The Great Plebeian College

Alaminos City, Pangasinan

A.Y. 2021-2022

Modyul 2
Sa
ELEC 1
MALIKHAING PAGSULAT

2:30 – 4:00
TTH

Associate College Instructor:

JOSEPH R. RAFANAN, LPT
FB Account: Joseph Rafanan
Email: josephrrafanangpc@gmail.com

1
I. Pamagat
 Pagbasa at Pagsulat ng Tula

II. Lagom Pananaw
Isa sa uri nang panitikan ay ang Tula. Ito ay isang kaisipan na naglalarawan ng damdamin,
karanasan, hangarin. Nangangailangan ng maingat na pagpili ng mga gagamiting salita upang
mabuo ang tula, upang lalo pang maipabatid ang anumang hangarin o damdamin.

Nailalarawan sa tula ang mga pangyayari sa buhay, nangyayari man o kathang-isip

lamang. Kailangan gamitan ito nang akmang o tumpak na mga salita at larawang diwa upang
mailarawan ang tunay na nadarama.

Sa kasalukuyan ay tila nawawala na ang sukat at tugma ng tula, Mas marami ang
gumagamit ng malayang taludturan. Tila nakalulungkot isipin na sa kasulukuyan , ay tila
kumakaunti na ang mga mag-aaral na mahilig masulat ng tula. Bagamat may mga nagtatangkang
sumulat ng Spoken Poetry –nakahihiligang isulat ng mga kabataan sa kasulukuyan. Ito ay
pormang tula din, na nagsasaad din nangkanilang “mga hugot” mula sa ibat-ibang kuwento nang
kanilang buhay.

Hindi dapat kalimutan ng mga guro na sa pamamagitan ng pagtuturo ng tula,

nasasanay ang mga bata upang gumamit ng mga malalalim na kaisipan o makabuluhang diwa na
nagreresulta sa pagkakaroon ng mga mag-aaral ng matalinong kaisipan, at sa paggamit ng
angkop at marikit na salita ang mga bata ay nasasanay upang maging malikhain.

Pagkatapos maituro ang kahalagahan ng tula at ang paggaawa nito ay naiilinang din
ang pangkaisipan (cognitive), pandamdamin (affective) at kilos o (psychomotor).

Sanggunian: Ortiz,A. Pagtalakay sa tula , (2009)

III. Layunin
 Natutukoy ang iba’t ibang elemento/sangkap, mga teknik, at kagamitang pampanitikan sa
panulaan
 Nakasusulat ng tula na gumagamit ng iba’t ibang sangkap,mga teknik, at kagamitang
pampanitikan
 Napapahalagahan ang iba’t ibang tula sa Panulaang Filipino
IV. Mga Nilalaman
 Mga Elemento/Sangkap ng tula
 Mga Esensyal na Elemento/Sangkap
 Mga Elemento ng mga Tiyak na Anyo
 Kumbensyunal na Tula (halimbawa: maiikling tulang Tagalog tulad ng tanaga at diona;
haiku; soneto)
 Malayang Taludturan
 Teknik at kagamitang pampanitikan (Mga halimbawang teksto ng mga batikan/kilalang
lokal at banyagang makata)

2
V. Talakayan/ Deliberasyon

Ilang Pagbibigay-Kahulugan sa Tula

Isang anyo ng malikhaing pagsulat na mahirap bigyan ng tiyak na katuturan ang tula.
Magpahanggang sa kasalukuyan patuloy pa rin ang masisigasig na makata't mapagtangka sa
pagtuklas sa kasiningan nito. Bagamat marami na ring makata mula sa iba't ibang panig ng
mundo sapul kay Aristotle hanggang kay Jose Garcia Villa ang nagbigay rito ng kahulugan, ang
isang tiyak na pangkalahatan ay hindi pa rin matukoy na ganap. Ang nangyayaring mga
pagpapakahulugan ay nagsisilbing mga paglalarawan lamang ng kalamnan at kayarian nito.

Narito at unawain ang sinasabi ng ilan:

1. Ang tula ay isang imitasyon ng kalikasan.

-Aristotle

2. Poetry should be the spontaneous overflow of powerful feelings.

- William Wordsworth

3. First, a poem must be magical,

Then musical as a sea gull.
It must be a brightness moving
And hold secret a bird's flowering.
It must be slender as a bell
And it must hold fire as well
It must have the wisdom of bows
And it must kneel as a rose.
It must be able to hear
The luminance of dove and deer
It must be able to hide
What it seeks like a bride.
And over all, I would like to hover
God, smiling from the poem's cover
-Jose Garcia Villa

3
4. Ang tula ay nagsisilbing ilaw na nagmumulat, hindi nambubulag. Ang tula ay nagsisilbing
kudyaping umaawit ng buhay ng masa, ng kalayaan, demokrasya at katarungan. ... Ang tula ay
nagsisilbing sandatang pangkultura.
-Rogelio Mangahas

Ang Pagkakaiba Ng Tula Sa Ibang Akda:

Mga Halimbawa

Matutuklasan lamang ang kalbahan ng tula sa ibang akda kung pakaoobserbahan muna
ang mga katangiang tinataglay ng mga piniling piyesa ng ilang di-kilala't kilalang makata na
inihahalimbawa sa ibaba:

1. Walang Pamagat
Sappho

Pumapalubog na ang buwan,

at ang Pleiades. Hating
gabi na. Dumaraan ang oras.
Matutulog ako mag-isa
(Salin ni Joey A. Arrogante
mula sa siping Ingles ni Kenneth
Rexroth, Poems From The
Greek Anthology. 1962.)

2. A Small Discovery
James A. Emanuel

Father,
Where do giants go to cry?

To the hills
Behind the thunder?
Or to the waterfall?
I wonder.

(Giants cry
I know they do.
Do they wait
Till night time too?)

4
3. Alay
Di-Kilala

I. Sa isang nalalayo
(Pinaluha ako
ng pananahimik mo)
Ngayon, dibdib koy
Handa nang kumalinga
Ngunit nasaan ka?

II. Sa mga katakataka

Sintalim ka man
ng balaraw na pamatay
di mo ako masasaktan
Ako ay tubig:
Walang hanggan.

4. TREN
Manuel Principe Bautlsta
O tila may ulan
ka ahas ma’t hangin
kung saan lumuwa
nagbuhat Sumuba
nagsuot ang lyong
sa bundok katawang
sa lunsod hindi
lumabas masansala

Sa aking sipol mo
pananaw sa hangin
sa lahat ang ibig
ng araw sabihin:
sugo ka rumaragasa
ng haring kang
hindi sa aki'y
mahadlangan darating

5
 dugo mo dito sa
ay langis Tutuban
uling mo kita'y
ay buhay hinihintay
lakas mo lulan mo
ay apoy na kaya
ugat mo ang mutyang
ay bakal habilin?

5. Sonnet 29
William Shakespeare

When, in disgrace with Fortune and men's eyes,

I all alone beweep my outcast state,
and trouble deaf heaven with my bootless cries,
And look upon myself and curse my fate,
Wishing me like to one more rich in hope,
Featur’d like him, like him with friends possess’d,
Desiring this man's art, and that man’s scope,
With what I most enjoy contented least,

Yet in these thoughts myself almost despising,

Haply I think on thee; and then my state,
Like to the lark at break of day arising
From sullen earth, sings hymns at heaven's gate;
For thy Sweet love rememb'red such wealth brings
That then I scorn to change my state with kings.

6
6. POEM FOR SONYA (lsang Bahagi mula sa kanyang koleksyong
Marjorie E. Pernia Dreamweavers, 1987)

The golden snake

seeks us
out, into, within
the wombed
orbs
of our incarnate
beings: fleshing
the words
to desire
to see the forked tongue
dart
In and out of our wounds,
to feel the scales weigh around
our hearts neck as t squeezes
the love potion from the lips
of our being open-
till we sense
the fangs sink home.

7. Sa Aking mga Kababata

Jose Rizal

Kapagka ang baya'y sadyang umibig

sa kanyang salitang kaloob ng langit,
sanlang kalayaan nasa ring masapit
katulad ng ibong nasa himpapawid

Pagkat ang salita'y isang kahatulan

sa bayan, sa nayo't mga kaharian
at ang isang tao'y katulad kabagay
ng alin mang likha noong kalayaan.

7
 Ang hindi magmahal sa kanyang salita
mahigit sa hayop at malansang isda,
kaya ang marapat pagyamaning kusa
na tulad sa inang tunay na nagpala.

Ang wikang Tagalog tulad din ng Latin

Sa Ingles, Kastila at salitang anghel,
sa pagka ang puong maalam tumingin
ang siyang naggawad, nagbigay sa atin.

Ang salita nati'y huwad din sa iba

na may alpabeto at sariling letra,
na kaya nawala'y dinatnan ng sigwa
ang lunday sa lawa noong dakong una.

8. PAG-1BIG SA TINUBUANG LUPA

Andres Bonifacio

Aling pag-big pa ang hihigit kaya

sa pagka dalisay at pagkadakila
gaya ng pag-iblg sa tinubuang lupa?
aling pag-ibig pa? wala na nga, wala.

Ulit-ulitin mang basahin ng isip

at isa isahing talastasing pilit
ang salita't buhay na limbag at titik
ng sang katauhan ito'y namamasid.

Banal na pag-ibigl pag ikaw ang nukal

sa tapat na puso ng sino't alin man
imbi't taong gubat, maralita't mangmang
naguiguing dakila at iginagalang.

Pagpupuring lubos ang palaging hangad

sa bayan ng taong may dangal na ingat
Umawit tumula kumatha't sumulat
kalakhan din nia'y isinisiwalat.

8
 Walang mahalagang hindi inihandog
ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop
dugo yaman dunong katilisat pagod
buhay may abuting magkalagot lagot.

Bakit alin ito na sakdal ng laki

na hinahandugan ng boong pag kasl
na sa lalung mahal nakapangyayari
at ginugugulan ng buhay na iwi.

Ay! itoy ang Inang Bayang tinubuan

siya'y ina't tangi na kinamulatan
ng kawiliwiling liwanag ng araw
ng nagbigay init sa lunong katawan.

Sa kania’y utang ang unang pagtanggap

ng simuy ng hanging nagbibigay lunas
sa inis na puso na sisingasingap
sa balong malalim ng siphayo't hirap.

Kalakip din nito'y pag-ibig sa Bayan

ang lahat ng lalung sa gunita'y mahal
mula sa masaya't gasong kasangulan
hanggang sa kataway mapa sa libingan.

Ang nanga karaang panahon ng aliw

ang inaasahang araw na darating
ng pagkatimawa ng mga alipin
liban po sa bayan saan tatanghalin?

At ang balang kahoy at ang balang sanga

sa parang nia’t gubat na kaaya aya
Sukat ang makita't sasa alaala
ang ina’t ang giliw lumipas na saya.

9
9. BAYAN KO
Jose Corazon de Jesus

Ang bayan kong Pilipinas,

Lupain ng ginto't bulaklak
Pag-ibig ang sa kanyang palad
nag-alay ng gandat dilag,
At sa kanyang yumi at ganda
Dayuha'y nangahalina
Bayan ko! binihag ka
Nasadlak sa dusa.

lbon mang may layang lumipad,

Kulungin mo at umiiyak
Bayan pa kayang sakdal dilag
Ang di magnasang makaalpas.
Pilipinas kong minumutya,
Pugad ng luha ko't dalita
Aking adhika makita kang sakdal laya.

10
GAWAIN 1: SANAYAN
1. Sa pagkakabasa ng bawat tula, napagmasid-masid ang porma o kaanyuan ng
bawat isa, ano ang kapuna-punang katangiang tinataglay ng bawat isa? Ilahad
2. Pag-ugnayin ang bawat paksa at ang porma ng bawat tula. Bigyang palagay
3. Sa ibaba nakatala ang ilang paksa, pumili ng isang kinaiinteresan at sumulat ng
isang maikling tulang may sampung taludtod na isinusunod ang anyo sa inaakalang lantad
nitong katangian.
A. Ulan
B. Punong kahoy
C. Bahay
D. Ibon
E. Bakod

Rubric sa Pagsulat ng Tula

Napakagaling (10) Magaling (8) Katamtaman (6) Nangangailangan ng

pagsasanay (4)
Napakalalim at Malalim at Bahagyang may lalim Mababaw at literal
makahulugan ang makahulugan ang ang kabuuan ng tula. ang kabuuan ng tula.
kabuuan ng tula. kabuuan ng tula.
Gumamit ng Gumamit ng ilang Gumamit ng 1-2 Wala ni isang
simbolismo/ simbolismo/ simbolismo na pagtatangkang ginawa
pahiwatig na pahiwatig na nakalito sa mga upang makagamit ng
nakapagpaisip sa mga bahagyang nagpaisip mambabasa. Ang mga simbolismo.
mambabasa. Piling- sa mga mambabasa. salita ay di-gaanong
pili ang mga salita at May ilang piling salita pili.
pariralang ginamit. at pariralang ginamit.
Gumamit ng May mga sukat at May pagtatangkang Walang sukat at
napakahusay at tugma ngunit may gumamit ng sukat at tugma kung may
angkop na angkop na bahagyang tugma ngunit halos naisulat man.
sukat at tugma. inkonsistensi. inkonsistent lahat.

11
 Ang Mga Elemento ng Tula
Salita ang materyal na ginagamit sa paglikha ng tula. Kung paanong kinakasangkapan-
kinakalap, binibitawan at isinasaayos ang mga salita sa pagsulat ng tula ang tinutukoy na sagot
dito ay ang mga elemento ng tula.

Karaniwan sa mga mambabasa ang mga ito'y hindi napupuna. Tanging may kamalayan
lamang sa panulaan ang nakakapansin ng mga ito. Kaya sa mga nagtatangka pa lamang magsulat
ng tula ang proseso ay sadyang napakamapanghamon dahil sa mga sumusunod:

1. Pinakapipili ang mga binibitiwang salita at matamang pinag-uugnay-ugnay para makabuo ng

mapandamat makatawag pansing mga taludtod.

2. Binibigyan ito ng madadaluma’t na kahulugan.

3. Tinataya ang mga limitasyong iginigiit ng mga kaanyuan nito’t mga katangian.

Ang Dalawang Kalagayan ng mga Elemento ng Tula

Nahahati sa dalawang pangkalahatang kalagayan ang mga elemento ng tula.

 Una’y sa nilalaman na siyang magpapalutang sa kahulugan ng tula.
 Pangalaway sa pangkayariang -tunog na siya namang mulaan ng tono ng tula.

Ang mga Elementong Pangkahulugan ng Nilalaman

Nakasalalay sa mga uri ng ginagamit na mga salita ang madaling pag-intindi sa saysay ng
nilalaman ng akda, at ito ay ang mga sumusunod:

1. Sa etimolohiya, ang orihinal na salitang pinagmulan, madaling makita ang literal na kahulugan
ng salita. Kadalasan nang sa diksyunaryo ito natatagpuan. Ang salitang binakayan halimbawa na
ang kahulugan ay pinaglabanan ay maaaring ugatin sa salitang Tagalog Cavite na baka, isang
deklarasyon ng pakikipaglaban, o bakay, isang pagbabantay o pag-eespiya. Samantala, sa Bikol-
Albay na salita ang bakay ay isang pagsugod o pagtugis

2. Sa mga terminong teknikal na karaniwang. naaasimila-ng lengua franca ay nahihinuha rin ang
kahulugan ng nilalaman, datapwat, kinakallangan din ang kaalaman sa partikular na larangang
kinabibilangan ng salita para lubos na maunawaan. sa musika, halimbawa, karaniwan ang

12
salitang boses, pero pag ginamit na ang mezzo soprano, kompositor lang o isang dalubhasa rito
ang magiging pamilyar.

3. Sa patambis o idioma mapapartikular ang pekyulyaridad ng isang lenggwahe. Halimbawa’y

Tindig-araw na’y di pa luto. Sa Kamaynilaan ito'y di naririnig pero sa Imus, Cavite, ito'y
pamilyar.

4. Sa lalawiganin-o probinsyalismo o sa diyalekto malalamang tipikal ang salita sa isang bahagi

ng lugar. Gaya ng mga sumusunod: lakayo-payaso; damdamin-sama ng loob; boret-boret-monte
(isangg uri ng sugal): tiburin-kalesa; tapakalo-tapal sa harap at likod ng salawal. Karaniwan
lamang ito sa Imus, Cavite.

5. Sa mga bagong likhang salita gaya ng salitang jaguar na ginawa pang pamagat ng pelikula ni
Lino Brocka ay isang Ingles-Amerika na nangangahulugan ng isang uri ng mabangis na hayop na
karniborus mula sa pamilya ng mga pusa, ngunit dito sa Pilipinas ang kahulugan nito ay
guwardya na bínaliktad lamang. May kaugnayan din marahil sa guwardyang Gestapo noon sa
Alemanya na jaguar din ang tawag. Sa pamamagitan ng mga pagbabago ng kahulugan at anyo ng
salita lumalawak ang kahulugan nito.

Madalas din makabuo ng bagong salita sa pamamagitan ng pagsasama ng dalawang

salitang magkaiba ng kahulugan at bumubuo ng ikatlo o gaya ng likhang-salita ni G. Nazario Bas
ng Liwayway Publication na kandilaw na ang ibig sabihin ay ilaw ng kandila

6. Sa mga alusyon na isang di-tuwirang pagtukoy sa pangalan ng tao, lugar, hayop. pangyayari at
sipi na kilala sa iba't ibang partikular na larangan tulad ng Bibliya, Mitolohlya, Literatura,
Kasaysayan, atb, napapalawak lalo at napapalalim ang kahulugan at asosasyon ng nilalaman,
Arketipo kung tawagin ito sa Kritisismo. Halimbawa: Adan, Parnaso, Tsumani sa Ormoc, Silid
Kong Sarili at iba pa.

7. Konotasyon ang tawag sa maugnaying kahulugan o inaasosasyong kaisipan na kabaligtaran ng

denotasyon na walang iba kundi ang talasalitaang kahulugan o kahulugang literal na mula sa
diksyunaryo. Kapag ginamit ang salitang ina halimbawa, positibo ang ibinibigay na impresyon,
bukod sa mga katangiang mabait, mapagmahal, matiisin, atb, kontra sa madrasta na negatibo o sa
tiya na limitado.

13
 Ang Larawang-Diwa

Imagery kung tawagin ito sa Ingles. Ito ang mga nabubuong larawan o imahen sa isipan
na nililikha ng guniguni ng mga mambabasa. Mula ito sa mga mapapandamang pahayag. Yaong
mga pananalitang nagpapahiwatig ng galaw o kilos, temperatura, tekstura, kulay, amoy, lasa at
mga kapangyarihang pangkalikasan sa katha.

Halimbawa:

Naroon siya .. inilalagos ang paningin sa bintana ..nakakulong pa rin sa

kanyang sarili, sa loob ng kanyang silid. Pabugsu-bugso ang hampas ng hanging
tila nagdadabog sa bigat. Ang mga pagaspas ng dahon ng niyog, tsiko, kaymito at
kamyas sa bakuran ng kapitbahay ay anasang naghuhumapay sa pag-uumilag sa
malulupit na hagupit ng ihip. Ang nakalawit na dulo ng sala-salang alambre na
nakatali sa yero upang nagsilbing bakod sa bubong ay pakaret na kumukumpas.
Nanginginig ang ngiyaw ng pusang nagsusumiksik sa alulod. Ito ang musika ni
Dinang.
lsang Haliging Asin
Joey A. Arrogante

Ang Balarila

Kung paanong ang mga salita, mga ideya ay napag-uugna-ugnay sa isa't isa at
napagsusunud-sunod sa pagsusulat ay gawa ng kaalama sa linggwistika o gramar. Subalit ang
mga makata ay may kakaibang kalayaang bumago sa mga nakaugaliang kaayusan ng mga
pangungusap para sa kapakanang magkaroon ng kaibang epekto ang katha. Kung tawagin nila
itoy lisensyang pampoesya o poetic license. Sa halip na isimple o inatural ang ayos, tinataliwas
nila sa pamamagitan ng mga teknikong pansining gaya ng pagsasa-montage o paghahalu-halong
parang walang kawawaang pagsasalansan ng mga ideya, at pagdidisporma o distorsyon ng
imahen.

14
 Ang mga Tayutay

Tayutay ang tawag sa paggamit na matatalinghagang pagpapahayag. Nagmumula ito sa

isang inspiradong imahinasyon na sa tulong ng malawak na karanasan sa buhay, mayamang
bokabularyo at maunlad na kasanayan sa pagsasalita, pagbabasa at pagsusulat, kahit di na isipin
pa, kusa itong pumipilantik sa dila o sa isip. Mapanghamong-isip ang tayutay. Kailangan kasing
unawain tong mabuti para mahiwatigan agad ang diwang di-tuwirang tinutukoy. Sa pagbabasa
ng mga tula ay may kasabihang, Basahin sa pagitan ng mga taludtod, para maunawaan ang mga
sinasabi. Kung baga sa pakikipag- usap, pakinggan ang hindi sinasabi at naroon ang tunay na
kahulugan.
Ang kabisaan ng tayutay na dapat tandaan ay nasa kasariwaan nito. Yaong orihinal na
orihinal na hindi pa nagagamit ng sinumang manunulat.

GAWAIN 2: PAGTATAMBIS
Bigyang kahulugan sa isang salita lamang ang mga sumusunod na idioma o
pagtatambis

1. malambot ang puso bakla

2. di-maliparang uwak
3. dl-nagbabanat ng buto
4. nagtetengang-kawall
5. may nunal sa batok
6. salubong ang kilay
7. amoy-lupa
8. maglaro ng apoy
9. walang bayag
10 manungkit ng bituin
11 maningalang-pugad
12 maitim ang buto
13 mukhang di-pahuhuli ng buhay
14. isang kahig isang tuka
15. makati ang dila
16. mahaba ang kamay
17. malikot ang kamay
18 malikot sa aparato
19 dl-makabasag pinggan
20: nagmumurang kamias
21 berde ang dugo
22. inapakan ng kalabaw ang long
23. balat-kalabaw
24 pusong mamon
25 pusong bato

15
 Ang mga Elementong Pangkayariang-
Tunog ng Tula

Nagkakaroon ng tunog sa tula sa pamamagitan ng mga sumusunod na elemento: 1) tono,

2) ritmo, 3) rima o tugma, at 4) sukat.

Ang Tono sa Tula

Ang natatanging kulay o kalidad ng tunog na nalilikha ng iba't ibang titik at salita na
bumubuo sa tula (para makabuo sa tula ng isang ganap na kahulugan) ay ang tono nito. Pag-uulit
ang pinakaepektibong kasangkapang ginagamit para makamit ito. Madali itong madetekto saan
mang bahagi ng mga taludtod sapagkat makailang beses ang titik o salita o parirala o
pangungusap nauulit ng gamit. May ilan ding uri ang pag-uulit, at itoy ang mga sumusunod:

1. Aliterasyon kung ang tunog ng titik ay nagkakapareho dahil inuulit ang gayong letra.
Asonansa ito kung patinig, at konsonansa naman pag katinig.
Halimbawa:
a. Gumising ka giliw sa gitna ng gabi
gupili'y gusutit garampot tang gintong
gunitay gunamin.

b. Pawid man ang pugad ng pagsinta’t pangarap

kung pagtutuwangan ng pag-irugan
sa pawisang-palad,
pangako'y kakamti't
Panginoo'y papayag.

2. Anapora kung ang inuulit ay ang salita o pariralang nasa unahan ng bawat taludtod.
Halimbawa:
a. Panahon na upang ang diwa'y lumipad.
Panahon na upang ang puso'y tumigas
Panahon na upang ang naipong lakas
ay pahulagpusin at sa'yo ibagsak.
Paraanin Mo Akol
Jose M. Buhain

16
 b. Hayaang humagulgol ang aso sa tumana.
Hayaang sa duluha'y may lampong na pusa.
Hayaang sa puso'y may katyaw na tumutuka.
Bahay-Bahayan
Rogello G. Mangahas

3. Anadiplosis - kung ang pag-uulit sa salita ay sa unahan atsa hulihan ng isang taludtod o sa
hulihan at sa unahan ng magkasunod na taludtod o vice versa.
Halimbawa:
a. Ang kaluwagan mo sa "king kagipitan,
kagipitang minsan ay pinagpulasan ...
Bitiwan Mo Ako
Jose M. Buhain
b. Kamukha ng isang sagang walang mukha,
Kabila ay pula't itim ang kabila ...
Ang Buhay
Anacleto L. Bustamante

4. Epipora - kung ang inuulit ay sa hulihan ng bawat magkakasunod na taludtod.

Halimbawa:
a. Pag-ibig…
Ikaw ang ligaya't lungkot ng puso,
pag-asa at kabiguan ng puso,
buhay at kamatayan ng puso.

b. Huwag tulutang ibagsak ng kaaway

ang pamahalaan ng bayan,
ang matatag na sandigan ng bayan,
ang malakas na luklukan ng bayan.

5. Empanodos - ito ay tinatawag ding pabalik na pag-uulit kung saan ang pahayag ay
binabaliktad pag inuulit.
Halimbawa:
a. Ang langit ay lupa’t ang lupa ay langit
b. Ang Diyos ang simula ng wakas at ang wakas ng simula.

17
 Isa pang kasangkapang magagaamit dito ay ang onomatopeya o paghihimig kung saan
ang tunog na salitang ginagamit ay siya ring kahulugan nito.
Halimbawa
1. ngiyaw 7. paswit
2. kariring 8. dagungdong
3. saluysoy 9. kalembang
4. lagaslas 10 tilaok
5. lawiswis 11. kuliglig
6. uha 12. kokak

GAWAIN 3: PAGLIKHA
Sa bawat uri ng pag-uulit, bumuo ng tig-dalawang halimbawa na nasusundan ang
paraan sa pagbuo sa mga ito.
1. Aliterasyon
2. Anapora
3. Anadiplosis
4. Epipora
5. Empanodos

Ang Indayog o Ritmo ng Tula

Ritmo ang tawag sa kumpas sa bawat linya ng tula. Nagbiblgay din sa mga tiyak na salita
na halos di-mapansin naman ang iba. Maaaring pahabain o paikliin ang bigkas sa salita. Maaari
ring pataasin o pababain. Ito ang nagbibigay sa tula ng himig na maaaring seryoso, pormal,
mapitagan at maringal; matagingting at buo; banayad at malungkot; mabilis at magaan;
lumulutang at kakatwa; o malinaw.
Pangunahin sa mga kasangkapan ng ritmo ang tugma at sukat.

Ang Tugma
Ang pagkakasintunog ng mga pantig sa bawat taludtod ng tula ay ang tugma. Kapag ang
huling mga pantig ay magkakatugma, eksternal ang tawag; kapag nasa loob ng taludtod, internal
naman. Sa Ingles, may tugmaang tinatawag na maskulino at feminino. Kapag nagaganap ang.
tugmaan sa isang pantig na salita lamang. Ito ay maskulino gaya ng: ay!, Tay, Bay, raw, tsaw,
mylaw; datapwat pag binubuo na ng dalawang pantig ang salitang pinagtutugma, ito ay
feminino, gaya ng: solo, polo, pilig, kilig, at gayundin pag binubuo na ng tatlong pantig ang
dalawang salitang pinagtutugma na ang tigdalawang pantig ay magkasintunog gaya ng: diwata,
sawata, salingin, bilingin, at tsubibo, negatibo. Datapwat, sa panulaang-Flipino, dadalawang uri

18
lamang ang tugmaan: tugmaang patinig at tugmaang katinig. Taong mga salitang nagtatapos sa a,
e, i, o, u ay tugma sa patinig at iyon namang mga salita na nagtatapos sa katinig na b, d, g, k, p, t
, s at , m, n, ng, w, y ay tugm na sa katinig.

Dapat tandaan sa palatugmaan ang iba't ibang uri ng dlin malumay, mabilis, maragsa,
malumi- para maging ganap ang pagka kasintunog. Ang pagkakahalu-halo ng diin ay likha-ng
talwasang tunog. balikan ang mga halimbawang tradisyunal na tula sa mga naunang pahina at
makikita roon ang tugmaan.

Ang Sukat
Bagamat ito’y bahagya nang natalakay sa unahan, makagagaling sa pag-intindi ang pag-
uulit.
Ang bilang ng pantig sa isang taludtod ang tinatawag na sukat. Kasama na rin dito ang
bilang ng mga taludtod na bumubuo sa bawat saknong.

Ang sukat ng pantig sa bawat taludtod ay maaaring tatluhan, apatan, limahan, animan,
pituhan, waluhan, siyaman, sampuan, labindalawahan, labing-apatan, labing-animan at
labingwaluhan.
Narito ang lang halimbawa:

Tatluhan (3) Apatan (4) Limahan (5)

O tila Pag di ukol, Si Kikiriko

ka ahas di-bubukol. nananabako
kung saan pag hitit usok
nagbuhat Isang pinggan pag buga baga.
nagsuot abot-bayan.
sa bundok
sa lunsod
lumabas

Animan (6) Pituhan (7)

Tunay ngayong umid Lunsad na sa bakood

yaring dila’t puso, yayamang pa sa bundok.
Bayan palibhasay bakit mararagosgos?
lupig at sumuko walang kukong ikamot.
sa kapabayaan
ng nagturong puno. Baging akong kalatkat,
kaya ako mataas,
Kundiman sa balite kumalat
Jose Rizal makinabang ng taas

19
Waluhan (8) Siyaman (9)
Cung sa langit nabubuhay Mga parang masasalapi,
Ang sa lupa'y namamatay. Mga paring ubod ng yaman,
Ano't kinatatakutan Bakit po ninyo inaapi
Ang oras ng kamatayan? Ang kawawa ninyong tauhan?

Dalit Ang Aklasan sa Chriet The King

Marcelo H. del Plar Federlco Licsi Espino, Jr.

Labindalawahan (12)
Ulan! Hala, ulan! punin mo ang bukid
Na ang hinihingi’y ang dala mong tubig.
Basain mo kaming darang na sa init
At iyong sabuyan ang ayaw maglinis.
Dalit sa Ulan
Jose Corazon de Jesus

Labing-apatan (14)
Kinapa ng kamay mo ang init ng palad ko
Na sa gabi ng pagtulog ay nakikiramay..
Pakikipagniig
Ermelita Perez-Baes

Labing-animan (16)
Lumuha ka, aking bayan, buong lungkot mong iluha
ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa;
ang bandilang sagisag mo'y lukob ng dayong bandila,
pati wikang minana mo'y busabos ng ibang wika;
ganito ring araw noon nang saklutin ang Maynlla.
labintatlo ng Agosto nang saklutin ang Maynilla.
Kung Tuyo Na Ang Luha Mo, Aking Bayan
Amado V. Hernandez

20
Labingwaluhan (18)
Tulad mo ay talang kukuti-kutitap sa aking paglakad
Dahilan sa lyo ang gabi ng buhay ay naglahong ganap
lsang aso ka lang sa mata ng iba at napakahamak
Ngunit sa buhay ko, Ikaw ay patnubay, ikaw ay liwanag.
lsang Aso: Sa Buhay ng lsang Batang Bulag
LGT Rubin

Gayundin ang bilang ng mga taludtod sa bawat saknong na dumedepende sa kapritso ng

makata. May dalawahang taludtod sa bawat saknong na kung tawagin ay daludturan. Sa Ingles to
ay couplet. May tatluhan, apatan, limahan, animan, pituhan, waluhan, atb.

Kung sa sukat ang pinakakaraniwan at pinakamadaling gamitin ay ang animan, sa

saknong naman ay ang apatan.

Samantala, sa pagbigkas ng tula, ang kumpas ay nalikha sa pamamagitan ng paghahati ng

buong taludtod ayon sa sukat ng mga pantig. Kung tawagin ang paghahating to ay sesura. Ang
animang sukat ay mahahati sa dalawa at ito'y sa Ikatlong pantig. Ang waluhan sa ikaapat na
pantig. Ang labindalawahan sa ikaanim na pantig o sa tuwing ikatlong pantig kung gagawing
apat ang hati o sa tuwing ikaapat na pantig kung gagawing tatlo ang hati. Gayundin sa
labingwaluhan, kung pagtataluhin ang hati, sa tuwing ikaanim na pantig: kung pag dadalawahin
ang hati, sa tuwing ikasiyam na pantig.

Ang Mga Uri ng Tula Ayon sa Kayarian

Maklkilala ang uri ng tula sa tatlong (3) katawagan: 1) Tradisyunal, 2) Malayang

Taludturan, at 3) Prosa.

Tradisyunal na matatawag ang berso kung binibilang ang mga pantig sa bawat taludtod at
pinagkakasintunog ang mga huling pantig ng salita sa bawat taludtod. Kung tawagin ang una ay
sukat; ang huli’y tugma.

Ang mga tradisyunal na berso ay may bilang na taludtod para makabuo ng saknong.
Maaaring gawing dalawahang taludtod lamang ang bawat saknong na kung tawagin ay
daludturan, sa Ingles, couplet Maaari ding tatluhan o triplet. Pwede ring apatan o quartrain sa
Ingles. Pwede rin namang limahan, animan, pituhan, waluhan, atb. ayon sa kagustuhan ng
makata.

21
 Sa mga anyo ng bersong ito, ang mga tiyak na kilala ay ang balada, soneto at blangkong
berso o blank verse. Malaya naman ang taludturan kung hindi sumusunod sa tradisyunal na
kagustuhang panukatan. Hindi pare-pareho ang sukat ng mga taludtod. May mailkli, may
mahahaba. Ang ritmo o Indayog ng tula ay wala sa pagpapantig kundi nasa pagpaprasa o
paggugrupo ng mga salita. Maaaring sa isang salita lang, sa isang parirala, o sa isang sugnay na
kadensa. Ang pinakayunit ng kadensa kung tawagin ay istrope.

Samantala, prosa naman ito kung ang pagsulat ay ayon sa karaniwang pagsasalita ang
kayarian ng mga pangungusap. Ito'y sinusulat na parang komposisyon lamang na patalata ang
pag-uugnay at pagsasaayos ng mga kaisipan.

Ang Paggamit ng mga Pandama

lsa sa mga gabay na dapat isalang-alang sa malikhaing pagsulat sa ang pag-iwas sa mga
pananalitang pangkalahatan gaya ng katalinuhan, pag-ibig, ligaya, mabait, maganda, pagkamuhi,
galit, atb. Masaklaw ana binlbigay nitong impresyon. Walang tiyak na kahulugan. Abstrakto
walang larawang ipinakikita. Para maging epektlbo ang pagpapaguniguni sa mga mambabasa ng
binubuong larawan sa pamamagitan ng mga isinusulat na kaisipan, kinakalangang umaantig sa
damdamin, umuuktit sa isip, umuurirat sa kuryusidad at gumigimbal sa katauhan ang mga dapat
gamiting pananalita. Maisasagawa lamang ito kung mapararaan sa limang pandama - panghipo,
pang-amoy, pandinig, paningin at panlasa ang mga sasablhin at tiyak na kongkreto ang
kalalabasang larawan. Partikular na matutukoy ang diwang ipinaaalam sa mambabasa.

Halimbawa:
Sa unang tangkang bumangon ay nabigo si Deo. Hindi niya maiangat ang kanyang
katawan. Napakabigat Kailangang ipunin ntya't hilahin pa munang bigla ang kanyang lakas bago
siya makabangon. Lalo siyang nabalisa nang namalas niya ang kanyang kinalalagyan. Nawari
niyang tila wala siya sa daigdig. Napakaingay ng kapaligiran. Masalimuot ang ibat-ibang uri ng
ingay na kanyang naririnig. Mga daing. Mga mabibigat na yabag. Mga kalantong ng lata. Mga
pabagsak na pagbukas at pagsara ng tarangkahang bakal. Mga kulong malalapot ng kung anong
nilalaga. Mga iyak at mga sigaw ng mga nasasaktan o nahihirapan. Mga tunog ng sarisaring
makina at kung anu-ano pa. Nakakatulig, Nakakabingil Nakakabaliw. lsang pook na ganap ang
kabulabugan.
Uminog ang kanyang paligid. Tumayo siya't pasuray-suray na Tinakbo niya ang gutom
na pintuan. Sa kanyang pagmamadali, Sumabit ang balikat niya sa gild ng pinto na kung hindi
siya agad- agad nakakapit, tiyak dapa sa ilong siyang sumubsob. At sa kanyang pagkakatingala,
sumilaw sa mata niya ang bilang ng silid na kanyang pinanggalingan. Kapipinta lamang nito sa
dingding. Mistula itong dugo na sariwa pang tumutulo.

22
 GAWAIN 4: PAGSASANAY
Sa makabagong panhon ng panulaan, ikaw ay naatsang gumawa/ lumikha ng
isang tulang may malayang taludturan ayon sa nais na tema. Gumamit at piliin ang
mga salitang ilalagay sa tula na kakikitaan ng mga simbolismo.

Rubric sa Pagsulat ng Tulang May Malayang Taludturan

Napakagaling (10) Magaling (8) Katamtaman (6) Nangangailangan ng

pagsasanay (4)
Napakalalim at Malalim at Bahagyang may lalim Mababaw at literal
makahulugan ang makahulugan ang ang kabuuan ng tula. ang kabuuan ng Tula.
kabuuan ng tula. kabuuan ng tula.
Gumamit ng Gumamit ng ilang Gumamit ng 1-2 Wala ni isang
simbolismo/ simbolismo/ simbolismo na pagtatangkang ginawa
pahiwatig na pahiwatig na nakalito sa mga upang makagamit ng
nakapagpaisip sa mga bahagyang nagpaisip mambabasa. Ang mga simbolismo.
mambabasa. Piling- sa mga mambabasa. salita ay di-gaanong
pili ang mga salita at May ilang piling salita pili.
pariralang ginamit. at pariralang ginamit.

VI. Sanggunian
Malikhaing Pagsulat; 2000 ni Jose A. Arogante and Great Books Trading

23