I.

ÜNİTE

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

a. Türk Adının Anlamları

Wambery Türemek
Doerfer Devlete bağlı halk
Kaşgarlı Mahmut Olgunluk Çağı
İran kaynakları Güzel insan
Çin kaynakları Miğfer
Ziya Gökalp Kanun, Nizam sahibi, Töreli
Diğer Güçlü, Kuvvetli, Yalnız insan

b. Orta Asya Kültür Merkezleri

ANAV Orta Asya’daki en eski kültür merkezi

AFANESYOVA En eski Türk kültür merkezi
TAGAR En gelişmiş kültür merkezi
ANDRONOVA Türklerin atalarının bulunduğu kültür merkezi
KARASUK Demir madeni ilk işlendiği yer
KELTEMİNAR Yerleşik yaşama geçildiğini gösteren kültür merkezi

NOT: Türk adı ilk defa Çin yıllıklarında, Türkiye adı ise ilk defa Bizans kaynaklarında
görülmüştür.

c. Türk Göçlerinin Nedenleri d. Türk Göçlerinin Sonuçları

Kuraklık, kar fırtınaları, kıtlık
Çin ve Moğol baskısı
Yeni yerler görme isteği
Türk Cihan hakimiyeti mefkuresi (ideali)
Hızlı nüfus artışı ve kaynakların tükenmesi
Boylar arası mücadele
Türk kültürü geniş alanlara yayıldı
Türklerin dil ve din yapıları değişti.
Türk tarihinin bir bütün içinde
incelenmesi zorlaştı.
Yeni Türk devletleri kuruldu

NOT: Kuzeybatı Afrika’ya bir göç hareketi olmamıştır.

e. İskitler (Sakalar)

Bilinen ilk Türk boyudur.

Alp Er Tunga en bilinen ve en önemli hükümdarıdır.
Tomris Hatun bu boyun bilinen ilk kadın hükümdarıdır.
Amazon adında kadın savaşçılar yetiştirmişlerdir.
Atı evcilleştirdiler.
Üzengiyi icat ettiler.
Bozkırın kuyumcuları olarak tanındılar.
Balbal taşları diktiler.
Hayvan üslubunu kullandılar.

f. Asya Hun Devleti

Kurucusu Teoman, başkenti Ötüken’dir.

En bilinen ve en ünlü hükümdarı Mete Han’dır. Uyarı: 26 Türk kavmini kendine bağladı.
Orta Asya’da Türk siyasi birliğini sağlamıştır. Vatan sevgisinden bahseden ilk Türk
hükümdarı Metehan’dır. Asimile olmamak için Çin’i topraklarına katmamıştır.

NOT: Ötüken kutsal bölge, toprak ana gibi unvanlara sahiptir. Çünkü başka milletlere de
başkentlik yapmıştır.

NOT: İlk Türk- Çin antlaşması Kuzey Şansi Antlaşmasıdır.

Kiok zamanından itibaren Çine karşı bir özenti hayat başladı. Sonrasında Asya Hun Devleti
2’ye ayrıldı.
Çiçi kardeşi Hohanye’ nin Çine bağlanma teklifini gülünç ve utanç verici bulmuştur.
Kuzey Hunları Balamir önderliğinde kavimler göçünü başlattı.

g. Kavimler Göçünün Sonucu

Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı.

Avrupa Hun Devleti kuruldu.
Feodalite (Derebeylik) ortaya çıktı.
Skolastik düşünce ortaya çıktı.
Hristiyanlık yayıldı.
Avrupa’nın bugünkü etnik yapısı oluştu.
İlk çağ kapandı. Orta Çağ açıldı.
Türk kültürü Avrupa’ya yayıldı.

h. Avrupa’ya Göç Eden Türk Boyları ve Kurulan Türk Devletleri

h.1 Avrupa Hun Devleti (374-469)

Kurucusu Balamir’dir. Macaristan’da kuruldu.

Uldız zamanında Anadolu’ya ayak basıldı.
Doğu Roma ile Margos ve Anatolyus Antlaşmaları imzalandı. Atilla Roma’ya sefer
düzenledi ancak Romayı almaktan vazgeçti.
 -Papa I. Leon ricası,
-Romanın kutsal sayılması
-Büyük Romanın gücünün kırıldığına inanılması
-Sasaniler üzerine sefer düzenlemek istemesi

NOT: Atilla ‘’Cesur Kavimlerin Efendisi’’, ‘’ Tanrının Kırbacı’’, Nibelungen Destanı

‘’Etzel’’ olarak geçer.

h.2 Avarlar (562- 805)

Bayan Han tarafından kurulmuştur.

Juan Juan Türkleri/ Aparlar olarak bilinir.
Hem Orta Asya’da hem Avrupa’da devlet kurdular.
Üzengiyi icat etmişlerdir.
Germen kültürünü etkilemişledir.
Frenk saldırıları sonucunda yıkılmışlardır.
619-626 yılında Sasaniler ile birlikte İstanbul’u kuşatmışlardır.

NOT: İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.

h.3 Uzlar

Hristiyan Oğuz’a denir.

Bizans’ta ücretli askerlik yapmışlardır.
Malazgirt Savaşında taraf değiştirmişlerdir.
Gagavuz Türkleri olarak devam etmektedir.

h.4 Peçenekler

Devlet kurmadılar, boy halinde yaşadılar.

Bizans’ta ücretli askerlik yaptılar.
1071 Malazgirt savaşında taraf değiştirdiler.

h.5 Macarlar

Kurucuları Arpad’dır.
Zamanla Hristiyanlaştılar.
2008’de Türk kurultayı düzenlediler.
Soyları Atilla’ya dayanmaktadır.

h.6 Bulgarlar

Kelime anlamı karışık demektir.

Zamanla ikiye ayrıldılar.

-Tuna Bulgarları

Barış Han zamanında Hristiyan olmuştur.

Çar unvanı kullandılar.
Simon adında bir hükümdarı vardır.

- İtil Bulgarları

Almış Han zamanında İslamı kabul ettiler.

İbni Fadlan ‘’RİHLE’’ adlı eserinde İtil Bulgarlarını anlatır.
Doğu Avrupa (Avrupanın Kuzeyinde) Türk İslam kültürünün temellerini attılar.

h.7 Hazarlar

Barış, güven ve serbest dolaşan, yolundan sapan anlamına gelir.

Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk devletidir.
Emeviler saldırınca ücretli asker tutmaya başlamıştır.
Kürk yolunu kullandılar.
Türgişler ve Hazarlar birlikte mücadele etmiştir.
Hazz adı verilen yöneticiler atandı. Ayrıca ‘’PAX HAZARİA’’ (Hazar Barış Çağı)
yaşadı.
Hakimler Heyeti görev yaptı.
Polonya’da Karaim, Karaçay adında yaşamaktadırlar.

h.8 Sibirler

Yoldan sapan anlamına gelir.

Sibirya’ya ismini verenlerdir.

h.9 Kıpçaklar

Kelime manası ‘’Sarı, sarımtrak’’tır.

Karadeniz’in kuzeyinde yaşadılar.
Bölge ‘’Dest-i Kıpçak’’ olarak bilindi.
Ruslarla yaptıkları mücadele İgor Destanına, Oğuzlar ile yaptığı mücadele ise Dede Korkut
Hikayelerine konu olmuştur.
Codex Cumonius adında bir sözlük hazırlamışlardır.
Altınorda Devletinin Türkleşmesinde etkilidir.
Romenleri din ve dil yapıları ile etkilediler.
Eyyübi ve Memlüklülerin ordularında görev yaptılar.

Orta Asya’da Kalan Diğer Türk Boyları ve Kurulan Türk Devletleri

1. Köktürkler (552-659)
-
Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
Kurucusu Bumin Kağan’dır. Merkezi Ötüken’dir.
Orta Asya’da Hunlardan sonra ikinci kez Türk birliği sağlanmıştır.
Bumin Kağan ‘’İl Kağan’’ unvanıyla tahta çıktı.
İpek yolu mücadelesi için Köktürkler Sasaniler ile işbirliği yaparak Akhunlara son
verdi. Daha sonra Köktürkler, Bizans Devleti ile işbirliği yaparak Sasanilerle mücadele
etmiştir.
Orta Asya’da Bizans’a ilk elçi göndererek diplomatik ilişki başlatan devlet Köktürk
devlettir.
Topa Kağan Budizmi anlatmaya çalışmıştır.
En parlak zamanı Mukan Kağan zamanıdır.

Köktürk- Sasani işbirliği = Akhunlar yıkılmıştır.

Köktürk- Bizans işbirliği = Sasanilerle mücadele

NOT: Türklerin ilk milli istiklal ayaklanması Kürşat Ayaklanmasıdır.

2. Kutluklar (II. Köktürkler) (682-744)

Kurucusu Kutluk Kağan’dır. Merkezi Ötüken’dir.

Orhun Abideleri oluşturulmuştur.

NOT: Kutluk Kağan’a derleyen, toplayan manasında İLTERİŞ unvanı verilmiştir.

Kapgan Kağan yaptığı seferlerle DEMİR KAPI’ ya ulaşmıştır.

Bilge Kağan zamanında devlet toparlanmıştır.
Uygur, Karluk ve Basmiller tarafından yıkılmıştır.

3. Uygular

Kelime manası akraba, müttefik, şahin gibi dolaşan hücum eden.

Kutluk Bilge Kül Kağan kurucusudur.
Merkezi Karabalsagundur.
En parlak zamanlar Moyen Çor zamanıdır. Bögü Kağan zamanında Manihaizm’i kabul
ettiler.
- Savaşçılık duygularını yitirecekler.
- Tarım yaparak yerleşik yaşama geçtiler.
- Şehir, saray ve tapınaklar yapıldı.

Not: Uygurlardaki bu yapılanma Selçuklu ve Osmanlı’da külliyenin kaynağını teşkil etmiştir.

NOT: Şehirlere ‘’balıg’’ adı verilmiştir.

- Ay, kün, ışık anlamlarına gelen unvanla var

- Resim sanatı gelişmiştir.

Not: Ressama ‘’Bedizci’’ duvar resmine ‘’Fresko’’ denir.

- Harf hareketli matbaa getirilmiştir.

Kütüphane kurdular.
İlk defa örgün eğitimi başlattılar.
Not: İlk defa eğitim Asya Hunlarında başlamıştır.

İlk defa orta oyunu (tiyatro) buldular.

Pandomim, Şan, Operayı buldular.
Töreleri yazılı hale getirdiler.
İlk defa minyatür sanatını buldular.
İlk defa Ças adı verilen kağıt para kullandılar.
İlk defa faizle borç para vererek bankacılığı başlattılar.
İlk defa vakıf kurdular.
Velayetname, vasiyetname gibi hukuk kuralı işlettiler
İlk defa Nişa veya Nişadır (Uygur tuzu) ihraç ettiler.
Akupuntur ve çiçek aşısı yaptılar.
Talas savaşında eserleri batıya taşındı.
Moğollar Uygulara ‘’benim hocam’’ diye hitap ettiler.
Zamanla ikiye ayrıldı.Sarı ve Turfan Uyguları diye ikiye ayrıldı.

4. Kırgızlar

Uygurları yıkıp merkez Ötüken olarak kuruldu

Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk devletidir.
Manas Destanı ve Yenisey Kitabelerini oluşturdular.

Not: Milletlerarası ilk defa yazışma yaptılar.

5. Karluklular

İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur.

Talas Savaşında Abbasilere yardım ettiler.
Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk boyudur.
Hükümdara Atasagun unvanı verildi.
Karahanlılar Devletinin kuruluşunda etkilir.

6. Türgişler

Türk tarihinde ilk defa kendi adına para bastıran ilk hükümdar Baga Tarkan’dır. Ayrıca en
önemli hükümdarıdır.
Sulu Kağan zamanında Emeviler ile mücadele edildi.

7. Akhunlar (Eftalit)

Afganistanda kuruldular.
Sasanilerde çıkan mazdek isyanını bastırdılar.
Köktürk Sasani işbirliği sonucu yıkıldı.

8. Tabgaçlar

Çine bir dönem egemen oldular.

9. Başkırtlar

Rusya’da yaşıyorlar

10. Oğuzlar
Kalabalık, boy, kabile anlamına gelir.
Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devleti kuruldu

11. Kimekler
 IV ÜNİTE

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

1. Devlet Yönetimi

a. Osmanlı Devleti’nin Diğer Adları

Atman Osmanoğulları Devlet-i Ali Devlet-i Aliyye Osmaniye, Gaziler

b. Devleti Oluşturan Etmenler

Halk Hakimiyet Teşkilat Ülke

c. Klasik Dönem Kültür ve Medeniyetinin Oluşumu ve Örnek Alınan Devletler

Orta Asya Türk gelenekleri

İslamın getirdiği gelenekler

Fethedilen bölgenin kültür ve

gelenekleri

NOT: İlhanlılar ve Türkiye Selçuklu Devleti’ni kendilerine örnek aldılar.

d. Hükümdar

Sembolleri, ok hariç hepsi var.

Unvanları, Han, Hakan, Emir, Hüdavendigar, Gazi, Bey, Rum.

NOT: Osmanlı tarihinde ilk Sultan unvanını kullanan Orhan Bey’dir.

e. Hükümdarın Görevleri

Ordunun başında sefere çıkar.

Yazılı emir verir. (Ferman)
Yazılı beyan verir. (Hatt-ı Hümayun)
Herhangi bir şeyi yasaklar. (Yasakname)
Memur mallarına el koyar. (Müsadere)
Herhangi bir devşirmeyi öldürebilir. (Kulluk hakkı)
Azil ve atamayı yapar. (Beratname)
Herhangi bir bölgedeki haksızlığı giderir. (Adaletname)
Divan’a başkanlık eder.
Herhangi bir kişiyi himayesi altına alır. (Amaname)
f. Veraset Değişiklikleri

Osman Bey Ülke hükümdar ve ailesinin ortak

malı
I. Murat(ilk) Ülke hükümdarı ve oğullarına aittir.
Fatih Ülke benimdir.
I. Ahmet(son) Ekber ve Erşet sistemi

g. Şehzade Eğitimi

7 yaşında eğitilmeye başlar. 12 yaşında sancağa gönderilir. Yanlarına ‘’lala’’ verilir. Çelebi
Sultan

Trabzon Çankırı Isparta Konya Karaman Antalya Kefe Kütahya

Manisa Amasya Çorum Sivas Kastamonu Bolu Balıkesir

Devlet-i Ebed Müddet Nizam-ı Alem ve Kanuni Kadım ilkeleriyle devlet yönetildi.

h. Başkentler (Merkezler)

Söğüt- Domaniç, Düzce, Kocaeli, Bolu, Sakarya, Bilecik bölgelerinin genel adı BİTİNYA adı
verilir.

Karacahisar 1298 Kuruluş Dönemi

Bilecik 1302 Kuruluş Dönemi
İznik 1331 Kuruluş Dönemi
Bursa 1335 Kuruluş Dönemi
Edirne 1364 Kuruluş Dönemi
İstanbul 1453 Yükselme Dönemi

İstanbul’un diğer adları: Konstantiniyye, Asitane, Payitaht, Aslambol, İslambol

İstanbul’da bulunan görevliler

Boğazlar: Kaptan-ı Derya

Adalet: Taht Kadısı
Güvenlik: Yeniçeri Ağası
İmar İşleri: Mimarbaşı
Belediye İşleri: Şehremini
Genel: Sadrazam

Saraylar

Bey Sarayı: Orhan Bey döneminde açılan ilk saray

Topkapı: Fatih Sultan Mehmet döneminde açılmış ve en uzun süreli yönetim sarayı.
İshak Paşa Sarayı: Ağrı Doğu Beyazıt’ta bulunur. İlk ısıtmalı saraydır. İlk defa
mimaride batı etkisi görülmüştür. (Barok Rokoko)
Dolmabahçe Sarayı: Tamamen batı saraylar örnek alınarak yapmıştır.
Beylerbeyi Sarayı, Yıldız Sarayı, Galata Saray

Topkapı Sarayı

- Birun

Kelime manası dış veya taşra denir.

Elçi kabulü burada yapılır.
Divan toplantıları Babüssade Kapısında yapılır.

- Enderun

II. Murat zamanı Edirne’de açıldı.

Kelime manas iç, içeri demektir.
Okuldur.
Yeteneklerine göre taşrada veya enderunda görev alır.
Devşirilen çocuklar alınır.
Yahudilerü İstanbulu görenler devşirilmez
Sadrazam ve vezir gibi üst düzey yöneticiler yetiştirilir.

- Harem

Kız devşirme çocukları eğitilir.

Kelime manası yasaktır.
Okuldur.
Erkek çocuk doğuran kadına ‘’Haseki’’ unvanı verilir.

ı. Divan-ı Hümayun

- Özellikleri

Orhan bey kurdu, II. Mahmut kaldırdı.

Fatiha kadar padişah, Fatihten sonra vezir başkanlık etti.
Alınan kararlara hüküm, Mühimme defterine yazılır.
Şeyhülislam dini açıdan inceler.

- Divan Üyeleri

Padişah Fatih Sultan Mehmet kadar padişah, Fatih Sultan Mehmet’ten sonra
vezir divanı yönetmiştir.
Sadrazam Padişah mutlak vekilidir. Mührünü taşır. Serdar-ı Ekren unvanıyla
sefere çıkar. Yerine Sedaret Kethüdasını bırakır. Emirlerine
‘’Buyruldu’’ adı verilir.
Kubbealtı Veziri Günümüzde bakana denk gelir. İlk vezir Alaaddin Paşadır. Sınırlar
genişledikçe sayıları artmıştır.
Defterdar Günümüzde Maliye Bakanıdır. Bütçe yapar. Sayıları 2 tanedir. (Rumeli
ve Anadolu şeklinde)
Kazasker Günümüzde Adalet ve Milli Eğitim bakanı olarak görev yapar.
Müderris ve kadı ataması yapar.Divana gelen davaların son şeklini
 verir. Sayıları iki tanedir. Ruznamçe adında defter tutar.
Reis-ül küttab Nişancıdan ayrıldı. (17. YY’da) Dışişleri bakanıdır.
Nişancı Fatih Sultan Mehmet zamanı divana üye oldu. Fetih bölgelerinde sosya-
ekonomik yapısının ölçüldüğü ‘’Tahrir Defterlerine’’ kaydeder. Tapu
Kadastro işlerini yapar. Padişahın tuğrasını çeker. Örfi hukuku divanda
temsil etti.
Kaptan-ı Derya İlk kaptanı derya Karamürsel Alp’tir. Ama divana üye olan kaptanı
derya Barbaros Hayrettin Paşa’dır.
Şehülislam Alınan kararları dini yönden inceler. Aldığı kararlara ifta, yayınladığı
kararlara fetva denir. İlk şeyhülislam Molla Fenari’dir.
Yeniçeri Ağası Rütbesi vezir ise katılır. Doğal üye değildir.

Divana Sonrada Üye Olanlar

XVI Kaptan-ı Derya

XVII Reisül Küttab
XVIII Şeyhülislam

Sayıları Zamanla Artanlar

Defterdar Vezir Kazakasker

i. Taşra Yönetimi

1840’a kadar uygulanan vilayet nizamnamesi

Birim Adalet Güvenlik Yöneticisi

Eyalet Kadı Subaşı Beylerbeyi
Sancak Kadı Subaşı Sancakbeyi
Kaza Kadı Subaşı Kadı
Köy Naip Yiğitbaşı Kethüda

1840 vilayet nizamnamesindeki değişiklikler

Eyalet Müşir
Sancak Mutasarrıf
Kaza Kaza Müdürü
Köy Muhtar

1871 yılında yapılan değişiklik

Eyalet Vali
Liva Mutasarrıf
Kaza Kaza Müdürü
Nahiye Nahiye Müdürü
Köy Muhtar
j. Osmanlı’da Eyalet Sistemi

Salyaneli Salyanesiz Yutluk- Ocaklık İmtiyazlı Eyaletler

MAAŞLI MAAŞSIZ Aşiretlerin yoğun Ayrıcalıklı eyaletlerdir.
Burada yaşayan Buradaki eyaletlerde olduğu eyaletlerdir. Bazıları asker verir, vergi
devlet memurlarına yaşayan devlet Aşiret lideri bir vermez.
yılda bir maaş memurlarına maaş takım kazai Bazıları vergi verir, asker
verilir. verilmez. ayrıcalıkları vermez.
Geçinmesi için Geçinmesi için verilmiştir. Bir tanesi de ne vergi verir ne
toprak verilmez. toprak verilir. Dersim (Tunceli), asker verir.
Bu topraklarda tımar Bu topraklarda tımar Çölemerik (Hakkari)
sistemi uygulanmaz. sistemi uygulanır. en bilinen yurtluk- Bu eyaletler:
Merkeze uzak Merkeze yakın ocaklık eyaletlerdir.
eyaletlerdir. eyaletlerdir. 1. Hicaz (4 yerden oluşur.
Bunlar; Taif, Hayber,
Trablusgarp, Bağdat, Kütahya, Erzurum, Mekke ve Medine. Buranın
Fas, Cezayir, Tunus, Sivas, Şam, Rumeli, yöneticilerine EMİR adı
Habeşistan, Yemen, Tepevar, Halep, Van verilir.
Mısır. Antalya, Girit, 2. Eflak
Bosna, Silistre, 3. Boğdan
NOT: Salyaneli Konya, Karaman 4. Erdel
eyaletlerde vergi 5. Kırım
toplamak için
yapılan ihaleye (Eflak ve Boğdan’a
‘’İLTİZAM’’ Memleketeyn denir.)
ihaleyi kazanana
‘’MÜLTEZİM’’.
Bir kişiye ömür
boyu veriliyorsa
‘’MALİKANE’’
adını alır.

İltizamı ilk Fatih

Sultan Mehmet
uygulamıştır.

2. Hukuk

a. Osmanlı Devleti’nin Hukuk Sistemini Oluşturmasında

İslamın getirdiği esaslar

Orta Asya Türk gelenekleri
Fethedilen bölgelerdeli uygulamalar
b. Mahkemeler

Tazminat Öncesi (Klasik Dönem) Tazminat Dönemi

Şeri Müslüman-Müslüman/ Müslüman- Şeri
Gayrimüslimanın yaşadığı sorunları
gözetir.
Cemaat Gayrimüslimlerle gayrimüslimler Cemaat
arasındaki davalara bakar
Konsolosluk 1535’te Kapitülasyonlar ile kuruldu. Konsolosluk
Ticari davalara bakmaktadır.
Ticaret

Nizamiye (Karma
Mahkemeler) (Aile ve
miras harici)

NOT: Bu mahkemelerin hepsi 1926 Medeni Kanun ile kaldırılmıştır.

c. Kadıların Görevleri

Adli, idari ve belediye işlerine bakar.

Noter işlerini yürütür.
Boşanma, miras ve vakıf işlerinden sorumludur.
Görev süresi iki yıldır.
Esnafları, loncaları ve fiyatları denetler.

Bursa, Edirne ve İstanbul’a atanan kadılara TAHT KADISI denir. Diğer bölgeler atanan
kadılar MEVLEVİYET KADISI denir.

NOT: Kadılar ölen bir kişinin mirasçılık durumunu, sosyo-ekonomik yapısını çift evliliklerin
neden yapıldığını ‘’TEREKE DEFTERİNDEN’’ öğrenir.

NOT: Kadılar bölgenin ileri gelenlerini (Şuhudul hal) dinler ve karar verir. (Karar vermesine
yardımcı olanlar)

NOT: İlk Osmanlı Kadısı DURSUN FAKİH’tir. Karacahisar’a atanmıştır.

3. Sosyal Hayat

a. Millet Sistemi

Osmanlı Devleti’nin içinde yaşayan herkesin din ve mezhebine göre örgütlemesine

denir.
NOT: Osmanlı Devleti’nde düğün, şenlik, davet gibi eğlenceler ‘’SURNAME’’ adı verilen
eserlere yazılır. Bölgeye ekonomik canlılık

NOT: Hacılar ‘’SURE ALAYLARI’’ ile hacca giderler.

b. Hakkaniyet Çemberi

Adalet= Kanun- Ordu- Servet- Millet- Devlet

c. Vakıf Teşkilatı

Vakıflar normal vakıflar (olağan) ve avarız vakıflar (olağanüstü) olarak ikiye ayrılmaktadır.
Türk tarihinde ilk vakıfları Uygurlar oluşturmuştur. Osmanlı Devleti’nde ise Orhan Bey
döneminde oluşturulmuştur.
Malını vakfedene ‘’VAKIF’’, vakfedilen mala ‘’MENKUF’’ kişinin irade beyanına
‘’SIYGA’’ adı verilir.

d. Sosyal Kurumlar

Darüleceze Kimsesiz çocuklar, engelliler ve muhtaç kişileri koruma altına alan

kuruluştur.
Darüşşafaka Çocuk yurtlarıdır.
Darüleytam Yetimler yurdu
Dârülbedâyi Tiyatro
Darülelhan Konservatuar
Hamidiye Etfal Çocuk Hastanesi (Günümüzdeki Şişli Etfal)
Donanma Cemiyeti Piyango uygulaması ile para toplayıp hem vakıflara aktardı hem
de gemi satın almıştır.
Hilal-i Ahder Yeşilay
Hilal-i Ahmer 1868’te Osmanlı yaralı ve hasta askerlere yardım cemiyeti olarak
kurdu. Kızılay
Himaye-i Etfal Çocuk Esirgeme Kurumu

e. Yönetici Grup

- Seyfiye: Yöneticiler, Askerler.. (Padişah, Yeniçeri Ağası, Kaptan-ı Derya, Tımarlı

Sipahi, Vezir.)
- İlmiye: Din, Hukuk, Eğitim… (Şeyhülislam, Kazasker, Kadı, Naip, Müderris, Muid.)
- Kalemiye: Yazışma... (Nişancı, Reisülküttap, Katipler, Defterdar.)

4. Ordu

Ordunun Özellikleri

Selçuklu, İlhanlı ve Memluk orduları örnek alındı.

İlk orduyu Orhan Bey YAYA VE MÜSELLEM adıyla kurdu.
I. Murat Kapıkulu Ocağını kurdu.
Kapıkulu Ocağının Özellikleri:
Önceleri Pençik, Devşirme sistemi benimsenmiştir.
 Üç ayda bir alınan maaş ULUFE, her taht değişikliğinde CÜLUS BAHŞİŞİ alınır.
Merkez ordudur.
III. Murat’tan itibaren bozulmaya başladı.
Ocak, devlet içindir anlayışı değişti.
Yeniçeriler sefere çıkmadan önce Gülbank duası okurlar.

Kul sistemi, Hristiyan ailelerinin çocuklarının alınıp yetiştirildiği sisteme verilen isimdir.

OSMANLI ORDUSU

Kara Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri

Kapıkulu Askerler Eyalet Askerleri Yardımcı

Kuvvetler

Tımarlı Sipahiler Azepler Derbentçiler

Beşliler Turnalar Deliler Köprücüler
Yörükler Akıncılar Tatarlar Cerahar Voynuk
Yaya ve Müsellemler Sakalar Martalaos

Kapıkulu Piyadeleri Kapıkulu Süvarileri

Acemioğlanlar Ocağı Silahtar Sipahiler

Yeniçeri Ocağı Sağ Ulufeciler Sol Ulufeciler
Topçu Ocağı Sağ Garipler Sol Garipler
Top Arabacıları Ocağı
Humbara Ocağı
Bostancı Ocağı
Lağımcı Ocağı
Cebeci Ocağı

- Deniz Kuvvetleri

Karesioğulları alındıktan sonra denizcilik faaliyetlerine başlandı.

İlk Kaptan-ı Derya Karamürsel Alp’tir.
Deniz Kuvvetleri Komutanına Kaptan-ı Derya, askerine Levent denir.
İstanbul, İzmit, İzmir, Edincik, Sinop, Samsun, Trabzon, Gelibolu, Antalya, Kırım gibi
yerlerde tersane açılmıştır.
Barbaros Hayrettin Paşa, Ece Halilü Turgut Ali Reis, Çalı Bey, Battaloğlu Süleyman Paşa,
Piri Reis, Seydi Ali Reis, Piyale Paşa, Kemal Reis, Hacı İlbeyi
 - Kara Kuvvetleri

- Yardımcı Kuvvetler

Bağlı bulunan devlet ve beyliklere gönderdikleri birliklerdir.

- Eyalet Askerleri

NOT: 17. Yy’a kadar yetişen askere tımarlı sipahi adı verilir. Ordunun en
kalabalık kısmıdır. 17.YY’da ücretli asker olan ‘’Sekban veya Sarucalar’’ alınmıştır.
Bu sistem 19.YY’ da kaldırılıp yerine Redif birlikleri kuruldu.

- Kapıkulu Süvarileri

NOT: Silahtar ve Sipahiler padişahın otağını korurlar. Sağ ve Sol ulufeciler

saltanat sancaklarını korur. Sağ ve sol gaipler ise hazineyi korurlar.

- Kapıkulu Piyadeleri

NOT: Kapıkulu ocağına bağlı Acemioğlanlar Ocağından usta birliğine

geçmeye ‘’BEDERGAH veya KAPIYA ÇIKMA’’ adı verilir.

5. Toprak Yönetimi

Miri Arazi Mülk Vakıf

Bir çiftçinin bir çift öküzü ile Geliri kamu yararına ayrılan topraklardır.
Işleyebileceği kadar tarlayı köylüye
Kiralamasına ‘’çifthane’’ adı verilir.

Öşri (Müslüman) Haraci (Gayrimüslim)

 Paşmaklı Geliri padişah annesi, eşleri ve kızları için ayrı toplanır.
k
Mukataa İltizam sisteminin uygulandığı toprakları. Geliri doğrudan devlet hazinesi
aktarılan toprak çeşidi.
Malikane Geliri devlete yararlılık gösterenlere ayrılan toprak çeşididir.
Yurtluk Geliri sınır boylarında oturanlara ayrılan topraklardır.
Ocaklık Geliri kale muhafızlarına ve tersanecilere ayrılan topraklardır.
Metruk Halkın ortaklaşa kullandığı topraklardır.
Dirlik Geliri devlet memurlarına ayrılan ve askerlere ayrılan topraklar
Has: Geliri 100.000 akçe üzeri
Zeamet: Geliri 20.000-100.000 arası
Tımar: Geliri 3.000-20.000 arası
Arpalık Devlete yararlılık gösterenlere emekli olduğunda ekstra gelir etmesi için
verilen topraklardır.

6. Eğitim

Örgün Yaygın Askeri Meslek

Acemioğlanlar Yeniçeri
Ocağı Ocağı

Sıbyan Medrese Saray

Mektebi

Kız-erkek çocuk farketmez.

İlk gün yapılan törene
‘’Amin Alayı’’ denir.
Enderun
Okuldur. Devşirme erkekler
alınır. Devlet memuru yetiştirilir.
Harem Şehzadegan
Mektebi
Okuldur. Devşirme kızlar alındı. 7 yaşında başlar.
Daha sonra türk kızları da alındı. Dönemin ünlü alimlerinden ders alır.
İlk derse ‘’Bedi Besmele’’ denir.

Medrese (en çok çıkan)

İlk medrese Orhan Bey döneminde açılan İznik Orhaniyesidir. Günümüze kadar kalan en
eski si ise Süleyman Paşa Medresesidir.
İlk müderris Davudu Kayseridir.
Fatih Sultan Mehmet zamanında Sahnı Seman Medreseleri açıldı. Tetimme Medreseleri
açıldı
Eğitim dili arapçadır.
Kanuni Sultan Sleyman zamanında Süleymanite medreseleri açıldı.
XVII yy kadar akli ve nakli bilimler birlikte okutuldu.
20/30/40/50/60 lı medreseler öğretmenlerin aldığı maaşı gösterir.
Medreseseyi bitiren kadı, müderris, hekim, nişancı olabilirler.
Cezaya ‘’Taşraya Çıkmak’’ denir.
Yazları ders anlatmaya ise ‘’Cerre Çıkmak’’ denir.

Akademik Kariyer Basamakları

Müderris Öğretmen
Mülazım Atama bekleyen öğrenci
Muid Mezun olan öğrenci
Danişment Bilgili Öğrenci
Softa Bilgisiz Öğrenci

İhtisas Medreseleri

Darültıp Hekim
Mülhadis Hadis öğretisi
Darülkuran Kuran öğretisi
Darülhendese Mühendis

Medreselerin Bozulma Nedeni

Yöneticilerin bilim alanında çalışmalara desteğinin azalması

Müfredatların gelişiminin zorlaştırılması
Şeyhülislam ve ulemanın akli bilimleri gereksiz görmesi ve ders müfredatından çıkartması
19. yy’da yeni eğitim kurumlarının açılması ve böylece eğitimde ikiliğin ortaya çıkması
Rüşvet ve iltimasın artması
Beşik uleması getirilmesi
Avrupa’daki gelişmelerin takip edilmemesi
Medreslere yapılan göçler sonucu bir hayır kurumu gibi görülmesi

Bilim İnsanları

Yahşi Fakih Kuruluş Osmanlı Devleti hakkında ilk bilgileri veren

‘’Yahşi Fakih Menakıhnamesi’’ adlı eseri
 yazmıştır.
Ahmedi Kuruluş Günümüze ulaşan Osmanlı Devleti hakkında ilk
bilgileri veren eser olan ‘’İskendername’’yi
yazmıştır.
Kadızade-i Rumi Kuruluş Ulu Bey ve Ali Kuçcunun hocalığını yapmıştır.
Matematikçi ve astronomdur.
Davud-u Kayser Kuruluş İznik Orhaniyesinde görev yapan ilk müderrisdir.
Molla Fenari II. Murat Osmanlı Devleti ilk Şeyhülislamdır.
Altıncuzade Fatih Sultan Mehmet İdrar yolu hastalıklarının tedavisi ile uğraşmıştır.
(Bevliye)
Akşemsettin Fatih Sultan Mehmet Fatih’in hocasıdır.. Risaletün Nuriye ve Maddetül
Hayat adında eserleri vardır. Mikrop ve
bakterilerle uğraşmıştır. Mikrobiyolojinin
babasıdır. İlk kaser araştırmacısıdır.
Sabuncuoğlu Fatih Sultan Mehmet Osmanlı Devletinin ilk ve en ünlü cerrahıdır. Türk
Şerafettin Plastik Cerrahın Babasıdır. Deneysel
Farmokolojinin kurucudur. Mücerrebname ve
Kitabül Cerrahiyatül Hariyye adında ünlü bir eseri
vardır.
Ali Kuşçu Fatih Sultan Mehmet Önce Timur Devletinde, sonra Akkoyunlu en son
Osmanlı’da görev yaptı. Ayı gözlemledi haritasını
çıkardı. Risaletün Fethiyye eserini yazdı.
Ayasofya Medresesinin müderrisliğini yaptı.
Molla Lütfi Sinan Fatih Sultan Mehmet Fatih’in hocalarından biridir. Matematikçidir.
Paşa
Piri Reis Yavuz/Kanuni İlk haritasını Yavuz Sultan Selim’e diğerlerini
Kanuni Sultan Süleyman’a sundu. Kitab-ı
Bahriyye adındaki eserde Amerikan keşfi önce
bazı kıta ve adaları çizdi.
Seydi Ali Reis Kanuni Miratül Memalik (Ülkelerin Aynası) ve Kitabül
Muhit (Yer-yön bilgisi) yazdı. Hint Deniz
Seferlerine katıldı.
Ebu Suud Efendi Kanuni Fıkıhçıdır. Osmanlı Devleti’nin en ünlü
Şeyhülislamcısıdır.
Tayüküddin Mehmet III. Murat Osmanlı Devleti otomatik makineler üzerine ilk
eseri yazdı. Zatül Ester adındaki bir gözlem aleti
icat etti. Osmanlı Devletinin ilk rasathanesi kurdu.
Mekanik, matematik ve astronomi ile uğraştı.
Kadızadei Şemsettin Efendi’nin fetvasıyla
rasathanesi yıkıldı.
Evliya Çelebi XVII. yy ‘’Seyahat Ya Resullallah’’ diyerek ülkeleri
dolaştı. Seyahatname adındaki eserini ortaya
çıkardı.
Katip Çelebi XVII. yy Hacı Kalfa veya Hacı Halife olarak bilinir.
Bibliyograf ve coğrafyacıdır. Keşfüz Zünun ve
Cihannüma adındaki eserleri ile ünlenmiştir.
Yanyalı Esat Efendi XVIII. yy Muallim-i Salis (3. Öğretmen)’dir. Lale Devrinde
yaşamıştır. Müderris ve kadıdır. Aristo’nun Fizika
adındaki eserini çevirmiştir.
Hazerfan Ahmet IV. Murat Dünya tarihinin ilk başarılı uçusunu yapmıştır.
 Çelebi
Lagari Hasan Çelebi IV. Murat Dünya tarihinin ilk roketle uçan kişidir.
Koçi Bey IV. Murat Ünlü Koçi Bey Risalesini yazmıştır.
Naima XVIII. yy Osmanlı Devleti ilk resmi vakanüvistidir. (Son
Abdurahman Şeref Efendi) Vakanüvistilerden
önce resmi olmayan tarih yazıcılarına
‘’Şehnameci’’ adı verilmiştir.
Erzurumlu İbrahim XVIII. Marifetname adındaki eseri ile ünlüdür. Bir çok
Hakkı dalda çalışmalar yapmıştır.
Humbaracı Ahmet I. Mahmut Gerçek adı Comte De Bonnevaldır. I. Mahmut
Paşa zamanı batıdan getirilen ilk teknik uzmandır.
Humbara ocağını ıslah etmiştir.
Marco Paşa XIX.yy Git derdini Marco Paşaya anlat’’ deyimi ile
ünlendi.
Mehmet Fatih XIX ve XX. yy Kandilli Rasathanesinin müdürlüğünü yaptı.
Gökmen Matematik ve astronomi ile uğraştı. Takvimler
Mustafa Behçet XVIII ve XIX.yy Tıbbıyeyi şahnamede hekimlik yaptı.
Efendi
Ahmed Cevdet Paşa Sultan Abdülmecid Mecelle (Medeni Hukuk), Kısas-ı Enbişa
(Peygamberlerin Tarihi) ve Sultan Abdülmecide
sunduğu ‘’Tarihi Cevdet’’ eserlerini yazmıştır.

NOT: Osmanlı Devletinin ilk kadın ressamı Mihri Müşriktir.dfgdfghdh