BAØI 3

MAÏCH ÑIEÄN XOAY CHIEÀU (AC)

A. MUÏC ÑÍCH :
Baøi thí nghieäm giuùp sinh vieân khaûo saùt caùc ñaëc tröng cuûa moät maïch ñieän
trong tröôøng hôïp nguoàn taùc ñoäng leân maïch laø nguoàn ñieàu hoøa, hay coøn goïi laø
nguoàn xoay chieàu (AC). Quaù trình thí nghieäm cuõng giuùp SV hieåu roõ theâm
phöông phaùp bieân ñoä (hay hieäu duïng) phöùc, caùch döïng ñoà thò vectô vaø tính toaùn
coâng suaát trong maïch ñieàu hoøa.

B. ÑAËC ÑIEÅM :
Phaân tích maïch xaùc laäp ñieàu hoøa thoâng qua tính toaùn treân maïch phöùc. ÔÛ
maïch phöùc, trôû khaùng nhaùnh Z laø soá phöùc, baèng tæ soá bieân ñoä phöùc aùp vaø doøng
treân nhaùnh. Luaät Ohm daïng phöùc ñöôïc phaùt bieåu:
U  Z.I vôùi Z = |Z| .
I. Xaùc ñònh |Z|:
Laø tæ soá trò bieân ñoä hay trị hiệu dụng cuûa aùp vaø doøng treân nhaùnh. Trò bieân
ñoä coù theå ñoïc nhôø dao ñoäng kyù vaø trò hieäu duïng coù theå ñoïc nhôø volt keá xoay
chieàu.
II. Xaùc ñònh :
Coù nhieàu phöông phaùp, trong baøi thí nghieäm naøy ñeà nghò duøng dao ñoäng
kyù vôùi hai phöông phaùp cô baûn:
a) So pha tröïc tieáp:
Ñöa caû hai tín hieäu (cuøng GND) vaøo hai keânh cuûa dao ñoäng kyù. Choïn
VERT MODE laø DUAL hay CHOP. Chænh ñònh dao ñoäng kyù ñeå hieån thò hai tín
hieäu treân maøn hình nhö Hình 1.3.0.1.

Hình 1.3.0.1: Ño pha tröïc tieáp

- Trang 37 -
 Döïa vaøo giaù trò cuûa nuùt Time/div ta ñoïc giaù trò t vaø T. Goùc leäch pha
giöõa CHB vaø CHA xaùc ñònh theo:
 t 
 =   .360o
T
Löu yù: + Theo hình 1.3.0.1, ta thaáy t laø döông khi tín hieäu caàn xaùc ñònh goùc
pha xuaát hieän tröôùc tín hieäu chuaån .
+ Dao ñoäng kyù chæ nhaän tín hieäu aùp. Do ñoù khi caàn ñöa vaøo tín hieäu
doøng thì ta thoâng qua tín hieäu aùp treân ñieän trôû mang doøng ñieän ñoù.

b) So pha duøng ñoà thò Lissajous:

Ñöa caû hai tín hieäu (cuøng GND) vaøo hai keânh cuûa dao ñoäng kyù. Choïn
VERT MODE laø X-Y. Chænh ñònh caùc nuùt Volt/div cuûa dao ñoäng kyù ñeå hieån thò
treân maøn hình nhö Hình 1.3.0.2.

Hình 1.3.0.2: So pha duøng ñoà thò Lissajous

Giaû söû X(t) = asin(t) vaø Y(t) = bsin(t + ). Ta thaáy taïi t = 0 thì X = 0
vaø Y = bsin() = Y0. Do ñoù:
 Y0 
 = sin 1  
b
Phöông phaùp naøy ñôn giaûn nhöng chæ höõu hieäu ôû caùc giaù trò   45o. Neáu
caùc giaù trò  lôùn hôn, trò sin() thay ñoåi raát chaäm vaø ñoä chính xaùc seõ giaûm.

C. PHAÀN THÍ NGHIEÄM :

I. Giaù trò thoâng soá maïch thí nghieäm:

Giaù trò thoâng soá cuûa caùc maïch thí nghieäm trong baøi thí nghieäm naøy ñöôïc
choïn theo baûng sau ñaây. Löu yù giaù trò RL = thaønh phaàn ñieän trôû trong moâ hình
noái tieáp cuûa cuoän daây seõ ñöôïc xaùc ñònh trong quaù trình thí nghieäm.

- Trang 38 -
 Phaàn töû Giaù trò duøng thí nghieäm
C 0,047 µF (473)
L 100 mH
RL
R 1 kΩ
R0 1 kΩ

II. Ño trôû khaùng tuï ñieän:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 1.3.2.
Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå u(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng dao
ñoäng kyù, ño bieân ñoä aùp treân R vaø treân tuï C. Tính Im = URm/R. Tính |ZC| =
Ucm/Im.
Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha C giöõa uc(t) vaø
ic(t) ( cuõng laø i(t) baèng caùch CH2 INV). Ñieàn vaøo baûng soá lieäu vôùi hai giaù trò
taàn soá khaùc nöõa. (Löu yù chænh ñuùng taàn soá maùy phaùt, kieåm laïi vôùi chu kyø T
thoâng qua vieäc ñoïc töø giaù trò nuùt chænh Time/div cuûa dao ñoäng kyù. Giaû söû ta
choïn Time/div = 100µs thì tín hieäu 2 kHz; 5 kHz vaø 10 kHz seõ coù chu kyø laàn
löôït laø 5 oâ; 2 oâ vaø 1 oâ)

Hình 1.3.2: Ño trôû khaùng tuï ñieän

Taàn soá Um Ucm URm Im |ZC| tC C

2 kHz
5 kHz
10 kHz

b) Veõ ñoà thò |ZC| theo . Cho bieát bieåu thöùc lyù thuyeát cuûa |ZC| theo .

c) Keát luaän ñöôïc ñieàu gì khi C phuï thuoäc .

- Trang 39 -
III. Maïch RC noái tieáp:
a. Thöïc hieän maïch thí nghieäm RC noái tieáp nhö hình 1.3.3.
Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå u(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng DMM
(Multimeter) ño doøng vaøo maïch, ño aùp vaøo maïch, aùp treân R vaø aùp treân C
(Löu yù: giaù trò ñoïc treân DMM laø trò hieäu duïng). Söû duïng phöông phaùp ño
pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha  giöõa u(t) vaø i(t) (thoâng qua ñoïc t). Ñieàn
vaøo baûng soá lieäu:

Hình 1.3.3: Maïch RC noái tieáp

U UC UR I |Z| t 
1,41Vrms

b. Döïng ñoà thò vectô ñieän aùp cuûa maïch theo soá lieäu ño phaàn a) duøng thöôùc vaø
compa, choïn pha ban ñaàu cuûa doøng ñieän laø 0. Töø ñoà thò vectô suy ra . So
saùnh vôùi giaù trò  ño ñöôïc trong baûng soá lieäu.

c. Tính coâng suaát cuûa maïch RC noái tieáp theo soá lieäu ño:
CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

IV. Ño trôû khaùng cuoän daây:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 1.3.4.

Hình 1.3.4: Ño trôû khaùng cuoän daây

Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå u(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá laàn löôït laø 2 kHz, 5
kHz vaø 10 kHz. Ñöa hai tín hieäu uR(t) vaø uL(t) vaøo dao ñoäng kyù. Duøng dao

- Trang 40 -
 ñoäng kyù, ño bieân ñoä aùp treân R vaø treân cuoän daây L. Tính Im = URm/R. Tính
|ZL| = ULm/Im.
Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha L giöõa uL(t) vaø
iL(t) ( cuõng laø i(t) baèng caùch CH2 INV). Ñieàn vaøo baûng soá lieäu. (Löu yù chænh
ñuùng taàn soá maùy phaùt, kieåm laïi vôùi chu kyø T thoâng qua vieäc ñoïc töø giaù trò
nuùt chænh Time/div cuûa dao ñoäng kyù)

Taàn soá Um ULm URm Im |ZL| tL L

2 kHz
5 kHz
10 kHz

b) Veõ ñoà thò |ZL| theo . Cho bieát bieåu thöùc lyù thuyeát cuûa |ZL| theo .

c) Keát luaän ñöôïc ñieàu gì khi L phuï thuoäc .

V. Maïch RL noái tieáp:

a. Thöïc hieän maïch thí nghieäm RL noái tieáp nhö hình 1.3.5.
Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå u(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng DMM
(Multimeter) ño doøng vaøo maïch, ño aùp vaøo maïch, aùp treân R vaø aùp treân L
(Löu yù: giaù trò ñoïc treân DMM laø trò hieäu duïng). Söû duïng phöông phaùp ño
pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha  giöõa u(t) vaø i(t) (thoâng qua ñoïc t). Ñieàn
vaøo baûng soá lieäu:

Hình 1.3.5: Maïch RL noái tieáp

U UL UR I |Z| t 
1,41Vrms

b. Döïng ñoà thò vectô ñieän aùp cuûa maïch theo soá lieäu ño duøng thöôùc vaø compa,
choïn pha ban ñaàu cuûa doøng ñieän laø 0. Töø ñoà thò vectô suy ra . So saùnh vôùi
giaù trò  ño ñöôïc trong baûng soá lieäu.

- Trang 41 -
 Xaùc ñònh thaønh phaàn ñieän trôû cuûa cuoän daây taïi 2 kHz: RL = … (Ω).

c. Tính coâng suaát cuûa maïch RL noái tieáp theo soá lieäu ño:
CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

VI. Maïch RLC noái tieáp:

a. Thöïc hieän maïch thí nghieäm RLC noái tieáp nhö hình 1.3.6.
Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå u(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng DMM
(Multimeter) ño doøng vaøo maïch, ño aùp vaøo maïch, aùp treân R, treân L vaø aùp
treân C (Löu yù: giaù trò ñoïc treân DMM laø trò hieäu duïng). Söû duïng phöông phaùp
ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha  giöõa u(t) vaø i(t) (thoâng qua ñoïc t).
Ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

Hình 1.3.6: Maïch RLC noái tieáp

U UL UC UR I |Z| t 
1,41Vrms

b. Döïng ñoà thò vectô ñieän aùp cuûa maïch theo soá lieäu ño duøng thöôùc vaø compa,
choïn pha ban ñaàu cuûa doøng ñieän laø 0, giaû söû R thuaàn trôû vaø C thuaàn dung.
Töø ñoà thò vectô suy ra . So saùnh vôùi giaù trò  ño ñöôïc trong baûng soá lieäu.

c. Tính coâng suaát cuûa maïch RLC noái tieáp theo soá lieäu ño:
CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

d. Tính coâng suaát P treân töøng phaàn töû cuûa maïch RLC noái tieáp:
PL (treân L) PC (treân C) PR (treân R) PL + P C + PR

Töø ñoù kieåm chöùng nguyeân lyù caân baèng P trong maïch AC:

- Trang 42 -
VII. Maïch RC song song:
a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 1.3.7.

Hình 1.3.7: Maïch RC song song

Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå uR(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng DMM
(Multimeter) ño doøng vaøo maïch, ño doøng qua trôû R vaø doøng qua tuï C.
Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha  giöõa uR(t) vaø i(t)
baèng caùch ñöa uR(t) vaø uR0(t) vaøo CH1 vaø CH2. Thöïc hieän baûng soá lieäu:

UR I IR IC (uR & i)
1,41Vrms

b) Giaû söû ñieän trôû laø thuaàn, veõ ñoà thò vectô doøng cho maïch song song khi choïn
pha ban ñaàu cuûa aùp uR(t) laø 0. Töø ñoà thò vectô, vieát ra caùc giaù trò doøng, aùp
phöùc hieäu duïng (daïng muõ) trong maïch:
 = 1,410o (Vrms)
U I = I =
R R C
I =
Töø ñoù tính ra:
 / I =
Trôû khaùng nhaùnh song song: Z R//C  U R

Goùc leäch pha giöõa uR(t) vaø i(t) : (uR & i) =

c. Tính coâng suaát cuûa nhaùnh R//C theo soá lieäu ño:
CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

VIII. Maïch RL song song:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 1.3.8 .
Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå uR(t) coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng DMM
(Multimeter) ño doøng vaøo maïch, ño doøng qua trôû R vaø doøng qua cuoän daây L.

- Trang 43 -
 Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha  giöõa uR(t) vaø i(t)
baèng caùch ñöa uR(t) vaø uR0(t) vaøo CH1 vaø CH2. Thöïc hieän baûng soá lieäu:
UR I IR IL (uR & i)
1,41Vrms

Hình 1.3.8: Maïch RL song song

b) Giaû söû ñieän trôû laø thuaàn, veõ ñoà thò vectô doøng cho maïch song song khi choïn
pha ban ñaàu cuûa aùp uR(t) laø 0. Töø ñoà thò vectô vieát ra caùc giaù trò doøng, aùp
phöùc hieäu duïng (daïng muõ) trong maïch:
 = 1,410o (Vrms)
U I = I =
R R L
I =
Töø ñoù tính ra:
 / I =
Trôû khaùng nhaùnh song song: Z R//L  U R

Goùc leäch pha giöõa uR(t) vaø i(t) : (uR & i) =

c. Tính coâng suaát cuûa nhaùnh R//L theo soá lieäu ño:
CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

IX. Hieäu chænh heä soá coâng suaát cos cuûa nhaùnh:
a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 1.3.9 .
Chænh maùy phaùt soùng sin ñeå ñieän aùp treân nhaùnh song song uR(t) luoân coù bieân
ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng DMM (Multimeter) ño doøng vaøo maïch, ño doøng
qua trôû R, doøng qua cuoän daây L vaø doøng qua tuï ñieän Chc.
Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha  giöõa aùp vaø doøng
treân nhaùnh song song baèng caùch ñöa uR(t) vaø uR0(t) vaøo CH1 vaø CH2. Töø
goùc leäch pha naøy tính heä soá coâng suaát cos cuûa nhaùnh song song.
Hoaøn thieän baûng soá lieäu vôùi caùc giaù trò C coù treân module.

Thöïc hieän baûng soá lieäu:

- Trang 44 -
 Chc UR I IR IL IC  cos
(uR & i)
0 1,41Vrms
C1 1,41Vrms
C3 1,41Vrms
C4 1,41Vrms

Hình 1.3.9: Hieäu chænh heä soá cos nhaùnh

b) Vôùi tröôøng hôïp Chc = C4: Giaû söû ñieän trôû vaø tuï ñieän laø thuaàn, veõ ñoà thò
vectô doøng cho maïch song song khi choïn pha ban ñaàu cuûa aùp uR(t) laø 0. Töø
ñoà thò vectô vieát ra caùc giaù trò doøng, aùp phöùc hieäu duïng (daïng muõ) trong
maïch:
 = 1,410o (Vrms)
U I = I =
R R L
I = I =
C

Töø ñoù tính ra:

 / I =
Trôû khaùng nhaùnh song song: Z R//L//C  U R

Goùc leäch pha giöõa uR(t) vaø i(t) : (uR & i) =

c. Coù nhaän xeùt gì veà trò hieäu duïng doøng qua nhaùnh i(t) ôû caùc tröôøng hôïp ?

d. Trình baøy chi tieát quaù trình tính giaù trò Chc caàn thieát ñeå ñöa heä soá coâng suaát
cuûa nhaùnh song song veà ñôn vò ?

X. Sô ñoà Module AC Circuits: Duøng cho Baøi TN Maïch 3, 4, 5.

+ Sô ñoà module nhö Hình 1.3.10, giaù trò linh kieän nhö trong Baûng 1.3.1

- Trang 45 -
 Hình 1.3.10: Module AC Circuits

Baûng 1.3.1: Danh saùch linh kieän treân Module AC Circuits

STT Teân linh kieän Giaù trò danh ñònh / moâ taû
1 Bieán trôû VR (4 daõy) 1kx10; 100x10; 10x10; 1x10
2 R1, R2, R7, R8 1k
3 R3, R4 100
4 R5, R6 470
5 R9, R10 2.2k
6 C1, C2 0.047µF (473)
7 C3 0.1µF (104)
8 C4 0.01µF (103)
9 L1 100mH
10 L2 10mH

D. DUÏNG CUÏ THÍ NGHIEÄM:

- Hoäp thí nghieäm (coù maùy phaùt soùng 2MHz).
- Module AC Circuit .
- Dao ñoäng kyù (Oscilloscope) vaø DMM (Multimeter).
- Daây noái thí nghieäm (jack banana 2mm).
----------------------------------------------------

- Trang 46 -