optimistisch wordt, komt de minister ook met enige
voorbehouden. De minister geeft aan dat met dit
nieuwe systeem van nummerherkenning nog steeds
geen volledige zekerheid kan worden verschaft dat
het daarna niet meer zal kunnen voorkomen dat de
inhoud van geheimhoudersgesprekken onbedoeld in
processtukken terecht komt. De doelgroep waarvoor
een systeem van nummerherkenning zal worden
ingevoerd betreft vooraleerst de advocatuur. De
nummers van andere geheimhouders, zoals huisartsen
of notarissen, zullen handmatig uitgefilterd blijven
worden, dan wel in een later stadium onder het regime
van automatische nummerherkenning worden gebracht.13
Naar verwachting zal het traject van invoering van het
systeem van nummerherkenning minstens een jaar looptijd
vergen. Hoewel het nieuwe systeem van nummerherkenning
aantrekkelijk lijkt, zal moeten worden afgewacht in
hoeverre het de huidige problemen zal oplossen. Er wordt
in ieder geval een stap in de goede richting gezet om het
verschoningsrecht van advocaten beter te waarborgen
2  Kamerstukken II 1996/97, 25 403, nr. 3, p.60-61 en nr. 7, p.76-77.
3  Kamerstukken II 2008/09, 30 517, nr. 14, p.9.
4  In oktober 2007 heeft het College Bescherming Persoonsgegevens
(CBP) het rapport ‘De vernietiging van geheimhoudersgesprekken’
uitgebracht. Hierbij is ambtshalve onderzoek verricht bij de
Technische Interceptie Faciliteit 1 te Epe en de Technische Interceptie
Faciliteit 2 te Driebergen, waar een groot deel van de uitvoering
van de vernietiging van opnamen van telefoongesprekken met
‘geheimhouders’ plaatsvindt.
5  Rapport CBP ‘De vernietiging van geheimhoudersgesprekken’, p.3.
6  Rb Amsterdam 20 december 2007, LJN BC0685, r.o.2.1.3.3.
7  Rb Amsterdam 20 december 2007, LJN BC0685, r.o.2.1.3.3.
8  Rb Amsterdam 20 december 2007, LJN BC0685, r.o.2.1.3.3.
9  Rb Den Haag 3 september 2008, LJN BE9675, r.o.4.4.2.
10  Rb Den Haag 3 september 2008, LJN BE9675, r.o.4.6.
11  Kamerstukken II 2008/09, 30 517, nr. 14, p.8.
12  Kamerstukken II 2008/09, 30 517, nr. 14, p.15.
13  Kamerstukken II 2008/09, 30 517, nr. 8, p.4.
 ESSAY
De kroongetuige in het strafproces
Marjolein Buwalda

Op 8 februari van dit jaar is in de beveiligde rechtbank in Amsterdam Osdorp het Liquidatieproces-
Passage van start gegaan, over tien liquidaties in de onderwereld. Centrale rol in dit proces is
toebedeeld aan Peter la S. die fungeert als kroongetuige. Het OM heeft in de zaken waarvoor
La S. vervolgd wordt een straf geëist die de helft bedraagt van de straf die zou worden geëist
zonder zijn bereidheid tot verklaren. In dit artikel zal de ontwikkeling van de positie van de
kroongetuige in het Nederlandse strafproces worden geschetst, waarbij de kroongetuige is te
omschrijven als de getuige die tevens medeverdachte is van georganiseerde criminaliteit en die
in ruil voor strafvermindering een belangrijke bijdrage levert aan de voorkoming, opsporing en
vervolging van georganiseerde criminaliteit.
Historie
De geschiedenis van de kroongetuige gaat eeuwen terug. dat aan de doodgeschoten getuige volledige immuniteit
De reden van het ontstaan was dat de gerechten voor de was toegezegd, dit vanwege het feit dat het bewijs tegen de
rechtshandhaving sterk afhankelijk waren van informanten getuige grotendeels afkomstig was uit zijn eigen verklaring.6
die met justitie wilden samenwerken, omdat er nog geen
sprake was van een georganiseerde opsporingsinstantie. Nederland
De rechtsfiguur raakte na een tijdje echter in onbruik Wat betreft de wettelijke regeling waren veel landen
vanwege misbruik en de kroongetuige verdwijnt dan ook Nederland voor met het vastleggen van de figuur van de
van het toneel met het ontstaan van een politieorganisatie die kroongetuige in het straf(proces)recht. Er bestonden hier
onder andere belast wordt met de opsporing van strafbare namelijk veel bezwaren tegen de regeling. Deze kwamen,
feiten. Wanneer in de jaren zeventig veel Europese landen kort gezegd, hierop neer dat criminelen geen recht hebben
geconfronteerd worden met ernstige vormen van politiek op strafvermindering, hoe hun verklaring ook zal luiden,
geweld is het de hoogste tijd om de kroongetuige uit het terwijl in de figuur van de kroongetuige strafvermindering
stof te halen om een actieve bijdrage te leveren aan het juist centraal staat (gelijkheidsbeginsel). Het OM zou een
voorkomen van voorgenomen terroristische activiteiten te grote vrijheid krijgen om verdachten te vrijwaren van
en het opsporen van daders van onopgeloste vormen van strafvervolging en de rechter een onbeperkte vrijheid om
terrorisme.2 In Nederland is de figuur van de kroongetuige strafvermindering toe te kennen (rechtszekerheidsbeginsel).
later tot ontwikkeling gekomen dan in de ons omringende Al staat daar tegenover dat vast te leggen is dat het OM
rechtsstelsels. In 1994 wees de Hoge Raad het eerste verplicht is verdachten te vervolgen en dat de door de rechter
arrest, waarin deze zich over de verenigbaarheid van dit toe te kennen strafvermindering aan grenzen gebonden is.
instrument met het geldende strafrecht en strafprocesrecht De figuur maakt straf tot onderwerp van onderhandeling,
moest uitlaten.3 De verdachten waren op de Antillen hoewel meteen kan worden tegengeworpen dat iets
werkzame politieambtenaren. Zij hadden een ‘ripdeal’ soortgelijks in de praktijk al met grote regelmaat gebeurt.
gesloten met cocaïnesmokkelaars. De smokkelaars gingen Denk aan de transactie, en de ad informandum procedure.7
vrijuit en dankzij hun verklaring werden de agenten Voorts kan tegen het gebruik van de kroongetuige worden
veroordeeld. Opvallend in dit arrest is dat het ging om aangevoerd dat de figuur zal leiden tot onbetrouwbare
opsporingsambtenaren. Dit lijkt misschien niet relevant, verklaringen. Daarvan kan worden gezegd dat een
tot men zich bedenkt dat er meer landen zijn waarin bij kroongetuige weliswaar een groot eigen belang heeft bij zijn
strijd tegen foute dienders eventuele normen enigszins verklaringen, maar dat deze verklaringen niet zonder nader
worden opgerekt.4 Dit eerste arrest kon dus nog geen onderzoek naar hun waarheidsgehalte worden gebruikt als
echte doorbraak worden genoemd. In 1998 werd in de bewijsmateriaal. Vaker zullen de verklaringen juist basis zijn
zaak van de doodgeschoten kroongetuige duidelijk dat voor nader onderzoek en maken deze de toepassing van
een deal, zoals gezien in de zaak op de Antillen, ook in dwangmiddelen mogelijk, aan de hand waarvan dan weer
een Nederlandse strafzaak mogelijk was. 5Hoewel de Hoge nieuw bewijsmateriaal kan worden gevonden. Daarnaast
Raad zich niet waagde aan een definitie van het begrip moet de rol van de rechter niet vergeten worden, aangezien
kroongetuige, vond het college het niet verwerpelijk hij degene is die de verklaringen op hun betrouwbaarheid

31
 ESSAY
en hun waarheidsgehalte zal gaan toetsen.8 In de eerder De wettelijke regeling
besproken zaak van de doodgeschoten kroongetuige Bovenstaande opsomming van bezwaren is ontstaan
overweegt de Hoge Raad dat indien de betrouwbaarheid nadat in het kader van de behandeling van de nota De
van de verklaringen door de verdediging wordt betwist, georganiseerde criminaliteit in Nederland. Dreigingsbeeld en
de getuige dient te worden ondervraagd door een rechter. aanpak de suggestie werd gedaan het instrument van
Dit dient dan bij voorkeur ter terechtzitting te gebeuren, de kroongetuige in de strijd tegen de georganiseerde
waarbij ook de verdediging de gelegenheid krijgt tot het criminaliteit in te zetten en er een wettelijke grondslag voor
stellen van vragen aan de getuige. Daarnaast heeft het te creëren. 11 Zoals ik al heb laten zien zijn de bezwaren
Europese Hof voor de Rechten van de Mens in enkele nu grotendeels te weerleggen. In 2005 is er daadwerkelijk
zaken verklaringen van kroongetuigen getoetst aan het een wettelijke regeling gekomen.12 Alleen het bezwaar
EVRM en geconcludeerd dat, naast ondervraging door omtrent het gelijkheidsbeginsel zal hiermee niet kunnen
de verdediging, de verklaring steun moet vinden in ander worden weggenomen en in verband daarmee moet met
bewijsmateriaal wil er sprake zijn van een eerlijk proces.9 klem worden gezegd dat het instrument gereserveerd
De rechter zal uiteindelijk in zijn beslissing eveneens blijk dient te blijven voor gevallen waarin de criminaliteit niet
moeten geven de betrouwbaarheid van de verklaringen te via andere wegen kan worden bestreden. De figuur van de
hebben onderzocht. Er is dus sprake van een bijzondere kroongetuige dient daarom een ultimum remedium te blijven
motiveringsplicht. Een groot voordeel dat in het oog waarbij de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit
springt, heeft betrekking op het feit dat de figuur van de scherp in het oog moeten worden gehouden. De wetgever
kroongetuige sterk samenhangt met de georganiseerde heeft de regeling ook beperkt tot twee soorten misdrijven.
criminaliteit. Het zal niet verbazen dat de heren of dames Namelijk de misdrijven als omschreven in artikel 67 lid
die aan de top van criminele organisaties staan vaak 1, die in georganiseerd verband zijn gepleegd en gezien
buiten schot blijven door de organisatiestructuur van het hun aard of samenhang met andere door de verdachte
criminele circuit. begane misdrijven een ernstige inbreuk op de rechtsorde
opleveren. En de misdrijven waarop naar de wettelijke
Door middel van de figuur van de kroongetuige kan omschrijving een gevangenisstraf van acht jaar of
worden doorgedrongen tot de kern van een organisatie meer is gesteld, artikel 226g lid 1 Sv.
omdat een kroongetuige, die immers eveneens zelf
verdachte is, exact op de hoogte is van het reilen en zeilen De overeenkomst met Peter la S.
van de organisatie en hij belastende verklaringen kan In het Liquidatieproces heeft het OM een toelichting
afleggen over de hoofdverdachten. Dit biedt politie en gegeven op de overwegingen die hebben geleid tot
justitie de uitgelezen kans om weer een stap dichter in de het sluiten van een overeenkomst.13 Het is belangrijk
buurt van de kern van de organisatie te komen, om deze dat het OM tijdens het onderzoek ter terechtzitting
zo uiteindelijk op te kunnen rollen. Aantrekkelijk aspect is openheid van zaken geeft door middel van een
dat de figuur niet onderhevig is aan slijtage en dat de inzet toelichting. Dit vanwege het feit dat de rechter moet
van de kroongetuige eveneens niet te vermijden is voor kunnen toetsen hoe de overeenkomst in elkaar steekt.
criminele organisaties. Zoals methoden als bijvoorbeeld Wat ik eerder omschreef als het grootste voordeel
het aftappen van de telefoon, de fax en andere vormen van van de figuur van de kroongetuige komt direct terug
telecommunicatie en infiltratie, dat wel zijn. Professionele in de toelichting. Namelijk het feit dat Nederland de
criminelen ontwikkelen namelijk steeds weer nieuwe afgelopen 20 jaar is geconfronteerd met een lange reeks
methoden om deze maatregelen te ontduiken. Een criminele afrekeningen in het criminele milieu en dat in vrijwel geen
organisatie kan echter niet voorkomen dat één van haar enkele moordzaak de politie voldoende materiaal heeft
leden, vanwege welk belang dan ook, uit de organisatie kunnen verzamelen om de verdachten veroordeeld te
stapt en overloopt naar justitie.10 De parlementaire kunnen krijgen. Daarop wordt overwogen dat reguliere
enquêtecommissie Van Traa heeft gewezen op een opsporingsmethoden vrijwel onvoldoende waren om te
kanttekening die hierbij kan worden gemaakt, namelijk dat komen tot een volledige oplossing. Hieruit blijkt dat het
de overheid door onderhandelen de regie kwijt kan raken OM zich er bewust van is dat het inzetten van de figuur van
waardoor een ongewenste afhankelijkheidsverhouding de kroongetuige een ultimum remedium dient te zijn en dat zij
kan ontstaan tussen justitie en crimineel. De commissie deze ook als zodanig inzet in haar opsporingsonderzoek.
achtte juist daarom een wettelijke basis van groot belang. Het OM verklaart dat La S. zich in de zomer van 2006

32

meldde bij de CIE (Criminele Inlichtingen Eenheid)
met de mededeling dat hij kon verklaren over een aantal
onopgeloste levensdelicten, alsmede een aantal poging of
voorbereidingen die nog niet bij politie en justitie bekend
waren. Het OM geeft hier de voorzichtigheid weer die moet
worden betracht. Ze geeft aan dat, hoewel de wetgever een
expliciete mogelijkheid heeft gecreëerd om een overeenkomst
te sluiten met een getuige die tevens verdachte is, de vraag
toch was of de overheid met een persoon die zich schuldig
heeft gemaakt aan een voltooid levensdelict (en ten minste
twee pogingen of voorbereidingen) überhaupt wel zaken zou
moeten willen doen. Deze vraag zal niet snel met ‘ja’ worden
beantwoord. Feit was echter dat La S. tevens wist te verklaren
over nog uit te voeren liquidaties waartoe al opdrachten
waren uitgezet in het milieu. Er moest dus rekening worden
gehouden met de mogelijkheid dat de uitvoering daarvan
aanstaande was. Dit vormde tevens een aanknopingspunt
om nieuwe levensdelicten te voorkomen, wat een plicht is
van de overheid. Wanneer er geen overeenkomst zou worden
gesloten, konden de verklaringen niet worden gebruikt en
zou de politie geen tactische aanknopingspunten hebben om
aan deze plicht te kunnen voldoen. Het OM geeft tevens aan
dat er zeer kritisch onderzoek is verricht naar de bewering
van La S. en dat niets als zoete koek is geslikt.
Conclusie
De ontwikkeling van de kroongetuige is er één van vele
jaren, die ondanks vele bezwaren in 2005 toch is uitgemond
in een wettelijke regeling. De figuur van de kroongetuige zet
de geloofwaardigheid van het strafrechtelijk systeem niet op
het spel wanneer scherp in de gaten wordt gehouden dat
het instrument gereserveerd blijft voor gevallen waarin de
criminaliteit niet via andere wegen kan worden bestreden.
De beperking in de wettelijke regeling die het instrument
alleen toestaat bij twee soorten van misdrijven draagt hier
aan bij. Op het onderzoek ter terechtzitting is het van
belang dat de verklaringen van de kroongetuige worden
getoetst door de rechter, waarbij tevens de verdediging de
mogelijkheid dient te krijgen tot het stellen van vragen aan
de kroongetuige. Daarnaast moet de verklaring steun vinden
in ander bewijsmateriaal. De uitkomst met betrekking tot
de betrouwbaarheid schept voor de rechter een bijzondere
motiveringsplicht. Verder is het van belang dat het OM een
toelichting geeft op de overeenkomst die gesloten is met de
kroongetuige, bij voorkeur aan het begin van het onderzoek
ter terechtzitting. Uit het voorbeeld in het liquidatieproces
blijkt dat het OM zich, ondanks een wettelijke regeling,
realiseert dat er niet zomaar gebruik kan worden gemaakt
van het instrument en verantwoordt zij haar beslissingen
ESSAY
uitgebreid. Om de geloofwaardigheid ook in de toekomst
gewaarborgd te houden zijn de genoemde punten van
cruciaal belang.
1  F.D. van Asbeck, De kroongetuige vanuit de visie van de wetgever,
in P.J.P. Tak (red.), Bespiegelingen omtrent de kroongetuige, Arnhem: Gouda
Quint 1994, p. 25-36.
2  P.J.P. Tak, De kroongetuige en de georganiseerde misdaad, Arnhem:
Gouda Quint 1994, p.7.
3  HR 15 februari 1994, NJ 1994, 322, m.nt. Swart.
4  Y.Buruma, Afspraken met criminelen, DD 1999, p.584-600.
5  HR 30 juni 1998, NJ 1998,799 m.nt. Sch.
6  Y.Buruma, Afspraken met criminelen, DD 1999, p.584-600.
7  G.J.M. Corstens, Consensualiteit, DD 1994, p. 4-8.
8  F.D. van Asbeck, De kroongetuige vanuit de visie van de wetgever,
in P.J.P. Tak (red.), Bespiegelingen omtrent de kroongetuige, Arnhem: Gouda
Quint 1994, p. 25-36.
9  E. Manunza en B.J. Koops, Garanties voor de betrouwbaarheid
van kroongetuigen, DD 1998, p.768-785.
10  E.M.H. Hirsch Ballin, De bestrijding van de georganiseerde
criminaliteit en de plaats van de kroongetuige daarin, in P.J.P. Tak(red.),
Bespiegelingen omtrent de kroongetuige, Arnhem: Gouda Quint 1994, p. 7-11.
11  TK 1992-1993, nr 22 838.
12  Wet van 12 mei 2005, Stb. 2005,254, Kamerstukken 26294, Wet
van 12 mei 2005, Stb. 2005,255 Kamerstukken 28017.
13  De overeenkomst tussen het OM en de kroongetuige in het
liquidatieproces, NJB 2009, 379, p.470-471.
De figuur van de
kroongetuige dient
daarom een ultimum
remedium te blijven
waarbij de beginselen
van subsidiariteit
en proportionaliteit
scherp in het oog
moeten worden
gehouden.
33
Rubrieken

Zittingszaal 14
Babbelbox
Kantoorverslag
Boekrecensie
Interview
Ad informandum

Zittingszaal 14
Suzuki Swift (rood)
Rob Zijlstra
Wie verdacht wordt van een misdrijf is niet verplicht zijn
eigen rechtszaak bij te wonen. De verdachte die dat wel
doet, is tijdens de zitting niet verplicht antwoord te geven
op vragen die aan hem worden gesteld. Verdachten mo-
eten wel goed opletten. Dit laatste zeggen rechters ook al-
tijd bij aanvang van de zitting. Ruud is een verdachte die
donderdagmiddag terechtstond. Hij wilde zijn zaak niet
bijwonen, hij wilde liever thuisblijven, in de gevangenis in
Hoogeveen. Maar dat vonden de rechters in zijn geval niet
goed. Daarom gaven zij ’s ochtends een bevel tot mede-
brengen. Dus zat Ruud er toch. Maar hij zei niks. Hij zei
alleen een paar keer dat hij zich beriep op zijn recht te
mogen zwijgen. Toen hij even niet goed oplette, zeiden
de rechters dat hij dat wel moest doen. Ruud wordt ver-
dacht van acht gewapende overvallen op tankstations. Op
de Gulf in Groningen (Hoendiep), de Shell bij Ten Post,
op de Gulf en de Texaco in Putten, de BP in Barneveld,
Easyfill in Grave, de Gulf in Hoevelaken en op de BP in
Maasdriel. En dat allemaal in twee weken tijd in februari
dit jaar. Er waren akelige verklaringen van slachtoffers die
de rechters lieten weten dat hun leven door de overval
naar de vernieling is geholpen, dat ze nooit hadden ge-
dacht dat zo’n overval zo een grote impact zou hebben,
dat de overvaller ook hun privé-leven is binnengedrongen.
Officier van justitie Oebele Brouwer zegt dat hij geen gre-
intje twijfel heeft over de schuld van Ruud. En dat hij het
zwijgen van Ruud ‘niet sterk’ vindt. Advocaat Johan Keizer
zegt dat justitie wel meer kan zeggen, maar dat de bewijzen
die moeten aantonen dat Ruud de dader is, flinterdun zijn.
Los zand. En dat de rechtbank Ruud dus acht keer moet
vrijspreken.Ruud is het daar mee eens. Want hij knikt. Vol-
gens Keizer heeft de recherche van de politie Groningen
last van tunnelvisie. Ruud heeft een beruchte reputatie –
waar hij volgens de psycholoog ook trots op is – en daar-
om moesten ze Ruud hoe dan ook hebben. Ruud kwam
niet helemaal uit de lucht vallen toen de politie onderzoek
deed naar gewapende overvallen. Wat opviel was dat bij
acht overvallen in het land een kleine rode auto was gesig-
naleerd, een Suzuki Swift, met het kenteken HB-VV-19. En
laat dat nou net de auto zijn die op naam van Ruud staat.
Dat is niet alles. Op beelden van beveiligingscamera’s is
steeds een zelfde man te zien. Te zien is – de beelden
werden tijdens de zitting getoond – hoe steeds dezelfde
man met een zwart NY-petje op het hoofd het tanksta
VERSLAG
tion binnenloopt, naar de kassa gaat, een pakje Marlboro
besteld en dan ineens een mes in handen heeft en daarmee
dreigt. Vervolgens is te zien hoe de pompbediende volgens
de instructies de kassa-lade opent, iets terugdeinst en dat
dezelfde man dan bankbiljetten uit de kassa graait en daarna
wegloopt. En steeds dezelfde man zou heel goed Ruud kun-
nen zijn. Advocaat Keizer zegt dat de aanwezigheid van de
rode Suzuki Swift die van Ruud is, niet automatisch betek-
ent dat Ruud het ook heeft gedaan. Komt bij, zegt Keizer,
dat de signalementen die de beroofde pompbediendes ver-
strekten, steeds weer anders zijn. Dus dan kan het ook wel
iemand anders zijn geweest. Iemand aan wie Ruud zijn auto
had uitgeleend om bijvoorbeeld maar eens wat te noemen.
Dat die signalementen steeds anders luiden, is te lezen
in het dossier. Maar ik dacht: die man op de beelden is
wel steeds dezelfde man, met steeds dat zwarte petje op
en ook dezelfde jas. Zelfde loopje ook. Dus dat de sig-
nalementen steeds anders luiden, zegt misschien meer
over de signaleerders dan over de gesignaleerde. De
menselijke waarneming is immers een wonderlijk iets.
Advocaat Keizer had in het dossiers iets anders gelezen.
Iets frappants. Eén getuige had een signalement verstrekt
die wel heel precies overeenkomt met een signalement die
bij een overval in Den Haag hoort. Dus zou het heel goed
kunnen dat die Haagse overvaller de man is die hier had
moeten zitten. En dan dus niet Ruud. Uit detentiegegevens
blijkt dat die Haagse man in februari dit jaar op vrije vo-
eten was. Dat maakt het nog aannemelijker. In mei had ad-
vocaat Keizer deze voor Ruud ontlastende informatie aan
de recherche doorgegeven. En wat? Die vooringenomen
rechercheurs hadden er helemaal niets mee gedaan. De of-
ficier van justitie reageert getergd. Keizer gebruikt grote
woorden, zegt hij. ‘Maar het is klinkklare onzin.’ Ruud zwi-
jgt niet omdat hij geen prater is. Integendeel. Tijdje geleden
belde hij op vanuit de gevangenis. Of ik ook niet dacht dat
hij met zo’n slecht onderzoek van de politie in Groningen
snel vrij zou komen. Ik denk dat Ruud zwijgt omdat advo-
caat Keizer hem dat heeft geadviseerd. Advocaat Keizer
komt uit Amsterdam en Amsterdamse advocaten doen
dat, in tegenstelling tot Groninger advocaten, wel vaker.
Overigens compenseerde hij het zwijgen van Ruud volle-
dig. Met een mooi en gepassioneerd uitgesproken pleidooi
doet hij zijn stinkende best de rechters te overtuigen van
de onschuld van Ruud. Er rest uiteindelijk maar één vraag:
35
 VERSLAG

als Ruud onschuldig is en zijn rode Swift had uitgeleend

in februari, waarom zwijgt hij dan? Hij zou zijn onschuld
kunnen aantonen door te zeggen aan wie hij zijn auto had
uitgeleend. En waar hij toen, op die dagen in februari, was. Er waren akelige
Misschien wel fietsen. Advocaat Keizer zegt dat hij niet
kan zeggen waarom Ruud niets zegt. Zegt dat hij dan
verklaringen van
zijn beroepsgeheim geweld aan doet. Hij zegt wel: ‘Ruud slachtoffers die de
kan, wil of durft het niet te zeggen.’ De officier van justi- rechters lieten weten
tie haalt de schouders op, zegt dat hij dat dus niet sterk
vindt en eist vijf jaar gevangenisstraf en nog eens twaalf
dat hun leven door
maanden extra, maanden die Ruud bij eerdere vero- de overval naar de
ordelingen voorwaardelijk opgelegd had gekregen.Ik zei vernieling is gehol-
tegen Ruud, toen hij belde, dat ik mij kan voorstellen dat
hij nog een tijdje in de gevangenis moet blijven zitten.
pen, dat ze nooit had-
den gedacht dat zo’n
Uitspraak: overval zo een grote
Ruud is veroordeeld en op alle punten schuldig verklaard:
impact zou hebben,
acht gewapende overvallen met bedreiging met geweld. dat de overvaller ook
De eis van het openbaar ministerie is passend en geboden, hun privé-leven is
vindt de rechtbank. Vijf jaar celstraf plus nog eens negen
en drie maanden die hij bij twee eerdere veroordelingen
binnengedrongen.
VERSLAG

voorwaardelijk opgelegd had gekregen. De rode Suzuki

Swift wordt verbeurd verklaard. Hij gaat in hoger beroep.

Meer verhalen uit zittingszaal 14 van de rechtbank Gron-

ingen kun je nu lezen in het nieuwe boek van Rob Zijlstra,
Zittingszaal 14, deel 2.

36
 INTERVIEW
Babbelbox
Marjolein Buwalda en Sanne Leentjes

Ook dit jaar verdient de Babbelbox weer een vaste plek in de Asega. Aan de hand van een
kort interview maak je nader kennis met een bekend of wat minder bekend lid van Simon
van der Aa. In deze editie hebben wij Judith Ritsema!
- Wie is Judith?
‘Ik ben Judith Ritsema, 24 jaar oud en woon al ongeveer
3,5 jaar in Groningen. Ik ben geboren en getogen in het
Drentse dorpje Roden. Dat ligt zo’n 25 kilometer van
Groningen, in de kop van Drenthe.’

- Waarom Simon van der Aa?

‘Simon van der Aa spreekt mij erg aan omdat het een ve-
reniging is die nog heel erg kan groeien. Je kunt er heel
veel creativiteit in kwijt. Ook is het een vereniging met een
kleine, maar erg actieve ledengroep. Zij hebben echt hart
voor de vereniging. Doordat de vereniging klein is leer je
mensen makkelijk kennen en worden nieuwe leden gauw
opgenomen. Last but not least: Voor het strafrecht!’ ooit weer tijd over te hebben om het paardrijden weer op
te pakken. Daarnaast heb ik een hond (woont bij mijn
- Wat is jouw rol binnen de vereniging dit jaar? ouders in Roden) waar ik in het weekend lange wandelin-
‘Vorig jaar ben ik actief geworden bij Simon van der Aa. gen mee maak. Film en boeken weten mij ook altijd te
Via de website zag ik dat ze nieuwe actieve leden zochten boeien.’
en ik heb gesolliciteerd voor de Buitenlandse Reis Com-
missie. Dit jaar zit ik in het bestuur en vervul de functie - Welke afstudeerrichting heb je gekozen?
van Commissaris Intern. In deze functie probeer je een ‘Voor Strafrecht natuurlijk. Alhoewel ik nog twijfel over
brug te slaan tussen het bestuur en de vijf commissies. Je een eventuele Master Privaatrecht.’
bent het aanspreekpunt voor de commissieleden. Tevens
hou ik mij bezig met een stukje promotie voor de verenig- - Hoe zie jij je studie in de toekomst in de praktijk?
ing.’ ‘Ik ben erg gemotiveerd om een goede strafrechtadvocaat
te worden. Zelf zie ik mij niet werken bij een groot kan-
- Wat vind je het leukste aan het studentenleven? toor. De mens en zijn verhaal spreekt mij meer aan, dan
‘Op dit moment geniet ik erg van de vrijheid van het het perse willen winnen van een zaak.’
studentenleven. Je hebt nog niet zoveel verantwoordeli-
jkheden. Daarnaast is geen enkele dag hetzelfde; je weet - Ren jij straks met je bul in je handen richting het westen, of
nooit hoe je dag zal eindigen als je ’s ochtends opstaat. blijf je lekker in het nuchtere noorden?
Het studentenleven zorgt er ook voor dat je kennis maakt ‘Van oorsprong kom ik en de rest van mijn familie uit
met verschillende mensen. Het studeren aan een univer- het nuchtere Noorden. Het Westen begint echter steeds
siteit biedt je tevens de mogelijkheid om je te verdiepen in meer te trekken. Het kantoor en zijn sfeer is belangrijker
allerlei facetten van je eigen studie en andere vakgebieden. voor mij, dan de plaats waar het kantoor is gevestigd. Feit
Door bijvoorbeeld congressen, lezingen, masterclasses is, het Westen heeft op het gebied van strafrecht meer te
enz. Ook heb je tegenwoordig de mogelijkheid om via je bieden. In 2007 heb ik een semester in Engeland mogen
studie kennis te maken met het (studeren in het) buiten- studeren. Hiervoor was ik niet zo bekend met Engeland
land.’ en de Engelsen. Maar sindsdien is Engeland ook een op-
tie. De mensen zijn er erg gastvrij, aardig, wel gemanierd
- Waar liggen jouw interesses in het dagelijkse leven? en hebben een goed gevoel voor humor. Het landschap is
‘Naast het strafrecht en alles wat daar mee verbonden is, niet zo vlak en er is nog ruimte. Ik voel me er erg thuis.
vind ik het leuk om het nieuws en de actualiteiten bij te Engeland is niet voor niets een onderdeel van GREAT
houden. Tevens hou ik erg van reizen. Om mijn gezond- Britain! ’
heid een beetje op pijl te houden zwem ik vaak. Ik hoop
37
 INTERVIEW

- Heb je nog meer nevenactiviteiten naast Simon van der Aa?

‘Op dit moment heb ik naast Simon van der Aa en mijn stud-
ie weinig tijd voor nevenactiviteiten. Afgelopen zomer heb
ik stage gelopen in de P.I. Veenhuizen, locatie Norgerhaven.
Mijn functie bestond uit het schriftelijk en mondeling ver- ‘Ik ben erg gemo-
weren van beklaagschriften namens de directie. Daarnaast tiveerd om een goede
heb ik bemiddeld tussen gedetineerden en de directie. Ik
hoop nog een stage bij een strafrechtkantoor te kunnen doen strafrechtadvocaat
voordat ik afstudeer.’ te worden. Zelf zie ik
mij niet werken bij
- Wat is de grootste blunder die je ooit hebt begaan?
‘Ik bega vaak blunders (helaas), ik schijn een beetje klun- een groot kantoor. De
zig te zijn. Zelf probeer ik ze echter zo snel mogelijk te ver- mens en zijn verhaal
geten. (En ik hoop dan dat andere mensen dat ook doen).’ spreekt mij meer aan,
- Zeg Judith, van wie heb jij eigenlijk je laatste liefdes- dan het perse willen
brief ontvangen? winnen van een zaak.’
‘Tijdens mijn stage in de Norgerhaven heb ik een liefdes-
brief ontvangen van een gedetineerde. Helaas niet echt een
INTERVIEW

potentiële kandidaat.’

- Ten slotte, wat wil je graag nog kwijt aan onze trouwe
lezers?
‘Ik zet mij in om er ook dit jaar weer een mooi Simon
jaar van te maken. Ik hoop jullie te zien bij de vele activ-
iteiten die het bestuur en de commissies voor jullie zul-
len organiseren. Vergeet vooral niet om te genieten en te
dromen!’

38

Verslag kantoorbezoek Sjöcrona-Van Stigt te Den Haag
Marjolein Buwalda en Sanne Leentjes
Op vrijdag 16 oktober is Simon van der Aa op bezoek
geweest bij advocatenkantoor Sjöcrona-Van Stigt te Den
Haag. Na een vroeg vertrek uit Groningen werden wij
om 11.00 uur in de bibliotheek ontvangen met koffie,
thee en koek. Gastvrouw op deze dag was mr. Caroline
L.A. de Sitter. Zij is sinds september 2005 werkzaam
op het kantoor. Om even bij te komen van de lange reis
zijn we begonnen met een kort voorstelrondje door alle
deelnemers. Daarna kregen we een rondleiding door het
kantoor. Sjöcrona is gevestigd in een groot, authentiek
pand. Alle kantoorgenoten hebben hun eigen kantoor.
Na deze rondleiding volgde een presentatie van partner
mr. Enide Perez over de verdediging in strafzaken. Sjöcro-
na-Van Stigt richt zich voornamelijk op corporate criminal
defence, ook wel het ondernemingsstrafrecht genoemd.
Artikel 51 Sr ligt ten grondslag aan dit gebied van het
strafrecht. Het artikel bepaalt dat strafbare feiten kunnen
worden begaan door natuurlijke personen en rechtsper-
sonen. Denk bijvoorbeeld aan boekhoud- of belasting-
fraude en milieuovertredingen. Daarnaast kan het dan
ook nog zo zijn dat werknemer X het strafbare feit heeft
gepleegd, wat de vraag oproept of het bedrijf daarvoor
aansprakelijk kan zijn. Verdediging in strafzaken bestaat
echter niet alleen uit procederen, veel aandacht gaat ook
uit naar het geven van advies en het onderhandelen. Voor
bedrijven is het belangrijk om te weten waar zij aan toe zijn
wat betreft geldende regelgeving en of zij juist handelen.
Na deze interessante presentatie, waar veel ruimte was
om vragen te stellen en met elkaar in gesprek te gaan,
begonnen er verscheidene buikjes te rommelen en werden
we getrakteerd op rijkelijk belegde broodjes. Die gingen
er goed in na zoveel interessante informatie! In de week
voorafgaand aan het bezoek ontvingen de deelnemers
van dit bezoek een serie krantenartikelen met betrek-
king tot een ernstig verkeersongeval in Arkel eind 2007.
Aan de hand van deze artikelen hebben we tijdens het
bezoek een casus behandeld. Stap voor stap hebben we
de belangrijkste punten doorgenomen waar een advo-
caat op let tijdens de behandeling van een zaak. Opval-
lend was dat hier uit echt duidelijk werd dat het geven
van goede antwoorden tijdens het verhoor een zaak kan
maken of kraken, oftewel het verschil uit kan maken
tussen veroordeling of vrijspraak. Toen ik dit las op de
VERSLAG
website van het kantoor heb ik me hier over verbaasd,
maar gedurende het bezoek vielen de puzzelstukjes op
hun plaats. Mr.Floris Knoef heeft ons hierop volgend
iets verteld over de start in de (strafrecht)advocatuur. Mr.
Knoef is sinds september 2007 werkzaam bij het kantoor
en hij heeft ons uitgelegd hoe de opleiding tot advocaat
eruit ziet en hoe hij dit tot nu toe ervaren heeft. De laat-
ste presentatie van de dag werd gegeven door mr. Caro-
lien Nooduyn en had betrekking op de cassatiepraktijk.
Binnen het kantoor zijn er een aantal advocaten die zich
(naaste de gewone praktijk) ook specifiek bezig houden
met cassatie. Deze specialisatie wordt steeds belangrijker
omdat de Hoge Raad alleen nog die punten beoordeeld
die opgenomen zijn in de cassatieschriftuur. Zou er dus
reden zijn voor cassatie, maar die reden is niet aangevoerd
door de verdediging, dan gaat de Hoge Raad niet meer
over tot ambtshalve casseren. Een goed onderbouwde
en volledig cassatieschriftuur is dan ook erg belangrijk,
vandaar dat Sjöcrona zich op dit gebied profileert. Na
deze heldere uiteenzetting was het echt tijd voor afslu-
iting van de dag. Wij hebben onze gastvrouw bedankt
door het uitreiken van een fles wijn en een echte Gron-
inger koek. Vervolgens werd de dag feestelijk afgesloten
onder het genot van een hapje en drankje. Al met al een
geslaagde dag met een interessant programma. Graag wil-
len we van deze gelegenheid gebruik maken om het kan-
toor en onze gastvrouw nogmaals hartelijk te bedanken!
Aan het einde van het bezoek kreeg de Asega-commissie
nog de mogelijkheid om dr. mr. Jan Sjöcrona te intervie-
wen. Dit interview zal worden geplaatst in de volgende
Asega.
39
 VERSLAG

Rechtspsychologen ‘bashen’ rechters

Marjolein Buwalda

W.A Wagenaar, H.Israëls, P.J. van Koppen,
De slapende rechter
Uitgever: Bert Bakker
Prijs: € 19,95
240 pagina’s
ISBN: 978 90 351 32283
Dit jaar verscheen het nieuwste boek van rechtspsychologen
Wagenaar, Israëls en van Koppen onder de titel ‘De slapende
rechter, waarom het veroordelen van burgers niet alleen aan de rechter
kan worden overgelaten’. Na een kritische recensie te hebben
gelezen van NVvR-voorzitter Reinier van Zutphen werd
ik nieuwsgierig en heb ik het boek aangeschaft. 1Het boek
presenteert acht bekende en minder bekende zaken waarbij
de rechter, volgens de auteurs, op aantoonbaar onjuiste
gronden heeft geoordeeld, zonder dat er een mogelijkheid
bestaat dit nu nog te corrigeren. Het boek heeft
hoofdzakelijk betrekking op de manier waarop rechters
feiten vaststellen. Met name de Hoge Raad wanneer hij in
herzieningsprocedures optreedt als feitenrechter. De auteurs
pleiten voor een onafhankelijk bestuursorgaan dat is belast
met de beslissing over de herziening van strafzaken. Een
aantal punten wordt door de psychologen terecht voor het
voetlicht gebracht, maar ook een onoplettende (of moet
ik zeggen: slapende) lezer zal het niet ontgaan dat er een
hoop speculatieve elementen te ontdekken zijn. Van groot
belang is bijvoorbeeld de kritiek wanneer de psychologen
wijzen op de manier waarop verklaringen tot stand komen,
op de mogelijke beïnvloeding van en door getuigen en
op de reconstructieve werking van het geheugen. Maar
Verslag
dat het in het institutionele kader van het strafproces gaat
om de vraag of deze verdachte dit verwijt kan worden
gemaakt en niet om de vraag wat er gebeurd is en wie daar
verantwoordelijk voor is.2 Storend is de complottheorie die
door het hele boek verweven is. Door auteurs wordt dit
de closed shop genoemd. Dit zou blijken uit het feit dat
volgens de wereld van de rechtspraak herzieningsverzoeken
alleen maar beoordeeld kunnen worden door rechters. De
auteurs zijn er heilig van overtuigd dat men elkaar binnen
de rechterlijke macht de hand boven het hoofd houdt. Het
is vooral de toon van het verhaal waardoor bij de lezer niet
de juiste snaar geraakt wordt. Door de vele verwijten die
het boek bevat en de manier waarop die gebracht worden
stuit de boodschap van de rechtspsychologen af. Terwijl er
misschien best een rijk debat uit zou kunnen voortvloeien
dat een bijdrage kan leveren aan zowel de rechtspsychologie
als de strafrechtspleging. Kritiek mag best scherp zijn en ook
nog wel confronterend, maar de toonzetting blijft daarbij
van essentieel belang. De auteurs zijn dit essentiële punt bij
het schrijven van dit boek uit het oog verloren. Al met al is de
boodschap in deze vorm niet een om kennis van te nemen.
1  R.F.G. van Zutphen, bescheidenheid maakt een goede rechter,
Mr. 2009, nr.4, p.87.
2  M.A. Loth, ‘Slapende rechters’ of ‘dwalende deskundigen’?,
NJB 2009,868, p.1142-1147

men slaat door wanneer er gespeculeerd wordt over wat

er in de beschreven zaken werkelijk gebeurd kan zijn,
wat de rechter daarvan wel en niet heeft onderzocht
en waarom en tot welke gevolgen dat heeft geleid.

De psychologen willen daarmee duidelijk maken dat een

rechter ook alternatieve scenario’s moet onderzoeken,
maar dat in hun ogen niet doet. Loth merkt terecht op

40
 INTERVIEW

Interview
Maarten-Bas Oosterdijk

-Wie is Marjolein Beutener? Ik heb er niet over nagedacht om bijvoorbeeld de Raio-

Ik ben Marjolein Beutener en ik ben geboren in Tiel. Ik opleiding te gaan doen of bij een bedrijf te gaan werken.
ben van het jaar 1963 en ik kom uit een ondernemersgezin. De advocatuur was datgene wat je in die tijd wilde. Het
Ik heb verder twee zussen, waarvan ik de middelste ben. was in die tijd ook moeilijk om een baan te vinden in
Sinds 1994 ben ik advocaat en vanaf het jaar 2000 geef de advocatuur. In de afstudeerfase heb ik geregeld
ik ook les op de politieacademie. In mijn vrije tijd lees ik het Nederlandse Juristenblad er op na geslagen. Daar
graag en houd ik me bezig met het verzorgen van mijn stonden toen weinig vacatures in. Je wilde het gewoon.
paard. Waarom ik het wilde? Ik werd daarin niet gedreven
omdat ik de wens had om mensen te gaan helpen. Daar
-Waarom hebt u voor een rechtenstudie gekozen? was ik niet mee bezig. In die tijd leek het me wel mooi
Toen ik klaar was met mijn middelbare school had ik om bij een advocatenkantoor te werken dat zich bezig
nog geen idee wat ik wilde gaan studeren. In eerste hield met bedrijfsovernames. Ik had toen niet het idee
instantie wilde ik toneelspelster worden, maar toen ik om een advocaat te worden die actief zou zijn in een
niet werd toegelaten tot de toneelschool ben ik rechten strafrechtpraktijk. Maar de wens om in de advocatuur
gaan studeren in Nijmegen. Daar ging geen bewuste aan de slag te gaan, stond voordat ik afstudeerde wel
keuze aan vooraf. In de begintijd was ik vooral bezig vast.
met het volwassen worden; genieten van het vrije leven
dat we hadden. In die tijd haalden we onze examens -Waarom bent u een strafrechtpraktijk begonnen?
en daar bleef het bij. Pas na mij kandidaats raakte ik Op een gegeven moment werkte ik op een klein
daadwerkelijk geïnteresseerd in het recht. Met name het advocatenkantoor dat weliswaar geen strafrechtpraktijk
civiele recht trok me het meest. Dat had te maken met omvatte, maar waar ik wel in aanraking kwam met het
het grote examen dat we daarover moesten afleggen. Ik strafrecht. Ik raakte me ervan bewust dat dit bij mij paste
moest het van binnen en van buiten kennen, waardoor en waar ik in verder wilde. Toen ik dat merkte en ik er
ik er achter kwam dat dit rechtsgebied me erg lag. Ik ben mijn passie in vond, liep alles vanzelf. Na een tijdje had
daar uiteindelijk ook in afgestudeerd. ik een aardig netwerk van cliënten opgebouwd en had ik
volop werk. Aangezien ik een ondernemend type ben,
-Bent u gedurende uw studententijd actief geweest binnen een kwam bij mij gaandeweg het verlangen om een eigen
studievereniging of studentenvereniging? praktijk op te gaan starten. In mijn derde jaar van mijn
Ik ben bij een traditionele studentenvereniging, stage heb ik dan ook besloten om voor mezelf te gaan
Carolus Magnus, gegaan. Daar ben ik in een dispuut beginnen. In Deventer heb ik me naderhand gevestigd
terechtgekomen. Het was in die tijd een behoorlijk en mij sindsdien volledig bezig gehouden met het
rechtse studentenvereniging, hetgeen wel opvallend was strafrecht.
aangezien Nijmegen van oudsher een links bolwerk is.
Het was een Calimero tussen de andere verenigingen -Met wat voor soort zaken houdt u zich voornamelijk mee bezig?
in. Het werd door de andere verenigingen ook niet echt In beginsel doe ik alle zaken, maar op enig moment heb
geaccepteerd. Desondanks zat ik daarbij. Ik heb daar ik geconstateerd dat georganiseerde criminaliteit mij
veel vriendinnen aan over gehouden waar ik nog steeds minder goed ligt. Het is niet zo dat ik bijvoorbeeld geen
bevriend mee ben. Al met al kijk ik met veel plezier terug drugszaken doe, maar ik heb gemerkt dat in de grote
op mijn tijd bij die vereniging. drugszaken, die zich in het verleden hebben voorgedaan,
de advocaten als pitbulls te werk gingen om achter de
-Stond van meetafaan vast dat u de advocatuur in wilde? misstanden te komen. Daar zie ik mezelf niet in terug. Ik
Zoals gezegd ben ik afgestudeerd in het civiele recht kan die vorm van advocatuur niet bedrijven. Dat soort
en dan specifiek in het vennootschapsrecht en het zaken doe ik minder. Evenals mensenhandelzaken, daar
faillissementsrecht. Daar wilde ik mee verder gaan in de speelt eigenlijk hetzelfde. Ik doe daarom voornamelijk
hoedanigheid als advocaat. Het was evident en het stond zedenzaken, moordzaken, maar ook de veelpleger die
eigenlijk niet eens ter discussie dat je die kant op zou gaan. zijn zoveelste inbraak heeft gepleegd.

41
 INTERVIEW
-Welke eigenschappen/vaardigheden moet een (aankomende)
advocaat bezitten?
Het allerbelangrijkste vind ik dat je je kunt aansluiten bij
je cliënt. Die gave moet je hebben. Niet zelden betreft
het mensen met een geestelijke beperking. Het is dan
heel belangrijk dat je ze het gevoel kunt geven dat je ze
begrijpt. Je bent vaak de enige vertrouwenspersoon en
jouw cliënt moet er op aankunnen bij jou zijn verhaal
kwijt te kunnen. Je bent als ware de vertolker van zijn
verhaal. Alleen door in jouw cliënt te verplaatsen, kun je
in de rechtszaal een overtuigend verhaal neerzetten. Als
advocaat moet je dat in huis hebben.
- Wat vindt u van de stelling: vrouwen zijn van nature minder
geschikt als rechter, die Joost Eerdman heeft opgeworpen in de
Volkskrant. Kunt u zich daar in vinden?
Die stelling vind ik te speculatief. Wat ik wel vind, maar
dat staat los van deze stelling, is dat een rechter streng
moet terechtwijzen. De beklaagde moet het gevoel
hebben iets fout te hebben gedaan. De rechters van de
oude garde deden dat op een mooie manier, waarbij
een stukje opvoedkunde om de hoek kwam kijken. Dat
zo’n rechter vervolgens een milde straf oplegt, maar
dat de beklaagde toch het idee heeft dat hij dit niet
nog eens moet doen. Dat stukje opvoedkunde mis ik
tegenwoordig. Nu accepteren de cliënten het oordeel
van de rechter minder, waardoor ze sneller in hoger
beroep gaan. Het enige wat ik verder echt belangrijk
vind, is dat de rechterlijke macht een afspiegeling van
de maatschappij moet zijn. Ik zou het jammer vinden
wanneer er alleen maar mannelijke rechters zouden
zijn.
- Naast dat u advocaat bent, bent u ook docent op de politieacademie.
Hoe is deze samenloop tot stand gekomen?
Nadat ik een aantal jaren bezig was en ik me had
gespecialiseerd in het strafrecht, begon ik rond het
jaar 2000 vermoeid te raken in het vak. Ik voelde me
niet meer op mijn plek. Ik gaf toen ook les op de
beroepsopleiding voor advocaten en daar werd ik wel blij
van. In mijn hoedanigheid als advocaat had ik bepaalde
gebeurtenissen meegemaakt waardoor ik het gevoel
kreeg dat men in de rechtszaal niet blij met me was. Men
dacht: onze rechtstaat omvat een recht op een advocaat
dus moeten we daar naar luisteren. Ik kreeg echter niet
het idee dat ze ook werkelijk geïnteresseerd waren in de
waarheidsvinding. Dat viel me op een gegeven moment
zwaar. Omdat ik al les gaf, was de overstap naar het
docentschap zo gemaakt.
42
-Waarom juist les gaan geven op een rechercheschool?
Ik wilde graag lesgeven aan ervaren politiemensen die
bezig waren met het opsporingsonderzoek. Ik heb
contact opgenomen met de rechercheschool en toen
is het balletje gaan rollen. Door les te gaan geven aan
politiemensen dacht ik meer te kunnen bereiken dan
in het strafproces; als het gaat om de integriteit van de
opsporing en het respecteren van de belangen van de
verdachten. Ik had het gevoel dat het onderwijs op dat
vlak steken liet vallen.
-Kunt u mij vertelen welke mensen met de rechercheopleiding
beginnen?
De rechercheschool is van oorsprong een school waar in
dienst zijnde rechercheurs verdiepend onderwijs kregen.
Sinds pakweg 2005 is er een nieuwe onderwijsstructuur
gekomen. Ik heb toen meegewerkt aan de totstandkoming
van twee leergangen. Het zogenaamde duale onderwijs
waarbij men zowel praktijkervaring als theorie opdoet.
Voorheen was dat anders, toen bestond de opleiding uit
een korte cursus. Tegenwoordig worden rechercheurs
voor een langere periode bijgeschoold. Zo heb je een
leergang op mbo-niveau en een leergang recherchekunde
op Hbo-niveau dat speciaal in het leven is geroepen om
zij-instromers aan te trekken. Grof gezegd kun je een
onderscheid maken in doorstromers en zij-instromers.
Doorstromers zijn mensen die al langer bij de politie
werken en vervolgens de recherche instromen. De
zij-instromers zijn meestal hoger opgeleid en hebben
vaak enige jaren werkervaring achter de rug voordat zij
besluiten zich te laten omscholen.
-Waarom is er een specifieke rechercheopleiding voor zij-instromers
ontwikkeld?
De leergangen vormen een onderdeel van het
versterkingsprogramma Opsporing en Vervolging. Dat
programma is een uitkomst van het onderzoek dat
onder leiding van Posthumus heeft plaatsgevonden
naar hetgeen er op het vlak van de opsporing mis
ging rondom de Schiedammer parkmoord. Een item
dat uit het onderzoek naar voren kwam, is dat het
onderwijsniveau van de opsporingsambtenaren omhoog
moest om de kans op herhaling te voorkomen. Mede
in het licht van: de boeven worden steeds slimmer dus
moet ook de rechercheur slimmer worden, zijn die
leergangen tot stand gekomen. Het kwam erop neer
dat het rechercheonderzoek naar een hoger niveau
moest. Er zouden ook meer mensen van buiten de
politie binnengehaald moeten worden. Zij kunnen dan
 INTERVIEW

met een frisse blik tegen de materie aankijken, waardoor nog wel een slag in te maken. Ik krijg signalen dat het niet
tunnelvisies in de toekomst voorkomen kunnen altijd even gemakkelijk is voor de afgestudeerden om in
worden. een bepaalde werkcultuur aan de slag te gaan. Als ik naar
de ervaringen van mijn oud-studenten luister, dan ben ik
-Doet men veel praktijkervaring op of is het voornamelijk theorie er wel op gerustgesteld dat het goed komt. Voor velen
dat men voorgeschoteld krijgt? is het in het begin aftasten, maar gaandeweg vinden de
De doorstromer gaat ongeveer een dag per weer naar meesten hun draai in de organisatie en worden ze door
school. De rest van de tijd is hij aan het werk. De zij- de gevestigde orde geaccepteerd.
instromer is, in de twee jaar dat de opleiding duurt,
met name met het opdoen van kennis bezig. Hoewel -Wat wilt u uw cursisten uiteindelijk bijbrengen?
men veel theorie krijgt, betekent dat niet dat men Wat ik de cursisten graag bij wil brengen, is dat ze weten
alleen maar in de boeken zit. De studie is behoorlijk hoe veel invloed zij kunnen hebben op de uitkomst
praktijkgericht. Als ik kijk naar de onderdelen waarin ik van een zaak. Datgene wat zij in een proces-verbaal
les geef dan zijn het geen colleges die gegeven worden. opschrijven, kan grote gevolgen hebben voor de verdere
Het zijn meer discussielessen waar aan de hand van rechtsgang. In de lessen besteden we daar aandacht aan.
casussen wordt gediscussieerd over de juiste aanpak en Daarnaast discussiëren we over de grenzen van creatief
de mogelijke oplossingen. Het is dus wel de bedoeling opsporen. Ook ik, als burger, wil dat de politie veel
dat men praktijkervaring opdoet, maar daar wordt op boeven vangt en dat men daarbij op het scherps van de
verschillende manieren een invulling aangegeven. snede te werk gaat. Dit zonder dat de mensenrechten
tekort worden gedaan. Ze moeten leren inzien dat ze
- Waar kan men zich in specialiseren? op de justitie manier de grenzen moeten opzoeken in
In het eerste jaar worden de zij-instromers als ware blauw de mensenrechten. Op de politieschool hebben ze zo
geverfd; gaan ze de straat op en komen ze in aanraking niet leren denken. Als je de mensenrechten helder voor
met het basis politiewerk. In het tweede jaar gaan ze de ogen hebt, kun je beter gebruik maken van de ruimte die
INTERVIEW

verdieping in. Er zijn dan verschillende kernopgaven waar daarbij hoort. Dat is wat ik ze wil bijbrengen; inzicht in
ze zich mee bezig houden. In groepjes gaan ze onder de mensenrechten vergroten, opdat ze beter hun werk
andere een meer omvattend onderzoek nader analyseren. kunnen doen.
Gedurende die kernopgave krijgen ze voornamelijk
juridisch tactische lessen. Dan komen onderwerpen als -Tot slot, wat wilt u nog kwijt aan onze lezers?
bewijsrecht, financieel rechercheren, digitaal rechercheren
aan de orde. Er wordt gefocust op de juridische aspecten
van zo’n zaak. Het idee is dat ze op het eind van het
traject het onderzoek kunnen doorgronden. Ze worden
dan geacht de zaak van alle kanten te bekijken en de
fouten eruit te halen. In feite worden ze opgeleid om de
kritische noten in een rechercheonderzoek te zijn die de
tegenspraak kunnen organiseren. Binnen de trajecten kan
men zich verder specialiseren. Men kan dan bijvoorbeeld
een financieel recherchekundige worden of de forensisch
technische kant opgaan.

-Zijn er na de opleiding voldoende doorgroeimogelijkheden?

Opgemerkt moet worden dat de cursisten niet tot
leidinggevenden of managers worden opgeleid. In eerste
instantie worden ze tot inhouddeskundigen opgeleid. Ik
ben zelf erg benieuwd hoe de verschillende korpsen deze
mensen gaan opnemen in hun organisaties. Hoe ze daarin
zullen gedijen. Dat zal per korps anders zijn aangezien
het opzichzelfstaande organisaties zijn. Daar valt denk ik

43
 AD INFORMANDUM
Ad informandum
Sanne van Dam
Buschauffeur vrijgesproken van seks
of ontucht met vrouw met gebrekkige
ontwikkeling
De Rechtbank Zwolle heeft 29 september jl. een 58-jarige
buschauffeur vrijgesproken, die er van werd verdacht
dat hij seks dan wel ontucht zou hebben gehad met een
vrouwelijke passagier met een gebrekkige ontwikkeling.
De chauffeur en het meisje troffen elkaar gedurende
AD INFORMANDUM
enkele jaren regelmatig op één van de buslijnen waarop
de man regelmatig reed. Er ontstond toenadering
tussen beiden. Daarbij kwam het in de loop van
de tijd tot gemeenschap. Dit gebeurde een enkele
keer in de bus op een rustplaats. Enkele malen heeft
de chauffeur het meisje ook wel met zijn auto van
school opgehaald en hebben ze samen onderweg
naar haar huis op een afgelegen plaats seks gehad.
De zaak kwam aan het licht, toen het meisje
geëmotioneerd terugkwam op haar groep in het
tehuis waar zij verbleef, omdat de man de relatie met
haar had uitgemaakt. De man werd vervolgd voor de
artikelen 243 en 247 Sr, namelijk gemeenschap dan wel
ontucht met een vrouw waarvan verdachte wist dat ze
leed aan een gebrekkige ontwikkeling. De rechtbank
overweegt dat het in de delictsomschrijving van de
artikelen 243 en 247 Sr niet gaat om een gebrekkige
ontwikkeling of stoornis van de geestvermogens in het
algemeen. Het gaat, aldus de rechtbank, om de vraag
of het ‘slachtoffer’ door die gebrekkige ontwikkeling
en/of stoornis niet of onvoldoende haar wil omtrent
seksuele handelingen ten aanzien van haar persoon kan
bepalen. Uit het dossier is wel gebleken dat de vrouw
enigszins achterloopt in haar ontwikkeling, maar niet
is gebleken van een zodanige gebrekkige ontwikkeling
dat zij ook voor wat betreft haar seksuele gedragingen
niet zelfstandig beslissingen zou kunnen nemen. Nu
dit voor de rechtbank onvoldoende is komen vast te
staan, is de man van het ten laste gelegde vrijgesproken.
44
Hoge Raad vernietigt uitspraak
Hof Leeuwarden over belediging
politieagenten door studente
De verdachte uit deze zaak wordt verweten dat zij op
14 augustus 2005 in Groningen vier politieagenten
opzettelijk beledigd heeft door hen uit te maken voor
‘sukkels’, ‘klootzakken’, ‘loosers’ en ‘kankerlijers’. De
politierechter in Groningen heeft de verdachte daarvan
op 29 mei 2006 vrijgesproken. Het Gerechtshof
Leeuwarden heeft de verdachte op 6 februari 2007
ook in hoger beroep vrijgesproken. Het hof heeft
de geuite woorden in het algemeen wel beledigend
geacht, maar in dit geval niet omdat van politieagenten
een zeker incasseringsvermogen ten aanzien van
dergelijke opmerkingen mag worden verwacht.
Het hof noemt daarbij als omstandigheden dat de
verdachte, die aangeschoten was, haar uitlatingen
deed na een woordenwisseling temidden van het
nachtelijke uitgaanspubliek. De AG bij het hof heeft
cassatieberoep ingesteld tegen deze vrijspraak. Het
cassatiemiddel hield in dat het hof de grondslag van de
tenlastelegging zou hebben verlaten door een verkeerde
uitleg te geven aan de term ‘belediging’ in art. 266 Sr.
De HR komt tot de volgende redenering. ‘Een
mondelinge uitlating gedaan tegen iemand, is
beledigend als zij de bedoeling heeft die ander in zijn
eer en goede naam aan te tasten. Daarvan is in het
algemeen sprake als de uitlatingen woorden bevat die
een beledigend karakter hebben. De geuite woorden
‘sukkels’, ‘klootzakken’, ‘loosers’ en ‘kankerlijers’ zijn
te beschouwen als zulke beledigende woorden. De
omstandigheden waaronder die uitlatingen zijn gedaan
zijn van onvoldoende gewicht om daar in deze zaak
anders over te denken. De opvatting van het hof dat
politieagenten een zeker incasseringsvermogen ten
aanzien van dergelijke opmerkingen moeten hebben
is onjuist. Die opvatting vindt geen steun in het
recht,’ aldus de HR. ‘Aangezien het hof de woorden
op zichzelf beschouwd als beledigend opvat is dat
voldoende om aan te nemen dat er sprake is van een
belediging. De bijkomende omstandigheden in deze
zaak doen daar niet aan af.’ De HR heeft daarom 22
september jl. de uitspraak van het hof vernietigd en de
zaak terugverwezen naar het Gerechtshof Leeuwarden.

Voorwaardelijke werkstraf voor dodelijk
ongeval
De rechtbank ’s-Hertogenbosch heeft 6 oktober jl. een
21-jarige vrouw uit Den Dungen veroordeeld voor art. 6
WvW tot een voorwaardelijke werkstraf van zestig uren
en een voorwaardelijke ontzegging van de rijbevoegdheid
voor een jaar. De rechtbank acht bewezen dat de vrouw
vorig jaar in Heusden aanmerkelijk onvoorzichtig reed
en daarbij een 17-jarige jongen overreed waardoor die
jongen overleed. De vrouw had haar rijgedrag moeten
aanpassen aan de omstandigheden ter plaatse. De weg
waarop de vrouw reed is zo smal dat auto’s niet kunnen
uitwijken. Daarnaast is de weg gevaarlijk. De vrouw was
hiervan op de hoogte. Door te rijden met de snelheid
waarmee ze reed (ze reed ongeveer 70 kilometer per
uur, terwijl 60 kilometer per uur is toegestaan) heeft ze
onvoldoende zorgvuldigheid betracht. Bovendien gaat
de rechtbank er vanuit dat de vrouw reed met dimlicht.
Had ze gereden met groot licht, dan had zij ruim voor
het slachtoffer tot stilstand kunnen komen. De officier
van justitie eiste een voorwaardelijke gevangenisstraf
van een maand en een onvoorwaardelijke ontzegging
van de rijbevoegdheid voor een jaar. De rechtbank
achtte een lichtere straf voldoende, onder meer omdat
de vrouw contact heeft gezocht met de nabestaanden
om haar spijt te betuigen. Bovendien liet zij tijdens de
zitting blijken dat ze de ernst inziet van het leed dat zij
de nabestaanden van het slachtoffer heeft aangedaan.
De verdachte uit deze zaak
wordt verweten dat zij op 14
augustus 2005 in Groningen vier
politieagenten opzettelijk bele-
digd heeft door hen uit te ma-
ken voor ‘sukkels’, ‘klootzak-
ken’, ‘loosers’ en ‘kankerlijers’.
AD INFORMANDUM
Vrijspraak van genitale verminking
De Rechtbank Haarlem heeft op 10 september jl.
een 30-jarige man vrijgesproken van de hem ten laste
gelegde genitale verminking van zijn dochtertje van 6
jaar. De rechtbank stelt in het vonnis vast dat er sprake
is van een genitale verminking, die niet door het meisje
zelf is toegebracht. De rechtbank acht niet wettig en
overtuigend bewezen dat de vader  de verminking
heeft toegebracht. Volgens de rechtbank kan niet
met zekerheid worden vastgesteld wanneer en waar
de verminking heeft plaatsgehad. Hierdoor kan niet
worden bepaald hoeveel tijd is verstreken tussen het
moment van de verminking en het moment waarop het
meisje voor het eerst “papa” als de dader van de genitale
verminking noemt. Als hier langere tijd tussen heeft
gezeten, tast dit de betrouwbaarheid van de verklaring
van het meisje op dit punt aan. De rechtbank acht wel
bewezen dat de vader zijn dochtertje tussen 2004 en
2008 in haar wang heeft gebeten en haar meermalen
in het gezicht en op haar rug heeft geslagen. Voor
deze mishandelingen is de verdachte veroordeeld
tot 3 maanden gevangenisstraf. De rechtbank heeft
hierbij meegewogen dat het dochtertje, in deze
periode aan de zorg van verdachte was toevertrouwd
en zich bij hem veilig en geborgen heeft moeten
kunnen voelen. De verdachte heeft ernstig inbreuk
gemaakt op de lichamelijke integriteit van zijn zeer
jonge dochter. In zijn nadeel telt mee dat verdachte
eerder is veroordeeld voor geweldsmisdrijven.
45
OPROEP! AGENDA
Januari Februari Maart April Mei Juni
JuliNovember
Augustus ‘09September Oktober Novem-
ber December Januari Februari Maart
Alvast een fijne April
23 Mei Juni Juli Augustus
Kantoorbezoek Anker&Anker
Oktober November December Januari
September
December ‘09 April Mei Juni Juli Au-
kerstvakantie en een Februari
gustus
Maart
2 September Oktober
Laatste borrel November
van het jaar De-
cember Januari Februari Maart April Mei
en bekendmaking reisbestemming
gelukkig nieuw jaar buitenlandse reis.
Juni7 JuliBezoek
Augustus September Oktober
Hof Leeuwarden
November
9 December
Halfjaarlijkse ALVJanuari Februari

gewenst! 10
Maart

Kerstdiner
April en
Mei Juni
symposium
bekedmaking
Juli Augustus
tember Oktober November December Jan-
onderwerp
Sep-

uariJanuari
Februari
‘10 Maart April Mei Juni Juli
Augustus September Oktober November
27 Boekenmarkt
December Januari Februari Maart April
Mei Juni Juli Augustus September Okto-
ommissie: ber November December Januari Febru-
De Asega-c ari Maart April Mei Juni Juli Augustus
September Oktober November December
B a s O o s t e rdijk Kijk voor een actueel overzicht op
Maarten- en
Januari Februari M aart
www.simonvanderaa.nl! April Mei Juni
Harrie Bijn
Juli Augustus September Oktober Novem-
am ber December Januari Februari Maart
Sanne van D April Mei Juni Juli Augustus September
jes
Sanne Leent a Oktober November December Januari
uwald Februari Maart April Mei Juni Juli Au-
Marjolein B gustus September Oktober November De-
cember Januari Februari Maart April Mei
Juni Juli Augustus September Oktober
November December Januari Februari
Maart April Mei Juni Juli Augustus Sep-
tember Oktober November December Jan-
DE RECHTER uari Februari Maart April Mei Juni Juli
Jesse van Muylwijck
Augustus September Oktober November
December Januari Februari Maart April
Mei Juni Juli Augustus September Okto-
ber November December Januari Febru-
ari Maart April Mei Juni Juli Augustus
September Oktober November December
Januari Februari Maart April Mei Juni
Juli Augustus September Oktober Novem-
ber December Januari Februari Maart
April Mei Juni Juli Augustus September
Oktober November December Januari
Februari Maart April Mei Juni Juli Au-
gustus September Oktober November
December Januari Februari Maart April
46 Mei Juni Juli Augustus September Okto-
Advertentie Copy Copy