E. P.

Thompson, The Making of the

English Working Class

Ðñïëïãïò óôï
"öôéáîéìï ôçò áããëéêçò åñãáôéêçò ôáîçò"

Åôïýôï ôï âéâëßï Ý÷åé Ýíáí Üôóáëï ôßôëï, ï ïðïßïò üìùò, ðáñÜ ôçí áôóáëïóýíç ôïõ, åðéôåëåß ôï óêï-
ðü ôïõ. ÖôéÜîéìï, ãéáôß åßíáé ç ìåëÝôç ìéáò åíåñãçôéêÞò äéáäéêáóßáò ðïõ åßíáé áðïôÝëåóìá, áöåíüò ôçò
õðïêåéìåíéêÞò äñÜóçò êáé áöåôÝñïõ åîù-õðïêåéìåíéêþí ðáñáãüíôùí.1 Ç åñãáôéêÞ ôÜîç äåí áíÝôåéëå
óáí ôïí Þëéï ôçí ðñïêáèïñéóìÝíç þñá. ÐáñáâñÝèçêå óôï ßäéï ôçò ôï öôéÜîéìï.
ÔÜîç, áíôß ãéá ôÜîåéò, ãéá ëüãïõò ôùí ïðïéùí ç åîÝôáóç áðïôåëåß óôü÷ï áõôïý ôïõ âéâëßïõ. ÕðÜñ÷åé,
öõóéêÜ, ìéá äéáöïñÜ. "Ïé åñãáôéêÝò ôÜîåéò" åßíáé Ýíáò ðåñéãñáöéêüò üñïò ðïõ óõóêïôßæåé ôüóá ðïëëÜ
üóá ðïëëÜ ïñßæåé. ÓõíäÝåé ìå ÷áëáñü ôñüðï ìéá äÝóìç äéáêñéôþí öáéíïìÝíùí. ÕðÞñ÷áí ñÜöôåò åäþ
êáé õöáíôÝò åêåß, êáé üëïé ìáæß áðïôåëïýí ôéò åñãáôéêÝò ôÜîåéò.
Ìå ôïí üñï ôÜîç êáôáëáâáßíù Ýíá éóôïñéêü öáéíüìåíï, ôçí åíïðïßçóç åíüò áñéèìïý áíüìïéùí êáé
öáéíïìåíéêÜ áóýíäåôùí ãåãïíüôùí ðïõ Ýëáâáí ÷þñá ôüóï óôï ðåäßï ôçò áêáôÝñãáóôçò åìðåéñßáò, ü-
óï êáé óôï ðåäßï ôçò óõíåßäçóçò. ÅðéìÝíù åìöáôéêÜ óôï üôé ðñüêåéôáé ãéá Ýíá öáéíüìåíï éóôïñéêü. Äåí
âëÝðù ôçí ôÜîç óáí "äïìÞ", ïýôå êáí óáí "êáôçãïñßá", áëëÜ óáí êÜôé ðïõ ðñáãìáôéêÜ óõìâáßíåé (êáé
ìðïñåß íá áðïäåé÷èåß üôé Ý÷åé óõìâåß) óôéò áíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò.
ÐÝñá áðü áõôÜ, ç Ýííïéá ôçò ôÜîçò åíÝ÷åé ôçí Ýííïéá ôçò éóôïñéêÞò ó÷Ýóçò. Êáé üðùò êÜèå Üëëç ó÷Ý-
óç, åßíáé Ýíá ñåõóôü ðïõ äéáöåýãåé ôçí áíÜëõóç áí åðé÷åéñÞóïõìå íá ôï áêéíçôïðïéÞóïõìå óå êÜðïéá
äåäïìÝíç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ êáé íá áíáôÝìïõìå ôç äïìÞ ôïõ. Áêüìç êáé ôï ðéï ëåðôïðëåãìÝíï êïéíùíéï-
ëïãéêü äß÷ôõ èá áðïôý÷åé íá ìáò äþóåé Ýíá äåßãìá ôçò ôÜîçò, üðùò áêñéâþò èá áðïôý÷åé íá ìáò äþóåé
Ýíá äåßãìá ôçò áãÜðçò Þ ôçò õðáêïÞò. Ç ó÷Ýóç ðñÝðåé ðÜíôá íá åíóáñêþíåôáé óå áëçèéíïýò áíèñþ-
ðïõò êáé ó' Ýíá áëçèéíü ðëáßóéï. ÅðéðëÝïí, äåí ìðïñïýìå íá Ý÷ïõìå äýï îå÷ùñéóôÝò ôÜîåéò, êáèåìéÜ
ìå ôç äéêÞ ôçò áíåîÜñôçôç ýðáñîç êé Ýðåéôá íá ôéò öÝñïõìå óå ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõò. Äåí õðÜñ÷åé áãÜ-

1
Åäþ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ïé üñïé "agency" êáé "conditioning", áíôéèåôéêÜ ìåôáîý ôïõò. Ï äåýôåñïò óçìáßíåé ôç äñÜóç
êÜôù áðï óõíèÞêåò ðïõ âñßóêïíôáé Ýîù áðü ôï äñïí õðïêåßìåíï. ÌåôáöñÜæïõìå ôï áðüóðáóìá üðùò ôï
ìåôáöñÜæïõìå, ãéáôß ç áõôïëåîåß ìåôÜöñáóç (êÜôé óáí "êáôÜ óõíèÞêç äñÜóç") ìÜëëïí éäéïêáôáóêåõÞ èá Þôáí. Ï
Thompson ðÜíôùò, ìÜëëïí èá äéáöùíïýóå ïôé õðÜñ÷åé Ýíá óôáèåñü áíôéêåéìåíéêü ðëáßóéï ìÝóá óôï ïðïßï
äéåîÜãåôáé ôï öôéÜîéìï ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò. Åííïåß ïôé ç åñãáôéêÞ ôÜîç öôéÜ÷íåé ôïí åáõôü ôçò êáé ôáõôü÷ñïíá
ôïõò áíôéðÜëïõò ôçò, ïé ïðïßïé ðÜíôùò êáèþò êé áõôïß ìå ôç óåéñÜ ôïõò "óõìâáßíïõí", áðïôåëïýí ðáñÜãïíôåò Ýîù
áðü ôçí åñãáôéêÞ ôÜîç ðïõ óõìâÜëëïõí óôï öôéÜîéìü ôçò... (Ó.ô.ì)
7
ðç äß÷ùò åñáóôÝò ïýôå õðáêïÞ äß÷ùò ôóéöëéêÜäåò êáé äïõëåõôÝò. Êáé ç ôÜîç óõìâáßíåé üôáí êÜðïéïé
Üíèñùðïé, óáí áðïôÝëåóìá êïéíþí åìðåéñéþí (ðïõ êëçñïíüìçóáí Þ âßùóáí ïé ßäéïé) íéþèïõí êáé åêöñÜ-
æïõí ìéá êïéíüôçôá óõìöåñüíôùí, áðü ôç ìéá ìåôáîý ôïõò, êé áðü ôçí Üëëç åíÜíôéá óå Üëëïõò áíèñþ-
ðïõò, ôùí ïðïßùí ôá óõìöÝñïíôá åßíáé äéáöïñåôéêÜ (êáé óõíÞèùò áíôßèåôá) áðü ôá äéêÜ ôïõò. Ç ôáîé-
êÞ åìðåéñßá êáèïñßæåôáé óå ìåãÜëï âáèìü áðü ôéò ðáñáãùãéêÝò ó÷Ýóåéò ìÝóá óôéò ïðïßåò ïé Üíèñùðïé
ãåííéïýíôáé Þ åéóÝñ÷ïíôáé äß÷ùò ôç èÝëçóÞ ôïõò. Ç ôáîéêç óõíåßäçóç, áðü ôçí Üëëç, åßíáé ï ôñüðïò ìå
ôïí ïðïßï ïé Üíèñùðïé áíôáðåîÝñ÷ïíôáé ó' áõôÝò ôéò åìðåéñßåò ìå ðïëéôéóìéêïýò üñïõò: åíóùìáôþíå-
ôáé Ýôóé óå ðáñáäüóåéò, áîéáêÜ óõóôÞìáôá, éäÝåò êáé èåóìïýò. Áí ç åìðåéñßá ðáñïõóéÜæåôáé ëïéðüí êá-
èïñéóìÝíç, ç ôáîéêÞ óõíåßäçóç êáèüëïõ êáèïñéóìÝíç äåí åßíáé. Ìðïñïýìå íá äéáêñßíïõìå ìéá ëïãéêÞ
óôéò áíôéäñÜóåéò ïìÜäùí ìå ðáñüìïéåò åðáããåëìáôéêÝò åíáó÷ïëÞóåéò ðïõ âéþíïõí ðáñüìïéåò åìðåéñß-
åò, áëëÜ äåí ìðïñïýìå íá ìéëÞóïõìå ãéá êáíÝíá íüìï. Ç óõíåßäçóç ôçò ôÜîçò áíáäýåôáé ìå ôïí ßäéï
ôñüðï óå äéáöïñåôéêïýò ôüðïõò êáé ÷ñüíïõò, áëëÜ ðïôÝ ìå ôïí ßäéï áêñéâþò ôñüðï.
ÕðÜñ÷åé óÞìåñá Ýíáò ðáíôá÷ïý ðáñüí ðåéñáóìüò íá õðïèÝóïõìå ðùò ç ôáîç åßíáé Ýíá ðñÜãìá. Áí
êáé äåí Þôáí áõôü ôï íüçìá ìå ôï ïðïßï ÷ñçóéìïðïßçóå ôïí üñï ï Ìáñî óôá äéêÜ ôïõ éóôïñéêÜ ãñá-
ðôÜ, ôï óõãêåêñéìÝíï ëÜèïò íïèåýåé ðïëëÞ áðü ôç "ìáñîéóôéêÞ" óêÝøç ôùí åðüìåíùí ÷ñüíùí. "Áõôü",
ç åñãáôéêÞ ôÜîç äçëáäÞ, õðïôßèåôáé ðùò äéáèÝôåé ìéá áëçèéíÞ, óõãêåêñéìÝíç õðüóôáóç, ç ïðïßá ìðï-
ñåß íá ïñéóôåß ó÷åäüí ìáèçìáôéêÜ - ôüóïé Üíèñùðïé ðïý Ý÷ïõí ôÜäå ó÷Ýóç ìå ôá ìÝóá ðáñáãùãÞò.
Ìüëéò ãßíåé áõôÞ ç õðüèåóç, åßíáé ðëÝïí äõíáôü íá óõíá÷èåß ëïãéêÜ ç ôáîéêÞ óõíåßäçóç ðïõ "áõôü" èá
Ýðñåðå íá Ý÷åé (áëëÜ óðáíßùò Ý÷åé) áí âÝâáéá "áõôü" åß÷å ôçí ðñÝðïõóá áíôßëçøç ôçò èÝóçò ôïõ êáé
ôùí áëçèéíþí ôïõ óõìöåñüíôùí. ÕðÜñ÷åé üìùò ìéá ðïëéôéóôéêÞ õðåñäïìÞ ìÝóù ôçò ïðïßáò áõôÞ ç á-
íáãíþñéóç óõíçèßæåé íá åìöáíßæåôáé ìå ìç áðïäïôéêïýò ôñüðïõò. ÔÝôïéåò ðïëéôéóôéêÝò õóôåñÞóåéò êáé
äéáóôñåâëþóåéò åßíáé ìåãÜëïò ìðåëÜò, êé Ýôóé åýêïëá ðåñíÜ êáíåßò áðü ôéò èåùñÞóåéò ôÝôïéïõ åßäïõò
óå êÜðïéá èåùñßá õðïêáôÜóôáóçò: êüììáôá, óÝ÷ôåò êáé èåùñçôéêïß ðïõ áðïêáëýðôïõí ôçí ôáîéêÞ óõ-
íåßäçóç, ü÷é üðùò åßíáé, áëëÜ üðùò ïöåßëåé íá åßíáé.
ÁëëÜ Ýíá ðáñüìïéï óöÜëìá äéáðñÜôôåôáé êáèçìåñéíÜ óôçí Üëëç Üêñç ôïõ éäåïëïãéêïý ÷Üóìáôïò.
Óå ìéá ôïõ ìïñöÞ, áõôü ôï óöÜëìá åêöñÜæåôáé áðïêëåéóôéêÜ ìå áñíçôéêüôçôá. Åö' üóïí ç ÷ïíäñïåé-
äÞò Ýííïéá ôçò ôÜîçò ðïõ áðïäßäåôáé óôï Ìáñî ìðïñåß íá äéáøåõóèåß ìå ìåãÜëç åõêïëßá, äéÜöïñïé õ-
ðïèÝôïõí üôé êÜèå áíáöïñÜ óå ôÜîç äåí åßíáé ðáñÜ Ýíá åîåõôåëéóôéêü èåùñçôéêü êáôáóêåýáóìá ðïõ
åðéâÜëëåôáé ìå ôï æüñé ðÜíù óôá ðñáãìáôéêÜ óôïé÷åßá êáé ãåãïíüôá. ¸ôóé, ìðïñïýí íá õðïóôçñßæïõí
ìå åõêïëßá ðùò ç ôÜîç ðïôÝ äåí óõíÝâç. Ìå ìéá Üëëç ìïñöÞ, êáé ìÝóù ìéáò ðåñßåñãçò áíôéóôñïöÞò,
åßíáé äõíáôü íá ðåñÜóåé êáíåßò áðü ìéá äõíáìéêÞ óå ìéá óôáôéêÞ èåþñçóç ôçò ôÜîçò. "Áõôü" -ç åñãá-
ôéêÞ ôÜîç- õðÜñ÷åé, êáé ìðïñåß íá ïñéóôåß ìå áñêåôÞ áêñßâåéá óáí óõóôáôéêü êïììÜôé ôçò êïéíùíéêÞò
äïìÞò. Ç ôáîéêÞ óõíåßäçóç, ùóôüóï, åßíáé Ýíá êáêü ðñÜãìá ðïõ åðéíïÞèçêå áðü ðåñéèùñéáêïýò äéá-
íïïýìåíïõò, áöïý êáèåôß ðïõ äéáôáñÜóóåé ôçí áñìïíéêÞ óõíýðáñîç ïìÜäùí ðïõ åðéôåëïýí äéáöïñå-
ôéêïýò "êïéíùíéêïýò ñüëïõò" (êáèõóôåñþíôáò óõíåðþò ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç) ðñÝðåé íá áðïäïêé-
ìÜæåôáé óáí "áäéêáéïëüãçôï äéáôáñáêôéêü óýìðôùìá".2 Ôï ðñüâëçìá åßíáé íá âñåèïýí ïé ôñüðïé þóôå
"áõôü" íá ÷åéñáãùãçèåß þóôå íá áðïäå÷èåß ôïí "êïéíùíéêü ñüëï" ôïõ, êáé ïé ôñüðïé þóôå ôá ðáñÜðï-
íÜ ôïõ íá "áíôéìåôùðéóôïýí êáé íá äéï÷åôåõèïýí" ìå ôïí êáëýôåñï äõíáôü ôñüðï.
Áí üìùò Ý÷ïõìå óôï ìõáëü ìáò ðùò ç ôÜîç åßíáé ìéá ó÷Ýóç, êáé ü÷é Ýíá ðñÜãìá, äåí ìðïñïýìå íá
óêåöôüìáóôå ìå ôÝôïéïõò ôñüðïõò. "Áõôü" äåí õðÜñ÷åé, ïýôå ãéá íá äéáèÝôåé éäåáôÜ óõìöÝñïíôá êáé

2
¸íá ðáñÜäåéãìá ôÝôïéáò ðñïóÝããéóçò, ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí ðåñßïäï ðïõ êáëýðôåé êé åôïýôï ôï âéâëßï, ìðïñåß íá
âñåèåß óôç äïõëåéÜ åíüò óõíÜäåëöïõ ôïõ êáèçãçôÞ Talcott Parsons: N. J. Smelser, Social Change in the Industrial
Revolution (1959)
8
óõíåßäçóç, ïýôå ãéá íá êåßôåôáé óáí áóèåíÞò óôá áíáôïìéêÜ ôñáðÝæéá ôùí êÜèå åßäïõò ñõèìéóôþí. Ïý-
ôå êáé ìðïñïýìå íá ãõñßæïõìå ôá ðñÜãìáôá áíÜðïäá, üðùò Ýêáíå Ýíáò ãíùóôüò êáé ðÝñá áðü êÜèå áì-
öéóâÞôçóç åéäéêüò ðïõ (óå ìéá ìåëÝôç ôùí ôÜîåùí ôüóï öáíáôéêÜ ðñïóçëùìÝíç óôç ìåèïäïëïãßá ðïõ
öôÜíåé óôï óçìåßï íá áðïêëåßåé ôçí åîÝôáóç Ýóôù êáé ìßáò ôáîéêÞò êáôÜóôáóçò óå êÜðïéï ðñáãìáôéêü
éóôïñéêü ðëáßóéï) ìáò ðëçñïöïñåß:

Ïé ôÜîåéò âáóßæïíôáé óôéò äéáöïñÝò íüìéìçò éó÷ýïò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå óõãêåêñéìÝíåò èÝóåéò, äç-
ëáäÞ óôç äüìçóç ôùí êïéíùíéêþí ñüëùí áíáöïñéêÜ ìå ôéò åðéäéþîåéò ôïõò ãéá åîïõóßá (...) Ýíá Ü-
ôïìï ãßíåôáé ìÝëïò ìéáò ôÜîçò ðáßæïíôáò Ýíá êïéíùíéêü ñüëï ó÷åôéêü ìå áõôÞ ôçí ôÜîç áðü ôçí Ü-
ðïøç ôçò Üóêçóçò åîïõóßáò (...) ÁíÞêåé óå ìéá ôÜîç ãéáôß êáôÝ÷åé ìéá èÝóç óå ìéá êïéíùíéêÞ ïñãÜ-
íùóç. Ôï íá åßóáé ìÝëïò ìéáò ôÜîçò åßíáé Üìåóç óõíÝðåéá ôçò õéïèÝôçóçò åíüò êïéíùíéêïý ñüëïõ3

Ôï åñþôçìá, öõóéêÜ, åßíáé ðþò ôï Üôïìï Ýöôáóå í' áíáëÜâåé áõôü ôïí "êïéíùíéêü ñüëï" êáé ðþò áõôÞ
ç óõãêåêñéìÝíç "êïéíùíéêÞ ïñãÜíùóç" (ìå ôá äéêáéþìáôá éäéïêôçóßáò êáé ôéò óõãêåêñéìÝíåò äïìÝò å-
îïõóßáò) âñÝèçêå åêåß. Êé áõôÜ åßíáé åñùôÞìáôá éóôïñéêÜ. Áí óôáìáôÞóïõìå ôçí éóôïñßá ó' Ýíá óõãêå-
êñéìÝíï óçìåßï, ôüôå äåí õðÜñ÷ïõí ôÜîåéò, ìüíï Ýíá ðëÞèïò áôüìùí ìå Ýíá áíôßóôïé÷ï ðëÞèïò åìðåé-
ñéþí. ÁëëÜ áí ðáñáôçñÞóåé êáíåßò áõôïýò ôïõò áíèñþðïõò ãéá ìéá åðáñêÞ ðåñßïäï êïéíùíéêÞò áëëá-
ãÞò, èá äåé ôéò ó÷Ýóåéò ôïõò, ôéò éäÝåò ôïõò, ôïõò èåóìïýò ôïõò, íá ðáßñíïõí ìïñöÞ êáé êáôåýèõíóç. Ç
ôÜîç ïñßæåôáé áðü ôïõò áíèñþðïõò êáèþò æïõí ôçí éóôïñßá ôïõò, êáé, óå ôåëéêÞ áíÜëõóç, áõôüò åßíáé
êáé ï ìïíáäéêüò ïñéóìüò ôçò.
Áí êáé ìïõ öáßíåôáé ðùò äéáêáôÝ÷ïìáé áðü áíåðáñêÞ êáôáíüçóç ôùí ìåèïäïëïãéêþí åíáó÷ïëÞóå-
ùí äéáöüñùí êïéíùíéïëüãùí, åëðßæù ðáñüë' áõôÜ åôïýôï ôï âéâëßï íá ðñïóöÝñåé óôçí êáôáíüçóç ôçò
ôÜîçò. Ãéáôß åßìáé ðåðåéóìÝíïò ðùò äåí ðñüêåéôáé íá êáôáëÜâïõìå ôçí ôÜîç ðáñåêôüò áí ôçí åííïÞóïõ-
ìå óáí êïéíùíéêü êáé ðïëéôéóìéêü ó÷çìáôéóìü, ðïõ áíáäýåôáé áðü äéáäéêáóßåò ïé ïðïßåò ìðïñïýí íá
ìåëåôçèïýí ìüíï êáèþò åîåëßóóïíôáé ãéá óçìáíôéêÝò éóôïñéêÝò ðåñéüäïõò. Óôá ÷ñüíéá áíÜìåóá óôï
1780 êáé ôï 1832, ïé ðåñéóóüôåñïé åñãáæüìåíïé Üããëïé Ýöôáóáí íá íéþèïõí ìéá êïéíüôçôá óõìöåñü-
íôùí ìåôáîý ôïõò êáé ìéá áíôßèåóç óõìöåñüíôùí áðÝíáíôé óôïõò êõâåñíÞôåò êáé ôïõò åñãïäüôåò ôïõò.
Ìå ôç óåéñÜ ôçò, åêåßíç ç Üñ÷ïõóá ôÜîç Þôáí äéáéñåìÝíç ìå ÷ßëéïõò ôñüðïõò, êáé óôçí ðñáãìáôéêüôç-
ôá áðÝêôçóå ôç óõíï÷Þ ôçò áêñéâþò êáôÜ ôçí ßäéá ðåñßïäï, êáèþò óõãêåêñéìÝíïé áíôáãùíéóìïß åðéëý-
èçêáí (Þ îåèþñéáóáí) ìðñïóôÜ óôïí êßíäõíï ìéáò åîåãåñìÝíçò åñãáôéêÞò ôÜîçò. Åßíáé ìå áõôü ôïí ôñü-
ðï ðïõ ç ðáñïõóßá ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò Þôáí, óôá 1832, ï ðéï óçìáíôéêüò ðáñÜãïíôáò óôç âñåôáíéêÞ
ðïëéôéêÞ æùÞ.
Ôï âéâëßï åßíáé ãñáììÝíï ìå áõôü ôïí ôñüðï. Óôï ðñþôï ìÝñïò áó÷ïëïýìáé ìå ôéò ðñïûðÜñ÷ïõóåò
ëáúêÝò ðáñäüóåéò ôïõ 18ïõ áéþíá êáé ôïõò ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò åðçññÝáóáí ôéò ôáñá÷Ýò ôùí Ãéá-
êùâßíùí4 êáôÜ ôç äåêáåôßá ôïõ 1790. Óôï äåýôåñï ìÝñïò ðåñíÜù áðü ôéò õðïêåéìåíéêÝò óôéò áíôéêåéìå-
íéêÝò åðéññïÝò -óôéò åìðåéñßåò ïìÜäùí åñãáôþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò âéïìç÷áíéêÞò åðáíÜóôáóçò ðïõ
ìïõ öáßíåôáé ðùò åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÝò. Åðé÷åéñþ åðßóçò ìéá áðïôßìçóç ôïõ ÷áñáêôÞñá ôçò íÝáò
åñãïóôáóéáêÞò åñãáóéáêÞò ðåéèáñ÷ßáò êáé ôçò ó÷Ýóçò ôçò ìå ôçí åêêëçóßá ôùí ìåèïäéóôþí. Óôï ôñßôï
ìÝñïò êáôáðéÜíïìáé ìå ôçí éóôïñßá ôïõ ðëçâåéáêïý ñéæïóðáóôéóìïý êáé, ðåñíþíôáò áðü ôïõò ëïõäß-

3
R. Dahrendorf, Class and Class Conflict in Industrial Society (1959)
4
Ï Thompson åííïåß ôï âñåôáíéêü ãéáêùâßíéêï êßíçìá, ôï ïðïßï óýìöùíá ìå ôïí ßäéï, Ýìïéáæå ëéãüôåñï ìå ôïõò
ãéáêùâßíïõò ôçò ÃáëëéêÞò åðáíÜóôáóçò êáé ðåñéóóüôåñï ìå ôïõò ðáñéóéíïýò áêôÞìïíåò ðïõ Ýìåéíáí óôçí éóôïñßá
ìå ôï üíïìá sans culottes (Ó.ô.ì.)
9
ôåò,5 öôÜíù ìÝ÷ñé ôçí çñùéêÞ åðï÷Þ ôïõ ôÝëïõò ôùí íáðïëåüíôéùí ðïëÝìùí. ÔÝëïò, óõæçôÜù ìåñéêÜ æç-
ôÞìáôá ðïëéôéêÞò èåùñßáò êáé ôáîéêÞò óõíåßäçóçò êáôÜ ôéò äåêáåôßåò ôïõ 1820 êáé ôïõ 1830.
Ôï âéâëßï åßíáé ìéá ïìÜäá ìåëåôþí óå èÝìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìåôáîý ôïõò, êé ü÷é ìéá óõíå÷Þò áöÞ-
ãçóç. ÅðéëÝãïíôáò áõôÜ ôá èÝìáôá, åß÷á õð' üøç ìïõ, ìåñéêÝò öïñÝò, ðùò Ýãñáöá õðü ôï âÜñïò ðá-
íôïäýíáìùí ïñèïäïîéþí. ÕðÜñ÷åé ç ÖáìðéáíÞ ïñèïäïîßá, êáôÜ ôçí ïðïßá ç ìåãÜëç ðëåéïøçößá ôùí
åñãáæïìÝíùí äåí åßíáé ðáñÜ ðáèçôéêÜ èýìáôá ôïõ laissez faire, ìå ôçí åîáßñåóç åëÜ÷éóôùí ïñáìáôéóôþí
ïñãáíùôþí (óõãêåêñéìÝíá ôïõ Francis Place6). ÕðÜñ÷åé Ýðåéôá ç ïñèïäïîßá ôùí åìðåéñéêþí éóôïñéêþí
ôçò ïéêïíïìßáò, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ïé Üíèñùðïé ðïõ åñãÜæïíôáé åßíáé åñãáôéêÞ äýíáìç, ìåôáêéíïý-
ìåíïé ðëçèõóìïß Þ "óôïé÷åßá", åîáéñåôéêÜ ÷ñÞóéìá óôï ãÝìéóìá óôáôéóôéêþí ðéíÜêùí. ÕðÜñ÷åé ç ïñèï-
äïîßá ôçò "ðñïüäïõ" óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ç ðåñßïäïò øÜ÷íåôáé åîïíõ÷éóôéêÜ ãéá ðñïäñüìïõò êáé
ðñùôïðüñïõò ôïõ êñÜôïõò ðñüíïéáò, ãéá ðñïãüíïõò ìéáò óïóéáëéóôéêÞò êïéíïðïëéôåßáò, Þ (ðéï ðñü-
óöáôá) ãéá ðñþéìá ðáñáäåßãìáôá ôùí ëåãüìåíùí "ïñèïëïãéêþí âéïìç÷áíéêþí ó÷Ýóåùí". ÊÜèå ìéá áðü
áõôÝò ôéò ïñèïäïîßåò Ý÷åé ìéá óõãêåêñéìÝíç åãêõñüôçôá. ¼ëåò ðñïóÝèåóáí êÜôé óôç ãíþóç ìáò. Ç äéá-
öùíßá ìïõ ìå ôéò ðñþôåò äýï åßíáé üôé óõóêïôßæïõí ôç äñþóá õðïêåéìåíéêüôçôá ôùí åñáãáæüìåíùí áí-
èñþðùí, ôï âáèìü óôïí ïðïßï óõíåéóÝöåñáí, ìå ôéò äéêÝò ôïõò óõíåéäçôÝò ðñïóðÜèåéåò, óôçí éóôïñé-
êÞ åîÝëéîç. Ç äéáöùíßá ìïõ ìå ôçí ôñßôç åßíáé ïôé äéáâÜæåé ôçí éóôïñßá õðü ôï öùò êáôïðéíþí ðñïôå-
ñáéïôÞôùí êé ü÷é üðùò óõíÝâáéíå üôáí óõíÝâáéíå. Ìüíï ïé åðéôõ÷çìÝíïé (ìå ôçí Ýííïéá åêåßíùí ôùí ï-
ðïßùí ïé ëá÷ôÜñåò êé ïé ðñïóäïêßåò áíôéóôïß÷çóáí óå êÜðïéá êáôïðéíÞ åîÝëéîç) ðåñíïýí áðü ôï ößë-
ôñï ôçò ìíÞìçò áõôþí ôùí éóôïñéêþí. Ôá ôõöëÜ äñïìÜêéá, ïé çôôçìÝíïé áãþíåò êáé ïé çôôçìÝíïé ïé ß-
äéïé, îå÷íéïýíôáé.
Åãþ áð' ôç ìåñéÜ ìïõ, åðéæçôþ íá äéáóþóù ôï öôù÷ü êáëôóïðïéü, ôï ëïõäßôç èåñéóôÞ, ôïí "áðáñ-
÷áéùìÝíï" ÷åéñüíáêôá õöáíôÞ, ôïí "ïõôïðéóôÞ" ôå÷íßôç, áêüìç êáé ôïí ðëáíçìÝíï áêüëïõèï ôçò Joanna
Southcott7 áðü ôçí ôåñÜóôéá óõãêáôÜâáóç ôùí ìåôáãåíÝóôåñùí. ºóùò ïé ôÝ÷íåò êáé ïé ðáñáäüóåéò ôïõò
íá ðÝèáéíáí. ºóùò íá 'ôáí ïðéóèïäñïìéêÞ ç å÷èñüôçôÜ ôïõò óôï íÝï âéïìç÷áíéêü êüóìï. ºóùò íá 'ôáí
öáíôáóéþóåéò ôá êïéíïôéóôéêÜ éäáíéêÜ ôïõò. Êé ßóùò íá 'ôáí áðåñßóêåðôåò ïé åîåãåñôéêÝò óõíùìïóßåò
ôïõò. ÁëëÜ üëïé ôïõò Ýæçóáí ó' åêåßíïõò ôïõò êáéñïýò ôçò Ýíôïíçò êïéíùíéêÞò áíáôáñá÷Þò êé åìåßò ü-
÷é. Ïé ðñïóäïêßåò ôïõò Þôáí Ýãêõñåò ìå ôïõò üñïõò ôçò äéêÞò ôïõò åìðåéñßáò, êáé, üðïôå ãßíïíôáé èý-
ìáôá ôçò éóôïñßáò, ðáñáìÝíïõí, êáôáäéêáóìÝíïé óôéò äéêÝò ôïõò éäéùôéêÝò æùÝò, áðüíôåò.
Ôï ìïíáäéêü ìáò êñéôÞñéï äåí èá 'ðñåðå íá åßíáé ôï áí ïé ðñÜîåéò êÜðïéïõ äéêáéïëïãïýíôáé õðü ôï
öùò ôùí êáôïðéíþí åîåëßîåùí. Óôï êÜôù êÜôù, ïýôå êé åìåßò åßìáóôå óôï ôÝëïò ôçò êïéíùíéêÞò åîÝëé-

5
Êßíçìá ôùí Üããëùí åñãáôþí ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áéþíá. Åêôüò áð' ôï íá óðÜíå ôéò -ðñùôïöáíåßò ôüôå- ìç÷áíÝò
ôçò âéïìç÷áíéêÞò ðáñáãùãÞò, ðñÜãìá ãéá ôï ïðïßï Ýìåéíáí ãíùóôïß íá óçìáßíïõí ôç ìåôáöõóéêÞ áíôßäñáóç óôçí
ôå÷íïëïãéêÞ "ðñüïäï", ïé ëïõäßôåò åðéôßèïíôáí óôçí éäéïêôçóßá ôùí áöåíôéêþí ôïõò -óðáñôÜ, áêßíçôá, æþá êáé
êÜèå åßäïõò ìç ìç÷áíéêÝò õðïäïìÝò êáôáóôñÝöïíôáí ìå åðéìÝëåéá. Áõôü ôïõëÜ÷éóôïí õðïóôçñßæåé ï Thompson,
ðïõ ìÜëëïí åßíáé êáé ï ðñþôïò ðïõ áíáãíþñéóå óôïõò Ëïõäßôåò Ýíá åñãáôéêü êßíçìá, ìå óõíùìïôéêïýò êáíüíåò
êáé äñÜóç. (Ó.ô.Ì.)
6
Ôå÷íßôçò êáé áãêéôÜôïñáò ôïõ ôÝëïõò ôïõ 18ïõ êáé ôùí áñ÷þí ôïõ 19ïõ áéþíá. Áðü ôá ðéï ìåôñéïðáèÞ ìÝëç êé
Ýíáò áðü ôïõò ðñïÝäñïõò ôçò London Corresponding Society, ìéáò ïñãÜíùóçò ðïõ ðÜëåõå çìéðáñÜíïìá ãéá ôç
ãåíßêåõóç ôïõ äéêáéþìáôïò ôçò øÞöïõ êáé èåùñåßôáé áðü ôïí Thompson ðïëý óçìáíôéêÞ. (Ó.ô.Ì.)
7
Ç Joanna Southcott, ç "ìåãáëýôåñç ðñïöÞôéóóá áð' üëåò" çôáí êüñç ÷ùñéêïý êáé ïéêéáêÞ âïçèüò. Óôá 1801
äçìïóßåõóå ôï ðñþôï áðü ôá ðïëëÜ ôçò öõëëÜäéá, ãåìÜôï, üðùò êé áõôÜ ðïõ áêïëïýèçóáí, ìå áüñéóôåò
ìåóóéáíéêÝò ðñïöçôåßåò êáôáóôñïöÞò êáé ïëÝèñïõ, êáèþò êáé åðéèÝóåéò óôçí êõñßáñ÷ç åêêëçóßá ôùí ìåèïäéóôþí
êáé óôïõò ðëïýóéïõò. Ç áßñåóç ôùí ðéóôþí ôçò Joanna áðëþèçêå óå ìåãÜëï ìÝñïò ôçò Âñåôáíßáò, áíôëþíôáò ìÝëç
áðü ôéò êáôþôåñåò ôÜîåéò êáé öôÜíïíôáò óôçí áêìÞ ôçò íá áñéèìåß 100.000 "ðéóôïýò" (Ó.ô.Ì.)
10
îçò. Óå êÜðïéïõò áðï ôïõò ÷áìÝíïõò áãþíåò ôùí áíèñþðùí ôçò âéïìç÷áíéêÞò åðáíÜóôáóçò, ìðïñåß íá
áíáêáëýøïõìå ôçí åðßãíùóç êïéíùíéêþí êáêþí ðïõ áêüìç ðåñéìÝíïõí ôç èåñáðåßá ôïõò. ÅðéðëÝïí, ôï
ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ êüóìïõ óÞìåñá áêüìç áíáìåôñÜôáé ìå ôá ðñïâëÞìáôá ôçò âéïìç÷áíïðïßçóçò
êáé ôïõ ó÷çìáôéóìïý äçìïêñáôéêþí èåóìþí, ìå ðñïâëÞìáôá äçëáäÞ ðïõ áíáëïãïýí ìå ðïëëïýò ôñü-
ðïõò óôéò åìðåéñßåò ôçò âéïìç÷áíéêÞò åðáíÜóôáóçò. Ïé áãþíåò ðïõ ÷Üèçêáí óôçí Áããëßá èá ìðïñïý-
óáí, óôçí Áóßá Þ óôçí ÁöñéêÞ, íá êåñäçèïýí.
ÔÝëïò, ìéá óçìåßùóç áðïëïãßáò ðñïò ôïõò óêþôïõò êáé ôïõò ïõáëïýò áíáãíþóôåò. ÐáñáìÝëçóá áõ-
ôÝò ôéò éóôïñßåò, ü÷é áðü óùâéíéóìü, áëëÜ áðü óåâáóìü. ÅðåéäÞ áêñéâþò ç ôÜîç åßíáé ôüóï ïéêïíïìéêüò
üóï êáé ðïëéôéóìéêüò ó÷çìáôéóìüò, Þìïõí åîáéñåôéêÜ ðñïóåêôéêüò óôéò ãåíéêåýóåéò ðÝñá áðü ôçí Áã-
ãëéêÞ åìðåéñßá. (Áó÷ïëÞèçêá ìå ôïõò Éñëáíäïýò, ü÷é óôçí Éñëáíäßá, áëëÜ óáí ìåôáíÜóôåò óôçí Áããëß-
á). Ç ÓêùôóÝæéêç ðåñßðôùóç ðéï óõãêåêñéìÝíá, åßíáé ôï ßäéï äñáìáôéêÞ êáé ôï ßäéï âáóáíéóìÝíç ìå ôç
äéêÞ ìáò. Ç ÓêùôóÝæéêç ãéáêùâßíéêç åîÝãåñóç Þôáí ðéï Ýíôïíç êáé ðéï çñùéêÞ. ÁëëÜ ç ÓêùôóÝæéêç éóôï-
ñßá äéáöÝñåé óçìáíôéêÜ. Ï Êáëâéíéóìüò äåí Þôáí ßäéïò ìå ôï Ìåèïäéóìü, áí êáé åßíáé äýóêïëï íá ðåé
êáíåßò ðïéïò áð' ôïõò äýï, óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áéþíá, Þôáí ï ÷åéñüôåñïò. Äåí õðÞñ÷å ðëçèõóìüò ÷ù-
ñéêþí óôçí Áããëßá óõãêñßóéìïò ìå ôïõò ìåôáíÜóôåò áðü ôá óêùôéêÜ õøßðåäá. Êáé ç ëáúêÞ êïõëôïýñá
Þôáí ðïëý äéáöïñåôéêÞ. Åßíáé äõíáôüí ëïéðüí, ôïõëÜ÷éóôïí ìÝ÷ñé ôç äåêáåôßá ôïõ 1820, íá èåùñÞóïõ-
ìå ðùò ç ÁããëéêÞ êáé ç ÓêùôóÝæéêç åìðåéñßá åßíáé îå÷ùñéóôÝò, áöïý ïé åìðïñéêïß êáé ïé ðïëéôéêïß äå-
óìïß Þôáí ðåñéóôáóéáêïß êáé áíþñéìïé (...).
Ôï æÞôçìá ôïõ öôéáîßìáôïò ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò åßíáé, êáôÜ Ýíá ìÝñïò, æÞôçìá çèéêïý. Óôï ðéï áðëü
ôïõ åðßðåäï, óçìáßíåé ïôé åíäÝ÷åôáé ðïëëïß îå÷ùñéóôïß åñãÜôåò íá åß÷áí ôçí áßóèçóç ïôé ìåôÝ÷ïõí, ü-
÷é óå óðïñáäéêÜ îåóðÜóìáôá ôïõ ü÷ëïõ, áëëÜ üôé óôçñßæïõí Ýíá êßíçìá ìå êáèáñÜ äéêïýò ôïõò, ôáîé-
êïýò óôü÷ïõò, êáé ìéáí áõôïðåðïßèçóç ðïõ ôïõò åðÝôñåðå íá õðïìÝíïõí ôçí áíùôåñüôçôá ôùí áíôé-
ðÜëùí ôïõò óå öõóéêÜ êáé çèéêÜ ìÝóá. Ôï ÌÜñôç ôïõ 1817, êáôÜ ôçí ðïñåßá ðñïò ôï Ëïíäßíï, Ýðéá-
óáí óôï Ashburn ôïõ Derbyshire Ýíá íåáñü õöáíôÞ. Óôçí ôóÝðç ôïõ âñÞêáí ôï ðáñáêÜôù óçìåßùìá:
"ÐáôÝñá êáé ìÜíá
Ýöôáóá ó' áõôÞ ôçí ðüëç óÞìåñá ôï âñÜäõ êé åëðßæù íá ìåßíù üëç ôç íý÷ôá. ×Üïò åðéêñáôåß ðáíôïý,
êé Üëëïõò áðü ìáò ôïõò áöÞíïõí íá ìðïõí óôçí ðüëç, êé Üëëïõò ôïõò áöÞíïõí áð' Ýîù. Ó' üëï ôï äñü-
ìï üðùò åñ÷üìáóôáí, ìáò åß÷å æþóåé óôñáôüò êáé ðïëëïß ãýñéóáí ðßóù... ÂëÝðïõìå êáèáñÜ ðùò åßíáé
áðïöáóéóìÝíïé íá ìáò óôáìáôÞóïõí, êáé ðïëëïýò áðü ìáò ôïõò êëåßóáíå öõëáêÞ óå üëåò ôéò ðüëåéò
ðïõ ðåñÜóáìå. Ôá óðáèéÜ ôïõò áóôñÜöôïõí ðÜíù áð' ôá êåöÜëéá ìáò, áëëÜ ôá ðñÜãìáôá åßíáé üðùò åß-
íáé..."
Êáé êáôáëÞãåé: "ðåßôå óå üëïõò ðùò íéþèù êáëÜ, ðéï êáëÜ áðü ðïôÝ, ðáñüëï ðïõ äåí îÝñù áí óå äÝ-
êá ëåðôÜ äå èá ì' Ý÷ïõíå êëåßóåé óôç öõëáêÞ. Åßìáé ãíÞóéïò ìåôáññõèìéóôÞò êáé äå ìå íïéÜæåé ü,ôé êé
áí ãßíåé". Áõôü åííïþ üôáí ëÝù ìéá íÝá ôáîéêÞ áõôïðåðïßèçóç.
¼óï ãéá ôïí èåùñçôéêü ïñéóìü ôçò ôÜîçò, ìðïñþ ìüíï íá åðáíáëÜâù êÜôé ðïõ Ýãñáøá êé áëëïý:
Ïé êïéíùíéïëüãïé ðïõ óôáìÜôçóáí ôç ìç÷áíÞ ôïõ ÷ñüíïõ êáé, áãêïìá÷þíôáò åííïéïëïãéêÜ, êáôÝâç-
êáí ìÝ÷ñé ôï ìç÷áíïóôÜóéï ãéá íá äïõí ôß óõìâáßíåé, ìáò ëÝíå ïôé ðïõèåíÜ äåí åíôüðéóáí ìéá ôÜîç.
Ìðïñïýí ìüíï íá âñïõí Ýíá ðëÞèïò áíèñþðùí ìå äéáöïñåôéêÝò áðáó÷ïëÞóåéò, åéóïäÞìáôá, èÝóåéò
óôçí éåñáñ÷ßá, êáé ôá ëïéðÜ êáé ôá ëïéðÜ. ÖõóéêÜ êé Ý÷ïõí äßêéï, áöïý ç ôÜîç äåí åßíáé ôï Ýíá Þ ôï Üë-
ëï áíôáëëáêôéêü ôçò ìç÷áíÞò, áëëÜ ï ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï ç ìç÷áíÞ äïõëåýåé ìüëéò ôåèåß óå ëåéôïõñ-
ãßá - ü÷é ôï Ýíá Þ ôï Üëëï óõìöÝñïí, áëëÜ ç ôñéâÞ ìåôáîý ôùí óõìöåñüíôùí - ç ßäéá ç êßíçóç, ç æÝóôç,
ï óáìáôÜò. Ç ôÜîç åßíáé Ýíáò êïéíùíéêüò êáé ðïëéôéóìéêüò ó÷çìáôéóìüò (ðïõ óõ÷íÜ âñßóêåé êáé ôéò èå-
óìéêÝò åêöñÜóåéò ôïõ) ðïõ äåí ìðïñåß íá ïñéóôåß áöçñçìÝíá, Þ áðïìïíùìÝíá, áëëÜ ìüíï ìÝóá áðü
ôéò ó÷Ýóåéò ôïõ ìå ôéò Üëëåò ôÜîåéò. Êáé óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç, ï ïñéóìüò ìðïñåß ìüíï íá äùèåß ìÝóá
11
óôï ðåäßï ôïõ ÷ñüíïõ -ðÜåé íá ðåß ìÝóá áðü äñÜóç êáé áíôßäñáóç, áëëáãÞ êáé óýãêñïõóç. ¼ôáí ìé-
ëÜìå ãéá ìéá ôÜîç, Ý÷ïõìå óôï ìõáëü ìáò ìéá ÷áëáñÜ ïñéæüìåíç ïìÜäá áíèñþðùí ðïõ óõììåñßæåôáé ôá
ßäéá óõìöÝñïíôá, ôéò ßäéåò êïéíùíéêÝò åìðåéñßåò, ôéò ßäéåò ðáñáäüóåéò êáé ôá ßäéá áîéáêÜ óõóôÞìáôá, ðïõ
Ý÷ïõí ôçí ôÜóç íá óõìðåñéöÝñïíôáé óáí ìéá ôÜîç, íá ïñßæïõí ôïí åõáôü ôïõò, óôéò ðñÜîåéò êáé óôéò óõ-
íåéäÞóåéò ôïõò, óå ó÷Ýóç ìå Üëëåò ïìÜäåò áíèñþðùí ìå ôáîéêïýò ôñüðïõò. Ç ßäéá ç ôÜîç üìùò, äåí
åßíáé Ýíá ðñÜãìá -ç ôÜîç åßíáé êÜôé ðïõ óõìâáßíåé.
Áõôü ôï âéâëßï åßíáé ìéá ðñïóðáèåéá íá ðåñéãñÜøù áõôü ôï óõìâÜí, áõôÞ ôç äéáäéêáóßá áõôïáíáêÜ-
ëõøçò êáé áõôïêáèïñéóìïý.

12