Ter voorbereiding

• Surf naar
– www.men&.com
– Of installeer op je telefoon de men&meter app
Module 1
Naar een onderwijskundig
referentiekader
2021-2022
Structuur
 Conclusies
• Kwaliteit van onderwijs vereist complex
referentiekader
• Referentiekader = “bril” om actoren,
processen en variabelen te onderscheiden
• Onderscheid nodig micro-, meso- en
macroniveau
• Kijk naar de research evidence
• Maar kies zelf voor een “onderzoekende
”houding “ bij wat werkt in onderwijs
 Even testen
• Surf naar
– www.menti.com
– Of installeer op je telefoon de mentimeter app
 Even testen
• Ga naar men$.com en voer de code in
(interac)ef )jdens de les)
• Je krijgt een inleidende vraag.
 Leren en instructie
• Veel aandacht in de pers
• Veel controverses
• Veel mythes

• Te weinig aandacht voor “evidence”

• Teveel simplisJsche visie: reducJonisme
• Te weinig aandacht voor beslissingsruimte
leraar
 Leren en instruc@e

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/07/20/vlaamse-leerlingen-moeten-vanaf-2023-centrale-toetsen-afleggen/
 Leren en instructie

https://www.standaard.be/cnt/dmf20210831_93946357
 Leren en instructie

https://www.standaard.be/cnt/dmf20210923_97585265
 Leren en instructie: complex

• Inzicht in onderwijs vraagt inzicht in en

respect voor complexiteit.
• Waar moet je als leraar zoal rekening mee
houden bij het opzeNen van “instrucJe”?
Ordenen: referen@ekader
 Spelen deze een rol?
• Kenmerken van actoren?
minister, leraren, leerlingen, ouders, directie, zorgcoördinatoren …

• Aard van processen die we opzetten?

toetsen, samenwerken, vergaderen, roosteren, toezicht houden, straffen …

• Waarden van variabelen?

geslacht, zittenblijven, geslaagd, armer, voorkennis, motivatie, zelfconcept …

• Spelen die een rol?

• Zie onderzoeksevidentie (Hattie, 2009).

https://visible-learning.org/hattie-ranking-influences-effect-sizes-learning-achievement/
 Speelt dit een rol?

+ verbeteren
tov normale verdeling

https://visible-learning.org/hattie-ranking-influences-effect-sizes-learning-achievement/
 Speelt dit een rol?

- verslechteren
tov normale verdeling Interpretatie?

https://visible-learning.org/hattie-ranking-influences-effect-sizes-learning-achievement/
 Speelt dit een rol?
• Onderzoeksevidentie
• Effect size d = x
• d verwijst naar aantal standaarddeviaties dat
leerprestaties opschuiven
- verslechteren + verbeteren
tov normale verdeling tov normale verdeling
h"ps://www.klascement.net/lesmateriaal/?q=zelfevalua:e
h"ps://blogs.worldbank.org/impactevalua:ons/if-you-pay-teachers-based-performance-do-you-get-be"er-
teachers-or-do-they-work
 Speelt dit een rol?
• Effect van leerlingen eigen prestaties laten inschatten
d= 1.44
• Effect van inkomen leraar afhankelijk maken van prestaties
d= 0.05

+ verbeteren
+ verbeteren
tov normale verdeling
tov normale verdeling
 Speelt dit een rol?
• Vanaf wanneer is een effect “belangrijk” ?
• Gemiddelde van alle Ha@e-effecten bij variabelen, processen
en actoren: d = .40 Vuistregel d .40
 Referentiekader
• Ordenen van processen, variabelen en actoren
op verschillende aggregaJeniveau
– Micro (klasniveau)
– Meso (schoolniveau, opleidingsniveau)
– Macro (beleidsniveau, systeemniveau)

Let op! Andere volgorde

dan in handboek
 Microniveau
• Klasniveau

Instructie
– Actoren
– Processen
– Variabelen
 Microniveau: instructie
• InstrucJe = didacJsch handelen =
5 beslissingen:
leerdoelen, werkvormen, leerstof, media, evalua)e
Microniveau: instructie

https://www.standaard.be/cnt/dmf20210906_97639683
 Microniveau: instruc@e
• Instructie - didactisch handelen - 5 beslissingen
om leerlingen aan het werk te zetten
– Leerdoelen: wat wil je dat de leerlingen “DOEN”?
– Werkvormen: hoe zorg je ervoor dat de leerlingen iets
“DOEN”; hoe zet je ze aan het werk?
– Leerstof: welk inhouden kies je waarmee leerlingen
iets “DOEN”; opdrachten, verhalen, teksten,
voorbeelden … ?
– Media: Hoe bied je inhouden en opdrachten aan?
– Evaluatie: hoe controleer je of de leerlingen ”DOEN”
wat je nastreeft?
 Microniveau: instructie
• Instructie = didactisch handelen =
5 beslissingen die gericht zijn op ‘doen’:

– Leerdoelen
– Werkvormen
– Leerstof
– Media
– Evaluatie
 Microniveau: instructie
Voorbeeld
Wat hee\ grootste effect op leerprestaJes?
• Leerdoelen formuleren
• Samenwerkend leren i.p.v. individueel leren
• Huiswerk
• Veel testen
• Geven van voorbeeldoplossingen
 Microniveau: instructie
Wat hee\ grootste effect op leerprestaJes
• Leerdoelen formuleren d = .56
• Samenwerkend leren i.p.v. individueel leren d = .59
• Huiswerk d = .29
• Veel testen d = .34
• Geven van voorbeeldoplossingen d = .57
 Microniveau: instruc@e
Wat heeft grootste effect op leerprestaties
• Instructie via het Internet
• Directe instructie (snel, gefocust, kleine groep,
direct terugkoppeling, specifiek leerdoel)
• Peer tutoring (leerlingen les aan elkaar)
• Terugkoppeling geven (feedback)
• Hoge prestaties eisen vooraleer verder te gaan
 Microniveau: instructie
Wat heeft grootste effect op leerprestaties
• Instructie via het Internet d = .18
• Directe instructie (snel, gefocust, kleine groep, direct
terugkoppeling, specifiek leerdoel) d = .59
• Peer tutoring (leerlingen les aan elkaar) d = .55
• Terugkoppeling geven d = .73
• Hoge prestaties eisen vooraleer verder te gaan d = .58
 Microniveau: complex!
Bepaalde
component Betere
didactisch handelen prestaMes
Kenmerken
aanpak

A@tude
Zelfconcept
MoMvaMe
Opva@ngen
….
Kenmerken
leerling Kenmerken
leerkracht
 Microniveau: complex
• Wat hee\ een effect op leren?
– Direct effect
– Indirect effect (mo&va&e, a_tude, zelf-concept, …).
• Bijv. groepswerk, immersieonderwijs, veel
toetsen geven, gebruik van iPads in de klas, ….
 Wat “werkt” in het
onderwijs?
• Wat hee\ een effect op leren?
– Direct effect
– Indirect effect (mo&va&e, a_tude, zelf-concept,
…).
• Bijv. groepswerk, immersieonderwijs, veel
toetsen geven, gebruik van iPads in de klas, ….

http://www.sigo.be/sok/Kwaliteit%20in%20onderwijs.pdf
 Bepaalde
aanpak, proces, Betere
kenmerk, … prestaties

• Vier concrete voorbeelden:

– Huiswerk
– Gebruik van concept maps of mindmaps
– Terugkoppeling geven
– Formatief (tussendoor) toetsen
– Dieet
https://www.demorgen.be/nieuws/huiswerk-laten-maken-kost-6-euro-per-vraagstuk~b96efb4b/
https://stad.gent/bibliotheek/activiteiten/activiteiten-voor-kinderen/hulp-bij-huiswerk-op-computer
https://justdomyhomework.com/
 Bepaalde
aanpak, proces, Betere
kenmerk, … prestaties

Wat hee\ grootste leereffect ?

• Huiswerk
• Gebruik van concept maps of mindmaps
• Terugkoppeling geven
• FormaJef (tussendoor) toetsen
• Dieet
 Bepaalde
aanpak, proces, Betere
kenmerk, … prestaMes

Wat heeft grootste leereffect ? Effect size d

• d = .29 Huiswerk
• d = .57 Gebruik van concept maps / mindmaps
MAAR !!!!
• d = .73 Terugkoppeling geven
• d = .90 Formatief (tussendoor) toetsen
• d = .12 Dieet
 Maar …
• Akkoord met onderzoeken?
• Bijv. Huiswerk
https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-homework-myth/201211/homework-unnecessary-evil
Cooper, H., Robinson, J. C., & Patall, E. A.
(2006). Does homework improve
academic achievement? A synthesis of
research, 1987–2003. Review of
educational research, 76(1), 1-62.
 …
s …
e
-tim
na
oro
c
c in
pi
t to
Ho

Magalhães, P., Ferreira, D., Cunha, J., & Rosário, P. (2020). Online vs traditional
homework: A systematic review on the benefits to students’ performance.
Computers & Education, 152, 103869.
http://www.hisparks.com/MathHelpers/Homework_Research_and_Policy.pdf
 Nood aan complexiteit ….
Bepaalde aanpak,
proces, kenmerk, … Betere prestaties

Kenmerken

Attitude
Zelfconcept
Motivatie
Opvattingen
….
Kenmerken
Kenmerken
leerkracht
leerling
 Microniveau
• Klasniveau

Lera(a)r(en)
– Actoren
– Processen
– Variabelen
 Microniveau: leraar
Instructieverantwoordelijke

Wat heeft grootste impact op leerprestaties?

1. Verwachtingen leraar over leerlingen
2. Relatie leraar-leerling
3. Verbeteren beheersing domeinkennis
4. Lerarenopleiding
5. Professionalisering leraren
 Microniveau: Leraar

1. Verwachtingen leerkracht (d=.43)

2. Relatie leerkracht leerling (d=.72)
3. Beheersing domeinkennis (d=.09)
4. Lerarenopleiding (d=.11)
5. Professionalisering leerkrachten (d=.62)

(gebaseerd op Hattie, 2009, p. 109)

 Microniveau: Leraar
De leraar
doet er toe …

Kim, L. E., & Asbury, K. (2020). ‘Like a rug had been pulled from under you’: The impact
of COVID‐19 on teachers in England during the first six weeks of the UK lockdown.
British Journal of Educational Psychology, 90(4), 1062-1083.
 Professionalisering
• Aanpak Vlaanderen: 2 ½ dagen/schooljaar
https://www.knack.be/nieuws/belgie/pijnpunten-voor-onderwijs-in-belgie-lerarentekort-pestgedrag-en-slecht-voorbereide-leraren/article-news-1478975.html
 Microniveau: Leraar

Coenders, F., & Verhoef, N. (2019). Lesson Study: professional development

(PD) for beginning and experienced teachers. Professional development in
education, 45(2), 217-230.
 Microniveau: leerling
• Klasniveau
– Actoren
– Processen
– Variabelen

Leerling(en)
 Microniveau: leerling
Kemerken leerlingen?
Wat heeft sterktste effect op leerprestaties?
1. Geslacht
2. Voorkennis
3. Voorschoolse start onderwijs
4. Verminderen angst
5. Continu inschatten eigen prestaties
 Microniveau: leerling
Kemerken leerlingen?
Wat heeft sterkste effect op leerprestaties?
1. d=.12 Geslacht

Basis discussie over

2. d=.67 Voorkennis
3. d=.45 Voorschoolse start onderwijs

diversiteit
4. d=.40 Verminderen angst
5. d=1.44 Continu inschatten eigen prestaties
Ramirez, G., Shaw, S. T., & Maloney, E. A. (2018). Math anxiety: Past research,
promising interventions, and a new interpretation framework. Educational
Psychologist, 53(3), 145-164.
 Microniveau
Kenmerken leerling Microniveau

Context Mesoniveau
 Microniveau: context
• Klasniveau

Context
– Actoren
– Processen
– Variabelen
 Microniveau: context
p.40: “De context is het geheel van instruc$e-
externe variabelen/processen dat het
ontwerpen, ontwikkelen en uitvoeren/door
lopen van instrucJe beïnvloedt. In het schema
hierboven moet je de context zien als de
omgevingsvariabelen die – vooral indirect –
ingrijpen op de leer- en instrucJeprocessen. “
Veel samenhang met
context op mesoniveau
Microniveau: context

Regio

Buurt
Gezin

Leerling
Microniveau: context
Interactie kenmerken leerlingen en context …

hLps://www.ugent.be/nl/actueel/archief-corona/thuis-onderwijs-covid19.htm
 Microniveau: organisatie
• Klasniveau
– Actoren

OrganisaMe
– Processen
– Variabelen
Microniveau: organisatie
 Microniveau
• Klasniveau
– Actoren
– Processen
– Variabelen

leeracMviteit
 Microniveau: leeractiviteiten
• … instrucJe <> leren …
• Begin- en eindpunt van instrucJe
Referen@ekader
 Mesoniveau
• Alle actoren, processen en variabelen, maar
nu op schoolniveau, opleidingsniveau
• Minder focus op “individu”: teams, groep,
vertegenwoordigers, delegatie rollen, taken en
verantwoordelijkheden
• Begrippen: school, klassen, cohort,
toetsbeleid, studierichtingen, lerarenteam,
schoolvisie, klasgrootte, schoolgrootte
• Sterke invloed context en organisatie
Mesoniveau

http://www.stroomleuven.be/veel-gestelde-vragen/
 Mesoniveau

http://www.virgosapiens.be/informatie/laptop
 Mesoniveau

h:p://pro.vanbasisnaarsecundair.be/toolbox/prak>jkvoorbeeld-samenwerking-tussen-basis-en-secundair
 Mesoniveau

https://www.guldensporencollege.be/
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/journaal/2.46615?video=1.2757582
 Mesoniveau

https://www.youtube.com/watch?v=jUPsIvLdIRw
 Mesoniveau
• Processen, variabelen en actoren op het
niveau van studierichJngen, opleidingen,
volledige school
 Mesoniveau: context
Welke contextvariable heeft grootste effect op
leerprestaties? (hoe hoger/meer … hoe beter)
• SES
• Ouderbetrokkenheid
• Hoeveelheid Internet/televisie thuis
• Familiestructuur/samenstelling
• Huisbezoeken
 Mesoniveau: context
Welke contextvariable heeft grootste effect op
leerprestaties? (hoe hoger/meer … hoe beter)
• d=.57 SES
• d=.51 Ouderbetrokkenheid
• d=-.18 Hoeveelheid Internet/televisie thuis
• d=.17 Familiestructuur/samenstelling
• d=.29 Huisbezoeken
 Mesoniveau: leerlingen
• Aggregatie leerling op microniveau
• Sterk afhankelijk van context:
Sociaal-Economische Situatie (SES), zie GOK-
indicatoren: thuistaal, opleidingsniveau
ouders, buurt, inkomen …

• Context en kenmerken leerlingen vallen sterk

samen
 Mesoniveau: organisa@e
Wat hangt het sterkst samen met leerprestaJes;
kies één aspect:
1. KlasgrooNe
2. ZiNenblijven
3. SchoolgrooNe
4. Leren in kleine groepen
5. Systemische aanpakken van ‘storend
gedrag’ (SWPBS)
 Mesoniveau: organisatie
Wat hangt het sterkst samen met leerprestaties;
kies één aspect:
1. Klasgrootte (d=.21)
2. Zittenblijven (d=-.16)
Systemische keuzes
3. Schoolgrootte (d=.43)

soms macrogestuurd
4. Leren in kleine groepen (d=.49)
5. Systemische aanpakken van ‘storend
gedrag’ (d=.80)
Mesoniveau: organisatie

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/08/29/zijn-twee-maanden-zomervakantie-te-lang-/
https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/het-schoolreglement
https://www.edugo.be/secundair-onderwijs/lochristi/studieaanbod/?study=10
 Mesoniveau: instruc@e
• 5 componenten didacJsch handelen:
leerdoelen, leerstof, media, werkvormen,
evaluaJe
• Keuzes op niveau studierichJng, opleiding- of
zelfs schoolniveau
Mesoniveau: leerdoelen

http://ond.vvkso-ict.com/vvksomainnieuw/leidraadleerplannen.htm
 Mesoniveau: leerstof

https://lyceumieper.smsi.be/aanbod/boekenlijsten/
Mesoniveau: werkvormen

https://www.standaard.be/cnt/dmf20180529_03534905
https://www.hln.be/niel/leerlingen-ta-den-biezerd-bouwen-zelf-nieuw-secretariaat-voor-hun-school~a1bfb38e/
Mesoniveau: media

https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20210610_99016650
https://homeij.com/leverancier-koksmessen-scholen/
Mesoniveau: evaluatie

http://ond.vvkso-ict.com/vvksomainnieuw/leidraadleerplannen.htm
Referentiekader
Macroniveau
 Macroniveau
• Al de vorige actoren, processen en variabelen,
maar nu op systeemniveau
• Aggregeren
Macro – Gemiddelde SES van lln in een studievorm, in een
onderwijsnet, in het onderwijssysteem
Meso – Gemiddelde SES van lln in een school

Micro – SES van Anuschka in de klas

– Begrippen: school, klassen, cohort, toetsbeleid,

studierichtingen, lerarenteam, schoolvisie,
klasgrootte, schoolgrootte
Macroniveau: organisatie

Valcke, M. & Standaert R. (2020) Onderwijsbeleid in Vlaanderen. Leuven: Acco. pp.144

https://www.statistiekvlaanderen.be/onderwijsbegroting
Macroniveau: context

h"ps://onderwijs.vlaanderen.be/nl/gelijke-onderwijskansen
Macroniveau: context

http://dataloep-publiek.vlaanderen.be/QvAJAXZfc/notoolbar.htm?document=LP-Publiek%2FPubliek_SchoolseVorderingen.qvw&host=PubliekQVS%40cwv100163&anonymous=true
 Macroniveau: instruc@e
• 5 componenten van het didactisch handelen:
leerdoelen, leerstof, werkvormen, media,
evaluatie

• Grondwet: Vrijheid van Onderwijs

• Overheid bepaalt vooral
– “eindtermen” (leerdoelen)
– Opvolging kwaliteit van het onderwijs (evaluatie)
• Verder enkel adviezen gezien ”vrijheid onderwijs”
zie vb. handboeken
Macroniveau: eindtermen

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/02/09/duiding-eindtermen/
 Macroniveau: evaluatie
In welke mate ben je voor
• Centrale eindtoets basisonderwijs
• Centrale eindtoets secundair onderwijs
• ToelaJngsexamen hoger onderwijs

Telkens verplicht en bindend met gevolgen voor

keuzemogelijkheden
Macroniveau: media …

https://radio2.be/de-inspecteur/mag-een-school-je-verplichten-om-een-laptop-te-kopen-voor-je-kind
 Macroniveau: evalua@e
• Beheersing eindtermen
– Peilingsproeven (vb. wiskunde en Frans)
Nieuw sinds deze regering!
– Toets overgng kleuter-lager
– Toets 2de en 4de jaar lager onderwijs
– Toets 2de en 6de jaar secundair onderwijs

https://www.kwalificatiesencurriculum.be/sites/default/files/atoms/files/Patricia-De-Grande-Sterktes-en-zwaktes.pdf
https://www.kwalificatiesencurriculum.be/sites/default/files/atoms/files/Presentatie_resultaten_peiling_Frans.pdf
 Macroniveau: evaluatie
Deelname aan internationale indicatorenstudies
om eigen onderwijskwaliteit met andere landen
te vergelijken.

h:ps://www.standaard.be/cnt/dmf20190402_04297737
h:ps://www.demorgen.be/nieuws/kwaliteit-onderwijs-daalt-fors-katholiek-onderwijs-krijgt-de-zwaarste-klappen~b2f5e7bd/
Referentiekader

Wat zie/hoor/lees je
en
Wat zie/hoor/lees je niet ?
 Visies op leren
• Referentiekader vraagt naar “keuzes” van
leraar
• Keuzes beïnvloed door “visie op leren en
instructie”
• Link met module 2: “visies op leren en
instructie”
 En werkt het wel?
• Mijn “leerlingen” Mijn klas “verschilt”
• Mijn “school” verschilt
• “Ik” verschil

eindtermen.vlaanderen.be › documenten › Beroepsprofiel_2007

 Leraar als onderzoeker
• Research evidence
• Opvolgen in eigen
setting, context, leerlingen

h;ps://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00094056.2012.662132?journalCode=uced20
 Conclusies
• Kwaliteit van onderwijs vereist complex
referentiekader
• Referentiekader = “bril” om actoren,
processen en variabelen te onderscheiden
• Onderscheid nodig micro-, meso- en
macroniveau
• Kijk naar beschikbare research evidence
• Maar kies zelf voor een “onderzoekende
”houding “ bij wat werkt in eigen onderwijs
Module 1
Naar een onderwijskundig
referentiekader