Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

Cel przedmiotu
Celem przedmiotu jest poznanie zasad pracy, obliczania i projektowania fundamentów pod
maszyny.

Wymagania wstępne
Znajomość podstaw mechaniki ogólnej, wytrzymałości materiałów i mechaniki budowli, teorii
układów równań różniczkowych zwyczajnych oraz podstaw MES.

Zakres tematyczny
Wykład
1 Przegląd niektórych typów fundamentów pod maszyny.
Przegląd typów maszyn i sił wzbudzających – klasyfikacja maszyn.
2 Drgania własne, wymuszone, nietłumione i tłumione – podstawowe wzory.
3 Podłoże sprężyste.
Drgania przestrzenne fundamentu blokowego.
Wzbudzenia harmoniczne, rezonans.
4 Teoria zderzenia dwóch mas. Uderzenie w układzie o jednym stopniu swobody.
Siła nagle przyłożona do układu z tłumieniem.
Impuls siły w układzie z tłumieniem.
5 Metody redukcji drgań. Wibroizolacja.
6 Fundamenty pod młoty.
Fundamenty ramowe.

Projekt
Obliczenia fundamentu blokowego pod maszynę wirnikową.

Warunki zaliczenia
Wykład: kolokwium - pisemny sprawdzian.
Ćwiczenia projektowe: wykonanie ćwiczenia projektowego.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

Literatura podstawowa
1. Lipiński J. Fundamenty pod maszyny, Arkady, Warszawa, 1985.
2. Kisiel I. Dynamika fundamentów pod maszyny. PWN, Warszawa 1957.
3. PN-B-03040. Fundamenty i konstrukcje wsporcze pod maszyny – Obliczenia
i projektowanie. 1980.
4. PN-81-B03020. Posadowienie bezpośrednie budowli Obliczenia statyczne
i projektowanie, 1981.
5. Lewandowski R. Dynamika konstrukcji budowlanych, Wyd. PP, Poznań 2006.
6. Chmielewski T., Zembaty Z. Podstawy dynamiki budowli, Arkady, Warszawa 1998.

Literatura uzupełniająca
1. Falkowski, Józef. Konstrukcje wsporcze pod maszyny. Koszalin. Wyższa Szkoła
Inżynierska, 1995.
2. Langer J. Dynamika budowli, Wyd. PWr, Wrocław 1980.
3. Major A. Dynamics in Civil Engineering, Analysis and Design, Vol. I, Fundamentals in
Vibration Theory and Practice Including Machine Foundations. Soil Dynamics.
Instrumentation. Vibration Tolerances. Vol. II, Foundations for Hammers,
Reciprocating Engines, and Other Machines. Vibration Isolation and Damping.
Akademiai Kiado, Budapest, 1980.
4. S. Prakash, V. K. Puri, Foundations for Machines: Analysis and Design, John Wiley &
Sons, 1988.2.
5. S. C. Arya, M. W. O'Neill, G. Pincus: Gulf Publishing Company1979.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

1. WSTĘP
2. FUNDAMENTY BLOKOWE
3. FUNDAMENTY RAMOWE
4. PRZEGLĄD TYPÓW MASZYN I SIŁ WZBUDZAJĄCYCH –
KLASYFIKACJA MASZYN
5. MATERIAŁY KONSTRUKCYJNE DO BUDOWY FUNDAMENTÓW POD
MASZYNY
6. ZALECENIA NORMOWE DO PROJEKTOWANIA FUNDAMENTÓW
BLOKOWYCH POD MASZYNY
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

1. WSTĘP
Fundament pod maszynę – jest to rodzaj fundamentu przeznaczony do montażu na nim
konkretnej maszyny (lub urządzenia). Na grunt przenoszone są obciążenia statyczne oraz
dynamicznych, które są generowane podczas pracy maszyny.
Fundamenty pod maszyny stanowią odrębną budowlę.

Świadome obliczanie i projektowanie fundamentów pod maszyny rozpoczęto około 100 lat
temu. Przed I Wojną Światową zagadnienie to jeszcze bardzo upraszczano, przyjmując do
obliczeń obciążenie maszynami zwiększone współczynnikiem o wartościach od 2,0 do 4,0.
W niektórych przypadkach było to postępowanie nieekonomiczne. W innych zaś mogło
prowadzić do awarii maszyny.

Istotny postęp w obliczaniu fundamentów pod maszyny odnieśli badacze niemieccy: Kayser,
Trocha i Rauch, którzy pod koniec lat dwudziestych ubiegłego wieku zaczęli podawać w prasie
technicznej metody obliczenia i projektowania fundamentów pod maszyny. Opublikowali je
w latach czterdziestych w trzytomowym dziele p.t. „Fundamenty pod maszyny i inne
dynamiczne zadania budowlane”. Głoszona przez Raucha teoria opierała się na tzw. metodzie
rezonansu, oceniającej pracę fundamentu z punktu widzenia występowania lub
niewystępowania zjawiska rezonansu. Metoda ta była powszechnie stosowana do połowy
ubiegłego stulecia.

Następnie wprowadzono do użycia metodę dopuszczalnych amplitud opracowaną przez

Makariczewa i Sawinowa.
Metoda ta, polega na ocenie pracy fundamentu pod kątem dopuszczalności lub
niedopuszczalności występujących w nim wielkości amplitud drgań rzeczywistych.

Na metodzie amplitud opiera się PN-80/B-03040 - Fundamenty i konstrukcje wsporcze pod

maszyny. Obliczenia i projektowanie.
Polskim wkładem myśli technicznej w tej dziedzinie jest opracowany w latach pięćdziesiątych
sposób projektowania fundamentów blokowych pod maszyny tłokowe i obrotowe oraz młoty.

Ze względu na charakter konstrukcji fundamenty pod maszyny dzielimy na:

 fundamenty blokowe,
 fundamenty ramowe.

Inne rodzaje fundamentów zaliczamy do jednej z wymienionych grup:

 np. fundamenty skrzynkowe do grupy blokowych,
 a fundamenty ścianowe do ramowych.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

2. FUNDAMENTY BLOKOWE
Fundamenty blokowe mają postać masywnej bryły, mniej lub bardziej regularnego kształtu.
Mogą się w niej znajdować wycięcia, wgłębienia lub otwory dla mocowania maszyny lub
prowadzenia przewodów.
Fundamenty blokowe są najczęściej stosowanymi fundamentami pod maszyny.
Zasadniczą cechą fundamentów blokowych jest duża sztywność, pozwalająca je uważać za
ustroje nieodkształcalne, posadowione sprężyście.

Fundamenty blokowe stosuje się pod maszyny tłokowe, kompresory, silniki elektryczne,
wentylatory, pompy, młoty matrycowe sprężarkowe i swobodnego kucia.

Rys. Fundament blokowy pod maszynę

Rys. Fundament blokowy pod maszynę

Odmianą fundamentów blokowych są:

 fundamenty skrzynkowe otwarte,
 lub fundamenty skrzynkowe zamknięte.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

Rys. Fundament skrzynkowy pod maszynę

Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

3. FUNDAMENTY RAMOWE
Fundamenty ramowe składają się z masywnej płyty dolnej, na której są ustawione 3, 4
a czasem nawet więcej ram poprzecznych usztywnionych między sobą belkami podłużnymi
oraz górną płytą fundamentu.

Rygle ram poprzecznych wraz z belkami podłużnymi i górną płytą są podstawą, do której
przytwierdza się maszyny, a w przestrzeni międzysłupowej umieszcza się przewody
i urządzenia instalacyjne.

Płyta dolna o grubości dobranej tak, aby zapewnić odpowiednią sztywność

i nieodkształcalność całej konstrukcji fundamentu ma również za zadanie stworzyć warunki
pełnego utwierdzenia słupów części ramowej.

W fundamentach ramowych zdolność wykonywania drgań jest wynikiem sprężystości samego

ustroju a poza tym i sprężystości podłoża, na którym posadowiono dolną płytę fundamentu.

Fundamenty ramowe stosuje się najczęściej pod maszyny obrotowe dające mniejsze siły
bezwładności niż maszyny tłokowe. Są to fundamenty pod turbozespoły, turbosprężarki,
turbodmuchawy, przetwornice itp. ich wysokość może dochodzić do 20m.

Rys. Fundament ramowy pod maszynę

Rys. Fundament ramowy pod maszynę

Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

4. PRZEGLĄD TYPÓW MASZYN I SIŁ WZBUDZAJĄCYCH – KLASYFIKACJA MASZYN

Maszyny dzielimy na:

grupy, klasy i kategorie w zależności od wielkości, sposobu i częstotliwości wywołujących ich
pracę obciążeń dynamicznych.

Jeżeli obciążenia te są niewielkie w porównaniu z ciężarem maszyny, to ich oddziaływanie na

konstrukcję podpierającą (fundament maszyny) można pominąć a samą konstrukcję obliczyć
tylko na obciążenie statyczne jako maszyny spokojne.

W przeciwnym wypadku należy uwzględnić oddziaływanie dynamiczne.

Przeprowadzenie ścisłego podziału maszyn na spokojne i niespokojne jest trudne i ocenę tego
rodzaju powinien przeprowadzić inżynier mechanik o odpowiedniej specjalności.

W zależności od działania ustawionych na nich maszyn fundamenty dzielimy na:

 fundamenty pod maszyny o działaniu udarowym; maszyny takie oddziałują na
fundament pojedynczymi impulsami lub seriami impulsów, występujących zwykle
dowolnie w czasie, jak np. młoty, kafary,
 fundamenty pod maszyny obrotowe, których dynamiczne oddziaływanie na
fundament wywołują siły odśrodkowe części wirujących, takich jak turbiny i generatory
elektryczne, maszyny elektryczne, wentylatory, pompy odśrodkowe,
 fundamenty pod maszyny o układzie korbowym; dynamiczne oddziaływanie na
fundament takich maszyn jest wywoływane ruchem postępowo zwrotnym niektórych
części maszyny, dającym harmonicznie zmienne siły masowe, występujące w jednym
lub w dwóch wzajemnie do siebie prostopadłych kierunkach, np. silniki spalinowe,
maszyny tłokowe, duże strugarki,
 fundamenty pod maszyny typu kruszarki, których dynamiczne oddziaływanie na
fundament jest wywołane ruchami łamiących lub kruszących elementów takich
maszyn jak łamacze, gniotowniki, kruszarki kamienia,
 fundamenty pod urządzenia walcownicze, których dynamiczne oddziaływanie na
fundament może być różne, w zależności od rodzaju maszyn; walce, zespoły
przekładni, silniki napędowe, reduktory, piły, nożyce itp.,
 fundamenty pod duże obrabiarki do metali, które mogą oddziaływać dynamicznie na
fundament w różny sposób zależnie od rodzaju pracy; są to tokarki, frezarki, strugarki,
szlifierki itp.

Ze względu na wielkość maszyny dzielimy na:

 małe – o ciężarze całkowitym do 30kN,
 średnie – o ciężarze całkowitym od 30kN do 100kN,
 duże – o ciężarze całkowitym ponad 100kN.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

Ze względu na intensywność sił wzbudzających maszyny dzielimy na:

 spokojne, w których amplituda sił wzbudzających (bezwładności, odśrodkowych itp.)
nie przekracza 1/10 ciężaru maszyny,
 niespokojne,
 wszystkie pozostałe maszyny.
Rozróżnia się cztery dynamiczne kategorie maszyn:
 kategoria I; dynamiczność maszyny mała, wielkość normalnej siły bezwładności
(wzbudzającej) do 0,1kN, np. obrabiarki do metali, tokarki do drewna, maszyny
przędzalnicze,
 kategoria II; dynamiczność maszyny średnia, wielkość normalnej siły bezwładności od
0,1kN do 1,0kN; np. strugarki poprzeczne, tarcze szlifierskie, pompy tłokowe o małej
mocy,
 kategoria III; dynamiczność maszyny duża, wielkość normalnej siły bezwładności od
1,0kN do 3,0kN; warsztaty tkackie, maszyny typograficzne, pompy tłokowe średniej
mocy,
 kategoria IV; dynamiczność maszyny bardzo duża, wielkość normalnej siły
bezwładności powyżej 3,0kN; kruszarki, stoły wibracyjne, pompy tłokowe o dużej
mocy.

Ze względu na prędkość ruchu rozróżnia się trzy grupy maszyn:

 grupa 1; prędkość ruchu maszyny mała, ilość drgań wzbudzających (liczba obrotów)
maszyny na 1 min - mniejsza od nm = 400,
 grupa 2; prędkość ruchu maszyny średnia 400 < nm 1400,
 grupa 3; prędkość ruchu maszyny duża nm > 1400.

Wskutek powodowania drgań maszyny nie tylko mogą być szkodliwe dla otoczenia, ale także
ich praca może być zakłócona lub uniemożliwiona jeśli posadowienie nie zabezpieczy im
odpowiednich warunków pracy.

Wyróżnia się pięć klas wrażliwości maszyn lub sprzętu na drganie podłoża:
 klasa I; bardzo wrażliwe, graniczna prędkość drgań harmonicznych podłoża do
υ = 0,1mm/s, szczególnie dokładne maszyny i urządzenia, np. mikroskopy,
elektroniczne maszyny i urządzenia do regulacji przyrządów optycznych,
 klasa II; średnio wrażliwe, υ = 1,0mm/s, np.: szlifierki do łożysk kulkowych, precyzyjne
tokarki z tolerancją do kilkudziesięciu mikronów,
 klasa III; mało wrażliwe υ = 3,0mm/s, np. tokarki zwykłej klasy dokładności, maszyny
włókiennicze, maszyny typograficzne,
 klasa IV; prawie niewrażliwe υ = 5,0mm/s, np. silniki, maszyny do szycia,
 klasa V; zupełnie niewrażliwe υ = 6,0mm/s, np.: wentylatory, kruszarki, stoły
wibracyjne, młoty.

Ze względu na znaczenie wyróżnia się cztery klasy maszyn:

 klasa I; znaczenie bardzo duże o zasięgu dla całego kraju,
 klasa II; znaczenie duże o zasięgu dla gałęzi przemysłu,
 klasa III; znaczenie średnie o zasięgu dla zakładu produkcyjnego,
 klasa IV; znaczenie małe o zasięgu dla wydziału zakładu.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

5. MATERIAŁY KONSTRUKCYJNE DO BUDOWY FUNDAMENTÓW POD MASZYNY

Fundamenty pod maszyny wymagają zastosowania dobrych materiałów i wykonawstwa na
odpowiednio wysokim poziomie. Uzasadnieniem jest dynamiczne obciążenie fundamentu,
wywołujące w nim zmienne naprężenia w krótkich odstępach czasu. Mamy więc do czynienia
z dokładnie jeszcze niezbadanym zmęczeniem betonu zbrojonego, koncentracją szkodliwych
naprężeń w miejscach osłabionych, trwałością materiału i jego odpornością na działanie
otaczającego środowiska.

Należy pamiętać, że najczęściej wartość zainstalowanej na fundamencie maszyny jest średnio

około 20-krotnie większa od kosztu fundamentu.

Obecnie fundamenty pod maszyny wykonuje się głównie z betonu zbrojonego.

Betonu nie zbrojonego używa się jedynie do fundamentów pod małe, spokojne maszyny, przy
czym dla zabezpieczenia przed rysami skurczonymi (mogącymi stanowić zaczątek dalszych
szkodliwych uszkodzeń) stosuje się konstrukcyjne zbrojenie powierzchniowe w postaci siatki
z prętów Φ8-16mm. Stal profilową stosuje się w wyjątkowych przypadkach do fundamentów
ramowych pod mniejsze maszyny.

Niedopuszczalnym jest stosowanie dynamicznych stalowych konstrukcji nośnych, ponieważ

oddziaływanie dynamiczne powoduje oddzielenie się sprężystej stali od betonu i szybkie
zniszczenie fundamentu. Także fundamenty murowane z cegły lub kamienia należy uznać za
rozwiązanie przestarzałe w odniesieniu do maszyn i dzisiaj nieuzasadnione.

5.1. FUNDAMENTY ŻELBETOWE

 Do wykonania fundamentów żelbetowych należy stosować beton klasy od C20/25.
 Beton powinien być jednorodny, bez raków i miejsc porowatych.
 Zbrojenie fundamentów pod maszyny ma nie tylko przenosić naprężenie rozciągające
ale chronić beton przed powstawaniem rys skurczowych.

Rysy skurczowe są niegroźne w konstrukcjach obciążonych statycznie

a w fundamentach pod maszyny mogą istotnie zmieniać sztywność i bezwładność
układu. W związku z tym stosuje się zwykle dużą ilość zbrojenia konstrukcyjnego,
w którym występuje nieznaczne naprężenie. Do tej pory wystarczające było
stosowanie stali zbrojeniowej klas: A-0 (ST0S-b) i A-I (St3SX-b, St3SY-b, St3S-b) jako
tańszych, a obecnie całe zbrojenie wykonuje się ze stali klasy C, np.: B500SP.

 W trakcie wykonania fundamentu należy zastosować taką organizację robót, aby

betonowanie bloku fundamentowego mogło być prowadzone bez przerw roboczych.
 Beton należy zagęszczać wibratorami wgłębnymi.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

6. ZALECENIA KONSTRUKCYJNE NORMOWE DO PROJEKTOWANIA

FUNDAMENTU BLOKOWEGO
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

Pracujące maszyny wywołują drgania, które przenoszą się na fundamenty, na grunt

budowlany, a dalej na ściany, stropy i dach budynku, w którym są zainstalowane, a także do
budynków sąsiednich, znajdujących się nieraz nawet w większej odległości.
Wśród gruntów najlepiej przenoszą drgania skały twarde oraz nawodnione grunty luźne
(kurzawka). Natomiast najlepsze tłumienie drgań dają średnio zwarte piaski i gliny w stanie
suchym lub mało wilgotnym.
Dobre posadowienie maszyny na fundamencie nie może całkowicie wyeliminować drgań
występujących w obiekcie a jedynie prowadzi do ich zmniejszenia w takim stopniu aby nie były
szkodliwe.

Szkodliwość drgań może się przejawiać w następujący sposób:

 spowodować uszkodzenie, a niekiedy nawet zniszczenie budynków i fundamentów
maszyny,
 utrudnić lub uniemożliwić pracę maszyny oraz wykonywanie różnych czynności w silnie
drgających pomieszczeniach,
 wywoływać warunki szkodliwe dla zdrowia człowieka przebywającego w drgającym
pomieszczeniu.

Podstawa opracowania
1. Lipiński J. Fundamenty pod maszyny, Arkady, Warszawa, 1985.
2. Kisiel I. Dynamika fundamentów pod maszyny. PWN, Warszawa 1957.
3. PN-B-03040. Fundamenty i konstrukcje wsporcze pod maszyny – Obliczenia
i projektowanie. 1980.
 Konstrukcje wsporcze pod maszyny | Wykład nr 1

4. PN-81-B03020. Posadowienie bezpośrednie budowli Obliczenia statyczne

i projektowanie, 1981.
5. Lewandowski R. Dynamika konstrukcji budowlanych, Wyd. PP, Poznań 2006.
6. Chmielewski T., Zembaty Z. Podstawy dynamiki budowli, Arkady, Warszawa 1998.