Μυκηναϊκός πολιτισμός

Ορισμός :

Ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην Ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Ύστερη
εποχή του Χαλκού με κέντρο τις Μυκήνες. Ονομαζόταν και πολύχρυσος Μυκήνη λόγω του πλούτου της και της
δύναμης των ανθρώπων που δημιούργησαν τον μυκηναϊκό πολιτισμό και δικαιολογείται από τα πολυάριθμα έργα
τέχνης που βρέθηκαν στους ταφικούς περιβόλους των αρχαίων Μυκηνών.

Τα κέντρα του μυκηναϊκού κόσμου

Τα σημαντικότερα κέντρα μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν :

I. Οι Μυκήνες, η Τίρυνθα στην Αργολίδα και το Άργος
II. Ο Μαραθώνας στην Αττική, η Αθήνα και η Ελευσίνα
III. Ο Ορχωμενός, η Θήβα και ο Γλας στην Βοιωτία
IV. Η Ιωλκός στην Θεσσαλία
V. Η Πύλος στη Μεσσηνία
VI. Οι Αμύκλες στη Λακωνία
Χαρακτηριστικά:

α) κάθε κέντρο ήταν χτισμένο σε περιοχή μέσω της οποίας διασφαλιζόταν ο έλεγχος μεγαλύτερων εκτάσεων,

β) το χτίσιμο ανακτόρου

γ) η ισχυρή οχύρωση.

Πηγές

α) Ομηρικά έπη: Αρχικά θεωρούσαν ότι όσα έγραφε ο Όμηρος ήταν αποκλειστικά δημιούργημα της φαντασίας
του.
β) 1876: Ο Σλήμαν βασιζόμενος σ’ αυτά έκανε στις Μυκήνες μεγάλες αρχαιολογικές ανακαλύψεις.
γ) 1952: Αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β’ από τους Βέντρις και Τσάντγουικ. Η γραφή είναι συλλαβική,
γραφόταν από ειδικούς γραφείς, έχει λογιστικό χαρακτήρα και είναι η πρώτη καταγραφή της ελληνικής γλώσσας.

Κοινωνική, πολιτική και οικονομική οργάνωση

Αρχικά: κλειστή αγροτική οικονομία. Η Ανάπτυξη του εμπορίου ξεκινά ειδικά μετά το 1500 π.Χ., πράγμα
που οδηγεί στην ανάπτυξη της ναυτιλίας. Τα μεγάλα κτίσματα αποδεικνύουν την οικονομική δύναμη των
Μυκηναίων. Κέντρο της μυκηναϊκής ζωής ήταν το «μέγαρο».
 Επαγγέλματα: γεωργία και κτηνοτροφία, αρκετοί ήταν εξειδικευμένοι τεχνίτες (χρυσοχόοι, μεγαλουργοί,
ξυλουργοί, κλπ) και πολλοί οι έμποροι και οι ναυτικοί.
Κάθε μέγαρο διοικούσε ο ηγεμόνας ως απόλυτος μονάρχης με απεριόριστες πολιτικές, δικαστικές,
θρησκευτικές και στρατιωτικές εξουσίες στην περιοχή την οποία εξουσίαζε. Το καθεστώς δεν ήταν θεοκρατικό,
ωστόσο, ψηλά στην ιεραρχία ήταν οι ιερείς και οι επαγγελματίες στρατιώτες, κάτω από τους ελεύθερους γεωργούς
και τεχνίτες ήταν οι δούλοι. Παρά την πολιτιστική συνοχή του, ο μυκηναϊκός κόσμος δεν φαίνεται να οργανώθηκε
ενιαίο κράτος. Ίσως σε ομοσπονδιακό φεουδαρχικού τύπου και ενδεχομένως τα επιμέρους μυκηναϊκά κράτη που
είχαν κέντρο ένα μεγάλο ανάκτορο να ήταν υποτελή στις Μυκήνες . Ο ανώτατος άρχοντας ονομαζόταν
«άνακτας». Υποτελείς σ’ αυτόν ήταν οι λαηγέτες, διοικητές επαρχιών και τοπικοί άρχοντες.
Οι «επέτες», ( ευγενείς ακόλουθοι) και οι «τελεστές» ανήκαν στις τάξεις των ευγενών. Ο τίτλος
«βασιλιάς» δεν είχε τιμητικό χαρακτήρα , συνήθως σήμαινε τον επικεφαλή μιας οποιασδήποτε ομάδας. Τον
ανώτατο άρχοντα άρχισε να σημαίνει στα χρόνια του Ομήρου.

Εξάπλωση

Κυριάρχησαν στο Αιγαίο επί των Μινωιτών και πήραν τον έλεγχο του εμπορίου, που ήταν η πηγή πλούτου.
Αργότερα, κατέλαβαν την Κρήτη (θαλασσοκρατία). Έδιωξαν τους Φοίνικες και τους Αιγύπτιους από την Κύπρο
και την εποίκισαν. Ίδρυσαν πόλεις στην Φοινίκη και ανοίχτηκαν προς στην Συρία και την Παλαιστίνη. Ήρθαν σε
επαφή με τους Χετταίους με τους οποίους είχαν άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές σχέσεις (Αναφέρονται ως
«Αχιγιάβα»). Ενδεχομένως μετείχαν με το όνομα «Αχαϊβἀσα» στους «λαούς της θάλασσας» που επιτέθηκαν
στην Αίγυπτο. Μυκηναϊκά ίχνη βρέθηκαν και στην δυτική Μεσόγειο (Σαρδηνία, Ιταλία, Σικελία, ανατολική
Ισπανία ). Η περιοχή του Εύξεινου Πόντου ήταν πολύ σημαντική για τα συμφέροντας τους (πρώτες ύλες και
μέταλλα), πράγμα που σχετίζεται με την τρωική εκστρατεία (εικάζεται περί το 1184 π.Χ από την αρχαία ελληνική
παράδοση), την πρώτη εκστρατεία πανελλήνιου χαρακτήρα, αναγνωρισμένου ήδη από την αρχαιότητα.

Παρακμή

Η κατάλυση του χετιτικού κράτους, οι επιθέσεις που δεχόταν η Κύπρος, οι ακτές της Ανατολής και η
Αίγυπτος προκάλεσαν οικονομικό μαρασμό στους έμπορους Μυκηναίους, πράγμα που οδήγησε στην παρακμή. Οι
επιδρομές των «λαών της θάλασσας» αν και δεν προκάλεσαν καταστροφές στον ελλαδικό χώρο, φαίνεται ότι
αποδυνάμωσαν τον μυκηναϊκό πολιτισμό και ο οικονομικός μαρασμός που προκλήθηκε από την καταστροφή των
λαών της Ανατολής με τους οποίους εμπορεύονταν οι Μυκηναίοι οδήγησε στην καταστροφή τους, η οποία
ενδεχομένως επιταχύνθηκε από εσωτερικές διχόνοιες και διαφωνίες.

Πολιτισμός

Ενοποιητικά χαρακτηριστικά
α) κοινή γλώσσα, Μια πρώτη μορφή της ελληνικής γλώσσας.
β) κοινοί θεοί. Οι ίδιοι που αργότερα συνέθεσαν των πάνθεο των Ολύμπιων θεών.
γ) κοινός πολιτισμός (οπλισμός, ένδυση, έργα τέχνης, καλλωπισμός, αντιλήψεις, παραδόσεις)
 Μυκηναϊκή τέχνη

Οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες εξαρτιόταν από τα ανάκτορα και τις ανάγκες εκείνων ικανοποιούσαν.

Αρχιτεκτονική

Μέγαρα: Ορθογώνια κτίσματα με τρία μέρη:

α) Ένα ανοικτό χώρο μπροστά που επικοινωνεί με μια αυλή,
β) έναν προθάλαμο (πρόδομο) και
γ) την κυρίως αίθουσα. Η μεγάλη αίθουσα είχε μια εστία στη μέση, στηριζόταν σε τέσσερις κίονες και στα
δεξιά υπήρχε ο θρόνος. Στο μέγαρο πρέπει να υπήρχαν πολλά διαμερίσματα και αποθήκες.
Θολωτοί τάφοι: Αποτελούνταν από ένα κλειστό θάλαμο σε σχήμα κυψέλης. Στη μια πλευρά του ανοιγόταν
μια είσοδος με τριγωνική απόληξη στην κορυφή. Στην είσοδο οδηγούσε ένας μεγάλος διάδρομος με χτιστές τις
πλευρές του. Μετά την ταφή ο τάφος σκεπαζόταν με χώμα. Ονομαστός ο «θησαυρός του Ατρέα».

Τοιχογραφίες, αγγειογραφικές παραστάσεις

Αρχικά επιρροή από Μινωίτες, αργότερα αυτόνομη μυκηναϊκή αισθητική. Προτιμούν τις πολεμικές
αναπαραστάσεις και τις σκηνές κυνηγιού.

Ερωτήσεις από την Τράπεζα Θεμάτων

I. Να εξηγήσετε το περιεχόμενο των ακόλουκων ιστορικών όρων: γραμμική B ́ γραφή, λααγέτας (στα
μυκηναϊκά βασίλεια), βασιλεύς (στα μυκηναϊκά βασίλεια), μυκηναϊκός πολιτισμός, μέγαρο (μυκηναϊκής
εποχής), θολωτοί τάφοι, άνακτας, τελεστές, επέτες.
II. Ποια ήταν τα τρία βασικά ενοποιητικά χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού πολιτισμού;
III. Πώς τεκμηριώνεται η ελληνικότητα του μυκηναϊκού πολιτισμού;
IV. Να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους φαίνεται πως παρήκμασε ο μυκηναϊκός κόσμος και υποχώρησε
η κυριαρχία των Μυκηναίων.
V. Ποια ήταν η οργάνωση του μυκηναϊκού κράτους σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας παρέχουν οι
πινακίδες της Πύλου;
VI. Ποια ήταν η κοινωνική οργάνωση του μυκηναϊκού κόσμου;
VII. Ποια ήταν η σχέση των Μυκηναίων με την τρωική εκστρατεία;
VIII. Ποια είναι η συμβολή των ομηρικών επών και των αρχαιολογικών ερευνών στη μελέτη του μυκηναϊκού
πολιτισμού;
IX. Ποια άποψη έχει διατυπωθεί για την πολιτική οργάνωση του μυκηνα κού κόσμου και ποιος ήταν ο
ανώτατος άρχοντας με βάση τις πληροφορίες της γραμμικής γραφής;
X. Ποια ήταν τα σπουδαιότερα στοιχεία που αποδεικνύουν την πολιτιστική ενότητα του μυκηναϊκού κόσμου;
XI. Ποια ήταν η οικονομική οργάνωση του μυκηναϊκού κόσμου;
XII. Πώς η αρχαιολογική έρευνα συνέβαλε στη γνώση του μυκυναϊκού πολιτισμού;
XIII. Να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά των θολωτών τάφων της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής.
 XIV. Ποια ήταν η πολιτική οργάνωση των μυκηναϊκών κρατών;
XV. Να εξηγήσετε τη σημασία που είχε η αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β ́ γραφής.
XVI. Να παρουσιάσετε τη δομή του μυκηναϊκού ανακτόρου.
XVII. Τι γνωρίζετε για τους θολωτούς τάφους του μυκηναϊκού πολιτισμού;
XVIII. Να εξηγήσετε τη σημασία της αποκρυπτογράφησης της γραμμικής Β’ γραφής για τον μυκηναϊκό
πολιτισμό.
XIX. Να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά του μεγάρου της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής.
XX. Ποια ήταν η σχέση των λαών της θάλασσας με την παρακμή των Μυκηναίων κατά τον 12ο αι. π.Χ.;
XXI. Ποια ήταν η διοικητική οργάνωση των μυκηναϊκών κρατών;
XXII. Ποιες κοινωνικές ομάδες συγκροτούσαν την κοινωνική ιεραρχία των μυκηναϊκών βασιλείων;
XXIII. Ποια είναι τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού πολιτισμού;
XXIV. Να καταγράψετε τα βασικά χαρακτηριστικά του μεγάρου, βασικού δείγματος της μυκηναϊκής
αρχιτεκτονικής.
XXV. Ποιες οι συνέπειες για τους Μυκηναίους από την καταστροφή των παράκτιων περιοχών της Εγγύς
Ανατολής;
XXVI. Να εξηγήσετε τη σημασία που είχε η αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β ́ γραφής από τον Μ. Ventris και
τον J. Chadwick.
XXVII. Να καταγράψετε τα σπουδαιότερα ενοποιητικά χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού πολιτισμού που
καταδεικνύουν την πολιτιστική του συνοχή.
XXVIII. Τι γνωρίζετε για τα χαρακτηριστικά και την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β ́ γραφής;
XXIX. Ποιο είναι το αποκορύφωμα των ερευνών που αφορούν τον μυκηναϊκό πολιτισμό και τι επικύρωσε;

Να δηλώσετε αν κάθε μια από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστή (Σ) ή λάθος (Λ):

1. Η γραμμική Β ́ γραφή είναι συλλαβογραφική.

2. Η γραμμική Β ́ γραφή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.
3. Την παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων ακολούθησε περίοδος σταθερότητας, η οποία διήρκεσε περίπου
τρεις αιώνες.
4. Τη γραμμική Β ́ γραφή αποκρυπτογράφησε ο J. Champollion.
5. Δείγματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής είναι μόνο οι οχυρωμένες ακροπόλεις.
6. Οι πρώτες ανασκαφές στις Μυκήνες έγιναν τον 20ο αιώνα από τον Eρίκο Σλήμαν.
7. «Επέτες» ονομάζονταν οι ευγενείς κατά την Αρχαϊκή εποχή.
8. Στους Μυκηναίους συναντούμε για πρώτη φορά μια μορφή πρώιμης δημοκρατίας.
9. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός έχει ονομαστεί έτσι γιατί το σπουδαιότερο κέντρο του ήταν η «πολύχρυσος
Μυκήνη».
10. Οι θολωτοί τάφοι ήταν τα αποκλειστικά δείγματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής.
11. Η κοινή γλώσσα αποτελεί ενοποιητικό χαρακτηριστικό του μυκηναϊκού κόσμου.
12. Δείγματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής είναι οι οχυρωμένες ακροπόλεις.
13. Οι Μυκηναίοι επεκτάθηκαν μόνο στην ανατολική Μεσόγειο.
14. Πυρήνας του μυκηναϊκού ανακτόρου ήταν το μέγαρο.
 15. Η διάλυση του μυκηναϊκού κόσμου οφείλεται στις επιδρομές των Αιγυπτίων.

Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες
ερωτήσεις:

1. Βασιλεύς, κατά τη μυκηναϊκή περίοδο ονομαζόταν:

α. ο κύριος του ανακτόρου, από τον οποίο πήγαζε κάθε εξουσία
β. ο περιφερειακός διοικητής
γ. ο επικεφαλής οποιασδήποτε ομάδας
δ. ο ευγενής ακόλουθος
2. Η γραμμική Β ́ γραφή ήταν:
α. ιδεογραμματική
β. σφηνοειδής
γ. συλλαβογραφική
δ. φωνητική
3. Η γραμμική Β ́ γραφή:
α. είναι συλλαβική
β. είναι ιερογλυφική
γ. είναι αλφαβητική
δ. δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμα
4. Το περιεχόμενο των πινακίδων της γραμμικής Β’ γραφής ήταν:
α. φιλοσοφικό
β. λογιστικό
γ. αστρονομικό
δ. πολεμικό
5. Η κύρια πηγή πλούτου και ανάπτυξης των Μυκηναίων ήταν:
α. η γεωργία
β. το εμπόριο
γ. η κτηνοτροφία
δ. η βιοτεχνία
6. Ένα από τα ενοποιητικά στοιχεία του μυκηναϊκού πολιτισμού:
α. οι κοινές θρησκευτικές δοξασίες
β. η συγκέντρωση των ανακτορικών κέντρων σε ενιαίο γεωγραφικό χώρο
γ. η οργάνωση ενιαίου κράτους με κεντρική εξουσία
δ. η ένωσή τους ενάντια στην απειλή που προερχ