İçindekiler

PNÖMATİK HAVALANDIRMA VE BASINÇLANDIRMA SİSTEMLERİ ...................................... 2

1.PNÖMATİK SİSTEM KAYNAKLARI VE KULLANILDIĞI YERLER ...................................... 2
2. AIR CONDITIONING SYSTEM (HAVA KOŞULLANDIRMA SİSTEMİ) ................................ 2
2.1. Soğutma Pack ‘inin Çalışması .................................................................................................. 4
2.2 Isıtma ......................................................................................................................................... 5
2.3 Hava Sirkülasyonu .................................................................................................................... 6
2.4 Nem Dönüşüm Sistemi .............................................................................................................. 8
2.5.Hava Dağıtım Sistemi................................................................................................................ 8
2.6.Akış, Isı ve Nem Kontrol Sistemi............................................................................................ 10
3.BASINÇLANDIRMA .................................................................................................................... 11
3.1.Basınçlandırma Sistem Elemanları.......................................................................................... 11
3.2. Kumanda ve Gösterge Kumandaları ...................................................................................... 13

1
PNÖMATİK HAVALANDIRMA VE BASINÇLANDIRMA SİSTEMLERİ
Canlıların yaşayabilmesi için havaya ihtiyacı vardır. Havanın standart günde sıcaklığı 59oF/15oC
ve basıncı 1013mb, 29.92inç.Hg, 14.7psi’ dır.

1.PNÖMATİK SİSTEM KAYNAKLARI VE KULLANILDIĞI YERLER

Motor kompresör kademelerinden, APU’ dan ve ground card’ tan pnömatik sistem ihtiyacı
için hava sağlanır. Motor bleed’ lerinden alınan hava air conditioning (Hava Koşullandırma),
basınçlama, motor çalıştırma, anti-ice, su tanklarının ve hidrolik rezervuarların basınçlandırılmasında
kullanılır. APU bleed’ i uçağın yerde yardımcı güç kaynağıdır. Motor çalıştırmada ve yerde air
conditioning maksatları için kullanılır. Ground pnömatik sistem, yerde motor çalıştırmada kullanılan
harici bir takattır.

Pnömatik Sistem Hava Kaynakları

2. AIR CONDITIONING SYSTEM (HAVA KOŞULLANDIRMA SİSTEMİ)

Hava koşullandırma işlemleri için kullanılan hava; uçak motorlarında APU (Auxiliary Power
Unit-Yardımcı Güç Ünitesi)’dan veya yer beslemelerinden temin edilir. Bu hava kaynakları daima
belirli sıcaklıkta hava temin eder ve klima sistemi bu havayı soğutarak çalışır. Kaynak hava sıcaklığı
oldukça yüksektir. (199-227 °C).

Pnömatik sistemden sağlanan hava soğutma paketi (cooling pack) adı verilen ünitelerde
soğutulur.Bu şekilde şartlandırılmış olan hava soğuk olarak karışım manifoldu (mix manifold)’na gelir.
Karışım manifolduna ayrıca kompartımanlarda kullanılmış olan hava filtre edilerek gönderilir.

2
Gönderme işlemini yapan aygıt sirkülasyon fanı (recirculation fan)’dır. Karışım manifoldu havası yolcu
kompartımanına gönderilmiştir. Buraya sağ PACK havasının tamamı; sol PACK havasını %81’i gider.
Sol PACK havasının geri kalan %19 kısmı uçuş kompartımanına gönderilir.

Yolcu ve uçuş kompartıman havasının sıcaklık kontrolü baş üstü paneldeki şalterlere verilen
kumandalarla sağlanır. Bu kumandalar her bir kompartımana ait olan hava ayar valfi (trim air valve)
pozisyonunu ayarlar. Baş üstü paneldeki şalterlerin AUTO/OFF pozisyonları vardır. OFF pozisyonunda
iken valfler kapalı, AUTO pozisyonda iken valfler soğutma birimi kontrol ünitesi (PACK/ZONE
CONTROLLER)’den aldığı kumandaya göre çalışır. Kompartıman ve besleme hattı (Supply Duct)
üzerindeki sıcaklık sensörleri bulundukları yerin sıcaklığını, kendi sistemini kontrol eden valflerin
pozisyonu için ilgili Pack/Zone Controller’e bildirir. Bulb (indikasyon hissedicisi)’lar ise bulundukları
yerin sıcaklığını baş üstü panelindeki indikatörlere bildirir. Aşırı sıcaklık şalterleri bulundukları yerin
sıcaklığını ikaz amacı ile baş üstü panelindeki lambaları yakar ve ilgili valfleri kapatma görevini yapar.

Basitleştirilmiş hava koşullandırma sistemi şeması

3
 Klima sistemi şeması

2.1. Soğutma Pack ‘inin Çalışması

Pnömatik sisteminden gelen basınçlı sıcak hava, cooling pack adı verilen birimlerde soğutulur.
Soğutma işlemi için hava, akış kontrol ve kesme valfinde (flow control and shut off valve) debisi
ayarlandıktan sonra iki yolu takip eder. Bir yoldan birincil ısı değiştiriciye (primary heat exchanger)
giderek ram air sistemden gelen soğuk hava ile soğutulur. Primary heat exchanger’ da bir soğutulmuş
hava dönüşüm makinesinin (air cycle machine) (ACM) kompresör kademesinde sıkıştırılır. Sıkışan
havanın sıcaklığı ve basıncı artar.

Koompresörden çıkan hava ikincil ısı değiştiriciye (secondary heat exchanger) giderek
tekrardan ram air’ den gelen soğuk hava ile soğutulur. Secondary heat exchanger’ dan çıkan havanın
nem su ayrıştırıcı (water extractor) ve su separatörü (water separator) tarafından alınır. Havanın bir
miktar nemi alındıktan sonra tekrar ısıtıcı (reheater) ve yoğunlaştırıcıdan (condenser) geçerek
tekrardan water extractor tarafından nemi tamamen alınarak ACM’ nin türbin kademesine gönderilir.
ACM türbin kademesinde havanın hızı artar ve basıncı düşer. Hava dar alandan geniş alana çıkış
yapması sonucu çok soğuk olarak condenser’ den geçer.

Çok soğuk olan hava sistemde buzlanma meydana getirebilir. Pack/zone controller, pack ısı
sensöründen (pack temperature sensor) almış olduğu ısı değerine göre ısı kontrol valfinin
(temperature control valve) pozisyonunu ayarlar ve türbin çıkışına sıcak havayı gönderir. Valf, 115V
AC tek faz gerilim altında çalışır. Böylece türbin çıkışında çok soğuk olan hava ile karışarak mix
manifolda gider. Türbin çıkışındaki havanın ısısının artmasıyla sistemde oluşabiecek buzlanma
önlenmiş olunur.

4
2.2 Isıtma
Isıtma sistemi, yolcu kabini ve kargo kompartımanları için gerekli olan sıcak havayı temin
eder. Isıtma işlemi, şartlandırılmış hava ve bir boru hattı kullanımı ile gerçekleştirilir. Kabin baş üstü
dağıtım hattından geçirilen şartlandırılmış hava yolcu kompartımanını ısıtır. Kargo kompartımanları
ise, yolcu kabininden gelen havanın kargo yan panellerinin dışından geçirilmesi ile pasif olarak ısıtılır.

 Kokpit ve yolcu kompartımanı ısıtması

Kokpit havasının ısıtılması ya da soğutulması işlemleri, sıcaklık kontrol sistemince belirlenen

kumandalarla sağlanır. Ayarlanmış hava, kokpitte bulunan çıkışlardan çıkarak kompartıman havası
sıcaklığı istenilen seviyeye gelir. Yolcu kompartımanının ısıtılması kokpitten bağımsız olarak, baş üstü
dağıtım hattı üzerinden gerçekleşir. Şartlandırılmış hava, yolcu kompartımanı yan duvarları üzerinde
bulunan çıkışlardan kabine girer. Pack havası sıcaklığının ayarlanması ile kabin sıcaklığı da belirlenmiş
olur.

 Kargo kompartımanı ısıtması

Kompartımanın ısıtılması, yolcu kompartıman havası ve eqipment cooling sistem havasının

kompartıman çevresi boyunca geçirilmesiyle yapılır. Yolcu kompartıman havası yolcu kompartıman

5
alt yan duvar menfezlerinden geçer. Bu hava, kargo kompartımanının yan duvarlarını yalayarak geçer
ve kompartımanın ısıtma havası olarak kullanılır. Ekipman soğutma fanlarıyla (Equipment cooling
blower) sağlanan hava, uçak havada iken yine ön kargo kompartıman altından geçerek ısıtma havası
olarak kullanılır. Uçak basınçsız ve yerde iken, equipment cooling blower’larla borular içinden geçen
hava çekilir. Bu hava Otomatik Akış Kontrol Valve’nin açık olması sebebiyle gövde altındaki bir
exhaust port’tan dışarı atılır. Uçak hava modunda iken, otomatik akış kontrol valve farklı basınçtan
dolayı kapanır. Valfin kapanmasıyla kargo kompartımanından alınan hava karışım manifolduna
gönderilir.

2.3 Hava Sirkülasyonu

Koşullandırılmış hava iki adet dönüşüm sistemi sayesinde temin edilir. Ayrıca bu sistemler
hava içerisindeki nemi su ayrıştırıcıları ile ayırır. Bu dönüşüm sistemlerine ait ekipman, uçağın merkez
hattının her iki tarafında; alt tarafındaki kompartımana yerleştirilmiştir. Her bir dönüşüm sisteminde
hava, flow control and shutoff valve’inde (pack valve) ölçülendirilir. Sistem; bir birincil ısı değiştiricisi,
bir ikincil ısı değiştiricisi, pack sıcaklık kontrol valve, şartlandırılmış hava çek valve, bir yardımcı pack
sıcaklık kontrol valve, bir yüksek sıcaklık su ayrıştırma sistemi ve bir hava dönüşüm makinesinden
meydana gelmiştir.

Isı değiştiricilerinde pnomatik sistemden gelen hava ram havası sistemi ile soğutulur.Hava dönüşüm
makinesi bir türbin ve bir kompresör kademesinden oluşmuştur. Hava, yüksek basınç su ayrıştırma
sistemini geçtikten sonra türbin kademesine gelir ve enerjisini hava dönüşüm makinesine iletir.

2.3.1. Birincil Isı Değiştiriciler (Primary Heat Exchangers)

Pnömatik sistem havasının ilk kez soğutulduğu birincil ısı dönüştürücüsü, ters akışlı kanatçık
tip bir soğutucudur. Sıcak hava, ısı dönüştürücüsünün arka iç tarafından girer. Burada ram havası ile
soğutulan hava, dönüşüm makinesinin kompresör kademesine girer. Her iki dönüşüm sisteminde
sadece birer adet birincil ısı dönüştürücüsü bulunur.
2.3.2.Hava Dönüşüm Makinesi (Air Cycle Machine) (ACM)

Bu dönüşüm makinesi tek şaft üzerinde bulunan türbin ve kompresör kademelerinden

oluşmuş olup hava basıncı ile tahrik ettirilen bir hava motorudur. ACM havayı hızlı bir şekilde soğutur.
Yataklar üzerine yerleştirilmiş olan şaft yaklaşık 35,000 RPM’de döner. Makinenin üzerinde bir görsel

6
gösterge (sight gage) ve bir manyetik tapa(magnetic plug) bulunur. Ünitenin yağ miktarı sight gage
üzerinden; olabilecek metal parçaları da magnetic plug üzerinden belirlenir.

Air cycle machine

2.3.3.Pack Sıcaklık Kontrol Valve (Pack Temperature Control Valve)

Pack sıcaklık kontrol valve, bir akış gövdesi ve bir çalıştırıcıdan oluşmuştur. Valve el ile
açılabilir ve kapanabilir. Bu işlem için el ile çalıştırma düğmesinin çevrilmesi gerekir. Pack/zone
controller’dan alınan sinyallere uygun olarak çalışan bu valve, sıcak pnomatik sistem havasını
modülasyonlu olarak ACM türbin çıkışına verir. Böylece çok soğuk olan türbinden sonraki boru
hatlarında buzlanma sorunu ortadan kaldırılmış olur. Valve, 115 V AC tek faz gerilim altında çalışır.

2.3.4.Yardımcı Pack Sıcaklık Kontrol Valve

Yardımcı pack sıcaklık kontrol valve, elektriksel ve pnomatik olarak kontrol edilip pnomatik
olarak çalışır. Bu valve; bir motor, iki adet servo, referans basıncı regülatörü, pnomatik çalıştırıcı ve
görsel pozisyon indikatöründen meydana gelmiştir. Eğer yoğunlaştırıcıda buz oluşumu başlarsa,

7
yoğunlaştırıcının girişi ve çıkışı arasındaki basınç farkındaki değişim hissedilir ve servolar sayesinde
valve çalıştırılır. Yoğunlaştırıcıya sıcak hava gönderilerek buz çözülür.

2.3.5.İkincil Isı Değiştiricisi (Sekondary Heat Exchanger)

İkincil ısı değiştiricisi, birincil ısı değiştiricisi ile benzer yapıdadır. İkincil ısı değiştiricisi, diğer ısı
değiştiricisinin önüne yerleştirilmiştir. ACM kompresör çıkışı, doğrudan ikincil ısı dönüştürücüsünün
girişine bağlıdır. Isı değiştiricisinin çıkışındaki hava, yüksek basınç su ayrıştırıcısına gider.

2.4 Nem Dönüşüm Sistemi

2.4.1.Yüksek Basınç Su Ayrıştırma Sistemi (HPWS)

Yüksek basınç su separatör sistemi tekrar ısıtıcı, yoğunlaştırıcı, su ayrıştırıcılar ve ayrıştırıcı

borularından oluşur. Bu ekipmanlar pack yuvasında, ACM’nin önünde bulunur. Tekrar ısıtıcı,
yoğunlaştırıcı ve su ayrıştırıcılar tek bir ünite olarak sisteme takılır ve bu ünite high pressure water
separator (HPWS) olarak bilinir. Ünitenin montaj kolaylığı için tüm donatım bir çerçeve içerisine
yerleştirilmiştir. HPWS’nin kullanım amacı ACM türbin kademesine girmekte olan havadaki nemi
almaktır. Bu tasarım, hava sıcaklığının 0°C altına düşmesine neden olur.

2.4.2.Tekrar Isıtıcı (Reheater) :

Tekrar ısıtıcı, kanatçıklardan oluşmuş bir ısı değiştiricisidir. Tekrar ısıtıcının temel görevi,
ACM’nin verimini artırmaktır. Su ayrıştırıcı borusunu terk eden hava tekrar ısıtıcının birinci geçişine ait
girişine gider. Bu hava, ikinci geçişi üzerinden akmakta olan; su ayrıştırıcılarından gelen havayı bir
miktar ısıtır. Tekrar ısıtıcının birinci çıkışı yoğunlaştırıcıya; ikinci çıkışı da ACM türbin kademesi girişine
bağlıdır.

2.4.3.Yoğunlaştırıcı (Condenser)

Yoğunlaştırıcı basit olarak kanatçıklı bir ısı değiştiricisidir. Yoğunlaştırıcı, ACM türbin çıkışından
gelen soğuk havayı kullanarak tekrar ısıtıcıdan gelen havayı soğutur. Bu soğuma sonucunda hava
içindeki nem yoğunlaşır ve bu nem su ayrıştırıcıları tarafından toplanır.

2.4.4.Water Extractors (Su Ayrıştırıcıları)

Su ayrıştırıcıları, içlerinde bulunan kanatçıklarla havayı dağıtır ve havadan ayrılan nemi bir
kolektörde toplar. Kanatçıklar, havanın kendi hızıyla dönmesini sağlar. Bu dönü sırasında oluşan
merkezkaç kuvvetleri suyu havadan ayırır. Ayrılan su, toplama manifolduna iletilir. Manifoldda biriken
su ram havası kanalına açılır. Burada bulunan su, bir çıkıştan dış ortama atılır.

2.5.Hava Dağıtım Sistemi

Hava koşullandırma dağıtım sistemi şartlandırılmış olan havayı yollar ve uçuş
kompartımanlarına dağıtır. Bu hava; her konulduğunda üzerinde bulunan çıkışlardan kabine verilir.
Dağıtım işlemi, ana dağıtım hattı ile başlar. Bu dağıtım hattı yolcu kompartımanı ve uçuş
kompartımanı havalarını birbirinden ayırır. Kokpit havası, dağıtım hattı şartlandırılmış havayı sol pack
ana dağıtım hattından alır. Hava, kokpitte çeşitli yerlerde konumlandırılmış olan çıkışlardan
kompartımana çıkar. Yolcu kompartımanı havası ana dağıtım hattından alınır ve doğrudan çıkış
uçlarına gönderilir.

2.5.1. Ana Dağıtım / Karışım Manifoldu

8
 Ana dağıtım hattı, pack’lerden gelen havanın sirkülasyon havası ile karıştığı yerdir. Bu hat, bir
yer servis bağlantısı ve iki sirkülasyon fanı taşır. Ayrıca bu manifold sensörler , indikasyon hissedicileri
ve ısıl şalterler ile donatılmıştır. Ana dağıtım manifolduna giren besleme boruları ve manifolddan
çıkan dağıtım hatları kokpite ve yolcu kompartımanına hava sağlamak için konumlandırılmıştır. Bu
manifold bir pack kapalı iken diğer packin tüm sistemi karşılamasını sağlar.

Karışım manifoldu, ön kargo kompartımanı arka duvarı gerisindeki basınçlı alana

yerleştirilmiştir. Uçak hava koşullandırma sistemi çalışmadığı zamanlarda kabinlere hava
gönderebilmek için yer beslemeleri kullanılır. Karışım manifolduna harici hava girişi sağlamak için
manifold altına bir yer servis bağlantısı konulmuştur. Sistem kendi havası ile çalışırken
koşullandırılmış havanın servis bağlantısından kaçmasını önlemek için bağlantı hattı üzerine bir check
valf yerleştirilmiştir. Sirkülasyon fanları uçak içi havalandırmayı sağlamak için filtreler ve check valf
kullanılır.

Mix manifold

2.5.2.Kokpit Havası Dağıtım Sistemi

Kokpit şartlandırılmış hava dağıtım sistemi, bir seri boru hattından meydana gelir. Bu boru
hatları havayı sol pack’ ten alıp zemin yapısı içerisine geçirerek kokpite ulaştırır. Hava, tavan ve taban
üzerine yerleştirilmiş olan çıkış ve egzozlardan dışarı çıkan ve taban yakınlarında bulunan
menfezlerden kokpiti terk eder.

9
2.5.3. Yolcu Kompartımanı Hava Dağıtım Sistemi

Yolcu kompartımanı hava dağıtım sistemi, ana dağıtım manifoldu, dağıtım boru donatımı,
aktarma boruları, baş üstü dağıtım manifoldu ve çıkışlardan olur. Koşullandırılmış hava, karışım
manifoldunu aktarma boruları üzerinden geçerek terk eder. Bu boru, hatları doğrudan baş üstü
dağıtım manifolduna iletir. Yan duvar panelleri ve tavan panelleri üzerinde bulunan çıkışlar sayesinde
hava kompartımanına ulaşır. Kabine gelen hava alt yan duvar panellerinde bulunan menfezlerden
geçerek buradan ayrılır.

2.6.Akış, Isı ve Nem Kontrol Sistemi

2.6.1.Akış Kontrol ve Kesme Valve (Flow Control And Shutoff Valve)

Bu valve, uçuş kompartımanı baş üstü panelindeki pack şalterleri ile kumanda edilir. Valve;
elektriki kontrollü olup pnomatik olarak çalışmaktadır. Valf, pnomatik sisteminden gelen havanın
debisini belirli bir değere ayarlar. Valven üzerinde A, B, C solenoidleri vardır. Akış durumuna göre bu
solenoidler enerjilenir. Valf kelebek tipte olup üzerinde görsel bir valve indikatörü bulunur.

 Normal Akış
Pack switchin pozisyonu out iken valf normal akışını uygular. Valf programda
dakikada 55 lb’ lik akış sağlar.

 Yüksek Akış
Pack switchin pozisyonu high iken valve yüksek akış programını uygular. Valve yüksek akış
programında dakikada 105 lb’lik akış sağlar. Bu durumda valve yüksek akış programını uygular ve
dakikada 131 lb’lik akış sağlar. Flow kontrol ve shut off valve’n çalışması sistemde bulunması 3 adet
aşırı sıcaklık şalteri ile kontrol edilir. sistemde bulunan power heat switchlerden birinin aktif hale
gelmesini valve’n otomatik olarak kapanmasına ve baş üstü panelindeki (pack) lambasının yanmasına
neden olur. Pack lambasının yanması ve flow kontrol shut off valve’n otomatik olarak kapanmasını
sağlayan overheat switchler
• Kompresör discharge overheat olduğunda (390°F/199°C),
• Türbin inlet overheat olduğunda (210°F/99°C),
• Pack discharge overheat olduğunda (250°F/121°C) valf kapatır.

10
2.6.2. Isıl Hissetme Üniteleri ( Thermal Sensing Units )

Soğutma sisteminde; üç ısıl şalter, iki sıcaklık sensörü ve bir sıcaklık indikasyon hissedicisi
kullanılmıştır.
 Isıl şalterler (thermal switches)
Pack çıkışı aşırı sıcaklık şalteri 250°F/121°C’ta çalışır. Herhangi bir pack’te aşırı sıcaklık hissedilirse
pack valve kapatılır ve P5 panelindeki pack lambası yanar. Bu şalter, şartlandırılmış hava çek valve’nin
önüne yerleştirilmiştir. ACM türbini girişi aşırı sıcaklık şalteri 210°F/99°C’ta çalışır. Şalterin çalışması
durumunda pack valve kapanır ve pack lambası yanar. Şalter, tekrar ısıtıcı çıkış hattı üzerine
konulmuştur. ACM kompresör çıkışı aşırı sıcaklık şalteri 390°F/199°C’ta çalışır. Bu şalterin aşırı sıcaklık
alması valve’n kapanması ve pack lambasının yanması ile sonuçlanır. Şalter, ACM üzerine
yerleştirilmiştir.
 Sıcaklık sensörleri (Temperature sensors)
Ram havası sıcaklık sensörü ve pack sıcaklık sensörleri ayarlanabilir tip direnç elemanlarına
sahiptir. Bu elemanlar ısıl değişimlere duyarlıdır. Bu sensörler pack/zone controller için sıcaklık
bilgisini temin eder. Uçak havada ve flap’lar yukarıda iken ram havası sıcaklık sensörü pack/zone
controller tarafından kullanılır. Pack/zone controller bu sıcaklık bilgisini, ram havası girişi kapağı
çalıştırıcısını işletmek için kullanır. Ram havası giriş kapağının modülasyonlu olarak hareket ettirilmesi
ile ACM kompresör çıkış sıcaklığı 230°F/110°C’a ayarlanmış olur.
 Sıcaklık indikasyon hissedicisi (temperature bulb)
Pack sıcaklık hissedicisi ısıya duyarlı direnç elemanları ile imal edilmiştir. Bu hissedici, P5
paneli için sıcaklık bilgisi temin eder.

2.6.3. Pack Sıcaklığı Kontrol Ünitesi (Pack/Zone Temperature Controller)

İki adet benzer pack/zone controller, pack çıkış sıcaklığını kontrol eder ve üç bölgesel sıcakık
kontrol sistemi oluşturur. Her kontrolcü, ana ve yedek pack kontrolüne ve iki bölge kontrolüne
sahiptir. Bu bölgeler kokpit ve yolcu kompartımanıdır. Her pack/zone controller, pack çıkış sıcaklığını
ve ram havası sistemini denetler. Kontrolcü, standby modu işlemlerinde karşı pack’i de işletme
yeteneğine sahiptir. Pack/zone controller, çeşitli sensörlerden aldığı sinyallerle pack sıcaklık kontrol
valfinin konumunu belirler. Bu cihaz elektronik ekipman kompartımanındadır.

3.BASINÇLANDIRMA

Basınçlama sistemi, kabin basıncını uçağın her irtifasında deniz seviyesi basıncına yakın bir
değerde tutmak üzere dizayn edilmiştir. Uçak yüksekliği ile kabin yüksekliği alkıştan önce aynıdır.
Kalkıştan itibaren uçak yüksekliği ile kabin yüksekliği farklı olur. Bu farklılık uçağın inişine kadar devam
eder.

3.1.Basınçlandırma Sistem Elemanları

3.1.1 AFT OUTFLOW VALF
Kabin basıncını tayin etmek için, kabin içindeki basıncın olarak dışarı (atmosfere) atılmasını
sağlar. Bu valfin gövdesi, dikdörtgen şekilli alüminyum malzemelidir. Valf elektrik motoru ile tahrik

11
ettirilir. AC motor veya DC motorla çalışmasını sürdürür. Elektrik akçüatörü frame’ in her bir ucuna
bağlanmıştır. Akçüatör, gate’ i bir kavrama ile hareket ettirir. Valfin çalışmasını yalnız bir akçüatör
sağlar. Her iki akçüatörün birden çalışmasına gerek yoktur. Akçüatörlerin çalışma testi manual AC ve
DC modlar kullanılmak suretiyle ve valfin pozisyonu indikatörden gözlenmek şartıyla yapılabilir. Uçak
yerde ve basınçsız iken valf full açıktır.

3.1.2.SAFETY RELİEF VALF

Her iki valf, arka kargo kompartıman arkasında ve arka outflow valfe bitişiktir. Valf hava
basıncı ile çalışır. Birbirlerinden bağımsız olarak çalışırlar. Differential pressure 8.65 psi’ı aşınca valf
açılarak kabindeki aşırı basıncın atmosfere girmesini sağlar. 8.5 psi’ da kapanır.

12
3.1.3.NEGATİVE RELİEF VALVE

Kabin basıncının dış ortam basınçtan düşük olması durumunda açılır. Uçak gövde
yapısı, iç basıncın dış basınçtan fazla olduğu göz önünde bulundurularak dizayn edilmiştir.
Dış ortam basıncı, kabin basıncını aştığında (negative differential) negative relief valve
açılarak harici havanın kabine girmesini sağlar. Valve’te, üst tarafından menteşeli ve yay
yükü ile çalışan bir kapak bulunur. Her ne zaman uçağın dışındaki basınç uçağın içindeki
basıncı 1 PSID aşarsa valve kapağı içeri doğru açılarak dışarıdaki havanın içeriye girmesini
sağlar. Basınç normale döndüğünde kapak otomatik olarak kapanır.

3.2. Kumanda ve Gösterge Kumandaları

3.2.1. Basınç Kontrolcüsü (Pressure Controller)

Basınç kontrolcüsü, AC veya DC motora kontrol sinyalleri sağlar. Kontrolcü giriş sinyalleri,
kontrol panelinden sağlanır. Bu sinyaller; kabin basınç sensörü ve uçak yükseklik sensöründen gelen
bilgilerle barometrik düzeltme ve hava/yer modu verilerinden oluşur. Kontrolcü, almış olduğu bu
sinyalleri değerlendirerek outflow valve’in pozisyonunu ayarlar.

3.2.2.Kontrol Paneli

Auto Mode Control – Normal mode

Uçuştan önce bütün değerler set edilir ve bütün uçuş boyunca basınçlandırma otomatik olur.
Auto modda outflow valve’in AC motoru enerjilenerek valve’n çalışması sağlanır. Auto modda normal
rate (normal hız), tırmanış için 500 FPM (feet per minute)’dir. Alçalış için ise bu değer, 350 FPM’dir.
Basınçlama sistemi otoda arızalandığı zaman AUTO FAIL (amber) lambası, AIR COND. Lambası ve
MASTER CAUTİON lambası yanar. Otomatik mod arızalandığında basınçlandırma kontrolü yarı sistem
tarafından yapılır. Auto moddan stand-by moda otomatik olarak geçen daha önceden yedek modun
set edilmiş olması gerekir.
Aşağıdaki 3 nedenden biri gerçekleştiğinde auto fail olur:
 Auto mode devreleri 97 V AC nin altına düşerse ve 14.9 sn beklerse
 Kabin içindeki basınç aşırı derecede artarsa
 Kabin yüksekliği 13.875 ft’i aşarsa kabin basıncının değişim hızı değeri aşırı derecede olur ve
kabin yüksekliği 13.875 ft’in üzerine çıkarsa basınçlandırma kontrolü stand-by moda geçer.

13
 Stand-by ve auto fail lambaları yanar. Baş üstü paneli üzerindeki selektör knobu stand-by
pozisyonuna alınırsa auto fail lambası söner, stand-by lambası yanar.

Auto mode

Standby Mode Control

Uçuştan önce şu kontrolleri yapmak gerekir;

Selektör Knob’ ı STANDBY moda alınır ve pressure controller’ ınstandby mod devresi hazır
hale gelir.Bütün kontrol devreleri outflow valfin DC akçüatörüne gider. STANDBY lambası yeşil yanar.
Kabin rate control üzerinde kabin basıncının rate of change değeri set edilir. Genellikle bu değer 300
feet/min.’ dır. Kabin altitude üzerinde istenilen kabin yüksekliği set edilir. Uçuştan önce uçağın
bulunduğu yerin 200 feet altında ön basınçlama yapar. Kalkıştan sonra bu değişiklik düz uçuş boyunca
kabin yüksekliğine uygun olur.
FLT/GRD switch GRD pozisyonunda iken outflow full açıktır. Bu switch FLt konumuna
alındığında pressure controller, cabin altitude readout üzerinde set edilen kabin yüksekliğinin
değerine göre kabin basıncını ayarlamak için sinyal gönderir. Bunun sonucunda outflow valf
kapanmaya gider.
İniş takımı üzerindeki E11 ground sensing rölesi uçağın yerde yada havada olduğu sinyalini
pressure controller’ a gönderir. Gerçek kabin basıncı sensi transducer ile pressure controller’ in ön
yüzündeki porttan sağlanır. Bir transducer gerçek kabin basıncını oto mod ve standby mod devreleri

14
için kullanır. Pressure controller, almış olduğu bu sinyalleri değerlendirerek kabin basıncını istenilen
değere ayarlar. Air Data Computer, ambient pressure sinyalini pressure controller’ abilgi olarak
gönderir. Barometrik pressure correction’ dan pressure controller’ a giriş sinyaleri alınmıştır. Bu
sinyaller kalkılan ve inilecek meydandaki harici hava basıncını pressure controller’ a bildirir. Standby
mod CAB ALT readout üzerine set edilen değere göre çalışmasını sürdürür. Kontrol panel altındaki
tablodan uyugn uçuş yüksekliğine bağlı olarak kabin yüksekliği seçilir.

Standby mod

Manual Mod Control

Amaç outflow valfin manual kontrolu ile kabin basıncının kontrolünü sağlamaktır. Manual
modda outflow valfin AC veya DC akçüatörü çalıştırılır. Valfin AC akçüatörü kullanıldığında valfin tüm
hareketi 4sn’ de tamamlanır. DC akçüatörü kullanıldığında ise valfin tüm hareketi 8 sn’ de
tamamlanır.
Kontrol panel üzerindeki toggle switch’ i OPEN/CLOSED pozisyona getirmekle elektrik gücü
hazır hale gelir. Bu switch Auto ve Standby modda güç temini için kullanılmaz. OPEN pozisyonu valfe
açma kumandası, CLOSED pozisyonuna alınması valfe kapanma kumandası verdirir. Switch OFF’ a yay
yüklüdür. Slektör Knob’ ı manual pozisyonuna alındığında MANUAL (yeşil) lambası yanarak pressure
controller manual moda geçer. Valf hareketini toggle switch üzerindeki indikatörden izlemek
mümkündür. Kabin irtifa, differential pressure, Kabin rate of change değerleri kontrol panel
üzerindeki indikatörlerden izlenir.

15
Manual mod

16