Wat je denkt ben je zelf

SANDER THOMAES

wat je

DEN K
ben je
T
ZELF
Een ontdekkingsreis door
je eigen hoofd
Met illustraties van Geert Gratama
 HET tussen leer je het antwoord op vragen als: Moeten vol-
wassenen wel eens huilen? Kun je je gedachten stopzet-

ZONNESTELSEL
ten? Doen je ouders ertoe? Hoe zal ik zijn als puber? En
waarom wordt er bij jou op school gepest?

VAN ONS HOOFD

Psychologen zijn net astronauten. Nou ja, zonder cool pak.
Maar psychologen zijn net astronauten omdat ze op ontdek-
kingsreis zijn, op zoek naar een andere wereld. Niet ver hier
vandaan, maar juist heel dichtbij: een wereld die zich af-
speelt in ons eigen hoofd. Daar valt ontzettend veel te
ontdekken. Want waarom ben jij wie je bent? Waarom heb je
gevoelens? Hoe werken gedachten? En wie of wat bepaalt
eigenlijk jouw gedrag?
Dit boek neemt je mee op reis naar de planeten in het
zonnestelsel van ons hoofd. De planeten hebben een
beetje vreemde namen: ‘Gevoel’, ‘Gedachten’, ‘Gedrag’,
‘Ik’, en ‘School’. Je ontdekt hoe deze planeten in elkaar
zitten en wat ze met elkaar te maken hebben. En onder-
 I N H O UD
Planeet Gevoel 8 Geschiedenisboek Zo verslaafd als een Poep van vroeger 151
Gevoelsmachines 12 van onszelf 53 duif 95
Naar binnen gluren 16 Kun je gedachten Liegbeesten 98 Planeet School 154
Waarom volwassenen stopzetten? 56 Code rood 101 School is geweldig 158
nooit huilen (of Rechters in een 28 jaar slapen 104 School is
toch wel) 20 rompertje 60 Iemand nog een donut? 107 slaapverwekkend 161
Als jij een bloem was 23 Barbies en kakkers 63 Snik, ik heb een tic 110 De pest van nu 164
Op een dag gaan we ‘Komt wel goed joh!’ 66 Is druk zijn een ziekte? 113 Schoolstress 167
dood 27 Fantastische Zwemmen in een
Waarom makkelijk als gedachten 69 Planeet Ik 116 zee van afleiding 170
het moeilijk kan? 30 Rooskleurige Als een steen in een Lettercodes kraken 173
Geen mens is een gedachten 72 rivier 120 Zijn meisjes slimmer
eiland 33 Doen zonder denken 75 In jezelf, op jezelf 124 dan jongens? 176
Besmettelijke Denken zonder doen 78 Ken jij jezelf ? 128 Een cadeau om mee
gevoelens 36 Over glazen bollen 131 te rammelen 179
Een geheime liefdestip 39 Planeet Gedrag 82 Doen je ouders ertoe? 134 Een roedel
Spokenspray en Op een onbewoond In de spiegel 137 klasgenoten 183
misschiendingen 43 eiland 86 Groeispurt der Rekenen met losse
Eerst je rug, dan je groeispurten 140 handen 186
Planeet Gedachten 46 buik, dan de rest 89 Jongen/meisje/… 144
Denkkracht 50 m&m’s op kleur 92 Gek, raar, anders 147 Veilig geland 190
 Planeet

G e V OE L
Je bent aanbeland op planeet Gevoel. Een klein Willen we wel echt gelukkig zijn? Kun jij voelen wat
pasje voor jou, maar een enorme stap voor de anderen voelen? Hoe gaan we om met de dood?
mensheid. Want wie of wat zouden we zijn zonder En hoe word je verliefd?
ons gevoel?
Ons gevoel zit ons soms in de weg. Het is pijnlijk,
vermoeiend, verwarrend, of gewoon lastig. Soms
willen we zo snel mogelijk van ons gevoel af, maar
dat lukt niet altijd. En soms is ons gevoel zichtbaar
voor anderen, ook als we dat helemaal niet willen.
Heel vervelend!
Toch is ons gevoel vooral handig. Het is als een
zaklantaarn die de weg door het doolhof van ons
leven verlicht. Ons gevoel vertelt ons wat we
allemaal willen en verlangen, ook als we dat nog
niet precies doorhebben. Het geeft ons een zetje in
de rug om te doen wat handig is, ook als we nog
niet hebben uitgedokterd wat dat zou kunnen zijn.
Dat is waar deze planeet over gaat. Over alles
wat ons raakt en drijft. Wat ons leven mooi of juist
pijnlijk maakt. Waarom ben jij soms verdrietig over
dingen waar je zusje haar schouders over ophaalt?

10
 G E VOELS -
M A CH I NES
Wij hebben elkaar nog nooit ontmoet. En toch ken ik jou.
Een beetje. Ik weet bijvoorbeeld dat jij soms verdrietig of
boos wordt als dingen niet gaan zoals je wilt. Ik weet ook
dat je iemand bent die walgt van vies eten. En laatst, die
keer dat je je heel erg schaamde? Toen wilde je het liefst
even van de aardbodem verdwijnen.
Klopt allemaal toch?
Tuurlijk ken ik jou niet echt. Maar deze gevoelens heb-
ben we allemaal. We zijn gevoelsmachines. Daarom weten
andere mensen een beetje hoe het is om jou te zijn. Of in
ieder geval, om jouw gevoelens te hebben.
Je hebt vast wel gehoord van het woord emotie. Het is
een grappig woord. De meeste mensen weten namelijk wel

12 13
ongeveer wat een emotie is, maar wat is het nou precies? stiekem wel handig. Andere mensen kunnen zo zien dat je
Dat is moeilijk uit te leggen, ook voor volwassenen. ervan baalt dat je iets stoms hebt gedaan. Ze zullen je eerder
Je denkt misschien: een emotie is een gevoel. Dat klopt. vergeven. Als je bang bent, spannen je spieren samen. Dat
Je voelt je verdrietig, boos, bang, schuldig, verveeld, jaloers, helpt om hard weg te rennen voor gevaar, als dat nodig is.
verrast of verward. En soms weet je niet precies wat je voelt, Onze emoties geven ons gedrag een duwtje in de goede
maar voel je je gewoon %^&*$W#&$. richting.
Maar een emotie is meer dan gevoel alleen. Een emotie
gaat ook over wat je denkt. Als je bijvoorbeeld boos bent op
iemand, denk je al snel: waarom doet die persoon zo stom!
Een emotie merk je ook op in je lichaam. Zo gaat je hart
bonzen als je ergens bang voor bent. En misschien het
belangrijkst: een emotie zorgt ervoor dat je iets wilt doen.
Wegrennen, schelden, sorry zeggen, knuffelen of lachen.
Maar er zijn nog meer voorbeelden. Weet je er zelf nog een?
Wat wil jij doen als je een emotie voelt?
Sommige emoties zijn best vervelend om te hebben. Toch
zijn ze juist goed voor je.
Dat zit zo. Kijk eens naar je eigen gezicht. Bijna alles wat
je ziet heeft nut. Je tanden zijn handig als je hard voedsel
wilt eten. De vorm van je oren helpt om goed te kunnen
horen. Je wimpers beschermen je ogen tegen stof. Dat werkt
bij emoties net zo. Elke emotie heeft nut. Als je iets stoms
hebt gedaan en je schaamt je, ga je blozen. Niet zo fijn, maar

14 15
 NA A R BI N NEN
GLU R E N
Doe je ogen eens dicht. Denk eens aan een willekeurige
klasgenoot en beeld je in dat hij of zij verdrietig is. Wat zie
je? Merk je misschien iets aan zijn of haar gezichtsuitdruk-
king? En wat hoor je? Valt je iets op aan zijn of haar stem?
Als je goed oplet, merk je het als iemand een emotie
voelt. Mensen die boos zijn bijvoorbeeld, fronsen vaak hun
wenkbrauwen. Of ze spannen hun spieren. Mensen die trots
zijn, maken hun lichaam groot - meestal zonder dat ze het
weten. Mensen die zich schamen, worden vaak rood. Dat
wist je al. Maar wist je ook dat ze vaak even op hun onder-
lip bijten?
Doordat je al je hele leven kijkt en luistert naar mensen
die emoties voelen, heb je veel geleerd over hoe je emoties

16
kunt herkennen. Soms herken je ze bewust, maar vaker nog te leren kennen. En goed om te onthouden: het is nooit
gaat het automatisch, zonder dat je je best hoeft te doen. ‘verkeerd’ om emoties te voelen, of je emoties nou prettig
Dat is heel handig. Zo kun je beter rekening houden met zijn, of juist niet.
anderen.
Maar hoe weet je nou wanneer je zelf emoties voelt? Dat
is best lastig. Je ziet je eigen gezicht nou eenmaal niet zo
vaak als dat van andere mensen. Tenzij je de hele dag in de
spiegel kijkt natuurlijk. Maar het is vooral lastig omdat we
vaak zo druk zijn met andere dingen. Daardoor letten we
niet goed op wat we precies voelen.
Daar is niets geks aan. Zo zitten mensen nou eenmaal in
elkaar. Toch kan het goed zijn om je af en toe even af te
vragen hoe je je voelt. Je zou het een dagelijkse emotie-­
check kunnen noemen. Zullen we het eens proberen?
Begin bij wat je voelt in je lichaam. Adem je rustig of
snel? Wat voel je in je buik? Zijn je handen gebald in een
vuist of zijn ze juist ontspannen? Merk je misschien nog iets
anders aan je lichaam? En neem ook eens een kijkje in je
gedachten. Hé, hoe is het, alles goed daar? Is er iets waar je
steeds weer aan moet denken? Of denk je juist aan niets?
Schieten je gedachten alle kanten op of zijn ze rustig?
Met zo’n dagelijkse emotie-check leer je beetje bij beetje
hoe emoties bij jou voelen. Het helpt je dus om jezelf beter

18 19
 W A AROM Het viel allemaal wel mee, gelukkig. Maar ik schrok,

V O LWA S SENEN
omdat ik het niet gewend was om grote mensen te zien
huilen. Ik dacht dat het iets was voor kinderen. Dus toen
mijn moeder huilde, moest er wel iets heel ergs aan de hand

NO O IT H U ILEN
zijn!
Wist je dat bijna alle volwassenen huilen? Sommigen
maar af en toe, misschien eens per jaar, maar de meesten

(OF TOCH WEL) veel vaker. Sommige volwassenen huilen dagelijks en bij
kleine dingen. Zelfs om iets wat hen niet zelf aangaat, maar
wat ze bijvoorbeeld zien op tv.
Heb jij je juf weleens zien Hoe kan het dat je dat bijna nooit ziet? Veel volwassenen
huilen? Of de buurman? De
glazenwasser misschien?
Ik was geloof ik
negen toen ik voor het
eerst een volwassene
zag huilen. Het was
m’n moeder. Ik weet
nog goed dat ik
ervan schrok. Ik
maakte me zorgen: is
er iets ergs aan de hand?
Komt het door mij?

21
huilen liever niet als er kinderen bij zijn. Ze willen voorko-
men dat kinderen zich ongerust maken. Of ze vinden dat
het niet past bij wie ze zijn, of bij hun beroep. Daarom heb
je waarschijnlijk nog nooit een leraar zien huilen.
Als volwassenen huilen, is dat soms omdat ze pijn hebben,
maar veel vaker omdat er ‘iets’ is gebeurd met andere men-
sen. Ze hebben ruzie, of voelen zich oneerlijk behandeld of
in de steek gelaten door mensen die belangrijk voor ze zijn.
En soms huilen volwassenen niet om hun eigen problemen,
maar juist om die van anderen. Ze nemen dan een beetje de
gevoelens over die iemand anders voelt.
Het is best bijzonder dat wij mensen huilen. Waarschijn-
lijk is er geen enkele andere diersoort die huilt. Soms
denken we te zien dat onze hond, kat of goudvis huilt, maar
dat is niet echt zo. We houden zo veel van onze huisdieren
dat we ons vergissen en denken dat ze op dezelfde manier
omgaan met gevoelens als wij.
Is huilen gezond? Niet per se. Het is in ieder geval niet zo
dat je je meteen fijn voelt wanneer je klaar bent met huilen.
Toch is huilen wel heel handig. Tranen zijn de emoji van
ons lichaam. Ze maken zichtbaar hoe we ons voelen. Als
mensen die om ons geven zien dat we huilen, zijn ze extra
aardig voor ons.
22
ALS JIJ EEN
BLOEM WAS
Weet je wat paardenbloemen zijn? Dat zijn die stevige,
gele bloemen waarvan je de pluisjes kunt wegblazen als ze
zijn uitgebloeid. Het bijzondere aan paardenbloemen is:
het maakt ze niet veel uit waar ze groeien, hoe warm het
er precies is, hoeveel regen er valt … Ze groeien overal en
altijd.
Andere bloemen zijn juist heel gevoelig voor hun omge-
ving. Orchideeën bijvoorbeeld. De orchidee kan uitgroeien
tot een geweldig mooie bloem, maar alleen als de omstan-
digheden precies goed zijn. Ze kunnen alleen mooi bloeien
op plaatsen waar toevallig een zeldzame schimmel aanwe-
zig is.
Als jij een bloem was, zou je dan meer lijken op een
23
paardenbloem of op een orchidee?
Als volwassenen het woord ‘gevoelig’ gebruiken, doen ze
dat meestal om mensen te beschrijven die sterke emoties
ervaren. Dus als iemand over jou zegt dat je een gevoelig
persoon bent, dan bedoelen ze waarschijnlijk dat je best
snel verdrietig, boos of blij bent.
In de psychologie betekent het woord gevoelig net iets
anders. Psychologen gebruiken dat woord om mensen te
beschrijven die gevoelig zijn voor hun omgeving. Mensen
voor wie het veel uitmaakt waar ze zijn, wie daar nog meer
zijn en hoe de sfeer er is.
Stel je voor, na de zomer krijg je een nieuwe juf. Je vindt
haar echt niet leuk. Ze luistert niet goed naar wat je zegt.
Soms doet ze dingen die je oneerlijk vindt. Wel kan ze net
zo goed uitleggen als andere juffen en meesters op school.
Denk je dat je evenveel zou leren bij deze juf als bij die
van vorig jaar?
Of stel dat je op een nieuwe sportclub gaat. De andere
kinderen kennen elkaar al goed en zien jou niet staan. Ook
lijken ze anders te zijn dan jij. De sport vind je wel heel
leuk. Denk je dat je op de sportclub zou blijven?
Dus: ben jij iemand die opmerkt hoe de sfeer is op de
plekken waar je bent? En word je door die sfeer beïnvloed?
Hoe zekerder je bent dat ‘ja’ voor jou het juiste antwoord
is, hoe gevoeliger je bent.
Gevoelig klinkt misschien als kwetsbaar. Dat is het niet.
Wel is het voor gevoelige kinderen extra belangrijk dat ze
25
een plek vinden die echt goed bij hen past. Op school, bij

OP EEN DAG
een vriendengroep, of later op het werk of bij een partner.
Dan bloeien ze net zo mooi als een orchidee.

GAAN WE DOOD
Ik was zeven jaar toen ik op een ochtend merkte dat mijn
konijn wel heel stil lag te slapen in haar hok. Maar ze lag
niet te slapen. Ze was dood. Later overleed mijn oma. En
daarna iemand van school. En weer later mijn beste vriend.
Steeds was het gevoel een beetje anders, maar toch ook
hetzelfde. Een combinatie van schrik, verdriet, gemis en
ongeloof. Misschien herken je dat gevoel wel.
Het leven is een avontuur. Niet als een survivalkamp dat
avontuurlijk zou moeten zijn, maar waarvan je vooraf het
programma al uit je hoofd kent. Nee, het leven is een echt,
groot, onbekend avontuur. Je hebt geen idee wat je te
wachten staat.
Misschien ga je in het buitenland wonen. Of blijf je juist

27
je hele leven in hetzelfde huis. Misschien leer je al vroeg in
je leven iemand kennen met wie je altijd samenblijft. Of
blijf je juist alleen. Misschien word je precies wat je wilt
worden - piloot, bioloog, leraar, boswachter of verwarmings-
monteur. Of iets waarvan je nu niet eens weet dat het
bestaat.
Er is maar één ding dat je echt zeker weet over je leven.
Dat is dat er een dag zal zijn dat het ophoudt. Dat je dood-
gaat.
Oorwurmen, meikevers, palingen, eekhoorns, wilde
zwijnen, maar ook chimpansees en je eigen hond of kat -
andere dieren beseffen waarschijnlijk niet echt dat ze een
keer doodgaan. Wij wel. En dat terwijl we juist zo graag
lang willen leven. Ai. Hoe gaan we daarmee om?
Bijna iedereen is bang om dood te gaan. Sommige men-
sen heel erg. Zo erg dat ze nauwelijks aan iets anders kun-
nen denken. Of steeds naar de dokter gaan om zeker te
weten dat ze niets mankeren. Andere mensen zijn wat
minder bang om dood te gaan, maar ook zij vinden het
meestal niet fijn om over de dood na te denken of te praten.
We zoeken naar manieren om om te gaan met het besef
dat we doodgaan. Eén zo’n manier is om er zo min mogelijk
bij stil te staan. Dat doen best veel mensen. Ze willen een
fijn leven leiden en niet zoveel nadenken over zware onder-
werpen.
Is dat goed of verkeerd? Geen van beide, misschien.
Iedereen moet voor zichzelf uitvinden wat werkt. Wel helpt
het als de dood geen taboe is, dus dat het niet verboden is
om erover te praten. Het is fijn als je het thuis of op school
kunt hebben over de dood, als je dat wilt. Want doodgaan
hoort bij het leven.
29