Streszczenie szczegółowe I temu, dom zaś i zagroda potrzebują

gospodyni. Pada propozycja, aby jego żoną

Pewnego ciepłego wrześniowego dnia, została Jagna, co przypada Borynie do gustu.
późnym popołudniem, ksiądz, który dogląda W drodze powrotnej dochodzi do wniosku, że
właśnie swego parobka orzącego pole, ponowny ożenek będzie korzystnym i
spotyka starą Agatę. Kobieta udaje się rozsądnym krokiem.
właśnie “we świat, po proszonem”, ponieważ
na zimę krewni jej nie mają dla niej pracy ani III
noclegu. Staruszka jednak nie uskarża się na
swój los, a nawet stara się usprawiedliwić Następnego dnia przed świtem Kuba
przed księdzem swych krewniaków. Drogą, rozpoczyna pracę w zagrodzie Boryny.
przy której stoi duchowny, przechodzi jeszcze Gospodarz, który wstał nieco później, dopada
wiele różnych osób, z których każda Witka i wymierza mu siarczyste lanie, które
zatrzymuje się przy duszpasterzu, ów zaś dla jest dla chłopaka karą za poniesioną
każdego znajduje życzliwy uśmiech i dobre poprzedniego dnia przez Macieja stratę.
słowo. Po pewnym czasie ksiądz decyduje, że Wkrótce po wschodzie słońca Boryna jedzie
pora kończyć pracę i powraca wraz z do Tymowa, aby stawić się w sądzie.
parobkiem na plebanię. Po drodze mija grupę Rozpatrywanych jest tu wiele spraw i Maciej
mężczyzn i kobiet, którzy zbierają ziemniaki z długo oczekuje na swoją kolej. Jewka oskarża
pola należącego do Boryny. Po odejściu go o nieuczciwą zapłatę za wykonywane
kapłana wśród pracujących kobiet rozpoczyna przez nią prace oraz o gwałt. Zarzuty te,
się rozmowa, której tematem są poszczególni zresztą niesłuszne, oraz wygląd i zachowanie
mieszkańcy wsi, prym zaś w tej rozmowie skarżącej wywołują jedynie u zebranych
wiedzie Jagustynka. Kobiety chwalą gapiów śmiech i kpiny. Boryna zostaje
postępowanie księdza, oburzają się zaś na uniewinniony. W sądzie znajduje się też
Kłębów, którzy późną jesienią wypędzili starą Dominikowa, której sprawa była rozpatrywana
Agatę z domu. Niewiasty posądzają też tuż przed sprawą Boryny. Oboje razem
Dominikową o uprawianie czarów, również wychodzą i wracają do domu, delikatnie
niepochlebne opinie wyrażają o Jagnie. badając wzajemnie swe nastroje i poglądy, co
Rozmowę przerywa na pewien czas przybycie ma stanowić wstęp do oficjalnego starania się
Józki, która przynosi Hance wieść, że właśnie Macieja o rękę Jagny.
zdycha jedna z krów. Hanka spiesznie
powraca do domu. O zmroku praca zostaje IV
przerwana i wszyscy pozostali powracają do
W niedzielę przed sumą Kuba zanosi na
wsi.
plebanię kilka upolowanych przez siebie
II kuropatw. Ksiądz nagradza go za prezent
dobrym słowem i - w pojęciu Kuby sutą
Hanka zastaje na podwórzu dogorywającą zapłatą. Parobek jest wprost urzeczony
krowę. Posyła Józkę po Ambrożego, ale ten pochwałami, które usłyszał i tak wierzy we
nie jest w stanie pomóc zwierzęciu. Powraca własną godność, że w kościele zajmuje
Boryna z Antkiem. Stary gospodarz decyduje, miejsce w pierwszych ławkach obok
aby krowę dobić. Wieczorem Maciej składa bogatszych gospodarzy. Nie zważa na docinki
wizytę wójtowi. Dowiaduje się, że następnego i pogardliwe słowa skierowane do niego i
dnia ma się stawić w sądzie, ponieważ został wprost rozpływa się w błogim uniesieniu, a na
zaskarżony przez Jewkę - dziewczynę, którą księdza patrzy jak na świętego. Po
uprzedniej zimy przyjął na służbę. Wójt radzi nabożeństwie Boryna powraca z rodziną do
mu też, aby się ponownie ożenił, gdyż jego domu. Podczas obiadu dochodzi między nim a
poprzednia małżonka zmarła już pół roku Antkiem do poważnej sprzeczki. Antek jest
rozgoryczony, że musi wciąż pracować dla
ojca, a nie słyszy za to nawet dobrego słowa.
Po południu Kuba idzie do karczmy. Jankiel
mami go tu obietnicami dobrej zapłaty za
dostarczenie mu nielegalnie upolowanych
zajęcy, kuropatw i saren. Obiecuje też dać
Kubie strzelbę. Parobek zamroczony nieco
alkoholem oraz wizją łatwego i dużego
zarobku zgadza się. W karczmie trwa zabawa,
która kończy się późnym wieczorem.
V
Lipieccy chłopi przygotowują się do
ostatniego w tym roku wielkiego jarmarku, w
czasie którego każdy, w zależności od
potrzeb, może się zaopatrzyć we wszystkie
towary potrzebne na zimę lub uzyskać ze
sprzedaży płodów rolnych i żywego
inwentarza pieniądze konieczne do
uregulowania starych rachunków i długów.
Przygotowania takie trwają też w domu
Boryny. W przeddzień jarmarku wieczorem
widząc, że Kuba jest niezwykle pracowity i
uczciwy oraz ma duże doświadczenie w
pracach gospodarskich, Boryna rozmawia z
nim, gdyż pragnie go zatrzymać u siebie na
dłużej. Kuba zgadza się, ale wysoko się ceni i
prosi o dość dużą “podwyżkę”. Po długich
targach gospodarz i parobek dochodzą do
porozumienia. Następnego dnia przed świtem
chłopi wyruszają do Tymowa. Boryna idzie
pieszo, a po drodze dosiada się do
organistów, których wóz prowadzi ich syn. W
trakcie rozmowy organiścina chwali się
między innymi tym, że Jaś skończy niedługo
szkołę i wstąpi do seminarium. W mieście
Boryna zsiada z wozu i wciska się w hałaśliwy,
kolorowy tłum. Szybko odnajduje Hankę, Józię
i Antka. Kobiety sprzedają świnie, Antek zaś
zboże. Maciej udziela dzieciom wskazówek i
udaje się do pisarza, aby złożyć skargę na
dwór, gdyż pragnie drogą sądową otrzymać
odszkodowanie za swoją krowę. Po wyjściu od
pisarza spotyka Jagnę. Towarzyszy jej przez
dłuższy czas, a na koniec podarowuje piękną
chustę i wstążkę, sugerując jednocześnie, że
będzie się starał o rękę dziewczyny. Nieco
później spotyka kowala. Zięć prośbą i groźbą
usiłuje nakłonić Macieja, aby dał wreszcie
córce należny jej posag, ale Boryna nieugięcie
trwa przy swoim zdaniu. Obaj udają się do
karczmy, gdzie spotykają Ambrożego, a
niedługo potem rozstają się w pozornej
zgodzie. Borynowie sprzedali na jarmarku
wszystkie swe towary i zakupiwszy wiele
różnych przedmiotów powracają późnym
popołudniem do domu zadowoleni i weseli,
jako że na jarmarku nie brakowało im także
różnych rozrywek.
VI
Po jarmarku do Lipiec zawitała deszczowa i
ponura jesień. Chłopi zbierają z pól kapustę.
Pewnego dnia o zmroku Jagna wraca z
Szymkiem z pola, prowadząc wóz wypełniony
głowami kapusty. Po drodze spotyka Antka, u
którego wzbudza nieokiełznaną wprost
namiętność. Chwila rozmowy z owym
mężczyzną rozpala w dziewczynie żądze do
tego stopnia, że choć Antek już dawno
odszedł, nie zdaje sobie ona sprawy z tego,
gdzie się znajduje i co robi. Po długim czasie
dochodzi dopiero do siebie. Tuż przed
wieczerzą chatę Dominikowej odwiedza
Ambroży. Okazuje się, że przychodzi on w
imieniu Boryny, aby wybadać czy gospodarz
ten będzie miał jakieś szanse, jeśli poprosi o
rękę Jagny. Dziewczyna pozostawia decyzję
matce, ta zaś słysząc między innymi
obietnicę dużego zapisu na korzyść jej córki -
oznajmia, iż godzi się na te zaręczyny.
VII
Następnego dnia od samego rana Jagna nie
może sobie znaleźć miejsca i niecierpliwie
wyczekuje wieczoru, kiedy to ma pójść do
Boryny pomóc w obieraniu kapusty. Głównym
powodem tej niecierpliwości jest nadzieja, że
spotka się tam z Antkiem. Znienacka w chacie
Dominikowej pojawia się Mateusz, który
powrócił właśnie do wsi po półrocznej
nieobecności. Przybysz dość śmiało poczyna
sobie z Jagną, która nie ma siły bronić się
przed jego natarczywością, ale ich igraszki
przerywa przybycie Szymka. Niebawem
powraca też Dominikowa, która jest do
Mateusza wrogo nastawiona i wypędza go z
chaty. Jagna idzie do Borynów. Tutaj
gromadzą się licznie inne dziewczyny z
bogatszych gospodarstw oraz kilka starszych
kobiet i wielu parobków. Wszyscy biorą się do
pracy. Po pewnym czasie przybywa Boryna i
zaprasza zebranych do suto zastawionego
stołu. Niedługo po wieczerzy do chaty
wchodzi Rocho. Zebrani początkowo żywo
rozmawiają lub słuchają dźwięku skrzypiec,
na których gra jeden z chłopaków, a
następnie wysłuchują z uwagą legendy
opowiadanej przez Rocha. Późnym wieczorem
wszyscy rozchodzą się do domów. W ślad za
Jagną chyłkiem wymyka się Antek i
odprowadza ją do domu.
VIII
Nazajutrz rano wśród chłopów rozchodzi się
wieść, że Boryna ma zamiar zaręczyć się z
Jagną. Wielu widzi w tym zapowiedź
przyszłych kłótni i swarów, mających nastąpić
pomiędzy córką Dominikowej a dziećmi
Macieja. Boryna przez cały dzień chodzi
niespokojny. Po południu wójt wraz z
Szymonem udają się do chaty Dominikowej,
aby prosić w imieniu Macieja o rękę
dziewczyny. Kobiety przyjmują ofertę i razem
z dziewosłębami (swatami) oraz z Szymkiem i
Jędrzychem udają się do karczmy, gdzie
niecierpliwie wyczekujący ich Boryna
wyprawia huczne zaręczyny. Po pewnym
czasie Dominikowa z dziećmi powraca do
domu, do karczmy zaś przybywa młynarz z
wieścią, że dziedzic sprzedał las, który
prawnie należy po części do wsi. Wieść ta
wywołuje oburzenie chłopów, którzy długo
radzą, jak dochodzić swych praw.
IX
W sobotę Boryna był w mieście i zapisał
Jagnie sześć mórg ziemi. W niedzielę wyszły
w kościele pierwsze zapowiedzi. Maciej przez
kilka kolejnych dni przesiadywał bez przerwy
w chacie Dominikowej. Dzieci Boryny są
wstrząśnięte wiadomością o zamiarach ojca.
W poniedziałek, w Dzień Zaduszny, wszyscy
mieszkańcy Lipiec wybierają się do kościoła i
na cmentarz, aby pomodlić się za zmarłych.
Kuba poprzedniej nocy był na polowaniu i
udało mu się ustrzelić sarnę, tego dnia zaś od
rana przebywa razem z Witkiem, który nie
opuszcza go na krok. Razem również
wybierają się rano na cmentarz. Po południu,
jak wielu innych, udają się tam ponownie.
Docierają do starych, zapomnianych grobów,
w których, jak wynika to ze wspomnień Kuby,
spoczywają jego dawni panowie (rodzice
obecnego dziedzica) oraz jego matka,
Magdalena. Wspomina też powstanie
styczniowe, w którym brał udział u boku
młodego dziedzica. W tym to okresie Kuba
został postrzelony w kolano, jego matka zaś
zginęła wraz z resztą dworskiej służby i
dziedzicami. Wieczorem do izby Antka
schodzi się kilkoro gości. Czas upływa
zebranym na słuchaniu legend opowiadanych
przez Rocha.
X
Oburzony wciąż na ojca Antek udaje się do
proboszcza z prośbą o radę. Ksiądz zabiera go
ze sobą na poszukiwanie swej zaginionej
klaczy, a jedyną radą, której udziela, jest
zalecenie trwania w pokorze i cierpliwości.
Młody Boryna nie jest bynajmniej zadowolony
z tych słów i udaje się do kowala. Tu jednak
również nie znajduje pociechy ani pomocy.
Dochodzi do kłótni, podczas której po stronie
kowala opowiada się też wójt. Antek powraca
do domu coraz bardziej wzburzony. Tutaj
odnajduje go kowal, który wiedziony
widokiem płynących z tego dla siebie korzyści
radzi, aby Antek wprost powiedział ojcu, o co
chodzi i poprosił o podział pozostałych
gruntów pomiędzy siebie i swą siostrę, żonę
kowala. Młody Boryna słysząc to wypędza
kowala ze swego domu, ale po pewnym
czasie dochodzi do wniosku, że rada ta była
dobra. Wieczorem zjawia się Maciej, na
którego już od dłuższego czasu czekają
Magda, Hanka i Antek. Dzieci najpierw proszą,
ale oburzone uporem i obojętnością ojca
szybko przechodzą do gróźb. Pomiędzy
Antkiem i Maciejem dochodzi do zaciekłej
bójki. Rankiem następnego dnia ojciec
wyrzuca Antka i Hankę z domu. Zawzięci w
gniewie nie proszą o łaskę i przenoszą się ze
swym dobytkiem do ojca Hanki, który
mieszka na drugim końcu wsi. W sercu
Boryny pozostają jednak ostre drzazgi: słowa,
które usłyszał od Antka na temat złego
prowadzenia się Jagny. Tej nocy Kuba znów
był na polowaniu, ale został zraniony w nogę
przez leśniczego. Jednak o jego wypadku nie
dowiaduje się nikt oprócz Witka.
XI
W dzień wesela w domu Dominikowej trwają
ostatnie przygotowania. Dominikowa pełna
jest troski i niepokoju o przyszłość córki,
Jagna nie cieszy się na myśl o ślubie, jest jej
raczej obojętny. Jej głowę zaprzątają myśli
dotyczące Antka. Na wesele zostali
zaproszeni wszyscy bogatsi gospodarze.
Gorączkowe przygotowania do tego
wydarzenia sprawiły, że mało kto pojawił się
na sumie. Po południu orszak, do którego
przyłączają się wciąż nowi weselnicy, udaje
się do chaty Boryny, a następnie wraz z
panem młodym po Jagnę i do kościoła. Po
krótkim ślubie wszyscy udają się do chaty
Dominikowej, gdzie zrazu rozpoczynają się
tańce. Później goście podejmowani są sutą
wieczerzą, obficie zakrapianą wódką.
Następnie odbywają się różne zabawy, aż
wreszcie późną nocą ponownie rozpoczyna
się zabawa taneczna. Zarówno goście, jak i
gospodarze zapominają na jakiś czas o
troskach i kłopotach i rzucają się w wir
zabawy.
XII
O świcie Witek wychodzi z domu weselnego,
wraca do domu i kładzie się spać. Budzą go
jęki Kuby, który coraz bardziej cierpi, gdyż
jego nogę toczy gangrena. Ranny wysyła
chłopca po Ambrożego lub Jagustynkę. Dziad
jednak jest już zbyt pijany, a Jagustynka
dobrze się bawi i odpędza chłopaka. Ta
ostatnia przybywa do Kuby dopiero w długi
czas po śniadaniu, ale dochodzi do wniosku,
że ona tu już nic nie wskóra i radzi, aby
posłać po księdza. Kuba oburza się na nią
twierdząc, iż ani jego osoba nie jest godna
wizyty kapłana, ani miejsce nie jest
odpowiednie dla tej tak świątobliwej
osobistości (ranny leży w stajni). Kobieta
odchodzi, a Kuba zostaje sam. Jedynym jego
towarzyszem jest Łapa, stary i wierny pies
Borynów. Do rannego dochodzą z zewnątrz
różne odgłosy, z których rozpoznaje, co się
dzieje we wsi i w ten sposób upływają mu
długie godziny. Pod wieczór przybywa
Ambroży. Ogląda ranę i próbuje ją opatrzyć,
ale stwierdza, że jedynym ratunkiem może
być wysłanie Kuby do szpitala, gdzie obetną
mu nogę. Po odejściu Ambrożego ranny
zachowuje w głowie tylko jedną myśl: po
odcięciu nogi zniknie ból i niemoc.
Tymczasem we wsi odbywają się uroczyste
przenosiny panny młodej do domu jej męża.
W domu Boryny następuje dalszy ciąg
weseliska. Początkowo ludzie są nieco
ociężali, ale po pewnym czasie zaczynają się
wesoło zabawiać. Wieczorem Rocho wyciąga
Ambrożego z sali. Okazuje się, że Kuba odciął
sobie sam nogę i prawie całkowicie się
wykrwawił. Rocho konno jedzie po księdza,
ale jest już za późno. Kuba powoli, ale już bez
cierpień, oddaje duszę Bogu, podczas gdy
obok, w chacie Dominikowej, wszyscy
beztrosko się bawią.