Sanat Tarihi IV

NÜMİZMATİK I
Ceren Ünal

Setenay Bayçora 180239050

HELLENİSTİK DÖNEM BÜYÜK İSKENDER SİKKELERİ

HELLENİSTİK DÖNEM
M.Ö. 330-30

Hellenistik dönem deyimi ile Büyük İskender’den sonra gelen kültür devri anlaşılır. Bu devir, İskender’in
Pers kralını yendikten sonra bizzat Pers kralı olduğu M.Ö. 330 yılında başlar. Hellenizm krallıklarının
sonuncusu olan Mısır’ın, Roma idaresi altına girdiği 30 senesi ile son bulur.

Yunanlar arasında savaş eksik olmuyorsa da onlar için en büyük tehlike ve ortak düşman Persler’di. Persleri
yok edebilmek için birleşmeleri gerekiyordu. Bu uzlaşmanın bir politikası olarak Panhellenizm yani
Yunanların Birliği düşüncesi ortaya çıktmıştı. Bu birliği sağlayacak bir öndere ihtiyaç vardı. Atinalı Isokrates
isimli hatip (rhetor) II. Philippos’a yazdığı açık mektupla, büyük Yunan kentlerinin onun önderliğinde
birleşerek Perslere karşı sefer düzenlemesini istiyordu. II. Philippos Makedon tahtına geçer geçmez önce
ülkeyi siyasi, ekonomik ve askeri açıdan güçlü bir duruma getirdi. Yunanları ulusal bir kongreye davet etti.

MÖ 337’de toplanan Korinthos Birliği’nde Perslere karşı sefer kararı alındı. Amaç Batı Anadolu’daki Yunan
kentlerini Pers boyunduruğundan kurtarmak, Perslere Yunan dünyasının gücünü göstermekti. Fakat kısa bir
süre sonra, Doğu seferini gerçekleştiremeden II. Philippos öldü. Ardından Makedonya tahtına geçen 20
yaşındaki oğlu III. Aleksandros, ikinci defa toplanan Korinthos Birliği’nde birliğin Hegamonu ve Doğu
seferinin komutanı seçildi. Sefer hazırlıklarını tamamladıktan sonra MÖ 334’te başkent Pella’dan hareket
etti.

Hellenistik Dönem’de monarşik krallıkların egemenliği olsa da Anadolu kentleri kendi otonom sikkelerini
basmayı sürdürmüşlerdir. Egemen olan kralları sikke geleneği olan kentlerin sikke basmalarına izin
vermişlerdir. Buna göre bu dönemde Anadolu’da krali sikkeler ile kent sikkelerinin bir arada tedavülde
olduklarını söyleyebiliriz.

Bu devir tarihinin, sanatının bir özelliği olduğu gibi; sikkelerinin de özelliği vardır. Bunlardan birincisi sikke
basan memleketlerin sayısının artmış olmasıdır. Çünkü İskender Doğu’ya yaptığı sefer neticesinde Grek
kültürü ile birlikte sikke basma sanatını da yeni ülkelere götürmüş ve böylece birçok krallık sikke basan
bölgeler arasına katılmışlardır.

Bu devrin sikke basan örgütlerinin başında İskender’in ölümü ile (323) ona ait topraklar üzerinde teşekkül
eden devletlerin başındaki krallar gelir. Mısır’da Seleukoslar, Thrakia ve sonradan Küçük Asya’da
Lysimachos Krallığı ile Makedonia Krallıkları bunların başlıcalarıdır.

SİKKELERDE KRAL PORTRELERİ

Sikke resimleri içinde kral portreleri birinci mevkii alırlar. Fakat bu adet bugünkü devletler için çok tabii
olduğu halde Hellenistik devirde bu duruma gelebilmek için bazı aşamaları atlatmak gerekmiştir. Evvela
Phlipp II. Ve Büyük İskender sikkelerinde olduğu gibi; yalnız kralın ismi yazılmış, 329’da buna kral unvanı:
Basileusda ilave edilmiştir.

Daha sonra İskender’in kendi başı; tanrı sembolleri ile birlikte yer almış ancak (306) Salamis deniz
savaşından sonra artık resmen kral unvanını alan Hellenistik devir kralları, sikkelerin ön yüzlerine
yerleşmişlerdir.

Kral sikkelerinin arka yüzlerinde ise hep oturan veya ayakta duran tanrıların resimleri tasvir edilmiştir. Bunu
ilk defa Büyük İskender, kendi sikkeleri üzerinde yapmış, diğer krallar da onu takip etmiştir.

Hellenistik devir sikkeleri için kullanılan madenlerin içinde altın-İskender altınları hariç- o kadar önemli bir
rol oynamamıştır. İskender altınları onun 323’teki ölümünden sonra da Suriye’de basılmaya devam etmiş
ve ticarette kullanılmıştır.

Bununla birlikte bu devirde pek çok şehir sikkeleri için en fazla kullanılan maden bakırdır. Hatta Mısır
Krallığı dahilinde büyük bakır sikkeler dahi basılmıştır.

İSKENDER DÖNEMİ

İskender’in sikkeleri çok geniş bir coğrafik alanda tedavülde olup aynı zamanda çok sayıda basılmışlardır.
İskender’in hayatta olduğu dönemde Makedonya’dan Mısır ve Susa’ya değin uzanan yirmi altı darphane
saptanmıştır. Hükümdarlığının son birkaç yılında bazı bölgelerdeki yoğun sikke üretimi i.Ö. 324’ten itibaren
doğudan gönderilen askerlere yapılan maaş ödemeleri ile ilişkilidir.

İskender, gümüş ve sikke basımında Attika ağırlık ölçüsünü benimsemiştir. Onun adına basılmış sikkeler
öylesine yerleşmişti ki bu sikkeler 250 yıl daha krallar ve kentler tarafından basılmaya devam edildi.
Rodos’ta basılan ‘İskenderler’, belki de bir kentin uluslararası kullanım amacıyla (askeri, idari, ticari) bastığı
sikkelere en güzel örnektir.

İskender sikkelerinin önemini yitirmesi yavaş yavaş oldu. İskender’in sikkeleri, II. Phlippos’un sikkelerinden
bile daha fazla ‘hellen’ parası işlevini taşıyordu. O zamana kadar her tür paranın yerine geçtiğinden,
kaybedenler esas olarak Atina sikkeleri ve onun taklitleri idi.

Görüldüğü üzere iki ayrı devlete ait sikkelerde, aynı figürün farklı tasviri söz konusudur.
 KENDİ DÖNEMİNDE BASILAN SİKKELERE ÖRNEKLER

Lampsakos’ta basılmış altın stater (M.Ö. 328-323) Amphipolis’te basılmış altın distater (M.Ö. 325-323)

Sikkenin ön yüzünde Korinth tarzı mğifer giymiş Yunan tanrıçası Athena’nın portresi; arka yüzünde ise
ALEKSANDROU (İskender’in [sikkesi]) yazısı, sağ elinde çelenk tutan Yunan zafer tanrıçası Nike, çift başlı at
ve monogram vardır. (Roma Numismatics Ltd – Auction XVIII, Lot 573)

BÜYÜK İSKENDER’İN ÖLÜMÜNDEN SONRA ADINA BASILMIŞ SİKKELER

Antik dönemde, genellikle monarşiyle yönetilen ulusların sikkelerinde dönemin hükümdarının portresi
bulunur. Yerine gelen hükümdar da bunu devam ettirir. Ancak Büyük İskender’in ölümünden yaklaşık bir
asır geçmesine rağmen onun adına sikkeler basılmaya devam etmiştir.

1 . Roma İmparatoru III. Gordianus Döneminde Basılmış Bronz Sikke (M.S. 238-244)

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in Herakles tarzı bir portresi ve ALEKSANDROU (İskender’in [sikkesi])
yazısı; arka yüzünde ise Boukephalos’un ehlileştirilme sahnesi ve KOI(NON) MAKEDONON yazısı vardır

2. Roma İmparatoru III. Gordianus Döneminde Basılmış Bronz Sikke (M.S. 238-244)

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in portresi ve ALEKSANDROU (İskender’in [sikkesi]) yazısı; arka
yüzünde ise kargılı bir süvari ve KOI(NON) MAKEDONON yazısı vardır. (Numimatica Ars Classica – Auction
114, Lot 137)
3. Büyük İskender’in Ölümünün Ardından Pella’da Basılmış Gümüş Tetradrahmi (M.Ö. 317-315)

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in Herakles tarzı bir portresi; arka yüzünde ise ALEKSANDROU
(İskender’in [sikkesi]) yazısı, tahta oturmuş ve sol elinde asa, sağ elinde kartal tutan Zeus, Boiotia tarzı bir
kalkan ve tahtın altında bir yılan vardır. (Ira and Larry Goldberg Auctioneers Auction 112, Lot 1506)

4. Kolophon’da basılmış gümüş drahmi (M.Ö. 310-301)

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in Herakles tarzı bir portresi; arka yüzünde ise ALEKSANDROU
(İskender’in [sikkesi]) yazısı, tahta oturmuş ve sol elinde asa, sağ elinde kartal tutan Zeus, bir monogram ve
tahtın altında hilal şekli vardır. (Ira and Larry Goldberg Auctioneers Auction 112, Lot 1512)

5. Makedonya Kralı III. Philippos Döneminde (?) Cilicia’da Basılmış Gümüş Tatradrahmi (M.Ö. 323-317)

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in Herakles tarzı bir portresi; arka yüzünde ise BASILEOS ve
ALEKSANDROU (İskender’in [sikkesi]) yazısı, tahta oturmuş ve sol elinde asa, sağ elinde kartal tutan Zeus,
çelenk ve tahtın altında bir monogram vardır. (Stephen Album Rare Coins – Auction 35, Lot 442)

6. Mesembria’da basılmış gümüş tatradrahmi (M.Ö. 175-125)

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in Herakles tarzı bir portresi; arka yüzünde ise BASILEOS ve
ALEKSANDROU (İskender’in [sikkesi]) yazısı, tahta oturmuş ve sol elinde asa, sağ elinde kartal tutan Zeus,
Korinth tarzı bir miğfer, biri tahtın altında olmak üzere iki monogram vardır. (Stephen Album Rare Coins –
Auction 35, Lot 440)
7. Babil’de basılmış gümüş drahmi (M.Ö. 4. yy (?))

Sikkenin ön yüzünde Büyük İskender’in Herakles tarzı bir portresi; arka yüzünde ise Herakles’in sopası, bir
yay ve sadak, çelenk ve monogram vardır. (Leu Numismatik, Lot 157)

KAYNAKLAR

• ATLAN S., Grek Sikkeleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları

• TEKİN O., Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İletişim Yayınları

• https://www.tarihikadim.com/buyuk-iskender-adina-basilmis-10-sikke/

Görsel kaynaklar:

• CoinsArchives.com

• AntikParalar.blogspot.com