İçindekiler

1.PNÖMATİK SİSTEM VE VAKUM SİSTEMİ .......................................................................................... 2

1.2. Pnömatik Sistem................................................................................................................................ 2
1.2.1. Genel .......................................................................................................................................... 2
1.2.2. Pnömatik Sistem Elemanlarının Yerleşimi .................................................................................. 3

1
1.PNÖMATİK SİSTEM VE VAKUM SİSTEMİ

1.2. Pnömatik Sistem

1.2.1. Genel

Motor kompresör kademelerinde alınan havanın basıncı ve sıcaklığı pnömatik sistemi tarafından
kontrol edilir. Sistem; hava koşullandırma, basınçlandırma, kanat ve motor kaportasının buza mani, su
sistemi, hidrolik sistemi ve motor start sistemi için basınçlı hava sağlar.

Şekil 1.2: Pnömatik sistem

Sistemdeki basınç ve sıcaklık kontrol elemanları gerekli olan havayı motor kompresör
kademelerinden alıp gerekli ayarlamaları yaptıktan sonra dağıtım hatlarına gönderir. Motor pnömatik
sistemi motor kompresöründen havayı alır ve akış gereksinimlerini karşılar.

Sistem, motor havasının basınç ve sıcaklığını düzenleyip dağıtım için pnomatik boruya iletir.
Yüksek kademe valfi (high stage valve) basınç regülatörü ve kesme valfi (pressure regulator and shut-
off valve) ve ön soğutucu (precooler)’dan oluşur.

2
1.2.2. Pnömatik Sistem Elemanlarının Yerleşimi

Şekil 1.3 : Pnömatik sistem elemanlarının yerleşimi

Şekil 1.4: Pnömatik sistem elemanları

 Düşük Basınç Pnömatik Çek Valfi ( Low Pressure Bleed Check Valve)

Bu valf motorun düşük basınç çıkışında olup, yüksek basınç kademesi devreye girdiğinde
havanın ters akışına mani olur. Valfin üzerinde hava akış yönünü gösteren ok işareti mevcuttur. Valf iki
yarım daire kelebekten oluşmuştur. Motor çalışmazken kapalıdır.

3
 Şekil 1.5: Düşük basınç çek valfi

 Yüksek Basınç Kademe Valfi ve Regülatörü (High Pressure Stage Valve and
Regulator)

Motorun yüksek basınç çıkışında olup, motorun düşük devirlerinde yeterli havanın akışını sağlar.
Yüksek kademe valfinin çalışması, kendisine ait bir regülatör tarafından denetlenir. Valf, pnömatik
kontrollü ve pnomatik esaslı olarak çalışır. Normalde yay yükü ile kapalıdır.

Motorun düşük devirlerinde açık, yüksek devirlerinde ise kapalıdır. Valfin üzerinde açık veya
kapalı olduğunu gösteren bir pozisyon indikatörü vardır.

Şekil 1.6: Yüksek basınç valf ve regülatörü

 Basınç Regülatörü ve Kesme Valfi (Pressure Regulator and Shut-off Valve)

Bu valf, uçuş kompartımanı (kokpit) baş üstü panelindeki bir şalter ile kontrol edilir. Elektriki
kontrollü olup pnömatik esasla çalışır.

Valfin girişindeki bir porttan hava regülatör içindeki yüksek basınç şalterine ve referans basınç
regülatörüne gider. Eğer, havanın basıncı 180 PSI’ı aşarsa yüksek basınç şalteri aktif hale gelir ve baş
üstü panelindeki bleed trip off lambasının yanmasını sağlar.
4
 Referans basınç regülatörü basıncı 24 PSI’a ayarlar. Havanın basıncı 28 PSI’ı aşarsa hava
emniyet valfinden dışarı atılır. Kilitleme selenoid’in (Latching selenoid) enerjilenmesi; motor hava
şalteri, yüksek sıcaklık şalteri, yangın şalteri, yüksek basınç şalteri ve start valfi ile gerçekleşir. Bu
selenoidin enerjilenmesi ile basınçlı hava, basınç regülatörü kesme valfinin B haznesine yönelir ve valf
açılır. Valfin çıkışındaki bir porttan hava C haznesine dolar. B ve C hazne basınçlarının değerine göre
valf pozisyonlanır. Motor bleed’lerinden gelen havanın basıncını 45 PSI’a ayarlar. Termostat limit
sıcaklığına geldiğinde üzerindeki popetin pozisyonu değişir ve B haznesindeki havanın basıncı
düşerek valfi kapalıya götürür.

Şekil 1.7: Basınç regülatörü kesme valfi

 Ön Soğutma Sistemi (Precooler System)

Motor bleedlerinden alınan havanın sıcaklığı yüksektir, bu hava sistemi için zararlıdır. Bu
nedenle soğutulması gerekir. Ön soğutucu, havayı hava ile soğutmak amacı ile sisteme konmuştur. Ön
soğutucu çıkış sıcaklığı arttığında kontrol valfinin devreye girmesi ile motor fanından gelen soğuk hava
ile bleed havasının belli limitler arasında soğutulması sağlanır. Amaç, bleed havasının sıcaklığı limitler
içerisinde sisteme yönlendirmektir.

Ön soğutucu valfi normalde açıktır. Tamamen pnömatik kontrollü olup, pnömatik çalışır. Valfin
çıkışındaki sensörden almış olduğu ısı değerine göre çalışır. Normalde motor fanından alınan soğuk
havanın ön soğutucuya yönlendirilmesini sağlar. Motor fanından alınan soğuk hava akışını kontrol
eder.

5
 Şekil 1.8 : Ön soğutma sistemi

 Ayırma Valfi (Isolation Valve)

Ayırma valfi, uçuş kompartımanı baş üstü panelinden bir şalter ile kontrol edilir. Valf elektrik
kumandalı ve motor kontrollüdür. 115 v AC güç ile çalışır. Sağ ve sol pnömatik sistemlerini birbirine
bağlar veya ayırır. Üzerinde açık veya kapalı olduğunu gösteren pozisyon indikatörü vardır.

Baş üstü panelindeki şalterin normal pozisyonu AUTO’dur. OPEN (Açık), CLOSED (Kapalı)
konumdur.Şalter AUTO’da iken motor hava şalterlerinin pozisyonlarına bağlı olarak otomatik olarak
valf açılır veya kapanır. Motor hava şalteri (1 ve 2) ON, PACK şalteri (sol ve sağ) AUTO/HIGH
pozisyonda ise valf otomatik olarak kapanır. Motor hava şalterlerinin veya PACK şalterlerinden biri
OFF pozisyonda ise valf otomatik olarak açılır.

6
 Şekil 1.9 : Ayırma valfi

 Çapraz Besleme Sistemi (Gross feed system)

Çapraz besleme sisteminde kullanılan valfler sağ ve sol pnömatik sistemlerini birbirine bağlama
ve ayırma işlemleri için kullanılır. Bu valfler uçuş kompartımanı kontrol standı üzerinde bulunan bir kol
ile kontrol edilir.

7
 Şekil 1. 10: Çapraz besleme valfi ve kullanımı

 Pnömatik Havası Aşırı Sıcaklık Şalteri (Bleed Overheat Switch)

Aşırı sıcaklık şalteri, pnömatik manifoldu ve sistem komponentlerini yüksek sıcaklıklardan korur.
Her iki pnömatik boruya birer adet şalter yerleştirilmiştir.

Şalter normalde açıkta duran ısıl bir kumanda şalteridir. Sistem hava sıcaklığı 254 ± 3 ۫°C’ı
geçtiğinde kapanarak pnömatik sistem havası aşırı sıcaklık rölesini enerjiler. Bunun sonucu olarak
basınç regülatörü ve kesme valfi kapanır ve P5 panelinde bulunan sistem hatası uyarı lambası yanar.

8
 Şekil 1.11: Pnömatik havası aşırı sıcaklık şalteri

 Pnömatik Yer Servis Bağlantısı (Pneumatic Ground Service Connection)

Yer arabasını sisteme bağlamak için bir yer servisi bağlantısı ve çek valfi pnömatik manifolda
bağlı durumdadır.

Yer beslemesi sayesinde motorlar çalıştırılabilir ve hava koşullandırma sistemi işletilebilir.

Bağlantı noktası normalde bir erişim kapağı ile kapalıdır.

9
 Şekil 1. 12 : Yer servis bağlantısı

 Pnömatik Sistemi Kumandaları, Göstergeleri ve Uyarı Sinyalleri

Pnömatik sistemi kumandaları baş üstü paneline yerleştirilmiştir. Kumanda paneli üç adet bleed
şalterinden oluşmuştur. Bu şalterler #1 ve #2 ile APU bleed’lerini kumanda eder. Panelde ayrıca uyarı
lambaları, ayırma valfi şalteri ve çift ibreli bir basınç göstergesi bulunur.

Her kumanda şalteri, kendine ait olan basınç regülatörü ve kesme valfini kontrol eder. Bir motor
ve APU bleed şalterinin açılması ile sistem bu iki kaynaktan beslenir ve kumanda panelinde bulunan
DUAL BLEED lambası yanar.

Ayırma valfi şalteri üç konumlu bir şalterdir. Bu konumlar; OPEN, CLOSED ve AUTO
konumlardır. Bu şalterle normalde birbirinden ayrı olan sağ ve sol pnömatik sistemleri birbirine
otomatik olarak veya el ile bağlamak mümkündür.

Panelde bulunan sağ ve sol PACK şalterleri ve sirkülâsyon fanı şalterleri kompartıman
havalandırması için kullanılır.

10
 Pnömatik sistemi boru basıncı, uçuş kompartımanı baş üstü paneldeki göstergeler görülür. Her
iki sisteme ait boru basıncı bu gösterge üzerinde bulunan sistemin kendisine ait bir ibre ile görülür. Bu
değerleri PSI olarak gösterir ve boru hattı üzerinde basınç transmitteri vardır.

Her bir sistemde bulunan ısıl şalterler sistem sıcaklığı arttığı zaman yanar. Pnömatik sistem hata
uyarısı (BLEED TRİP OFF) lambaları yüksek sıcaklık yetkisi ile kesme valflerinin kapandığını gösterir.
PACK lambaları ise PACK’lerde meydana gelebilen hataları görüntüler. Bu lambaları söndürmek için
hata giderildikten sonra hata resetleme şalterine basılmalıdır. Panelde bulunan WING/BODY
OVERHEAT lambası da sistem boru hatlarında bir kaçak olduğunu gösterir.

Resim 1.1: Pnömatik sistem kumandaları

11