CẨM NANG

HỌC CHỤP ẢNH

BỐ CỤC CƠ BẢN
đặng tuấn - tuanlionsg
camera tinhte.vn

1
Chúng ta đã có rất nhiều bài tìm hiểu về máy ảnh, cơ cấu &
nguyên lý hoạt động, các chế độ chụp. Nếu bạn đã tìm hiểu thiết
bị ghi hình mà bạn đang có, hiểu rõ về nó và cách sử dụng thuần
thục rồi, chúng ta tiếp tục tìm hiểu về bố cục ảnh - cách sắp xếp
các thành phần xuất hiện trong khung ảnh - khi chúng ta bấm
nút chụp. Trong Ebook này, sẽ có các phần:

Bài 1: Bố cục trong chụp ảnh nghĩa là gì?

Bài 2: Quy tắc Một Phần Ba là gì?

Bài 3: Phá bỏ quy tắc một phần ba.

Bài 4: Đường chân trời & các đường thẳng trong ảnh

Bài 5: Đường dẫn ánh mắt đến đối tượng chính trong ảnh

Bài 6: Không gian âm.

Bài 7: Phối cảnh góc nhọn

Nhìn cái list có lẽ các bạn sẽ thấy dài dòng. Lâu nay, chuyện bố
cục cứ tản mác đó đây, mỗi nơi một tý, nên tổng hợp và dành
thời gian đọc qua một lần thì dễ tổng hợp và ứng dụng trong
nhiều hoàn cảnh chụp hơn. Nhiều bạn sẽ nói rằng "mình thích tự
do, chả theo quy tắc bố cục nào, thế mới là đúng", hoặc nhiều
bạn sẽ nói "vẽ chuyện thôi, chứ khi chụp chả ai nghĩ cái bố cục
hay quy tắc gì", hoặc "ôi, phức tạp quá, cứ giơ máy lên thấy thích,
vừa con mắt là bấm phạch, xong!"... Vâng, mình chỉ xin mạo muội
chia sẻ cho các bạn mới, với những cảm nghĩ của cá nhân hồi
còn tập tành, rằng: "Nên thông thạo các quy luật trước, rồi sau
đó phá vỡ chúng một cách thông minh."

2
Bài 1: Bố Cục trong nhiếp ảnh có nghĩa là gì ?

• Từ ngữ bố cục là gì?

• Bố cục trong nhiếp ảnh?

• Mục đích việc sắp xếp bố cục?

• Thực hành dành cho người mới tập chụp.

Ảnh tuanlionsg - Galaxy Note5 (Auto)

1. Định nghĩa tổng quát từ ngữ

Chữ “bố cục” (composition) không chỉ áp dụng đối với các nghệ
thuật tạo hình, nhưng còn với âm nhạc, khiêu vũ, văn chương và
hầu như với bất kỳ loại hình nghệ thuật nào khác. Trong một số
lĩnh vực, như viết lách, từ ngữ "bố cục" (theo nghĩa là sắp đặt bố
trí) có thể không được dùng rộng rãi, nhưng dù sao cũng phù
hợp. Nói chung, từ ngữ “bố cục” có hai ý nghĩa riêng biệt, nhưng
gắn liền với nhau.

Trước hết, chữ “bố cục” mô tả việc sắp xếp các đối tượng và
thành phần liên quan trong một tác phẩm nghệ thuật. Như vậy,
bố cục là một khía cạnh chủ yếu của một tác phẩm nghệ thuật

3
đẹp. Hầu như không thể nêu bật được hết tầm quan trọng của
bố cục. Bất kỳ nghệ sĩ nào cũng phải chú tâm đến bố cục cho tác
phẩm của họ. Một bố cục được gọi là hay khi có đầy đủ chi tiết.
Sẽ là dở khi có quá ít yếu tố, vì như thế sẽ làm cho tác phẩm mất
đi chi tiết cần thiết để có thể đưa ra được lời diễn giải với người
xem. Điều này cũng làm hỏng sự cân đối của một bức ảnh.
Ngược lại, có quá nhiều yếu tố trong tác phẩm thì cũng có thể dễ
gây mất tập trung, phân tán sự nhìn của người xem. Bố cục tốt
đòi hỏi sự cân đối tốt. Như vậy, hãy bảo đảm mọi yếu tố cần thiết
phải có mặt, hay nói cách khác cái có mặt thì phải cần thiết cho ý
tưởng hoặc câu chuyện mà bạn đang tìm cách diễn đạt ngay
trong tác phẩm của mình.

Ảnh tuanlionsg - EOS 6D Nikon AIS 15mm

Trong một số trường hợp, chính bố cục có thể tự nó là một tác

phẩm nghệ thuật, mà tự nó đồng nghĩa với từ ngữ "bố cục".
Chẳng hạn, khi nói về một sắp đặt hoặc một vũ điệu, một câu
văn, thì cụm từ “tác phẩm này…” có thể được dùng đến. Định
4
nghĩa như vậy cũng được sử dụng rộng rãi đối với âm nhạc và hội
họa (người sáng tác được gọi là tác giả).

2. Bố cục là gì trong Nhiếp Ảnh ?

Sau khi hiểu định nghĩa tổng quát của chữ “bố cục” là gì, chúng
ta dễ hình dung ra ý nghĩa của nó trong nhiếp ảnh. Nói một cách
đơn giản, đặt bố cục cho một khung ảnh nghĩa là sắp xếp các yếu
tố / thành tố / thành phần / bên trong nó, sao cho phù hợp với ý
tưởng hoặc mục tiêu cốt lõi của tác phẩm mà người chụp muốn.
Việc sắp xếp các yếu tố có thể được thực hiện bằng cách bố trí
các đối tượng hoặc chủ thể. Chụp ảnh đường phố thì đòi hỏi
phải có sự tiên liệu, bởi lẽ người chụp không có chọn lựa sắp xếp
các đối tượng, mà phải chờ các đối tượng xuất hiện ở vị trí thích
hợp nhất trong khung hình. Mặt khác, để sắp xếp các thành tố
trong khung ảnh, là người chụp phải tự thay đổi vị trí của chính
mình trong các hoàn cảnh không cho phép người chụp tự bố trí
mọi thứ về mặt vật lý của bối cảnh.

* Sắp đặt bố cục là cách hướng mắt của người chụp đến những
yếu tố quan trọng nhất của tác phẩm, đôi khi theo một thứ tự
rất riêng biệt. Đó là lý do tại sao đưa ra chọn lựa sắp đặt bố
cục dồi dào ý tưởng trước khi chụp một bức ảnh là một trong
những bước quan trọng.

• Một bố cục tốt có thể giúp tạo ra một kiệt tác, ngay cả với
những vật thể và đối tượng vô tri vô giác nhất trong môi
trường đơn giản nhất.

• Một bố cục tồi có thể hủy hoại hoàn toàn một bức ảnh, cho
dẫu chủ đề có hấp dẫn đến mấy.

• Việc cắt xén đôi lúc có thể cứu được một bức ảnh, nhưng
chỉ khi việc dựng lại khung hình cho chặt chẽ hơn hoặc xóa
bỏ phần dư thừa vô nghĩa, hoặc cân chỉnh lại tỉ lệ cho khung
hình cân đối.

Ảnh tuanlionsg - Lumia 950XL (Auto)

* Sắp đặt bố cục không chỉ là đặt các đối tượng vào vị trí nào,
chỗ nào trong khung ảnh là xong; hoặc cứ theo các điểm mạnh,
đường mạnh mà đặt đối tượng vô đó là xong. Người cầm máy
dùng tất cả mọi cách về kỹ thuật như tính toán khoảng cách lấy
nét, khẩu độ, góc chụp... ảnh hưởng rất lớn đến việc sắp xếp bố
cục của bạn. Có bạn sẽ nói rằng bố cục mà lôi mấy thứ kỹ thuật
phức tạp vô làm chi!

Ví dụ:

Theo nguyên tắc khẩu độ ống kính ảnh hưởng đến vùng ảnh rõ
(DOF): Nếu chọn một khẩu độ lớn để làm cho hậu nền và tiền
cảnh mờ hơn (xoá phông nền), thì cũng có nghĩa làm giảm bớt
mức độ quan trọng của các đối tượng nằm trong vùng mờ đó.
Trái lại, khép khẩu độ nhỏ sẽ đưa nhiều đối tượng chụp vào vùng
lấy nét và, đến lượt nó, có thể dẫn đến chỗ hình ảnh được cân
bằng tốt hơn. Tại sao lại như vậy? - Vâng, “sắc nét hơn”, nhiều đối
tượng nằm trong vùng lấy nét hơn thì có thể lôi kéo nhiều chú ý
đến một hình ảnh, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Một
người chụp ảnh kinh nghiệm sẽ sử dụng tất cả mọi phương tiện
có sẵn để đạt được kết quả mong muốn.

Ảnh tuanlionsg - EOS 6D Nikon AIS 15mm

2. Bố cục là gì trong Nhiếp Ảnh ?

Sau khi hiểu định nghĩa tổng quát của chữ “bố cục” là gì, chúng
ta dễ hình dung ra ý nghĩa của nó trong nhiếp ảnh. Nói một cách
đơn giản, đặt bố cục cho một khung ảnh nghĩa là sắp xếp các yếu
tố / thành tố / thành phần / bên trong nó, sao cho phù hợp với ý
tưởng hoặc mục tiêu cốt lõi của tác phẩm mà người chụp muốn.
Việc sắp xếp các yếu tố có thể được thực hiện bằng cách bố trí
các đối tượng hoặc chủ thể. Chụp ảnh đường phố thì đòi hỏi
phải có sự tiên liệu, bởi lẽ người chụp không có chọn lựa sắp xếp
các đối tượng, mà phải chờ các đối tượng xuất hiện ở vị trí thích
hợp nhất trong khung hình. Mặt khác, để sắp xếp các thành tố
trong khung ảnh, là người chụp phải tự thay đổi vị trí của chính
mình trong các hoàn cảnh không cho phép người chụp tự bố trí
mọi thứ về mặt vật lý của bối cảnh.

7
* Sắp đặt bố cục là cách hướng mắt của người chụp đến những
yếu tố quan trọng nhất của tác phẩm, đôi khi theo một thứ tự
rất riêng biệt. Đó là lý do tại sao đưa ra chọn lựa sắp đặt bố
cục dồi dào ý tưởng trước khi chụp một bức ảnh là một trong
những bước quan trọng.

• Một bố cục tốt có thể giúp tạo ra một kiệt tác, ngay cả với
những vật thể và đối tượng vô tri vô giác nhất trong môi
trường đơn giản nhất.

• Một bố cục tồi có thể hủy hoại hoàn toàn một bức ảnh, cho
dẫu chủ đề có hấp dẫn đến mấy.

• Việc cắt xén đôi lúc có thể cứu được một bức ảnh, nhưng
chỉ khi việc dựng lại khung hình cho chặt chẽ hơn hoặc xóa
bỏ phần dư thừa vô nghĩa, hoặc cân chỉnh lại tỉ lệ cho khung
hình cân đối.

Ảnh tuanlionsg - Lumia 950XL (Auto)

8
* Sắp đặt bố cục không chỉ là đặt các đối tượng vào vị trí nào,
chỗ nào trong khung ảnh là xong; hoặc cứ theo các điểm
mạnh, đường mạnh mà đặt đối tượng vô đó là xong. Người
cầm máy dùng tất cả mọi cách về kỹ thuật như tính toán
khoảng cách lấy nét, khẩu độ, góc chụp... ảnh hưởng rất lớn
đến việc sắp xếp bố cục của bạn. Có bạn sẽ nói rằng bố cục mà
lôi mấy thứ kỹ thuật phức tạp vô làm chi!

Ví dụ:

Theo nguyên tắc khẩu độ ống kính ảnh hưởng đến vùng ảnh rõ
(DOF): Nếu chọn một khẩu độ lớn để làm cho hậu nền và tiền
cảnh mờ hơn (xoá phông nền), thì cũng có nghĩa làm giảm bớt
mức độ quan trọng của các đối tượng nằm trong vùng mờ đó.
Trái lại, khép khẩu độ nhỏ sẽ đưa nhiều đối tượng chụp vào vùng
lấy nét và, đến lượt nó, có thể dẫn đến chỗ hình ảnh được cân
bằng tốt hơn.

Ảnh tuanliong - Nikon D810 24-70 f/2.8

9
Tại sao lại như vậy? - Vâng, “sắc nét hơn”, nhiều đối tượng nằm
trong vùng lấy nét hơn thì có thể lôi kéo nhiều chú ý đến một
hình ảnh, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Một người chụp
ảnh kinh nghiệm sẽ sử dụng tất cả mọi phương tiện có sẵn để
đạt được kết quả mong muốn.

Ảnh tuanlionsg - Samsung NX1000 Kit

* Nên lưu ý là việc loại trừ khỏi vùng lấy nét những đối tượng
nằm trong tiền cảnh hay hậu nền không hóa giải đóng góp của
chúng vào tổng thể bố cục hình ảnh. Những hình dáng, màu sắc,
phong thái, bóng tối, điểm tương phản…tất cả đều là những yếu
tố mạnh mẽ của việc sắp xếp bố cục.

Ví dụ:

Hãy nhìn vào bức ảnh bên dưới. Cho dù hoàn toàn nằm ngoài
vùng lấy nét, phần bức tường (màu vàng) xuất hiện ở tiền cảnh
cũng là phần sáng rỡ nhất giống như phần nằm trong vùng sáng.
Do đó, nó lôi kéo sự chú ý của chúng ta nhiều hơn đối tượng

10
chính (người đàn ông với tách trà trên tay và chú chó ẩn trong
bóng tối). Khung hình chữ nhật màu vàng là vật đầu tiên bạn
nhìn thấy khi thoạt nhìn bức ảnh, nó có sự tương phản mạnh mẽ
hơn cả. Chúng ta sẽ trình bày và phân tích chi tiết màu sắc,
phong thái và các yếu tố phụ về bố cục trong loạt bài sắp tới.

Ảnh Romanas Naryskin

Nhưng tấm sau đây, cũng bối cảnh gần như tấm trên, nhưng chủ
thể lọt vào vùng sáng và màu sắc nổi bật hơn. Tiền cảnh tuy chắn
ở tiền cảnh nhưng ít tương phản sáng tối và màu sắc nên mắt
người xem vẫn hướng vào chủ thể là vị tu sĩ áo đỏ.

11


Ảnh tuanlionsg - Samsung NX1000 Kit

* Cuối cùng, việc xếp đặt bố cục một bức hình là một quy trình
rất tự nhiên. Hãy thực hành nhiều - nên tự nhắc nhớ bản thân
không có gì có thể gọi là thực hành quá đủ – ngay cả khi bạn
không cần phải suy nghĩ về việc sắp đặt các yếu tố lại với nhau.
Hãy thuần thục đến lúc tiềm thức sẽ làm việc ấy giúp bạn. Ngón
tay bạn sẽ điêu luyện với những cài đặt chính xác, mắt bạn sẽ
dẫn dắt việc lên một khung hình. Gặp một bố cục nghèo nàn sẽ
lập tức cho bạn thấy ngay rằng nó không tự nhiên và hỏng hoàn
toàn như một phản xạ tự nhiên.

Càng kinh nghiệm, bạn càng đưa ra được chọn lựa tốt nhất. Cách
hay hơn cả để phát triển thành một người chụp ảnh, không phải
là đưa ra dồn dập những quyết định của mình và khăng khăng tin
tưởng vào tiềm thức của mình, mà là học hỏi nhiều cách thức
mới trong việc sắp xếp bố cục cho bức ảnh. Hãy bảo đảm mang
lại cho bố cục một số ý tưởng, trải nghiệm, chụp một vài bức ảnh
và phân tích chúng trong lúc xử lý hậu kỳ. Xem cái gì mang lại kết
quả tốt, cố gắng hiểu cho được lý do vì sao chọn bố cục đó và

12
tiếp tục trải nghiệm nhiều thêm, chắt lọc lại thành phong cách
riêng của mình.

Ảnh tuanlionsg - Lumia 950XL (Auto)

3. Mục đích của việc sắp xếp bố cục

Người ta có thể cho rằng bố cục tốt là một bố cục làm thích mắt.
Do đó, mục đích của việc sắp xếp bố cục tốt là nhằm trình bày
đối tượng hoặc chủ đề chụp của bạn đầy tính hấp dẫn và làm hài
lòng về mặt thẩm mỹ. Nhưng ý kiến như thế thì hơi nông cạn.
không phải bất cứ tác phẩm nghệ thuật nào cũng được cho là
nhằm làm hài lòng hay đẹp mắt người xem. Một số nghệ sĩ tìm
cách thể hiện khác đi, những ý tưởng mạnh mẽ hơn và chủ đề
của họ cũng như các chọn lựa bố cục giúp họ thực hiện tác
phẩm. Mục tiêu cuối cùng của một bố cục tốt là nhằm giúp cho
bày tỏ được ý tưởng của người chụp bằng tất cả những gì có thể.

13
4. Thực hành dành cho người mới chụp ảnh

Thực hành đơn giản này là dành cho những người mới chập
chững học chụp ảnh.

• Chụp một tấm ảnh có một chủ thể và một hậu cảnh.

• Chụp một tấm ảnh có một chủ thể và một tiền cảnh.

• Chụp một tấm ảnh có một chủ thể, một tiền cảnh và một hậu
cảnh.

Ảnh tuanlionsg - Nikon D3 Lens 70-200 f/2.8 Nano

14


Ảnh tuanlionsg - Lumia 950XL (Auto)

15
Bài 2: Quy tắc một phần ba là gì?
Ứng dụng thế nào?

Trong bài trước, dẫn nhập vào loạt bài về Bố cục trong Nhiếp
ảnh, mình nhận được nhiều ý kiến rất hữu ích. Một trong những
ý kiến làm mình rất thích thú, đó là ý của bạn @theodorus. Bạn
ấy nói rằng: "Mỗi bức ảnh đều thể hiện một góc nhìn của người
chụp về một sự vật, sự việc hoặc một hiện tượng cụ thể nào đó
diễn ra trước mắt người chụp. Vậy, làm thế nào để người xem
bức ảnh đó có được cảm nhận đúng như cái mà người chụp
"nhìn thấy" và cảm nhận? Hay nói cách khác là người xem ảnh
như có được cùng một góc nhìn của người chụp? Người xem bức
ảnh như đang đứng ở đúng vị trí của người chụp? Câu trả lời đó
chính là bố cục ảnh".

Vâng! Bố cục trong nhiếp ảnh có nhiệm vụ định hướng để người

xem nhìn vào đúng sự vật sự việc hay hiện tượng mà người chụp
muốn diễn tả (Tiếng Anh nói là "control the view point of the
viewer"). Mình vẫn hay nhắc đi nhắc lại rằng nhìn và thấy là hai
chuyện khác nhau. Khi một bức ảnh ra đời, là bởi chính người
chụp "nhìn thấy" điều gì đó ở một khung cảnh cụ thể. Và, khi
người khác xem bức ảnh đó là phần nào "hiện thực hoá" cái mà
người chụp đã "nhìn thấy". Có vô số yếu tố để đạt được cái móc
xích nối kết đó giữa người chụp - bức ảnh - người xem, một
trong đó là yếu tố về bố cục - sắp xếp các thành phần xuất hiện
trong khung ảnh, theo ý muốn và cách riêng của người cầm máy.
Việc này còn đeo đuổi mãi hoài trong suốt quá trình chụp ảnh,
không phải đọc vài bài viết là xong. Và, "Nên thông thạo các quy
luật trước, rồi sau đó phá vỡ chúng một cách thông minh." Mình
xin mạo muội chia sẻ những khởi điểm cho anh em mới tập.

16
 • Quy tắc Một Phần Ba là gì?

• Ứng dụng thế nào?

• Tại sao quy tắc này lại phổ biến?

• Lời kết

• Thực hành cho người mới tập chụp.

Khảo sát Quy tắc Một Phần Ba có lẽ là phương pháp phổ biến
nhất (tất nhiên là được biết đến nhiều nhất) để sắp xếp bố cục
cho một bức ảnh; nhưng mới đây thôi, tôi vỡ lẽ ra rằng không
phải ai cũng quen thuộc với hướng dẫn sắp đặt bố cục theo cách
này. Nhưng, như vậy cũng chẳng sao. Sau hết, lý do đầu tiên
chúng ta có mặt ở đây chính là để học hỏi và chia sẻ. Điều tôi
nhận thấy hơi băn khoăn khi chúng ta chưa thực sự có một bài
viết về quy tắc Một Phần Ba. Đã đến lúc chúng ta điều chỉnh lại
vấn đề.

1. Quy tắc Một Phần Ba là gì ?

Anh em thấy đấy, hầu như các thiết bị ghi hình ngày nay, trên
kính ngắm hay màn hình LCD, đều có hiển thị tỷ lệ một phần ba
mặc định hoặc tuỳ chỉnh. Có lẽ chúng ta nên xem quy tắc Một
Phần Ba như là chọn lựa mặc định về sắp xếp bố cục đối với hầu
hết những người chụp ảnh, là nguyên tắc hướng dẫn phổ biến
nhất. Cơ bản, trong quá trình sắp xếp bố cục một bức ảnh, nó đòi
hỏi khung hình phải được chia làm chín hình chữ nhật bằng nhau
bởi bốn đường thẳng cắt nhau, trong đó hai đường cắt khung
ảnh thành ba phần theo hàng ngang, hai đường còn lại cắt thành
ba phần theo hàng dọc. Một khung hình phổ biến sẽ được phân
chia như sau :

17


Các yếu tố quan trọng nằm trong một bức hình cụ thể nên được
đặt vào những điểm giao cắt của các đường thẳng đó, như được
thấy trong sơ đồ ở trên, hoặc nằm dọc theo chúng. Một ảnh
được bố cục hoàn toàn phù hợp với quy tắc Một Phần Ba sẽ có
nghĩa là đường chân trời được đặt vào các điểm mạnh giao nhau
ở phần ba phía dưới hoặc phần ba phía trên (tất nhiên, chỉ khi
đường chân trời là yếu tố chủ đạo trong bức ảnh).

18


Điều quan trọng là hãy luôn nhớ rằng quy tắc Một Phần Ba cũng
có thể được linh hoạt chọn một trong 4 điểm mạnh để đặt chủ
thể vào đó. Tuỳ tình huống cụ thể, tuỳ phối cảnh và ý của người
chụp, chọn điểm giao phù hợp.

2. Áp dụng thử:

Ảnh 1:

• Ảnh không theo quy tắc Một Phần Ba

• Đường chân trời ngang giữa khung, phần trời & phần nước
bằng nhau.

• Chủ thể nằm ngay giữa khung hình.

• Ảnh có vẻ lơ lửng, lạc lỏng, không có điểm nhấn vào chủ

thể, không biết cái gì quan trọng.

19


Ảnh tuanlionsg - Galaxy S7edge (Auto)

Ảnh 2:

• Đưa đường chân trời vào tỷ lệ 1/3 dành 2/3 cho nước lượn
sóng.

• Đưa chủ thể vào điểm mạnh 1/3 bên trái ở trên.

• Đúng quy tắc Một Phần Ba rồi. Bạn thích không?

20
Ảnh 3:

• Đưa đường chân trời vào tỷ lệ 1/3 dành 2/3 cho lượn nước.

• Đưa chủ đề vào điểm mạnh trên bên phải.

Ảnh 4:

• Đưa đường chân trời xuống dưới, 2/3 dành cho phần mây
trời.

• Chủ thể nằm ở điểm nhấn bên phải phía dưới.

21
Ảnh 5:

• Đưa đường chân trời xuống dưới, 2/3 dành cho phần mây
trời.

• Chủ thể nằm ở điểm nhấn phía dưới bên trái.

* Bạn thích tấm nào nhất?

3. Tại sao quy tắc này lại phổ biến ?

Dãy Fibonacci

Quy tắc Một Phần Ba xuất phát từ tỉ lệ vàng nổi tiếng, vốn là một
cách sắp xếp bố cục và nguyên tắc tỉ lệ dựa trên dãy số
Fibonacci (trong đó một con số được xác định bằng cách cộng
hai con số đứng trước nó). Các bạn có thể tìm hiểu Dãy
Fibonacci ở Wikipedia. Quy tắc này "tỉ lệ vàng", một tỉ lệ của cái
đẹp. Một sự thống nhất hài hòa giữa khoa học và nghệ thuật. Rất
nhiều nhà nghệ thuật thời phục hưng như Da vinci hay Angelo...
đều lấy nó làm tỉ lệ chuẩn trong các tác phẩm của mình. Họ gọi
nó là "tỉ lệ thần thánh". Nếu bạn có tỉ lệ của 2 đại lượng nào đó là
con số xấp xỉ 1,6180... thì người ta gọi đó chính là "tỉ lệ vàng",
chính vì khi lấy số đứng sau chia cho số đứng trước trong dãy
Fibonacci, chúng ta được một con số xấp xỉ tỉ lệ vàng này.

22


Và, nếu bạn quá ngạc nhiên khi thấy nghệ thuật và toán học có
điều gì đó chung, thì hãy thôi đi – tỉ lệ vàng đã từng được biết
đến cách đây hơn nghìn năm. Dù gì đi nữa, tỉ lệ vàng là một tỉ lệ
mà người ta thấy hết sức bắt mắt và tự nhiên. Cơ bản nó được
cân nhắc để xác định sự cân đối, và cũng được tìm thấy không
chỉ trong các đối tượng nghệ thuật, mà ngay cả trong thiên nhiên
và được ứng dụng trong kiến trúc, hội hoạ, và mãi sau này mới
ứng dụng trong nhiếp ảnh.

Từng có nhiều bạn phản ứng rằng người ta tạo nên một tác
phẩm, hội hoạ hay kiến trúc hoặc bức ảnh một cách vô thức
ngẫu nhiên, sau đó đám hậu sinh ngồi phân tích rằng những tác
phẩm ấy là tuyệt tác vì được tạo nên dựa theo nguyên tắc này
nguyên tắc nọ tự nghĩ ra. Kỳ thực là các nguyên lý ấy tiềm ẩn
trong thiên nhiên vạn vật từ thuở nguyên thuỷ rồi. Con người
dần khám phá mà thôi.

23
Những quy tắc ấy chẳng do người nào đặt ra làm tiêu chuẩn cả.
Tự thân chúng ẩn náu trong tận tiềm thức về cái đẹp nơi con
người, và phải nói người chụp ảnh là người đi tìm, gặp gỡ và lưu
giữ cái đẹp. Chính một bức ảnh đẹp cho thấy những nguyên tắc
trong đó. Và, một trong những quy tắc đầu tiên cho người bắt
đầu cầm máy đó là nguyên tắc về bố cục, tỷ lệ vàng.

Ảnh tuanlionsg

Như vậy, quy tắc Một Phần Ba thoát thai từ tỉ lệ vàng, nên thật
dễ hiểu lý do tại sao chúng ta thấy nó rất ưa nhìn. Nhưng đó
không phải là lý do chính dẫn đến tính chất phổ biến của nó.
Như bạn thấy, tỉ lệ hoàn hảo mà dãy Fibonacci đưa ra là xấp xỉ
1:1.619 và, khi bạn hiểu ra, thì nó không dễ hình dung trước
được khi sắp xếp bố cục một bức ảnh qua ống ngắm. Đây là lúc
xuất hiện quy tắc Một Phần Ba cùng với phương pháp chia-ba-
phần-bằng-nhau được làm cho đơn giản đi. Nó dễ áp dụng hơn,
trong khi vẫn giữ lại được phần lớn nét hấp dẫn về mặt thẩm mỹ
của tỉ lệ vàng. Đó là điều làm cho nó dễ hiểu và dễ sử dụng đối
với đại đa số người chụp ảnh, chứ không riêng gì những người
mới bắt đầu tập chụp.

24
Như anh em có thể thấy trong nhiều bức ảnh, mình vẫn linh hoạt
áp dụng bố cục cho riêng mình trong các khung ảnh rải rác các
bài viết. Nói vậy không có nghĩa mình áp dụng cứng nhắc hoặc
không theo kiểu sắp xếp bố cục của quy tắc này. Thực tế thì
nhiều khi quy tắc Một Phần Ba lại xuất hiện một cách tự nhiên
ngay khi ngắm một phối cảnh.

Ảnh tuanlionsg - AIS 105 f/2.8

4. Lời kết phần bố cục 1/3:

Quy tắc Một Phần Ba chắc chắn đáng để nghiên cứu. Vâng, có
thể nó là hướng dẫn dành cho đại chúng, nhưng đúng đắn, vì
thế, vừa dễ học lại vừa hiệu quả. Tuy nhiên, việc bạn có nhất
mực nghe theo hay không lại là một vấn đề hoàn toàn khác. Tôi
gợi ý bạn nên trải nghiệm và tìm cho ra đâu là cách sắp xếp bố
cục có thể là hay nhất đối với bạn qua từng bức ảnh bạn chụp và
không chỉ dùng lựa chọn mặc định theo quy tắc. Nếu việc nghiên

25
cứu quy tắc Một Phần Ba là một bước đi đúng hướng, thì, đối lại,
việc biết khi nào nên áp dụng nó hay không lại là một quãng
đường dài.

Bố cục luôn luôn là một trong những mối quan tâm liên tục của
chúng ta - những người thích chụp ảnh - nhưng ngay lúc bấm
máy thì bố cục chỉ nảy sinh từ trực giác, bởi vì chúng ta đang
gắng sức tóm bắt một khoảnh khắc phù du, và mọi yếu tố tương
quan cần thiết đều đang di chuyển, liên tục. Khi áp dụng tỷ lệ
vàng, quy tắc Một Phần Ba, công cụ duy nhất hữu hiệu thuộc
quyền sử dụng của bạn chính là đôi mắt của bạn. Luyện tập liên
tục, cảm nhận một bố cục mạnh mọi lúc mọi nơi ngay cả khi
không cầm máy ảnh, đó là cách mà trực giác về một phối cảnh
tốt hình thành.

Và, điều cuối cùng là hiếm khi có thể cứu vãn trọn vẹn một bức
ảnh có bố cục yếu bằng cách tái tạo lại bố cục của nó bằng phần
mềm. Tính toàn vẹn của của tầm nhìn sẽ không còn nữa. Người
ta nói nhiều về góc độ thiết bị ghi hình, là máy ảnh. Nhưng
những góc độ vững chắc duy nhất có thực là những góc độ hình
học của bố cục, chứ không phải là những điều đã được bịa đặt ra
bởi các tay máy nào đó thường nằm ép bụng xuống đất, hay làm
đủ thứ trò hề để đánh đổi được những khung ảnh của họ.

5. Thực tập

Chụp 1 chủ thể bất kỳ, lần lượt đặt chủ thể tại 5 vị trí như ví dụ
trên, trong cùng một bối cảnh, rồi chọn một tấm ưng ý nhất và
phân tích tại sao.

26


Ảnh tuanlionsg - Find 7 (Auto)

Trên là bức ảnh tình cờ. Lần nọ cách đây hơn 2 năm, mình đi du
lịch ở Cổ Thạch, Bình Thuận. Sáng sớm ra biển vắng tanh, biển
lạnh ngắt, bỗng có hai bạn trẻ lội ra, bơi lại cây cầu gãy đó, trèo
lên và cùng đứng ở đó ngắm hừng đông. Nghĩ là người địa
phương. Đứng trong bờ, khoảng cách của mặt trời và hai bạn ấy
cách một quãng, mình không có ý tắm nhưng bèn lội ra ngoài để
vị trí mặt trời và hai bạn trẻ gần trùng và lọt vào điểm mạnh góc
dưới 1/3. Trông dễ nhìn hơn. Về nhà, mình post facebook cá
nhân, bỗng nhiên có bạn nọ vào nhận rằng đó chính là họ. Mình
bèn in laminate 60x90cm tặng. Họ gửi lại cho mình tấm này và
nói: "bọn em nhìn thấy có người lội ra chụp hình nên bọn em
chụp lại". Là tấm dưới đây, chẳng theo quy tắc nào 😃 Nhưng là
tấm lưu niệm quý. Chúng tôi trở thành bạn.

27
 28

Bài 3: Phá quy tắc bố cục là gì?

Một số gợi ý phá bố cục.

Rất nhiều người không thích cụm từ "quy tắc sắp xếp bố cục
ảnh". Họ cho rằng nó quá khuôn phép, kiểu như làm sao mà chỉ
với mấy quy tắc ấy đơn giản ấy là có thể tóm tắt thành một mẹo
vặt chóng vánh cho người chụp ảnh, để rồi có thể tạo ra khung
ảnh tốt. Mình xin chia sẻ bài này ngay sau bài học cơ bản nhất về
bố cục trong nhiếp ảnh - bài về quy tắc một phần ba.

Xin nói trước, nếu bạn thấy quy tắc một phần ba là hữu ích cho
bạn, bạn có thể hạnh phúc với nó, và thật lòng ủng hộ bất cứ
cách thức nào giúp bạn có được những bức ảnh bạn thích. Còn
bài này, là một cái nhìn khác, tìm lối thoát ra khỏi cách sắp xếp
bố cục theo quy tắc, tự do và thúc đẩy sáng tạo nhiều hơn. Tuy
nhiên, dẫu theo quy tắc hay không quy tắc, thì bố cục các thành
phần trong khung ảnh luôn đảm nhận nhiệm vụ móc nối giữa
người chụp và người xem gặp nhau ở cái mà người chụp nhìn
thấy.

Phá bỏ Quy tắc Một Phần Ba

1. Đối tượng chụp không định vị được


Đường thẳng không định hướng được

Các ngoại lệ

Từ bỏ quy tắc


2. Tỷ Lệ Vàng

Fibornacci

Quy tắc 1/3 phỏng theo Fibonacci là rất dở hơi

Quy tắc 1/2 có khi phổ biến hơn 1/3 trong thiên nhiên


29
 Không nên lấy quy tắc 1/3 làm mặc định

Mạnh dạn sáng tạo, nếu không muốn ảnh của mình na ná
giống ảnh ai đó.

1. Quy tắc một phần ba là gì?

Hầu hết những ai đọc đến đây đều đã biết về quy tắc một phần
ba. Đơn giản đó chỉ là một mạng lưới những đường thẳng chia
khung hình thành chín phần bằng nhau. Quy tắc một phần ba
từng được nhiều người, kể cả một số nhiếp ảnh gia chuyên
nghiệp chọn làm thành quy tắc hướng dẫn cho việc sắp xếp một
bố cục thành công – nó gợi ý người chụp đặt các đối tượng được
chọn nằm trên một trong bốn đường thẳng (màu xanh), hoặc, lý
tưởng hơn, nằm tại một trong bốn điểm giao cắt (màu vàng) như
hình bên dưới:

2. Đối tượng chụp không thể định vị theo quy tắc một phần ba

Với đối tượng nhỏ, rõ ràng: Nếu để ý, các bạn không khó để
nhận thấy sự hiện diện của quy tắc một phần ba trong nhiều bức
ảnh - đặc biệt là những bức ảnh có đối tượng tương đối nhỏ,
đơn nhất và tách bạch rõ ràng so với các sự vật khác xuất hiện
trong ảnh. Chẳng hạn bạn chụp một con chim đơn độc trên nóc
nhà, đang bay, một con người trên biển rộng, hay cái xe đi trên
đường vắng... thì đúng là quá dễ để nói rằng Oh! con chim, con
người, hay cái xe, cục đá... có nằm ở điểm giao cắt / điểm mạnh
theo quy tắc một phần ba hay không.

Ví dụ:

Lấy ví dụ chú nai là khá lớn, nhưng là chủ thể rõ ràng, tách bạch
so với cảnh trí phụ hoạ xung quanh. Ta có thể đặt điểm nhất là
vùng đầu, mõm, mắt tai con nai vào điểm giao cắt 1/3 theo đúng
quy tắc.

30


Ảnh tuanlionsg - Nikon D8100

Nhưng:

Với đối tượng quá lớn: Với những đối tượng quá lớn, không thể
trùng khít với đường giao cắt được, ngay cả khi nó vắt ngang
trong môt ô 1/3 đúng theo quy tắc. Thường thấy phổ biến với
những ảnh phong cảnh, kiến trúc... mà người chụp vốn chỉ quan
tâm đến những đối tượng rộng lớn, ranh giới các vật thể không
thể xác định rõ ràng, nhưng chắc chắn nó vẫn hiệu quả với nhiều
thể loại.

Ví dụ:

Hãy nhìn bức ảnh bên dưới, đối tượng là ngôi thánh đường rất
lớn, bạn sẽ đặt nó vào điểm giao cắt thế nào?

31


Ảnh tuanlionsg - EOS 6D AIS 15mm f/3.5

Bây giờ hãy nhìn vào bức ảnh với mạng lưới đường giao trong
quy tắc một phần ba để so sánh :

32
Như bạn có thể thấy, chiều dài ngôi thánh đường thực sự giao
cắt với đường cắt ngang thứ 2. Nhưng nó còn trải rộng đáng kể
cả hai phía trên tháp chuống và phía trên lẫn dưới đường cắt số
2 ấy – thực ra, đường cắt ngang thứ hai cũng giao cắt ở nhiều
điểm như bất cứ đường cắt ngang nào từ phần cung thánh nhà
thờ đến 2/3 khung ảnh. Đối tượng chiếm một góc toàn bộ phần
1/3 của mạng lưới các ô đúng như kỹ thuật, nhưng sẽ là sai lầm
khi nghĩ rằng bức ảnh này là một thí dụ về quy tắc một phần ba.
Không thể nói một chỉnh thể nào là chính hay phụ.

Ảnh tuanlionsg - Yashica 6x6 Film

33
Với đối tượng là phối cảnh trườu tượng, có nhiều chủ thể: Điều
gì xảy ra khi bạn chụp một cảnh trí trừu tượng hoặc có nhiều chủ
thể ? Có thể sắp xếp bố cục của nó như một bức ảnh có sử dụng
quy tắc một phần ba không? Mình nghĩ là không – nếu đối tượng
của bạn không tương đối nhỏ và được xác định rõ, thì trước hết,
gần như không thể nói được nó có phù hợp với quy tắc một
phần ba hay không.

Bạn có thể biện bạch cho rằng hai bức ảnh trên phù hợp với quy
tắc một phần ba – chí ít, một thứ nào đó giao cắt với các đường
1/3 và 2/3. Nếu vậy, tất cả các thành tố của bức ảnh này sẽ đều
giao cắt với bất kỳ (thậm chí là vô số) đường thẳng nào được kẽ
dọc theo khung hình, nhưng đối tượng chính (đoàn người đang
băng qua đồi cát) lại hoàn toàn không phù hợp với quy tắc một
phần ba. Đây cũng không phải là một bức ảnh quá hiếm gặp –
hầu như mỗi lần bạn chụp một bức ảnh góc rộng nào đó, thì quy
tắc một phần ba có thể tự động được thực hiện để phù hợp với
cảnh chụp.

34
3. Mạng lưới đường thẳng không rõ ràng

Không khó để ép một bức ảnh chụp phù hợp theo quy tắc một
phần ba, với điều kiện chủ thể phải không quá lớn, đơn nhất,
tách bạch rõ ràng so với phối cảnh chung. Hầu như tất cả, bạn
chỉ cần tập luyện, là có thể ép chủ đề của mình tuân đúng quy
tắc.

Vậy, sẽ ra sao khi đối tượng dễ xác định, nhưng nằm ngoài các
điểm giao, các đường thẳng phân chia phần ba một khoảng nào
đó?

Ảnh tuanlionsg - Nikon D3 AIS 105mm f/2.8

Mắt con chuồn chuồn trong ảnh chắc chắn trông có vẻ phù hợp
với quy tắc một phần ba. Nhưng khi vạch các đường giao cắt 1/3
thì sẽ thế nào ?

35


Vâng, mắt con chuồn chuồn có nằm hơi lệch ra ngoài điểm giao
cắt 1/3 một chút. Và chúng ta sẽ nói rằng Oh, có gì là ghê gớm
đâu, phải không nào ? Bức ảnh này hầu như hoàn toàn tuân thủ
quy tắc một phần ba.

Như vậy, thì “quy tắc một phần ba” trở thành “quy tắc về những
gì trông na ná như một phần ba”. Như vậy, có một chuyển biến
dần dần – càng đặt đối tượng chụp của bạn cách xa các mốc
đánh dấu 1/3 bao nhiêu, thì rõ ràng bức ảnh của bạn càng ít phù
hợp với quy tắc bấy nhiêu. Nếu thế, ta dựa vào tính chất uyển
chuyển ấy, quy tắc một phần ba được sửa đổi: thay vì đặt đối
tượng chụp vào điểm giao của các đường thẳng thì khuyên đặt
đối tượng chụp của mình vào vùng màu (diện tích rộng hơn điểm
giao):

36


Nhưng như thế thì hoàn toàn không đúng, bởi vì theo quy tắc
một phần ba, hầu hết mọi người đều sẽ khuyên không nên đặt
đối tượng chính nằm sát mép bức ảnh, sát rìa khung ảnh. Tức là
chủ thể chính phải nằm gần vùng trung tâm hơn, nên ta lại phải
sửa đổi mạng lưới đường thẳng cho nó trông như thế này mới
đúng :

37


Giờ thì chúng ta có quy tắc những điểm phình lên. Nếu đặt đối
tượng nằm tương đối trong khu vực màu xanh, bạn sẽ dễ dàng
thuyết phục những người chụp ảnh khác tin rằng bức ảnh của
bạn tuân thủ theo quy tắc một phần ba. Một số giám khảo hoặc
vô số người xem sẽ chấm đó là khung ảnh thành công!

4. Có ngoại lệ

Mỗi bài học về quy tắc một phần ba mà mình thường được nghe
các thầy dạy, đều có kết thúc như sau: “Bên cạnh đó, cũng có
những ngoại lệ đối với quy tắc. Đôi khi, bạn muốn sắp xếp bố cục
bức ảnh của mình không theo quy tắc một phần ba. Việc đó chả
sao cả! Là một người chụp ảnh, bạn có quyền quyết định về diện
mạo của bức ảnh bạn chụp. Đừng sợ phá vỡ quy tắc khi, theo
một cách khác, bức ảnh bạn chụp vẫn đẹp hơn.”

38
Vậy mới thấy quy tắc một phần ba không rõ ràng về các điểm
phình mỗi lúc mỗi trở nên lờ mờ hơn: “Nói chung, bạn hãy đặt
đối tượng vào bên trong ô màu xanh ở trên. Nhưng nếu bức ảnh
trông đẹp hơn so với các cách làm khác, thì đừng ngại từ bỏ quy
tắc”. Có thể điểm nổi trội của quy tắc một phần ba là khuyên bạn
đặt đối tượng ở bất cứ chỗ nào mà bạn muốn trên khung hình
miễn bạn cảm thấy hợp với ý muốn diễn tả. Nếu đúng như vậy,
mình hoàn toàn đồng ý.

Thêm một ý là điều mà Henri Cartier-Bresson ngày trước - thời

máy phim - không muốn nhìn thấy thì bây giờ đã xảy ra. Đó là
ngày mà tất cả các máy ảnh đều gợi ý hiển thị khung bố cục một
phần ba/ tỷ lệ vàng ở kính ngắm máy thiết bị ghi hình, hoặc trên
tấm kính mờ lấy nét hoặc màn hình live-view.

Ảnh tuanlionsg - EOS 6D

39
5. Từ bỏ quy tắc

Một số người chụp ảnh ủng hộ quy tắc một phần ba bằng cách
nói nó là công cụ học hỏi hữu ích dành cho người mới bắt đầu –
theo thời gian, những người chụp ảnh có kinh nghiệm tay nghề
cao đều không còn dựa vào nó để sắp xếp bố cục cho các bức
ảnh của họ nữa. Gợi ý của mình ở đây là nghiên cứu quy tắc một
phần ba một cách nghiêm túc, sau đó là từ bỏ nó.

40


Ảnh tuanlionsg

41
Trong số tất cả những biện luận về quy tắc một phần ba, mình
đồng ý với lời biện luận ở trên đây. Mình tin rằng, đến một lúc
nào đó, quy tắc một phần ba trở thành một phương cách giúp
cho những người mới bắt đầu chụp ảnh nhìn dễ dàng thấy được
sức mạnh của một bố cục có đối tượng chụp nằm xa trung tâm
khung hình. Dĩ nhiên, đa số những người mới bắt đầu chụp ảnh
đều lên khung cho các bức ảnh của họ với những bố cục hoàn
toàn tập trung vào trung tâm – biết đâu quy tắc một phần ba
giúp họ nhận ra các đối tượng lệch tâm cũng có thể rất đẹp.

Ảnh tuanlionsg

Nhưng nếu muốn nói với những người mới bắt đầu chụp ảnh
thấy rằng những bố cục có đối tượng lệch tâm có thể trông rất
đẹp, vậy tại sao không nói thẳng luôn như vậy đi? Giả như quy
tắc một phần ba là một trung gian giữa những người mới bắt đầu
và kiến thưc của họ về các bố cục lệch tâm, thì mình chẳng thấy
có lý do gì mà quy tắc đó lại chiếm vị trí ưu tiên khi bình ảnh cả.
Nếu như với những người mới bắt đầu chụp ảnh có suy nghĩ một

42
cách sáng tạo, thì phương pháp nào sau đây hiệu quả hơn: Chỉ
cho họ chụp những bức ảnh theo quy tắc một phần ba, hay chỉ
cho họ chụp những bức ảnh có đối tượng nằm lệch tâm? Có thể
cả hai đều có hiệu quả như nhau, nhưng phương pháp sau còn
lâu mới bị hạn chế như phương pháp theo quy tắc.

Vì thế, rất nhiều người bắt đầu học chụp, chỉ xem qua cho biết
quy tắc một phần ba, và vượt qua nó để sáng tạo những kết cấu
các thành phần trong ảnh sáng tạo, diễn tả mạnh mẽ hơn ý đồ và
lượng thông tin mà họ muốn chuyển tải qua khung ảnh hơn.

Ảnh tuanlionsg - Zenfone 5

43
6. Tỉ Lệ Vàng Fibornacci

Chúng ta biết, quy tắc một phần ba truyền thống cũng không
phải tự sinh ra, mà người ta nói nó khởi nguồn từ tỷ lệ vàng nổi
tiếng – tỉ lệ vàng. Tỉ lệ vàng 1.618 : 1, là một số xấp xỉ với biểu
thức toán sau đây: ½ (1 + √ 5 )

Con số được coi trọng vì dựa theo dãy số Fibonacci mà trong đó

mỗi số đều là tổng của hai số đi liền trước nó : 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8,
13, 21, 34, 55, 89, và cứ tiếp tục như thế. Nếu chia một số trong
dãy Fibonacci với số đi trước nó, thì bạn đang tiếp cận với tỉ lệ
vàng. Ví dụ, 89/55 làm tròn thành 1.618.

Chúng ta thường nghe người ta nói rằng quy tắc một phần ba
được rút gọn thành tỉ lệ vàng, đó là lý do tại sao nó “hiệu quả”.
Về vấn đề này, chúng ta có 2 nhận xét:

1/ Nếu quy tắc một phần ba là một phỏng theo tỉ lệ vàng, thì
đúng là nó rất dở. Hãy xem các mạng lưới đường thẳng bên dưới
(quy tắc một phần ba màu xanh, tỷ lệ vàng fibornacci màu đỏ).
Nếu quy tắc một phần ba được nhiều người muốn làm cho hoàn
toàn trở thành tỉ lệ vàng viễn tưởng ấy, thì tại sao nó không được
dạy luôn như vậy đi – và tại sao những đường gióng trong máy
ảnh dùng vào việc sắp xếp bố cục lại chia khung hình thành các
phần ba, thay vì thành tỉ lệ vàng? Chưa kể đến mạng lưới các ô
như thế làm cho các điểm giao cắt phình to ra và trở nên mù mờ
hơn.

44


2/ Dẫu sao thì nó cũng chẳng có ý nghĩa gì. Điểm này có thể gây
tranh luận và phản ứng của nhiều người. Đó là có phải hình chữ
nhật/giá trị trung bình/tỉ lệ vàng luôn xuất hiện trong tự nhiên
không? Và nếu người Hi lạp đã từng dùng con số ấy làm cơ sở để
xây dựng đền Parthenon, thì hẳn là nó phải có một giá trị thực
chất nào đó chứ?

Hãy xem xét hai công bố phổ biến về tỉ lệ vàng : xuất hiện trong
những đường xoắn ốc trong dãi ngân hà và trên những vỏ ốc anh
vũ. Anh em xem ảnh dưới được mượn từ Logarithmic Spiral:

45


Ảnh Logarithmic Spiral

46
Mặc dầu cả hai mẫu đều điển hình đi theo đường xoắn logarit,
nhưng tỉ lệ vàng chỉ là một trường hợp rất cá biệt của logarit mở
rộng – hiếm khi các góc đặc trưng trong các dãy thiên hà hoặc
vỏ ốc trùng với các góc của đường xoắn vàng, một phần bởi vì
các đường xoắn ốc trong dãy thiên hà và trên vỏ ốc tự chúng vốn
đã khác nhau. Nếu các đường xoắn ốc các dãy thiên hà không có
các góc như nhau, thì làm thế nào chúng có thể trở thành khuôn
mẫu cho đường xoắn vàng được ? Các chi tiết quá đặc thù anh
em có thể đọc thêm thông tin trên trang Logarithmic Spiral
Wikipedia.

Đồng ý, tỉ lệ vàng là một con số toán học thú vị, nhưng không vì
thế mà trở thành lý do cố định đóng khung để trở thành chuẩn
mực đối với nhận thức của con người về vẻ đẹp thiên nhiên –
đặc biệt là khi thấy nó không thường xuyên xuất hiện trong thế
giới tự nhiên.

Nhiều tài liệu lấy đền Parthenon để thể hiện tỉ lệ vàng thì sao. Cứ
việc đặt chồng hầu hết các hình chữ nhật lên đền Parthenon rồi
tuyên bố nó phù hợp một cách kỳ diệu với tỉ lệ mà bạn muốn –
có đủ những “điểm bắt đầu” dọc theo đên Parthenon để làm như
vậy – nhưng hình chữ nhật rõ ràng nhất trong đền Parthenon
(như hình dưới đây) lại có tỉ lệ chính xác là 9 : 4, hoặc 2.25. Điều
này khác xa với tỉ lệ vàng 1.618.

47


Ảnh Wikimedia

Đây là hình chữ nhật mà rất nhiều người cho rằng phù hợp với tỉ
lệ vàng. Nếu hình chữ nhật màu đỏ trong bức ảnh trên đây được
mở rộng trùm lên cả đỉnh của mặt tiền, cũng như bậc cấp thấp
nhất (sau đó mở rộng ra đến mép ngoài của mặt tiền), thì tỉ lệ của
nó là khoảng 1.71. Vâng, con số này gần với con số 1.618, nhưng
người Hi lạp cổ đại là một tập thể người thông minh – giả như họ
muốn đền Parthenon thể hiện tỉ lệ vàng, hẳn là họ đã xây một
hình chữ nhật “hoàn toàn” chính xác rồi. Đa số các biểu đồ bạn
xem trên mạng trực tuyến đều sử dụng những đường thẳng đủ
đậm và quãng cách đủ lớn để điều chỉnh lại độ chênh lệch 5%
kia, nhưng sự khác biệt còn lớn hơn cả trong thế giới thực tế -
đền Parthenon rộng gần 70 mét.

Tuy nhiên, cũng đáng để nhắc lại rằng tỉ lệ vàng có xuất hiện
trong một vài khía cạnh của thế giới tự nhiên – hoặc, chí ít, dãy
số Fibonacci có xuất hiện. Ví dụ, khi những chiếc lá xoắn quanh

48
một thân cây, chúng thường xoắn theo một phần nhỏ vòng tròn
mà có thể được biểu diễn bằng hai con số Fibonacci – như 1/2
hoặc 5/13. Nhưng cả khi như vậy, đường xoắn đó cũng không
giống như tỉ lệ vàng – nó chỉ sử dụng hai con số trong cùng một
chuỗi.

Ảnh gilkalai - formula fibornacci

Những đường xoắn, nói chung, đều đẹp, làm cho dễ tin rằng
đường xoắn vàng là đặc biệt – chẳng nghi ngờ gì, nó trông rất
tuyệt. Nhưng trong bốn biểu đồ dưới đây, bạn có thể nói đâu là
đường xoắn vàng được không? Nếu được, nó có thật sự đẹp hơn
các đường xoắn khác không ?

49


Điều trớ trêu là quy tắc một phần ba còn xa mới xuất hiện
thường xuyên trong thiên nhiên hơn đường xoắn vàng – và chỉ
có quy tắc một phần hai mới phổ biến hơn cả, chí ít là trong thế
giới động vật. Điều này có nghĩa là tỉ lệ ½ đẹp hơn tỉ lệ, ví dụ,
17/23 chăng?

* Phần này có thể không đồng thuận với nhiều người. Nếu bạn
cũng không đồng ý, mời bạn xem đoạn clip bàn về tỷ lệ vàng rất
tỉ mỉ thấu đáo về tỷ lệ vàng, cuộc tranh luận về đền Panthenon:

this video on www.yoube.com</a>, or enable JavaScript if it is disabled in your browser.</div></di

Vâng, dĩ nhiên, toàn bộ bài viết này là một cái nhìn theo hướng
khác quy tắc bất di dịch một phần ba. Những người chụp ảnh
thuần thục đều hiểu rằng giá trị một bức ảnh chẳng liên quan gì
đến việc nó khớp với một quy tắc một phần ba mang tính giáo
điều. Cũng vậy, rất nhiều người đồng ý cho rằng phương pháp

50
tốt nhất để sắp xếp bố cục của một bức ảnh thay đổi tùy theo
cảnh chụp đặc thù cụ thể tuỳ bối cảnh xuất hiện trước ống kính.

Mối nguy hại nằm ở chỗ những người chụp ảnh cứ lấy quy tắc
một phần ba đặt làm mặc định. Thói quen đó mở đường cho
những cách sắp xếp bố cục luộm thuộm, khô cứng – đặt đối
tượng ra bên cạnh điểm giao cả khi họ biết một bố cục ở vùng
trung tâm có thể là tốt nhất, chẳng hạn vậy. Và ngay cả khi tất cả
những người chụp ảnh đều biết quy tắc ấy có thể bị phá vỡ,
nhưng lại không đưa điều ấy ra thực hành khi bấm máy.

Có thể quy tắc một phần ba giúp cho một người mới bắt đầu
chụp ảnh thấy được tác dụng mạnh mẽ của việc lên khung lệch
tâm. Bản thân mình ngày trước mới học chụp cũng thế. Nghe
những lời phán như đinh đóng cột của những thầy dạy. Nhưng
tkỳ thực quy tắc sẽ đánh mất gía trị của nó khi chính nó hạn chế
cách xử lý sáng tạo của người chụp ảnh. Quy tắc một phần ba,
buộc bạn hoặc đi theo nó, hoặc chủ ý phá vỡ nó – bởi nó hạn
chế hoàn toàn sự sáng tạo của bạn.

Tâm lý những người mới học chụp ảnh, thật là tuyệt khi nghĩ
rằng mình có thể cải thiện các bố cục ảnh thông qua một thủ
thuật đơn giản như thế - quy tắc một phần ba, nhưng điều dễ
dàng ấy lại chẳng bao giờ có tác dụng trong suốt chặng đường
dài. Để vượt qua những cơ bản về sắp xếp bố cục, bạn tự giam
hãm mình như thể chẳng có lựa chọn nào khác ngoài quy tắc dễ
dàng ấy. Tại sao lại gây trở ngại cho sự tiến bộ bằng những quy
tắc làm giảm đi sự sáng tạo như thế ?

51
Xin hãy cân nhắc kỹ điểm cuối cùng này : quy tắc một phần ba là
cách tốt nhất chỉ để sắp xếp bố cục bức ảnh của bạn giống như
của một ai đó. Nhìn vô số những bức ảnh, các cuộc triển lãm
ảnh nghệ thuật, ngoài màu sắc hay sự vật khác nhau, còn lại nó
cứ na ná một khung ảnh của ai đó mà mình đã từng xem đang
ẩn trong vô thức vậy. Ngay cả khi quy tắc có những tính chất
đặc biệt đi nữa, thì giá trị của sự sáng tạo bằng thị giác trong
nhiếp ảnh là một sự tự do không thể bị đánh cắp bởi bất kỳ quy
tắc nào.

Ảnh tuanlionsg - Galaxy Note5

8. Thực hành

Đến bài này, bạn thử tự hỏi, trước khi bấm nút chụp, rằng bạn
muốn chủ thể chính mà bạn định chụp nằm ở vị trí nào trong
phạm vi khung hình. Nó nằm ở trên cao hay dưới thấp, gần cạnh
đứng hay cạnh ngang rất cao hay rất thấp, hay bạn muốn nó nằm
giữa trung tâm ảnh?

52
Vị trí bạn đặt máy cũng có thể là một cách sẽ chọn hình dáng
nào: thẳng, xiên, đứng, ngang hay bất thường? Hình nào làm
xương sống cho bố cục chung để xếp các đối tượng vật thể bám
theo cái sườn đó? Bức ảnh cuối cùng là vuông, dài, hẹp, hay rất
hẹp, rất cao...? Quyết định của bạn là quyết định tỷ lệ khung
hình, táo bạo hay quen thuộc, hình dáng, đường nét, mảng màu
xuất hiện chủ ý hay ngẫu nhiên, hỗn độn hay trật tự là đều do
sáng tạo và cảm nhận của bạn về sự hài hoà hiệu quả nhất mà
bạn muốn ghi hình lại.

Ví dụ nhỏ:

Đặt máy góc rất thấp, nhìn đối tượng như qua vách đá:

Ảnh tuanlionsg - Galaxy S7

53
Đặt máy góc cao ngang tầm mắt, các vật thể xuất hiện nhiều
hơn:

Ảnh tuanlionsg - Galaxy S7

54
Bài 4: Đường chân trời và các
đường thẳng trong khung ảnh.

Bất kể anh em chụp cái gì, mọi hình ảnh đều được hợp thành từ
các điểm, đường nét, hình dáng ... tự thân chúng tác động vào
con mắt người xem. Đường thẳng ngang chẳng hạn, ảnh hưởng
đến toàn bộ tỷ lệ bức ảnh, đến cảm xúc, đến sự vững chắc của
một bố cục. Một trong những lỗi phổ biến của các bạn mới học
chụp là các đường thẳng nghiêng lệch. Hầu như ai cũng biết rất
rõ về điều này, nhưng vì lý do nào đó mà họ dễ dàng không nhận
ra những lỗi như thế trong các bức ảnh của họ. Một bức ảnh
được cố ý chụp nghiêng để tạo bố cục phá cách là một chuyện,
còn trường hợp người chụp ảnh không để ý đến các yếu tố
chung quanh hay hậu cảnh vốn là một phần trong các khung ảnh
của họ, thì đó là một chuyện hoàn toàn khác. Bài này, chúng ta
bàn về các đường thẳng trong một bức ảnh.

1 - Đường chân trời trong nhiếp ảnh là gì?

Ai cũng có khái niệm đường chân trời trong thiên nhiên. Theo
định nghĩa phổ thông thì đường chân trời (Horizon) là một
đường thẳng không thấy rõ ràng ở vô cực mà mọi điểm hay
đường thẳng khác đều quy về nó. Trong các bức ảnh, thường
nhận ra đường phân chia ranh giới giữa vùng trời và vùng đất khi
chúng ta nhìn một khung cảnh nào đó. Trong chụp ảnh, mỗi bức
ảnh có một đường thẳng ngang nào đó trong mặt phẳng hình
học được xác định là đường thẳng giúp cho bức ảnh nhìn được
cân đối, thông thường cũng được gọi là đường chân trời. Trong
nhiều phối cảnh khác nhau, đường chân trời có khi bị ẩn khuất
bởi cảnh vật, đường chân trời lúc đó có thể khó thấy, nhưng vẫn
hiện hữu mà mọi điểm / đường khá quy về nó ở vô cực.

Ví dụ:

55


Đường chân trời trong thiên nhiên, rất dễ nhận ra, không bị khuất bởi
cảnh vật

56
Đường chân trời trong cảnh thành phố, một phần bị cảnh vật che khuất,
vẫn có thể nhận ra

Những đường ngang thềm nhà và đường thẳng đứng của vách ván ngay
ngắn thẳng góc

2 - Các đường thẳng trong ảnh là gì?

Nhân nói đến đường chân trời nằm ngang, chúng ta nói sơ qua
các đường thẳng đứng, hoặc đường chéo. Nếu đường ngang
thường tạo ra bố cục ổn định vững chắc, thì đường thẳng đứng
gây cảm giác đông hơn đường ngang, đường thẳng đứng tự thân
hàm chứa một ý nghĩ về chuyển động đi lên; nhưng, đường chéo
mới là đường động nhất trong tất cả các đường, tạo ấn tượng
chuyển động và phương hướng rõ nhất. Anh em có thể dùng
đường chéo để tạo vẻ linh hoạt cho một cảnh tĩnh với việc
nghiêng máy ảnh thôi.

57


Đường chân trời trong ảnh đường phố, đường ngang và dọc dễ
nhận diện

58
Khi gióng hàng cho đường nằm ngang và đường thẳng đứng,
người ta thường hay so sánh chúng với 4 cạnh của bức ảnh và
nếu các đường nằm ngang hay đứng không thẳng góc thì sự lệnh
nghiêng lộ liễu này rất khó chịu. Sự nghiêng lệch này, với anh em
mới chụp, có thể là một sự bất cẩn khi canh khung bấm máy, cho
đến khi lão luyện thì có thể dùng chính sự nghiêng lệch đó như
một thủ pháp để tạo hiệu quả đồ hoạ hay cảm xúc cho ảnh của
mình. Từ việc tập chụp tránh nghiêng lệch chân trời đến dùng
chính nó làm thủ pháp lão luyện là một khoảng cách xa, anh em
cứ bình tĩnh học từ từ... 😃

Ví dụ:

a. Đường ngang ảnh hưởng đến tỷ lệ bố cục, ổn định vững chắc. Lấy
đường ngang làm xương sống chính tạo bố cục, các đường phụ khác
phụ trợ thôi.

59


b. Mình thử lấy truc đứng, thẳng đứng tạo cảm giác động, theo hướng
chuyển động đi lên làm chính. Các đường nghiêng phụ trợ. Anh em nghĩ
sao?

60


c. Đường chéo tạo ấn tượng chuyển động định hướng rõ rệt hơn đường
ngang và đứng. Tuỳ bối cảnh anh em có thể lấy đường chéo tạo bố cục
cho khung ảnh của mình.

61


62


63


64


3 - Tại sao đường chân trời lại quan trọng trong chụp ảnh?

Bởi vì chúng ta là con người và thường là thích những đường

thẳng phải được sắp xếp ngay ngắn hơn là những góc cạnh méo
lệch. Hãy nghĩ thử xem. Khi treo một bức ảnh trong phòng khách
nhà mình, tại sao bạn lại muốn đặt cho nó nằm thẳng hàng với
trần nhà, sàn nhà hay các đồ dùng nội thất ? Tại sao chiếc TV hay
màn hình máy tính của bạn luôn nằm trên một mặt phẳng hoặc
được treo ngay ngắn lên tường ? Sao chúng ta lại có rất nhiều
những vật dụng được xếp thẳng góc ? Đó là do chúng ta thích
những gì ngay ngắn và khi nhìn thấy các vật dụng bị méo lệch,
tiềm thức của chúng ta lập tức nhận ra sự mất cân đối. Chúng ta
đòi hỏi sự cân đối khi nhìn những gì chúng ta sắp đặt.

Ví dụ:

Chẳng hạn xem bức ảnh dưới đây. Nhìn vào các đường ngang
mình vẽ thêm màu đỏ, chúng ta có thể thấy rõ là bức ảnh bị mất
cân đối và các đường thẳng chạy từ trái sang phải trong khung
hình bị nghiêng.

65


Nếu để thế này trông đẹp hơn và mang lại một sự quân bình tốt
hơn khi nhìn vào. Các đường thẳng trông đã ngay ngắn và thẳng

66
góc với nhau, mang lại một sự cân đối tốt về các đường thẳng
dọc và ngang.

67
• Đấy là lý do tại sao nhìn một bức ảnh với những đường
ngang bị nghiêng khiến cho cảm thấy nó bất thường. Chúng
ta có một thước đo được đặt sẵn trong trí óc làm cho chúng
ta muốn nghiêng đầu để cố điều chỉnh những đường thẳng
ấy lại cho ngay ngắn.

• Có một số chủ đề ảnh không phải giữ luật đường chân trời,
nhưng riêng trong ảnh phong cảnh, kiến trúc thành phố thì
người ta đều giữ luật cơ bản này. Do đó, việc chú ý vào cảnh
trí mình chụp, những thứ bao quanh và nằm đằng sau chủ
thể là cần thiết, chứ không chỉ có chủ thể là duy nhất.

68


• Và điều này không chỉ được áp dụng trong chụp ảnh phong
cảnh hoặc kiến trúc. Nhiều người còn áp dụng nó vào việc
chụp ảnh chân dung, ảnh đường phố và cả đồ vật nếu người
chụp thấy nên như thế thì tuỳ ý.

69
4 - Một số trường hợp khó xác định /không có đường chân trời

Có những tình huống có thể đòi hỏi phải khéo léo mới xác định
được các đường ngang và đường thẳng để qua đó điều chỉnh/
sắp xếp lại cảnh chụp cho ngay ngắn. Đôi khi không có đường
thẳng nào trực quan, anh em sẽ làm gì trong các tình huống đó ?
Nếu bức ảnh đạt được sự cân đối khi nhìn, mà chẳng có đường
thẳng nào cả, thì kệ nó, anh em chẳng cần phải lo lắng gì. Tuy
nhiên, trong nhiều trường hợp, có đường thẳng/ngang, nhưng
chúng khó tìm ra để xác định, thì phải cân nhắc để bố cục cho
vừa ý. Chúng ta hãy lượt qua một số thí dụ mà trong đó những
đường thẳng không xuất hiện hiển nhiên như những tấm ảnh ở
trên.

Ví dụ 1:

Rõ ràng là có nhiều đường ngang cắt khung cảnh ra nhiều phần.

Có thể chọn một đường ngang nào đó chăng? Những đường bờ
ruộng chỉ là đường phụ trong toàn bộ phong cảnh được giữ cân
đối bởi đường ngang sát chân núi.

70


Ví dụ 2:

71
Khi xem bức ảnh trên đây, bản thân mình rất thích. Hiệu ứng tốc
độ màn trập chậm tạo vết dễ gây ấn tượng ngay.

Nhưng khi lên khung tái bố cục, các ngôi nhà phía hậu cảnh và
cây cột đèn để điều chỉnh bức ảnh cho ngay ngắn. Dĩ nhiên là tuỳ
ý các bạn, nhưng để cân đường thẳng ngang/đứng cho ngay thì
mình làm như sau:

72


Ví dụ 3:

Đây là ví dụ khó hơn, vì có rất nhiều đường thẳng trong cảnh

chụp chồng chéo nhau và có độ nghiêng lớn:

Mình dùng hai yếu tố để chỉnh khung hình: chọn chiều đứng của
những rặng cây gần nhất, nếu để lệch xéo dễ tạo cảm giác
nghiêng lệch làm toàn cảnh sẽ mất cân đối, và đường ngang ở
rặng chân núi xa giúp cho các đường khác trong ảnh được cân
đối.

73


Ví dụ :

Ví dụ này là con đường ngang, chúng ta sẽ lấy con đường hay

đường chân trời?

74
Tất nhiên là đường chân trời. Luôn giữ đường chân trời làm
đường trục cho bố cục khung ảnh, mọi thứ khác là một phần
trong toàn cảnh. Do góc đặt máy và dùng chiều thẳng đứng của
các bụi cây để gióng hàng cho các đường.

Ví dụ :

Trong ảnh chân dung có hậu cảnh, tuy mờ nhoè, có rất nhiều bức
ảnh hậu cảnh nghiêng lệch có chủ ý của người chụp, nhưng
thông thường thì mình vẫn cố gắng gióng các đường thẳng
ngang và đứng được cân đối dễ nhìn:

75
76


Yếu tố chính rõ ràng là cô gái, nhưng như vậy không có nghĩa là

mọi thứ còn lại ở hậu nền bị bỏ qua. Ở đây, mình dùng khung
cửa phía sau và bậc tam cấp để gióng khung hình cho phù hợp.

5. Trải nghiệm và phá vỡ quy tắc

Hãy luôn nhớ rằng những gì được viết ở trên - dành cho người
bắt đầu học chụp - đều là những gợi ý để cải thiện việc sắp xếp
bố cục bức ảnh – chúng không phải là những quy tắc chặt chẽ
mà lúc nào bạn cũng tuân thủ. Hãy trải nghiệm với các góc cạnh
và đường thẳng và xem cái gì hiệu quả với từng bức ảnh. Đôi khi
đường chân trời và đường thẳng nghiêng trong những bức ảnh
bạn chụp lại đem đến những kết quả ấn tượng, nhưng đôi khi
chúng lại làm chúng ta nô dịch chúng.

77
Để kết thúc việc bàn về đường chân trời và đường thẳng trong
khung ảnh, chúng ta có thể nói thẳng với nhau rằng: Nếu xem
hình ảnh như là hình ảnh, và nhiếp ảnh không phải là phương
tiện tái hiện thực tế một cách máy móc thì đường chân trời có
thể chao đảo theo bất kỳ hướng nào, và thậm chí có thể cong
vòng qua con mắt ống kính "fish-eye"!

Tấm trên chụp bằng fisheye 16mm rồi lật ảnh, tấm dưới thì chụp
góc thấp hất lên:

78


79
BÀI 5

ĐƯỜNG DẪN THU HÚT

Một lưu ý nữa giúp làm cho khung ảnh của bạn chụp được thu
hút người xem hơn, đó là chọn một đường dẫn ánh mắt đến đối
tượng chính. Có nhiều loại đường dẫn: cong, uốn khúc, thẳng,
xéo... nhưng tựu trung được chọn như một tiền cảnh gồm các
đường nét trực tiếp hoặc gián tiếp phóng hướng chú ý về chủ
thể tại trung cảnh hay hậu cảnh; cũng có khi gồm nhiều đường
hướng về một điểm tăng sự thu hút thị giác vào đó. Đường dẫn
còn có mục đích tạo sự liên kết các vật thể trong ảnh với nhau,
tăng thêm ý nghĩa cho nội dung ảnh.

• Từ phía dưới góc trái hoặc góc phải của một bức ảnh, hoặc
vắt ngang qua phần dưới cùng của nó. Một đường dẫn tốt
giúp mang lại cho bức ảnh một cảm giác dẫn dắt hướng
nhìn sự cân đối và cuốn hút người xem hệt như một thỏi
nam châm.

80


Ga Đà Lạt - Lấy đường ray bên trái & phải, với đường mái che
làm đường dẫn hướng mắt nhìn tập trung về nhà ga với hai đầu
máy từ thời Pháp

• Từ hai góc ở đỉnh của khung ảnh cũng có thể được chọn làm
đường dẫn. Độ tương phản giữa mấy đường dây điện với
nền trời vàng giúp cho tạo nên một đường nét chủ đạo khá
mạnh mẽ hướng về mặt trời bình minh, chụp từ cầu Saigon.

81


• Có đường dẫn tự nhiên và đường dẫn nhân tạo trong nhà

hoặc ngoại cảnh: Cả hai đều có thể được sử dụng như
những đường dẫn chủ đạo. Tấm thảm lót nền nhà trong ảnh
dưới tạo thành đường dẫn mạnh mẽ hút về người thanh
niên đang bước vội, tạo cảm giác có chiều sâu hơn.

82


• Một đường dẫn cũng có thể được tạo ra từ khu vườn cải,
dẫn đến đỉnh bờ vực một anh bạn đang đứng chụp hình
buổi sớm.

83
 • Đôi lúc chủ thể chính của một bức ảnh và đường dẫn của
nó là một.

Cành cây lá đỏ vừa làm đường dẫn ảnh và cũng là chủ thể

84


Thuyền mũi nhọn đặc trưng ở Hòn Thiêng - Phan Rang

• Một đường dẫn xuất hiện từ mô hình trong tự nhiên mà

trong đó một loạt các đường nét từ một điểm dẫn rộng bao
trùm lấy chủ thể và có thể dùng mô hình ấy như một kiểu
đường dẫn rất khác để lôi cuốn người xem bằng cách chọn
khung hay cắt cúp ảnh theo ý đồ.

85


• Một đường dẫn từ cấu trúc nhân tạo xuất hiện tình cờ cũng
thường có thể mang lại những đường dẫn mạnh mẽ. Ảnh
chụp trong siêu thị.

86


• Một đường dẫn có thể uốn lượn và làm thành một điểm
mềm mại dẫn vào bức ảnh. Có thể là một kết cấu của đô thị
ngoài phố hoặc do tác động của con người mà thành. Mình
vẫn tập quan sát tìm một đường dẫn để chụp cho quen.
Thay vì đưa máy chụp ngay toà nhà bảo tàng (ở Kolkota - Ấn
Độ) thì mình lùi lại tìm thử một đường dẫn.

87


Hồ Đại Ninh - Đức Trọng Lâm Đồng

88


Đồi cát Bầu Trắng - Phan Thiết

• Một đường dẫn được tạo bởi ánh sáng có thể hàm chứa
một đường dẫn cuốn hút. Trong bức ảnh ở dưới, đường dẫn
chạy thằng ra từ góc trái bên dưới làm cho ánh đèn nhiều
tia sáng bớt chơi vơi và cuốn hút hơn.

89


Chụp tốc độ màn trập chậm để tạo vệt sáng làm đường dẫn ảnh
cũng là một cách

90
Siết khẩu nhỏ để nguồn sáng tạo vệt tia vừa có hiệu ứng ánh
sáng và cũng tạo đường dẫn về một điểm dừng tại chủ thể muốn
nổi bật hơn.

• Màu sắc và độ tương phản có thể được kết hợp để tạo nên
một đường dẫn. Sự kết hợp những đường màu mạnh mẽ
cũng như sự thay đổi đột ngột màu sắc từ các đường liên
tục tạo ra một cái gì đó “đối nghịch” giúp làm nổi rõ đường
dẫn.

Quán cafe Cây Dừa ở Nha Trang

91


Màu sắc của thân tàu lửa tạo thành những đường dẫn

Điều quan trọng hãy nhớ rằng có rất nhiều những nhân tố kiến
tạo có thể tạo ra kết cấu một bức ảnh, và không nhất thiết bức
ảnh nào cũng phải có, hoặc cần đường dẫn. Chúng ta có thể đưa
đường dẫn vào khi chúng làm cho bức ảnh của chúng ta thêm
hấp dẫn và giúp tạo ra được sự cuốn hút luồng mắt người xem.

92


Và, cuối cùng, khi sử dụng đường dẫn thì nên thống nhất. Nếu có
hơn một đường thì tất cả chúng nên hướng về một điểm tụ, nếu
các đường cắt nhau tạo ra nhiều hướng lộn xộn, sẽ dễ làm rối bố
cục ảnh, trừ phi bạn muốn diễn tả sự rối rắm.

Anh em học chụp, có thể dành một buổi hay một chuyến đi
chụp, chỉ tập trung chú ý, tìm kiếm hoặc cố ý sắp xếp bố cục
từng khung ảnh có đường dẫn. Bất kể đó là đường thẳng, chéo,
cong, tập trung về một điểm hay dừng lại lưng chừng... và đường
dẫn ấy liên kết các thành phần xuất hiện trong ảnh lại với nhau
chặt chẽ. Chụp thật nhiều... thật nhiều ảnh!

93
BÀI 6:

KHÔNG GIAN ÂM

Một cách khác để bức ảnh có kết cấu tối giản, độc đáo, tập trung
chủ đề... đó là bố cục kiểu không gian âm. Chụp một bức ảnh,
ngoài vấn đề kỹ thuật thành thạo, người chụp còn có ý tứ về
trường ảnh, trường sáng, màu sắc, nội dung thông tin... thì
không gian âm cũng là một yếu tố anh em học chụp ảnh nên xem
xét. Hiểu rõ, thực hành, khai thác một cách sáng tạo & linh hoạt,
thiết nghĩ chúng ta sẽ có những bức ảnh diễn tả tốt câu chuyện
cần truyền tải đến người xem hơn.

CÁCH SỬ DỤNG KHÔNG GIAN ÂM THẾ NÀO?

• Không gian âm thường được nhận diện như một vùng ảnh
thiếu đi loại chi tiết nào đó, người xem có thể cho đó không
phải là yếu tố tích cực quan trọng, mà đơn thuần nó chỉ
giúp làm nổi bật yếu tố khác. Thực ra, không gian âm cũng
như những thứ khác trong nhiếp ảnh, nó cũng có "hiệu ứng"
thị giác và người chụp cần phải hết sức cẩn thận khi quyết
định đưa bao nhiêu diện tích "khoảng trống" vào ảnh và đặt
nó ở đâu. 


• Bạn quyết định “thêm vào” hay “bớt đi” khoảng không gian
âm thế nào thì ảnh hưởng đến hiệu ứng của các yếu tố khác
trong bức ảnh, kết quả là chúng trở nên nhỏ hơn hoặc lớn
hơn trong khung hình. Điều này cũng có nghĩa là bạn có thể
sử dụng không gian âm để cân bằng bố cục ảnh của bạn. 


• Về mặt kỹ thuật, bức ảnh dưới đây không được cân đối cho
lắm – nó hơi trĩu về bên phải một chút. Khi chụp, mình đặt
máy (điện thoại) sát mặt đường để có bầu trời xanh làm

94
không gian trống, có thể mình lấy thêm về phần bên phải và
cắt bớt phần bên trái, nhưng mình đã quyết định để đầu xe
máy sát lề phải để thêm một phần tạo đường dẫn chéo hiệu
ứng gần-to xa-nhỏ hút mắt hơn.

95


96
 • Không gian âm như một khoảng trống có vẻ thiếu nội dung,
nhưng nó cũng có “hiệu ứng” thị giác và bạn cần phải hết
sức cẩn thận khi quyết định đưa thêm vào bao nhiêu
“khoảng trống” và đặt nó ở đâu. Đứng trên cầu chụp xuống,
có thể lấy nhiều phần các chiếc thuyền hơn nhưng cũng có
thể dành nhiều phần không gian trống hơn, tuỳ quyết định
của người chụp, miễn làm nổi bật chủ thể.

Ảnh dưới đây, bên trên là thung lũng ở Bảo Lộc phủ đầy sương
sớm. Rõ ràng là kết cấu phần không gian trống chiếm nhiều diện
tích khung hình hơn mép bờ vực có những thảo mộc nhỏ.

97


Dof mỏng - Bạn cũng có thể tác đối tượng chính với vùng ảnh
trống bằng cách chụp với "khoảng ảnh rõ" mỏng (độ sâu trường
ảnh mỏng). Trọng tâm là các căm xe đạp, mặt đường bên dưới
được tách hẳn ra như không gian trống để làm nổi bật chủ thể,
tạo thị giác tập trung hơn.

98


Chụp chế độ A/Av ưu tiên khẩu độ, mở khẩu lớn để "vùng ảnh
rõ" mỏng. Về kỹ thuật này, chỉ cần nhớ:

• Về khẩu độ ống kính:

• Khẩu độ lớn = số F nhỏ = DOF mỏng / cạn.

• Khẩu độ nhỏ = số F lớn = DOF sâu / dày.

• Về tiêu cự ống kính:

• Tiêu cự ống kính càng dài thì khoảng DOF càng

mỏng / cạn.

• Tiêu cự càng ngắn thì DOF càng sâu / dày.

• Về khoảng cách từ máy ảnh đến chủ đề:

• Khoảng cách từ ống kính đến chủ đề càng gần thì DOF
càng mỏng / cạn.

• Khoảng cách này càng xa thì DOF sẽ càng sâu / dày.

99


100
Câu chuyện không gian âm, trống trải, thiếu vắng chi tiết gì đó
không phải là sự cân đối hay không, mà là cách làm cho mình
thích nó hay không. Bối cảnh là trong phòng, ánh sáng cửa sổ,
mình đứng chéo góc và gối chủ thể là chân em bé vào vách
tường màu xanh, dành một phần sự trống trải đó tách chủ đề nổi
bật hơn. Thay vì chụp góc ngang hoặc thấp để lấy khung cửa với
các đồ vật phía sau. Mình thích một chút trống trải, một chút
thoáng đãng, một chút "phòng thở" đủ làm nổi bật sự an lành
cũng như niềm hạnh phúc của con trẻ bước vào trần gian này.

LỜI KẾT

• Rất dễ và rất nhiều cách để tập trung sự chú ý của người

xem vào chủ thể, vào cái mà chúng ta coi là yếu tố chính
của bức ảnh. Cũng rất dễ để tập trung cảm xúc, nụ cười,
nước mắt của ai đó, hoặc bất cứ thứ gì xung quanh cuộc
sống có thể lôi cuốn chúng ta hướng mắt vào và thúc dục
chúng ta cầm máy lên và bấm nút ghi hình. Nhưng không
phải lúc nào cũng vậy. Không gian âm là một cách hết sức

101
 hữu dụng và cá biệt, nếu có thể được nói như vậy. Nó thoạt
nhìn thì như làm "giảm bớt" các mối liên hệ của chủ thể với
xung quanh, nó nhỏ bé đi, có vẻ như dìm nó ngập vào một
khoảng trống khi thoạt nhìn vào. 


• Nhưng khi nhìn gần hơn, nhìn kỹ hơn, chủ thể ấy nổi bật và
như chiếm hết ánh mắt nhìn vào. Kiểu như chấm mực trên
một tờ giấy trắng, đưa ra bạn sẽ thấy gì? Chấm mực! Nhưng
cũng không chỉ là chấm mực, mà là một chấm mực được
bao quanh bởi một màu trắng bất tận. Và, câu chuyện bạn
sẽ được kể từ khoảng trống trắng đó.

• Không gian âm là một yếu tố tác động hết sức manh mẽ nơi
mỗi bức ảnh, hoặc, chí ít, nó cũng tiềm ẩn khả năng như

102
 vậy. Rất giống với cách bố cục trung tâm, nó thường là một
trường hợp mà khi đó ít (chủ thể) hơn lại trở nên (đầy cảm
xúc) hơn. Học cách sử dụng nó một cách sáng tạo linh hoạt,
chắc chắn sẽ giúp bạn không chỉ tìm ra được những cách
mới mẻ để sắp xếp bố cục cho các bức ảnh bạn chụp, mà
còn là những cách mới mẻ để học hỏi và thuật lại câu
chuyện qua các đối tượng của bạn nữa.

Dof mỏng - Bạn cũng có thể tác đối tượng chính với vùng ảnh
trống bằng cách chụp với "khoảng ảnh rõ" mỏng (độ sâu trường

103
ảnh mỏng). Trọng tâm là các căm xe đạp, mặt đường bên dưới
được tách hẳn ra như không gian trống để làm nổi bật chủ thể,
tạo thị giác tập trung hơn.

Chụp chế độ A/Av ưu tiên khẩu độ, mở khẩu lớn để "vùng ảnh
rõ" mỏng. Về kỹ thuật này, chỉ cần nhớ:

• Về khẩu độ ống kính:

• Khẩu độ lớn = số F nhỏ = DOF mỏng / cạn.

• Khẩu độ nhỏ = số F lớn = DOF sâu / dày.

• Về tiêu cự ống kính:

• Tiêu cự ống kính càng dài thì khoảng DOF càng

mỏng / cạn.

• Tiêu cự càng ngắn thì DOF càng sâu / dày.

• Về khoảng cách từ máy ảnh đến chủ đề:

• Khoảng cách từ ống kính đến chủ đề càng gần thì DOF
càng mỏng / cạn.

104
• Khoảng cách này càng xa thì DOF sẽ càng sâu / dày.

105


Câu chuyện không gian âm, trống trải, thiếu vắng chi tiết gì đó
không phải là sự cân đối hay không, mà là cách làm cho mình
thích nó hay không. Bối cảnh là trong phòng, ánh sáng cửa sổ,
mình đứng chéo góc và gối chủ thể là chân em bé vào vách
tường màu xanh, dành một phần sự trống trải đó tách chủ đề nổi
bật hơn. Thay vì chụp góc ngang hoặc thấp để lấy khung cửa với
các đồ vật phía sau. Mình thích một chút trống trải, một chút
thoáng đãng, một chút "phòng thở" đủ làm nổi bật sự an lành
cũng như niềm hạnh phúc của con trẻ bước vào trần gian này.

106


• Rất dễ và rất nhiều cách để tập trung sự chú ý của người

xem vào chủ thể, vào cái mà chúng ta coi là yếu tố chính
của bức ảnh. Cũng rất dễ để tập trung cảm xúc, nụ cười,
nước mắt của ai đó, hoặc bất cứ thứ gì xung quanh cuộc
sống có thể lôi cuốn chúng ta hướng mắt vào và thúc dục
chúng ta cầm máy lên và bấm nút ghi hình. Nhưng không
phải lúc nào cũng vậy. Không gian âm là một cách hết sức
hữu dụng và cá biệt, nếu có thể được nói như vậy. Nó thoạt
nhìn thì như làm "giảm bớt" các mối liên hệ của chủ thể với
xung quanh, nó nhỏ bé đi, có vẻ như dìm nó ngập vào một
khoảng trống khi thoạt nhìn vào. 


• Nhưng khi nhìn gần hơn, nhìn kỹ hơn, chủ thể ấy nổi bật và
như chiếm hết ánh mắt nhìn vào. Kiểu như chấm mực trên
một tờ giấy trắng, đưa ra bạn sẽ thấy gì? Chấm mực! Nhưng
cũng không chỉ là chấm mực, mà là một chấm mực được
bao quanh bởi một màu trắng bất tận. Và, câu chuyện bạn
sẽ được kể từ khoảng trống trắng đó.

107


• Không gian âm là một yếu tố tác động hết sức manh mẽ nơi
mỗi bức ảnh, hoặc, chí ít, nó cũng tiềm ẩn khả năng như
vậy. Rất giống với cách bố cục trung tâm, nó thường là một
trường hợp mà khi đó ít (chủ thể) hơn lại trở nên (đầy cảm
xúc) hơn. Học cách sử dụng nó một cách sáng tạo linh hoạt,
chắc chắn sẽ giúp bạn không chỉ tìm ra được những cách
mới mẻ để sắp xếp bố cục cho các bức ảnh bạn chụp, mà
còn là những cách mới mẻ để học hỏi và thuật lại câu
chuyện qua các đối tượng của bạn nữa.

108


109
BÀI 7

GÓC NHỌN

Thêm một cách sắp xếp bố cục cho khung hình là chú ý sự xuất
hiện của các góc nhọn như hình số 7. Các quy tắc khác dễ thực
hành hơn, đó là 1/3, hình vuông, đường lưới, đường thẳng,
đường chéo... Nhưng nếu quan sát thế giới xung quanh, những
hình dạng, góc cạnh... ta sẽ thấy rất nhiều con số 7. Đó là chân
người, những kết cấu kiến trúc bê-tông, những phản xạ ánh
sáng, vô số chi tiết công trình xây dựng... và nó tác động đến việc
sắp xếp các thành phần kết cấu thành một khung ảnh tốt hay
không tốt.

Sự khác nhau giữa các đường hình thành nên góc nhọn với các
đường thẳng khác là chúng giao nhau tạo thành một góc nhỏ

110
hơn 90°. Bình thường ta sẽ không để ý, chúng xuất hiện rất
nhiều và nếu tận dụng tạo đường dẫn ảnh nổi khối nhiều hơn.

Chân người bước đi cũng tạo thành số 7, hoặc những kết cấu
nhà cửa trong các công trình xây dựng, sự phản chiếu ánh sáng...
xuất hiện rất nhiều. Đôi khi khó nhận ra vì chúng có thể nằm
ngược hoặc theo chiều khác khó thấy hơn.

111


Số 7 xuất hiện trên các toà nhà, trên lòng đường. Chúng tạo
thành những góc cạnh trong khung ảnh như một cách ngẫu
nhiên tạo cảm giác trực quan hơn.

112


Chọn góc máy để có phối cảnh những góc nhọn hình số 7 tạo
chiều sâu ảnh.

113


Sử dụng cả hiệu ứng tiêu cự ống kính như hình này là hiệu ứng
góc rộng tạo sự to phình vật ở gần và càng xa càng nhỏ gần, kết
hợp góc chụp tạo các góc nhọn chiều sâu ảnh nhiều hơn.

114


Số 7 hiện diện rất nhiều trong cảnh vật, nó có thể được tận dụng
để tạo phối cảnh có chiều sâu hơn, tạo ấn tượng nhiều hơn cho
một bức ảnh. Linh hoạt chọn góc đặt máy chụp, đòi hỏi sự quan
sát và óc phối cảnh để các thành phần xuất hiện trong khung
hình đều phục vụ cho ý đồ của mình, trong đó các góc nhọn là
một điểm cần lưu ý.

115