[gündem] [dosya]

04 2 2 i 46
ORTADOĞU'DAN Islâm "Asrın Karşı Kültür, Eleştirel Teori ve
İdrakine" Nasıl \p P - K İslâmcılık
Söyletilir? ¿ğ
PBFy •^
SUSAN BUCK - MORSS
M .KÜRŞAD f'-jâ -
ATALAR M İ m.
HF fsSr\ii
54
Eleştirel Teori ve
26 İslâmcılık
İslâmcılığın Beşeri Halleri, DİLAVER DEMİRAĞ
Yerlilik ve Modernlik
YASİN AKTAY

10 30
Said Halim
Arap Uyanışı ve "Tehlikeli
Paşa'dan
Kavşak"ta Suriye Politikası |
Günümüze
CEVAT ÖZKAYA
İslâmcıların
Bitmeye
14
Avrupa'yı Taşralaştırma Fikri:
Buhranları
SERKAN 64
YORGANCILAR Günahlardan Sakınmak İçin
Tarihçi Dipesh Chakrabarty ile
Söyleşi Hayâyı Kuşanmak
M. MURAT ŞAHİN ABDULLAH YILD IZ
 Sahibi
PINAR YAYINLARI
Tic. ve San. Ltd. Şti. Adına
İlhan Gündoğdu

Genel Yayın Yönetmeni

ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Cevat Özkaya

İda re Merke zi
Alay Köşkü Cad. Küçük Sk. Civan Han No: 6/3
Cağaloğlu - Fatih / İstanbul
Tel: (0212) 520 98 90
Fax: (0212) 527 06 77
www.umrandergisi.com
umran@umrandergisi.com
abone@umrandergisi.com

Tem silcilikler
Ankara: (0312) 435 94 48
.rsV.*7—7 7 ''
İzmit: (0542) 250 75 77
Trabzon: (0462) 321 95 44
Isparta: (0246) 223 24 87

Nasıl Abone O labilirsiniz?

i
I \V* u 1. Abone olm ak için b ir telefon açmanız yeterli.
Umran Dergisi'ne abone o lm ak ve a boneliğinizi
yenilem ek için 0212 520 98 90 nolu telefon

[yaşayan islam] [kültür-sanat] numarasını arayabilirsiniz.

2. abone@ um randergisi.com adresine isim,

70
Kadın,Tek
rw 81
"Kemalizm için
adres ve telefon b ilgile rinizi b ildirm ek suretiyle de
abone o labilirsiniz.
Abone Ücretleri
Yurt içi abone ücreti (1 yıllık): 60 TL (KDV dahil)

JL i
Yurt dışı abone ücreti (12 sayı, 1 yıllık):
Başına de, Atatürkçülük
Avrupa 60 EURO
METİN . için de 'Atatürk' ABD: 80 USD, Avustralya: 85 AUD
ÖNAL üstünlüğü sor- Abone Ücretini Nasıl Ödeyebilirsiniz?
MENGÜŞOĞLU gulanamaz bir 1- Kredi kartı numaranızı telefon ile bize
simge." bildirerek.

HİLAL KAPLAN 2- Bir PTT şubesine giderek POSTA ÇEKİ

74 hesabımıza ücreti yatırarak. (Lütfen posta çeki

üzerine abone adını yazmayı unutm ayınız.)
Kutlu Sefer
SELVİGÜL ŞAHİN 86 POSTA ÇEKİ HESAP NO: 654482
ALICI ADI: PINAR YAYINLARI TİC. SAN. LTD. ŞTİ.
Tek Parti Döneminde 3- Ayrıca aşağıdaki BANKA HESAP num aralarına da
Muhalefet abone ücretinizi ödeyebilirsiniz.
GÜNGÖR GÖÇER BANKA HESAP NUM ARASI
Garanti Bankası
Çemberlitaş Şb. TL Hesabı Ş.Kodu: 44

90 Hesap No: 6298359 (Pınar Yayınları Tic. San. Ltd. Şti.)

76
IBAN : TR95 0006 2000 0440 0006 2983 59
Bir Zamanlar Anadolu'da Fiya tı: 5 TL
Şehir ve Ali Düşmedikçe SÜLEYMAN CERAN
Görsel Yönetmen
Yarın Bekleyebilir Tekin Öztürk
ALİ EMRE
96 www.tekinozturk.com.tr

Baskı: Şenyıldız Matbaacılık

KİTAPLIK Gümüşsuyu Cad. No:3 Kat:1
78 Topkapı - İstanbul Tel: (212) 483 47 91

Üç İhtilal Çocuğu Yaygın Süreli. Ayda bir yayımlanır.

CİHAN AKTAŞ Y a y ım la n a n ila n la rın v e y a z ıla rın s o ru m lu lu ğ u
s a h ip le rin e a ittir.
Bu d e r g i b asın m e s le k ilk e le rin e u y m a y ı t a a h h ü t e d e r.
 GÜNDEM

Avrupa’yı Taşralaştırma Fikri:

Tarihçi Dipesh Chakrabarty ile Söyleşi
Avrupa... aslında 1914 sonrasında taşralaştı... artık yalnızca doğa bilimleri uluslararası bir yankıyı hızla oluşturabiliyor.
(Hans Georg Gadamer, 1977)
Batı kendisini söylem içerisinde bir araya getiren ancak aynı zamanda söylemsel olarak kurulan bir öznenin adıdır;
daima diğer coğrafya, topluluk ve halklardan siyasi ve iktisadi olarak üstün görünen coğrafya, topluluk ve halklarla kendisini
açıkça ilişkilendiren bir isimdir. Esasında tıpkı “Japonya” ismi gibidir ... bütün özellikleri aşm a dürtüsüne, bilfiil aşm a olmasa
da, sahip olma yeterliliği iddiasında bulunur. (Naoki Sakai, 1998)

Dipesh Chakrabarty post-kolonyal teori ve maduniyet çalışmalarına önemli katkılar yapm ış bir Bengalli
tarihçidir. Halen Chicago Üniversitesi Tarih, Güney Asya Dilleri ve Uygarlıkları ve Chicago Üniversitesi
Koleji’nde Lawrence A. Kimpton Üstün Hizmet Profesörüdür. Aynı zam anda Kalküta Sosyal Bilimler
Araştırmaları Merkezi’nde misafir öğretim üyesidir. Chakrabarty ayrıca Duke Üniversitesi Yayınları’nın çıkar­
dığı Kamusal Kültür (Public Culture) dergisinde editör olarak görev yapmaktadır. Habitations of Modernity:
Essays in the Wake of Subaltern Studies (2002), Provincializing Europe: Postcolonial Thought and Historical
Difference (2000), Rethinking Working-Class History: Bengal, 1890-1940 (1989), Cosm opolitanism (2002,
editör, Carol Breckenridge, Sheldon Pollock ve Homi K. Bhabha ile birlikte) ve Subaltern Studies (Cilt 9 için
editör, Shahid Amin ile birlikte) kitapları yayınları arasında sayılabilir.

ipesh Chakrabarty, baş­ Avrupa’nın tarihin kendisi tarafın­ saptadığı “insan ırkındaki ahlâki

D lığıyla ilgim izi

bir m akale yayınladınız,
sonra farklı zam anda yazdığınız
makaleleri aynı başlıkla kitaplaştır­
çeken
dınız. Biz dergimizin bu sayısı için
“Taşra” konusunu seçtik ve aklı­
m ızda Türkiye’deki merkez-çevre
ilişkilerini farklı bakış açılarından
tartışmak vardı. Siz bize çok farklı
bir yerden taşra, taşralaşm ak, taş-
ralaştırm ak m eselesini konuşm a
im kânını sundunuz. Şu soruyla
başlayalım isterseniz: “Avrupa’yı
Taşralaştırm ak” kitabınızda temel
meseleniz nedir?
Avrupa’yı Taşralaştırmak “Avru­
p a” diye adlandırdığım ız coğraf­
yaya dair bir kitap değildir. Bu
dan çoktan taşralaştırıldığını söyle­
yebiliriz. Tarihçiler uzunca bir süre­
dir m odern tarih içindeki sözüm
ona “Avrupa Çağı”nın yirminci yüz­
yaratılış” ya da Hegel’in aynı olayın
ciddiyetinde “dünya ruhuna” veri­
len ruhsatı (imprimatur) gördüğü­
nü hatırladığımızda geçmişle olan
yılın ortalarına doğru diğer bölge­ karşıtlık keskin görünür.
sel ve küresel yapılanm alara yerini
bırakmaya başladığını kabul ediyor­ Profesör Chakrabarty, sizin
lar. Avrupa tarihi “evrensel insanlık çalışma alanınızın Hindistan oldu­
tarihi” gibi bir şeyin cisimleşmiş ğu dü şü nü lürse, bu A vrupa’yı
hali olarak görünmüyor. Örneğin, Taşralaştırm a düşüncesinin sizin
Avrupa’nın önemli filozoflarının için istisnai bir anlamı var mı?
hiçbiri Francis Fukuyam a’nın Berlin Ben, arşivimi ve analiz sahamı
Duvarı’nın yıkılışında tüm insanlık oluşturan m odern Güney Asya tarih­
için ortak bir son gören “bayağılaştı­ çisi olarak yetiştim. Benim taşralaş-
rılmış Hegelci tarihselciliğini” açık­ tırmaya yahut merkezsizleştirmeye
tan paylaşm ış değildir. Kant’ın bir çalıştığım Avrupa, sosyal bilimlerde
zamanlar temkinli ancak içten bir devamlı olarak Güney Asya’daki
tasdik işaretiyle Fransız İhtilali’nde siyasi m odernliğin sorunlarını

• 1 4 1Umran ARALIK 2011


m uhatap alma gayretlerini barın­
dıran, birtakım gündelik düşünce
alışkanlıklarının klişeleşmiş ve kes­
tirme biçimlerinin derinliklerinde
göm ülü kalm ış hayali bir figürdür.
“Siyasi m odernlik” olgusunu -yani,
devletin m odern kurum ları eliy­
le yönetim, bürokrasi ve kapitalist
teşebbüsü- dünyanın hiçbir yerin­
de soykütükleri Avrupa’nın ente­
lektüel hatta teolojik geleneklerinin
derinliklerine dayanan kategorilerin
ve kavramların yardımına başvur­
m adan düşünm ek imkân dâhilinde
değildir. Vatandaşlık, devlet, sivil
toplum , kam usal alan, insan hak­
ları, kanun önünde eşitlik, birey,
kam usal ve özel arasında ayrım,
özne fikri, dem okrasi, halk egemen­
liği, sosyal adalet, bilimsel rasyona-
lite ve benzeri kavramların tümü
om uzlarında Avrupa tarihinin ve
düşüncesinin yükünü taşır. Siyasi
modernliği nihai biçimlerini Avrupa
Aydınlanması ve 19. yy.’da alan bu
kavramlar ya da ilişkili kavramlar
olm adan basitçe düşünemeyiz.
Bütü n bu an lattığın ızı
A vrupa’nın söm ürgeci m irasıyla
h esaplaşm ak olarak özetleyebili­
riz. Ancak siz bize tam olarak bu
hesaplaşm anın neresinde olduğu­
m uz konusunda daha som ut neler
söyleyebilirsiniz?
Bu kavram lar insani olanın
bir kaçınılm az -ve bir anlam da
zorunlu- evrensel ve seküler görü­
nüm ünü önüm üze koyuyor. 19.
Yüzyıl Avrupalı sömürgeci hem bu
Aydınlanma hümanizmini söm ür­
geleştirdiklerine vaaz etti, hem de
pratikte onları vaaz ettiği şeyden
yoksun bıraktı. Ne var ki bu görü­
nüm neticesi itibariyle güçlü oldu.
Sosyal adaletsizlik pratiklerinin
eleştirilerinin -Avrupa içinde ve
dışında- üzerine kurulacağı güçlü
Avrupa’yı Taşralaştırma Fikri
bir zemini tarihsel olarak sağladı.
M arksist düşünce ve liberal düşün­
ce bu entelektüel mirasın varisleri­
dir. Şimdi bu evrensel bir mirastır.
M odern Bengalli eğitimli orta sınıf
-ki bu benimde m ensup olduğum
ve tarihinden fragmanları kitabımın
son kısım larına doğru anlattığım
sınıftır- “zihinsel dünyası Batı ile
etkileşimleri sonucu dönüştürül­
m üş, her boyuttan tüm Asyalı top­
lumsal grupların ilki olan” Tapan
Raychaudhuri ile tanımlanmıştır. Bu
sosyal grubun m eşhur üyeleri -bazen
“m odern H indistan’ın babası” ola­
rak adlandırılan Raja Rammohun
Roy’dan, kom intern’de Lenin’le
atışan M anabendranath Roy’a
kadar- Avrupa A ydınlanm ası’nın
yaydığı rasyonalizm , bilim , eşit­
lik ve insan hakları gibi m otif­
leri içtenlikle benim sem işlerdir.
Kast sistem inin, kadınlara yöne­
lik baskının, H indistan’daki emek
ve m adun sınıf haklarının yeter­
sizliğinin -ve hatta söm ürgecilik
eleştirisinin kendisi bile- m odern
toplum sal eleştirileri, ancak Avrupa
Aydınlanm ası’nı kıtanın kendine
mal edişinin kısm en mirası olarak
görüldüklerinde düşünülebilirdir.
Hindistan Anayasası açıkça, m ese­
la Amerikan A nayasasında gök­
lere çıkartılan belli başlı evrensel
Aydınlanma değerlerinin tekrarıyla
başlar. Bunun yanında, Britanya
H indistan’ındaki “dokunulm azlık”
kurum unun en dişli eleştirmenler­
den birinin yazılarının bizi özgür­
lük ve insan hakları meselelerin­
deki bazı özünde Avrupalı fikirlere
götürdüğünü hatırlam akta fayda
vardır.
Ben de bu m irasın içinden
yazıyorum. Postkolonyal çalışm a­
lar neredeyse tanımı itibariyle, 18.
yy. Avrupa’s ında kalıba dökülm üş
olan ve insani bilimlerin temelini
oluşturan evrenselliklere -m esela
insanın ya da aklın soyut figür­
leri- bağlan m aya adanm ıştır.
Emperyalist Avrupa’yı “kendi insan
algısını inkâr etmekle” itham eden
Tunuslu felsefeci ve tarihçi Hichem
Djait’in yazılarında bu durum ken­
dini açıkça belli eder. Fanon’un
Aydınlanmacı insan fikrine -hem
de Avrupa emperyalizminin bu fikri
yerleşik-sömürgeci beyaz adam fik­
rine indirgemiş olduğunu bile bile-
sarılma çabası da bugün tüm post-
kolonyal düşünürlerinin entelektü­
el mirasının bir parçasıdır. Modern
siyasi m odernlik şartlarında bu
evrensellikleri hariç tutmanın kolay
bir yolu bulunm adığından, sonuçta
bir m ücadele ortaya çıkıyor. Bu
evrensellikler olm adan m odern sos­
yal adalet meselelerine işaret eden
sosyal bilimler diye bir şey olmazdı.
Avrupa düşüncesine olan bu bağ­
lanmanın bir sebebi de söz konu­
su Avrupa entelektüel geleneğinin
günüm üzde, hepsinin değilse bile,
çoğu m odern üniversitenin sosyal
bilimler bölüm lerindeki tek canlı
düşünce geleneği olmasıdır.
“Ölü” düşünce geleneklerimiz
ve “canlı” Avrupa düşünce gelene­
ğ i. .. “Canlı” derken tam olarak neyi
Umran ARALIK 2011115
 GÜNDEM
kastediyorsunuz? Üstelik böyle
keskin çizgilerle yapılmış ayrımlar
(Yerli vs Batılı) son otuz yılda yapı­
lan tartışm alar d üşünüldüğünde
biraz sorunlu değil mi?
“Canlı” ifadesini özel bir anlam­
da kullanıyorum . Yalnızca belli
başlı düşünce geleneklerinde çok
zaman önce göçüp gitmiş temel
düşünürler, sadece kendi zam an­
larına ait değil, bunun yanında bir
de bizim çağdaşlarım ızm ış gibi
m uam ele görürler. Sosyal bilim ­
lerde bunlar hep kendini “Batılı”
ya da “Avrupalı” olarak adlandı­
ran düşünce gelenekleri içerisinde
karşılaştığımız düşünürlerdir. Antik
Yunan’a dayanan “Avrupa entelek­
tüel m irası” diye anılan şeyin görece
yakın Avrupa tarihinin bir fabri­
kasyonu olduğunun farkındayım.
Ne var ki, fabrikasyon ya da değil,
sosyal bilimcilerin kendilerini için­
de buldukları düşünce soykütüğü
budur. Ne kadar üzücü olsa da,
Güney Asya’daki Avrupa söm ürge­
ciliğinin bir sonucu da bir zam an­
lar Sanskritçe, Farsça ve Arapça
dillerinde kesintiye uğram am ış ve
“canlı” olan entelektüel gelenekler
şim di çoğu -belki de her bir- sosyal
bilimci için tarihsel araştırmanın
konusu. Sosyal bilimciler bu gele­
neklere tarih gibi ölü muamelesi
yapıyorlar. Bir zamanlar derin teo­
rik düşünce ve sorgulam aya tabi
tutulm uş bu kategoriler şimdiler­
de kuram sal bir kökenden yoksun
olarak Güney Asya’daki gündelik
yaşam pratiklerine göm ülm üş gün­
delik kavramlar olarak var olsalar
da; Güney Asya’daki sosyal bilim­
cilerin pek azı, bu kavramları gün­
cel eleştirel düşünce kaynaklarına
dönüştürm elerine im kân sağlaya­
cak eğitime sahipler. Güney Asyalı
sosyal bilimciler, onları tarihselleş­
tirme ve Avrupa entelektüel bağla­
• 1 6 1Umran ARALIK 2011
mına oturtma ihtiyacı hissetmeden,
bir Marx ile bir Weber ile hararetli
bir tartışmaya girerler. Hatta bazen
-çok nadir olsa da- bu Avrupalı
düşünürlerin antik çağ, orta çağ­
daki ve erken m odern dönem deki
selefleriyle bile tartışmaya girerler.
Çok karam sar bir tablo çizdiniz.
Yine de sizin çıkardığınız büyük
resmi doğrulayacak deneyimler­
le sürekli karşılaşm ış bir sosyoloji
doktora öğrencisi olarak hak ver­
memem imkansız. Bütün bu anlat­
tıklarınızdan sonra, bir proje olarak
“Avrupa’yı taşralaştırm ak”tan ne
kastettiğinizi çok merak ettim.
D ün yada Batılı k ap italist
demokrasiler dışındaki ülkelerde­
ki nüfusun politikleşmesinin ya da
siyasi modernliğin gelişinin, tari­
hi siyasal olanın tarihinde derin
bir ironi m eydana getirir. Bu tarih
bizi 19. yy. Avrupa’sının m odern­
liğe içkin kavram larını, özellikle
iki kavramsal armağanını yeniden
düşünmeye davet ediyor. Bunlardan
ilki tarihselcilik -herhangi bir şeyin
anlaşılabilmesi için o şeyin hem
bir bütünlük hem de tarihsel geli­
şim i içinde düşünülm esi fikri-,
ikincisi ise siyasi fikrinin ta ken­
disidir. “Avrupa’yı taşralaştırm ak”
gibi bir projeye tarihsel olarak
imkân sağlayan şey Hindistan gibi
bir ülkedeki siyasi m odernlik tec­
rübesidir. Avrupa düşüncesinin
siyasi m odernlik örneğiyle çelişkili
bir ilişkisi mevcuttur. Bu düşünce
H indistan’da siyasi olanı ve tarihsel
olanı m eydana getiren çeşitli yaşam
pratikleri içinden düşünm em ize
yardımcı olm ada hem vazgeçilemez
hem de yetersizdir. Bu eşzamanlı
vazgeçilemezlik ve yetersizliği -hem
kuram sal hem de olgusal kayıtlar
üzerinden- araştırmak bu çalışma­
nın kendine biçtiği görevdir.
Çok yerinde bir ifade. Kişisel
olarak benim ve benim gibi bin­
lerce Türkiyeli sosyal bilim öğren­
cisinin derdini anlatan bir ifade
oldu: “Sosyal bilim düşüncesinin
vazgeçilemez ama yetersiz oluşu”.
Bu düşüncenin soykütüğünü çıka­
racak olsanız, hangi düşünürlerden
bahsedebilirsiniz? Ve son dönem
Fransız teorisi ile E. P Thom pson,
Eric H obsbawm gibi Marksist İngi­
liz tarihçiliği ile sizin gibi postko-
lonyal düşünürler arasındaki ente­
lektüel alışverişi nasıl tanımlamak
gerekir sizce?
Michel Foucault gibi postyapı-
salcı filozofların yazıları şüphesiz
tarihselciliğin küresel eleştirilerinin
yüzüne hafif bir fiske vurmuştur.
N e var ki, tarihselciliğin (ya da
siyasiliğin) postkolonyal eleştirileri
için basitçe Batı’nın postm odern ya
da postyapısalcı düşünürleri tara­
fından çoktan irdelenmiş eleştiriler­
den türetildiğini düşünm ek yanlış
olur. Aslında, böyle düşünm enin
bizzat kendisi tarihselcilik olur­
du; zira böyle bir düşünce “önce
Batı’da, sonra başka her yerde”
ifadesinin zamansal yapısını ancak
tekrar ederdi. Böyle söyleyerek,
tarihselciliğin Batı’daki çöküşünü
Jam eson ’un yaratıcı bir şekilde “geç
kapitalizmin kültürel m antığı” dedi­
ği şeyin sonucu olarak gören eleş­
tirmenler tarafından yapılan yakın
tarihli tarihselcilik tartışmalarının
değerini düşürm eye çalışmıyorum.
Bu tartışmalar, ne kadar değerli de
olsalar, Ü çüncü Dünya’daki siyasi
m odernlik tarihlerinin etrafından
dolaşıyorlar. M andel’den Jam eson’a
hiç kim se “geç kapitalizm i” itici
m otorun un Ü çüncü D ünya’da
olduğu bir sistem olarak görmüyor.
“Geç” kelim esi gelişm iş ülkelere
ve hâlihazırda “gelişm ekte” olarak
görülen ülkelere uygulandığında

çok farklı çağrışımları haizdir.
Dünyanın geri kalan kısmı üze­
rindeki etkisi yadsınm asa da,
“geç kapitalizm ” öncelikle geliş­
miş kapitalist dünyaya ait ola­
rak anlaşılan bir olgunun adıdır.
Kendilerini “geç kapitalizm in”
bazı tarifleri üzerine temellen­
diren Batı’lı tarihselcilik eleşti­
rileri, tarihselciliği bir düşünce
biçimi ve eski Avrupa söm ürge­
lerindeki siyasi m odernlik biçi­
mi olarak bir arada tutan derin
bağları gözden kaçırıyor. Tarih-
selcilik Avrupa’nın 19. yy.’da
dünyaya hükmetmesini m üm ­
kün kılmıştır. Kabaca diyebi­
liriz ki tarihselcilik, ilerleme
ya da “kalkınm a” ideolojisinin
19. yy.’dan beri aldığı önem­
li bir biçimidir. Tarihselcilik,
m odernlik ya da kapitalizmin
basitçe küresel görünm em esi­
ni, aksine bir yerden (Avru­
pa) türeyip sonra dışına doğru
yayılarak zamanla küreselleşen
bir şey olarak görünmesini sağ­
layan şeydir. Küresel tarihsel
zamanın bu “önce Avrupa’da,
sonra başka her yerde” biçimin­
deki yapısı tarihsel ciydi; Batılı
olmayan çeşitli milliyetçilikler
daha sonradan aynı anlatının
yerel sürümlerini, “Avrupa’yı”
yerel olarak yapılandırılm ış bir
m erkezle değiştirerek, ürete­
ceklerdi. Marx’ın “sanayileşme
bakım ından gelişm iş bir ülke,
kendisinden daha az gelişmiş
olana, ancak ve ancak onun
kendi geleceğinin görün tü­
sünü gösterir.” demesini sağ­
layan şey tarihselcilikti. Yine
Phyllis Deane gibi önde gelen
tarihçilere İngiltere’de ortaya
çıkan sanayileri, sanayi devriminin
başlangıcı olarak tanımlattıran şey
tarihselciliktir. Tarihselcilik böylece
■ Avrupa’yı Taşralaştırma Fikri
I muştur.
Postkolonyal çalışm alar nere­
deyse tanımı itibariyle, 18. yy.
Avrupa'sında kalıba dökülmüş
olan ve insani bilimlerin tem e­
lini oluşturan evrenselliklere -
mesela insanın ya da aklın soyut
figürleri - bağlanm aya adanmış­
tır. Emperyalist Avrupa'yı "kendi
insan algısını inkâr etm ek­
le" itham eden Tunuslu felse­
feci ve tarihçi Hichem Djait'in
yazılarında bu durum kendi­
ni açıkça belli eder. Fanon'un
Aydınlanmacı insan fikrine -hem
de Avrupa emperyalizminin bu
fikri yerleşik-söm ürgeci beyaz
adam fikrine indirgemiş oldu­
ğunu bile bile- sarılma çabası da
bugün tüm postkolonyal düşü­
nürlerinin entelektüel m irası­
nın bir parçasıdır. Modern siyasi
m odernlik şartlarında bu evren­
sellikleri hariç tutm anın kolay bir
yolu bulunm adığından, sonuçta
bir mücadele ortaya çıkıyor. Bu
evrensellikler olmadan modern
sosyal adalet meselelerine işa­
ret eden sosyal bilimler diye bir
şey olmazdı. Avrupa düşünce­
sine olan bu bağlanm anın bir
sebebi de söz konusu Avrupa
entelektüel geleneğinin günü­
müzde, hepsinin değilse bile,
çoğu modern üniversitenin sos­
yal bilimler bölümlerindeki tek
canlı düşünce geleneği olması­
dır.
Batı ve Batı-olmayan arasında var
olduğu farz edilen kültürel uzaklığa
(en azından kurum sal düzeyde) bir
ölçü olarak tarihsel zamanı koy-
Söm ürgelerde, m ede­
niyet fikrini m eşrulaştırmıştır.
“Önce Avrupa’da, sonra başka
her yerde” yapısındaki zam anda
söm ürge sakinlerine “başka her
yer” verilmiştir. Tarihselciliğin
bu devinimi Johannes Fabian’ın
“çağdaşlığın inkarı” dediği şey­
dir.
Bu bize pek aşina geliyor.
Tarihselcilik derken tam olarak
neyi kastettiğinizi biraz açabilir
misiniz?
“T arih selcilik ” terim inin
uzun ve karm aşık bir tarihi var­
dır. Hegel ve Ranke gibi birbi­
rine karşı ve birbirinden farklı
birçok düşünürün yazılarında
uygulanm ış olan tarihselci-
lik, kolay ve kesin tanımlara
elverişli değildir. Tarihselciliğin
mevcut kullanımı, tarihselciliğin
Stephen Greenblatt ve diğerle­
rinin öncülüğünü yaptığı “yeni
tarihselcilik” tarzı yoluyla yakın
zam anda yaptığı uyanışla birlik­
te değişikliğe uğramıştır. Tarihsel
kimliğin ya da vakanın bireysel­
liği ya da eşsizliği üzerine dik­
kat çekmedeki Rankeci ısrar ile
Hegelci-M arksist geleneğin ön
plana çıkardığı genel tarihsel eği­
limin idraki arasındaki gerilim
özellikle önemlidir. Günümüzde
bu gerilim, akadem ik tarihçi­
nin hünerini ve işlevini anlama
biçimimizin m iras alınmış bir
parçasıdır.
Tarihselciliği özel çalışm a
alanları olarak almış olan düşü­
nürlerin altını çizdiği noktalara
ve tarihçilik tanım larına bak­
tığım ızda, tarihselciliğin bazı
karakteristik özelliklere sahip bir
düşünce tarzı olduğunu söyleyebili­
riz. Tarihselcilik bize herhangi bir
şeyin doğasını anlayabilmemiz için
Umran ARALIK 2011117
 GÜNDEM
rak, aslında tarihin kendisini de
bir tür bekleme salonuna çeviriyor.
Tarihselcilik -ve hatta m odern A vrupa tarih düşüncesi- Hepimiz aynı varış noktasına doğru

A vrupalı olm ayan to p lu lu kla ra 19. yy.'da, birilerinin yol alıyorduk; ancak, bazıları diğer­
lerinden daha önce varacaktı diye
diğe rle rin e "h e n ü z d e ğ il" demesi biçim inde ulaşm ış­
iddia ediyor Mill. İşte tarihselci
tır d iyeb iliriz. John Stuart M ill'in klasik liberal fa ka t
bilinç böyle bir şeydi: sömürgelere
aynı zam and a tarihselci olan "Ö z g ü rlü k Ü zerine" ve
beklemeleri doğrultusunda bir tav­
"Tem sili Yö n e tim Ü zerine" denem elerini düşünelim .
siye. Mill’in öz-yönetim sanatı için
İki ya zıd a da "ö z-yö n e tim " ilkesini hüküm etin en
m utlak gerekli gördüğü tarihsel
gelişm iş biçimi o la rak görüyor; buna rağm en H intlilere bilinci, kam u ruhunu kazanm ak
ve A frik a lıla ra "ö z-yö n e tim " hakkı verilm esine karşı diğer yandan da bu bekleme sana­
ö zü n d e tarihselci sebeplerden dolayı karşı çıkıyor. tını öğrenmek içindi. Bu bekleme
M ill'in tarihselci iddiası böylece H intlileri, A frik a lı ve tarihselciliğin “henüz değil”inin
d iğe r "k a b a " m illetleri tarih in hayali bir beklem e gerçekleşmesiydi.
salonuna gönderiyor. Bunu yaparak, aslında tarihin 20. Yüzyıl söm ürge karşı­
kendisini de bir tü r beklem e salonuna çeviriyor. tı dem okratik talepleri, aksine,
hareketin zam ansal ufku olarak
“şim di” üzerinde ısrarla durdular.
onu tarihsel olarak gelişen bir entite lan tarafları dolayısıyla, dünyanın
Birinci Dünya Savaşı’ndan 5 0 ’ler
olarak görm emiz gerektiğini söyler. Marksist ve liberal algıları ile des­
ve 60’ların dekolonizasyon hare­
Yani, önce bir birey ve eşsiz bir teklenmiş tarihsel anlatılar için söz
ketlerine kadar, söm ürge karşıtı
bütün olarak -en azından imkânlar konusu kabul bilhassa doğrudur.
milliyetçilikler “şim di”nin aciliye-
dâhilindeki bir tür bütünlük-; sonra Yine söz konusu kabul “kapitaliz­
tiyle tanım landılar. Tarihselcilik
da zamanla gelişen bir şey olarak. min, sanayileşmenin, milliyetçiliğin
dünyadan yok olm uş değil; ancak
Tarihselcilik bu gelişm ede tipik bir ve benzerinin tarihi” biçimindeki
tarihselciliğin “henüz değil”i bugün
biçim de karm aşıklıklara ve zikzak­ tarih türündeki tanım/açıklamaların
demokrasi doğrultusundaki bütün
lara m üsaade eder. Tikeldeki geneli temelini oluşturmaktadır. hareketlerde izi bulunan, “şim di”
bulmaya çalışır ve herhangi bir tele­ Tarihselcilik -ve hatta m odern üzerindeki küresel ısrar ile bir ger­
oloji varsayımını gerektirmez. Ne Avrupa tarih düşüncesi- Avrupalı ginlik içinde var oluyor. Bu böyle
var ki, gelişme fikri ve gelişme süre­ olm ayan topluluklara 19. yy.’da, olm ak zorundaydı. Çünkü söm ürge
cinde belli bir miktar zamanın geç­ birilerinin diğerlerine “henüz değil” karşıtı hareketler kitlesel bir taban
tiği varsayımı, bu anlayış için kri­ demesi biçim inde ulaşmıştır diye­ arayışlarında, 19. yy. Avrupa libera­
tiktir. Gelişim anlatısının ve kavra­ biliriz. John Stuart Mill’in klasik lizmi standartlarında öz-yönetimin
mının kurucu öğesi olan bu “geçen liberal fakat aynı zam anda tarih- siyasi sorum luluğunu almak için
zam an”, Walter Benjamin’in meşhur selci olan “Özgürlük Üzerine” ve olabildiğince hazırlıksız görünecek
ifadesiyle, tarihin seküler, boş ve “Temsili Yönetim Üzerine” dene­ olan sınıfları ve grupları siyasi olan
hom ojen zamanıdır. Tarihsel süreç­ melerini düşünelim . İki yazıda ile tanıştırdılar. Bunlar köylüler,
teki süreksizlikler, kırılmalar ve yön da “öz-yönetim ” ilkesini h ükü­ işçiler, alt sınıflardan kadınlar ve
değişikliklerine dair eski ve yeni metin en gelişm iş biçim i olarak erkeklerdi, kısacası üçüncü dünya­
fikirler zaman zaman tarihselcili- görüyor; buna rağmen Hintlilere nın m adun sınıflarıydı.
ğin hâkimiyetine m eydan okusa da; ve Afrikalılara “öz-yönetim” hakkı Bundan dolayı, tarihselciliğin
yazılı tarihin çoğunluğu son derece verilmesine karşı özünde tarihselci eleştirisi Batılı olm ayan toplum -
tarihselci kalmaktadır. Bu demek sebeplerden dolayı karşı çıkıyor. lardaki siyasi m odernlik m eselesi­
oluyor ki, yazılı tarih hâlâ araştırma Mill’in tarihselci iddiası böylece nin merkezine yönelmiştir. Avrupa
nesnesini içsel olarak bütünlüklü ve Hintlileri, Afrikalı ve diğer “kaba” siyasi ve sosyal düşüncesi ancak
zamanla gelişen bir şey olarak kabul milletleri tarihin hayali bir bekleme aşamacı (stagist) tarih kuramının
ediyor. Klasik tarihselcilikten ayrı­ salonuna gönderiyor. Bunu yapa­ -basit evrimsel şemalardan “eşitsiz

• 1 8 1Umran ARALIK 2011


kalkınm anın” karm aşık anlayışları­
na değişen- bir biçimine başvurarak
m adun sınıfların siyasi m odernliği­
ne yer açmıştır. Bu çok ta mantıksız
bir kuram sal iddia değildir. “Siyasi
m odernlik” eğer sınırları çizilmiş
ve tanımlanabilir bir olgu olacak
olsaydı, bu olgunun tanımını sos­
yal ilerleme için bir ölçü olarak
kullanm ak mantıksız olmazdı. Bu
düşüncede, bazı insanların diğerle­
rinden daha az m odern olduğu ve
bu daha az m odern olanların siya­
si modernliğin tam üyeleri olarak
tanınabilmeleri için bir hazırlık ve
bekleme safhasına ihtiyaç duyduk­
ları daim a gerekçesiyle söylenebilir.
Ne var ki, bu tam da söm ürgeci­
nin iddiasıydı -sömürge milliyet­
çisinin karşısına kendi “şim di”sini
çıkardığı “henüz değil”. Ü çüncü
dünyada siyasi modernliğin başa­
rılması ancak Avrupa sosyal ve siya­
si düşüncesi ile çelişkili bir ilişki
içinde gerçekleşebilirdi. Milliyetçi
elitlerin sıklıkla kendi m adun sınıf­
larına Avrupa siyasi m odernlik
fikrinin temel aldığı aşamacı tarih
kuramını tekrarladığı doğrudur- ve
siyasi yapılar izin verdiğinde hâlâ
yapıyorlar. Ne var ki, m odern önce­
si, m odern olmayan ya da m odern
arasındaki farkların herhangi bir
aşamacı ya da tarihselci ayrımının
-kuramsal olm asa da- pratik bir
reddi için, milliyetçi mücadelelerde
iki gerekli gelişm e vardı. Avrupa’nın
“bekleme odası” biçimli tarih anla­
yışını söm ürgenin “öz-yönetimden”
mahrum bırakılması için bir m eş­
rulaştırm a olarak görüldüğünde,
milliyetçi elitin bunu kendiliğinden
reddetmesi bunların ilkiydi. Diğeri
ise, ulusun siyasi yaşamının tam
bir üyesi olarak 20. yy. köylüsü
olgusuydu (yani, ilkin milliyetçi
harekette, akabinde bağım sız ulu­
sun bir vatandaşı olarak). Köylü
Avrupa’yı Taşralaştırma Fikri
söz konusu tam üyeliği, bu şekilde
vatandaşlığın kavram sal ya da dokt-
rinal doğrultudaki resmi eğitimin­
den geçmeden önce elde etmiştir.
Söz konusu tarihselci tarihin mil­
liyetçi reddinin çarpıcı bir örneği de
hürriyetin elde edilmesinin hemen
akabinde Hindistan demokrasisini
“evrensel yetişkin oy hakkı” üzerine
kurm a yolundaki karardır. Bu doğ­
rudan Mill’in emrinin ihlaliydi. Mill
“Temsili Yönetim Üzerine” deneme­
sinde “genel eğitim, genel oy kul­
lanma hakkından önce gelmelidir”
demişti. Daha sonra H indistan’ın
ilk başbakanı olacak olan Sarvepalli
Radhakrishnan, resmi bağımsızlığın
arifesinde halkın Kurucu Meclis’i
huzurunda yeni anayasayı savu­
nurken, Hindistan halkının kendi
kendini yönetm eye henüz hazır
olmadığı düşüncesine karşı çıkm ış­
tı. Okuryazar ya da değil, ona göre
tüm Hint halkı kendi kendini yönet­
meye uygundur. Bu Hindistanlıların
Avrupa tarihselci düşüncesi eliy­
le yerleştirildikleri hayali bekleme
odasının hüküm süzleştirilm esinin
işareti değilse nedir. Tarihselciliğin
bugün hâlâ Hint devletinin kalkın­
macı tasavvurunda ve pratiklerinde
canlı ve güçlüdür. Ancak, beş sene­
de bir -ya da bu aralar olduğu gibi
daha sık olarak- Hindistan tarihsel
zaman tasavvurunu bir kenara ite­
cek biçim de seçmen dem okrasisi­
nin siyasi başarısını elde ediyor.
Hindistan gibi bir eski söm ürge
ülkesinde siyasi modernliğin tarihi
ve doğası, vatandaş olarak köylü­
nün ya da m adunun iki yönü ara­
sında bir gerilim yaratıyor. Vatandaş
olabilmesi için eğitilmesi gereken
ve bundan dolayı tarihselci zamana
ait olan köylü bunların birincisidir.
Diğeri ise resmi eğitim den yok­
sun olmasına rağmen hâlihazırda
vatandaş olan köylüdür. Söz konu­
su gerilim, Homi Bhabha’nın milli­
yetçiliğin pedagojik ve performatif
diye kullanışlı bir biçim de tanım­
ladığı iki yönü arasındaki gerilim
ile akrabadır. Pedagojik tarzdaki
Milliyetçi tarihyazım , “akrabalık,
tanrılar ve sözde doğaüstü” üzerine
olan vurgusuyla, köylünün dün­
yasını anakronik olarak resmeder.
Hâlbuki “u lus” ve siyasi olan da
dem okrasinin karnivalesk görü­
nümlerinde icra edilir (perform):
isyanlar, protesto yürüyüşleri, spor
m üsabakaları ve evrensel yetişkin
oy hakkı. Soru şu: köylü ya da
m adun, “burjuva-vatandaş” olmak
için herhangi bir “hazırlık” çalış­
m ası yapm ak zorunda olm adan,
Britanya yönetimine karşı milliyetçi
hareketin ya da beden siyasetinin
tam teşekküllü bir üyesi olarak siya­
setin m odern alanında kendi hesa­
bına ortaya çıktığı zamanlarda siyasi
olanı nasıl tasavvur ederiz?
Köylü derken bir sosyoloji
öğrencisi olarak anlamam gereken­
den daha fazlasını kastediyorsunuz
sanki. Tam olarak “köylü” sizin
postkolonyal lügatçenizde neye
karşılık geliyor?
Benim kullanım ım da “k öylü”
kelimesinin, bir sosyologun aklına
gelen köylüden daha fazlasına teka­
bül ettiğini açıklığa kavuşturmam
gerekir. O anlamı da kastediyo­
rum, fakat aynı zam anda kelimeye
daha geniş bir anlam yüklüyorum.
“Köylü” burada, H indistan’daki elit­
ler ve devlet kurumları üzerinde
bile sürekli olarak etkisi bulunan,
görünüşte kırsal olan, m odern ve
seküler olmayan her türden ilişkiler
ve yaşam pratikleri için bir kısaltma
işlevi görüyor. “Köylü”, Hint kapi­
talizmi ve m odernliğinde burjuva
(Avrupalı anlamda) olmayan her şey
için kullanılıyor.
Umran ARALIK 2011119
 GÜNDEM
Köylünün siyasi olanın çoktan
bir parçası olduğu bir bağlam da
tarihsel olanın ve siyasi olanın
nasıl kavramsallaştırılacağı sorunu,
M aduniyet Çalışm alarının tarih-
yazım projesini yönlendiren kilit
sorunlardan biridir. Bana göre,
örneğin, M aduniyet Çalışm aları,
İngiliz dilindeki Marksist tarihyazı-
mının geçerli geleneklerinde kulla­
nıldığı şekliyle “siyasi” kavramının
kendisinden derin bir rahatsızlık
hissini belli ederek kariyerine baş­
lamalıydı.
Eric H obsbaw m ’ın “siyaset önce­
si” (pre-political) kavramı, köylü­
nün m odern siyasi alana girerek
Avrupalı siyasi düşüncesine mey­
dan okum asına cevap yetiştirmede,
tarihselci Marksist düşüncenin ne
kadar ileri gidebileceğinin ipuçlarını
veriyor. H obsbawm üçüncü dünya
siyasi modernliğine özgü olan şeyin
farkındaydı. “Yüzyılımızı tarihin
en devrimci yüzyılı” yapan şeyin
köylülerin “siyasi bilinç kazanm ası”
olduğunu seve seve kabul ediyordu.
Ne var ki, gözleminin, hâlihazırda
kendi analizinin altında yatan tarih-
selcilik için ne anlam a geldiğini
kaçırıyordu. Akrabalık, din ve kast
sistemi üzerinden düzenlenen ve
insanların yanı sıra tanrıları, ruh­
ları ve doğaüstü varlıkları aktör
olarak içeren köylülerin eylemleri,
-H obsbaw m ’a göre- siyasi olanın
seküler-kurum sal mantığı ile uzlaşa-
m am ış bir bilincin belirtisi niteliğin­
dedir. H obsbawm köylüleri “kendi­
lerini ifade etmek için henüz bir dil
bulam am ış ya da yeni yeni bulmaya
başlam ış siyaset öncesi insanlar”
olarak tanımlıyor. “Kapitalizm onla­
ra dışarıdan, sinsice anlam adıkla­
rı iktisadi güçlerin müdahalesiyle
geliyor.” H obsbaw m ’ın tarihselci
dilinde, 20. yy. köylülerinin sosyal
hareketleri “arkaik” kalmıştır.
• 2 0 | Umran ARALIK 2011
Tarihselciliğin M arksizm ’e içkin
olduğunu m u söylüyorsunuz?
Batı’nın Marksist entelektüelle­
ri ve başka yerlerdeki takipçileri,
m odern öncesi aşam adan m odernli­
ğe doğru olan genel tarihsel hareket
fikrini elden bırakm adan, Avrupa
ve diğer yerlerdeki kapitalist dönü­
şüm ün “tam am lanm am ışlığının”
ispatını kabul etmelerine im kân
sağlayacak türlü karm aşık taktikler
geliştirmişlerdir. İlk elde, bu tak­
tikler, eski, şim di gözden düşm üş
ve bazen Marx’ın kendi yazılarında
bile bulunan 19. yy.’ın evrimci para­
digmalarıdır; “artıklar” ve “kalıntı­
lar” dili. Fakat ortada sadece bu tak­
tikler değil, her biri “dengesiz kal­
kınm anın” çeşitlemeleri olan diğer
taktikler de vardır. Neil Smith’in
de gösterdiği gibi, bunlar Marx’ın
Siyasi İktisadın Eleştiri’s indeki “eşit­
siz kalkınm a oranları” fikrinden ve
Lenin ile Troçki’nin kavramı daha
sonraki kullanım larından türetil­
miştir. Mesele şu ki, ister “eşit­
siz kalkınm a”, ister Ernst Bloch’un
“eşzamanlı olm ayanın eşzam anlı­
lığı” ya da her ne kadar Althusser
tarihselciliğe açıktan karşı çıksa da
Althusserci “yapısal nedensellik”
kavramından bahsetsinler; bu tak­
tiklerin tümü düşüncelerinin doğ­
rultularında tarihselcilik unsurları
bulunduruyorlar.
İngiliz M arksist tarihçileri ile
aranıza açık bir mesafe koydunuz.
Bunu biraz daha açar mısınız?
Köylü bilincinin “siyasi önce­
si” olduğu fikrini açıktan eleş­
tiren Ranajit G uha, m odern
H indistan’daki kolektif köylü eyle­
minin doğasının, “siyasi” katego­
risini Avrupa siyasi düşüncesinin
söz konusu kategoriye getirdiği
sınırların çok ötesine götürdüğü­
nü öne sürm üştü. Köylünün ve
efendilerinin dâhil olduğu siyasi
alan m oderndi -zaten milliyetçilik
öz-yönetimi amaçlayan m odern bir
siyasi hareketten başka ne olabi­
lir ki?-; yine de siyasinin m odern
kavranışının özünde olan seküler-
rasyonel hesapların mantığını takip
etmiyordu. Söz konusu köylü-ama-
m odern siyasi alan, tanrıların, ruh­
ların ve diğer doğaüstü varlıkların
etkisinden yoksun değildi. Sosyal
bilimciler bu tür etkileri “köylü ina­
nışları” başlığında sınıflandırabilir;
ancak “vatandaş olarak köylü” sos­
yal bilimlerin ontolojik varsayım la­
rında yer almaz. Guha’nın ifadesi
bu konuyu m odern kabul ediyor;
yine de, aynı sebeple köylülerin
siyasi davranışlarını ya da bilinçle­
rini “siyasi öncesi” olarak niteleme­
yi reddediyor. Köylünün m odern­
leştiren söm ürge dünyasında bir
anakronizm olm ak yerine, söm ür­
geciliğin gerçek çağdaşı, söm ürge
yönetim inin H indistan’a getirdiği
modernliğin temel bir parçası oldu­
ğunda ısrar ediyor. Guha’ya göre,
köylülerin dünya üzerindeki iktidar
ilişkilerini okumaları hiçbir şekilde
gerçek dışı ya da gerici değildir.
Benim A vrupa’yı taşralaş-
tırma iddiam doğrudan bu pro­
jeyle ilişkim den kaynaklanıyor.
H indistan’daki siyasi modernliğin
tarihi Batı M arksizm i’nin elinde
hazır bulunan sermaye ve milli­
yetçilik çözümlemelerinin basit bir
uygulamasıyla yazılamaz. Topluma
burjuva görünüm ü verm ek için,
bazı milliyetçi tarihçiler gibi, geri­
leyen bir sömürgeciliğin hikâyesi
devasa bir milliyetçi hareketin kar­
şısına konulamaz. Çünkü Guha’nın
ifadesiyle, Güney Asya’da Marksist
meta-anlatılarının Avrupa burjuva­
zisine tekabül eden bir sınıf yoktu
-yani kendi çıkarlarını herkesin
çıkarları gibi gösterecek egemen

bir ideoloji üretebilecek bir sınıf.
H indistan’daki söm ürge dönem i
aslında kapitalizm di. Ancak tar­
tışm asız bir hegem onyaya sahip
burjuva ilişkilerinden yoksundu.
Egemen burjuva kültürü olmayan
kapitalist bir hâkimiyetti- ya da
Guha’nın m eşhur ifadesiyle “hege-
m onyasız üstünlük”.
Tarihsel zamanın doğası radikal
bir şekilde sorgulanm azsa, iktida­
rın çoğul tarihini anlayamayız ve
H indistan’daki m odern siyasi özne­
nin açıklayamayız. İnsanlar için
sosyal açıdan adil gelecek tahayyül­
lerinde, biricik, hom ojen ve seküler
bir tarihsel zaman sorgusuz sualsiz
kabul edilmektedir. Modern siya­
set, çoğu zaman bölünm ez tarihsel
zamanın bir dur durak bilmeyen
ifşası bağlam ında ortaya çıkan insa­
nın egem enliğinin hikâyesi ola­
rak meşrulaştırılır. Ben bu görü­
şün söm ürge ve söm ürge sonrası
H indistan’ındaki siyasi modernlik
şartları hakkında düşünm ek için
yeterli bir entelektüel kaynak olma­
dığını iddia ediyorum. Siyasi ve sos­
yal olanın seküler kavranışlarında
bulunan iki ontolojik varsayım dan
uzaklaşm am ız gerekir. İlki insanın
diğer her türden zamanı kuşatan
biricik ve seküler bir tarihsel zam a­
nın içinde varolduğudur. Güney
Asya’daki sosyal ve siyasi m odern­
lik pratiklerini kavram sallaştırm a
görevi tam tersi yönde bir varsayım
yapmamızı gerektiriyor bana göre:
tarihsel zamanın bütünlüklü olma­
dığı, kendi içinde bile zıvanadan
çıkmış olduğu varsayımını. Modern
Avrupa siyasi düşüncesi ve sosyal
bilimlerde dolaşan ikinci varsayım­
sa, insanın ontolojik olarak tekil,
tanrıların ve ruhların son kertede
“sosyal olgular” olduğu ve sosyal
olanın bir şekilde onları önceledi-
ğidir. Ben ise öte yandan sosyal ola­
Avrupa’yı Taşralaştırma Fikri
Avrupa'yı taşralaştırma projesi de şimdi ortak miras olan
ve hepimizi etkileyen bu düşüncenin marjinlerinden ve
marjinleri için nasıl yenilenebileceğini araştırma göre­
vidir. Tabi yine marjinler de m erkezler kadar çoğul ve
çeşitlidir. Dünyanın belli bölgelerindeki söm ürgeleştiril­
me ve aşağılanm a tecrübelerinden bakıldığında Avrupa
farklı görünüyor. Güneydoğu Asya, Doğu Asya, A frika
ve Pasifik çalışanların çalışmalarında sömürge sonrası
meselesine bile birden çok ve ihtilaflı konum lar veril­
miştir. Yine de Avrupa'nın konumları ne kadar çoklu ve
söm ürgecilikler de çeşitli olursa olsun; Avrupa merkezci
tarihlerin ötesine geçmek, coğrafi sınırların ötesinde
paylaşılan bir problem olarak öylece duruyor.
nın mantıksal önceliği varsayımını çoklu ve sömürgecilikler de çeşit­
hesaba katm adan düşünm eye çalı­ li olursa olsun; Avrupa merkezci
şıyorum. Ampirik olarak, insanların tarihlerin ötesine geçmek, coğra­
kendilerine eşlik eden tanrılar ve fi sınırların ötesinde paylaşılan bir
ruhlar olm adan var olduğu hiçbir problem olarak öylece duruyor.
toplum bilmiyoruz. Söm ürge sonrası çalışm aları
A vrup a’yı taşralaştırm an ın dünyasındaki kilit mesele şudur:
Avrupa düşüncesini inkâr etme ya Kapitalist m odernlik problemi artık
da ıskartaya çıkarma projesi olm a­ sadece Avrupa’daki m eşhur “geçiş
dığı herhalde şim diye kadar açıklığa tartışmaları”nda olduğu gibi tarih­
kavuşmuştur. Batı dışı toplumlar- sel “geçiş”in sosyolojik problemi
daki siyasi m odernlik tecrübele­ olarak değil; aynı zam anda “tercü­
ri üzerine düşünm em ize yardımcı m e” problemi olarak da görülm e­
olm ada, Avrupa düşüncesi hem lidir. Sömürge sonrası çalışmaları
kaçınılm az hem de yetersizdir. bu kadar küreselleşm eden önce,
Avrupa’yı taşralaştırma projesi de çeşitli yaşam biçimleri, pratikleri
şim di ortak miras olan ve hepimizi ve anlayışlarının son derece Avrupa
etkileyen bu düşüncenin marjinle- kökenli evrenselci siyasi-kuramsal
rinden ve marjinleri için nasıl yeni­ kategorilere tercüme süreci, birçok
lenebileceğini araştırma görevidir. sosyal bilimciye sorunsuz bir teklif
Tabi yine marjinler de merkezler gibi gelmediği zamanlar olmuştu.
kadar çoğul ve çeşitlidir. Dünyanın Sermaye gibi analitik bir kategori
belli bölgelerindeki sömürgeleştiril­ olarak görülen şeyler, bizzat içinden
me ve aşağılanma tecrübelerinden kaynaklanm ış olabileceği Avrupa
bakıldığında Avrupa farklı görü­ tarihi fragmanını aşm ış olarak anla­
nüyor. Güneydoğu Asya, Doğu şılıyordu. En fazla, “kaba” olarak
Asya, Afrika ve Pasifik çalışanla­ kabul edilen bir tercümenin anlama
rın çalışmalarında söm ürge sonra­ görevi için yeterli olduğu varsayılı­
sı meselesine bile birden çok ve yordu.
ihtilaflı konum lar verilmiştir. Yine Profesör Chakrabarty, söyleşi
de Avrupa’nın konumları ne kadar için çok teşekkürler.
Umran ARALIK 2011121