Młoda Polska

Ramy czasowe i nazwy epoki- wprowadzenie

Planty o świcie: Stanisław Wyspiański

RAMY CZASOWE EPOKI 4

Okres
Młodej Polski
obejmuje lata
1890 – 1918

Wieże kościoła Mariackiego: St. Wyspiański

 4
Historycy literatury za początek
epoki uznają kilka dat.
Wszystkie one mają charakter
umowny.
Według Andrzeja Makowieckiego
i Kazimierza Wyki –
największych znawców epoki –
Młoda Polska rozpoczyna się w
1890 roku. Z datą tą nie wiąże się
żadne ważne wydarzenie
literackie ani historyczne. Od
tego roku można dostrzec w
literaturze wyraźny wzrost
deklaracji filozoficznych i
artystycznych nowego pokolenia
literackiego.
 4
Tomasz Weiss uważa za początek rok
1891 – moment wydania pierwszego
tomiku POEZJI Kazimierza Przerwy -
Tetmajera. Inni badacze opowiadają
się za rokiem 1894, w którym
wydrukowany został drugi tomik
POEZJI Tetmajera. Dla jeszcze innych
„momentem startu” Młodej Polski
jest rok 1887 – czas powstania
warszawskiego tygodnika „Życie” lub
10 września 1898 – data przybycia
Stanisława Przybyszewskiego do
Krakowa. Dla Juliana
Krzyżanowskiego Młoda Polska
rozpoczyna się w roku 1895.
 Zapamiętaj! 4
Wraz z narodzinami
nowej epoki pisarze
pozytywistyczni nie
zaprzestali działalności
literackiej. Powstały
wtedy najlepsze dzieła
np. Lalka, Faraon,
Emancypantki – B.
Prusa; Gloria victis –
E. Orzeszkowej; Bez
dogmatu, Krzyżacy –
H. Sienkiewicza; cykl
sonetów Nad głębiami
– Adama Asnyka
 RÓŻNORODNOŚĆ NAZW EPOKI

Termin Młoda Polska po raz

pierwszy użyty został w roku
1898 w krakowskim piśmie
„Życie”. W ten sposób Artur
Górski – reprezentant młodego
pokolenia – zatytułował cykl
artykułów poświęconych
współczesnym zjawiskom
literackim. Nazwa utworzona
została na wzór popularnych
na Zachodzie określeń
najnowszej sztuki – Młoda
Francja, Młode Niemcy, Młoda
Skandynawia…
 MODERNIZM 4
Terminem modernizm
(od fr. słowa moderne
– nowoczesny) określa
się najczęściej
pierwsze
dziesięciolecie Młodej
Polski, czyli lata 1890
– 1900. Młodzi artyści
manifestowali za
pomocą tej nazwy
nowoczesność i
Wojciech Weiss: Demon, 1904.
przełomowość swej
sztuki.
 4
W historii
literatury polskiej
funkcjonują też
inne określenia
epoki:
• modernizm,
• neoromantyzm,
• dekadentyzm,
• fin de siècle.

Dziwny ogród: Józef Mehoffer

• Modernizm uchodzi za najbardziej bojową fazę epoki.
Wtedy wypowiedziano „wojnę” wcześniejszym
4
prądom artystycznym (przede wszystkim realizmowi)
oraz sformułowano większość manifestów i
programów literackich.
• Polscy twórcy podróżowali, studiowali na
europejskich uczelniach. W Monachium, Paryżu,
Wiedniu uczestniczyli w artystycznych dyskusjach,
których celem były poszukiwania nowego kształtu
sztuki. Spotkanie z najnowszymi europejskimi
prądami artystycznymi było dla nich bardzo ważnym
doświadczeniem. Dlatego też twórczość
pozytywistów wydawała się im nudna i
prowincjonalna. Młodzi twórcy buntowali się przeciw
prymatowi społecznych ról literatury, szukali nowych
autorytetów i świeżych doświadczeń.
Mniej interesowało ich życie codzienne, które opisywali
Prus i Orzeszkowa, bardziej – poszukiwania o
4
charakterze uniwersalnym. Od zawiłości
współczesnego świata uciekali w przestrzeń wyobraźni.

• Pisarze starszego pokolenia zarzucali

modernistom bezideowość, egoizm, narcyzm.

Stanisław Wyspiański: Chochoły (Planty nocą), 1898-99

 NEOROMANTYZM

• Nazwa neoromantyzm
sugeruje bliskie związki
epoki z romantyzmem. W
okresie Młodej Polski
nastąpił renesans
popularności Juliusza
Słowackiego. Twórcy
„Kordiana” przyznano
status pierwszego
symbolisty w naszej
literaturze. Odkryto poezję Stanisław Wyspiański: Ludwik Solski
Cypriana Kamila Norwida jako stary wiarus w „Warszawiance”,
(Zenon Przesmycki – 1904.
Miriam)
 4
• O fascynacji romantyzmem
świadczyło też powszechne
w tym czasie przypisywanie
artyście roli maga, kapłana,
jednostki wybranej,
• zainteresowanie mistyką,
• powrót do religii
• oraz sięganie po formę
otwartą w dziedzinie
kompozycji utworu
literackiego.

Stanisław Wyspiański: Polonia. Projekt

witraża do katedry lwowskiej, 1893-4
 Fin de siècle i dekadentyzm 4
to terminy używane
wymiennie. Pierwszy z nich
oznacza „koniec wieku”.
Wśród elit intelektualnych i
artystycznych lat 90
powszechne było poczucie
kresu kultury łacińskiej.
Ówczesna Europa przeżywała
głęboki kryzys (aksjologiczny,
artystyczny, naukowy),
chyliła się ku upadkowi.
Świadomość ta byłą owocem
lęku przed rodzącą się kulturą
masową, postrzeganą jako
nowe barbarzyństwo,
estetyczna dyktatura
motłochu.
 Jacek Malczewski:
Melancholia, 1890-94

Pod pojęciem dekadentyzmu rozumiemy dominujące w tym czasie

nastroje: smutku, zniechęcenia, nudy, rozczarowania do nauki,
niemocy. Pierwsi dekadenci to najczęściej dawni wyznawcy
scjentyzmu, którzy zwątpili w możliwości poznawcze ludzkiego
rozumu. Świat stał się dla nich labiryntem, przestrzenią
zagadkową i niebezpieczną. Formami obrony przed tak
pojmowaną rzeczywistością stały się alienacja, działalność
artystyczna, ucieczka w alkohol i narkotyki.
 Dziękuję za uwagę!
Opracowanie: mgr Paweł Domzalski