Evidentoni dhe analizoni faktorët që ndikuan në zhvillimin e Rilindjes Italiane.

1. Rizbulimi i programeve studimore të antikitetit,sollën vepra të autorëve klasik si Sofokliu.

2. Përhapja e shtypshkrimit.
3. Arti dhe arkiteketura.

Identifikoni shkaqet që ndikuan në realizimin e zbulimeve të mëdha gjeografike dhe ilustroni me

shembuj kushtet që mundësuan këto zhvillime.
Shkaqet mund ti klasifikojmë në tre grupe të mëdha:
 Ekonomike
Mbylla e rrugëve me Lindjen.(pushtimet e turqve osmanë dhe më pas përmbytja e
mongolëve prej perandorëve të parë të dinastisë kineze Ming)
Kërkësat në rritje për metale të çmuara dhe mallra nga Lindja.
 Politike
Synimet e monarkive evropiane për të gjetur rrugë të reja,për tu pasuruar dhe zgjeruar
territoret.
 Psikologjike
Zelli fetar.
Kureshtja intelektuale.
Shpirti aventurës.

Por cilat janë kushtet që mundësuan një sipërmarrje të tillë? Para së gjithash, shtrirja e Evropës është
e lidhur me ngritjen e monarkive të përqendruara gjatë Rilindjes. Nga gjysma e dytë e shekullit të
pesëmbëdhjetë, monarkitë evropiane kishin rritur autoritetin dhe rezervat e tyre dhe ishin në gjendje të
drejtonin energjitë shtetërore përtej kufijve monarkikë.Nëse për Francën do të thoshte pushtimi i
Italisë, për Portugalinë e vogël dhe jo aq të fuqishme, do të thoshte vetëm largim nga Evropa.
Ndërkohë, skena spanjolle ishte më e ndërlikuar, pasi forca e monarkisë spanjolle, nga shekulli i 16-
të, i mundësoi asaj të ndiqte rrugën e zgjerimit të pushtetit si në kontinent ashtu edhe më gjerë. Në të
njëjtën kohë, nga fundi i shekullit të 15-të, vendet evropiane arritën një nivel të tillë pasurie dhe
teknologjie, saqë iu dha mundësia të ndërmerrnin udhëtime të rregullta dhe të pandërprera nëpër
Evropë. Nga fundi i shekullit të 14-të, u zhvillua hartografia dhe ndërtimi i anijeve shumë të mira, të
pajisura me instrumente lundrimi, si busulla dhe astrolabë

Cili prej pohimeve të mëposhtme është rrjedhojë e zbulimeve të mëdha gjeografike?

a. U hapën rrugë të reja tregtare drejt tokave të reja.
b. U krijuan perandoritë koloniale.
c. Qendra e tregtisë u zhvendos në Atlantik.
d. Të gjitha.

Shpjegoni rrethanat historike në të cilat lindi Reformacioni dhe ilustroni me shembuj përhapjen e
tij dhe ngjyrimet që mori në shtete të ndryshme.
Gjendja e Evropës në prag të Reformacionit:
-mbretërit e Evropës po kërkonin të largoheshin nga influenca e kishës.
-kisha ishte larguar nga besimtarët dhe synonte përfitime ekonomike (taksat,indulgjencat)
-kisha gëzonte autoritet politik dhe ndërhynte në çështjet shtetërore.

Reforma: Gjermania dhe Luteranizmi

Martin Luteri (1483-1546) ishte një murg i cili shkroi "95 Tezat" e tij, të cilat protestonin ndaj shitjes
së papës të pushimeve nga pendimi ose indulgjencat.Megjithëse ai kishte shpresuar të nxiste
rinovimin nga brenda kishës, në 1521 ai u thirr para Dietës së Krimbave dhe u shkishërua.I strehuar
nga Fridrihu, zgjedhës i Saksonisë, Luteri përktheu Biblën në gjermanisht. Nga fundi i
Reformacionit, Luteranizmi ishte bërë feja shtetërore në pjesën më të madhe të Gjermanisë,
Skandinavisë dhe Balltikut.
Reforma: Zvicra dhe Kalvinizmi
Reformimi zviceran filloi në vitin 1519 me predikimet e Zwingli, mësimet e të cilit në masë të madhe
krahasoheshin me ato të Luterit. Në vitin 1541, Xhon Kalvin, një protestant francez, i cili kishte
kaluar dekadën e mëparshme në mërgim duke shkruar "Institutet e fesë së krishterë", u ftua të
vendosej në Gjenevë dhe të vinte në praktikë doktrinën e tij të reformuar e cila theksoi fuqinë e Zotit
dhe fatin e paracaktuar të njerëzimit.Rezultati ishte një regjim teokratik i moralit të detyrueshëm dhe
të ashpër. Gjeneva e Kalvinit u bë një vatër për mërgimtarët protestantë dhe doktrinat e tij u përhapën
shpejt në Skoci, Francë, Transilvani dhe në vendet e ulëta, ku kalvinizmi holandez u bë një forcë
fetare dhe ekonomike për 400 vitet e ardhshme.
Reforma në Angli
Shkaqet që cuan në formimin e kishës Anglikane ishte konflikti kishë mbret në dy kontekste:
pakënaqësisë me korrupsionin e kishës dhe sundimi nga Roma e largët.Shkaktar u bë konflikti i
Henrit VIII me papën për divorcin e tij.Ligjet që çuan në formimin e kishës Anglikane ishin:
Ligji i 1533 i cili mohonte autoritetin e papës. Ligji i1534 i cili nënkuptonte betimin e besnikërisë
ndaj mbretit.Ligjet e 1559 u riorganizua dogma teologjike protestante.

Ngjarja historike në të cilën u pranua zyrtarisht ekzistenca e dy besimeve të me fetare të krishtera

(katolike dhe protestante) në Gjermani, ishte:
a) Traktati i Augsburgut: b) Traktati i Vestfalise;
c) Traktati i Utrehtit; d) Traktati i Rastatit.

Krahasoni pozitën e Kishes Katolike në Evropë para dhe pas Reformacionit, duke e ilustruar me
shembuj konkrete.
Para reformës, të gjithë të krishterët që jetonin në Evropën Perëndimore ishin pjesë e Kishës Katolike
Romake.Kjo drejtohej nga Papa, me qendër në Romë.Kisha ishte jashtëzakonisht e pasur dhe e
fuqishme.Në kishë, shërbimet mbaheshin në latinisht.Pas Reformacionit më dhumë se gjysma e
Evropës mbeti katolike.Kisha humbi ndikimin mbi pushtetin politik.

Komentoni përmbajtjen e marreveshjes së kapitulacioneve të nënshkruara nga Perandoria Osmane

dhe sillni elemente konkrete të përmbajtjes së saj.
Marrveshjet e kapitulacioneve ishin marrveshje midis shteteve europiane dhe Perandorise Osmane, te
cilat garantonin paqje dhe miqesi,qarkullim te lire te shtetasve, tregeti te lire dhe garantimi i
mosprekjes se shtetasve te vendeve. Moren kte emer sepse nenshkruheshin ne disa kapituj. Vendi i
pare per kete marrvehje ishte Franca.

Analizoni dhe jepni shembuj të dallimeve të politikës osmane në vende të ndryshme të Ballkanit.
Shteti Osman nuk ndoqi te njejten politike ndaj te gjithe vendeve te Ballkanit. Ne vendet e
nenshtruara pa lufte u zbatua sistemi i principatave vasale te krishterta, qe drejtoheshin nga nepunes
vendas (bojare). Ne vendete tjera te Ballkanit u zbatua sistemi feudal-ushtarak.

Dekreti i Nantës përballe Dekretit të Fonteneblosë; renditni pikat kryesore të përmbajtjes së tyre.

Dekreti i Nantës (1598) Dekreti i Fontenëblosë (1685)

Hygenotët do të kishin:
trajtim të barabarte me katolikët para ligjit
mundësitë barabarta në postet qeveritare
liri në ushtrimin e besimit të tyre
hoqi lirinë e besimit për Hygenotët
u morrën masa për shkatërrimin e kishave
hygenote.
mbylli shkollat hygenote

Renditni reformat e Kolbertit, për nxitjen e ekonomisë se Frances dhe analizoni thelbin e tyre.
Reformat e Kolbertit janë:
• Konkurimi i kompanive tregtare franceze me ato holandeze dhe angleze- kjo synonte nxitjen e
prodhimit të mallrave dhe rritjen e tregëtisë.
• Përmirësimi i sistemit tëllogaritjes së taksave-do të sillte taksa të arsyeshme e të mirëmenduara që
do të rrisnin ekonominë.
• Zhvillimi i industrisë së ndertimit të anijeve- përmirësimin e flotës detare për arsye tregtie dhe për
shitje të anijeve.
• Hapjen e industrive të reja-sasi më e madhe mallrash për shitje.

Argumentoni përse Franca, nje vend katolik, në Luften 30-vjeçare u rendit ne krahun e vendeve
protestante.
Franca e konsideroi rrethimin nga fuqitë e Habsburgëve si një kërcënim të përhershëm dhe ndërhyri
në disa vite për të parandaluar një dominim austro-spanjoll në Evropë.Duke mos qenë në gjendje të
toleronte më rrethimin e dy fuqive të mëdha Habsburge në kufijtë e saj, Franca Katolike hyri në
Luftën Tridhjetëvjeçare në anën e protestantëve për t'iu kundërvënë Habsburgëve dhe për t'i dhënë
fund luftës.

Cila prej reformave i takon Katerinës së Madhe?

a) Krijoi Senatin.
b) Zevendesoi Keshillin e Bojarëve me zyrtarë të emëruar.
c) Çliroi fisriket nga detyrimi civil dhe ushtarak.
d) Krijol një sinod të shenjtë.

Vlerësoni arritjet dhe pasojat e Luftës Civile në Angli.

Lufta e parë(1642-1646) dhe e dytë(1648-1649) civile u fitua nga partizanëindipendentët e
Parlamentit.Vendimet pas luftes ishin ekzekutimi i mbretit (30 janar 1649),heqja e Dhomës së
Lordëve dhe shpallja si organi më i lartë i shtetit së Dhomës së Komunave,parlamenti emëroi
Këshillin e Shtetit dhe rënia e monarkisë.Por këto ndryshime sollën edhe destabilitet politik pasi
parlamenti ishte i cunguar dhe nuk kishte një mbret prej 11 vitesh (nga 1649 deri në 1660). Kjo solli
republikën pruritane të Oliver Kromuellit. Po si pasojë e paqëndrueshmërisë politike Karli II risolli
monarkinë.Stjuartët që ishin monarkët e rinj bënë përpjekje për të prishur marrëveshjen me
parlamentin.

Cilat prej parimeve të Kushtetutës së ShBA-së të vitit 1787, i takon pohimi: “Secili nga shtetet ruan
sovranitetin në çështjet e brendshme.”
Parimit të vetëqeverisjes,një shtet qeveriset nga një përfaqësues i zgjedhur nga populli dhe e gjithë
SHBA-ja nga presidenti.

Komentoni në lidhje me parimin e mësipërm dhe shpjegoni parimet e tjera mbi të cilat u ndërtua
kjo kushtetutë.
Sovraniteti Popullor. Ky parim, i njohur si sovraniteti popullor, thotë se njerëzit kanë të drejtë të
ndryshojnë ose shfuqizojnë qeverinë e tyre.
Qeveri e kufizuar.Kolonistët kishin jetuar nën sundimin e ashpër të një mbreti.Për të shmangur një
tirani të tillë në qeverinë e tyre të re, hartuesit e bënë qeverisjen e kufizuar një parim të Kushtetutës.
Në një qeverisje të kufizuar, qeveria ka vetëm kompetencat që i jep Kushtetuta.Po aq e rëndësishme,
të gjithë nga ju e deri te Presidenti duhet t'i binden ligjit.
Ndarja e pushteteve.Për të kufizuar më tej pushtetin e qeverisë, hartuesit parashikuan ndarjen e
pushteteve.Kushtetuta e ndan qeverinë në tre degë. Kongresi, ose dega legjislative, i bën ligjet. Dega
ekzekutive, e kryesuar nga Presidenti, zbaton ligjet.Dega e drejtësisë, e përbërë nga gjykatat, shpjegon
dhe interpreton ligjet.
Kontrollet dhe Balancat.Një sistem i kontrolleve dhe balancave mbrojtëse kundër abuzimit me
pushtetin. Çdo degë e qeverisë ka fuqinë për të kontrolluar, ose kufizuar, veprimet e dy të tjerave.
Federalizmi Kushtetuta gjithashtu përcakton parimin e federalizmit, ose ndarjen e pushtetit ndërmjet
qeverisë federale dhe shteteve. Ndër kompetencat që Kushtetuta i jep qeverisë federale janë fuqia për
të fituar para, për të shpallur luftë dhe për të rregulluar tregtinë midis shteteve. Shtetet rregullojnë
tregtinë brenda kufijve të tyre, vendosin rregulla për zgjedhjet shtetërore dhe themelojnë shkolla.Disa
kompetenca ndahen midis qeverisë federale dhe shteteve.Kompetencat që nuk i janë dhënë qartë
qeverisë federale u përkasin shteteve.
Republikanizmi Kushtetuta parashikon një formë republikane të qeverisjes. Në vend që të marrin
pjesë drejtpërdrejt në qeverisje, qytetarët zgjedhin përfaqësues për të realizuar vullnetin e tyre.Pasi të
jenë në detyrë, përfaqësuesit votojnë sipas gjykimit të tyre.Megjithatë, ata duhet të qëndrojnë të hapur
ndaj opinioneve të njerëzve që përfaqësojnë. Për këtë arsye, anëtarët e Kongresit mbajnë zyra në
distriktet e tyre të origjinës, dhe shpesh edhe faqet e internetit.
Të drejtat individuale Kushtetuta mbron të drejtat individuale, të cilat janë liri themelore që qeveria
pranon t'i mbrojë. Shembuj të këtyre të drejtave janë liria e fjalës, liria e fesë dhe e drejta për gjykim
nga juria.

Franca u shpall për herë të parë monarki kushtetuese në vitin:

a) 1789, b) 1791, c) 1792, d) 1795.

Renditni disa prej pikave të përmbajtjes së Aktit të Lirive dhe të te Drejtave të vitit 1689, në Angli.
Disa nga pikat e Aktit të Lirive dhe të të Drejtave ishin:e drejta per te bere peticione,e drejta për lirinë
e fjales,zhvillimi i zgjedhjeve të lira për Dhomën e Komunave,ndalimi i nxjerrjes së ligjeve dhe
taksave nga monarku pa miratimin e parlamentit,e drejta për liri nga dënimet mizore dhe të pazakonta
dhe lirimi me kusht.

Rrethoni alternativen e saktë:

A ishin spanjollet ata qe krijuan perandorinë më të madhe koloniale?
Po Jo
A u realizua bashkimi i Italise nga dy rrugë: "nga lart" dhe "nga poshtë?
Po Jo
A arriti Franca kulmin e absolutizmit në periudhën e kardinalit Rishelje?
Po Jo
A u fitua Lufta Civile në SHBA nga shtetet e Jugut?
Po Jo
A e ndihmoi Lufta Franko-Prusiane kancelarin Bismark për bashkimin e plote të Gjermanisë?
Po Jo

Analizoni tri parimet mbi te cilat u bazua mregullimi gjeopolitik i Evropës pas periudhës së
Napoleons Bonapartit. Jepni shembuj konkretë të zbatimit të këtyre parimeve.
Tri parimet ishin:
• Kriteri i legjitimitetit.
Francë-Luigji XVII Burbon;Portugali-Gjoni IV i Bragancës;Spanjë-Ferdinanti VII Burbon;Vendet e
Ulëta-Vilhelm Oranzhi;Austri-Franci Ihabsburg;Suedi dhe Norvegji-Karli XIII Holshtein
• Kriteri i sigurimit të përgjithshëm.(krijimi i disa shteteve kuzhinetë)
• Parimi i ndërhyrjes.Ndryshimet territoriale:Franca-u rikthye në kufijtë e 1792;u krijua Mbretëria e
Vëndeve të Ulëta;u shpërbë Perandoria e Shenjtë Gjermane. U krijua Perandoria Austriake,
Konfeserata Gjermane;u bashkua Norvegjia me Suedinë;Rusia mori Finlandën, Besarabinë,
Varshavën.
Krahasoni procesin e bashkimit të Italisë me atë të Gjermanisë dhe vini në dukje të përbashkëtat
dhe veçantitë e tyre.

Bashkimi i Italisë Të përbashkëtat Bashkimi i Gjermanisë

Bashkimi i Italisë lindi
fillimisht si ide dhe program
politik dhe më vonë si bashkim
ekonomik.
Në Itali procesit të bashkimit i
parapriu lufta për çlirim nga
francezët dhe austriakët.
Procesi i bashkimit në Itali u
realizua si një ndërthurje e
lëvizjes popullore çlirimtare
me atë politiko-diplomatike.
Në Itali u shpall Mbretëria
Italiane.
Rolin drejtues në bashkim e
morën shtete të fuqishme si
Prusia dhe Mbretëria e
Sardenjë-Piemontit dhe
kyeministrat përkatës të tyre.
Bashkimi u arrit me luftë.
Lufta për bashkim u ndërthur
me veprimtarinë diplomatike
dhe krijimin e aleancave.
Procesi i bashkimit kaloi në
disa faza dhe përfundoi më
1871.
U luftua kundër Francës dhe
Austrisë.
U vendos regjimi monarkik në
qeverisje.
Bashkimi i Gjermanisë filloi
me bashkimin ekonomik
“Zollverein”.
Bashkimi në Gjermani u
realizua nëpërmjet luftës ku
përveç austriakëve dhe
francezëve Prusia luftoi dhe me
Danimarkën.
Në Gjermani ishte vetëm
Prusia që udhëhoqi dhe realizoi
bashkimin.
Në Gjermani u shpall
Perandoria(shtet federal).

Analizoni përbërjen dhe pikëpamjet respektive të Jakobinëve dhe Zhirondinëve lidhur me

dinamikën e Revolucionit Francez.
Jakobinët ishin të njohur për krijimin e një qeverie të fortë që mund të merrej me nevojat e luftës,
kaosit ekonomik dhe rebelimit të brendshëm.Kjo përfshinte krijimin e draftit të parë universal
ushtarak në botë si një zgjidhje për plotësimin e gradave të ushtrisë për të shuar trazirat civile dhe për
të ndjekur penalisht luftën. Zhirondinët me Brissot mbrojtën eksportimin e Revolucionit përmes
politikave të jashtme agresive, duke përfshirë luftën kundër monarkive evropiane përreth.
Zhirondinët ishin gjithashtu një nga mbështetësit e parë të abolitionizmit në Francë me Brissot që
drejtonte shoqëri kundër skllavërisë. Kur mbreti u gjykua për tradhti,Zhirondinët luftuan që mbreti të
përjashtohej nga ekzekutimi, ndërsa jakobinët argumentuan se mbreti duhet të ekzekutohej për të
siguruar suksesin e revolucionit.Jakobinët ishin të suksesshëm.

Shpjegoni përse Revolucioni Industrial u krye pikërisht në Angli dhe jo në një shtet tjetër dhe sillni
fakte konkrete për ilustrim.
1-Anglia kishte krah të lirë pune (për shkak të gardhimit).
2-Kishte pasuri nëntokësore (hekur, qymyr).
3-Zotëronte tregun në koloni dhe kontinent.
4-Kishte një flotë të fuqishme tregtare.
5-Kishte kapitalin e nevojshëm që nevojitej për financim.
6-Rrjeti lumor dhe transporti ndihmuan shumë në komunikim.

Bllokada Kontinentale ishte drejtuar kundër:

a) Britanise; b) Spanjës;
c) Rusisë; d) Italisë.