Araling 10

Panlipunan
Pang-apat na Markahan –
Modyul 9: Politikal na
Pakikilahok
(Elemento ng Mabuting
Pamamahala)

Kagawaran ng Edukasyon ● Republika ng Pilipinas

Araling Panlipunan – Ikaapat na Baitang
Alternative Delivery Mode
Pang-apat na Markahan – Modyul 9:
Politikal na Pakikilahok
Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring
magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o
brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit
sa modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang
matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales.
Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring
iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot
mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa

anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul
Manunulat: Rey Sylvester P. Reteracion
Dale Winston T. Dagasuhan
Editor: Rowena R. Lee,
Ella Rosario A. Sencio
Tagasuri: Andrew Cuarto
Tagaguhit: Dale Winston T. Dagasuhan
Tagapamahala:
Punong Tagapamahala Arturo B. Bayucot PhD, CESO V
Rehiyunal na Direktor
Ikalawang Tagapamahala Victor G. de Gracia Jr. PhD, CESO V
Pangalawang Rehiyunal na Direktor
Randolph B. Tortola PhD, CESO IV
Tagapamanihalang Pansangay
Shambaeh A. Usman, PhD
Pangalawang Tagapamanihalang Pansangay
Mga Kasapi Mala Epra B. Magnaog, PhD, Chief-CLMD
Neil A. Improgo, PhD, EPS-LRMS
Elbert R. Francisco, PhD, Chief-CID
Wendell C. Catam-isan, EPS-Araling Panlipunan
Rejynne Mary L. Ruiz, PhD, LRMS-Manager
Jenny B. Timbal, PDO II
Shella O. Bolasco, Division Librarian II
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio
Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon Sangay Pangrehiyon X
Office Address: Fortich St. Sumpong, Malaybalay City, 8700 Bukidnon
Telephome: (088) 813-3634
E-mail Address: bukidnon@deped.gov.ph
 10
Araling
Panlipunan 10
Pang-apat na Markahan –
Modyul 9: Politikal na
Pakikilahok
(Elemento ng Mabuting
Pamamahala
KAHON NG KATUGUNAN
Ang modyul na ito ay pinagtulongan dinisenyo, nilinang at sinuri ng
mga edukador mula sa pampublikong paaralan.
Hinikayat ang mga guro at iba pang pang-edukasyong stakeholder
na mag-email ng kanilang tugon, puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon, action@deped.gov.ph
Pinapahalagahan namin ang inyong mga tugon at mga
rekomendasyon.

Kagawaran ng Edukasyon ● Republika ng Pilipinas

 Talaan ng Nilalaman

Takip ng Pahina …………………………………………….. i

Pahina ng Copyright …………………………………………...... ii
Pahina ng Titulo …………………………………………….. iii
Talaan ng Nilalalaman ……………………………………………..
Aralin 1 – Participatory Governance (Unang Araw)
Alamin 1
Subukin 1-4
Balikan 4
Tuklasin 5
Suriin 6-9
Pagyamanin 10
Isaisip 11-12
Isagawa 12-13
Tayahin 14-16
Karagdagang Gawain 17

Aralin 2 – Mga Katangian ng Participatory Govrnance (Pangalawang Araw)

Alamin 18
Subukin 18-22
Balikan 22
Tuklasin 23
Suriin 24-26
Pagyamanin 26
Isaisip 27
Isagawa 28
Tayahin 29-33
Karagdagang Gawain 33

Aralin 3 – Case Study: Final Task (Pangatlong Araw)

Alamin ……………………………………………. 34
Case Study Final Task ………………………………………… 34-37
Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:

Malugod na pagtanggap sa asignaturang Araling Panlipuna 10 ng Alternative

Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling “Politikal na Pakikilahok.”

Ang modyul na ito ay pinagtulungang dinisenyo, nilinang at sinuri ng mga

edukador mula sa pambuliko institusyon upang gabayan ka, ang gurong
tagapagdaloy upang matulungang makamit ng mag-aaral ang pamantayang
itinakda ng Kurikulum ng K to12 habang kanilang pinanagumpayan ang pansarili,
panlipunan at pang-ekonomikong hamon sa pag-aaral.

Ang tulong-aral na ito ay umaasang makauugnay ang mag-aaral sa mapatnubay at

malayang pagkatuto na mga gawain ayon sa kanilang kakayahan, bilis at oras.
Naglalayon din itong matulungan ang mag-aaral upang makamit ang mga
kasanayang pan-21 siglo habang isinasaalang-alang ang kanilang mga
pangangailangan at kalagayan.

Bilang karagdagan sa materyal ng pangunahing teksto, makikita ninyo ang kahong

ito sa pinakakatawan ng modyul:

Mga Tala para sa Guro

Ito'y naglalaman ng mga paalala, panulong o estratehiyang magagamit sa
paggabay sa mag-aaral.

Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang mag-

aaral kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding subaybayan at
itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan ang kanilang
sariling pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang hikayatin at
gabayan ang mag-aaral habang isinasagawa ang mga gawaing nakapaloob sa
modyul.

Para sa mag-aaral:

Malugod na pagtanggap sa Aralng Panlipunan 10 ng Alternative Delivery Mode

(ADM) Modyul ukol sa political na pakikilahok

Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan. Layunin

nitong matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng silid-aralan.
Hangad din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang oportunidad sa
pagkatuto.

ii
Ang modyul na ito ay may mga bahagi at icon na dapat mong maunawaan.

Alamin Sa bahaging ito, malalaman mo ang mga

dapat mong matutuhan sa modyul.

Subukin Sa pagsusulit na ito, makikita natin kung

ano na ang kaalaman mo sa aralin ng
modyul. Kung nakuha mo ang lahat ng
tamang sagot (100%), maaari mong
laktawan ang bahaging ito ng modyul.

Balikan Ito ay maikling pagsasanay o balik-aral

upang matulungan kang maiugnay ang
kasalukuyang aralin sa naunang leksyon.

Tuklasin Sa bahaging ito, ang bagong aralin ay

ipakikilala sa iyo sa maraming paraan tulad
ng isang kuwento, awitin, tula, pambukas
na suliranin, gawain o isang sitwasyon.

Suriin Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling

pagtalakay sa aralin. Layunin nitong
matulungan kang maunawaan ang bagong
konsepto at mga kasanayan.

Pagyamanin Binubuo ito ng mga gawaing para sa

malayang pagsasanay upang mapagtibay
ang iyong pang-unawa at mga kasanayan sa
paksa. Maaari mong iwasto ang mga sagot
mo sa pagsasanay gamit ang susi sa
pagwawasto sa huling bahagi ng modyul.

Isaisip Naglalaman ito ng mga katanungan o

pupunan ang patlang ng pangungusap o
talata upang maproseso kung anong
natutuhan mo mula sa aralin.

Isagawa Ito ay naglalaman ng gawaing

makatutulong sa iyo upang maisalin ang
bagong kaalaman o kasanayan sa tunay na
sitwasyon o realidad ng buhay.

Tayahin Ito ay gawain na naglalayong matasa o

masukat ang antas ng pagkatuto sa
pagkamit ng natutuhang kompetensi.
Karagdagang Sa bahaging ito, may ibibigay sa iyong
Gawain panibagong gawain upang pagyamanin ang
iyong kaalaman o kasanayan sa natutuhang
aralin.

iii
 Susi sa Pagwawasto Naglalaman ito ng mga tamang sagot sa
lahat ng mga gawain sa modyul.

Sa katapusan ng modyul na ito, makikita mo rin ang:

Ito ang talaan ng lahat ng pinagkukunan sa

Sanggunian
paglikha o paglinang ng modyul na ito.

Ang sumusunod ay mahahalagang paalala sa paggamit ng modyul na ito:

1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag lalagyan ng anumang

marka o sulat ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit ng hiwalay na
papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.
2. Huwag kalimutang sagutin ang Subukin bago lumipat sa iba pang gawaing
napapaloob sa modyul.
3. Basahing mabuti ang mga panuto bago gawin ang bawat pagsasanay.
4. Obserbahan ang katapatan at integridad sa pagsasagawa ng mga gawain at
sa pagwawasto ng mga kasagutan.
5. Tapusin ang kasalukuyang gawain bago pumunta sa iba pang pagsasanay.
6. Pakibalik ang modyul na ito sa iyong guro o tagapagdaloy kung tapos nang
sagutin lahat ng pagsasanay.
Kung sakaling ikaw ay mahirapang sagutin ang mga gawain sa modyul na ito,
huwag mag-aalinlangang konsultahin ang inyong guro o tagapagdaloy. Maaari ka
rin humingi ng tulong kay nanay o tatay, o sa nakatatanda mong kapatid o sino
man sa iyong mga kasama sa bahay na mas nakatatanda sa iyo. Laging itanim sa
iyong isipang hindi ka nag-iisa.

Umaasa kami, sa pamamagitan ng modyul na ito, makararanas ka ng

makahulugang pagkatuto at makakakuha ka ng malalim na pang-unawa sa
kaugnay na mga kompetensi. Kaya mo ito!

Ang modyul na ito ay nahahati sa tatlong aralin;

 Aralin 1 – Konsepto ng Mabuting Pamamahala

 Aralin 2 – Mga Elemento ng Isang Mabuting Pamamahala
 Aralin 3 – Case Study: Final Task

Sa pagtatapos mo sa modyul na ito, inaasahan na iyong;

1. Maintindihan ang konsepto ng isang mabuting pamamahala,
2. Masusuri ang mga elemento ng isang mabuting pamahalaan,
3. Maisagawa ang isang case study.

iv
 Aralin
Konsepto ng Good
1 Governance

Alamin

Sa aralin na ito inaasahan na maunawaan mo ang konsepto ng isang mabuting

pamamahala o good governance mula sa pananaw ng iba’t-ibang tao o
organisasyon.

Bago tayo magsimula sa aralin, mainam na suriin muna natin ang iyong
paunang kaalaman tungkol sa aralin. Sikapin mo na makasagot nang hindi
tumitingin sa modyul.

Subukin

Panuto: Basahin ng maigi ang mga katanungan at intindihin kung ano ang hinihingi
nito. Piliin ang mga sagot sa pagpipilian at isulat sa papel.

1. Ito ay interaksiyon ng mga ahensya at opisyal ng pamahalaan sa corporate

sector, civil society organizations (CSOs), at mga partido politikal (ANGOC,
2006)
a. Governance
b. Civil society
c. Good governance
d. Participatory governance
2. Ayon kay Gerardo Bulatao, ito ay ang mahusay na interaksyon ng ahensya at
opisyal ng pamahalaan sa corporate sector, civil society organizations
(CSOs), at mga partido political na makapagdudulot ng paggawa ng mga
polisiya, pagtukoy ng mga nararapat na priyoridad, paglaan ng yaman, pagpili
ng mga opisyal, at pagsasakatuparan ng mga hakbang.
a. Governance
b. Civil society
c. Good governance
d. Participatory governance
3. Ano ang pandaigdigang institusyong pinansiyal na nagpapautang sa mga
papaunlad na bansa o developing countries?
a. World Bank
b. Local Government Citizens Network
c. International Development Association
d. Office of the Commisioner for Human Rights
4. Sino sa mga sumusunod ang nagsabi na ang good governance ay isa sa apat
na salik na nakaaapekto sa mabuting paggamit ng yaman o resources upang
mabawasan ang bahagdan ng poverty o kahirapan sa isang bansa.
a. World Bank
b. Local Government Citizens Network
c. International Development Association
d. Office of the Commisioner for Human Rights
5. Para sa Office of the Commisioner for Human Rights, ano ang kahulugan ng
good governance?
a. Ay isang paraan ng pagsasakatuparan ng kapangyarihang mangasiwa
sa “economic and social resources” ng bansa para sa kaunlaran nito
b. Mahusay na interaksiyon ng ahensya at opisyal ng pamahalaan sa
corporate sector, civil society organizations (CSOs), at mga partido
politikal
c. Proseso kung saan ang mga pampublikong institusyon ay naghahatid
ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng
publiko, at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang pantao,
maging malaya sa pang-aabuso at korapsyon, at may pagpapahalaga
sa rule of law
d. Wala sa nabanggit
6. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang higit na nagpapakita ng mahusay
na interaksyon ng ahensya at opisyal ng pamahalaan at civil society
organization?
a. Pakikialam ng civil society organization sa gawain ng pamahalaan
b. Pakikibahagi ng civil society organization sa gawain ng pamahalaan
c. Pagbibigay ng civil society organization ng tulong sa mga mamamayan
d. Pinapalitan ng civil society organization ang pamahalaan sa pagbuo ng
polisiya para sa mamamayan

2
7. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng mahusay na pangangasiwa ng
“economic and social resources” ng bansa?
a. Maayos na pagpapatupad ng batas
b. Paghikayat sa mga dayuhang mamumuhunan sa bansa
c. Pangungutang sa World Bank para tustusan ang kakulangan sa
budget
d. Pagtatakda ng mga polisiya na lumilinang sa mga likas na yaman at
mamamayan ng bansa
8. Ang buwis sana na makukuha sa impormal na sektor ay makakatulong ng
malaki sa bansa. Dahil sa masalimoot na proseso ng pagpaparehistro ng
negosyo, hindi nahihikayat sa ang mga negosyante na magparehistro. Saan
sa mga dimensiyon ng good governance ayon sa mga mananaliksik ng World
Bank ito nabibilang?
a. The rule of law
b. Voice and accountability
c. Government effectiveness
d. The lack of regulatory burden
9. Isa sa mga balakid sa pag-unlad ay ang matinding trapik na nagdudulot ng
pagbaba ng kita ng mga negosyante. Ito ay bunga ng pabago-bagong polisiya
ukol sa pamamahala sa trapiko. Saan sa mga dimensiyon ng good
governance ayon sa mga mananaliksik ng World Bank ito nabibilang?
a. Voice and accountability
b. Government effectiveness
c. The lack of regulatory burden
d. Independence of the judiciary
10. Sa bawat proyekto ng pamahalaan ay may tarpaulin kung saan mababasa
natin kung ano ang proyekto, magkano ang badyet, at sino ang kontraktor.
Saang indikasyon ng pagtataya ng good governance ayon sa International
Development Association ito nabibilang?
a. Rule of law
b. Financial accountability
c. Transparency sa pagpapasya pagdating sa budget, regulatory, at
procurement processes
d. Partisipasyon ng civil society sa mga pinaplano at isasagawang
estratehiyang pangkaunlaran
11. Saang indikasyon ng pagtataya ng good governance ayon sa International
Development Association ito nabibilang ang Naga City People’s Council?
a. rule of law
b. financial accountability
c. transparency sa pagpapasya pagdating sa budget, regulatory, at
procurement processes
d. partisipasyon ng civil society sa mga pinaplano at isasagawang
estratehiyang pangkaunlaran

3
 12. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng mataas na
antas ng pagpapaabot ng mga pangako sa karapatang pantao sa aspetong
kultural ayon sa pamantayan ng good governance ng Office of the High
Commissioner for Human Rights.
a. Pagbibigay ng libreng serbisyong medikal
b. Pagpayag sa same-sex marriage
c. Paglinang sa mga kakayahan ng mamamayan
d. Paggalang sa mga tradisyon at paniniwala ng mga katutubo
13. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng mataas na
antas ng pagpapaabot ng mga pangako sa karapatang pantao sa aspetong
ekonomiko ayon sa pamantayan ng good governance ng Office of the High
Commissioner for Human Rights?
a. Pagpayag sa diborsyo sa bansa
b. Paggalang sa karapatan ng akusado
c. Paggamit ng wikang pambansa sa pagtuturo
d. Pagtatakda ng minimum wage para sa mga manggagawa
14. Ito ang dahilan kung bakit kailangan ang politikal na pakikilahok tulad ng
eleksiyon, paglahok sa civil society, at pagkakaroon ng participatory
governance.
a. Governance
b. Good governance
c. Participatory budgeting
d. Rule of law
15. Sa konstekto ng World Bank, bakit nagsisikap ang mga bansang papaunlad
na magkaroon ng good governance?
a. Upang tumaas ang antas ng good governance
b. Upang maibigay ang nararapat at sapat na pampublikong serbisyo
c. Opang makapangutang ng pera sa World Bank para sa mga proyekto
d. Lahat ng nabanggit

Balikan

Sa nakaraan na aralin napahalagahan natin ang papel ng mamamayan sa

pamamahala ng isang komunidad. Napagtanto natin na kailangan ang aktibong
pakikilahok ng mamamayan upang matugunan ang mga isyu at hamong panlipunan
na ating kinakaharap.

Ang susunod na gawain ay makakatulong

4 sa iyo upang magkaroon ng pag-
unawa kung ano ang buod ng ating aralin.
 Tuklasin

Basahin ang mga sumusunod na pangungusap at suriin kung ito ay nagaganap sa

inyong lugar. Lagyan ng tsek [√] kung ito ay nangyayari at ekis [x] kung ito ay hindi
nangyayari.
_____ 1. May Botika ng Barangay.
_____ 2. May ilaw sa mga kalye ng barangay.
_____ 3. Nagkakaroon ng taunang barangay assembly.
_____ 4. May mga tanod-bayan na nagbabantay araw man o gabi.
_____ 5. May mga palaro at palatuntunan tuwing ‘Araw ng Barangay’
_____ 6. Nagkaroon ng job fair sa barangay sa nakalipas na isang taon.
_____ 7. Mababasa mo sa loob ng barangay hall ang mga programa at proyekto.
_____ 8. Aktibo ang iba’t ibang people’s organization sa mga programa at proyekto
ng barangay
_____ 9. Nagsasagawa ng iba’t ibang training upang turuan ang mga mamamayan
na maghanapbuhay.
_____ 10. Pumupunta sa mga bahay ang mga Barangay Health Worker para
magbakuna ng mga bata.

Pamprosesong Tanong:
1. Ilan sa mga nakatala ang nagaganap sa inyong barangay?
2. Batay sa mga sagot mo, masasabi mo bang may good governance sa inyong
barangay?
3. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon, ano mga proyekto at programa ang nais
mo para sa inyong barangay?

Magsisimula na tayo sa pagtalakay sa ating paksa. Basahin at sikapin na

maintindihan ang nilalaman ng paksa. Maaari kang humingi ng tulong sa iyong
mga guro at magulang kung ikaw ay nahihirapan.

5
 Suriin

Paksa: Mabuting Pamamahala o Good Governance

Ang lahat ng paraan ng politikal na pakikilahok tulad ng eleksiyon, paglahok sa
civil society, at pagkakaroon ng participatory governance ay naglalayong magkaroon
ng isang mabuting pamamahala o good governance.
Ano ba ang governance o pamamahala? Ayon kay Gerardo Bulatao, ang pinuno
ng Local Governance Citizens and Network, ang governance ay interaksiyon ng mga
ahensya at opisyal ng pamahalaan sa corporate sector, civil society organizations
(CSOs), at mga partido politikal (ANGOC, 2006).

Corporate
Sector

Pamahalaan

Civil Society Partido

Organizations Politikal

Ang konsepto ng governance ayon Gerard Bulatao

Ang mahusay na interaksiyong ito ay makapagdudulot ng paggawa ng mga

polisiya, pagtukoy ng mga nararapat na priyoridad, paglaan ng yaman, pagpili ng
mga opisyal, at pagsasakatuparan ng mga hakbang. Bagama’t maraming bansa sa
daigdig ang naghahangad na mangibabaw ang good governance sa kani-kanilang
pamahalaan, hindi maikakaila na masalimuot ang konsepto ng good governance
dahil sa iba’t ibang pakahulugan at manipestasyon nito sa isang bansa.
Para sa World Bank, isang pandaigdigang institusyong pinansiyal na
nagpapautang sa mga papaunlad na bansa o developing countries, ang good
governance ay isang paraan ng pagsasakatuparan ng kapangyarihang mangasiwa

6
sa “economic and social resources” ng bansa para sa kaunlaran nito (1992 Report
on “Governance and Development).
Economic Resources Social Resources
(salik ng produksiyon)
lupa, manggagawa, kapital, a. tangible – kagaya ng pera, kaalaman,
entreprenyor produkto at serbisyo at iba pa.
b. intangible – pag-ibig, social status,
social roles at iba pa.

Ang interes ng World Bank patungkol sa governance ay ang paghahangad nito

na magkaroon ng “sustainability” o pagpapanatili ng mga proyektong pinansiyal na
tinustusan ng World Bank.
Sa huling dekada ng ika-20 siglo hanggang sa pagpasok ng ika-21 siglo, patuloy
na nakapokus ang World Bank sa isyu ng pamamahala at pagtakda ng global
agenda tungkol sa kalidad ng pamamahala sa konteksto ng mga polisiya at
estratehiyang pangkaunlaran. Maaari lamang maganap ang sustainable
development ng isang bansa kung mayroon itong “predictable and transparent
framework of rules and institutions” para sa mga negosyong pampubliko at pribado.
Lumilitaw na ang katuturan ng good governance para sa World Bank ay ang
pagkakaroon ng isang bansa ng bukas at malinaw na polisiyang pangkaunlaran,
may mataas na kalidad ng propesyonalismo sa burukrasya, at mapanagutang
pamahalaan sa mga aksyon nito. Sa kabila ng pagbibigay-halaga sa aspektong
politikal ng good governance, higit na pinagtutuonan ng pansin ng World Bank ang
aspektong ekonomikal, at ang good governance ay katumbas ng “mabuting
pangangasiwang pangkaunlaran” ng bansa.
Makikita sa talahanayan ang anim na dimensiyon ng good governance mula sa
mga mananaliksik ng World Bank Institute.

7
 Dimensiyon ng
Good Voice and accountability, which includes civil liberties and political
Governance stability; (may karapatan ang mga mamamayan na ihayag ang
(Kaufmann, kanilang saloobin at pumuna sa pamahalaan, napapangalagaan
Kraay and ang karapatang sibil at matiwasay na pamamahala sa pamahalaan)
Zoido-Lobaton Government effectiveness, which includes the quality of policy
1999) making and public service delivery; (ang pamahalaan ay epektibo
sa paglilingkod nito sa mamamayan dahil sa de-kalidad ng mga
batas at alituntunin at mahusay na pagbibgay ng pampublikong
serbisyo)
The lack of regulatory burden; (hindi nagiging pahirap sa mga
mamamayan lalo na sa mga negosyante ang mga batas at
alituntunin ng pamahalaan, walang red-tape sa mga tanggapan ng
pamahalaan)

The rule of law, which includes protection of property rights; and

(naipapatupad ng tama ang mga batas, ito ay patas para sa lahat,
at napapangalagaan ang karapatan sa pag-aari)
Independence of the judiciary; and control of corruption. (ang mga
hukuman ay may kalayaan na bigyan ng interpretasyon ang batas,
litisin ang mga nagkakasala, at napipigilan ang kurapsiyon)

Ibinilang naman ng IDA o International Development Association, isang kasapi

ng World Bank Group, ang good governance bilang isa sa apat na salik na
nakaaapekto sa mabuting paggamit ng yaman o resources upang mabawasan ang
bahagdan ng poverty o kahirapan sa isang bansa. Kung ang bansang pauutangin ay
may mahinang pamamahala o “weak governance”, maaaring itigil o hindi ito
mapautang ng World Bank.
Indikasyon ng pagtataya ng good governance ayon sa IDA

transparency sa
pagpapasya
pagdating sa
budget, “rule of law”
regulatory, at
procurement
processes

partisipasyon ng
pananagutang civil society sa
pinansiyal mga pinaplano at
(financial isasagawang
accountability) estratehiyang
Good pangkaunlaran
Governance

8
 Maliban sa World Bank at IDA, inilahad din ng OHCHR o Office of the High
Commissioner for Human Rights (2014) ang pakahulugan nito sa good governance.
Tumutukoy ito sa proseso kung saan ang mga pampublikong institusyon ay
naghahatid ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng
publiko, at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang pantao, maging malaya
sa pangaabuso at korapsyon, at may pagpapahalaga sa rule of law. Ang tunay na
manipestasyon ng pagkakaroon ng good governance ay ang antas ng pagpapaabot
ng mga pangako ng mga karapatang pantao sa lahat ng aspekto: sibil, kultural,
ekonomiko, politikal, at sosyal.

Basahing mabuti ang katanungan, alamin kung ano ang hinihiling at isulat ang sagot
sa patlang.
1. Ang lahat ng paraan ng politikal na pakikilahok tulad ng eleksyon, paglahok sa
civil society, at pagkakaroon ng participatory governance ay naglalayong
magkaroon ng isang _______________.
2. Ayon kay Gerardo Bulatao, ang _______________ ay interaksiyon ng mga
ahensya at opisyal ng pamahalaan sa corporate sector, civil society organizations
(CSOs), at mga partido politikal.
3. Para sa World Bank, ang good governance ay isang paraan ng pagsasakatuparan
ng kapangyarihang mangasiwa sa _______________ ng bansa para sa kaunlaran
nito.
4. Ibinilang naman ng IDA o International Development Association, ang good
governance bilang isa sa apat na salik na nakaaapekto sa mabuting paggamit ng
yaman o resources upang mabawasan ang bahagdan ng ________________.
5. Inilahad din ng OHCHR o Office of the High Commissioner for Human Rights na
ang good governance ay tumutukoy ito sa proseso kung saan ang mga
_______________ ay naghahatid ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa
pag-aaring yaman ng publiko, at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang
pantao, maging malaya sa pang-aabuso at korapsyon, at may pagpapahalaga sa
rule of law.

Ang susunod na gawain ay isang pangkatang gawain. Sikapin na maging

kapaki-pakinabang na kasamahan. Siguraduhin na naintindihan ang layunin ng
gawain bago magsimula.

9
 Pagyamanin

Kapapanayamin ang Punong-Barangay o kahit sino sa mga konsehalsa inyong

barangay. Gagamitin ninyo ang kaparehong pangungusap na sinagutan ninyo sa
Tuklasin. Matapos sagutin ang mga pamprosesong tanong at iulat ang mga sagot sa
klase. Maaring isama nag mga katanungan sa liham kapag hindi puwede ang
pakikipanayam.
Basahin ang mga sumusunod na pangungusap at suriin kung ito ay nagaganap sa
inyong lugar. Lagyan ng tsek [√] kung ito ay nangyayari at ekis [x] kung ito ay hindi
nangyayari.
_____ 1. May Botika ng Barangay.
_____ 2. May ilaw sa mga kalye ng barangay.
_____ 3. Nagkakaroon ng taunang barangay assembly.
_____ 4. May mga tanod-bayan na nagbabantay araw man o gabi.
_____ 5. May mga palaro at palatuntunan tuwing ‘Araw ng Barangay’
_____ 6. Nagkaroon ng job fair sa barangay sa nakalipas na isang taon.
_____ 7. Mababasa mo sa loob ng barangay hall ang mga programa at proyekto.
_____ 8. Aktibo ang iba’t-ibang people’s organization sa mga programa at proyekto
ng barangay
_____ 9. Nagsasagawa ng iba’t-ibang training upang turuan ang mga mamamayan
na maghanapbuhay.
_____ 10. Pumupunta sa mga bahay ang mga Barangay Health Worker para
magbakuna ng mga bata.
Pamprosesong Tanong;
1. May pagkakahawig ba ang inyong sagot sa naging sagot ng Punong Barangay o
konsehal? Ano-ano ang mga ito?
2. May pagkakaiba ba ang inyong mga sagot sa naging sagot ng Punong Barangay
o konsehal? Ano-ano ang mga ito?
3. Batay sa inyong sariling kasagutan at sa naging kasagutan ng Punong Barangay
o konsehal. Masasabi ba ninyong may good governance sa inyong barangay?
Pangatuwiranan ang inyong sagot.

10

Mga Tala para sa Guro

 Ang susunod na gawain ay isang pagatataya sa iyong naging pag-aaral.
Sikapin na maibigay ang sagot nang hindi tumitingin sa laman ng aralin.

Isaisip

Panuto: Basahin ang teksto sa baba at punan ng mga tamang salita o grupo ng mga
salita ang mga patlang.
Ang isang aktibong mamamayan ay nakakatulong upang makamit ang good
governance. Mas magiging madali ang pagbibigay ng lunas sa mga isyu at hamong
panlipunan na ating kinakaharap.
May ibat ibang pakahulugan ang good governance. Ayon kay Gerard Balutao
ang (1.) _______________ na interaksiyon ng (2.) _______________ sa corporate
sector, civil society organizations, at mga partido politikal makapagdudulot ng
paggawa ng mga polisiya, pagtukoy ng mga nararapat na priyoridad, paglaan ng
yaman, pagpili ng mga opisyal, at pagsasakatuparan ng mga hakbang.
Ayon naman sa World Bank, ang good governance ay isang paraan ng
pagsasakatuparan ng kapangyarihang mapangasiwaan ang (3.) _______________
at (4.) _______________ ng isang bansa para ito ay umunlad. Para payagan ng
World Bank na makautang ang isang papaunlad na bansa kailangan na magkaroon
ng (5.) _______________ para mapanatili ang mga proyektong pinansiyal na
tinutustusan ng World Bank. Para sa World Bank ang pagkakaroon ng isang bukas
at malinaw na (6) _______________, propesyonalismo sa mga kawani ng
pamahalaan at pagigigng mapanagutan ng pamahalaan ay ang katututan ng good
governance.
Ayon naman sa International Development Association o IDA ang good
governance ay isa lamang sa mga salik na nakakaapekto sa mabuting paggamit ng
(7.) _______________ upang mabawasan ang (8.) _______________.
Ayon naman sa for High Human Office of the Commissioner Rights, ang good
governance ay isang proseso kung saan ang mga (9.) _______________ ay
naghahatid ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng
publiko, at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang pantao, maging malaya

11
sa pangaabuso at korapsyon, at may pagpapahalaga sa rule of law. Makikita na may
good governance kapag ang mga (10.) _______________ sa anumang aspeto ay
napapangalagaan.

Ang susunod na gawain ay nangangailangan ng malalim na pag-unawa sa

aralin. Dito inaasahan ka na bumuo ng bagong kaalaman batay sa iyong napag-
aralan.

Isagawa

Panuto: Sa bahaging ito, ikaw ay gagawa ng isang islogan tungkol sa konsepto ng

good governance. Gawin ito sa isang A4 na bond paper. Maaring gumamit ng iba’t
ibang kulay.
Gagamitin ang rubrik sa pagmamarka ng iyong islogan.
Pamanatayan Napakahusay Mahusay Magaling Pagbutihin pa
(4) (3) (2) (1)
Nilalaman Ang mensahe Ang Ang mensahe Ang mensahe
ay mensahe ay ay nakakalito ay walang
naipahayag di gaanong kinalaman sa
ng maayos naipahayag paksa
ng maayos
Pagkamalikhain Maganda at Maganda at Payak ang Walang
malinaw ang malinaw ang pagkasulat ng pagsisikap na
pagkasulat pagkasulat mga titik at pagandahin
ng mga titik, ng mga titik halatang ang ginawa
may subalit ang minadali sa dahil
pagsisikap na pagkagawa pagkagawa napakapayak
pagandahin ay payak ang
ang ginawa lamang pagkagawa
Kalinisan at Malinis at Malinis ang May kalinisan Marumi ang
kaayusan maayos ang pagkagawa sa pagkagawa ginawa at wala
pagkagawa at may subalit wala sa sa ayos

12
 kunting ayos ayos

Mga Tala para sa Guro

Maaring gumamit ng ibang rubric sa pagmamarka, liwanagin lamang ang
mga pamantayan bago magsimulang magsuat ang mga mag-aaral.

Ang bahaging ito ay isang panapos na pagatataya. Dito malalaman mo

kung naging matagumpay ka sa pag-aaral.

Tayahin

Panuto: Basahin ng maigi ang mga katanungan at intindihin kung ano ang hinihingi

13
 nito. Piliin ang titik ng tamang sagot mula sa pagpipilian at isulat sa isang-
kapat ng papel.

1. Ano ang dahilan kung bakit kailangan ang politikal na pakikilahok tulad ng
eleksiyon, paglahok sa civil society, at pagkakaroon ng participatory
governance?
A. Governance
B. Good governance
C. Participatory budgeting
D. Rule of law
2. Ano ang interaksiyon ng pamahalan sa mga mga negosyante, mga civil
society at mga partidong politikal?
A. Civil society
B. Good governance
C. Governance
D. Participatory governance
3. Ito ang mahusay na interaksiyon ng ahensya at opisyal ng pamahalaan sa
corporate sector, civil society organizations (CSOs), at mga partido politikal
makapagdudulot ng paggawa ng mga polisiya, pagtukoy ng mga nararapat na
priyoridad, paglaan ng yaman, pagpili ng mga opisyal, at pagsasakatuparan
ng mga hakbang.
A. Civil society
B. Good governance
C. Governance
D. Participatory governance
4. Alin sa mga sumusunod ang gawain ng World Bank?
A. Nagpapautang ng pera sa mga papaunlad na bansa
B. Nagbibigay ng pagkilala sa mga papaunlad na bansa
C. Nagbibigay ng tulong teknikal sa mga papaunlad na bansa
D. Tinataya ang kakayahan ng mga papaulad na bansa sa good
governance

5. Sino ang nagbigay diin na ang good governance ay isa sa apat na salik na
nakaaapekto sa mabuting paggamit ng yaman o resources upang
mabawasan ang bahagdan ng poverty o kahirapan sa isang bansa.
A. International Development Association
B. Local Government Citizens Network
C. Office of the Commisioner for Human Rights
D. World Bank
6. Para sa Office of the Commisioner for Human Rights, ano ang kahulugan ng
good governance?

14
 A. Ay isang paraan ng pagsasakatuparan ng kapangyarihang mangasiwa
sa “economic and social resources” ng bansa para sa kaunlaran nito
B. Mahusay na interaksiyon ng ahensya at opisyal ng pamahalaan sa
corporate sector, civil society organizations (CSOs), at mga partido
politikal
C. Ang proseso kung saan ang pampublikong institusyon ay naghahatid
ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng
publiko, at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang pantao,
maging malaya sa pang-aabuso at korapsyon, at may pagpapahalaga
sa rule of law
D. Wala sa nabanggit
7. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang higit na nagpapakita ng mahusay
na interaksyon ng ahensya at opisyal ng pamahalaan at civil society
organization?
A. Pakikialam ng civil society organization sa gawain ng pamahalaan
B. Pakikibahagi ng civil society organization sa gawain ng pamahalaan
C. Pagbibigay ng civil society organization ng tulong sa mga mamamayan
D. Pinapalitan ng civil society organization ang pamahalaan sa pagbuo ng
polisiya para sa mamamayan
8. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng mahusay na pangangasiwa ng
“economic and social resources” ng bansa?
A. Maayos na pagpapatupad ng batas
B. Paghikayat sa mga dayuhang mamumuhunan sa bansa
C. Pangungutang sa World Bank para tustusan ang kakulangan sa
budget
D. Pagtatakda ng mga polisiya na lumilinang sa mga likas na yaman at
mamamayan ng bansa
9. Ang buwis sana na makukuha sa impormal na sektor ay makakatulong ng
malaki sa bansa. Dahil sa masalimoot na proseso ng pagpaparehistro ng
negosyo, hindi nahihikayat sa ang mga negosyante na magparehistro. Saan
sa mga dimensiyon ng good governance ayon sa mga mananaliksik ng World
Bank ito nabibilang?
A. Government effectiveness
B. The lack of regulatory burden
C. The rule of law
D. Voice and accountability

10. Isa sa mga balakid sa pag-unlad ay ang matinding trapik na nagdudulot ng

pagbaba ng kita ng mga negosyante. Ito ay bunga ng pabago-bagong polisiya
ukol sa pamamahala sa trapiko. Saan sa mga dimensiyon ng good
governance ayon sa mga mananaliksik ng World Bank ito nabibilang?
A. Government effectiveness
B. Independence of the judiciary
C. The lack of regulatory burden
D. Voice and accountability

15
 11. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng mataas na
antas ng pagpapaabot ng mga pangako sa karapatang pantao sa aspetong
ekonomiko ayon sa pamantayan ng good governance ng Office of the High
Commissioner for Human Rights?
A. Pagpayag sa diborsyo sa bansa
B. Paggalang sa karapatang ng akusado
C. Paggamit ng wikang pambansa sa pagtuturo
D. Pagtatakda ng minimum wage para sa mga manggagawa
12. Sa bawat proyekto ng pamahalaan ay may tarpaulin kung saan mababasa
natin kung ano ang proyekto, magkano ang badyet, at sino ang kontraktor.
Saang indikasyon ng pagtataya ng good governance ayon sa International
Development Association ito nabibilang?
A. Rule of law
B. Financial accountability
C. Transparency sa pagpapasya pagdating sa budget, regulatory, at
procurement processes
D. Partisipasyon ng civil society sa mga pinaplano at isasagawang
estratehiyang pangkaunlaran
13. Saang indikasyon ng pagtataya ng good governance ayon sa International
Development Association ito nabibilang ang Naga City People’s Council?
A. Rule of law
B. Financial accountability
C. Transparency sa pagpapasya pagdating sa budget, regulatory, at
procurement processes
D. Partisipasyon ng civil society sa mga pinaplano at isasagawang
estratehiyang pangkaunlaran
14. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng mataas na
antas ng pagpapaabot ng mga pangako sa karapatang pantao sa aspetong
kultural ayon sa pamantayan ng good governance ng Office of the High
Commissioner for Human Rights.
A. Pagbibigay ng libreng serbisyong medikal
B. Pagpayag sa same-sex marriage
C. Paglinang sa mga kakayahan ng mamamayan
D. Paggalang sa mga tradisyon at paniniwala ng mga katutubo
15. Sa konstekto ng World Bank, bakit nagsisikap ang mga bansang papaunlad
na magkaroon ng good governance?
A. Upang tumaas ang antas ng good governance
B. Upang makamita ang kaunlaran sa ikanilang bansa
C. Upang maibigay ang nararapat at sapat na pampublikong serbisyo
D. Upang makapangutang ng pera sa World Bank para sa mga proyekto

Karagdagang Gawain

Panuto: Sa bahaging ito ikaw ay hinihikayat na dagdagan ang iyong kaalaman sa

16
 pamamagitan ng paghahanap ng mga balita sa diyaryo, telebisyon o
internet na may kinalaman sa good governance. Maaari kayong kumuha ng
sipi o kopya ng balita. Matapos ay sagutin ang sumusunod na
pamprosesong tanong.

1. Ano ang sinasaad ng balita ukol sa good governance?

2. Alin sa mga pakahulugan ng good governance ang kahawig sa buod ng balita?

Isang pagbati! Ikaw ay tapos na sa araling ito. Nawa ang lahat ng iyong
natutunan ang magamit baling-araw upang ikaw ay maging aktibong
mamamayan ng ating lipunan.

17
 Aralin
Mga Elemento ng Isang
2 Mabuting Pamamahala

Alamin

Sa aralin na ito inaasahan na masusuri mo ang mga elemento ng mabuting

pamamahala o good governance.

Bago tayo magsimula sa aralin, mainam na suriin muna natin ang iyong
paunang kaalaman tungkol sa aralin. Sikapin mo na makasagot nang hindi
tumitingin sa modyul.

Subukin

Panuto: Basahin ng maigi ang mga katanungan at intindihin kung ano ang hinihingi
nito. Piliin ang titik ng tamang sagot mula sa pagpipilian at isulat sa isang-
kapat ng papel.

1. Anong katangian ng good governance na kung saan binibigyan ng

pagkakataon ang mamamayan na magkaroon ng kamalayan sa nagaganap
sa pamahalaan at makalahok sa mga gawain nito?
a. Equity
b. Partnership
c. Rule of law
d. Transparency

18
2. Anong katangian ng good governance kung saan ipinakikita ritong may
pananagutan ang mga opisyal ng pamahalaan at maging ang pribadong
sektor at mga organisasyon ng civil society sa mamamayan pagdating sa
mga pagpapasyang nakaaapekto sa pangkalahatang interes ng isang
pamayanan at ng bansa sa kabuuan?
a. Accountability
b. Consensus orientation
c. Equity
d. Partnership
3. Anong katangian ng good governance na kung saan binibigyan ang bawat
mamamayan ng pagkakataon na mapaunlad o mapanatili ang kanilang
kagalingan?
a. Accountability
b. Consensus orientation
c. Equity
d. Rule of law
4. Anong katangian ng good governance kung saan hindi kakayaning mag-isa
ng pamahalaan ang epektibong pamamahala nang hindi kabilang ang lahat
ng stakeholder nito, mapapubliko o pribado?
a. Partnership
b. Rule of law
c. Strategic vision
d. Transparency
5. Anong katangian ng good governance kung saan nakikiisa ang mga opisyal
ng pamahalaan at ng mamamayan sa pagtukoy ng malawak at long term
perspective para sa kabutihan ng lipunan at pag-unlad ng tao?
a. Accountability
b. Equity
c. Rule of law
d. Strategic vision
6. Anong katangian ng good governance kung saan sa sa kabila ng pagkakaiba-
iba ng mga interes ay pinahahalagahan ang pag-iral ng pangkalahatang
kabutihan at kung ano ang pinakamabuti sa isang organisasyon, komunidad o
bansa sa kabuuan?
a. Consensus orientation
b. Equity
c. Partnership
d. Transparency
7. Anong katangian ng good governance na nagsasaad na nararapat na
maipatupad ang mga batas at igalang ang karapatang pantao nang patas at
walang kinikilingan?
a. Equity
b. rule of law
c. Strategic vision
d. Transparency

19
8. Anong artikulo ng Saligang-batas kung saan binigyang diin ang kapanagutan
at katapatan ng mga pampublikong opisyal ng pamahalaan?
a. Artikulo I
b. Artikulo IV
c. Artikulo X
d. Artikulo XI
9. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng accountability
bilang katangian ng good governance?
a. Kinasuhan ang mga opisyal ng Kagawaran ng Kalusugan na bumili ng
bakuna laban sa dengue na nagdulot ng pagkamatay ng iilang mga
bata.
b. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagita ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
c. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
d. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
10. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng consensus
orientation bilang katangian ng good governance.
a. Kinasuhan ang mga opisyal ng Kagawaran ng Kalusugan na bumili ng
bakuna laban sa dengue na nagdulot ng pagkamatay ng iilang mga
bata.
b. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
c. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastic na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat.
d. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.

20
11. Alin sa mgs sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng equity bilang
katangian ng good governance?
a. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagitan ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
b. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
c. Ang tagumpay ng Naga City People's Coucil ay nagpapatotoo lamang
na magiging epektibo ang pamahalaan kapag tinutulongan ng mga
stakeholder nito
d. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.
12. Alin sa mgs sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng partnership bilang
katangian ng good governance?
a. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagita ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
b. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
c. Ang tagumpay ng Naga City People's Coucil ay nagpapatotoo lamang
na magiging epektibo ang pamahalaan kapag tinutulongan ng mga
stakeholder nito.
d. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan
13. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng strategic vision
bilang katangian ng good governance?
a. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagita ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
b. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista
c. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
d. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastik na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat

21
 14. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng consensus
orientation bilang katangian ng good governance.
a. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.
b. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
c. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
d. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagita ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan
15. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng rule of law bilang
katangian ng good governance.
a. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
b. Ang tagumpay ng Naga City People's Coucil ay nagpapatotoo lamang
na magiging epektibo ang pamahalaan kapag tinutulongan ng mga
stakeholder nito.
c. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastik na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat
d. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't-ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.

Balikan

Sa nakaraan na aralin iyong natutunan ang kahulugan ng konsepto ng good

governance. Mainam na iyong munang balikan ito upang mas mapadali ang
pagsusuri mo sa katangian ng good governance.

Ang susunod na gawain ay makakatulong sa iyo upang magkaroon ng pag-

unawa kung ano ang buod ng ating aralin.
22
 Tuklasin

Panuto: Sa kaliwa ay mga salitang Ingles na may kinalaman sa katangian ng goo

governance. Sa kanan naman ay mga salitang Filipino na salin ng salitang
Ingles. Isulat ang sagot sa isang isang-kapat na papel.

_____1. accountability a. alituntunin

_____ 2. consensus b. batas
_____ 3. equity c. kalinawan
_____ 4. law d. madiskarte
_____ 5. orientation e. pag-aangkop
_____ 6. partnership f. pagkamakatarungan
_____ 7. rule g. pakikipagtulongan
_____ 8. strategic h. pananagutan
_____ 9. transparency i. pananaw
_____ 10. vision j. pinagkasunduan

Magsisimula na tayo sa pagtalakay sa ating paksa. Basahin at sikapin na

maintindihan ang nilalaman ng paksa. Maari kang humingi ng tulong sa iyong
mga guro at magulang kung ikaw ay nahihirapan.

Suriin

23
Paksa: Mga Katangian ng Good Governance
Paano matitiyak ng mamamayan kung nananaig ang good governance sa isang
lipunan o bansa? Matutunghayan sa kasunod na dayagram ang ilan sa mga
katangian ng good governance.
Binigyang-diin ang kapanagutan at SEK1. Ang pagtitiwala ng bayan ay
katapatan ng mga pampublikong opisyal ng angkin ng katungkulang
pamahalaan sa Artikulo XI ng Saligang-batas pambayan. Ang mga pinuno at
ng 1987 ng Pilipinas na pinamagatang mga kawaning pambayan ay
“Kapanagutan ng mga Pinunong Pambayan.” kinakailangang mamalaging
Nakasaad sa loob ng kahon ang tungkol sa nananagutan sa mga taong-bayan,
Seksiyon 1 ng naturang artikulo. maglingkod sa kanila na taglay ang
pinakamataas na pakundangan,
Hindi magiging posible ang pagkakaroon dangal, katapatan, at kahusayan,
ng isang mabuting pamamahala kung walang manungkulan na taglay ang
kapananagutan at katapatan sa panig ng pagkamakabayan at katarungan
pamahalaan at mamamayang laging mulat sa at mamuhay nang may
mga gawain ng pamahalaan. Kaya naman pagpapakumbaba.
mahalagang magsagawa ang mamamayan
ng iba’t ibang paraan ng politikal na pakikilahok: pagboto, pagsali sa civil society, at
pakikilahok sa participatory governance. Kung ang mamamayan ay laging nagigiit sa
mga opisyal ng pamahalaan na magkaroon ng kapananagutan sa kanilang tungkulin
at maging bukas sa pagpapatupad ng mga ito, malaki ang posibilidad na
mabawasan kung hindi man tuluyang mawala ang mga suliranin ng pamahalaan
tulad ng katiwalian.

24
 Mga Katangian Participation - sa pagkamit ng good governance, mahalagang
ng Good katangian ang partisipasyon ng lahat ng mamamayan, tuwiran
Governance man o sa pamamagitan ng mga institusyong kanilang
kinakatawan

Rule of law - nararapat na maipatupad ang mga batas at

igalang ang karapatang pantao nang patas at walang
kinikilingan.

Equity - pagbibigay sa bawat mamamayan ng pagkakataon na

mapaunlad o mapanatili ang kanilang kagalingan.

Consensus Orientation - sa kabila ng pagkakaiba-iba ng mga

interes ay pinahahalagahan ang pag-iral ng pangkalahatang
kabutihan at kung ano ang pinakamabuti sa isang organisasyon,
komunidad o bansa sa kabuuan.

Strategic Vision - nakikiisa ang mga opisyal ng pamahalaan

at ng mamamayan sa pagtukoy ng malawak at long term
perspective para sa kabutihan ng lipunan at pag-unlad ng tao.

Partnership - hindi kakayaning mag-isa ng pamahalaan ang

epektibong pamamahala nang hindi kabilang ang lahat ng
stakeholder nito, mapapubliko o pribado.

Accountability (kapanagutang politikal) - may pananagutan ang

mga opisyal ng pamahalaan at maging ang pribadong sektor at
mga organisasyon ng civil society sa mamamayan pagdating sa
mga pagpapasyang nakaaapekto sa pangkalahatang interes ng
isang pamayanan at ng bansa sa kabuuan.

transparency - binibigyan ng pagkakataon ang mamamayan na

magkaroon ng kamalayan sa nagaganap sa pamahalaan at
makalahok sa mga gawain nito.

Panuto: Basahing mabuti ang katanungan, alamin kung ano ang hinihiling at isulat
ang sagot sa patlang. Isulat ang sagot sa isang-kapat na papel.

_______________ 1. Ang mga mamamayan ay binibigyan ng pagkakataon na

malaman ang mga nagaganap sa pamahalaan.
_______________ 2. Ang batas ay dapat ipatupad at walang kinikilingan habang
ginagalang ang karapatang-pantao.
_______________ 3. Ang mga pagpapasya na taliwas sa pangkalahatang interes ay
may kaakibat na pananagutan.

25
_______________ 4. Lahat ng mamamayan ay dapat mabigyan ng pagkakataon na
mapaunlad ang kanilang kagalingan.
_______________ 5. Ang tagumpay ng pamahalaan ay nakasalalay sa
pakikipagtulungan ng lahat ng sektor ng lipunan.
_______________ 6. Kahit bawat sektor ng lipunan ay magkaiba ang interes dapat
ang mga pasya ay nakabatay kung ano ang nakakabuti sa
nakakarami o sa organisasyon.
_______________ 7. Nagkakaisa ang lahat sa pagpapasya kung ano dapat ang
mangayayari sa organisasyon sa pangkalahatan at sa
hinaharap.

Pagyamanin

Panuto: Punan ang diyagram sa ibaba ng mga katangian ng good governance. Isulat
ang sagot sa kalahating papel na pahalang.

Mga Katangian
ng Good
Governance

26
 Isaisip

Panuto: Basahin ang teksto sa baba at punan ng mga tamang salita o grupo ng mga
salita ang mga patlang.
Ang (1.) _______________ ay mangyayari lamang kapag sa lahat ng gawain ng
pamahalaan ay (2.) _______________ mula sa corporate sector, civil society¸at mga
partidong politikal. Bilang isang papaunlad na bansa kailangan natin taasan ang
antas ng good governance dahil upang maari tayong (3.) _______________ sa
World Bank para tustusan ang mga proyektong pang-kaunlaran.
Para makamit ang good governance, kailangan nating gayahin ang katangian
ng bansang may good governance. Ang mga opisyal ng pamahalaan at pribadong
sektor ay dapat may (4.) _______________ kapag ang kanilang naging pagpapasya
ay taliwas sa interes ng nakararami. Kahit na ang pamahalaan, corporate sector,
civil society¸at mga partidong politikal ay may iba’t ibang interes dapat
pinahahalagan ang pag-iral ng (5.) _______________. Dahil hindi kakayanin ng
pamahalaan ang (6.) _______________ na hindi kabilang ang corporate sector, civil
society¸at mga partidong politikal. Sa pagtukoy ng malawak at long-term na
perspective para sa kabutihan ng lipunan kailangan (7.) _______________ nakikiisa
ang mga opisyal ng pamahaaalan at mamamayan.
Ang isang bansang may mataas na antas ng good governance ay nagbibigay ng
pagkakataon sa mga mamamayan na magkaroon ng (8.) _______________ sa
nagaganap sa pamahalaan. Ang bawat mamamayan ay may pagkakatao na
mapaunlad o mapanatili ang (9.) ______________. Sa pagpapatupad ng batas
dapat walang kinikillingan at iginagalang ang (10.) _______________.

27
 Isagawa

Panuto: Sa gawain na ito ay magbibigay kayo ng mga sitwasyon kung saan

nagpapakita ng mga katangian ng good governance. Isulat ang sagot sa
isang buong papel.

Katangian ng Mga Halimbawa

Good Governance
Participation
Rule of Law
Equity
Consensus
Orientation
Strategic Vision
Partnership
Accountability
(kapanagutang
politikal)
Transparency

28
 Ang bahaging ito ay isang panapos na pagatataya. Dito malalaman mo
kung naging matagumpay ka sa pag-aaral.

Tayahin

Panuto: Basahin ng maigi ang mga katanungan at intindihin kung ano ang hinihingi
nito. Piliin ang titik ng tamang sagot mula sa pagpipilian at isulat sa isang-
kapat ng papel.

1. Anong artikulo ng Saligang-batas kung saan binigyan ng diin ang

kapanagutan at katapatan ng mga pampublikong opisyal ng pamahalaan?
A. Artikulo I
B. Artikulo IX
C. Artikulo X
D. Artikulo XI
2. Anong katangian ng good governance na kung saan sa sa kabila ng
pagkakaiba-iba ng mga interes ay pinahahalagahan ang pag-iral ng
pangkalahatang kabutihan at kung ano ang pinakamabuti sa isang
organisasyon, komunidad o bansa sa kabuuan?
A. Consensus orientation
B. Equity
C. Partnership
D. Transparency
3. Anong katangian ng good governance na kung saan binibigyan ng
pagkakataon ang mamamayan na magkaroon ng kamalayan sa nagaganap
sa pamahalaan at makalahok sa mga gawain nito?
A. Partnership
B. Rule of law
C. Transparency
D. Strategic vision

29
4. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng accountability
bilang katangian ng good governance?
A. Kinasuhan ang mga opisyal ng Kagawaran ng Kalusugan na bumili ng
bakuna laban sa dengue na nagdulot ng pagkamatay ng iilang mga
bata.
B. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagitan ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
C. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
D. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
5. Anong katangian ng good governance na kung saan ipinakikita ritong may
pananagutan ang mga opisyal ng pamahalaan at maging ang pribadong
sektor at mga organisasyon ng civil society sa mamamayan pagdating sa
mga pagpapasyang nakaaapekto sa pangkalahatang interes ng isang
pamayanan at ng bansa sa kabuuan?
A. Accountability
B. Consensus orientation
C. Equity
D. Partnership
6. Anong katangian ng good governance kung saan binibigyan ang bawat
mamamayan ng pagkakataon na mapaunlad o mapanatili ang kanilang
kagalingan?
A. Accountability
B. Consensus orientation
C. Equity
D. Rule of law
7. Aonng katangian ng good governance na kung sa hindi kakayaning mag-isa
ng pamahalaan ang epektibong pamamahala nang hindi kabilang ang lahat
ng stakeholder nito, mapapubliko o pribado?
A. Partnership
B. Rule of law
C. Strategic vision
D. Transparency

30
8. Anong katangian ng good governance na kung saan nakikiisa ang mga
opisyal ng pamahalaan at ng mamamayan sa pagtukoy ng malawak at long
term perspective para sa kabutihan ng lipunan at pag-unlad ng tao?
A. Accountability
B. Equity
C. Rule of law
D. Strategic vision
9. Anong katangian ng good governance na nagsasaad na nararapat na
maipatupad ang mga batas at igalang ang karapatang pantao nang patas at
walang kinikilingan.
A. Equity
B. Rule of law
C. Strategic vision
D. Transparency
10. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng consensus
orientation bilang katangian ng good governance?
A. Kinasuhan ang mga opisyal ng Kagawaran ng Kalusugan na bumili ng
bakuna laban sa dengue na nagdulot ng pagkamatay ng iilang mga
bata.
B. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
C. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastik na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat.
D. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't-ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.
11. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng equity bilang
katangian ng good governance.
A. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagitan ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
B. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
C. Ang tagumpay ng Naga City People's Coucil ay nagpapatotoo lamang
na magiging epektibo ang pamahalaan kapag tinutulongan ng mga
stakeholder nito
D. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't-ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.

31
12. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng partnership bilang
katangian ng good governance?
A. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagitan ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
B. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
C. Ang tagumpay ng Naga City People's Coucil ay nagpapatotoo lamang
na magiging epektibo ang pamahalaan kapag tinutulongan ng mga
stakeholder nito.
D. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't-ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan
13. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng strategic vision
bilang katangian ng good governance?
A. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagita ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan.
B. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista
C. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
D. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastik na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat
14. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng consensus
orientation bilang katangian ng good governance.
A. Napagkasunduan sa Barangay Assembly sa pagita ng konseho ng
barangay at mga mamamayan na madaliin ang paglalagay ng ilaw sa
daan
B. Lahat ng bata na nasa tamang edad ay maaring mag-aral ng libre sa
pampublikong paaralan upang matuto ang maging kapaki-pakinabang
na mamamayan
C. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastik na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat.
D. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't-ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.

32
 15. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ay naglalahad ng rule of law bilang
katangian ng good governance.
A. Kapag naging batas ang Anti-Terrorism Bill dapat siguraduhin ng
pamahalaan na igalang ang karapatan ng mga pinaghihinalaang
terrorista.
B. Ang tagumpay ng Naga City People's Coucil ay nagpapatotoo lamang
na magiging epektibo ang pamahalaan kapag tinutulongan ng mga
stakeholder nito.
C. Kahit na marami ang nahirapan sa pagbabawal ng mga plastik na
supot sa mga palengke at grocery dapat lahat ay sumunod para sa
kapakanan nating lahat
D. Sa naganap na Barangay Assembly, ang iba't-ibang People's
Organization ay may kanya-kanyang gusto ngunit napagkasunduan na
mas mahalaga ang pagpapailaw sa daan.

Karagdagang Gawain

Panuto: Sa bahaging ito ikaw ay hinihikayat na dagdagan ang iyong kaalaman sa

pamamagitan ng paghahanap ng mga balita sa diyaryo, telebisyon o
internet
na may kinalaman sa mga katangian good governance. Maari kayong
kumuha ng sipi o kopya ng balita. Matapos ay sagutin ang sumusunod na
pamprosesong tanong.

1. Anong mga katangian ng good governance ang isnasaad sa balita?

2. Saan bahagi ng balita mo nahihinuha ang iyong mga katangian ng good
governance?

Isang pagbati! Ikaw ay tapos na sa araling ito. Nawa ang lahat ng iyong
natutunan ang magamit balang-araw upang ikaw ay maging aktibong
mamamayan ng ating lipunan.

33
 Aralin

3 Case Study: Final Task

Alamin

Sa aralin na ito inaasahan na makagaagwa ka ng case study, na siyang

magiging pamantayan sa pagganap para sa ika-apat na markahan.

Mga Tala para sa Guro

Ipaliwanag ng maigi sa mga mag-aaral ang layunin at mga hakbang sa
pagsasagawa ng case study. Mas mainam na alam ng mga mag-aaral ang
laman ng bawat bahagi. Makipag-ugnayan sa pamamagitan ng liham sa mga
taong kanilang kapapanayamin. Mas maigi kung ang panayam ay gagawin sa
loob ng paaralan.
Maari rin magsama na lang ng questionnaire sa liham kung hindi maari
ang pakikipanayam.

34
Case Study: The Final Task
Panuto:
1. Muling balikan ang gawain na may kaugnayan sa isinagawang mapping ng mga
NGO at PO sa inyong komunidad o barangay.
2. Pumili ng isang NGO/PO na nais ipokus sa gawaing ito. Sa patnubay ng inyong
guro o magulang, humingi ng pahintulot na makapagpanayam sa mga opisyal ng
NGO/PO. Ilahad sa liham ng pahintulot ang dahilan ng panayam at petsa kung
kailan maaaring isagawa ang panayam.
3. Gawing gabay ang sumusunod na pormat sa pagsagawa ng Final Task,
Panayam, at Konklusyon

IMPORMASYON NG PANGKAT
a. Baitang at Seksiyon: ______________________________
b. Pangalan ng pangkat: ______________________________
c. Pinuno: _________________________________________
d. Mga Kasapi:
________________________ _______________________
________________________ _______________________
NGO/PO na KAKAPANAYAMIN
a. Pangalan ng NGO/PO: ______________________________
________________________________________________
b. Kasapi ng Komunidad na Kinakatawan:
_________________________________________________
_________________________________________________
c. Adhikain/ adbokasiya ng samahan:
_________________________________________________
_________________________________________________

35
4. Bumuo ng Evaluation Report tungkol sa isinagawang panayam. Isaalang-alang
ang sumusunod na bahagi sa paggawa ng ulat:
a. Unang Bahagi – Buod ng Panayam na kinabibilangan ng mga sagot ng
kinapanayam na opisyal ng piniling NGO/PO.
b. Ikalawang Bahagi – Paglahad ng konklusyon batay sa naging partisipasyon
ng piniling NGO/PO sa pamahalaan.

5. Ang sumusunod na mga pamantayan ang gagamitin sa pagmamarka.

Pamantayan 4 3 2 1
Hindi kompleto
Kompleto ang
ang
tatlong bahagi May isang May dalawang
lahat ng bahagi
ng nawala nawala sa
ng
nilalaman ng sa nilalaman ng nilalaman ng
Evaluation
Evaluation Evaluation Evaluation
Report;
Report; Report; Report;
Nilalaman Higit sa 6 sa
100% ng datos May 1-3 sa mga May 4-6 sa mga
ng mga
ay datos ang hindi datos ang hindi
Evaluation datos ang hindi
komprehensibo komprehensibo komprehensibo
Report komprehensibo
ng ng ng
ng
na naitala sa naitala sa ulat; naitala sa ulat;
naitala sa ulat;
ulat; May 1-3 sa mga May 4-6 sa mga
Higit sa 6 sa
100% na tala ng ulat ang tala ng ulat ang
mga
wastoang hindi wasto hindi wasto
tala ng ulat ang
mga tala sa ulat
hindi wasto
Wasto at
Pamamaraa angkop Wasto at Wasto at Mahigit sa 75%
n sa ang
angkop angkop ang hindi wasto
Pagsagawa pamamaraan
ang higit sa ang 50% ng ang
sa pagsagawa
ng 75% ng pamamaraan pamamaraan
ng
Case Study pamamaraan at may pag at may pag
case study
at at mahusay ang alinlangan sa alinlangan sa
at mahusay ang
Pagbuo ng pagdokumento pagdokumento pagdokumento
pagdokumento
Evaluation ng ng ng
ng
Report ulat ulat ulat
Evaluation
Report
Paglahad Komprehensibo Komprehensibo May 3-4 na tala May 5 o higit
ng ang paglahad ngunit may 1-2 sa pang
kongklusiyon ng tala kongklusyon tala sa
, kongklusyon; sa kongklusyon ang kongklusyon
mungkahi/ naipakita ang ang hindi akma o ang
rekomendasi tunay hindi akma o nagpapakita ng hindi akma o
yon na situwasyon nagpapakita ng tunay na nagpapakita ng
ng tunay na situwasyon ng tunay na

36
 piniling
situwasyon ng
NGO/PO; situwasyon ng
piniling piniling
Nakapagbigay piniling
NGO/PO; NGO/PO;
ng 4 NGO/PO;
Nakapagbigay Nakapagbigay
o higit pang Nakapagbigay
ng ng
mungkahi/ ng
dalawang isang
rekomendasyon tatlong
mungkahi/ mungkahi/
sa mungkahi/
rekomendasyon rekomendasyon
piniling rekomendasyon
sa sa
NGO/PO; sa
piniling piniling
Makatotohanan piniling
NGO/PO; NGO/PO;
ang NGO/PO;
May dalawang May 3 o higit
mga May isang
mungkahi/ pang
iminungkahi/ mungkahi/
rekomendasyon mungkahi/
rekomendasyon rekomendasyon
ang hindi rekomendasyon
sa ang hindi
makatotohanan ang hindi
piniling makatotohanan
makatotohanan
NGO/PO

6. Isunod ang pag-uulat sa klase.

MGA TANONG SA PANAYAM:

1. Aktibo po ba ang inyong samahan sa kasalukuyan?
2. Nakikipag-ugnayan po ba ang inyong samahan sa pamahalaang
Barangay/Bayan/Lungsod na inyong kinabibilangan?
3. May kinatawan po ba ang inyong samahan sa People’s Council ng inyong
Pamahalaang Barangay/Bayan/ Lungsod?
4. Kung wala po kayong kinatawan sa People’s Council, ano po ang inyong paraan
upang maiparating ang inyong adbokasiya sa mga opisyal ng pamahalaan?
5. Sa paanong paraan po aktibo ang inyong partisipasyon sa pamahalaan?
6. May mga pagkakataon po ba na nahihirapan ang inyong samahan na maiparating
ang inyong adbokasiya sa pamahalaan? Bakit?
7. Ano po ang inyong mungkahi upang magkaroon ng boses at higit na maging
aktibo ang inyong partisipasyon sa pamahalaan?
8. May mga paraan po ba kayo na mahikayat din ang iba pang miyembro ng inyong
komunidad na mapabilang sa inyong samahan at adbokasiya? Ano-ano pong
paraan ang inyong isinagawa/isasagawa?

37
 Susi sa Pagwawasto

Aralin 1

Subukin
1. a 6. b 11. d
2. c 7. d 12. d
3. a 8. c 13. d
4. c 9. b 14. b
5. c 10. c 15. c

Suriin
1. mabuting pamamahala o good governance
2. governance
3. economic and social resources
4. poverty o kahirapan
5. pampublikong institusyon

Isaisip
1. mahusay 6. polisiyang pangkaunlaran
2. pamahalaan 7. yaman
3. economic resources 8. kahirapan
4. social resources 9. pampublikong institusyon
5. sustainability 10. Karapatang pantao

Tayahin
1. b 6. c 11. d
2. c 7. b 12. c
3. b 8. d 13. d
4. a 9. b 14. d
5. a 10. a 15. d

38
Aralin 1

Subukin
1. c 6. a 11. b
2. a 7. b 12.c
3. c 8. d 13. a
4. a 9. a 14. a
5. d 10. c 15. a

Suriin
1. transparency 6. consensus-orientation
2. rule of law 7. strategic vision
3. accountability
4. equity
5. partnership

Tuklasin
1. h 6. g
2. j 7. a
3. f 8. d
4. b 9. c
5. e 10. i

Isaisip
1. good governance 6. mabuting pamamahala
2. interaksiyon 7. nakikiisa
3. umutang ngpera 8. kamalayan
4. pananagutan 9. kagalingan
5. pangkalahatang kabutihan 10. Karapatang-pantao

39
 Tayahin
1. d 6. c 11. b
2. a 7. a 12. c
3. c 8. d 13. a
4. a 9. b 14. c
5. a 10. c 15. a

Sanggunian

Department of Education. 2017 Araling Panlipunan 10 Teacher’s Guide.

Pasig City:Deped.

40
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph

41