YEDEKLER

2- n=9 ölçü değerinin kullanıldığı bir dolaylı ölçüler dengelemesi probleminde,

AT PA − AT Pl = 0 şeklinde kurulan normal denklemlerin katsayıları matrisinin tersi ve sabit
terim vektörü

 0.10 − 0.01 0.01 − 0.02  − 4.81

 − 0.01 0.21 − 0.03 0.06   3.54 
( A T PA) −1 = Q xx =  AT Pl =  
 0.01 − 0.03 0.10 − 0.01  3.40 
   
− 0.02 0.06 − 0.01 0.15  − 4.57 cm

ile V T PV = 2.14 olduğuna göre, Bu dengeleme sonucu hesaplanabilecek, bilinmeyenleri ve

bilinmeyenlerin ortalama hatalarını hesaplayınız.

ÇÖZÜM:

 x1   0.10 − 0.01 0.01 − 0.02  − 4.81  − 0.391 

x       
 2  =  − 0.01 0.21 − 0.03 0.06   3.54  =  0.4153 
 x 3   0.01 − 0.03 0.10 − 0.01  3.40   0.2314 
       
 x 4  − 0.02 0.06 − 0.01 0.15   − 4.57  − 0.4109 cm

n=9 u=4 f=n-u=5

m x1 =  m 0 q11 = 0.207

2.14 m x 2 =  m 0 q 22 = 0.298
m0 =  = 0.65cm
5 m x3 =  m 0 q 33 = 0.207
m x 4 =  m 0 q 44 = 0.252

3- Şekildeki nivelman ağında A ve B noktalarının yükseklikleri

sabit olarak verilmiştir. Ağda ölçülmüş yükseklik farkları ve P1
geçlki uzunlukaları verilmiştir. Ağı dDolaylı Ölçüler Yöntemine B
göre dengeliyerek noktaların kesin yüksekliklerini ve dengeli
yüksekliklerle hesaplanan f = H 2 − H1 fonksiyonun ortalama A
hatasını hesaplayın. P2
i Yükseklik Geçki Uzunluğu
Farkı l i (m) S (km) HA= 110.000m
1 6.170 2.0 HB= 116.200m
2 12.354 2.0
3 8.642 0.5
4 2.450 1.0
2- Şekildeki GPS ağında bütün baz vektörleri eşit 5
duyarlıkta ölçülmüş şekildeki GPS ağında 3 ve 7 3
numaralı noktaların kesin koordinatları ve kesin 9
koordinatları hesaplanmak istenen 5 ve 9 numaralı
noktaların yaklaşık koordinatları ve 9-5 baz
bileşenleri verilmiştir. 9-5 bazına ilişkin baz bileşen
7
vektörlerine ilişkin düzeltme denklemlerini
kurunuz.
NN X Y Z Baz Δx Δy Δz
3 4213099.408 1022546.373 4665836.887 (m) (m) (m)
7 4213857.480 1025292.070 4664733.470
9-5 747.852 -3801.184 426.420
NN X0 Y0 Z0
5 4215184.630 1021692.536 4664261.604
9 4214436.777 1025493.730 4663835.190

CEVAP:

9-5 bazına ilişkin düzeltme denklemi

v x = dx5 . . − dx9 . . + (x90−5 − x9−5 )

v y = dy5 . . − dy9 . + (y 90−5 − y9−5 )
v x = . dz5 . . − dz9 + (z 90−5 − z 9−5 )

v x = dx5 . . − dx9 . . + 1mm

v y = dy5 . . − dy9 . − 10mm
v x = . dz5 . . − dz9 − 6mm

2- Şekildeki P noktasının koordinatları

bilinmemektedir. A noktasının kesin A
koordinatları bilinmektedir. A ve P noktası S1
arasındaki uzunluk ölçülmüştür. Bu uzunluğa
ilişkin düzeltme denklemini kurunuz. P S1 = AP = 156.452m

A noktasının kesin koordinatları:

x A = 36717.435m P noktasının yaklaşık koordinatları:
x 0 = 36607.60m
y A = 524587.510m
y 0 = 524698.75m

y A − y0 − 111.24
( PA) = arctan( ) = arctan( ) = 349.5954 g
x A − x0 109.835
2- S 0 = ( y A − y 0 ) 2 + ( x A − x 0 ) 2 = 156.3268m DİKKAT ÜSTEKİ satır altta kullan
v s1 = − cos(PA)dx − sin( PA)dy − ( S1 − S 0 )
v s1 = −0.7026dx + 0.7116dy − 12.52cm
DENGELEME HESABI I 1. ARASINAV

1- B ve C noktalarının koordinatları, C NN Y(m) X(m)

noktasının koordinatlarının ortalama hataları B 34314.47 22392.46
ve koordinatları arasındaki korelasyon C 34407.35  2cm 22472.16  5 cm
verilmiltir. B ve C noktaları arasındaki
uzunluğu ve ortalama hatasını hesaplayınız. rxC yC = 0.9

2- Bir nivelman ağındaki yükseklik farkları Geçki Gidiş Dönüş Geçki

gidiş dönüş olarak ve geçki uzunlukları no (m) (m) uzunluğu
verilmiştir. Ölçülerin ortalama hatasını ve S (km)
gidiş-dönüş ölçülerinin ortalamasının 15-16 18.1573 18.1578 4.0
ortalama hatasını hesaplayınız. 16-18 38.6548 38.6548 2.0
18-17 2.5480 2.5475 3.0
17-6 9.4918 9.4918 1.0
15-6 33.4346 33.4336 0.5
15-17 23.0635 23.0645 2.0
17-16 41.2070 41.2080 2.0

3- Bir açı (α) farklı zamanlarda farklı sayıda Ölçü (α) Tekrar sayısı
tekrarlanarak 6 kez ölçülmüştür. Ölçüler ve 35.2264g 1
tekrar sayıları verilmiştir. Açının (α) kesin 35.2266g 2
değerini ve kesin değerin ortalama hatasını 35.2262g 4
hesaplayınız. 35.2265g 1
35.2265g 1
35.2264g 2

4- Bir dolaylı ölçüler dengelemesi Ağırlık

probleminin çözümünde, her bir ölçüye v1 = x + y − 1 2
ilişkin düzeltme denklemleri verilmiştir. Bu v2 = 2 x − y + 1 1
denklemlerin PVV  = min . En Küçük
v3 = 2 x − 3 y − 3 1
Kareler İlkesine göre yapılacak çözüm için
gerekli olan normal denklemleri, normal v4 = x + y − 1 2
denklemlerin kuruluşu ile ilgili ara
denetimleri de yaparak kurunuz
 1-
S = BC = ( y C − y B ) 2 + ( xC − x B ) 2 = 92.882 + 79.702 == 122.387m
yC − y B x − xB
dS = dyC + C dxC = 0.7589dyC + 0.6512dxC
S0 S0
dy 
dS = 0.7589 0.6512 C 
dxC 
4 9  0.7589
ms2 = 0.7589 0.6512   = 21.800775
9 25 0.6512
ms = 4.669cm

2-
 pdd  = 3.1458325 pi =
1 d m0 ml
mi =  mli = 
n=7 si pi pi

m0 = 
 pdd  = 0.474mm 0.25 -0.5 0.948 0.67
2n 0.5 0 0.670 0.473
0.33 0.5 0.825 0.583
m0
ml = = 0.335mm 1.00 0 0.474 0.335
2 2.00 1.0 0.335 0.236
0.5 -1.0 0.670 0.473
0.5 -1.0 0.670 0.473

3-
Yaklaşık değer α0=35.2262 l i' = l i −  0 Pi vi = d − li' mli = 
m0  p  − pi
d =
 
Pl '
=
20
= 1.82cc
cc
( ) cc
( ) pi
mvi =  m0
pi  p 

P 11 2 1 -0.18 2.266 2.06

4 2 -2.18 1.602 1.449
 =  0 + d = 35.226882 g
0 4 1.82 1.133 0.904
Pv = 0.02 3 1 -1.18 2.266 2.06
25.6688 3 1 -1.18 2.266 2.06
m0 = = 2.266cc 2 2 -0.18 1.622 1.449
6 −1
m
m =  0 = 0.683cc
P
4-

P a b -l Toplam (s) Normal denklemler

2 1 1 -1 1 12x – 4y – 8 = 0
1 2 -1 1 2 -4x + 14y + 4 = 0
1 2 -3 -3 -4
2 1 1 -1 1 Pas = 0
Pbs = 14
1- Bir nivelman ağının komşu noktaları arasında Ölçü Geçki Gidiş Dönüş Geçki
yükseklik farkları gidiş-dönüş olmak üzere geçki No No (m) (m) Uzunluğu
uzunlukları ile birlikte verilmiştir. (km)
• Bu ölçülere ilişkin birim ölçünün ortalama 1 15-16 18.1553 18.1558 2.0
hatasını 2 16-18 38.6548 38.6548 5.0
3 18-17 3.5480 3.5475 1.0
• 4. gidiş-dönüş ölçülerinin ortalaması alınarak
4 17-6 9.4918 9.4918 4.0
bulunan kesin değerin ortalama hatasını 5 15-6 33.4346 33.4336 0.5
hesaplayınız. 6 15-17 23.0635 23.0645 1.0
7 17-16 41.2070 41.2080 2.0

2- Bir açı (α) farklı zamanlarda ölçülmüştür. Ölçüler ve Ölçü (α) Ortalama
ortalama hataları verilmiştir. (g) Hata ( m )
• Açının kesin değerini (cc)
• Dengeli ölçüleri, 35.2264 2
• Birim ölçünün ortalama hatasını 35.2264 2
• Açının (α) kesin değerinin ortalama hatasını 35.2264 1
• Düzeltmelerin ortalama hatasını hesaplayınız. (30P) 35.2264 1
35.2264 2
35.2264 1

3- Düzeltme denklemleri ağırlıklarıyla birlikte Ağırlık

verilmiştir. Normal denklemleri kuruluşlarıyla ilgili v1 = 2x + 2y -1 2
ara denetimleri de yaparak kurunuz. v2 = x - y +1 2
v3 = 3x - 2y -3 1
v4 = x + y -1 3

4- Bir dengeleme probleminde 8 ölçüye Normal Denklemler

ilişkin düzeltme denklemlerinden elde edilen 16x − 4 y + 5 z − 12 = 0
normal denklemler verilmiştir. − 4 x + 8 y − 2 z + 10 = 0
• Bilinmeyenleri,
5 x − 2 y + 12z + 8 = 0
• Birim ölçünün ortalama hatasını,
• Bilinmeyenlerin ortalama hatalarını
hesaplayınız.  pll = 200birim
ÇÖZÜMLER:
1-
• Birim ölçünün ort. Hat. Gidiş Dönüş d P=1/s m0
mi = 
m0 = 
 pdd  =  3.875 = 0.526mm (m) (m) (mm)
pi
2n 2*7 (mm)
18.1553 18.1558 -0.5 0.5
38.6548 38.6548 0 0.2
•
Bir gidiş-dönüşün ortalamasının ort..
3.5480 3.5475 0.5 1
Hatası 9.4918 9.4918 0 0.25
m 0.526 33.4346 33.4336 1 2
mx =  0 =  = 0.372mm
2 2 23.0635 23.0645 -1 1
41.2070 41.2080 -1 0.5

2-
Yaklaşık değer l i' = l i −  0 Pi vi = d − li' lˆ = l + v
mvi =  m0
 p  − pi
α0=35.2262g
 p  pi
cc Tekrar cc
( ) ( )
d =
 
Pl '
=
23
= 2.6 cc
sayısı
(cc)
P 9 2 2 0.6 35.22646 0.976
 =  0 + d = 35.22646g 4 2 -1.4 35.22646 0.976
0 1 2.6 35.22646 1.475
3 1 -0.4 35.22646 1.475
12.24 3 2 -0.4 35.22646 0.976
m0 = = 1.565cc 2 1 0.6 35.22646 1.475
6 −1

m0
m =  = 0.521cc
P

3-
p a b -l s Normal denklemler
2 2 2 -1 3
2 1 -1 1 1  pas = 11
22x + 3y -14 = 0
1 3 -2 -3 -2  pbs = 17
3 1 1 -1 1 3x + 17y - 3 = 0

4-

16 -4 5 -12 5
-1 0.25 -0.3125 075 -0.3125
8 -2 10 12
7 -0.75 7 13.25
-1 0.1071 -1 -1.8929
x=0.84 12 8 23
y=-1.13 10.3572 12.50 22.8572
z=-1.2069 -1 -1.2069 -2.2064
200 206
168.9138 168.9197
m0 = 
 pvv =  168.9138
= 5.812
n−u 8−3

q xx q xy q xz   0.0794 0.0329 − 0.0276

 
Q = q xy q yy q yz  =  0.0329 0.144 0.0103 
 q xz q yz q zz  − 0.0276 0.0103 0.0966 


m x =  m0 q xx = 1.637
m y =  m0 q yy = 2.205
m z =  m0 q zz = 1.806

KTÜ MÜH. FAK. HARİTA MÜH. BÖL. 16.11.2017

2017/2018 GÜZ YARIYILI
HRT 333 DENGELEME HESABI I (I. ve II. ÖĞRETİM) ARA SINAV CEVAPLAR

1- Dikdörtgen şeklinde bir parselin 1:5000

ölçekli bir haritadan kenar uzunlukları
ölçülmüş ve ortalama hatalarıyla birlikte b
verilmiştir.
a
Parselin arazi üzerindeki alanını ve
alanın ortalama hatasını hesaplayınız. (20P) a = 5 cm ±0.2mm
b = 3 cm ±0.2mm

2- Şekildeki üçgende bir açı ve bu açıya komşu iki kenarın B

değerleri ve ağırlıkları verilmiştir. Bu üçgenin b kenarı ve
ağırlık katsayısını hesaplayınız. (35P) c β
a

b C
A

3- Yanda ( değerleri, ortalama hataları ve korelasyon

katsayıları verilmiştir. Buna göre aşağıda verilen fonksiyonlar
arasındaki korelasyon katsayısını ( hesaplayınız. (30P)

Korelasyon katsayıları:
CEVAPLAR:
CEVAP 1
1.Yol 2. Yol
F = a *b
m F2 = (b 2 + a 2 )m 2
dF = bda + adb
m F2 = (5 2 + 3 2 )0.02 2
m F2 = b 2 m a2 + a 2 mb2
m F2 = 34 * 0.02 2
m F2 = (b 2 + a 2 )m 2
m F = 0.1166cm 2
m = (150 + 250 )1
2 2 2 2

m F = 5000* 5000* 0.1166 = 291.5m 2

F

m F = 292m 2

CEVAP 2

CEVAP 3

=
2-
Geçki Gidiş Dönüş d=G-D Geçki 1 mli (mm)
No (m) (m) (mm) Uzunluğu p=
S (km) s
1 26.184 26.186 -2 2.0 0.5 9.77
2 11.346 11.341 5 2.5 0.4 10.93
3 10.173 10.179 -6 0.8 1.25 6.18
4 13.694 13.690 4 0.5 2.0 4.89
5 25.188 25.182 6 4.0 0.25 13.82
6 18.252 18.257 -5 1.5 0.67 8.46
Birim ölçünün Ort. Hat. m0 = 
 pdd = 114.75 = 6.91mm
2n(1 − r12 ) 6.2(1 − 0.8)
Bir km uzunluğundaki P = 1 = 1 m1km = m0 = 6.91mm
1km
Herhangi bir ölçünün ortalama hatası m = m0
li
pi
Bir çift ölçünün ortalamasından bulunan kesin değerin ortalama hatası 1 + r12
ml =  m0 = 6.22mm
2

KTÜ MÜH. FAK. 06.01.2011

HARİTA MÜH. BÖL.
DENGELEME HESABI I MAZERET SINAVI SORULARI

1- Şekildeki nivelman ağında h1 ve h2 yükseklik

farkları geçki uzunluklarıyla birlikte verilmiştir. 1 km B
uzunluğundaki bir geçkide ölçülen yükseklik farkının A
ortalama hatası m0 = 8mm olarak verildiğine göre
C
F = H C − H B fonksiyonunun ortalama hatasını ve ters
ağırlığını hesaplayınız. (20P)
i hi Geçki Uzunluğu
 (m) S (km)
1 12.574 5.0
2 37.149 3.0

2- Bir poligon geçkisindeki 6 kenar aynı aletle karşılıklı olarak Gidiş Dönüş
ölçülmüştür. Duyarlıkları eşit olan bu ölçü çiftleri arasında r12 = 0.7 gibi (m) (m)
185.028 185.013
korelasyon olduğuna göre, 117.541 117.549
• Tek bir ölçünün karesel ortalamasını, 128.989 128.979
• Karşılıklı ölçülerin ortalaması alınarak bulunan kesin bir ölçünün 114.235 114.235
ortalama hatasını hesaplayınız. (20P) 117.524 117.509
106.087 106.080

3- Bir P noktasının yüksekliğinin hesabı için çevredeki A, B, C

noktalarından nivelman ölçüleri yapılmıştır. A, B, C B
noktalarının yükseklikleri ve ölçülen yükseklik farkları ve geçki P
uzunlukları verilmiştir.
A
• P noktasının kesin yüksekliğini, düzeltmeleri, dengeli
ölçüleri, C
• Kesin yüksekliğin, dengeli ölçülerin, düzeltmelerin
ortalama hatalarını hesaplayın. (30P)
NN Yükseklik i hi Geçki
(Hi) (m) Uzunluğu
(m) S (km)
A 100.00
B 120.00 1 40.215 1.0
C 130.00 2 20.193 2.0
3 10.231 4.0

4- Bir nirengi noktasının yüksekliği, bu noktadan çevrede bulunan 6 nirengi noktasına yapılan düşey
açı gözlemleri yardımıyla belirlenecektir. Çevredeki nirengi noktalarının yüksekliği bilinmektedir. Bir
tek noktaya alet kurularak ölçülen düşey açılardan hesaplanan yükseklikler arasındaki korelasyon
katsayısı r=0.83 olduğu bilindiğine göre duyarlıkları eşit olan bu yüksekliklerin ortalama hatasını
MATLAB programlama dilinde hesaplayınız. (30P)
Ölçü No H(m)
1 345.535
2 345.539
3 345.540
4 345.542
5 345.550
6 345.530

NOT: Sınav Süresi 90 dakikadır. Başarılar.

KTÜ MÜH. FAK. 06.01.2011
HARİTA MÜH. BÖL.
DENGELEME HESABI I MAZERET SINAVI CEVAPLARI

m0 = 8mm
B
H C = H A + h 2 H B = H A + h1 A

C
df = H C − H B = H A + h 2 − H A − h1 = h 2 − h1 i hi S 1
(km) p =
mdf2 = m12 + m22 (m) s (km)
1 12.574 5.0 0.2
m02 m02
mdf2 = + = 512 2 37.149 3.0 0.33
p1 p2
mdf = 22.63mm
m02 82
p df = 2 = = 0.125
mdf 512
1 1
q df = = =8
p df 22.63

d dd  = 663 dd 

15 Bir tek ölçünün ortalama hatası m0 =  = 13.57mm
r12 = 0.7 2n(1 − r12 )
-8
10 Karşılıklı ölçülerin ortalaması alınarak bulunan kesin değerin ortalama hatası
0 1 + r12
m x =  m0 = 12.51mm
15 2
7

NN Hi (m) hi HPi

pi =
1 l i' vi mvi lˆ i = li + vi
(m) (m) si
A 100.00 40.215 140.215 1 2 0 7.72 140.211
B 120.00 20.193 140.193 0.5 -20 -22 14.09 140.211
C 130.00 10.231 140.231 0.25 18 16 21.83 140.211
H pi = H i + hi
x0 = 140.213m
m0 = 
 pvv =  306
= 12.36mm
li' = H pi − x0 n −1 3 −1

pl  = − 3.5 = −2mm

'
m Hp = 
m0
= 9.34mm
dh =
 p 1.75
 p
H P = x 0 + dh = 140.211m mlˆ = m Hp = 9.34mm
1

vi = dh − l i
'

mvi =  m0
 p  − pi
 p  pi
KTÜ Müh. Fak. HARİTA Müh. Böl. 07.04.2013
DENGELEME HESABI –II (I. ve II. ÖĞRETİM)
BİRİNCİ ARASINAVI SORULARI

1- Bir dolaylı ölçüler dengelemesi probleminin çözümünde Düzeltme Denklemleri Ağırlık

kurulan düzeltme denklemleri ve ağırlıkları yanda verilmiştir. v1 = x + 7 y − 3 6
• x bilinmeyenini Gauss Toplam Denklem Yöntemine v2 = x − 5 y + 2 7
göre indirgeyiniz. v3 = x − 9 y + 1 1
• Bilinmeyenleri hesaplayınız. (20 P)
v4 = x + 8 y −1 2

2- Şekildeki nivelman ağında A ve B noktalarının yükseklikleri sabit

olarak verilmiştir. Ağda ölçülmüş yükseklik farkları ve geçki P1
uzunlukları verilmiştir. Ağı Dolaylı Ölçüler Yöntemine göre
B
dengeleyerek noktaların kesin yüksekliklerini ve ortalama
hatalarını hesaplayınız. (25 P)
i Yükseklik Farkı l i (m) Geçki Uzunluğu S (km) A
1 6.170 2.0 P2
2 12.354 2.0
HA= 110.000m
3 8.642 0.5
HB= 116.200m
4 2.450 1.0

3- Şekildeki ağda 26, 27, 28, 32 noktalarının kesin 27 28

koordinatları; 33 noktasının yaklaşık koordinatları
bilinmektedir. 15
1 2
Ağda gözlenen doğrultular için düzeltme denklemlerini
33
elde ediniz. (25 P) 3
26 32
NN Y(m) X(m)
26 25884.551 23556.159
27 27320.564 23312.482 DN BN Doğrult(r)
28 28935.783 23104.238 (g)
32 25496.338 21760.450 33 27 0.00000
33 26812.204 21811.763 28 44.40010
34 80.90630
26 348.09220
27 33

ÇÖZÜMLER:

1-
−  pv
TOPLAM DENKLEM=T.D.= = − x − 0.8750y + 0.3125 = 0
 p
v1 = v1 + T .D. = 6.1250y − 2.6875
v 2 = v 2 + T .D. = −5.8750y + 2.3125
 pa = 0  pl  = 0 KONTROL
v 3 = v3 + T .D. = −9.8750y + 1.3125
v 4 = v 4 + T .D. = 7.1250y − 0.6875
 paay =  pal   665.75y = 83.4375  y = 0.1253
− x − 0.8750y + 0.3125 = 0  x = −0.8750y + 0.3125  x = 0.2029
2-
Yaklaşık Değerlerin Seçimi
x 0 = H A − l1 = 103.83m
y 0 = H A + l 4 = 112.450m
Bilinmeyen Sayısının Belirlenmesi
u=2 bilinmeyen sayısı
n=4 ölçü sayısı n>u
Fonksiyonel Model Stokastik Model
l1 + v1 = H A − x v1 = −dx − (l1 − ( H A − x 0 )) v1 = − dx − 0 P1 = 1 / 2 = 0.5
l2 + v2 = H B − x v 2 = −dx − (l 2 − ( H B − x 0 )) v 2 = − dx + 16 mm P2 = 1 / 2 = 0.5
 
l3 + v3 = y − x v 3 = dy − dx − (l 3 − ( y 0 − x 0 )) v 3 = dy − dx − 22 mm P3 = 1 / 0.5 = 2

l4 + v4 = y − H A v 4 = dy − (l 4 − ( y 0 − H A )) v 4 = dy − 0 P4 = 1 / 1 = 1
 paa dx + Pabdy − Pal = 0  dx  3 − 2
−1
− 36 - 1.5385
 dy  = 2 3   44  = 15.6923
 pabdx + Pbbdy − Pbl = 0        
Kesin Yükseklikler Birim Ölçünün Ortalama Hatası
x = x 0 + dx = 103.83m - 1.5385mm = 103.8285m
m0 = 
 pvv =  397.4898
= 9.9686mm
y = y 0 + dy = 112.450m + 15.6923mm = 112.4657 m n−u 2
Kesin Yüksekliklerin Ortalama Hatası
−1
 3 − 2  0.2308 0.1538 mx =  m0 qxx = 9.9696 0.2308 = 4.7891mm
Qxx =   = 
2 3  − 0.1538 0.2308 my =  m0 qyy = 9.9686 0.2308 = 4.7891mm

3-
Bilinmeyen Sayısı:
u=2 koordinat bilinmeyeni (x,y) + 2 yöneltme bilinmeyeni (z01,z02)

Yöneltme Bilinmeyeni İçin Yaklaşık Değer Hesabı:

z0 =
t i − ri  p=doğrultu gözlemi yapılan nokta sayısı
p
z01=61.158303 z02=149.52545

Geriden kestirme tipi doğrultu katsayıları kullanılarak;

sin t cos t
a=  b=− 
s s
33 nolu noktadaki düzeltme denklemleri 27 nolu noktada düzeltme
denklemleri
v1 = a1 dx + b1 dy − l1
v15 = −a1 dx − b1 dy − l15
v 2 = a 2 dx + b2 dy − l 2
v3 = a3 dx + b3 dy − l 3
li = z 0 + ri − t0
ai bi -li (cc) Vi
1.289 -3.805 -1.149 v1=1.289dx-3.805dy-1.149
2.187 -1.331 3.548 v2=2.187dx-1.331dy+3.548
-1.513 -2.845 -2.40 v3=-1.513dx-2.845dy-2.40
-1.289 3.805 -0.851 v4=-1.289dx+3.805dy-0.851
KTÜ Müh. Fak. HARİTA Müh. Böl. 08.05.2013
DENGELEME HESABI –II (I. ve II. ÖĞRETİM)
İKİNCİ ARASINAVI SORULARI

1- Şekildeki nivelman ağında A noktansın yüksekliği sabit olarak P1

verilmiştir. Ölçülen yükseklik farkları ve geçki uzunlukları verilmiştir.
Ağı Dolaylı Ölçüler Yöntemine göre dengeleyerek
• noktaların kesin yüksekliklerini ve ortalama hatalarını A l1
• h = lˆ1 − lˆ3 Fonksiyonunun ortalama hatasını
hesaplayınız.(25P)
l2
l3
i Yükseklik Farkı l i (m) Geçki Uzunluğu S (km) l4
1 5.213 1.0
2 5.234 1.5
3 2.472 2.0 P2
4 2.730 0.5

HA= 100.000 m

2- Şekildeki ağda A, B, C, D noktalarının kesin

D A
koordinatları; 52, 53, 54 noktalarının yaklaşık
koordinatları ve ağda gözlenen doğrultular ve kenarlar
verilmiştir. Doğrultuların mr = 5 cc ve kenarlar
m s = 3cm duyarlıkla ölçülmüştür. Bu ağı Dolaylı Ölçüler
Yöntemiyle dengelemek için; 1
7 54 S1
11 12 3 B
• Gözlenen doğrultular için Schreiber düzeltme
denklemlerini ağırlıklarıyla birlikte 52
8 14 13 2
• Ölçülen kenarlar için düzeltme denklemlerini
ağırlıklarıyla birlikte
S2 9 5 6
yazınız.(55 P)

DN BN Doğrultu DN BN Doğrultu 53 10
4 C
(g) (g)
B A 0.00000 53 54 0.00000 Kesin Koordinatlar
C 247.53064 C 125.09097 NN Y(m) X(m)
54 301.92384 A 425902.492 4520455.573
C 53 0.00000 54 52 0.00000 B 427284.361 4520235.432
54 B C 428371.423 4518852.264
B C D 425203.54 4519384.52
52 D 0.00000 53 Yaklaşık Koordinatlar
53 NN Y(m) X(m)
52 425091.53 4517752.76
Kenar Uzunluk (m) 53 426276.31 4516651.42
S1 54 426921.56 4518331.58
S2

Prof. Dr. Mualla Yalçınkaya Yrd. Doç. Dr. Emine TANIR KAYIKÇI

ÇÖZÜM
1-
BİLİNMEYENLERİN SEÇİMİ: YAKLAŞIK YÜKSEKLİKLERİN
SEÇİMİ:

x = x0 + dx
y = y 0 + dy
H P1 = x
H P2 = y

DÜZELTME DENKLEMLERİ: STOKASTİK MODEL (Pi)=1/Si(km)

l1 + v1 = x − H A 1
l 2 + v2 = x − H A 0.6667
l 3 + v3 = y − H A 0.5
l 4 + v4 = x − y 2

v1 = dx − (l1 − ( x0 − H A ))
v 2 = dx − (l 2 − ( x0 − H A ))
v3 = dy − (l3 − ( y 0 − H A ))
v 4 = dx − dy − (l 4 − ( x0 − y 0 ))

v1 = dx − 0 P a b -l
v 2 = dx − 21 1 1 0 0
v3 = dy − 0 0.6667 1 0 -21
0.5 0 1 0
v 4 = dx − dy + 11 2 1 -1 11

[Paa]=3.6667 [Pab]=-2 [Pbb]=2.5 [Pal]=-7.9993 [Pbl]=22.00

dx=4.6454 mm dx=12.5163mm

x=x0+dx=105.2176 m
y=y0+dy=102.4845 m KESİN YÜKSEKLİKLER
v1=4.6454 mm
v2=-16.3546
v3=12.5163
v4=3.1291
v T Pv 297.8154
vTpv=297.8154 m0 =  = = 12.2028mm
n−u 2
m x = m0 q xx = 8.4883 mm
ORTALAMA HATALAR
m y = m0 q yy = 10.2799 mm
qhh = ql l − 2ql l ql l + ql l
11 11 3 3 3 3

ql l = q xx = 0.4839
11

ql l = q yy = 0.7097
11

qhh = 0.5068
mh = m0 qhh = 8.6872 mm FONKSİYONUN ORTALAMA HATASI
 2-

DN BN Semt Doğrultu (t-r)  = r + Z0 − l ' = (t − r ) − Z 0 − l = t0 − 

(t) (r) Z0
B A 310.0573 0.00000 310.0573 -35
C 157.5949 247.53064 310.0643 35
54 211.9878 301.92384 ---------- 211.9846 32
Z01=310.0608
C 53 248.4335 0.00000 -------- 248.4339 -4.0
54 278.0505 29.6172 --------- 278.0511 -6.0
B 357.5949 109.1610 248.4339 0
Z02=248.4339
53 54 23.3431 0.00000 23.3431 23.3428 3.00
C 48.4335 25.09097 23.3425 48.4338 -3.00
Z04=23.3428
54 52 280.4982 0.00000 280.4982 280.4982 0.00
B 11.9878 131.4892 280.4986 11.9874 4.00
C 78.0505 197.5525 280.4980 78.0507 -2.00
53 223.3431 342.8451 280.4980 223.3433 -2.00
Z05=280.4982

DN BN Kenar a ai b bi
(S)
B 54 1938.1 0.6149 a3 -3.2267 b3
C 53 3038.6 1.4446 a4 -1.5175 b4
54 1540.5 3.8893 a5 -1.3967 b5
53 54 1799.8 -1.2681 a9 3.3020 b9
54 52 1919.4 3.1624 a11 -1.0002 b11

Ağırlık
s 0 = 5 cc s 0 = 5 cc

pr =
s 02
m r2
ps =
s 02
m s2
 
cc 2
cm 2

Pr = 1 52
ps = = 2. 8
32

Gözlenen Doğrultular için Schreiber Düzeltme Denklemleri

Ağırlık
V3 = a 3 dx 54 + b3 dy 54 − l 3
2
3

V 4 = a 4 dx 53 + b4 dy 53 − l 4 1
V5 = a 5 dx 54 + b4 dy 54 − l 5 1
Vc* = a 4 dx 53 + b4 dy 53 + a 5 dx 54 + b4 dy 54 − l  − 13

V8 = −a 8 dx 52 − b8 dy 52 + a 8 dx 53 + b8 dy 53 − l 8 1
2

V9 = − a 9 dx 53 − b9 dy 53 + a 9 dx 54 + b9 dy 54 − l 9 1
V10 = a 4 dx 53 + b4 dy 53 − l10 1
*
V53 = a dx 53 + bdy 53 + a 9 dx 54 + b9 dy 54 + l  − 1
2

V11 = −a11 dx 54 − b11 dy 54 − l11 1

V12 = a 3 dx 54 + b3 dy 54 − l12 1
V13 = − a 9 dx 53 − b9 dy 53 + a 9 dx 54 + b9 dy 54 − l13 1
*
V54 = − a 9 dx 53 − b9 dy 53 + a dx 54 + bdy 54 + l  − 13

KTÜ MÜH. FAK. Harita Müh. Böl. 02.06.2014

2013/14 Bahar Yarıyılı
HRT 342 DENGELEME HESABI II YARIYIL SONU SINAVI SORULARI
1- Şekildeki ağda 27, 28 noktalarının kesin koordinatları; 33, 34 noktalarının
yaklaşık koordinatları bilinmektedir. 28 ve 33 noktalarında gözlenen 27 28 1
doğrultular ve ortalama hataları verilmiştir. Ayrıca 2 34
ms = (10mm + 10−6 Si (km) ) duyarlıkla ölçülen S1 uzunluğu verilmiştir. S1
a- Bu ağda kurulacak tüm düzeltme denklemlerini ve ağırlıklarını 4
oluşturunuz. 5
3
b- İndirgenmiş doğrultu düzeltme denklemlerini elde ediniz. (30 P) 33
DN BN Doğrult(r) Ortalama hata Kesin Koordinatlar
(g) (mr) (cc) NN Y(m) X(m)
28 34 0.00000 5 27 27320.564 23312.482
33 62.31865 5 28 28935.783 23104.238
33 27 0.00000 8
28 44.40010 8 Yaklaşık Koordinatlar
34 80.90630 8 NN Y(m) X(m)
33 26812.204 21811.763
S1 = 2063.432 m 34 28874.896 21756.706
2- Şekildeki P1 ve P2 noktalarının yüksekliği, çevrede kesin yükseklikleri bilinen B
A, B noktalarından geometrik nivelmanla yükseklik taşıyarak belirlenmektedir. Bu
amaçla yapılan ölçüler geçki uzunlukları ile birlikte verilmiştir. A
P1 ve P2 noktalarının kesin yüksekliklerini ve ortalama hatalarını hesaplayınız. (30 P)
i Yükseklik Farkı(li) Geçki Uzunluğu
(m) (km)
1 23.803 2.0
2 19.070 1.0
3 76.934 1.5
4 57.830 2.0 HA=147.016 m
HB=104.124 m
3- Şekildeki GPS ağında 9 ve 10 numaralı noktaların 10
hatasız koordinatları ve 6 numaralı noktanın yaklaşık 0
koordinatları, ağda gözlenen bağıl konum koordinatları
(X, Y, Z)GPS ile ağırlık matrisleri aşağıda verilmiştir. 6
numaralı noktanın dengeli koordinatlarını dolaylı ölçüler
yöntemine göre elde edilmesi için kurulacak Fonksiyonel
ve Stokastik Modeli Matris olarak oluşturunuz. (25 P) 6
Kesin Koordinatlar
NN X (m) Y (m) Z (m)
9 389,3907 138,4578 788,8566 9
10 292,4179 153,5430 861,5579
Ağırlık Matrisi
Yaklaşık Koordinatlar
6 - 10 9 - 6 9 - 10
NN X (m) Y (m) Z (m)
6 274,8591 218,3811 799,2949
0,853 0,580 0,402 3,002 2,972 1,633 3,085 2,467 1,666
X (m) Y (m) Z (m)
0,580 0,822 0,251 2,972 7,815 2,091 2,467 3,572 1,288
Kenar
6 10 17,5582 -64,8386 62,2625
0,402 0,251 0,638 1,633 2,091 8,515 1,666 1,288 3,253
9 6 -114,5443 79,9017 10,4296

9 10 -96,9714 15,0828 72,7049

4- Soru 3’ü hesaplayan bilgisayar programını MATLAB ortamında yazınız. (15P)

NOT: Sınavda bir adet A4 boyutunda kağıda el yazısı ile yazılmış föy kullanılabilir (fotokopi
föyler kesinlikle kabul edilmeyecektir ve föylere MATLAB kodu yazılmayacaktır ). Sınav süresi 90
dakikadır. Başarılar.

Ders Sorumluları: Prof. Dr. Mualla Yalçınkaya Yrd. Doç. Dr. Emine Tanır Kayıkçı

KTÜ Müh. Fak. Harita Müh. Böl. 02.06.2014

2013/2014 Bahar Yarıyılı
HRT 342 DENGELEME HESABI II YARIYIL SONU SINAVI CEVAPLARI

Soru 1
DN BN Doğrult( rik ) tik0 − rik  = r + Z0 − l ' = (t − r ) − Z 0 − l = t0 − 
S ik0 t ik0
(g) (g) (cc) (cc)
(m) (g) (z0) (g)
28 (34) 1348.907 202.87455 0.00000 202.87455 202.87464 --------- -0.9
(33) 2485.976 265.19337 62.31865 202.87472 265.19329 --------- 0.8
z0=202.87464
(33) 27 1584.483 20.79280 0.00000 20.79280 20.79287 ---------- -0.7
28 2485.976 65.19337 44.40010 20.79327 65.19297 ---------- 4.0
(34) 2063.427 101.69885 80.90630 20.79255 101.69917 --------- -3.2
z0=20.79287

DN BN S ik0 t ik0 a b
(m) (g)
(28) 34 1348.907 202.87455 0.2130 -4.7147
33 2485.976 265.19337 2.1875 -1.3314
33 (27) 1584.483 20.79280 -1.2891 3.8054
34 2063.427 101.69885 -3.0842 -0.0823

Doğrultu düzeltme denklemleri Düzeltme Denklemleri Ağırlıklar

v1 = − z1 + a1dx34 + b1dy34 − 0.9 v1 = − z1 + 0.2130dx34 − 4.7147dy34 − 0.9 1
v 2 = − z1 + 2.1875dx33 − 1.3314dy33 + 0.8 1
v2 = − z1 + a2 dx33 + b2 dy33 + 0.8 v 3 = − z 2 + 1.2891dx33 − 3.8054dy33 − 0.7 0.39
v3 = − z 2 − a3 dx33 − b3 dy33 − 0.7 v 4 = − z 2 + 2.1875dx33 − 1.3314dy33 + 4.0 0.39
v 5 = − z 2 + 3.0842dx33 + 0.0823dy33 − 3.0842a 5 dx34 − 0.0823dy34 − 3.2
v4 = − z 2 + a2 dx33 + b2 dy33 + 4.0 0.39

v5 = − z 2 − a5 dx33 − b5 dy33 + a5 dx34 + b5 dy34 − 3.2

Kenar denklemleri
vs1 = − cos t33−34dx33 − sin t33−34dy33 + cos t33− 34dx34 + sin t33−34dy34 − ( S1 − S10 ) vs1 = 0.03dx33 − 0.10dy33 − 0.03dx34 + 0.10dy34 − 0.5 25

Ağırlıklar

Pi =
52 p r1 = 1 p r 2 = 0.39 p r 3 = 0.39 p r 4 = 0.39 ms1 = 1.00 ps1 = 25
mi 2
Yöneltme bilinmeyeni İndirgenmiş Doğrultu Düzeltme Denklemleri
v 1 = − z + 0.2130dx34 − 4.7147dy34 − 0.9 1
v 2 = − z + 2.1875dx33 − 1.3314dy33 + 0.8 1
v 28 = 2 z1 = 2.1875dx33 − 1.3314dy33 + 0.2130dx34 − 4.7147dy34 - 1/2
v 3 = 1.2891dx33 − 3.8054dy33 − 0.7 0.39
v 4 = 2.1875dx33 − 1.3314dy33 + 4.0 0.39
v 5 = 3.0842dx33 + 0.0823dy33 − 3.0842a 5 dx34 − 0.0823dy34 − 3.2 0.39
v 33 = 3 z 2 = 6.5608dx33 − 5.0545dy33 − 3.0842dx34 − 0.0823dy34 - 0.39/3

Soru 2
Yaklaşık Yükseklikler
1
𝑥0 = ((𝐻𝐵 + 𝑙2 ) + (𝐻𝐴 − 𝑙1 )) = 123.2035 𝑦0 = 𝐻𝐵 + 𝑙3 = 181.058
2
Fonksiyonel Model Stokastik Model
𝑣1 −1 0 𝑙1 − (𝐻𝐴 − 𝑥0 ) = 9 0.5
𝑣2 1 0 𝑑𝑥 𝑙2 − (𝑥0 − 𝐻𝐵 ) = 10 𝑃=[ 1 ]
[𝑣 ] = [ 0 ][ ] − 0.667
3 1 𝑑𝑦 𝑙3 − (𝑦0 − 𝐻𝐵 ) = 0
𝑣4 −1 1 [ 𝑙1 − (𝑦0 − 𝑥0 ) = 24 ] 0.5
Normal Denklem Katsayılar Matrisi Normal Denklem Katsayılar Matrisi Tersi
2 −0.5 0.56 0.24
𝑁 = (𝐴𝑇 𝑃𝐴) = [ ] 𝑄 = (𝐴𝑇 𝑃𝐴)−1 = [ ]
−0.5 1.1667 0.24 0.96
Sabit Terim Vektörü Dengeleme Bilinmeyenleri
6.5 0.76
𝑛 = (𝐴𝑇 𝑃𝑙) = [ ] 𝑥 =𝑄∗𝑛=[ ]
−12 −9.96
Dengeli Yükseklikler Düzeltmeler
𝐻1 = 123.2048 𝑚 8.24
𝐻2 = 181.048 𝑚 𝑉 = 𝐴𝑥 − 𝑙 = [ 10.76 ]
−9.96
13.28
Birim Ölçünün Ortalama Hatası Bilinmeyenlerin ortalama hataları
𝑚𝑥 = 9.23 𝑚𝑚
𝑉 𝑇 𝑃𝑉 304.04
𝑚0 = ±√ = ±√ = ±12.33 𝑚 𝑚𝑦 = 12.08 𝑚𝑚
𝑛−𝑢 4−2

Soru 3
Fonksiyonel Model
𝑣∆𝑥(6−10) ∆𝑥6−10 − (𝑥10 − 𝑥6 ) = −0.6
−1 0 0 ∆𝑦6−10 − (𝑦10 − 𝑦6 ) = −0.5
𝑣∆𝑦(6−10) 0 −1 0
𝑣∆𝑧(6−10) 0 0 −1 ∆𝑧6−10 − (𝑧10 − 𝑧6 ) = −0.5
𝑣∆𝑥(9−6) 1 0 0 𝑑𝑥 ∆𝑥9−6 − (𝑥6 − 𝑥9 ) = −12.7
𝑣∆𝑦(9−6) = 0 1 0 [𝑑𝑦 ] − ∆𝑦9−6 − (𝑦6 − 𝑦9 ) = −21.6
𝑣∆𝑧(9−6) 0 0 1 𝑑𝑧 ∆𝑧9−6 − (𝑧6 − 𝑧9 ) = −9.3
𝑣∆𝑥(9−10) 0 0 0 ∆𝑥9−10 − (𝑥10 − 𝑥9 ) = 1.4
𝑣∆𝑦(9−10) 0 0 0
[ ∆𝑦9−10 − (𝑦10 − 𝑦9 ) = −2.4
𝑣
[ ∆𝑧(9−10) ] 0 0 0]
[ ∆𝑧9−10 − (𝑧10 − 𝑧9 ) = 3.6 ]
Stokastik Model
0.853 0.580 0.402 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
0.580 0.822 0.251 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
0.402 0.251 0.638 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
0.000 0.000 0.000 3.002 2.972 1.633 0.000 0.000 0.000
𝑃 = 0.000 0.000 0.000 2.972 7.815 2.091 0.000 0.000 0.000
0.000 0.000 0.000 1.633 2.091 8.515 0.000 0.000 0.000
0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 3.085 2.467 1.666
0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 2.467 3.572 1.288
[0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 1.666 1.288 3.253]

GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ, HARİTA MÜH. BÖL.
2015/2016 BAHAR YARIYILI
HRT 302/JDZ 308 DENGELEME HESABI I (I. ve II. ÖĞRETİM) BÜTÜNLEME SINAV SORULARI
1- Şekildeki GPS ağında 14 numaralı noktanın kesin koordinatları bilinmektedir.
Bu ağda her bir ölçme oturumunda elde edilen koordinat farkları ve
bunlara ilişkin varyans-kovaryans matrisleri aşağıda verilmiştir. 14 4
Bu ağın veriler baz ölçüleriyle dolaylı ölçüler yöntemine göre dengelenmesi için
• 𝑣 = 𝐴𝑥 − 𝑙 fonksiyonel modelindeki 𝐴 katsayılar matrisini ve 𝑙 vektörünü ve
• 𝑃 = 𝑄𝑙𝑙−1 stokastik modelini oluşturmak için gerekli
𝐾𝑙𝑙 ölçülere ait varyans-kovaryans matrisini oluşturunuz (30P).
25.12 11.48 14.18 
 
K ll 4−14 = 16.15 12.50  (mm2)
 32.00 
6
15.10 8.99 10.57  NN X(m) Y(m) Z(m)
 
K ll6−4 = 18.34 10.01  14 4099046.676 2567884.543 4145146.602
 22.77 
30.50 16.17 19.66 
 
K ll6−14 =  25.47 19.34 
 46.85 
Baz ∆𝐗(m) ∆𝐘(𝐦) ∆𝐙(m)
4-14 1796.072 -669.600 -1551.542
6-4 -2624.387 -283.524 2701.352
6-14 -828.288 -953.113 1149.816

2- 2- Şekildeki P1 ve P2 noktalarının yüksekliği, çevrede kesin

yükseklikleri bilinen A, B noktalarından geometrik nivelmanla
yükseklik taşıyarak belirlenmektedir. Bu amaçla yapılan ölçüler geçki
uzunlukları ile birlikte verilmiştir.
• P1, P2 ve P3 noktalarının kesin yüksekliklerini ve ortalama hatalarını
hesaplayınız.
• Tüm yükseklik farkı ölçülerinin dengeli değerlerini hesaplayınız.
HPA = 100.956m , HPB = 100.459m (30P)

Yükseklik Farkı (m) Geçki Uzunluğu (km)

h1B = 3.830m 2.0
h1A = 4.309m 1.5
h13 = 6.923m 2.5
h12 = 7.740m 1.0
h32 = 0.800m 3.0

3- Düzeltme denklemlerinde y bilinmeyenini Schreiber Yöntemine göre yok Düzeltme Denklemleri Ağırlık
ederek indirgenmiş düzeltme denklemlerini oluşturunuz (20P). v1 = 2x + y + z - 1 1
v2 = x - y + z +1 1
v3 = 3x - 2y - z - 3 1.5
v4 = x + 2y - 3z - 1 2
v5 = x+y- z+2 2.5

4- Şekildeki ağda 12 ve 15 nolu noktaların kesin koordinatları ve 11 ve 17 nolu 11

noktaların yaklaşık koordinatları ile bu noktalardaki doğrultu gözlemleri 12
verilmiştir.
DN BN Doğrultu(g) Ort. hata(cc) N X(m) Y(m) 17
11 12 0.00000 5 11 44851.891 48169.979
15 97.74169 5 17 44616.048 48216.965
17 167.89749 5 12 44904.368 48186.661
17 11 0.00000 5 15 44778.648 48432.431
15 71.38231 5 15
Dolaylı ölçüler yöntemine göre kurulacak doğrultu düzeltme denklemlerinin
katsayılarını sayısal olarak yazınız.(20P)
• Sınavda bir adet A4 boyutunda kağıda el yazısı ile yazılmış formül ve soru çözümlerini de içerebilecek şekilde
yardımcı bellek kullanılabilir. Fotokopi yapılmış ve tanım vs. gibi sözel bilgi içeren bellekler kesinlikle kabul
edilmeyecektir.
• Cevaplama için sınav görevlileri tarafından verilecek cevap kağıdı kullanılmalıdır.
• Sınav süresi 90 dakikadır.
Ders Sorumlusu: Yrd. Doç. Dr. Emine TANIR KAYIKÇI (KTÜ, Harita
Dengeleme Hesabı II YARIYIL SONU SINAVI SORULARI

1- Şekildeki ağda 27, 28 noktalarının kesin koordinatları; 33, 34 noktalarının 28

yaklaşık koordinatları bilinmektedir. 28 ve 33 noktalarında gözlenen 27 1
doğrultular ve ortalama hataları verilmiştir. Ayrıca 2 34
−6
ms = (10mm + 10 Si (km) ) duyarlıkla ölçülen S1 uzunluğu verilmiştir. S1
c- Bu ağda kurulacak tüm düzeltme denklemlerini ve ağırlıklarını 4
oluşturunuz. 5
3
d- İndirgenmiş doğrultu düzeltme denklemlerini elde ediniz. (30 P) 33
DN BN Doğrult(r) Ortalama hata Kesin Koordinatlar
(g) (mr) (cc) NN Y(m) X(m)
28 34 0.00000 5 27 27320.564 23312.482
33 62.31865 5 28 28935.783 23104.238
33 27 0.00000 8
28 44.40010 8 Yaklaşık Koordinatlar
34 80.90630 8 NN Y(m) X(m)
33 26812.204 21811.763
S1 = 2063.432 m 34 28874.896 21756.706

2- Şekildeki P1 ve P2 noktalarının yüksekliği, çevrede kesin yükseklikleri bilinen A, B B

noktalarından geometrik nivelmanla yükseklik taşıyarak belirlenmektedir. Bu
amaçla yapılan ölçüler geçki uzunlukları ile birlikte verilmiştir. A
P1 ve P2 noktalarının kesin yüksekliklerini ve ortalama hatalarını hesaplayınız.
(30 P)
i Yükseklik Farkı(li) Geçki Uzunluğu
(m) (km)
1 23.803 2.0
2 19.070 1.0 HA=147.016 m
3 76.934 1.5 HB=104.124 m
4 57.830 2.0

3- Şekildeki GPS ağında 9 ve 10 numaralı noktaların 10

hatasız koordinatları ve 6 numaralı noktanın yaklaşık 0
koordinatları, ağda gözlenen bağıl konum koordinatları
(X, Y, Z)GPS ile ağırlık matrisleri aşağıda
verilmiştir. 6 numaralı noktanın dengeli koordinatlarını
dolaylı ölçüler yöntemine göre elde edilmesi için
kurulacak Fonksiyonel ve Stokastik Modeli Matris 6
olarak oluşturunuz. (25 P)
Kesin Koordinatlar
NN X (m) Y (m) Z (m) 9
9 389,3907 138,4578 788,8566 Ağırlık Matrisi
10 292,4179 153,5430 861,5579
Yaklaşık Koordinatlar 6 - 10 9 - 6 9 - 10
NN X (m) Y (m) Z (m) 0,853 0,580 0,402 3,002 2,972 1,633 3,085 2,467 1,666
6 274,8591 218,3811 799,2949
0,580 0,822 0,251 2,972 7,815 2,091 2,467 3,572 1,288

Kenar X (m) Y (m) Z (m) 0,402 0,251 0,638 1,633 2,091 8,515 1,666 1,288 3,253
6 10 17,5582 -64,8386 62,2625
9 6 -114,5443 79,9017 10,4296
9 10 -96,9714 15,0828 72,7049
1-

DN BN S ik0 t ik0 Doğrult( rik ) − l i = t ik0 − rik

(m) (g) (g) (cc)
33 27 1584.483 20.79280 0.00000 0.0
28 2485.976 65.19337 44.40010 4.7
34 2063.427 101.69885 80.90630 -2.5
32 1316.866 297.51872
26 1975.717 368.88487 348.09220 -1.3

Doğrultu düzeltme denklemleri

sin t 33− 27 cos t 33− 27
v1 = − z + dx 33 − dy 33 − 0.0
S 33− 27 S 33− 27
sin t 33− 28 cos t 33− 28
v2 = −z + dx 33 − dy 33 + 4.7
S 33− 28 S 33− 28
sin t 33−34 cos t 33−34 sin t 33−34 cos t 33−34
v3 = − z + dx 33 − dy 33 − dx 34 + dy 334 − 2.5
S 33−34 S 33−34 S 33−34 S 33−34
sin t 33− 26 cos t 33− 26
v4 = −z + dx 33 − dy 33 − 1.3
S 33− 26 S 33− 26

Kenar denklemleri
v s1 = − cos t 33−34 dx33 − sin t 33−34 dy 33 + cos t 33−34 dx34 + sin t 33−34 dy 34 − ( S1 − S10 )
v s 2 = − cos t 33−32 dx33 − sin t 33−32 dy 33 − ( S 2 − S 20 )
Ağırlık
v1 = − z + 1.29dx 33 − 3.81dy 33 − 0.0 1
v 2 = − z + 2.19dx 33 − 1.33dy 33 + 4.7 0.39
v 3 = − z + 3.08dx 33 + 0.08dy 33 − 3.08dx 34 − 0.08dy 334 − 2.5 0.39
v 4 = − z − 1.51dx 33 − 2.84dy 33 − 1.3 0.69

v s1 = 0.03dx 33 − 0.10dy 33 − 0.03dx 34 + 0.10dy 34 − 0.5 2.67

v s 2 = 0.04dx 33 + 0.10dy 33 − 1.0 4.64

Ağırlıklar
52
Pi = p r1 = 1 p r 2 = 0.39 p r 3 = 0.39 p r 4 = 0.39
mi 2

m s1 = 3.06 p s1 = 2.67
m s 2 = 2.32 p s 2 = 4.64

Yöneltme bilinmeyeni yok edilmiş

V1 = 1.29dx 33 − 3.81dy 33 − 0.2
1
V 2 = 2.19dx 33 − 1.33dy 33 + 4.5
0.39
V3 = 3.08dx 33 + 0.08dy 33 − 3.08dx 34 − 0.08dy 334 − 2.7
0.39
V 4 = 1.51dx 33 − 2.84dy 33 − 1.5
0.69
V * = 2.3dx 33 − 6.26dy 33 + 1.20dx 34 − 0.03dy 334 + 0
DENGE

3- 2- Şekildeki P1 ve P2 noktalarının yüksekliği, çevrede kesin

yükseklikleri bilinen A, B noktalarından geometrik nivelmanla
yükseklik taşıyarak belirlenmektedir. Bu amaçla yapılan ölçüler geçki
uzunlukları ile birlikte verilmiştir.
• P1, P2 ve P3 noktalarının kesin yüksekliklerini ve ortalama hatalarını
hesaplayınız.
• Tüm yükseklik farkı ölçülerinin dengeli değerlerini hesaplayınız.
HPA = 100.956m , HPB = 100.459m (30P)

Yükseklik Farkı (m) Geçki Uzunluğu (km)

h1B = 3.830m 2.0
h1A = 4.309m 1.5
h13 = 6.923m 2.5
h12 = 7.740m 1.0
h32 = 0.800m 3.0

3- Düzeltme denklemlerinde y bilinmeyenini Schreiber Yöntemine göre yok Düzeltme Denklemleri Ağırlık
ederek indirgenmiş düzeltme denklemlerini oluşturunuz (20P). v1 = 2x + y + z - 1 1
v2 = x - y + z +1 1
v3 = 3x - 2y - z - 3 1.5
v4 = x + 2y - 3z - 1 2
v5 = x+y- z+2 2.5

4- Şekildeki ağda 12 ve 15 nolu noktaların kesin koordinatları ve 11 ve 17 nolu 11

noktaların yaklaşık koordinatları ile bu noktalardaki doğrultu gözlemleri 12
verilmiştir.
DN BN Doğrultu(g) Ort. hata(cc) N X(m) Y(m) 17
11 12 0.00000 5 11 44851.891 48169.979
15 97.74169 5 17 44616.048 48216.965
17 167.89749 5 12 44904.368 48186.661
17 11 0.00000 5 15 44778.648 48432.431
15 71.38231 5 15
Dolaylı ölçüler yöntemine göre kurulacak doğrultu düzeltme denklemlerinin
katsayılarını sayısal olarak yazınız.(20P)
• Sınavda bir adet A4 boyutunda kağıda el yazısı ile yazılmış formül ve soru çözümlerini de içerebilecek şekilde
yardımcı bellek kullanılabilir. Fotokopi yapılmış ve tanım vs. gibi sözel bilgi içeren bellekler kesinlikle kabul
edilmeyecektir.
• Cevaplama için sınav görevlileri tarafından verilecek cevap kağıdı kullanılmalıdır.
• Sınav süresi 90 dakikadır.
KTÜ MÜH. FAK.HARİTA MÜH. BÖL.
2015-2016 Eğitim-Öğretim Bahar Yarıyılı
DENGELEME HESABI- II KISASINAV SORULARI

1- Şekildeki ağda 17, 18 noktalarının kesin koordinatları; 33, 34

noktalarının yaklaşık koordinatları bilinmektedir. 33 noktasında 17 18
mr = 4cc
duyarlığında gözlenen doğrultular ile 34
ms = (5mm + 15 ppm) duyarlıkla ölçülen S1 ve S2 kenarları 1 2
3
S1
S2
verilmiştir.
33
a- Bütün ölçülerin ağırlıklarını belirleyiniz.
b- Dolaylı ölçüler yöntemine göre kurulacak doğrultu düzeltme S1 = 2063.429 m
denklemlerinin katsayılarını sayısal olarak yazınız. S2 = 1584.490 m
c- Doğrultu düzeltme denklemlerindeki yöneltme bilinmeyenlerini NN Y(m) X(m)
Schreiber yöntemiyle indirgeyiniz. 17 27320.565 23312.483
d- Ölçülen kenarlar için düzeltme denklemlerini yazınız. 18 28935.788 23104.242
e- Koordinat bilinmeyenleri dx33=0.4 cm, dy33=-1.5 cm, dx34=0.6 cm 33 26812.207 21811.760
ve dy34=0.5 cm olduğuna göre 33 numaralı nokta için yöneltme 34 28874.894 21756.709
bilinmeyeninin kesin değerini (z33) hesaplayınız. (30P)
DN BN Doğrult(r)
(g)
33 17 0.00000
18 44.40021
34 80.90629

2- Şekildeki nivelman ağında RS1, RS2 noktalarının i Yükseklik Farkı Geçki Uzunluğu
Δhi (m) S (m)
yükseklikleri bilinmektedir. Bu ağda 6 ve 7 noktalarının
1 4.712 106.045
yüksekliklerinin hesabı için yapılan yükseklik farkı ölçüleri
2 9.518 208.661
ve geçki uzunlukları verilmiştir.
3 4.806 125.284
4 18.932 175.640
HRS1 = 67.199 m HRS2 = 43.551 m 5 14.125 105.596

a- 6 ve 7 noktalarının kesin yüksekliklerini ve ortalama RS1

hatalarını hesaplayınız. Δh1
b- Dengelenmiş ölçüler arasındaki f = hˆ1 − ĥ 2 Δh2 7 Δh4
fonksiyonun ortalama hatasını hesaplayınız. (30P) Δh3 RS2
6
Δh5

3- Bir dolaylı ölçüler dengelemesi probleminde bilinmeyenlerin yaklaşık x 0 = 10.00m y 0 = 25.00m z 0 = 30.00m
 değerleri, dengeleme sonucu hesaplanan birim ölçünün ortalama hatası ve m0 = 3.7cm
dengeleme bilinmeyenleri ile bilinmeyenlerin ters ağırlık matrisleri
verilmiştir. Aşağıda verilen bilinmeyenlerin fonksiyonunun ortalama dx = 1.8cm dy = 3.2cm dz = 4.5cm
hatasını hesaplayınız. (25P)
 0.28 − 0.05 0.24 
f = yx + z Q xx = − 0.05 0.44 − 0.30
 0.24 − 0.30 0.55 

2015-2016 Eğitim-Öğretim Bahar Yarıyılı

DENGELEME HESABI- II KISA SINAV CEVAPLARI

1- ms1 = (0.5cm + 15 * S1 ) = 0.5+15*2.063429=31cm

Pr=1 ms 2 = (0.5cm + 15 * S 2 ) = 0.5+15*1.584490 =24cm
Ps=16/961=0.0166
Ps=16/579=0.0276
DN BN Semt (t0) Doğrult(r) (t0-r) α=r+ Z0 -l=t0- s ai bi
(g) (g) Z0 α
33 17 20.79267 0.00000 20.79267 20.79269 -0.2 1584.4864 -1.28906 3.80543
18 65.19324 44.40021 20.79303 65.19290 3.4 2485.9819 -2.18753 1.33140
34 101.69867 80.90629 20.79238 101.69898 -3.1 2063.4215 -3.084165 -0.08231

Z033 = 20.79269
𝑣1 = −𝑑𝑧33 + 1.28906𝑑𝑥33 − 3.80543𝑑𝑦33 − 0.2
𝑣2 = −𝑑𝑧33 + 2.18753𝑑𝑥33 − 1.3314𝑑𝑦33 + 3.4
𝑣3 = −𝑑𝑧33 + 3.084165𝑑𝑥33 + 0.0823𝑑𝑦33 − 3.084165𝑑𝑥33 − 0.0823𝑑𝑦33 − 3.1

𝑉1 = 𝑣1 + 𝑑𝑧33 = 1.28906𝑑𝑥33 − 3.80543𝑑𝑦33 − 0.2

𝑉2 = 𝑣2 + 𝑑𝑧33 = 2.18753𝑑𝑥33 − 1.3314𝑑𝑦33 + 3.4
𝑉3 = 𝑣3 + 𝑑𝑧33 = 3.084165𝑑𝑥33 + 0.0823𝑑𝑦33 − 3.084165𝑑𝑥34 − 0.0823𝑑𝑦34 − 3.1
∗
𝑉33 = 3𝑑𝑧33 = 6.560755𝑑𝑥33 − 5.05453𝑑𝑦33 − 3.084165𝑑𝑥34 − 0.08223𝑑𝑦34 + 0

𝑣𝑠1 = 0.02668𝑑𝑥33 − 0.99964𝑑𝑦33 − 0.02668𝑑𝑥34 + 0.99964𝑑𝑦34 − 0.75

𝑣𝑠2 = −0.94714𝑑𝑥33 − 0.99964𝑑𝑦33 − 0.36
∗
𝑉33 = 3𝑑𝑧33 = 6.560755 ∗ 0.4 − 5.05453 ∗ (−1.5) − 3.084165 ∗ 0.6 − 0.08223 ∗ 0.5
= 8.314483
dz33=2.7715cc
z33= 20.79269+2.77=20.7929

2- p a b -l
y0=67.199-4.712=62.487m 𝑣1 = − 𝑑𝑦 + 2 9.43 9.43 0 -1 2
y0=43.551+18.932=62.483m 𝑣2 = −𝑑𝑥 − 2 4.79 4.79 -1 0 -2
y0=62.485m 𝑣3 = −𝑑𝑥 + 𝑑𝑦 + 0 7.98 7.98 -1 1 0
x0=67.199-9.518=57.681m 𝑣4 = + 𝑑𝑦 + 2 5.69 5.69 0 1 2
x0=43.551+14.125=57.676m 𝑣5 = 𝑑𝑥 + 3 9.47 9.47 1 0 3
 x0=57.679m

22.24 -7.98 37.99

-1 0.358813 -1.708183
dy=-1.445 23.1 15.62
20.236672 29.251300
-1 -1.445460
dx= 0.358813*dy-1.708183=-2.23 164.87
57.694544

x=xo+dx = 57.679m- 57.694544

2.23mm=57.6768m 𝑚0 = √ = 4.39mm
3
y=yo+dy = 62.485m - 0.051 0.018
1.445mm=62.4835m 𝑄𝑥𝑥 = [ ]
0.018 0.0494
𝑚𝑥 = 4.39√0.051 = 0.99mm
𝑚𝑦 = 4.39√0.049 = 0.97mm
f = hˆ1 − ĥ 2 ĥ1 =RS1-y ĥ 2 =x-RS1
df = dhˆ − dĥ
1 2 d ĥ1 =-dy d ĥ 2 =dx
q ff = q dh1dh1 − 2q dh1dh 2 + q dh 2 dh 2 𝑞𝑑ℎ1𝑑ℎ1 = 𝑞𝑦𝑦 = 0.049 𝑞𝑑ℎ2𝑑ℎ2 = 𝑞𝑥𝑥 = 0.051
q ff = 0.049 − 2 * 0.018 + +0.051 = 0.

𝑚𝑓 = 4.39√0.1 = 1.388

3- F=yx + z
df= ydx+xdy+dz
df = 2500dx + 1000dy + dz
𝑞𝑓𝑓 = 6250000 ∗ 0.28 + 2 ∗ 2500000 ∗ (−0.05) + 2 ∗ 2500 ∗ 0.24 + 1000000 ∗ 0.44 + 2 ∗ 1000
∗ (−0.3) + 0.55
𝑚𝑓 = 3.7√𝑞𝑓𝑓

12) Bir üçgende açılar ölçülerek hatalarıyla

A=101.1111g ±40cc , B=63.3333g ±30cc , C=35.5501g ±20cc

Şeklinde verilmiştir. Ölçülerin düzeltilmiş dengeli değerini dengeleme yaparak bulunuz.

13) Bir dik üçgende kenarlar

a=12.22 m ±2 cm. , b=9.99 ±1 cm , c=15.80 m ±3 cm

ölçülerin dengeli değerlerini bulunuz.
AVRASYA ÜNİVERSİTESİ – HARİTA MÜH. BÖLÜMÜ 05.04.2019

DENGELEME HESABI Dersi Arasınavı süre:90 dk

1- Dengeleme hesabının amacı nedir? Ölçüler hangi durumlarda Dolaylı veya Dolaysız
Dengeleme hesabı yöntemleriyle dengelenir.

2- Bir ABC üçgeninde iki kenar ve A açısı hatalarıyla A

b=200.00 m +0.03 m. c=150.00 m. +0.04 m. b c
Ag=65.555g + 0.005g olarak veriliyor.
a kenarını ve ma hatasını bulunuz. C a B
3- Bir uzunluğu 5 farklı kişi tarafından birbirinden bağımsız olarak herbir ölçücünün elde
ettiği 5 adet ortalama hata değeri sırayla mi : 2, 2, 1, 4 , 4.0 dır. S0 = 8 mm alarak
alınarak bulunan dolaysız ölçüler dengelemesinde pvv = 36 mm2 olarak bulunduğuna
göre, a) ölçülerin ağırlıklarını b) m0 =? , c) kesi değ. X in mx=? Bulunuz.

4- Koordinatları bilinen Bir A noktası ile Koordinatı bilinmiyen P(X,Y) noktası arasındaki
uzunluk arazide ölçülmüş ve S= SAP= 156.50 bulunmuştur.
A noktasının koordinatları XA=45717.44 m YA=4587.52 olarak verildiğine göre;

P noktasının yaklaşık koordinatlarını x0=45607.60 y0=4698.75 m alarak

S uzunluğuna ait düzeltme denklemini kurunuz.

5- Dolaylı ölçüler dengelemesinde Düzeltme denklemleri ve ağırlıklar

Düzeltme denklemleri Ağırlık(Pi)

v1 = x + 0.7 y - 3 0.6

v 2 = x – 0.5 y + 2 0.7

v 3 = x – 0.9 y + 1 1.0

v 4 = x + 0.8 y - 1 1.4

olarak bulunmuştur. Bunlardan Normal denklemleri kurunuz.