E Ticaret

E-TİCARET
Bu kitabın, basım, yayım ve sa ş hakları Atatürk Üniversitesi’ne ai r. Bireysel öğrenme

yaklaşımıyla hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. Atatürk Üniversitesi’nin izni
alınmaksızın kitabın tamamı veya bir kısmı mekanik, elektronik, fotokopi, manye k kayıt veya
başka şekillerde çoğal lamaz, basılamaz ve dağı lamaz.
Copyright ©2014
The copyrights, publica ons and sales rights of this book belong to Atatürk University. All rights
reserved of this book prepared with an individual learning approach. No part of this book may
be reproduced, printed, or distributed in any form or by any means, techanical, electronic,
photocopying, magne c recording, or otherwise, without the permission of Atatürk University.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
E-TİCARET
ISBN: 978-975-442-576-5
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI
ERZURUM
1. Giriş ve Temel Kavramlar 4
Prof. Dr. ÜSTÜN ÖZEN
2. Elektronik Ticaretin Etkileri 23

3. Elektronik Tiicaretin Araçları I 44

4. Elektronik Ticaretin Araçları II 63

5. Elektronik Ticaretin Araçları III 80

6. Elektronik Ticaretin Araçları IV 100

7. E-ticarette Ödeme Sistemleri 120

8. Elektronik Ödeme Sistemlerinde Güvenlik 141

9. E-İş ve E-Dönüşüm 160

Doç. Dr. MEHMET SİNAN BAŞAR
10. Elektronik İşletme ve Bilgi Sistemleri 182

11. Elektronik Ticaret ve Pazarlama 201

12. Elektronik Ticaret ve Pazarlama II 218

13. Elektronik Ticaret Uygulamaları 238

14. Elektronik Ticaret ve Hukuk 256

Editör
Prof. Dr. ÜSTÜN ÖZEN (9.,10.,11.,12.,13.,14.)
Doç. Dr. MEHMET SİNAN BAŞAR (1.,2.,3.,4.,5.,6.,7.,8.)

GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR
• E-ticarete Genel Bakış

• E-ticaretin Tanımı
• E-ticaretin Kısa Tarihçesi
İÇİNDEKİLER
• E-ticaretin Önemi
• E-ticaretin Kapsamı ve Tarafları E-TİCARET
• E-ticaretin Boyutları
• E-ticaret Uygulamalarının Prof. Dr. Üstün ÖZEN
Sınıflandırılması
• E-ticaretin Gerçekleşme Şekilleri
• E-ticaret Türleri
• E-ticaretin Yaygın Olarak Kullanıldığı
Sektörler
• E-ticaretin Gelişimini Etkileyen Güçler
• E-ticaretin Diğer Bilimlerle İlişkisi
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Elektronik ticaretin tanımını ve
kapsamını açıklayabilecek,
HEDEFLER
• Elektronik ticaretle ilgili temel

kavramları anlayabilecek,
• Ticari faaliyetleri elektronik
ticaret açısından
sınıflandırabilecek,
• Elektronik ticaret ile elektronik
ticaret üzerinde etkili olan
faaliyetler, güçler ve bilimler
arasındaki ilişkileri ÜNİTE
1
değerlendirebileceksiniz.
© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
Giriş ve Temel Kavaramlar
E-ticaretin Tanımı
E-ticaretin Kısa Tarihçesi
E-ticaretin Önemi
E-ticaretin Boyutları
Giriş ve Temel Kavramlar
E-ticaretin Kapsamı ve
Tarafları
Elektronik Pazarlar
E-ticaret Uygulamalarının
Sınıflandırılması
Örgütlerarası Sistemler
E-ticaretin Gerçekleşme
Şekilleri
E-ticaretin Türleri
E-ticaretin Yaygın Olarak

Ekonomik Güçler
Kullanıldığı Sektörler
E-ticaretin Gelişimini Pazarlama ve Etkileşim

Etkileyen Güçler Güçleri
E-ticaretin Diğer Teknoloji ve Dijital

Bilimlerle İlişkisi Birleşim
5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
GİRİŞ
Temel şartlar altında kazanç sağlamak amacıyla yapılan bütün alım-satım
işlemlerine ticaret adı verilir. İnsanlığın var olduğu günden bu yana ticaret vardır
ve dünyanın ekonomik olarak gelişmesini sağlayan en önemli olgulardan biri
ticarettir.
E-ticaret ise, mal, hizmet ve bilginin alım, satım ve değişiminin elektronik
ortamda yapılmasını ifade eden bir kavramdır. E-ticaretin ana hedefi, ticari
işlemlerin elektronik ortamda en basit, hızlı, verimli ve güvenli şekilde
yapılmasıdır. Bu bakımdan mal ve hizmetlerin düzenli, detaylı ve görselleştirilmiş
şekilde müşteriye sunulması, siparişin basit bir şekilde alınması, satın alma
işleminin kolay ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesi ve sonucunda en hızlı
şekilde müşteriye ulaştırılması hedeflenmektedir. E-ticaretle, mal ve hizmet
maliyetlerinin düşürülmesi ve müşteriye sunulan hizmetin zamanlaması ve
kalitesinin iyileştirilmesi amaçlanmaktadır.
E-ticareti bu kadar popüler kılan unsurlar arasında; bireyler, firmalar ve
devlet açısından neredeyse olmazsa olmaz hâle gelmesi, şirket ile hedef kitlesi
arasında doğrudan ilişki sağlaması, pazarlamacılara istedikleri bilgileri sunması,
hızlı ve düşük maliyetli olması ve tüm bunların elektronik ortamda yapılıyor olması
sayılabilir. Diğer olumlu unsurlar arasında ise dağıtımda kolaylık ve ucuzluk,
tüketici ile daha rahat etkileşim, anında geri dönüş, dikkat çekicilik, küresel pazarla
tanışma, 24 saat hizmet ve anında satış sayılabilir.
E-ticarete ihtiyaç duyulmasında iki temel istek etkili olmuştur. Bunlar;
İşletmelerin, bireylerin ve kamunun bilgisayar ve iletişim olanaklarından en iyi
şekilde yararlanma isteği ve bilgisayar teknolojisinin müşteri etkileşiminde, iş
süreçlerinde ve örgütlerin dâhilî veya haricî bilgi değişim faaliyetlerinde etkin bir
şekilde kullanılması isteğidir.
Kitabımızın bu birinci bölümünde okuyucuların e-ticaret kavramıyla
tanışması sağlanacak, e-ticaretin gerçekleşme şekilleri, boyutları, önemi, türleri ve
diğer bilim dallarıyla olan ilişkileri incelenecektir.
E-TİCARETE GENEL BAKIŞ

E-ticaretin Tanımı
Elektronik ticaret farklı perspektiflerden de tanımlanabilir (Kalakota
İşletme perspektifinden
1997;3):
Elektronik ticaret,
işletme faaliyetleri ve iş İletişim perspektifi: Elektronik ticaret, bilginin, mal ve hizmetlerin veya
akışının ödemelerin telefon hatları, bilgisayar ağları veya diğer elektronik vasıtalarla
otomasyonunda sunulmasıdır.
teknolojinin İşletme perspektifi: Elektronik ticaret, işletme faaliyetleri ve iş akışının
uygulanmasıdır. otomasyonunda teknolojinin uygulanmasıdır.
6
Hizmet perspektifi: Elektronik ticaret, malların kalitesini iyileştirip hizmet

ulaştırılma hızını artırırken hizmet maliyetlerini azaltmak için firmaların,
müşterilerin ve yönetimin isteğini adresleyen bir araçtır.
Çevrimiçi perspektif: Elektronik ticaret, malların ve bilginin: İnternet ya da
diğer çevrimiçi hizmetler üzerinden alım satımıdır.
Dünya Ticaret Örgütü e-ticareti, “mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve
dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılması” şeklinde
tanımlamıştır.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatının (OECD) e-ticaret tanımı ise
“Kurumların ve bireylerin katıldığı metin, ses ve görsel imaj gibi sayısallaştırılmış
verinin işlenerek açık veya kapalı ağlar üzerinden iletilmesine dayanan ticaretle
ilgili işlemler” (OECD 1997) şeklindedir.
Bu tanımlardan hareketle genel bir tanımlama yapmak gerekirse e-ticaret,
internet, intranet, extranet gibi bilgisayar ağları veya telefon, faks, interaktif
televizyon gibi diğer araçlarla, bireylerle firmalar, firmalarla firmalar, kamu ile
bireyler veya bireylerle bireyler arasında yapılan ve karşılığı elektronik araçlarla
ödenen her türlü mal ve hizmet alım ve satımı olarak ifade edilebilir.
Ticaret kavramı, bazılarınca işletmeler arasında yürütülen işlemleri ifade
eden bir kavram olarak görüldüğünden elektronik ticaret kavramı nispeten dar
anlamlı olarak düşünülmektedir. Elektronik ortamda yürütülen işletme faaliyetleri
İngilizcede “commerce”, “trade” ve “business” gibi farklı kelimelerle ifade
edilirken Türkçede bu kelimelerinin karşılığı olarak genellikle “ticaret” kavramı
E-commerce; ürün ve kullanılmaktadır. Aslında bu üç kelimenin anlattığı olgular birbirinden biraz
hizmetin belirli bir farklıdır. E-ticaret kavramının karşılığı, ürün ve hizmetin belirli bir karşılık
karşılık sonucunda el sonucunda el değiştirmesi anlamına gelen “e-commerce”dir. “İş ” anlamına gelen
değiştirmesi,
business kelimesinden çoğaltılan “e-business” terimi ise elektronik ortamda iş
e-business ise
yapılmasıdır. Bu terim pazarlamadan iletişime, satıştan desteğe, siparişten
elektronik ortamda iş
yapılmasıdır. teslimata kadar tüm iş süreçlerinin elektronik ortamda yapılmasını anlatır. Bu
ifadeye göre e-posta kullanmak da bir çeşit e-business (e-iş) aktivitesidir. Trade
kelimesinden türetilen “e-trade” ise elektronik ortamda bir ürünün alım satımının
yapılmasıdır. Üç kavramı tekrar incelersek e-business (e-iş); genel iş dünyasının
elektronik ortama taşınmasını, e-commerce (e-ticaret ); pazarlama, sipariş gibi
aktiviteleri de içeren ticareti, e-trade (e-alım/satım) ise mal ve hizmetlerin alım ve
satımını tarif eder.
E-ticaretin Kısa Tarihçesi

1970’li yıllarda, bankalar arasında güvenli özel ağlar üzerinden elektronik
fon transferi (EFT) uygulamalarının başlatılması mali piyasaları önemli ölçüde
etkilemiştir. Elektronik fon transferi uygulamaları o günden bugüne büyük
gelişmeler gösterdi. Günümüzde bankalar ve şirketler arasında elektronik fon
transferinin değişik biçimleriyle her gün trilyonlarca liralık işlem cereyan
etmektedir.
7
1970’li yılların sonu ve 1980’li yılların başında elektronik ticaret, elektronik

veri değişimi (EDI) ve elektronik posta gibi elektronik mesaj teknolojileriyle
şirketler arasında kullanılmaya başlanmıştır. Elektronik mesaj teknolojileri,
kırtasiyeyi azaltarak ve otomasyonu artırarak iş süreçlerine büyük katkı
sağlamıştır.
Yıllar geçtikçe elektronik veri değişimi gelişerek birçok farklı teknolojiler
ortaya çıkmış, 1980’li yılların ortalarında daha farklı bir elektronik ticaret türü, yeni
bir sosyal etkileşim ve bilgi paylaşımı sağlayan çevrimiçi servisler şeklinde
tüketiciler arasında yayılmaya başlamıştır. Sosyal etkileşim, siber uzay sakinleri
arasında bir sanal toplum duygusu yaratarak “sanal köy” kavramının ortaya
çıkmasını sağlamış, bilgiye erişim ve bilgi değişimi Internet vasıtasıyla daha pratik
Web, elektronik bir hâl almıştır.
ticareti, ucuz bir ticaret 1990’lı yıllarda, World Wide Web’in geliştirilmesi elektronik ticarette bir
yapma yöntemi hâline dönüm noktası olmuştur. Web; elektronik ticareti, ucuz bir ticaret yapma yöntemi
getirerek işletme hâline getirerek işletme faaliyetlerinin farklılaştırılmasına olanak sağlamıştır. Web,
faaliyetlerinin
aynı zamanda, küçük işletmelerin kaynakları zengin olan çok uluslu ve büyük
farklılaştırılmasına
şirketlerle aynı teknolojik zemin üzerinde rekabet etmelerinin de yolunu açmıştır.
olanak sağlamıştır.
Türkiye’de e-ticaretin ilk uygulaması 1992 yılında Merkez Bankası ile
bankalar arasında başlayan elektronik fon transferi (EFT) uygulamasıdır.
E-ticaretin Önemi
İnternet üzerinden alışveriş yapma, birey açısından aranılan ürün ya da
hizmeti, fiziksel olarak mekân değiştirmeden pek çok alternatifi bir arada görerek
kısa sürede bulma ve satın alma imkânı sağlar. Bu sayede alışveriş için harcanan
zamandan sağlanan tasarruf, kazanılan vaktin başka alanlarda daha verimli bir
şekilde kullanılmasını mümkün kılar.
Günümüz işletmelerinin e-ticaret konusuna, daha fazla önem vermeleri ve
buna bağlı olarak AR-GE faaliyetlerine ağırlık vermeleri gerekmektedir. Çünkü e-
ticaret modelleri işletmelerin yeni pazarlara açılmasına yardım etmektedir. Her
türlü mal ve hizmete ulaşım, aynı zamanda iletişim teknolojilerinin sağladığı hız,
ucuzluk ve güven pazarlama stratejileriyle birleştiğinde, işletmelerin kârlılığını
arttırmaktadır.
Ticaret ve iş ilişkilerinde elektronik ortamların ve özellikle internet
teknolojilerinin kullanılmasıyla; mevcut iş olanakları artacaktır. Buna bağlı olarak
pazarlanan ürünlerin satışı daha kolaylaşacak, reklam, ürün tanıtım, satış öncesi ve
sonrası destek ve benzeri kanallar tamamen elektronik ortamda daha efektif
kullanılabilecektir. Otomatik bilgi dağıtım sistemi yardımıyla, müşterilere ve daha
geniş kitlelere kolayca ulaşılabilecek, global olarak, iş dünyasıyla olan etkileşim
artacaktır. İş verimlilik analizleri ve planlamalar daha kolay yapılıp uluslararası
pazarlara kolayca ulaşabilme olanağı sağlayacaktır.
8
E-ticaretin Kapsamı ve Tarafları

Elektronik ticaret dendiğinde akla ilk gelen mal ve hizmetlerin pazarlandığı
bir web sitesi olacaktır. Oysa bu dar bir bakışın aksine, bankacılıktan, çevrimiçi
mağaza ve alışveriş merkezlerinden alışverişe, hisse senedi alım satımından, iş
arama, açık artırma düzenleme, araştırma ve geliştirme projelerinde ortak
çalışmaya kadar birçok e-ticaret uygulama alanı vardır. Elektronik ticaretin
kapsama alanına giren uygulama ve işlemler aşağıdaki gibi sayılabilir.
• Her türlü mal ve hizmetin elektronik olarak alışverişi

• Elektronik bankacılık işlemleri
• E-devlet uygulamaları
• Tanıtım, reklam ve bilgilendirme faaliyetleri
• Üretimin elektronik ortamda izlenmesi
• Dağıtımın elektronik ortamda izlenmesi
• Elektronik ortamda tasarım ve geliştirme
• Kamu ihalelerinin takip ve başvuru işlemleri
• Hisse senedi piyasası işlemleri
• Tüketiciye doğrudan pazarlama
• Kripto para işlemleri
• Dijital imza işlemleri
• Dijital içerik oluşturma ve dağıtım
• Elektronik basın, yayın, dağıtım
• Fikrî, sınai ve ticari hakların transferi ve korunması
• Elektronik içerik oluşturma ve dağıtım
Elektronik ticaretin yürütülmesi dört temel unsura bağlıdır. Bunlar, insanlar,
kamusal düzenlemeler, teknik standart ve protokoller ve diğer örgütlerdir.
Bu uygulamaları yürütmek için destek bilgisi ve örgütsel altyapı ve
Elektronik ticaret sistemlere sahip olmak gerekir. Elektronik ticaret yönetimi, tüm bu ögeleri,
işleminin uygulamaları ve altyapıyı koordine etmelidir (Turban ve diğerleri, 2000).
gerçekleştirilmesi
sırasında klasik ticarette Elektronik ticaret işleminin gerçekleştirilmesi sırasında klasik ticarette
olduğu gibi tarafların olduğu gibi tarafların ticaret işlemine dâhil olması söz konusudur. Burada
ticaret işlemine dâhil gerçekleştirilen işlemin işleyişi, güvenliği, kontrolü vb. aşamalarına göre pek çok
olması söz konusudur. katılımcı bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sayılabilir:
Burada gerçekleştirilen
işlemin işleyişi, • Alıcı
güvenliği, kontrolü vb. • Satıcı
aşamalarına göre pek • Üretici
çok katılımcı • Tedarikçi
bulunmaktadır. • Bankalar
• Komisyoncular
• Sigorta şirketleri
• Lojistik şirketleri
• Sivil toplum örgütleri
• Onay kurumları
9
• Elektronik noterler
• İlgili kamu kurumları
• Siber güvenlik sağlayıcılar
E-ticaretin Boyutları
Elektronik ticaret, satılan mal ya da hizmetin, prosesin ve aracının
sayısallaşma derecesine bağlı olarak değişik şekiller alabilir.
Choi tarafından geliştirilen (Şekil 1.1) modele göre hem mal hem aracı hem
de proses dijital ya da fiziksel olabilir. Bu durum her biri üç boyuttan oluşan sekiz
küp oluşturur. Geleneksel ticarette bütün boyutlar fizikseldir. Tam elektronik
Geleneksel ticarette ticarette ise tüm boyutlar dijitaldir. Diğer küplerin tamamı dijital ve fiziksel
bütün boyutlar boyutların karışımından ibarettir. Yalnızca bir dijital boyutun bulunduğu durumları
fizikseldir. Tam da elektronik ticaret kapsamında düşünebiliriz. Örneğin bir yayınevinin web
elektronik ticarette ise sitesinden bir kitap sipariş edilmesi işlemi tam elektronik ticaret olarak
tüm boyutlar dijitaldir. düşünülmez. Çünkü kitap fiziksel olarak posta yoluyla alıcıya ulaştırılmaktadır.
Oysa herhangi bir yazılım firmasından bir yazılım sipariş edilmesi tam elektronik
ticaret olarak düşünülebilir. Bu durumda hem sipariş hem ödeme hem de
yazılımın ulaştırılması tamamen dijital ortamda gerçekleştirilmektedir.
Elektronik Elektronik
Ticaret Ticaretin
Alanları Özü
Sanal Ürün
Tam
elektronik
ticaret
Dijital Sanal Proses

Ürün Geleneksel ticaret
Fiziksel
Dijital Proses
Ürün
Fiziksel Proses
Fiziksel Dijital Sanal

Aracı Aracı Oyuncu
Şekil 1.1. Elektronik Ticaretin Boyutları
10
•Tam elektronik ticaret kapsamına girebilecek ürünlere
Örnek
örnek olarak, e-kitaplar, filmler, müzikler, e-biletler, e-
dergiler, yazılımlar ve oyunlar verilebilir.
E-ticaret Uygulamalarının Sınıflandırılması

Elektronik ticaret uygulamaları temel olarak iki kategoriye ayrılabilir:
• Elektronik pazarlar olarak adlandırılan mal ve hizmet alım satımını
sağlayan sistemler.
• Örgütler arası sistemler denilen ve örgüt içi ve örgütler arası bilgi akışı,
iletişim ve iş birliğinin kolaylaştırılmasını sağlayan sistemler.
Elektronik pazarlar
Pazarlar, alıcı ve satıcıların buluştuğu yerlerdir. Elektronik pazarlar da,
fiziksel pazarlar gibi, bilgi mal ve hizmetlerin alınıp satıldığı bir etkileşim ve ilişki
yeridir. Pazar yeri elektronik olunca iş merkezi de fiziksel varlığı olan bir bina değil
Pazarlar, alıcı ve
iş etkileşimlerinin yaşandığı ağ temelli bir yapıdır. Bu yapı, alıcı ve satıcı arasında
satıcıların buluştuğu
gerçekleşen, bankalar arası para transferlerini de kapsayan tüm işlemleri yönetir.
yerlerdir. Elektronik
Elektronik pazarlar birbirleri ile ticari ilişki kurmak isteyen dört temel tarafı bir
pazarlar da, fiziksel
araya getirir. Bu taraflar, alıcılar, satıcılar, aracılar ve işlemleri yönetenlerdir. Ancak
pazarlar gibi, bilgi mal
elektronik pazarın tarafları farklı yerlerdedir ve çoğu zaman birbirlerini tanımazlar.
ve hizmetlerin alınıp
satıldığı bir etkileşim ve Örgütler arası sistemler
ilişki yeridir.
Örgütler arası sistemler, alıcı ve satıcı firmaların rutin işletme faaliyetlerini
düzenledikleri elektronik ortamlardır. Bu sistemler iki ya da daha fazla
organizasyon arasındaki bilgi akışını sağlarlar. Bilgi, önceden belirlenmiş biçimler
kullanılarak iletişim ağları üzerinden değiş-tokuş edilir. Temel amacı, sipariş alma-
verme, faturalandırma ve ödeme gibi işlemlerin etkin bir şekilde yapılması için
Örgütler arası sistemler, gerekli iletişimi sağlamaktır. Bu sistemlerde telefon görüşmesi, kırtasiye veya
alıcı ve satıcı firmaların işletmeler arası yazışmalara ihtiyaç duyulmaz. Alıcı ve satıcılar görüşüp anlaşabilir,
rutin işletme pazarlık yapabilir ve sipariş üzerinde anlaşarak işlemi çevrimiçi ya da çevrimdışı
faaliyetlerini olarak tamamlayabilirler. Elektronik pazarlar hem firmalar arası hem de firma ve
düzenledikleri müşteri arasındaki işlemlerde kullanılırken örgütler arası sistemlerde yapılan
elektronik ortamlardır.
işlemlerin taraflarının tamamı firmalardır.
Örgütler arası sistemlerin çok sayıda türü vardır.
Elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange-EDI), katma değer
ağları (Value-Added Networks-VAN) üzerinden güvenli bağlantı sağlar.
Extranetler, internet üzerinden güvenli bağlantı sağlar.
Elektronik fon transferi (Electronic Fund Transfer-EFT) hesaplar arası para
transferi işlemlerinde kullanılır.
11
Elektronik formlar, seçeneklerin işaretlenerek ya da boş alanların

doldurularak iletilmesini sağlayan formlardır.
Bütünleşik mesaj, EDI, e-posta ve elektronik formları birleştiren tek bir
elektronik iletim sistemi ile e-posta ve faks belgelerinin ulaştırılmasıdır.
Paylaşımlı veri tabanları, depolanan bilgilerin ticaret ortakları arasında
paylaşımını sağlar.
Tedarik zinciri yönetimi, talep tahmini, envanter yönetimi ve siparişlerin
karşılanması ile ilgili olarak şirketler ve bu şirketlerin tedarikçileri veya müşterileri
arasındaki iş birliğini sağlar. Bu suretle, stokların azaltılması, gönderimlerin
hızlandırılması ve tam zamanında imalat yapılması mümkün olur.
E-ticaretin Gerçekleşme Şekilleri

Elektronik alışveriş temel olarak dört şekilde gerçekleşir.
Sabit fiyat: Bir perakendeciden gelen malların sunulduğu geleneksel e-
mağazalardır.
Elektronik alışveriş
işlemleri, sabit fiyat, Müzayede evleri: Buralarda müşteriler hava yolu biletleri gibi hizmetler için
müzayede evleri, (www.priceline.com) veya antikalar, sanat eserleri ve ikinci el eşyalar için
havuzlar, karma (www.eBay.com) açık artırma yoluyla fiyat verirler.
mağazalar olmak üzere Havuzlar: Bu tür e-mağazalar değişik mağazalardan veya imalatçılardan
dört farklı şekilde malları bir şemsiye altında bir havuz içinde bir araya getirir (www.Chemdex.com).
gerçekleşir. Karma mağazalar: Bu tür e-mağazalar hem müzayede tarzında hem de
diğer e-mağazaları da içeren bir zincir teşkil eden havuz şeklinde çalışan
mağazalardır (www.NexTag.com).
İşlemler farklı mağaza çevrelerinde farklı cereyan eder. Müzayede, güçlü bir
müşteri motivasyonu ile birlikte mağazanın sık sık ziyaret edilmesini sağlar. Fiyat
en temel faktör olmasına rağmen, strateji de son derece önemlidir.
Elektronik ticaret, faaliyetlerin gerçekleştirilmesi itibariyle dolaylı elektronik
ticaret ve doğrudan elektronik ticaret olmak üzere temel olarak iki türe ayrılabilir.
Dolaylı elektronik ticaret yönteminde malların siparişi elektronik olarak
yapılmakta, ancak malların teslimi posta hizmeti veya kargo gibi yöntemlerle;
yapılmaktadır. Doğrudan elektronik ticarette ise sanal mal ve hizmetlerin siparişi,
ödemesi ve teslimi yine elektronik ortamda gerçekleşmektedir. Dolaylı elektronik
Mal ve hizmet alım ticaretin etkinliği; posta sistemi, gümrük sistemi ve ulaşım sistemi gibi haricî
satımının yanı sıra, faktörlerin etkinliğine bağlıdır. Oysa doğrudan elektronik ticaret, coğrafi sınırların
firmaların elektronik varlığı hiçbir şekilde hissedilmeksizin tüm dünyayı kapsayan, elektronik pazarın
ortamda tedarikçiye tüm potansiyelinin tam olarak kullanılabilmesi imkânını sağlamaktadır.
sipariş vermesi, E-Ticaret Türleri
faturalarını temin
etmesi ve bedellerini Elektronik ticaret, ticari faaliyetin tarafları açısından farklı şekillerde
ödemesi gibi birçok geçekleşmektedir. Taraflar firma, müşteri ya da kamu kurumu olabilir.
faaliyet B2B’nin Firma-Firma (Business to Business - B2B): B2B’nin temeli, şirketlerin internet
kapsamına girer. üzerinden birbirine mal ve hizmet satmasına dayanır. B2B’nin sözcük anlamı,
“şirketten şirkete ticaret”tir. Ama B2B sitelerinin işlevi yalnızca bu değildir. Mal ve
12
hizmet alım satımının yanı sıra, firmaların elektronik ortamda tedarikçiye sipariş
vermesi, faturalarını temin etmesi ve bedellerini ödemesi, şirketler arasında bilgi
alışverişi, finansal işlemlerin gerçekleştirilmesi gibi birçok faaliyet B2B’nin
kapsamına girer. Bütün bu işlevler, elektronik ortam, özellikle de internet
kullanıldığı için hem daha hızlı hem daha verimli bir şekilde gerçekleştirilebilir.
Firma-Firma kategorisindeki ticari işlemler, e-ticaret hacminin çok büyük bir
kısmını oluşturmaktadır. B2B e-ticaret sitelerinin dünyadaki en iyi örneği, Çin iş
dünyasını dünya piyasasına sunmak amacıyla kurulan alibaba.com'dur.
Firma-Müşteri (Business to Consumer - B2C): Web ve mobil teknolojilerdeki
gelişmelerle ortaya çıkmış bir alışveriş ortamıdır. Elektronik ticaretin en çok bilinen
türüdür. Sanal Mağaza uygulamaları ile firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan
otomobile, kitaptan yemeğe kadar birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışı
yapılmaktadır. B2C sitelerinin en çok bilinen örneği amazon.com’dur. Türkiye’de
ise hepsiburada.com’u örnek verebiliriz.
Müşteri-Müşteri (Consumer to Consumer - C2C): Bu kategoride tüketiciler
diğer tüketicilere doğrudan satış yapar. Örneğin www.sahibinden.com bu
kategoriye uygun hizmet veren bir alışveriş ortamıdır. Şahıslar ya da kurumlar
Firmalar ile kamu burada ev, araba, bilgisayar, telefon vb. mallarının kısa tanıtımlarını yaparlar.
kuruluşları arasındaki Satıcılar mallarını ya doğrudan ya da ilgili site acılığıyla satarlar. Hatta buralarda
ticari işlemleri kapsayan mallar için açık artırma bile düzenlenebilir.
bu bölümde kamu Müşteri-Firma (Consumer to Business - C2B): Bu kategoride bireyler mal ve
ihalelerinin internette hizmetlerini firmalara pazarlarlar. Bireyin gerçekleştirdiği bir buluşun ya da ticari
yayınlanması ve olarak kullanılabilecek bir yazılımın firmalara pazarlanması buna örnek teşkil
firmaların elektronik edebilir. Ancak çoğu durumlarda keskin bir ayırım olmayabilir. Yani aynı yerde,
ortamda teklif firma-firma, firma-müşteri, müşteri-müşteri ve müşteri-firma hizmeti bir arada
vermeleri, vergilerin ve veriliyor olabilir.
sigorta primlerinin Firma-Kamu (Business to Government - B2G): Firmalar ile kamu kuruluşları
elektronik olarak arasındaki ticari işlemleri kapsayan bu bölümde kamu ihalelerinin internette
ödenmesi firma-kamu yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri, vergilerin ve
türündeki e-ticarete sigorta primlerinin elektronik olarak ödenmesi örnek olarak verilebilir. B2G e-
örnek verilebilir. ticaretin yaygınlaşması ile gümrük işlemleri, vergi denetimi ve vergi ödemeleri gibi
işlemler de sanal dünyaya taşınmış olmaktadır.
Müşteri-Kamu (Consumer to Government - C2B): Bu kategoride Elektronik
Devlet kapsamında yapılan ehliyet, pasaport başvuruları, sosyal güvenlik primleri,
trafik cezaları ile vergi ödemeleri gibi uygulamaları sayabiliriz. Günümüzde eğitim
ve sağlık hizmetleri başta olmak üzere birçok kamu hizmeti kısmen ya da tamamen
e-devlet kapsamında verilmektedir.
Firma (örgüt) içi elektronik ticaret: Bu kategori mal, hizmet ve bilgi
değişimini kapsayan tüm dâhilî örgütsel faaliyetleri içine alan bir elektronik ticaret
şeklidir. Firmanın ürettiği mal, hizmet ve bilginin firma çalışanlarına pazarlanması
ve çevrimiçi eğitim bu kategori içerisinde düşünülebilir.
E- ticaretin Yaygın Olarak Kullanıldığı Sektörler

Elektronik ticaret uygulamaları aşağıdaki alanlarda yaygın olarak kullanılır.
13
• Bilgi Teknolojisi: Elektronik ticareti olanaklı kılan bilgi teknolojisine olan

talep devamlı artmaktadır. Bilgi teknolojisi ürünleri (donanım, yazılım) giderek
artan oranda geleneksel aracıları aşarak doğrudan tüketicilere ulaşmaktadır.
• Haberleşme: Yeni talepler, gerekli girdilerin niteliğini değiştirerek
aracıların ortadan kalkmasını sağlayacaktır. Yeni teknolojilerin hız, erişilebilirlik vb.
konularda elektronik ticaret uygulamaları üzerinde önemli etkileri söz konusudur.
• Sağlık: Tüketiciye dönük yeni hizmet biçimleri ve kanalları ve tele-tıp gibi
elektronik işleyiş biçimleri ile sağlık alanında yaygın kullanım söz konusudur.
• Eğitim: Geleneksel eğitim yönetimi prosedürlerinin uzaktan eğitimle
elektronik yollardan ikamesi sağlanabilir.
• Bankacılık ve Finansman: Sağlam bir altyapı üzerinde banka ve sigorta
alanında verimlilik artışı sağlanabilir ve banka şubelerinin azaltılması gibi
sonuçlarla maliyetin düşürülmesi sağlanabilir.
Elektronik ticaret • İş Hizmetleri: Elektronik belgelerin yasal olarak onaylanması ve veri kayıt
uygulamaları, bilgi sistemi gibi hizmetler, bu sektörün sunacağı yeni hizmet ve ürünlerin sadece bir
teknolojileri, parçasıdır.
haberleşme, sağlık, • Kitle iletişim Araçları ve Eğlence: Kitle iletişim araçlarının ve eğlence
eğitim, bankacılık, ürünlerinin çevrimiçi biçimleri, geleneksel biçimlerle izleyici, müşteri ve reklam
oyun, eğlence, gelirleri için rekabet ortamı sağlayacaktır.
perakendecilik, lojistik
• İmalat Sanayi: Ürünlerin doğrudan çevrimiçi satışı ile tüketicilerle daha sıkı
vb. birçok alanda yaygın
ilişki kurulabilir. EDI gibi daha eski yöntemleri kullanmış olan imalat sanayi, kendi
bir şekilde
alt sektörlerinde web bazlı açık ağlar (extranet) ve kapalı ağlarla (intranet) etkin ve
kullanılmaktadır.
verimli bir sunum zinciri yönetimi ve işlem maliyetlerinin düşürülmesi gibi faydalar
sağlayabilir.
• Perakende Satış: Geleneksel perakendeciler çevrimiçi rakipleri ile onların
sunduğu daha etkin ürün yelpazesi ve maliyet yapısı ile ciddi bir rekabetle
karşılaşacaklar.
• Taşımacılık: Artan verimlilik, bu sektörde emek gücüne olan talebi
düşürebilir. Seyahat düzenlemelerinin ve bilet satışlarının elektronik ortamdan
yapılması tüketici ilişkilerine ek bir değer daha kazandırabilir.
• E-ticaretin aktif olarak kullanıldığı sektörleri gözönünde

Bireysel Etkinlik
bulundurarak yeni bir iş alanı kurarak e-ticaret yoluyla satış

yapmak amacıyla hangi sektörün uygun olacağını tartışınız.
14
E-ticaretin Gelişimini Etkileyen Güçler

Elektronik ticarete, ekonomik güçler, müşteri etkileşim güçleri ve
teknolojiyle gelen dijital yönelim ivme kazandırmaktadır (Kalakuta ve Whinston
1997;6-7).
Ekonomik güçler
Maliyetleri düşürmek ve rekabet edebilmek için maruz kaldıkları acımasız
baskı, firmaları elektronik ticaretin sunduğu ekonomik yararlardan faydalanmaya
yöneltmiştir. Bu ekonomik yararlar; teknolojik altyapının yüksek maliyetler
gerektirmemesi, tedarikçilerle düşük maliyetli ve doğru elektronik iletişim
kurulabilmesi, düşük maliyetli küresel bilgi paylaşımı ve reklamcılık ve firmalar için
düşük maliyetli müşteri hizmet seçenekleri sunma yeteneğidir.
Pazarlama ve müşteri etkileşim güçleri

Şirketler; yeni pazarlama kanalları açmak, küçük birimlere ulaşmak ve satış
sonrası yeni kanallar oluşturarak müşteri memnuniyeti sağlamak için elektronik
ticaretten yararlanabilirler. Şirketler aynı zamanda, hedef tüketicilere mal ve
hizmetleri konusunda televizyon vb. diğer araçlarla sağlanamayacak ölçüde
ayrıntılı bilgi verebilirler. Her gün yeni şirketler yeni ürünlerle pazara girdikçe,
hedef pazarlama önemi gittikçe artan bir farklılaşma aracı hâline gelmektedir.
Pazara yalnızca yeni ürünler girmekle kalmamakta, aynı zamanda eski ürün
kategorilerinde yeni oyuncular oynamakta ve yeni fiyat stratejileri, yeni hedef
pazarlar, yeni pazar araştırma yöntemleri de ortaya çıkmaktadır.
Satın alma iklimi ve ürünler hızla değişmektedir. Rekabet edebilmek için
pazarlama yöneticileri, düşük maliyetli müşteri kazanma yöntemleri geliştirmek,
müşterilerle yakın ilişkiler kurmak ve müşterilerin güvenini kazanmak için
teknolojiyi kullanmak zorundadırlar. Pazarlamacıların, geleneksel farklılaştırma
anlayışının artık geçerliği olmadığı bir iş dünyasına uyum sağlamaları gerekir.
Bunun sebepleri, günümüz dünyasında kalitenin yeni bir anlamının olması, içeriğin
her zaman ürünle aynı anlama gelmemesi, dağıtım dendiğinde ise ilk akla gelenin
fiziksel konum olmamasıdır.
Teknoloji ve dijital birleşim

Dijital teknoloji, karakter, ses, resim ve hareketli görüntülerin bir araya
getirilip kalite kaybı olmadan hızlı ve etkin bir şekilde depolandığı, değiştirildiği ve
iletildiği bir ortam hazırladı. Bunun sonucu olarak elektronik ticaret ve multimedya
devrimi; iletişim, eğlence ve yayıncılık gibi birbirlerinden farklı endüstrileri
Dijital birleşimin içerik bütünleştirerek birbirleriyle iş birliği ve rekabet eder bir duruma getirdi.
birleşimi ve iletim
Dijital birleşimin içerik birleşimi ve iletim teknolojisi birleşimi olmak üzere iki
teknolojisi birleşimi
boyutu vardır. İçerik birleşimi; sayısallaştırılmış bilginin düşük maliyetle işlenmesi,
olmak üzere iki boyutu
araştırılması, sıralanması, geliştirilmesi, dönüştürülmesi, sıkıştırılması,
vardır.
şifrelenmesi, çoğaltılması ve iletilmesini sağlar. Bu araç; gazete, magazin ve kitap
gibi içeriğe dayalı endüstriler için çok şey ifade eder. İçerik birleşimi, gelişmiş bilgi
yayıncılığı ve tarayıcı araçların geliştirilmesinin arkasındaki temel fikirdir.
15
İletim birleşimi, sayısallaştırılmış bilginin mevcut iletişim araçları üzerinden

iletilebilmesi için sıkıştırılıp depolanmasını ifade eder. Yani aynı hat üzerinden
karakter, ses, resim ve videoların iletimini sağlayan iletişim donanımının
birleştirilmesidir.
Ekonomik güçler, pazarlama güçleri ve dijital birleşim, yeni hizmet sunma
kanallarının oluşturulması, mevcut ürünler için yeni pazarlar geliştirilmesi ve
bilgiye dayalı yeni ürünler geliştirilmesi gibi yeni fırsatlardan yararlanmak için
endüstrilerin yeniden yapılanma şeklini önemli ölçüde etkilemiştir.
E-ticaretin Diğer Bilimlerle İlişkisi

Birçok bilim dalının temelleri üzerine oturtulmuş olan elektronik ticaretin en
çok ilişkili olduğu bilim dalları şunlardır:
Pazarlama: Pazarlama elektronik ticaretin temelini oluşturur. Birçok
pazarlama stratejisi elektronik ticaret stratejileri için de geçerlidir. Aynı zamanda
geleneksel pazarlamanın birçok sorunu elektronik ticaret için de sorun özelliği
taşımaktadır.
Bilgisayar Bilimleri: Elektronik ticarette kullanılan tüm teknolojiler bilgisayar
bilimlerinin konularını oluşturmaktadır.
Davranış Bilimleri: Tüketici davranışı ve psikolojisi, firma-müşteri ticaretinin
dolayısıyla satıcıların başarısının anahtarıdır. Elektronik pazarlardaki kültür ve
Elektronik pazarlardaki tüketici davranışları arasındaki ilişkinin belirlenmesinde bu bilim dalından
kültür ve tüketici yararlanılmalıdır.
davranışları arasındaki Finans: Finansal piyasalar ve bankalar elektronik ticaretin temel
ilişkinin katılımcılarının başında gelir. Kredili satış vb. finansal düzenlemeler yaygın bir
belirlenmesinde şekilde kullanılır. İnternetin sermaye piyasası işlemleri için kullanımı ve bu
davranış bilimlerinden işlemlerdeki dolandırıcılık bu alana giren bazı konulardır.
yararlanılmaktadır. Yönetim Bilişim Sistemleri: Bilgi sistemi departmanı genellikle elektronik
ticaret planlamasından sorumludur. Bu bilim dalı sistem analizinden sistem
entegrasyonuna kadar değişen birçok konuyu kapsar. Bunların yanı sıra planlama,
yürütme, güvenlik ve ödeme sistemleri gibi diğer birçok konu da bu bilim dalı
içerisinde düşünülür.
Muhasebe ve Denetim: Elektronik ticaretin ofis arkası işlemler bir dereceye
kadar geleneksel ticarettekine benzerdir. İlave olarak, örneğin bir elektronik
işlemin denetlenmesi ya da fayda maliyet işlemleri için metodolojiler geliştirilmesi
Elektronik ticaret, dil yine bu bilim dalı uzmanlarının ilgilenmesi gereken konular içerisinde
bilim, yöneylem düşünülebilir.
araştırması, istatistik,
Yönetim: Elektronik ticaret çabalarının uygun bir şekilde yönetilmesi gerekir.
mühendislik, sağlık
Bu nedenle, yeni yönetim yaklaşım ve teorileri gerektirebilir.
bilimleri gibi birçok
Hukuk ve Etik: Yasal ve etik sorunlar, elektronik ticarette son derece önemli
bilimle ikinci derecede
ve üzerinde durulması gereken sorunlardır.
ilişkilidir.
16
Hukukçulara hem her ülkenin kendi içerisinde hem de ülkeler arası işlemlerde
karşılaşılan sorunlarla ilgili yeni düzenlemeler yapılması, sorunlara çözümler
bulunması konusunda önemli görevler düşmektedir. Ayrıca elektronik ticarette
karşılaşılan gizlilik ve entelektüel haklar gibi sorunlarla ilgili etik kurallar
belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
Diğer: Elektronik ticaretin değişik yönleri düşünüldüğünde diğer birçok bilim
dalı ile ilişkisi olduğu söylenebilir. Örneğin uluslararası ticaretlerde dil ile ilgili
yaşanan sorunlarla ilgili olarak dil bilim ile yöneylem araştırması, istatistik,
mühendislik, sağlık bilimleri gibi diğer birçok bilimle de ikinci derecede ilişkilidir.
17
• E-ticaret, internet, intranet, extranet gibi bilgisayar ağları veya telefon,

faks, interaktif televizyon gibi diğer araçlarla, bireylerle firmalar,
firmalarla firmalar, kamu ile bireyler veya bireylerle bireyler arasında
yapılan ve karşılığı elektronik araçlarla ödenen her türlü mal ve hizmet
Özet
alım ve satımı olarak tanımlanabilir.
• 1970’li yıllarda, bankalar arasında güvenli özel ağlar üzerinden
elektronik fon transferi (EFT) uygulamalarının başlatılması 1980’li
yılların başında elektronik ticaret, elektronik veri değişimi (EDI) ve
elektronik posta gibi elektronik mesaj teknolojileri, 1990’lı yıllarda,
World Wide Web’in geliştirilmesi elektronik ticarette önemli dönüm
noktaları olmuştur.
•İnternet üzerinden alışveriş yapma, birey açısından aranılan ürün ya da
hizmeti, fiziksel olarak mekan değiştirmeden pek çok alternatifi bir
arada görerek kısa sürede bulma ve satın alma imkanı sağlar. Bu sayede
alışveriş için harcanan zamandan sağlanan tasarruf, kazanılan vaktin
başka alanlarda daha verimli bir şekilde kullanılmasını mümkün kılar.
• Elektronik ticaret uygulamaları, mal ve hizmet alım satımını sağlayan
sistemler (elektronik pazarlar ) ve örgüt içi ya da örgütlerarası bilgi
akışı, iletişim ve iş birliğinin kolaylaştırılmasını sağlayan sistemler
(Örgütler arası sistemler) olarak iki kategoriye ayrılabilir.
•Elektronik ticaret dendiğinde akla ilk gelen mal ve hizmetlerin
pazarlandığı bir web sitesi olacaktır. Oysa bu dar bir bakışın aksine,
bankacılıktan, çevrimiçi mağaza ve alışveriş merkezlerinden alışverişe,
hisse senedi alım satımından, iş arama, açık artırma düzenleme,
araştırma ve geliştirme projelerinde ortak çalışmaya kadar birçok e-
ticaret uygulama alanı vardır.
•Geleneksel ticarette bütün boyutlar fizikseldir. Tam elektronik ticarette
ise tüm boyutlar dijitaldir. Diğer küplerin tamamı dijital ve fiziksel
boyutların karışımından ibarettir. Yalnızca bir dijital boyutun bulunduğu
durumları da elektronik ticaret kapsamında düşünebiliriz.
•Dolaylı elektronik ticaret yönteminde malların siparişi elektronik olarak
yapılmakta, ancak malların teslimi posta hizmeti veya kargo gibi
yöntemlerle; yapılmaktadır. Doğrudan elektronik ticarette ise sanal mal
ve hizmetlerin siparişi, ödemesi ve teslimi yine elektronik ortamda
gerçekleşmektedir.
• Elektronik ticaret, ticari faaliyetin tarafları açısından farklı şekillerde
geçekleşmektedir. Bunlar; firmalar arası (B2B), firma ve müşteri arası
(B2C), firma ve kamu arası (B2G), ve bireyler arası (C2C) gibi isimler alır.
• Elektronik ticaret uygulamaları, bilgi teknolojisi, haberleşme, sağlık,
eğitim, bankacılık ve finansman, iş hizmetleri, kitle iletişim araçları ve
eğlence, imalat sanayi, perakende satış ve taşımacılık gibi alanlarda
yaygın olarak kullanılır.
•Elektronik ticarete, ekonomik güçler, müşteri etkileşim güçleri ve
teknolojiyle gelen dijital yönelim ivme kazandırmaktadır.
• Elektronik ticaretin değişik yönleri düşünüldüğünde birçok bilim dalı ile
ilişkisi vardır. Pazarlama, bilgisayar bilimleri, davranış bilimleri, finans,
yönetim bilişim sistemleri, muhasebe ve denetim, yönetim bilimleri,
hukuk ve etik ile doğrudan, uluslararası ticaretlerde dil ile ilgili yaşanan
sorunlarla ilgili olarak dilbilim ile yöneylem araştırması, istatistik,
mühendislik, sağlık bilimleri gibi diğer birçok bilimle de ikinci derecede
ilişkilidir.
18
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. “Elektronik ticaret; bilginin, mal ve hizmetlerin veya ödemelerin telefon
hatları, bilgisayar ağları veya diğer elektronik vasıtalarla sunulmasıdır.”
şeklindeki tanımlama, e-ticaretin hangi perspektiften tanımlanmasıdır?
a) İletişim perspektifi
b) İşletme perspektifi
c) Üretim perspektifi
d) Hizmet perspektifi
e) Çevrimiçi perspektif
“E-ticaret, internet, intranet, ……………… gibi bilgisayar ağları veya telefon,

faks,………………….. gibi diğer araçlarla, bireylerle firmalar, firmalarla
firmalar, kamu ile bireyler veya ………………………. arasında yapılan ve
karşılığı elektronik araçlarla ödenen her türlü mal ve hizmet alım ve
satımıdır.”
2. Tanımı içerisinde boş bırakılan yerlere gelebilecek en uygun ifadeler
hangileridir?
a) İnteraktif televizyon, EDI, bireylerle bireyler
b) Extranet, interaktif televizyon, bireylerle bireyler
c) İnteraktif televizyon, extranet, EDI
d) Modem, extranet, firmalarla kamu
e) İnteraktif televizyon, bireylerle bireyler, EDI
3. Aşağıdakilerden hangisi tam elektronik ticaret kapsamı içerisinde

düşünülemeyecek bir mal veya hizmettir?
a) Müzik
b) Elektronik kitap
c) Bilgisayar yazılımı
d) Oyun
e) Mobil telefon
4. Aşağıdakilerden hangisi yapılan işlemlerin taraflarının tamamının

firmalardan oluştuğu örgütler arası sistemlerin kullandığı elektronik
ortamlardan biri değildir?
a) Elektronik veri değişimi
b) Televizyon
c) Tedarik zinciri yönetimi
d) Bütünleşik mesaj
e) Elektronik formlar
19
5. Talep tahmini, envanter yönetimi ve siparişlerin karşılanması ile ilgili

olarak şirketler ve bu şirketlerin tedarikçileri veya müşterileri arasındaki iş
birliğini sağlayan örgütler arası sistem aşağıdakilerden hangisidir?
a) Elektronik veri değişimi (EDI)
b) Extranet
c) Bütünleşik mesaj
d) Intranet
e) Tedarik zinciri yönetimi
6. Bir bireyin kullandığı dijital fotoğraf makinesini internet aracılığıyla

satması aşağıdaki e-ticaret türlerinden hangisinin kapsamına girer?
a) Müşteri-Müşteri
b) Firma-Kamu
c) Müşteri-Müşteri
d) Örgüt İçi E-ticaret,
e) Müşteri-Firma
7. Bir şirketin çalıştırdığı işçilerin sigorta primlerini internet üzerinden

yatırması aşağıdaki elektronik ticaret türlerinden hangisinin kapsamına
girer?
a) Müşteri-Kamu
b) Firma-Kamu
c) Müşteri-Müşteri
d) Örgüt İçi E-ticaret
e) Firma-Firma
“………………………, sayısallaştırılmış bilginin düşük maliyetle işlenmesi,

araştırılması, sıralanması, geliştirilmesi, dönüştürülmesi, sıkıştırılması,
şifrelenmesi, çoğaltılması ve iletilmesini sağlar.”
8. Cümlede boş bırakılan yere gelebilecek en uygun ifade hangisidir?
a) Pazarlama birleşimi
b) İçerik birleşimi
c) Teknoloji birleşimi
d) Ekonomi birleşimi
e) Yönetim birleşimi
9. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaret ile birinci derecede ilişkisi olan bilimler

arasında yer almaz?
a) Bilgisayar Bilimleri
b) Davranış Bilimleri
c) İstatistik
d) Finans
e) Yönetim
20
10. E-ticarette planlama, yürütme, güvenlik ve ödeme sistemleri gibi birçok

konu ile ilgilenen bilim dalı hangisidir?
a) Yönetim Bilişim Sistemleri
b) Pazarlama
c) Davranış Bilimleri
d) Finans
e) Muhasebe
Cevap Anahtarı
1.a, 2.b, 3.e, 4.b, 5.e, 6.a, 7.b, 8.b, 9.c, 10.a
21
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Choi, Soon-Yong, Dale O. Stahl ve Andrew B. Whinston, (1997), The Economics of
Electronic Commerce, Macmillan Technical Publications, Indianapolis.
Elektronik Ticaret ve Kobinet. http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/e-ticaret/e-
ticaret-kutuphanesi/ba1.html. S.E.T. 12.03.2003.
http://www.e-banner.com/bannerbizz/index.php?servercall=articles&Itemid=
3&topid=15&articleid=37
OECD Policy Briefs No: 1-1997, http://www.oecd.org/publications/pol_biref
/9701_pol.htm.
Öğütcen, Yalçın, (2001), “İnternet Ortamında E-Ticaret” İgeme’den Bakış Dergisi,
18
R. Kalakota ve A.B. Whinston, (1997), Electronic Commerce: A Manager’s Guide,
Addison Wesley, Upper Saddle River, New Jersey.
Turban, Efraim, Jae Lee, David King ve H. Michael Chung, (2000), Electronic
Commerce: A Managerial Perspective, Prentice-Hall, Inc., Upper Saddle
River, New Jersey.
WTO, Electronic Commerce and the Role of the WTO, (1998),
http://www.wto.org.
22
ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ
• E-ticaretin Getirdiği Değişimler

• E-ticaretin Yararları
• E-ticaretin Örgütlere Yararları
İÇİNDEKİLER
• E-ticaretin Yönetimlere Yararları

• E-ticaretin Tüketicilere Yararları
• E-ticaretin Diğer Yararları E-TİCARET
• E-ticaretin Reklamcılık ve Pazarlama Açısından
Yararları Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• E-ticaretin Dezavantajları
• E-ticaretin Teknik Dezavantajları
• E-ticaretin Teknik Olmayan Dezavantajları
• E-ticaretin Alıcı Açısından Dezavantajları
• E-ticaretin Alıcı Açısından Dezavantajları
• Dünyada ve Türkiye'de E-ticaretin Durumu
• Dünyada ve Türkiye'de E-ticarete Kısa Bakış ve E-
ticareti Etkileyen Faktörler
• Demografik Faktörlerin E-ticarete Etkisi
• İnternet Altyapısı ve Yaygınlığının E-ticarete
Etkisi
• Finansal Ürün Yaygınlığının E-ticarete Etkisi
• Özel Gün ve Dönemlerin E-ticarete Etkisi
• Sosyal Medyanın E-Ticarete Etkisi
• Ödeme Hizmetlerinin E-Ticarete Etkisi

• E-ticaretin ekonomik etkilerini
anlayabilecek,
HEDEFLER
• E-ticaretin örgütler, yönetim, tüketiciler

açısından yararlarını sınıflandırabilecek,
• E-ticaretin teknik ve teknik olmayan
dezavantajlarını açıklayabilecek,
• E-ticaretin alıcılar ve satıcılara sağladığı
avantajları ve yol açtığı riskleri
ÜNİTE
kavrayabileceksiniz.
• E-ticaretin Türkiye'deki ve dünyadaki son
2
durumu hakkında fikir sahibi olabilecek
ve E-ticareti etkileyen faktörleri
Elektronik Ticaretin Etkileri
Örgütsel Yararlar
Yönetimsel Yararlar
E-ticaretin Yararları
Tüketiciye Yararları
Reklamcılık ve
Pazarlamaya Yararları
E-TİCAFETİN ETKİLERİ
Ekonomik Güçler
E-ticaretin
Teknik Dezavantajlar
Dezavantajları
Alıcı Açısından
Dezavantajlar
Teknik Olmayan
Dezavantajlar
Alıcı Açısından
Dezavantajlar
Demografik Faktörler
İnternet Altyapısı ve
Yaygınlık
Finansal Ürün
Yaygınlığı
Dünyada ve Türkiye'de E-ticareti Etkileyen
E-ticaretin Durumu Faktörler
Özel Gün ve Dönemler
Sosyal Medya
Ödeme Hizmetleri
24
GİRİŞ
İnsanlık tarihinde çok az yenilik E-ticaretin sağlayabileceği potansiyel
yararları sağlayabilmiştir. Teknolojinin küresel yapısı, düşük maliyet, milyonlarca
insana ulaşabilme yeteneği, etkileşim yeteneği gibi özellikleri örgütlere, bireylere
ve topluma çok sayıda potansiyel fayda sağlamaktadır. Çünkü E-ticaret devrimi,
endüstriyel devrimle gelen değişim kadar derindir. Örneğin, bundan yaklaşık yüz
yıl öncesinde, bir şirket için paraya gereksinim duyulduğunda şirketin bir hissesini
satın alacak kişileri bulmak için kapı kapı dolaşmak gerekebilirdi. Fakat günümüzde
bu yaklaşım şirketlerinin hisselerini satmak isteyen şirket sahipleriyle bu hisseleri
satın almak isteyenleri buluşturan bir sermaye piyasasının oluşmasıyla büyük bir
değişime uğramıştır (Gore, 1997).
E-ticaretin ekonomik hayatta etkilediği faaliyetler:
• Pazarlama: Yeni pazarlama, satış ve promosyon teknikleri, daha etkin ve

daha geniş çaplı pazar araştırmaları, daha doğru ve kapsamlı talep
Satış sonrası tahminleri
bilgilendirme ve • Tedarik: tedarikçilerle ilişkilerin gelişmesi, tedarik süreçlerinin
danışmanlık hizmetleri, otomatikleşmesi, stok maliyetlerinin azalması
servis ve bakım • Finansman ve sigorta: yeni finansman araçları, uluslararası yatırımcılara
hizmetlerinin ve ürün ulaşma imkânı, sigorta süreçlerinin ve anlayışının farklılaşması
takibinin kolaylaşması • Ticari işlemler: siparişlerin elektronik ortamda hızlı bir şekilde
E-ticaretin ekonomik sonuçlandırılması, gelişmiş ödeme araçları
etkilerindendir. • Satış sonrası hizmetler: satış sonrası bilgilendirme ve danışmanlık
hizmetleri, servis ve bakım hizmetlerinin ve ürün takibinin kolaylaşması
• Ortak ürün geliştirme ve çalışma
• Kamu ve özel hizmetleri kullanma
• Vergi ve gümrük: uzaktan vergi denetimleri, gümrük işlemlerinin merkezi
kontrolü, etkin denetleme imkânları
• Teslimat ve lojistik: lojistik sektöründeki gelişmelerle daha hızlı ve güvenli
teslimat, ürünün siparişten teslimat anına kadar izlenebilmesi
• Kamu alımları: kamu ihalelerinin hızlı ve şeffaf olarak yapılması
• Muhasebe: muhasebe kayıtlarının işlemlerin gerçekleştiği anda
yapılabilmesi, uzaktan denetleme imkânı
• Elektronik ürünler: fiziksel olmayan ürünler, bilgi hakları, uzaktan
danışmanlık hizmetleri
• Anlaşmazlıkların çözümü
E-TİCARETİN GETİRDİĞİ DEĞİŞİMLER

E-ticaret işletmelerin iş yapma şekillerini önemli ölçüde değiştirmiştir. Daha
da ötesi, birçok işletme için e-ticaret bir alternatif olmaktan öte bir zorunluluk
hâline gelmiştir. Bir kısım işletmeler işlerini tamamen İnternete taşırken, bazıları
da e-ticaret yapan firmalarla birleşme yolunu tercih edebilmektedir. Bu pazarlama
25
yönteminin önemini kavrayan yeni birçok müteşebbis ise işletmelerini doğrudan

elektronik platformda başlatabilmektedir.
E-ticaret alanı bilgi-yoğun ve endüstri tabanlı bir alandır. Çoğu işletmenin
yüzleştiği en önemli problem, kendi endüstrilerindeki en iyi e-ticaret modelinin
nasıl taklit edileceği ya da bu modellerle nasıl rekabet edileceği değil, geleneksel
ticaret yapma yöntemlerinde radikal değişikliklerin nasıl yapılacağına karar
vermektir. Çünkü geleneksel yöntemden e-ticarete geçiş bir paradigma
değişikliğidir ve tedarikten pazarlama stratejilerine, dağıtımdan satış sonrası
hizmete kadar pek çok prosedürün değişimini gerektirmektedir.
E-ticaret pek çok alanda köklü değişimlere yol açmaktadır.
• Pazaryeri e-ticaret ile nesnel bir yapıdan sanal bir yapıya taşınmaktadır.
Her ne kadar pazar yerinin dönüşmesi tek başına önemli sayılmasa da
alışveriş yöntemlerinin yeni biçim alması, alıcı-satıcı ilişkisinin yeni boyut
kazanması, alışverişteki sosyal ve psikolojik boyutların farklılaşması
ticarette yeni fırsatlar ve sorunları beraberinde getirmektedir.
• E-ticaret ile alışveriş şekillerinde köklü değişiklikler ortaya çıkmaktadır.
Gelişen iletişim sistemleri ticaretin daha hızlı ve yaygın bir şekilde
yapılmasında önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Örneğin bir kitabı kitapçıya
ya da kütüphaneye gitmeden saniyeler içinde edinmek mümkün
olabilmektedir.
• E-ticaret ile büyük-küçük firma ayrımı da bir ölçüde farklılaşmaktadır. Çok
büyük sermayelere ihtiyaç duymadan küçük firmalar da mal ve
hizmetlerini dünya ölçeğinde pazarlayabilmekte, geleneksel yöntemle
ulaşamayacakları dünyanın en ücra köşelerine bile ulaşabilmektedir. Her
ne kadar sermayesi güçlü, dünya çapındaki firmalarla gerek tanıtım gerek
Mülkiyete bağlı gizlilik iş yapma ölçeği gibi konularda rekabet etmek zor olsa da e-ticaret yöntemi
gerektirmeyen küçük firmalara da bir dinamizm kazandırmaktadır.
işlemlerin ve verilerin, • E-ticaret ile zaman ve mekân kavramları da önemli değişikliklere
alıcı ve satıcı firmalara uğramaktadır. Evler, ofisler, kafeler hatta sokaklar bile birer alışveriş
ve tüketicilere açık mekânı hâline gelirken geleneksel mağazaların açılış-kapanış saatleri bir
olması e-ticaretin problem olmaktan çıkmakta alışveriş için zamana bağlı kalma zorunluluğu
temelidir. ortadan kalkmaktadır. Firmalar anlık olarak satış, kâr, maliyet, verimlilikleri
ölçüp değerlendirebilmektedirler (Kanat ve diğerleri 2003).
E-TİCARETİN YARARLARI
E-ticaretin Örgütlere Yararları
Yer Sınırsızlığı ve Kitlesel Erişim Olanağı: E-ticaret, pazaryerini ulusal ve
uluslararası pazarlara açan bir özelliğe sahiptir ve minimum sermaye harcamasıyla,
şirketler daha çok sayıda müşteriye, tedarikçiye ve iş ortağına kolay ve hızlı bir
şekilde ulaşabilirler.
Maliyet Azalımı: E-ticaret işletme faaliyetleri için hayati önem taşıyan bilgiyi
elde etme, işleme, dağıtma, depolama ve ulaşma maliyetini azaltır. Ayrıca bilgiye
26
tam zamanlı erişim nedeniyle talebin doğru bir şekilde tahmin edilmesini sağlar ve
stokta bulundurma maliyetlerini azaltır.
Özelleştirilmiş Alışveriş Merkezleri: Sadece belli alanlarda uzmanlaşmış olan
Şirketler e-ticaret sanal alışveriş merkezlerinin oluşmasına imkân verir.
sayesinde minimum Kesintisiz İşlem: Mağaza yedi gün 24 saat açık kalacağından alışverişte
sermaye harcamasıyla kesinti söz konusu olmamaktadır.
daha çok sayıda
İş Süreçlerinin Reorganizasyonu: Süregelen proseslerin ve yönetim şeklinin
müşteriye tedarikçiye
değişimiyle iş organizasyonunu değiştirerek işlerin yeniden süreçlenmesine
ve iş ortağına kolay ve
katkıda bulunur.
hızlı bir şekilde
ulaşabilirler. Rekabetin Yaygınlaşması: Herhangi bir işe ya da pazara girişi kolaylaştırarak
rekabetin giderek yaygınlaşması ve egemen olmasını sağlar.
Kırtasiye Azaltımı: İşlemlerin elektronik ortamda yapılması kırtasiyeyi en az
düzeye indirir.
Nitelikli Ticaret: Daha az gider ve girdi kullanarak daha çok ve nitelikli ticaret
yapılmasına olanak verir. Ticaret için tek bir mağazanın açılması yeterli olmakta
çok sayıda satış yerinin açılmasına gerek kalmamaktadır.
Etkinlik: Zamandan tasarruf, hatasız iş görme ve işlemlerin kolaylaşması
etkinliği arttıracaktır.
Verimlilik Artışı: Girdi başına birim maliyetlerin azalması ile verimlilik artışı
sağlanır.
E-ticaretin Yönetimlere Yararları

Elektronikleşme: Bilgilerin elektronik ortamda tutulması ile herhangi birisi,
herhangi bir zamanda herhangi bir yerden ihtiyaç duyduğu bilgiye bir başkasına
gerek kalmadan ulaşabilmektedir. Fiyat listeleri, sipariş formları, tanıtım filmleri,
vb. materyallere firmanın servis bilgisayarından İnternet aracılığı ile anlık olarak
erişilebilmektedir.
Hareketlilik: İnternet teknolojisi, kişilere bulundukları yerden bağımsız
olarak bilgiye erişim imkânı sunmaktadır. Müşterilerine destek vermek için
seyahat eden çalışanlarının, ihtiyaç duyduğu bilgiye herhangi bir zamanda
herhangi bir yerden güncel olarak ulaşabilmesi, firmanın müşterilerinin
ihtiyaçlarına cevap vermedeki performansını artırmaktadır.
Yönetsel Kararlar İçin Bilgiye Hızlı Erişim: İş adamları, güncel bilgilere gece
veya gündüz istedikleri zaman ulaşabilmektedir. İş ortağının veya firmasının web
sitesine ulaşarak son fiyat listesine, üretim rakamlarına, malların çıkış tarihine
kolaylıkla erişebilmektedir.
Çalışma Grupları Oluşturma İmkânı: İnternet, verinin paylaşımına ve
çalışanların işbirliği yapmasına da altyapı sunmaktadır. Firmalar, haber grupları,
konuşma odaları, vb. araçlar ile değişik coğrafi yerlerdeki çalışanlarını bir araya
getirerek çalışma grupları oluşturabilmekte, müşterilerinin önerilerini
değerlendirebilmektedir.
27
E-ticaretin Tüketicilere Yararları

Kesintisiz Hizmet Alma: Müşteriler e-ticaret hizmetlerinden 7 gün 24 saat
kesintisiz bir şekilde yararlanabilir.
Yer Bağımsızlığı: Mağazalara erişim elektronik ortamda sağlandığından
müşteriler konumlarından bağımsız olarak dünyanın herhangi bir yerindeki bir
mağazadan alışveriş yapabilirler. Bu özellik birçok müşteri için fiziksel olarak
ulaşılması çok zor olan veya mümkün olmayan mağazaların sanal ortamda ziyaret
edilebilmesini sağlar.
Seçim Yapma Olanağı: Müşterilere hem daha çok mal ve hizmet arasından
hem de daha çok satıcı arasından daha geniş bir seçim yapma olanağı sunar.
Fiyat ve Özellik Karşılaştırması Yapma Olanağı: Müşterilere değişik ürünlerin
hem fiyat hem de özellik itibarıyla karşılaştırma ve ihtiyaçlarına ve bütçesine en
uygun mal ve hizmeti seçmesine olanak verir.
Hızlı Teslim: Satın alınan mallar hızla müşteriye ulaştırılmakta, çoğu kez
müşteri siparişinin hangi aşmada olduğunu yani, kargoya verildiği zaman, hangi
gün teslim edileceği takip edilebilir. Özellikle fiziksel pazar yerlerinde bulunması
E-ticaretle müşteri, zor olan bir kısım ürünlerin bulunabilmesi ve müşteriye daha hızlı ulaşmasını
zamanını alışveriş sağlar.
merkezine bizzat
Sanal Açık Artırmalara Katılım: Kullanıcıların sanal açık artırmalara
giderek harcamamakta,
yol parası ya da benzin katılmasına olanak verir.
parası vermeden, park Müşterilerin Karşılıklı Etkileşimi: Müşterilerin diğer müşterilerle elektronik
yeri sorunu yaşamadan topluluklarda karşılıklı etkileşimini sağlayarak mal ve hizmetler hakkında fikir ve
oturduğu yerden
deneyim paylaşımı için ortam yaratır.
alışverişini
yapabilmektedir. Alışveriş Kolaylığı ve Rahatlığı: Müşteri, günümüz insanının en çok ihtiyaç
duyduğu zamanını alışveriş merkezine bizzat giderek harcamamakta, yol parası ya
da benzin parası vermeden, park yeri sorunu yaşamadan oturduğu yerden
alışverişini yapabilmektedir.
E-ticaretin Reklamcılık ve Pazarlama Açısından Yararları

Etkileşimli Elektronik Pazarlama: İşletmeler, etkileşimli olarak ses ve
görüntü unsurlarını da kullanarak hazırlayacakları sanal mağazalarda müşteri ile
karşılıklı etkileşim içerisinde satışlarını yapabilmektedir.
Etkin ve Hızlı Müşteri Talepleri Yönetimi: Sanal ortamda yapılan alışveriş
hangi müşterinin hangi mala talep duyduğu yönünde bir veri tabanı
oluşturulmasına imkân sağlamaktadır. Bu kapsamda işletmeler müşteri taleplerini
veya satış reyonlarını yönlendirme şansını elde edebilmektedir.
E-ödeme İmkânı: Elektronik ortamda ücretin ödenmesi ve alışverişin
elektronik ortamda tamamlanması, işletmeler açısından lojistik altyapıda tasarruf
yapılması açısından avantaj olarak değerlendirilmektedir.
28
Etkileşimli Tedarik Zinciri Yönetimi: İşletmelerin nereye, ne kadar, hangi

tarihte ürün veya hizmet sağlamaları gerektiğinin kararı ve bunun elektronik
ortamda yönetilmesi bir avantaj oluşturmaktadır.
Etkileşimli Stok Yönetimi: İşletmelerin tedarik yönetimlerinin bir başka yönü
de stok yönetimidir. Dolayısıyla etkileşimli olarak hangi üründen ne kadar ve hangi
süreyle stok bulunduracağının yönetimi de elektronik ortamda
gerçekleştirilebilmektedir.
Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetlerinde Etkinlik ve Hız: Bu tür hizmetlerde
sonuca hızlı erişilmesi, alışverişin hızlı bir şekilde tamamlanması taraflara
zamandan tasarruf sağladığı gibi hizmetin etkinliğini de artırmaktadır.
Sanal Anket ve Kamuoyu Araştırması: Elektronik ortamda alışveriş yapan
kesim ile hızlı ve etkin bir şekilde anket yapılıp hizmetin yönlendirilmesi ve
istenilen kapsamda stratejilerin oluşturulması da mümkündür.
Bire Bir Pazarlama: Elektronik pazarlama yoluyla doğrudan tüketiciye hitap
ederek bire bir pazarlama yapma imkânı bulunmaktadır.
E-ticaretin Toplumsal Yararları

E-ticaret toplumsal alanlarda da göz ardı edilemeyecek yararlar
sağlayacaktır.
Yaşam Standardının Yükselmesi: Bazı malların daha düşük fiyatla satın
alınabilmesi böylece tüketicilerin daha fazla satın almasına katkıda bulunması
E-ticaret, özellikle kırsal nedeniyle yaşam standardında artış sağlanabilir.
kesimlerde ve üçüncü Fiziksel Olarak Ulaşılması Mümkün Olmayan Mal ve Hizmetlere Erişim:
dünya ülkelerinde
Özellikle kırsal kesimlerde ve üçüncü dünya ülkelerinde yaşayan insanların
yaşayan insanların
bölgelerinde bölgelerinde ulaşamadıkları mal ve hizmetlere ulaşmalarına ve elde etmelerine
ulaşamadıkları mal ve olanak verir. Hatta bu insanların yerinde alamadıkları eğitimleri uzaktan
hizmetlere ulaşmalarına almalarına da yardımcı olur.
ve elde etmelerine
Daha Az Fiziksel Mekân İhtiyacı ve Daha Az Hammadde Kullanımı: Özellikle
olanak verir.
dijital dergi ve kitaplarla birlikte kâğıt kullanımının azalması, her işletmenin daha
az depolama, ofis vb. fiziksel mekân ihtiyacının azalması, daha az elektrik tüketimi
gibi faydalar da sağlanabilecektir.
Trafik Yoğunluğu ve Hava Kirliliğinin Azalmasına Katkı: E-ticaret daha fazla
kişinin evde çalışmasına olanak tanıdığı gibi tüketicilerin alışveriş için seyahat
etmesine gerek bırakmayarak trafik yoğunluğunun azalmasına ve hava kirliliğinin
düşmesine katkıda bulunacaktır.
Kamu Hizmetlerinin Ulaştırılması: E-ticaret kamu hizmetlerinin insanlara
ulaştırılmasını kolaylaştırır. Sağlık, eğitim ve sosyal hizmetler, düşük maliyetli ve
kaliteli bir şekilde halka ulaştırılabilir.
Yöresel Ürünlere Kitlesel Erişim: Özellikle belli yörelere has gıda, el yapımı
tanıtım malzemeleri, hediyelikler ve diğer birçok özel ürün dünya ölçeğinde ilgi
29
gören ürünlere dönüşebilmekte bu da o yörenin ekonomisine önemli katkılar

yapmaktadır.
E-TİCARETİN DEZAVANTAJLARI
E-ticaretin Teknik Dezavantajları
Güvenlik: Sistem güvenliği, güvenilirliği, standartlar ve bazı iletişim
protokollerindeki eksiklikler e-ticaretin önündeki en büyük sınırlamayı
oluşturmaktadır. Siber saldırılara karşı gerek e-mağazanın güvenliğinin sağlanması,
Siber saldırılara karşı gerekse müşterilerin ticari ve özel bilgilerinin korunması amacıyla işletmelerin
gerek e-mağazanın maksimum düzeyde güvenlik önlemi almaları büyük önem arz etmektedir.
güvenliğinin
sağlanması, gerekse Bant Genişliğinin Sınırlı Olması: Yazılım teknolojilerinin gelişmesi ayrıntılı
müşterilerin ticari ve ürün tanıtımlarında multimedya uygulamaları ve üç boyutlu tanıtımları
özel bilgilerinin yaygınlaştırmaktadır. Bu durum, daha hızlı İnternet bağlantısını zorunlu
korunması amacıyla
kılmaktadır.
işletmelerin maksimum
düzeyde güvenlik Yazılım Geliştirme Araçlarındaki Değişim: Yazılım geliştirme araçlarındaki
önlemi almaları büyük gelişme ve değişme hâlâ hızlı bir şekilde sürmektedir ve e-ticaret yapan firmaların
önem arz etmektedir. bunlara uyumu zaman almaktadır.
Yazılım ve Donanımın Entegrasyonu Zorluğu: Bir kısım mevcut uygulama ve
veri tabanlarıyla e-ticaret yazılımları ve internetin entegrasyonunun sağlanması
zorluk arz etmektedir.
Özel Web Sunucuları Gereksinimi: Satıcılar ağ sunucularının yanı sıra özel
web sunucuları ve diğer bazı altyapı donanımına ihtiyaç duyabilmektedirler.
Yazılım ve Donanım Uyumsuzluğu: Farklı işletim sistemi platformları, tablet,
mobil aygıt, PDA gibi diğer donanımlara uygun e-ticaret yazılımları kullanılması da
e-ticaretin etkinliği ve yaygınlığı için önemlidir.
E-ticaretin Teknik Olmayan Dezavantajları

E-ticaretin alıcı açısından dezavantajları
Ürünler Arasından Seçim Yapma Zorluğu: Alışveriş yapanlar çok sayıda
seçenekle karşı karşıya kaldıklarından optimal ürün/fiyat seçimi zamanı sınırlı
olanlar için önemli ölçüde karmaşık bir hâl alabilir.
Kalite Sorunu: Satın alınması düşünülen malların kalitesini tam anlamıyla
bilmenin yolu yoktur. Ürünlerin özellikleri bazen abartılabileceği gibi, bazı gizli
ulaştırma maliyetleri de ilave edilebilir.
Karşılıklı Güven Sorunu: Alıcı ve satıcı arasında fiziksel etkileşimin olmaması
nedeniyle taraflar arasında güven tesis edilmesi bir sorun teşkil edebilir. Örneğin
bir müşterinin sipariş ettiği bir mücevherin ya da diğer bir ziynet eşyasının sahte
olmadığına olan inancı tamamen satıcıya duyulan güvene dayalıdır.
Hatalı ya da Eksik Ürünlerin Değiştirilmesi Sorunu: Hatalı ya da eksik ürünler
değiştirilmek istendiğinde bir kısım sorunlar yaşanabilir. Ayrıca bu ürünlerin
30
değiştirilmek üzere geri gönderilmesinde gönderme ücretinin alıcıya

yüklenmesinin söz konusu olması hâlinde alıcı aleyhine bir durum
oluşabilmektedir.
Kredi Kartı Olmaması: Bazı durumlarda kredi kartı olmayan ya da kredi
kartını kullanmak istemeyen müşteriler için alışveriş mümkün olamamaktadır. Bu
sorunu ortadan kaldırmak için satıcıların alternatif ödeme yöntemleri
geliştirmeleri gerekir.
Bazı Malların Gönderme Sırasında Özelliğini Kaybetmesi: Gıda ürünleri ve
medikal ürünlerde teslim uygun şartlarda yapılmaz veya teslim süresi uzarsa
ürünler özelliklerini kaybedebilir.
Uluslararası Siparişlerde Ülkelerin Vergi Uygulamaları: Uluslararası
alışverişlerde ülkelerin gümrük mevzuatları nedeniyle sipariş edilen ürünler
üzerine eklenen vergiler yüzünden bazı durumlarda ürünlerin fiyatı çok artmakta
ve bu durum online alışverişi cazip olmaktan çıkarabilmektedir.
Bazı Mal ve Hizmetlerin Online Alışverişinin Zorluğu: Bazı mal ve hizmetler
fiziksel olarak gönderilemeyeceği için bu malların online alışverişi geleneksel
alışverişe oranla daha zor olabilir. Örneğin, alıcı bizzat görüp gezmek isteyeceği
için online olarak bir evin satışının yapılması nerdeyse imkânsızdır. Ancak böyle
ürünlerin reklam ve tanıtımı yapılabilir.
E-ticaretin satıcı açısından dezavantajları

Pazarlama Harcaması: Satıcılar fiziksel olarak alıcılara görünemediği ve
ürünlerini sergileyemedikleri için varlıklarını kanıtlamak ve piyasada yer
edinebilmek için büyük çaplı pazarlama harcaması yapmak zorunda kalabilirler.
E-ticarette satıcılar İşletmelerin değişen pazar şartlarına uyum sağlamaları da zorlaşabilir.
fiziksel olarak alıcılara
görünemediği ve Piyasada İyi Bir İzlenim Bırakma Gerekliliği: Piyasada iyi bir izlenim
ürünlerini bırakamama durumunda bu durum müşteriler arasında hızla yayılıp faaliyetlerini
sergileyemedikleri için etkileyebilir.
varlıklarını kanıtlamak
Müşterinin Güvenini Kazanma: Müşteriyle yüz yüze bağlantı
ve piyasada yer
edinebilmek için büyük kurulamadığından müşteriler arasında güven tesis edilmesi zor olabilir. Bunun için
çaplı pazarlama müşteriyle ilişkilerde hata yapmamak gereklidir. Ürünün ayıplı ürün olması ve
harcaması yapmak değiştirilmesinde lojistik güçlüklerle karşılaşılabilmesi ve bu nedenle müşteri kaybı
zorunda kalabilirler. riskini de ortaya çıkarabilir.
Müşteri Devamlılığını Sağlamak: Müşterileri mağazaya bağlamak için değişik
cazip yöntemler bulmak ve uygulamak gereklidir. Aksi takdirde birçok alternatifle
karşı karşıya olan müşterileri kaybetmek olasıdır. İşletmelerin ürün geliştirme ve
temininde yetersiz kalması da müşteri devamlılığı açısından bir risk
doğurmaktadır.
Sunulan Tekliflerin Sık Sık Değiştirilmesi: Sunulan tekliflerde durumsal olarak
yapılan sık değişiklikler alıcıların satıcılar üzerinde kalıcı ve iyi izlenimler elde
etmesini güçleştirebilir. Bunun sonucu olarak alıcılar her seferinde tekrar tekrar
araştırma yapma ihtiyacı duyabilir.
31
Durumsal Olarak Farklı Fiyat ve Teklif Verme Zorluğu: Erişimin evrensel

olması, firmaların müşterilerin coğrafik konumuna göre farklı teklifler sunmasını
zorlaştırabilir.
Fiziksel Etkileşim Kurulmasının Gerekebilmesi: Bazı işlemler başarılı bir sonuç
elde etmek için alıcı ve satıcı arasında fiziksel etkileşim kurulmasını gerektirir. Bu
durum, ürünlerin fazlasıyla karmaşık olduğu ve özelliklerinin başka bir yolla
anlatılmasının mümkün olmadığı zaman ortaya çıkar.
Tanıtıma Yatırım Yapılmasını Gerektirebilmesi: Markalaşmanın artan önemi
reklamcılık ve pazarlama konusunda büyük miktarda harcama yapılmasını
gerektirebilir.
DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE E-TİCARETİN DURUMU

E-ticaret, ülkeler online ticareti benimsedikçe tüm dünya üzerinde önemli
ölçüde gelişmektedir. E-ticaretin gelişimine yönelik yapılan çalışmaların önemli bir
bölümü resmî devlet istatistiklerinden değil pazar araştırması yapan veya e-
ticaretle uğraşan firmalardan elde edilmektedir. Ülkelerin konuyla ilgili istatistiki
çalışmaları henüz tam olarak yapılmadığından, e-ticaretin büyüklüğü ve diğer
göstergeleri bazılarınca fazla iyimser bulunmaktadır. Dolayısıyla e-ticaretin
tanımından da kaynaklanan bazı problemlerden dolayı gelecek yıllara ait
öngörülerin kuşkuyla karşılanması gerektiğini ifade etmek yerinde olacaktır. Aynı
zamanda firmadan firmaya yapılan e-ticaret, her iki taraf için ayrı ayrı rakamlara
yansımakta ve mükerrerlik söz konusu olabilmektedir. Dolayısıyla sanal ortamda
2018 yılında 13.41 yapılan ticaretin boyutları da sanal büyüklüklerle ifade edilebilmektedir.
trilyon dolarlık Dünyada ve Türkiye’de e-ticaretin durumuna ilişki bilgi ve istatistikler
GSMH’ye sahip olan TÜSİAD tarafından hazırlanan “E-Ticaretin Gelişimi, Sınırların Aşılması ve Yeni
Çin, 634 milyar dolarlık
Normlar 2019” başlıklı rapordan adapte edilmiştir.
firma-müşteri e-ticaret
pazar büyüklüğü ile (https://www.eticaretraporu.org/wp-content/uploads/2019/05/DD-TUSIAD-
dünyada lider konumda ETicaret-Raporu-2019.pdf)
olurken, Amerika
Birleşik Devletleri’nin Dünyada ve Türkiye’de E-ticarete Kısa Bakış ve E-ticareti
GSMH’si 20,49 trilyon Etkileyen Faktörler
dolar ve Firma-Müşteri
türündeki e-ticaret 2018 yılında 13.41 trilyon dolarlık GSMH’ye sahip olan Çin, 634 milyar
pazar büyüklüğü 504 dolarlık firma-müşteri e-ticaret pazar büyüklüğü ile dünyada lider konumda
milyar dolara olurken Amerika Birleşik Devletleri’nin GSMH’si 20,49 trilyon dolar ve firma-
ulaşmıştır. müşteri türündeki e-ticaret pazar büyüklüğü 504 milyar dolara ulaşmıştır. 2018
yılında Türkiye’nin GSMH’si 0,766 trilyon dolar olup firma-müşteri türündeki e-
ticaret pazar büyüklüğü ise 6,1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Firma-
müşteri türündeki e-ticaret pazarında en büyük üç ülkenin pazar büyüklüklerinin
toplamı, küresel e-ticaret pazarının çoğunluğunu oluşturmaktadır. Global olarak
2019 yılı itibarıyla yaklaşık olarak 3,5 trilyon ABD dolarına erişeceği öngörülen
pazarın ilk beş oyuncusu, 2018 yılı öngörülen sonuçlarına göre sırayla, Çin (634
milyar ABD doları), Amerika (504 milyar ABD doları), Japonya (123 milyar ABD
32
doları), Birleşik Krallık (103 milyar ABD doları) ve Almanya (70 milyar ABD doları)
dır.
80 Milyonluk nüfusu ile dünyanın en kalabalık 19. ülkesi olan ülkemiz 2018
yılı itibarıyla 48 milyonluk internet kullanıcısı ile 17. sırada yer almaktadır. Bu
kullanıcıların %87’sini oluşturan 41,5 milyon internet kullanıcısı istisnasız her gün
internete erişim sağlamaktadır. İnternet kullanıcılarının internet üzerinde sosyal
medya alanları ve e-posta okumanın dışında gerçekleştirdiği en sık eylem, ürün
bilgisi ve markalar hakkında bilgi ve yorumlar aramaktır.
2020 yılı için yapılan tahminler ise 62 milyonluk internet kullanıcısı ile
Türkiye’nin internet nüfusunun %76’lık bir seviyeye taşınacağı yönündedir.
E-ticaret 2018 Sektör İstatistikleri Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD) ve
Deloitte Türkiye iş birliğiyle yayımlanan "Türkiye E-ticaret Pazar Büyüklüğü"
raporunda sektör büyüklükleri sırasıyla; perakende dışı işlemler için 28,4 milyar TL,
perakende işlemleri ise 31,5 milyar TL olarak belirtilmektedir. 2018 yıllık büyüme
değerlerine bakıldığında ise TL bazında %42'lik bir büyüme oranı gözlemlenirken
ABD doları bazında %7'de kalan bir büyüme gerçekleşmiştir. Online perakendenin
iki alt başlığından biri olan çok kanallı online perakendenin 10,7 milyar TL’lik bir
getiri sağladığı görülmektedir. Diğer başlık olan sadece online perakendenin katkısı
ise 20,8 milyar TL'dir. Bu sayının oluşmasında online pazar yerlerinin katkısı ise
%50 düzeyinde olmuştur.
Pazar yeri platformlarının tüketiciler tarafından benimsenmiş olması ve
Türkiye’de 2017 yılında
pazar yeri iş modelinin, tedarikçilerin iyileştirme alanları olmak ile beraber
%4,1 olan online
perakendenin toplam geçtiğimiz 2 yıl içerisinde kaydettiği ilerlemelerin olumlu bir geri dönüşü olduğu
perakendeye oranı, söylenebilmektedir. Türkiye’de 2017 yılında %4,1 olan online perakendenin
2018 yılında %5,3'e toplam perakendeye oranı, 2018 yılında %5,3'e yükselmiştir. Bu oranla Türkiye
yükselmiştir. Bu oranla gelişmekte olan ülkelerin ortalamasını yakından takip etmektedir.
Türkiye gelişmekte olan
ülkelerin ortalamasını Türkiye’deki kullanıcıların online alışveriş davranışları ile ilgili öne çıkan
yakından takip pazar gelişmeleri şu şekilde özetlenebilir:
etmektedir.
• Mobil cihazların kullanımı: Özellikle online perakende alanında pek çok lider
marka için tüketici ziyaretlerinin %70'ten fazlası mobil kanallar üzerinden
gelirken, cironun da %60'tan fazlası yine mobil üzerinden gelmektedir.
• Teslimat beklentisi: Raporun lojistik hizmetler ile ilgili bölümlerinde de
aktarıldığı üzere, aynı gün teslimat ve ertesi gün teslimat gibi hizmetler
günümüzde tüketiciler tarafında önemli bir beklenti hâline gelmiştir.
• Kategorisel değişimler: Rapor kapsamında yapılan görüşmelerde öne çıkan
bir diğer değişim ise geçtiğimiz yıllarda elektronik ürün odaklı online
alışverişlerin diğer kategorilere yayılmaya başladığı yönündedir.
• Sosyal medya üzerinden ürün keşfi: Dünya üzerinde sosyal medya
kullanımında önde gelen Instagram gibi platformların da gelişimi ile
Türkiye’deki tüketicilerin özellikle sosyal medyadan daha çok ürün inceleme
ve satın almaya yönelmesi gözlemlenen bir diğer değişimdir.
Demografik Faktörlerin E-ticarete Etkisi
33
Demografik faktörler de e-ticaret rakamlarına doğrudan ve dolaylı olarak

etki etmektedir. Kalabalık nüfus, erişilebilir mevcut ve potansiyel müşteri sayısı
anlamına gelmektedir.
E-ticaret her ne kadar sınır ötesi işlemlere izin verse de tüketiciler dil,
uygunluk, teslimat ve hız gibi konular nedeniyle ülkelerindeki yerleşik işletmeleri
tercih etmektedirler.
Yaş, cinsiyet ve toplam nüfus oranları, teknoloji kullanım sıklığı, ekonomik
faaliyetleri etkileyen unsurların en önemli başlıkları olarak gösterilebilir. Genç
nüfusa sahip ülkelerde yeni teknoloji adaptasyonu ve bu teknolojilerin kullanım
oranı daha yaşlı nüfusa sahip ülkelere oranla fazladır. Buna paralel olarak
çoğunluğu 75 yaş altı nüfusa sahip ülkelerde e-ticaret hacmi diğer ülkelere göre
daha fazladır.
Şekil 2.1 Online Perakendenin Toplam Perakende içindeki Payı (2018)

Kaynak:https://www.eticaretraporu.org/wp-content/uploads/2019/05/DD-TUSIAD-
ETicaret-Raporu-2019.pdf
İnternet Altyapısı ve Yaygınlığının E-ticarete Etkisi

İnternet yaygınlığı sadece e-ticaret açısından değil aynı zamanda ülkelerin
GSMH'lerinde yarattıkları büyüme nedeniyle de önem arz etmektedir. Öyle ki bu
değerde %10 oranında bir artış, küresel GSYİH’de %1,8’lik oranda yükseliş
sağlamaktadır. İnternet yaygınlığının küresel oranlarına bakıldığında, 7,53 milyarlık
dünya nüfusunun yaklaşık olarak %51,2’sinin (yaklaşık olarak 3,9 milyar kişi)
internet erişimine sahip olduğu gözlenmektedir. 2017 yılına oranla dünya
nüfusunda internet erişimine sahip bireylerin oranı %48,6’dan %51,2’ye çıkmıştır.
Bu büyüme doygunluğa henüz erişmemiş olan ve yüksek genç nüfusa sahip
gelişmekte olan ülkeler grubundan gelmiştir. Coğrafi kırılımlar incelendiğinde ise
en yüksek yaygınlığın %79,6 ile Avrupa’da olduğu görülmektedir. Bireysel internet
yaygınlığının en düşük olduğu bölge ise bilgi ve iletişim teknolojileri gelişmişliği
sıralamalarında %24,4 ile alt sırada yer alan Afrika’dır. Afrika bölgesindeki
tüketiciler, limitli, pahalı ve çoğu zaman güvenilmez olan internet bağlantısından
büyük ölçüde etkilenmektedir. Düşük internet yaygınlığı ve e-ticaretin direkt
34
korelasyonu düşünülünce, Afrika ülkelerinde doğru yatırımlarla büyüme için

önemli bir fırsat da bulunmaktadır.
Gelişen teknoloji, artan internet hızı gibi faktörler tüketiciler için mobil
cihazların klasik perakende mağazalarından farklı olarak ürün veya hizmetlere
İnternet yaygınlığının
istedikleri yerde ve istedikleri anda ulaşabilmelerini sağlamaktadır. Ayrıca
küresel oranlarına
bakıldığında, 7,53 günümüzde tüketicilerin klasik perakende mağazalarında yaşanan kalabalık ve
milyarlık dünya uzun ödeme sıraları gibi verimsizliklere tahammüllerinin azalması, yaşam
nüfusunun yaklaşık biçimindeki değişikliklere ek olarak perakendecilerin mobil cihazları gerçek bir çok
olarak %51,2’sinin kanallı deneyim aracı olarak görmeye başlaması da bu cihazlar üzerinden
İnternet erişimine sahip gerçekleşen ticaretin e-ticaret içinde önemli bir etkiye sahip olmasını sağlamıştır.
olduğu gözlenmektedir. Bu duruma örnek olarak, akıllı telefonlarıyla 2018 yılı sonunda son bir ay içerisinde
2017 yılına oranla
alışveriş yapanların oranının küresel çapta %55 olması verilebilir.
dünya nüfusunda
internet erişimine sahip Google'ın gerçekleştirmiş olduğu araştırmaya göre 4G gibi teknolojilerin
bireylerin oranı gelişmiş ülkelerde yaygın olması, gelişmekte olan ülkelerde de kullanılmaya
%48,6’dan %51,2’ye
başlanmasıyla kullanıcıların ziyaret ettikleri e-ticaret platformlarından beklentileri
çıkmıştır.
artmıştır. Örneğin mobil uyumlu olmayan siteleri ziyaret eden kullanıcıların
%61’inin rakip siteyi ziyaret ederek işlemlerine devam ettikleri
gözlemlenmektedir. Özellikle Asyalı tüketicilerin online alışverişte mobil telefon
kullanımları son derece yüksektir.
Türkiye’nin bireysel internet yaygınlığı TÜİK tarafından %72,9 olarak
açıklanmıştır. BTK verilerine göre ise mobil geniş bant abone sayısı 2018 yılı sonu
itibarıyla 61,1 milyon olmuştur. Bir önceki yılın aynı dönemine (57 milyon) oranla
%7'lik bir artış olduğu görülmektedir. Bu oranlarla Türkiye'nin ortalaması her ne
kadar coğrafi olarak içinde yer aldığı Avrupa bölgesi ortalamasından düşük olsa da
ekonomik anlamda yakınlık gösterdiği gelişmekte olan ülkeler grubundan daha
yüksektir. Bu iki alandaki hızlı büyüme oranları e-ticaret alanında yatırım yapmak
isteyen kuruluşlar için önem taşımaktadır.
Finansal Ürün Yaygınlığının E-ticarete Etkisi

Kredi kartı, banka kartı gibi ülkemizde daha yoğun kullanılan ödeme
yöntemlerinin yanı sıra e-cüzdan, sosyal medya platformlarının ödeme altyapıları
gibi alternatif yöntemlerin kullanımı da dünya genelinde e-ticaret içinde
artmaktadır. Dünya genelinde 15 yaş üstü toplam nüfusun yaklaşık %68,5'i banka
hesabına sahiptir ve %52'si dijital olarak ödeme yapmakta veya almaktadır.
Bölgesel dağılım incelendiğinde en yüksek dijital ödeme/kullanım yaygınlığına
sahip olan bölge %70,6 ile Doğu Asya ve Pasifik olarak tanımlanmaktadır. Ancak
Avrupa ve Orta Asya’nın birlikte gruplanmış olması Kıta Avrupası’nın ortalamasını
aşağıya çekmektedir. Oranlar ülkeler bazında incelendiğinde ise Avrupa içerisinde
bulunan Danimarka, Finlandiya, Norveç, İsveç ve Hollanda %100 oranla ilk sırada
yer almaktadır. Sahra Altı Afrika hem ekonomik hem de sosyal faktörlere ek olarak
finansal okuryazarlığın düşük olması gibi sebeplerle (%42,6) en sonda yer
almaktadır.
35
Tablo 2.1’deki kredi kartı sahipliği incelendiğinde, dünyada 15 yaş üstü

bireylerde kredi kartı sahipliği oranı %18’dir. Kuzey Amerika %67 ile Avrupa
Bölgesi de %45 oran ile kredi kartı sahipliğinde en yüksek iki bölge olarak karşımıza
Dünya genelinde 15 yaş çıkmaktadır. Yaygınlığın en düşük olduğu bölgeler ise %3’lük oranlarla yine Sahra
üstü toplam nüfusun Altı Afrika ve Güney Asya‘dır.
yaklaşık %68,5'i banka
Tablo 2.1 Dünyada 15 Yaş ve Üzeri Kullanıcıların Kredi Kartı Sahip Olma Oranları (2018
hesabına sahiptir ve
Sonu)
%52'si dijital olarak
ödeme yapmakta veya 15 Yaş Üstü Nüfusun Kredi Kartı
Bölgeler
almaktadır. Bölgesel Sahipliği
dağılım incelendiğinde Arap Dünyası %5
en yüksek dijital
Asya ve Pasifik %22
ödeme/kullanım
Avrupa ve Orta Asya %34
yaygınlığına sahip olan
bölge %70,6 ile Doğu Euro Bölgesi %45
Asya ve Pasifiktir. Latin Amerika ve Karayipler %19
Orta Doğu ve Kuzey Afrika %7
Kuzey Amerika %67
Güney Asya %3
Sahra Altı Afrika %3
Dünya Geneli %18
Türkiye’de mobil ödemeler özellikle genç nüfus tarafından tercih edilen bir
ödeme yöntemi olarak pazardaki payını arttırmaya devam etmektedir. BKM
tarafından yapılan çalışmaya göre, Türkiye’de online alışveriş yapan her üç kişiden
biri mobil alışverişi tercih etmektedir. Tüketiciler mobil alışverişi çoğunlukla hızlı,
ürün araştırmasında sağladığı kolaylık ve işletmeler tarafından verilen kampanya
fırsatları sebebiyle tercih etmektedir. Özellikle karekod ile ödemenin, son yıllarda
yaygınlığının arttığı görülmektedir. Mobil ödemenin önündeki en önemli bariyer
ise tüketicilerin kişisel bilgilerinin çalınmasından endişe duymasıdır. Çalışma
kapsamında mobil alışveriş yapan her 5 tüketiciden 4’ü kişisel bilgi hırsızlığından
çekindiğini paylaşmıştır. Kullanıcıların her geçen gün dijital ödeme hizmetlerini
daha fazla kullanmaya başlaması, kayıt dışı ekonomik aktivitelerin azalmasını
23 Kasım 2018 sağlamakla beraber e-ticaret ve diğer sanal ticaret aktivitelerinin (online fatura
tarihinde gerçekleşen ödeme, vergi/borç ödeme) de artmasına yardımcı olacaktır.
"Efsane Cuma" (Black
Friday) kampanya günü, Özel Gün ve Dönemlerin E-ticarete Etkisi
29 bin e-ticaret
Özel gün ve dönemlerin online alışverişte büyük bir etkisi olduğu
platformu üyesi
üzerinden geçen gözlemlenmektedir. İyzico tarafından yayımlanan, 23 Kasım 2018 tarihinde
işlemler baz alınarak gerçekleşen "Efsane Cuma" (Black Friday) kampanya günü, 29 bin e-ticaret
hazırlanan rapora göre, platformu üyesi üzerinden geçen işlemler baz alınarak hazırlanan rapora göre,
tüketiciler tarafından tüketiciler tarafından gerçekleştirilen işlem adedi, normal günlere göre dört kart
gerçekleştirilen işlem artmış olup e-ticaret işlemlerinin büyük kısmı saat 21:00 - 00:00 arasında
adedi, normal günlere
gerçekleşmiştir. ABD'de Şükran Günü'nden sonraki ilk cuma günü Efsane Cuma
göre dört kart artmıştır.
olarak adlandırılmaktadır.
36
İnveon tarafından hazırlanan Efsane Cuma raporunda görüş bildiren e-

ticaret platformlarının o gün elde ettikleri gelir, normal günlerin %876 üzerinde
olup e-ticaret dönüşüm oranının %12,2 olduğu belirtilmektedir. Raporun
hazırlanması sırasında sektör temsilcileriyle yapılan görüşmelerde; belirli ürün
gruplarında özel indirim günlerinden önce satışlarda daralma yaşandığı belirtilmiş
olup bu kategorilerde alışveriş gerçekleştirecek müşterilerin özel gün indirimlerini
beklediği tahmin edilmektedir. Ayrıca kullanıcıların özel gün indirimlerinden
sonraki bir periyot süresince yine belirli ürün grupları ve kategorilerdeki satın alma
işlem sayılarında daralma yaşandığı belirtilmektedir. Ek olarak Türkiye’deki e-
ticaret ekosisteminde faaliyet gösteren satıcıların, depolama, lojistik ve ödeme
hizmet sağlayıcıları gibi diğer ekosistem oyuncularının, büyük rakamlarda işlemin
gerçekleştiği bu dönemlerde operasyonel ve teknolojik altyapılarında oluşan
yüksek işlem hacimlerine cevap vermek için yatırımlarına devam etmeleri gerektiği
gözlemlenmektedir.
Sosyal Medyanın E-ticarete Etkisi

Sosyal medya yaygınlığı e-ticaret firmaları için geleneksel bir pazarlama
aracı olmaktan çok daha fazlasını sunan ve tüketiciyle doğrudan temas kurmayı
2019 yılı sonuna sağlayan sosyal medya kanallarının kullanım oranları ile online tüketici sayıları
kadar sosyal medya arasında bir paralellik vardır. 2019 yılı sonuna kadar sosyal medya kullanıcı
kullanıcı sayısının sayısının toplam İnternet kullanıcılarının yaklaşık olarak %75’ine erişeceği yani
toplam İnternet 2,77 milyar kullanıcıya ulaşacağı beklenmektedir.
kullanıcılarının yaklaşık En yüksek e-ticaret hacmine sahip ülkelere bakıldığında ise sosyal medya
olarak %75’ine erişeceği kullanıcı sayısı ve online tüketici sayıları Tablo 2.2’deki gibidir. Bu tabloya göre,
yani 2,77 milyar nüfusun yaklaşık %77'sinin sosyal medya hesabı olduğu ABD ilk sırada gelirken onu
kullanıcıya ulaşacağı sırasıyla %71 ile Çin, %66 ile Birleşik Krallık ve ilk beşte yer almasa da %63 ile
beklenmektedir. Türkiye takip etmektedir.
Tablo 2.2. Dünyada Belli Başlı Ülkelerde ve Türkiye’de Sosyal Medya Kullanım ve Online
Alışveriş Yapma Oranları (2018 Sonu)
Sosyal Medya Kullanıcı Online Alışveriş Yapanların
Sayısının Nüfusa Oranı Nüfusa Oranı
(3,5 Milyar Kişi) (2,8 Milyar Kişi)
ABD %77 %65
Çin %71 %46
Birleşik Krallık %66 %73
Japonya %61 %59
Almanya %46 %70
........... ........ ........
Türkiye %63 %49
Ödeme Hizmetlerinin E-ticarete Etkisi
37
Deloitte 2018 ödeme çözümleri araştırmasına göre, dünya genelinde yasa

düzenleyiciler yeni nesil nakit dışı ödeme yöntemlerini birincil ödeme yöntemi
yapmak üzere girişimlerde bulunmaktadırlar. WorldPay Global Payment Report
2018 araştırmasında incelenen 36 ülkede, 140 dolayında online ödeme yöntemi
kullanıldığı belirtilmektedir. Küresel ölçekte e-ticaret ödemelerinin yarısından
fazlası kredi kartı ya da banka kartı dışındaki yöntemler üzerinden
gerçekleşmektedir. Ancak yakın zamanda dijital cüzdanların kullanım oranlarının
kredi kartlarını geride bırakarak e-ticaret içinde en yaygın ödeme yöntemi hâline
gelmesi beklenmektedir.
Tablo 2.3’e göre, bölgesel bazda düşünüldüğünde kredi kartları dünyanın
her bölgesinde aynı oranda kullanılmamaktadır. Asya-Pasifik’te dijital cüzdan
kullanımları ve bazı Batı Avrupa ülkelerinde direkt bankacılık sistemleri kullanımı
bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Dijital ödemenin yaygınlaşmasında özellikle
yenilikçi mobil ödeme çözümleri en etkin araç olarak görünmektedir. İleriye
yönelik tahminlere göre ödemede kredi kartı ve banka kartı kullanımının azalacağı,
ancak e-cüzdan kullanımının artacağı söylenebilir.
Tablo 2.3. 2018-2022 Bölgelere Göre E-Ticaret Ödeme Yöntemleri İçin Değişim Öngörüleri
• Efsane Cuma dışında elektronik alışverişin hangi özel gün ve

Bireysel Etkinlik
dönemlerde hangi sektörlerde artış göstereceğini tartışınız.
38
•Çinli e-ticaret devi Alibaba Grubu 2018 yılında Dünya Bekarlar
Örnek
günü kampanyası başlaması ile birlikte ilk 85 saniyede 1 milyar
dolar satış yaparak yeni bir rekora imza attı. Bekarlar günü
alışveriş festivalinin ilk saatini 10 milyar dolara çok yakın bir
rakamda satış yaparak tamamladı.
39
• Elektronik ticaret devrimi, endüstriyel devrimle gelen değişim kadar

derindir. Çünkü teknolojinin küresel yapısı, düşük maliyet, milyonlarca
insana ulaşabilme yeteneği, etkileşim yeteneği gibi özellikleri örgütlere,
bireylere ve topluma çok sayıda potansiyel fayda sağlamaktadır.
• Elektronik ticaret ekonomik faaliyetleri etkilemektedir. Bunlardan en
önemlileri; pazarlama, tedarik, finansman ve sigorta, ticari işlemler, satış
sonrası hizmetler, ortak ürün geliştirme ve ortak çalışmadır. Bunun yanı
Özet
sıra elektronik ticaretle ekonomiye yeni ürün ve hizmetler de
kazandırılmıştır.
• Elektronik ticaret, pazar yerini dönüştürür, alım-satımı ve buna bağlı
işlemleri hızlandırır, ekonominin işleyiş yoğunluğunu artırır ve gerek
teknolojik gerekse düşünsel bakımdan açıklık getirir.
• Elektronik ticaretin örgütler için yer sınırsızlığı, kitlesel erişim, maliyet
azaltımı, kesintisiz işlem olanağı, rekabetin yaygınlaşması gibi etkileri
vardır. Yönetimler açısından ise elektronikleşme, hareketlilik ve çabukluk
sağlar.
• Elektronik ticaret birçok konuda yarar sağlasa da gerek alıcı ve gerekse
satıcı açısından önemli dezavantajları da vardır. Alıcı açısından en önemli
sorunlar kalite ve güven konularıdır. Satıcılar için ise ek harcama kalemleri
ve tüm dünyaya açık yoğun rekabet ortamında müşteriyi elde tutma
zorlukları önemli riskleri beraberinde getirir.
• Ödeme sistemlerinin güvenilirliği ve güvenliği de teknik açıdan
düşünülmesi gereken dezavantajlardır.
•Demografik faktörler de e-ticaret rakamlarına doğrudan ve dolaylı olarak
etki etmektedir. Kalabalık nüfus, erişilebilir mevcut ve potansiyel müşteri
sayısı anlamına gelmektedir
•Kredi kartı, banka kartı gibi ülkemizde daha yoğun kullanılan ödeme
yöntemlerinin yanı sıra e-cüzdan, sosyal medya platformlarının ödeme
altyapıları gibi alternatif yöntemlerin kullanımı da dünya genelinde e-
ticaret içinde artmaktadır.
•80 milyonluk nüfusu ile dünyanın en kalabalık 19. ülkesi olan ülkemiz son
raporlarda 48 milyonluk internet kullanıcısı ile 17. sırada yer almaktadır.
•E-ticaret her ne kadar sınır ötesi işlemlere izin verse de tüketiciler dil,
uygunluk, teslimat ve hız gibi konular nedeniyle ülkelerindeki yerleşik
işletmeleri tercih etmektedirler.
•İnternet yaygınlığı sadece e-ticaret açısından değil aynı zamanda ülkelerin
GSMH'lerinde yarattıkları büyüme nedeniyle de önem arz etmektedir.
Öyle ki bu değerde %10 oranında bir artış, küresel GSYİH’de %1,8’lik
oranda yükseliş sağlamaktadır.
•Kredi kartı, banka kartı gibi ülkemizde daha yoğun kullanılan ödeme
yöntemlerinin yanı sıra e-cüzdan, sosyal medya platformlarının ödeme
altyapıları gibi alternatif yöntemlerin kullanımı da dünya genelinde e-
ticaret içinde artmaktadır.
•Özel gün ve dönemlerin online alışverişte büyük bir etkisi olduğu
gözlemlenmektedir.
•Sosyal medya yaygınlığı e-ticaret firmaları için geleneksel bir pazarlama
aracı olmaktan çok daha fazlasını sunan ve tüketiciyle doğrudan temas
kurmayı sağlayan sosyal medya kanallarının kullanım oranları ile online
tüketici sayıları arasında bir paralellik vardır.
•Kredi kartları dünyanın her bölgesinde aynı oranda kullanılmamaktadır.
Asya-Pasifik’te dijital cüzdan kullanımları ve bazı Batı Avrupa ülkelerinde
direkt bankacılık sistemleri kullanımı bu duruma örnek olarak
gösterilebilir.
40
1. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin ekonomik hayatta etkilediği faaliyetler
a) Pazarlama
b) Finansman ve sigorta
c) Tedarik
d) Ticari işlemler
e) Örgütsel iletişim
2. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin örgütlere yararları arasında yer almaz?

a) Yer sınırsızlığı ve kitlesel erişim olanağı
b) Rekabeti zorlaştırması
c) Maliyet azalımı
d) İş süreçlerinin reorganizasyonu
e) Rekabetin yaygınlaşması
3. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin yöneticilere yararları arasında yer

almaz?
a) Elektronikleşme
b) Hareketlilik
c) Yönetsel kararlar için bilgiye hızlı erişim
d) Yaşam standardının yükselmesi
e) Çalışma grupları oluşturma imkânı
4. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin tüketicilere yararları arasında yer

almaz?
a) Kesintisiz hizmet alma
b) Yer bağımsızlığı
c) Etkileşimli tedarik zinciri yönetimi
d) Seçim yapma olanağı
e) Sanal açık artırma katılımı
5. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin toplumsal yararları arasında yer almaz?

a) Trafik yoğunluğu ve hava kirliliğinin azalmasına katkı
b) Yaşam standardının yükselmesi
c) Etkileşimli stok yönetimi
d) Fiziksel olarak ulaşılması mümkün olmayan mal ve hizmetlere erişim
e) Kamu hizmetlerinin ulaştırılması
6. “Bant genişliği” kavramı aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir?

a) Pazarlama
b) Hız
c) Güvenlik
d) Stok yönetimi
e) Kredi kartı
41
7. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin teknik dezavantajları arasında yer

almaz?
a) Karşılıklı güven sorunu
b) Güvenlik
c) Bant genişliğinin sınırlı olması
d) Özel web sunucuları gereksinimi
e) Yazılım ve donanım uyumsuzluğu
8. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin alıcı açısından dezavantajları arasında

yer almaz?
a) Kredi kartı olmaması
b) Karşılıklı güven sorunu
c) Bazı mal ve hizmetlerin online alışverişinin zorluğu
d) Bazı malların gönderme sırasında özelliğini kaybetmesi
e) Reklamcılık ve pazarlama harcaması gerektirebilmesi
9. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaretin satıcı açısından dezavantajlarından biri

değildir?
a) Müşteri devamlılığını sağlamak
b) Sunulan tekliflerin sık sık değiştirilmesi
c) Piyasada iyi bir izlenim bırakma gerekliliği
d) Durumsal olarak farklı fiyat ve teklif verme zorluğu
e) Ürünler arasından seçim yapma zorluğu
10. 2018 yılı verilerine göre dünyada e-ticaret pazar payı en yüksek olan ülke
hangisidir?
a) Çin
b) Amerika Birleşik Devletleri
c) Birleşik Krallık
d) Almanya
e) Hindistan
Cevap Anahtarı
1.e, 2.b, 3.d, 4.c, 5.c, 6.b, 7.a, 8.e, 9.e, 10.a
42
Clinton, W.J. ve A.Gore Jr., “A Framework for Global E-Commerce,” July 1997.
http://usinfo.state.gov/journals/itgic/1097/ijge/ijge1097.pdf. S.E.T. 23 Mart
2003.
Gore, A., “E-Commerce: Global Issues,” An Electronic Journal of the U.S.
Information Agency, Volume 2, Number 4 October 1997.
https://www.eticaretraporu.org/wp-content/uploads/2019/05/dd-tusıad-
eticaret-raporu-2019.pdf
Kanat, Bülent, M.Başyiğit ve V.Abak, E-Ticaret, http://bilgibirikimi.tripod.com/E-
Ticaret.htm. S.E.T. 28.03.2003.
43
E-Ticaretin Araçları -I
• Telefon
E-TİCARET
İÇİNDEKİLER
• Fax
• Televizyon
• Elektrik Veri Değişimi(EDI) Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• İnternet
• İnternetin Tanımı
• İnternetin Tarihsel Gelişimi
• E-Ticaretin iletişim araçları ile

ilişkisini anlayabilecek,
HEDEFLER
• E-Ticaretin teknik alt yapısını

tanımlayabilecek,
• Telefon, fax ve televizyonun
elektronik ticaretteki işlevi
hakkında bilgi sahibi olabilecek,
• Elektronik veri değişiminin teknik
boyutunu ve özellikle kurumsal
uygulamalardaki işlevini
• İnternet'in zaman içerisinde
geçirdiği gelişimi
öğrenebileceksiniz.
ÜNİTE
3
Elektronik Ticaretin Araçları -I
Telefon
Faks
Analog Televizyon
E-TİCARETİN ARAÇLARI
EDI
Dijital Televizyon
TELEVİZYON
Smart TV
Kablo TV
ARPANET
DARPA
İnternet
NFSNET
WWW
45
GİRİŞ
Elektronik ticaret denince birçoğumuzun aklına Internet üzerinden yapılan
ticaret gelmektedir. Gerçekte iletişim teknolojilerinin sağladığı her türlü iletişim
aracı ile yapılan ekonomik faaliyetler elektronik ticaret kapsamında düşünülebilir.
Bu araçlar, telefon, faks, televizyon elektronik veri değişimi, intranet, extranet ve
internettir.
Telefon, elektronik ticaret araçları içerisinde ilk akla gelenidir ve çok yaygın
bir şekilde kullanılması nedeniyle önemli bir araç konumundadır. Çünkü elektronik
ticaret hangi araçlarla gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin telefon yine de birçok
aşamada ilk başvurulan araçtır. Faks günümüzde ticari faaliyetlerle birlikte diğer
birçok işlemde de geleneksel mektup hizmetinin yerine kullanılan vazgeçilmez
araçlarından biri olmaya devam etmektedir. Analog televizyonlar hemen her evde
bulunan tek yönlü bir iletişim aracıdır. Ancak, dijital televizyon sistemleri
sayesinde her bir izleyiciyle birebir iletişim kurabilmek mümkün hâle gelmiştir.
Zaman içerisinde, e-ticaret araçlarından biri olarak da düşünebileceğimiz Smart TV
sistemi, farklı bir televizyon teknolojisi değil, sahip olduğu işletim sistemi
sayesinde ekstra özelliklerin kullanılabilmesine olanak sağlayan bir görüntüleme
sistemi olarak teknoloji dünyasındaki yerini almıştır.
İlk olarak taşımacılık sektöründe kullanılmasına rağmen, bugün, imalat,
taşımacılık, dağıtım, depolama, eczacılık, konstrüksiyon, petrol, metal, bankacılık,
sigortacılık, perakendecilik, sağlık, tekstil, eğitim ve kamuda kullanılmakta olan EDI
uygulamaları özellikle Firma-Firma türünde e-ticaretin önemli araçlarından iri
olmaya devam etmektedir.
Internet günümüz e-ticaret uygulamalarının vazgeçilmezi konumuyla her tür
e-ticaret için en önemli araç durumundadır. Bu teknoloji yardımıyla insanlar,
değişik alanlardaki bilgilere kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmekte,
elektronik olarak alışveriş yapabilmekte ve sosyal ağların birer parçası hâline
gelebilmektedirler.
TELEFON
Telefon, elektronik ticaret araçları içerisinde ilk akla gelenidir ve çok yaygın
bir şekilde kullanılması nedeniyle önemli bir araç konumundadır. Çünkü elektronik
ticaret hangi araçlarla gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin telefon yine de birçok
E-Ticaret hangi araçlarla aşamada ilk başvurulan araçtır. Geleneksel telefon iletişim sistemi, aynı zamanda
gerçekleştirilirse elektronik ticaretin de önemli bir aracı konumundadır. Siparişler telefon
gerçekleştirilsin telefon aracılığıyla verilip ödemeler kredi kartı, banka hesap numarasına havale, kapıda
yine de birçok aşamada ödeme gibi farkı yöntemlerle yapılabilmektedir. Birçok banka, interaktif telefon
ilk başvurulan araçtır. şubeleri aracılığıyla müşterilerine hizmet vermekte ve müşteriler banka şubelerine
gitmeden çoğu işlerini yaptırabilmektedir. Yine telefonlar yalnızca sesli ya da sesli
ve görüntülü konferanslar düzenlemek amacıyla da kullanılmaktadır. İnternetin
yaygınlaşması ve elektronik ticarette en önemli araç hâline gelmesi bile telefonun
yaygın olarak kullanımını önleyememiştir.
46
Günümüzde özellikle müşteri ilişkilerinde, satış sonrası destek ve müşteri

memnuniyeti geri bildirimlerinde en etkili ve yaygın araç olarak telefon
kullanılmaktadır.
FAKS
Faks günümüzde ticari faaliyetlerle birlikte diğer birçok işlemde de
geleneksel mektup hizmetinin yerine kullanılan vazgeçilmez araçlarından biri
olmaya devam etmektedir. Örneğin sipariş verilirken istenen malların dökümü ya
da irsaliyeler ve faturalar postayla yerine ulaşmadan önce faks yoluyla taraflara
anında ulaştırılabilmekte ve bu, işlemlerde büyük rahatlık ve kolaylık
sağlamaktadır. Ancak faksın da bazı dezavantajlı ve eksik tarafları vardır.
Gönderilen dokümanların kalitesi bazen okunamayacak derecede düşük
alabilmektedir. Yine gönderilecek doküman çok uzunsa faksın maliyeti
artmaktadır. Bu nedenle faks elektronik ticarette tek başına kullanılan bir araç
olmaktan çok destek aracı mahiyetindedir.
TELEVİZYON
Analog televizyonlar hemen her evde bulunan tek yönlü bir iletişim aracıdır.
Tüm dünyada bilgisayarlardaki televizyon kartları da hesaba katıldığında
milyarlarca televizyon kullanılmaktadır. Geleneksel analog televizyon
Kablo TV, fiber kablolar sistemlerinde elektronik ticaret açısından en önemli zorluk, etkileşimli ticari
ve geniş bant kapasitesi işlemlerin yapılamamasıdır. Bununla birlikte televizyonlarda yapılan ticari
sayesinde hızlı internet reklamlar sayesinde tüketicilerin mal ve hizmetleri tanıyarak telefonla sipariş
bağlantısı verme veya web siteleri aracılığıyla internetten sipariş verme yoluyla evden
gerçekleştirilmesinin alışveriş faaliyeti yapmaları mümkün olmaktadır. Tek taraflı televizyon yayınları ile
önemli araçlarından biri yapılabilen elektronik ticaret faaliyetleri şu şekilde sıralanabilir:
hâline gelmiştir. • Reklam
• Tanıtım
• Tele alışveriş
• Bilgilendirme
Kablo TV, başlangıçta analog televizyon yayınların kesintisiz ve kaliteli bir
şekilde izleyicilere ulaştırılması amacıyla geliştirilmesine rağmen, daha sonra
gelişen fiber kablolar ve geniş bant kapasitesi sayesinde hızlı internet bağlantısı
gerçekleştirilmesinin önemli araçlarından biri hâline gelmiştir. Kablo TV sayesinde
bazı ilave aygıtlar yardımıyla televizyonlar bir internet sistemi gibi kullanılmaya
başlanmış ve interaktif birer araç olmuştur. Bu şekilde kablo TV’de bir elektronik
ticaret aracı hâline gelmiştir.
Kablo TV’nin en önemli özellikleri şunlardır:
• Kaliteli ve ucuz olması
• Frekans kirlenmesinden etkilenmemesi
• Yüksek kalitede ses ve görüntü iletimi sunması
• Etkileşimli (interaktif) hizmetler sunması
47
• Tek bir ücret ödeyerek bir evin tüm odalarında izlenebilmesi

Türkiye’de 1999 yılından beri kablo TV hizmeti verilmektedir. Kablo TV
abone sayısı Eylül 2013 verilerine göre 1.191.000 civarındadır. Bu sayının 2018
yılının birinci çeyreğinde 1.214.524 olduğu ve kablo TV abone sayısında ciddi bir
artış olmadığı göze çarpmaktadır. (www.tk.gov.tr).
Hâlen 22 ilde kablo TV şebekesi üzerinde abone tarafına bağlanacak bir
kablo modem yoluyla internet hizmeti de sunulmaktadır. Ayrıca, kablo TV şebekesi
üzerinden aynı kontrol merkezi hizmet sahasında veya il içinde kablo TV aboneleri
arasında dâhili telefon aboneliği işlemi olarak ifade edilebilecek olan VoIp (Voice
Over IP) hizmeti de verilmektedir.
Analog televizyonlar ve kablo TV sistemlerinin yanı sıra televizyon
sektöründeki en önemli gelişme dijital televizyonların sunumuyla yaşanmıştır.
Dijital televizyon sistemleri sayesinde her bir izleyiciyle birebir iletişim kurabilmek
mümkün hâle gelmiştir. Dijital televizyonların gelişmesiyle birlikte en önemli
elektronik ticaret aracı olarak kişisel bilgisayarların önüne geçmesi gözden uzak bir
olasılık değildir.
Dijital yayınlar, analog televizyon sistemlerine ulaşmadan önce, her
abonenin televizyonuna bağlı bir şifre kod çözücü (Decoder) aracılığı ile analog
Dijital yayınlar, analog televizyon sistemlerinin algılayabileceği şekle dönüştürülmektedir. Kod Çözücü,
televizyon sistemlerine aynı zamanda abonenin telefon hattı ile yayın yapan kuruluşun merkez bilgisayarı
ulaşmadan önce, her arasında bir iletişim ağı kurmaktadır. Pay Per View (izlediğin kadar öde) adı verilen
abonenin televizyonuna bir uygulama ile aboneler sürekli televizyon yayınının yanı sıra bazı programları
bağlı bir decoder aracılığı seçerek ücret karşılığında izleyebilmektedirler.
ile analog televizyon Dijital yayın ile aşağıdaki uygulamalar yapılabilir:
sistemlerinin
algılayabileceği şekle • E-posta, sohbet, anlık mesajlaşma gibi iletişim uygulamaları
dönüştürülmektedir. • TV ekranlarından kredi kartı ekstrelerini görüntüleme ve ödeme
• Banka hesaplarını kontrol etme, hesap hareketleri izleme
• Fatura ödeme
• Online oyunlar oynama
• Evden alışveriş
• Cep telefonlarına kontör/dakika yükleme
• Etkileşimli kişisel video kaydedebilme
• Farklı dillerde altyazılar kullanabilme
E-ticaret araçlarından biri olarak da düşünebileceğimiz Smart TV sistemi,
farklı bir televizyon teknolojisi değil, sahip olduğu işletim sistemi sayesinde ekstra
özelliklerin kullanılabilmesine olanak sağlayan bir görüntüleme sistemi olarak
teknoloji dünyasındaki yerini almıştır. Başka bir deyişle, televizyon üzerinden
internete bağlanmaya ve bir kısım uygulamaların çalıştırılmasına olanak sağlayan,
üzerinde bir işletim sisteminin çalıştığı, multimedya özelliğine sahip televizyonlara
verilen genel isimdir.
Smart TV’ler pek çok imkân sunmaktadır. Bunlardan bazıları (www.chip.
com.tr);
48
• Smart TV ile cep telefonu, tablet ve PC'den DLNA (Digital Living Network
Alliance-Evrensel Bağlantı Noktası/Sayısal Akışlı Ağ uyuşması) imkânı ile
görüntü aktarımı. DLNA, kablosuz ağa bağlanabilen farklı cihazlar arasında
kolayca veri akışı sağlayan bir iletişim standardıdır.
• PVR/DVR (Private Video Recorder /Digital Video Recorder-Kişisel Video
Kaydetme/Sayısal Video Kaydetme) özelliği ile herhangi bir televizyon
yayınının ayrı bir cihaza ihtiyaç olmadan video olarak kaydedilmesi,
• Kamera veya ses komutlarıyla televizyonun kontrol edilmesi,
• Görüntülü konferanslar yapabilme imkânı,
• Televizyon üzerinden internette gezinme imkânı,
• Smart TV’ler için özel hazırlanmış olan uygulamaları kullanabilme,
• Sosyal medya uygulamalarını kullanabilme
şeklinde sıralanabilir.
Bu özellikleri ile smart TV’ler günümüzde elektronik ticaretin önemli bir
aracı hâline gelmiştir ve ilerleyen yıllarda yeni eklenecek donanım ve yazılımlarla
daha da yaygınlaşması beklenmektedir.
ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİMİ (EDI)

Elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange-EDI), ticaret yapan
kurumlar arasında iş bilgilerinin ve dokümanlarının tüm taraflar tarafından
kullanılabilecek şekilde elektronik iletişim araçlarıyla iletilmesini sağlayan bir
Elektronik veri değişimi araçtır (Hill ve Ferguson 1989;5-12). Sağladığı ekonomik avantajları nedeniyle
(EDI), ticaret yapan özellikle firma-firma türünde elektronik ticarette kabul görmüştür.
kurumlar arasında iş İlk olarak taşımacılık sektöründe kullanılmasına rağmen, bugün, imalat,
bilgilerinin ve taşımacılık, dağıtım, depolama, eczacılık, konstrüksiyon, petrol, metal, bankacılık,
dokümanlarının tüm sigortacılık, perakendecilik, sağlık, tekstil, eğitim ve kamuda kullanılmaktadır.
taraflarca kullanılabilecek Örneğin, üniversiteler not transkriptlerini, otomobil imalatçıları özel
şekilde elektronik iletişim bilgisayarlarda hazırlanmış büyük ve kompleks mühendislik tasarımlarını iletmek
araçlarıyla iletilmesini için EDI’yi kullanabilirler. Büyük firmalar, müşterilerine ürün, fiyat, indirim ve diğer
sağlar. bilgileri içeren fiyat kataloglarını EDI’yle gönderebilirler.
EDI, elle hazırlanmış bir formu alarak standart bir elektronik formata
dönüştürür ve alıcıya gönderir. Alıcı tarafında standart format, alıcının uygulaması
tarafından okunabilecek bir formata dönüştürülür. EDI için her iki ticari ortağın
bilgisayarında da veriyi EDI’ye ve EDI’den çevirecek bir yazılım ve bir haberleşme
hattı (doğrudan hat, Katma Değerli Network-VAN, Internet) olması gerekir(Ersoy
1999;48).
Ticarette daha etkin olunması amacıyla “tam zamanında” (Just in Time-JIT)
ve “hızlı yanıt” (Quick Response-QR) gibi anlayışlar geliştirilmiş ve bunların
gerçekleştirilmesi için iş akışında herhangi bir katma değer (value added)
yaratmayacak işlemlerin elimine edilmesi gerektiği belirlenmiştir. Bu nedenle,
birçok uluslararası kuruluş ve büyük bölgesel organizasyonlar EDI kullanmakta ve
ticaret yapan herkesin de EDI kullanabilir duruma gelmesi önerilmektedir.
49
Günümüzde büyük üretici kuruluşlar başta olmak üzere pek çok kurumsal
işletme, ERP (Kurumsal Kaynak Planlama-Enterprise Resource Planning) sistemleri
gibi, iş süreçlerini kontrol altına almak suretiyle kaynak tasarrufu sağlamak ve
etkinliği artırmak amacını taşıyan çok çeşitli bilgi teknolojileri sistemlerini
kullanmaktadırlar. Bu tür teknolojiler yardımıyla kuruluşlar, basılı dokümanların
yerine, hemen hemen tüm iş süreçlerini elektronik bilgi olarak kurumsal işletme
veri tabanlarına girmekte ve bilgilerin yetkili kişiler arasında paylaşımını
sağlamaktadır. Temel olarak EDI, iş süreçlerinden doğan bilgi akışının, tamamen
veya kısmen elektronik ortama taşınması sonucu oluşmaktadır. Bilginin kurumsal
veri tabanlarında dijital formatta saklanması sonucunda bilgi “taşınabilir” bir obje
hâline gelmiştir. Taşınabilirlik, çok çeşitli alanlarda başta ticari işletmelerin
geleneksel yollardan pahalıya mal edebilecekleri veya hiçbir zaman
Şirket içi EDI
gerçekleştiremeyecekleri işlemleri kolayca ve ucuz bir şekilde elektronik sistemler
kullanımına basit bir
yardımıyla yapabilmelerine olanak tanımaktadır.
örnek olarak büyük
süpermarketlerin kasa Şirket içi EDI kullanımına basit bir örnek olarak büyük süpermarketlerin kasa
sistemleri ve ürün sistemleri ve ürün etiketleri verilebilir. Hemen bütün büyük alışveriş merkezleri
etiketleri verilebilir. bilgisayar sistemleri yardımıyla iş süreçlerini kontrol etmektedirler. Ürünlerin
depoya girişi ile satışına kadar olan tüm süreçler bilgisayar sistemleri ile takip
edilebilmektedir. Ürünün depoya girişi ile başlayan bu süreç satıldı bilgisinin
depoya ulaşması ve yeni sipariş verilmesi ile sonuçlanır. Bu sürecin adımları
aşağıdaki gibidir (Türkal 2002;27-28):
• Mal depoya girdiğinde sisteme kaydedilir.
• Sırası gelen mal, merkez depodan mağaza içine ve genellikle mağazada
belirli bir rafa yerleştirilir.
• Bu işlem (iş süreci), bilgisayar ortamında da merkez depodan mağaza
deposuna ve mağaza deposunun ilgili rafına aktarıldığı şeklinde işlenir.
• Eğer mal, mağaza içerisinde iken bir fiyat değişikliği olursa malın
bulunduğu rafın dijital etiketindeki fiyat bilgisi, mağazanın tavanına belirli
aralıklarla yerleştirilmiş radyo frekansı ile veya kızılötesi ışık sistemi ile
çalışan aygıtlar yardımı ile etiketlere arada kablo bağlantısı olmadan
otomatik olarak merkez bilgisayar sisteminden girilir.
• Ürünler kasadan geçirilirken barcode etiketleri aracılığı ile otomatik olarak
tanınır ve faturaya işlenir.
• Ürünün satıldı bilgisi, mağaza sanal deposundaki adet bilgisini değiştirerek
azaltır.
• Kullanılan EDI sistemine bağlı olarak gerektiğinde belirli bir malın belirli bir
miktarın altına düşmesi hâlinde ilgili çalışan veya birim uyarılabilmekte ve
bu sayede satışın sürekliliği sağlanarak verimlilik artırılmaktadır.
EDI sistemlerinin faydaları oldukça fazladır ve yeni nesil ticaretin merkezini
teşkil etmektedir.
EDI’nin faydalarını şu şekilde özetleyebiliriz
(www.ayangumrukleme.com.tr):
• Hızlı ve doğru veri akışı
50
• Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesi

• Üretkenliğin ve kârlılığın artması
• İş ilişkilerinin geliştirilmesi
• Müşteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün artırılması
EDI, yukarıda da izah edildiği şekliyle birçok yarar sağlamasına bir kısım
dezavantajları bulunmaktadır;
Yüksek Maliyetler: EDI uygulamalarının geliştirilmesi ve işletilmesinin
maliyeti yüksektir.
EDI’nin en önemli Sınırlı Erişim: EDI uygulamaları tüketicilerin satıcılarla kolaylıkla iletişimine
dezavantajlarından biri ve iş yapmasına olanak vermez. Örneğin bir şirketle iş yapmak için, tedarikçi,
EDI uygulamalarının Katma-Değerli Ağ (VAN) denilen ve kayıtlı şirketle iletişim kurmak için gerekli
geliştirilme ve işletme yazılımı sağlayan bir online servise abone olmak zorundadır.
maliyetinin yüksek
Yerine Getirilmesi Kolay Olmayan Gereklilikler: EDI uygulamaları, genellikle
olmasıdır.
pek çok yapısal protokol, önceden belirlenmiş düzenlemeler ve kendine has iki
yönlü bilgi değişimleri gerektirir. Örneğin, EDI, iş yapan tarafların veri yapısı ile ilgili
katı bir kısım düzenlemelerin yerine getirilmesini gerektirir. Bunlar özellikle hızlı
değişen bir çevrede, zaman tüketici, esnek olmayan ve yerine getirilmesi kolay
olmayan düzenlemelerdir. Sonuçta ortaya çıkan maliyet ve gecikmeler, küçük
şirketlerin EDI uygulamalarına yatırım yapmasına engel teşkil etmekte ve sadece
büyük şirketler tarafından kullanılan bir hizmet olarak kalmasına yol açmaktadır.
Kısmi Çözümler Sunması: EDI uygulamaları, işlemlerin sadece bir kısmını
otomatik hâle getirmektedir. Örneğin, bir ürünün siparişi ile buna ilişkin
muhasebe, ödeme, fon transferinin eş zamanlı olması gerekirken EDI’de bazen
günlerle ifade edilen gecikmeler yaşanabilmektedir. İdeal olarak düşünüldüğünde,
bir elektronik ticaret uygulaması, sipariş, dağıtım ve ödeme işlemleri arasındaki
boşlukları azaltmalı ve kayıt ve muhasebe sistemlerinin eş zamanlı olarak
yürütülmesine olanak vermelidir.
Kapalı Dünya: EDI uygulamaları kapsam olarak çok sınırlıdır. Web
uygulamaları, EDI mimarisinin kapalı dünyasını yıkmıştır.
Önceki yıllarda, bir EDI ortamı oluşturabilmek için her iki tarafın da
bilgisayar ve ağ ekipmanlarına ciddi yatırımlar yapması gerekiyordu. Özellikle
büyük perakendeciler tüm tedarikçilerinin EDI uyumlu olmalarını şart
koştuklarında bu, küçük tedarikçileri ciddi bir seçime zorluyordu. Bu durumda
küçük firmalar ya gerekli yatırımları yapmak ya da büyük bir müşteriyi kaybetmek
gibi zor bir tercihle karşı karşıya kalmaktaydı.
Bu sistemde ayrıca bilgilerin kalitesi, depolamanın yapıldığı ana
bilgisayardaki verilerin ne sıklıkla güncellendiğine bağlıydı. Internet’in gelişmesi ve
yaygınlaşması ile birlikte EDI platformundaki şirketler çok düşük bağlantı
maliyetleri ödemeye başladılar. Buna düşük PC fiyatları ve basit yazılımlar da
eklendiğinde geriye tüm bunları birleştirip veri aktarımını sağlamak kaldı ve EDI
artık çok pahalı bir yatırım olmaktan çıktı. Buna ek olarak Web üzerinde verilerin
paylaşım standardı olan XML, EDI standartlarını belirlemek için bir metot olarak
51
kullanılmaya başlandı ve bu şekilde EDI teknolojisi, endüstri için daha anlaşılabilir

bir hâl aldı. Ayrıca internet sayesinde EDI ortamındaki tüm veriler anında
güncellenmekte ve kalitesini korumaktadır (www.workcube.com).
İNTERNET
İnternet’in Tanımı
İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında
yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Aynı zamanda, insanların her
geçen gün gittikçe artan “üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve ona kolayca
İnternet, birçok ulaşma” istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji yardımıyla
bilgisayar sisteminin insanlar, değişik alanlardaki bilgilere kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde
birbirine bağlı olduğu, erişebilmektedir.
dünya çapında yaygın İnternet, bilgisayar ve iletişimde daha önce hiç olmayan şekilde devrim
olan ve sürekli büyüyen niteliğinde değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Telgraf, telefon, radyo ve
bir iletişim ağıdır. bilgisayarın icadı bu önüne geçilemeyen gelişmenin basamakları olmuştur.
İnternet dünya çapında bir yayın, bilgi paylaşım mekanizması ve coğrafik konumu
ne olursa olsun bireyler ve bilgisayarları arasında bir etkileşim ve iş birliği aracıdır.
Internet bilişim altyapısının araştırılması ve geliştirilmesine yapılan doğru yatırımın
ve inancın en başarılı örneklerinden biridir.
Hükûmetler, endüstri kuruluşları ve akademik çevreler başlangıçtan beri bu yeni
heyecan verici teknolojinin gelişiminde en büyük katkıyı sağlayan taraflardır.
Başlangıçta ulusal bir bilgi altyapısı olarak düşünülen Internet, bugün küresel bir
bilgi altyapısı hâline gelmiştir. İnternet’in tarihçesi oldukça karmaşıktır ve
teknolojik, örgütsel ve toplumsal birçok yönü vardır. Dolayısıyla etkisi bilgisayarlı
iletişimin teknik yönleriyle sınırlı kalmamakta, elektronik ticaret, bilgi edinimi ve
toplumsal işlemleri yerine getirmek için her geçen gün artan şekilde çevrimiçi
araçların kullanımına yönelen toplumu da büyük ölçüde etkilemektedir.
İnternet’in Tarihsel Gelişimi

Ağ üzerinden yapılabilecek olan sosyal etkileşimlerle ilgili olarak ilk tanım
MIT (Massachusetts Institute of Technology)’den Joseph Carl Robnett Licklider
tarafından Ağustos 1962’de “Galaktik Ağ-Galaktik Network” kavramını tartıştığı
“Online Man Computer Communication” konulu makalesinde yapılmıştır.
Licklider, herkesin herhangi bir yerden veri ve programlara hızlı bir şekilde
erişebileceği küresel olarak birbirine bağlı bir bilgisayar topluluğu tasavvur etmişti.
Licklider’in tartıştığı kavram günümüzün internetine çok büyük ölçüde benziyordu.
MIT’den Leonard Kleinrock, 1964’de bilgisayar ağlarına giden yolda önemli
bir adım olan paket kullanımının teorik olarak mümkün olduğunu iddia etti. Diğer
önemli gelişme bilgisayarların birbiriyle konuşmasını sağlamaktı. Bunu
başarabilmek için, 1965 yılında, Thomas Merrill ve Lawrence G. Roberts TX-2 diye
adlandırılan bilgisayarlarla o zamana kadar yapılmış ilk geniş alan bilgisayar ağını
gerçekleştirerek düşük hızlı bir dial-up bağlantıyla birbirine bağladı. Bu deneyimin
52
sonucu, birbirinden uzakta olan bilgisayarların istenen bilgiye erişmek ve

programları işletmek üzere birlikte çalışabileceğine olan inancın gerçeğe
dönüşmesiydi.
1966 yılı sonlarında L. Roberts bilgisayar ağı kavramını geliştirmek için
DARPA’da çalışmaya başladı ve 1967’de ARPANET olarak adlandırılan ilk bilgisayar
ağı planlarını açıkladı.
UCSB ve Utah ARPANET üzerindeki ilk düğüm (node) olarak UCLA’daki ağ ölçüm merkezi
Üniversitesi’nde iki seçildi. İkinci düğüm Stanford Araştırma Enstitüsü (SRI) tarafından sağlandı. Bir ay
düğüm eklenmesiyle sonra, ilk bilgisayardan bilgisayara mesaj gönderildi. UCSB (University of California
1969 yılı sonu itibariyle at Santa Barbara) ve Utah Üniversitesi’nde iki düğüm daha eklenmesiyle 1969 yılı
ARPANET bünyesinde sonu itibariyle ARPANET bünyesinde dört adet bilgisayar birbirine bağlanmış oldu.
dört adet bilgisayar Böylece Internet’in ilk tomurcuğu filizlenmeye başladı.
birbirine bağlanmış
İlerleyen yıllarda çok sayıda bilgisayar ARPANET’e hızlı bir şekilde eklenmeye
oldu. Böylece
devam ederken, host-to-host* protokolü ve diğer ağ yazılımları üzerinde
Internet’in ilk
çalışmalar yapılmıştır. Aralık 1970’de NWG (Network Working Group-Ağ Çalışma
tomurcuğu filizlenmeye
Grubu), Steve Crocker liderliğinde NCP (Network Control Protocol-Ağ Kontrol
başladı.
Protokolü) adı verilen ilk ARPANET host-to-host protokolünü tamamladı.
1971-1972 yıllarında NCP’yi kullanan ARPANET siteleri tamamlandıkça ağ
kullanıcıları da uygulamalar geliştirmeye başlamıştır.
Ekim 1972’de, ICCC’de (International Computer Communication
Conference-Uluslararası Bilgisayar İletişim Konferansı) Kahn tarafından
ARPANET’in çok başarılı bir sunumu yapılmıştır. Sunum, bu yeni ağ teknolojisinin
ilk genel tanıtımı niteliğindeydi. Yine 1972’de ilk uygulama olan “elektronik posta"
hizmeti de tanıtıldı. 1972 Mart ayında, ARPANET geliştiricileri arasında kolay bir
koordinasyon sağlanabilmesi amacıyla e-posta gönderme ve alma programları
geliştirildi. Daha sonra, mesajların listelenmesi, okunması, dosyalanması,
başkalarına yönlendirilmesi ve cevaplandırılması gibi özellikleri içeren ilk e-posta
hizmet programı geliştirildi. O zamandan beri e-posta en yaygın ağ
uygulamalarının başında gelmiştir. Bu olay, insanlar arasındaki bugün gördüğümüz
her türlü iletişim trafiğinin yönetildiği WWW gibi pek çok farklı uygulamanın da
habercisi olmuştur.
*
Host, ağ üzerinde protokol kümesini çalıştıran bilgisayarlara hizmet veren herhangi bir bilgisayar ya
da diğer aygıtlara verilen isimdir.
53
ARPANET zaman içerisinde büyüyerek internete dönüştü. İnternet, pek çok

değişik tasarıma sahip birbirinden bağımsız ağların olabileceği fikrine dayanır.
ARPANET ile başlayan süreç daha sonra paket uydu ağları, yer tabanlı paket radyo
ağları ve diğer ağlar ile devam etmiştir. Bugünkü Internet, açık mimarili ağ adı
verilen teknik bir fikre dayanır. Bu yaklaşıma göre herhangi bir ağ teknolojisinin
seçimi, özel bir ağ mimarisi ile sınırlanmamalı, sağlayıcılar tarafından serbestçe
seçilebilmeli ve diğer teknolojilerle birlikte çalışabilir bir duruma getirilmelidir.
Açık mimarili ağ kavramı ilk olarak 1972’de DARPA’da göreve başladıktan
kısa bir süre sonra Robert Elliot Kahn tarafından ortaya atılmıştır. Bu çalışma paket
Açık mimarili ağ radyo programının bir parçasıydı, fakat sonradan ayrı bir program hâline getirildi.
kavramı ilk olarak O zaman bu programa “Internetting” adı verilmiştir. Paket radyo sistemini
1972’de DARPA’da çalıştırmanın anahtarı, tıkanıklık ve parazitlenme durumunda etkin bir iletişim
göreve başladıktan kısa sağlayabilecek güvenilir bir end-to-end protokoldü. NCP’nin end-to-end
bir süre sonra Kahn güvenilirliği sağlamadığı görüldü. Bazı paketler kaybolduğunda protokol ya da
tarafından ortaya uygulamalar hata mesajı vermelidir. Bu modelde ise NCP’nin böyle bir özelliği
atılmıştır. yoktur. Mevcut tek ağ ARPANET olduğundan ve hata ihtimali de az olduğundan
buna ihtiyaç duyulmamıştır.
Bundan dolayı Kahn, açık mimarili ağları destekleyecek şekilde yeni bir
protokol geliştirmeye karar verdi. Bu protokol sonraları TCP/IP (Transmission
Control Protocol/Internet Protocol-İletim Kontrol Protokolü/İnternet Protokolü)
olarak adlandırıldı. NCP daha çok bir aygıt sürücüsü programı gibi iken bu protokol
bir haberleşme protokolü gibidir.
Kahn, BBN’de iken iletişime yönelik bir işletim sisteminin ilkeleri üzerinde
çalışmaya başlamıştı. 1973 İlkbaharında Stanford Üniversitesi’nden Vint Cerf’e
detaylı bir protokol tasarımı konusunda birlikte çalışma isteğini iletti. Kahn’ın
iletişimin mimarisi, Cerf’in de NCP konusundaki deneyimi bir araya gelince TCP/IP
diye adlandırılan protokollerin detayları şekillenmeye başladı.
Cerf/Kahn ortak çalışması, internet üzerinde TCP denilen bir tek protokol
tanımlamıştır. Bu model, dosya transferi ve uzaktan sisteme giriş uygulamalarında
sorunsuz çalışmış, ancak bir kısım yeni başlayan ileri ağ uygulamalarında, kayıp
paketler olması durumunda bunun TCP ile düzeltilemeyeceğini ortaya çıkarmıştır.
Bu durum, orijinal TCP’nin iki ayrı protokol şeklinde yeniden düzenlenmesi
sonucunu doğurmuştur. Basit IP, yalnızca her bir paketin adreslenmesi ve
yönlendirilmesi, TCP ise akış kontrolü ve kayıp paketlerin kurtarılması ile
görevlendirilmiştir.
ARPANET ve internetin temel amacı kaynak paylaşımıydı. Dosya transferi ve
sistemlere uzaktan bağlantı yaygın uygulamalar olmasına rağmen, e-posta belki de
bu dönemdeki yeniliklerin en etkilisiydi. E-posta insanların birbirleriyle iletişim
kurma tarzında önemli değişiklikler yaptı. İnternetin ilk dönemlerinde paket
tabanlı sesli iletişim ve değişik dosya ve disk paylaşım modelleri gibi başka
uygulamalar da vardı. Kurtçuk (worm) denilen ilk zararlı programların sistemleri
etkilemesi de bu dönemde olmuştur.
54
DARPA, Stanford’dan Vint Cerf, BBN’den Ray Tomlinson ve UCL’den Peter

Kirstein’e TCP/IP için üçlü bir çalışma yaptırmıştır. Cerf liderliğindeki Stanford ekibi
ayrıntıları belirlemiş ve yaklaşık bir yıl içerisinde üç ayrı bağımsız TCP uygulamasını
geliştirmiştir. Bu olay, Internet kavram ve teknolojilerinin çok uzun sürecek
geliştirme ve deney sürecinin başlangıcı olmuştur. İlk üç ağ olan ARPANET, Paket
Radyo ve Paket Uydu ağları ile başlayarak, her türlü ağ ve geniş tabanlı araştırma
ve geliştirme çevrelerinin iş birliğiyle deneysel ortam büyümeye devam etmiştir.
1980’li yılların başında LAN, PC ve iş istasyonlarının yaygınlaşması internetin
de büyümesine yol açtı. 1973 yılında Xerox PARC’tan Bob Metcalfe tarafından
Ağlar büyüdükçe ve geliştirilen ethernet teknolojisi, bugün internette en çok kullanılan ağ
bilgisayar sayısı arttıkça teknolojisidir. İlk ARPANET modeli olan zaman paylaşımlı büyük bilgisayarlardan
sayısal adresleri akılda oluşan az sayıdaki ağdan daha çok sayıdaki ağa geçiş, çok sayıda yeni kavramların
tutmak zorlaştığından ortaya çıkması ve teknolojide değişikliklere gidilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu
Alan Adı Sistemi nedenle ilk olarak A, B, C diye üç değişik ağ sınıfı tanımlanmıştır A sınıfı ağlar,
(Domain Name System- ulusal boyuttaki büyük ağlardır. Bu sınıf çok sayıda bilgisayardan oluşan az sayıda
DNS) uygulamaya ağ olarak ta tanımlanabilir. B sınıfı ağlar bölgesel, C sınıfı ağlar ise yerel alan
konulmuştur. ağlarını ya da diğer bir deyişle az sayıda bilgisayardan oluşan çok sayıda ağı temsil
eder.
Ağlar büyüdükçe ve bilgisayar sayısı arttıkça sayısal adresleri akılda tutmak
zorlaştığından kullanıcıların ağı kullanımını kolaylaştırmak için bilgisayarlara isimler
verilmiştir. Başlangıçta sınırlı sayıda host bulunduğundan tüm hostların ve ilgili
isim ve adreslerin tek bir tabloda tutulması mümkündü. Zamanla bağımsız
yönetilen ağların (LAN vb.) sayısındaki artış nedeniyle Paul Mockapetris tarafından
keşfedilen Alan Adı Sistemi (Domain Name System-DNS) uygulamaya
konulmuştur.
Internet’in hacim olarak büyümesi başlangıçta kullanılan yönlendiricilerde*
(router) de sorunlar çıkmasına neden olmuştur. İlk olarak tasarlanan
yönlendiriciler, internette kullanılan tüm yönlendiriciler tarafından aynı şekilde
gerçekleştirilen dağıtılmış bir algoritma ile yönlendirme işlemini
gerçekleştiriyorlardı. Ancak internetteki ağ sayısı arttıkça bu algoritma yetersiz
kalmaya başladı. Bunun üzerine her bir internet bölgesinde kullanılan İç Geçit
Protokolü (Interior Gateway Protocol- IGP) ve bölgeleri birbirine bağlamak için
kullanılan Dış Geçit Protokolü (Exterior Gateway Protocol-EGP) ile hiyerarşik bir
yönlendirme algoritması geliştirildi. Böylece hız, konfigürasyon ve ölçek açısından
farklı gereksinimlerin karşılanabilmesine olanak verildi. Yönlendiricilerin kapasitesi
üzerindeki sınırlama yalnızca algoritmalardan değil adresleme tablolarının
*
Yönlendiriciler, büyük ve değişik protokollere sahip bilgisayar ağlarını birleştirirler. Yönlendiriciler
bir ağ üzerindeki tüm bilgisayarların adreslerini bilir ve buna göre kendilerine gelen paketi en uygun
şekilde hedefe yollar. Yönlendiriciler genellikle dinamik yönlendirmeyi kullanır. Bunun anlamı
kendisine gelen bir paketin tüm ağ taranarak en güvenli ve hızlı yolun denenmesidir. Verinin içeriğini
inceler ve iletilmesi gerekmiyorsa iletmez. Eğer herhangi bir sorun çıkarsa, alternatif bir yol arayarak
mutlaka paketi hedefine ulaştırmaya çalışırlar. Yönlendiriciler ağa bağlı özel bir araç veya ağa bağlı
bir bilgisayar olabilirler.
55
hacminden de kaynaklanmaktaydı. Bu nedenle yönlendirici tablolarının hacmini

kontrol etmek üzere de yeni yaklaşımlar geliştirilmiştir.
ARPANET 1983’e kadar birçok savunma ar-ge ve operasyonel faaliyetlerinde
kullanıldı. ARPANET’in NCP’den TCP/IP’ye geçişiyle operasyonel gereksinimler için
kullanılmak üzere MILNET, araştırma gereksinimleri için de ARPANET olmak üzere
ikiye ayrılmıştır. 1990 yılında ise ARPANET tamamen ortadan kaldırılmıştır.
1985 yılı itibarıyla internet artık değişik kesimlerdeki çok sayıda araştırıcı ve
geliştirici tarafından kullanılan sağlam bir teknoloji hâline gelmiş günlük işlemlerin
1991 yılında Tim- vazgeçilmez araçlarından biri olmaya başlamıştır. Aynı yıl içerisinde Amerikan
Berners Lee, World Ulusal Bilim Kurumu (Naional Science Foundation-NSF) NSFNET’i geliştirdi. Bu
Wide Web’i (WWW) bilgisayar ağı eğitim kurumlarına ait olan bilgisayar ağlarını ARPANET protokolleri
icat etti. Bu sistem üzerinde çalışmak kaydıyla birbirine bağlayarak ulusal bir ağ omurgası (backbone)
hipermetin denilen oluşturmaktaydı. Daha sonra BITNET ve USENET gibi yeni ağlar ortaya çıktı.
görsel bir temele İnternetin deneysel kullanımının tamamlanması ve geniş kitleler tarafından
dayanıyor ve kullanılmaya başlanmasıyla birlikte, diğer ağlar ve ağ teknolojileri peş peşe hızla
araştırmaların ve gelişmeye başladı.
bilgilerin paylaşılmasını 1991 yılında Tim Berners-Lee, HTML olarak isimlendirilen işaretleme dilini
kolaylaştırması geliştirerek World Wide Web’i icat etti. Bu sistem hipermetin (hypertext) denilen
amaçlanıyordu. görsel bir temele dayanıyor ve araştırmaların ve bilgilerin paylaşılmasını
kolaylaştırması amaçlanıyordu. WWW’nin ortaya çıkması aynı zamanda ticari
çevreleri de motive etti. Bu tarihten sonra internet kullanıcı sayısı ve fiziksel yapısı
katlanarak büyüdü. Ticari kurumlar, üniversiteler, kamu kurumları ve diğer
organizasyonlar bu gelişime ayak uydurmakta gecikmediler. Kurumlar kendi
adlarına Internet siteleri kurmaya başladılar.
1992 yılında Internet üzerinden ilk ses ve görüntü transferi gerçekleştirildi.
1994 yılında Internet üzerinde ilk siber banka uygulaması başlatıldı. Aynı yıl
alışveriş merkezleri internet üzerinden tanıtımlara başladılar. Pizza Hut internet
üzerinden sipariş almaya başladı. İlk siber radyo istasyonu olan RT-FM Las
Vegas’tan yayın yapmaya başladı. Yine bu yıl içerisinde elektronik ticaret kavramı
ortaya çıktı.
1995 yılında Microsoft Internet Explorer tarayıcısının ilk sürümünü ve
Windows 95’i piyasaya çıkardı. Aynı yıl içerisinde alan adı isimleri bedava olmaktan
çıktı.
1996 yılı Microsoft ve Netscape firmaları arasındaki tarayıcı savaşının
başladığı yıl oldu. Aynı yıl içerisinde ilk Internet telefon teknolojisi kullanılmaya
başlandı.
İzleyen yıllarda sürekli olarak yeni ve önemli gelişmeler yaşandı ve bu
gelişmeler hâlen baş döndürücü bir hızla devam etmektedir. Öyle ki, İnternetin
dünya üzerinde herhangi bir yerden her an kullanılabilmesi, gerek tüketicilerin
gerekse işletmelerin ticari amaçla internet ortamına gelmesine neden olmuştur.
İnternetin son 10 yıllık dönemdeki adaptasyonu o kadar hızlı olmuştur ki fiziki
ortamda yer alan hemen her şey internet ortamına taşınmıştır. İnsanlar için
56
tanışma, sohbet etme, alışveriş yapma, müzik dinleme, film seyretme veya satın
alma, bilgi arama vb. çok çeşitli amaçlar için dünyanın her yerinde birçok ülkede
çok sayıda işletme ve tüketici internet ortamında yerini almıştır.
Bütün bu hızlı gelişimine rağmen, internet ile ilgili gelişmelerin sonuna
gelindiğinin söylenmesi mümkün değildir. İnternetin verimli bir pazar ortamı
olabilmesi için önünde daha birçok engeller mevcuttur. Bağlantı hızlarının
artırılması, internete yönelik güvenin oluşturulması, işletme ve tüketicilerin
internet ortamına adaptasyonları gibi birçok alanda çalışmalar hızla devam
etmektedir.
• İnternet'in tarihsel gelişimiyle e-ticaretin tarihsel gelişimi

Bireysel Etkinlik
arasında ne türlü benzerlikler olabileceğini tartışınız.
•2019 yılında internetin geldiği son durum:

•ABD merkezli bir bulut yazılım şirketi olan Domo internette 1
dakikada neler olduğunu paylaştı.
Örnek
•4.497.420 Google araması yapılıyor.

•390.030 uygulama akıllı cihazlara yükleniyor.
•Netflix'te 694.444 saatlik video tüketiliyor.
•511.200 tweet atılıyor.
•4.500.000 YouTube videosu izleniyor.
•188.000.000 email gönderiliyor.
•Instagram'da 55.140 fotoğraf paylaşılıyor.
• 231.840 Skype görüşmesi gerçekleşiyor.
•9.772 Uber aracı çağırılıyor.
•18.100.000 mesaj gönderiliyor.
57
• Elektronik ticaretin gerçekleşmesi birçok teknolojik gelişme ile mümkün

olmuştur. Bu teknolojik icatların temel amacı aslında iletişim ve
haberleşmedir. Ancak bu amaç uzaktaki kişiye erişmekle kalmamış
uzaktaki verilere ve hatta uzaktaki mal ve hizmetlere erişim imkânı da
Özet
sağlamıştır. Elektronik ticarete de altyapı oluşturan bu iletişim araçları
telefon, faks, televizyon, EDI, intranet, extranet ve internettir.
• Telefon ve fax, elektronik ticaret araçları içerisinde ilk akla gelenidir ve çok
yaygın bir şekilde kullanılması nedeniyle önemli bir araç konumundadır.
Çünkü elektronik ticaret hangi araçlarla gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin
telefon yine de birçok sorunu aşmada ilk başvurulan araçtır.
• Elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange-EDI), ticaret yapan
kullanılabilecek şekilde elektronik iletişim araçlarıyla iletilmesini sağlayan
bir araçtır.
•Elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange-EDI), ticaret yapan
kullanılabilecek şekilde elektronik iletişim araçlarıyla iletilmesini sağlayan
bir araçtır. Sağladığı ekonomik avantajları nedeniyle özellikle firma-firma
türünde elektronik ticarette kabul görmüştür.
•EDI uygulamaları tüketicilerin satıcılarla kolaylıkla iletişimine ve iş
yapmasına olanak vermez ve genellikle pek çok yapısal protokol, önceden
belirlenmiş düzenlemeler ve kendine has iki yönlü bilgi değişimleri
gerektirir.
•Tek taraflı televizyon yayınları ile reklam, tanıtım, tele alışveriş (televizyon
ve telefon) ve bilgilendirme gibi elektronik ticaret faaliyetleri
yapılabilmektedir. İnteraktif (İki yönlü) dijital yayınlar ise finansal işlemler
dâhil tüm elektronik ticaret işlemlerinde kullanılabilir.
•Kablo TV, başlangıçta analog televizyon yayınların kesintisiz ve kaliteli bir
şekilde izleyicilere ulaştırılması amacıyla geliştirilmesine rağmen, daha
sonra gelişen fiber kablolar ve geniş bant kapasitesi sayesinde hızlı internet
bağlantısı gerçekleştirilmesinin önemli araçlarından biri hâline gelmiştir.
•E-ticaret araçlarından biri olarak da düşünebileceğimiz Smart TV sistemi,
farklı bir televizyon teknolojisi değil, sahip olduğu işletim sistemi sayesinde
ekstra özelliklerin kullanılabilmesine olanak sağlayan bir görüntüleme
sistemi olarak teknoloji dünyasındaki yerini almıştır.
• İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya
çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Aynı zamanda,
insanların her geçen gün gittikçe artan “üretilen bilgiyi saklama/paylaşma
ve ona kolayca ulaşma” istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir.
Bu teknoloji yardımıyla insanlar, değişik alanlardaki bilgilere kolay, ucuz,
hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmektedir.
•İnternetin dünya üzerinde herhangi bir yerden her an kullanılabilmesi
gerek tüketicilerin gerekse işletmelerin ticari amaçla internet ortamına
gelmesine neden olmuştur. Bugün neredeyse fiziki ortamda yer alan
hemen her şey internet ortamına taşınmıştır.
•Bütün bu hızlı gelişimine rağmen, internet ile ilgili gelişmelerin sonuna
gelindiğinin söylenmesi mümkün değildir. İnternetin verimli bir pazar
ortamı olabilmesi için önünde daha birçok engeller mevcuttur.Bağlantı
hızlarının artırılması, internete yönelik güvenin oluşturulması, işletme ve
tüketicilerin internet ortamına adaptasyonları gibi birçok alanda çalışmalar
hızla devam etmektedir.
58
1. Aşağıdakilerden hangisi tek taraflı televizyon yayınları ile yapılabilen
elektronik ticaret faaliyetleri arasında yer almaz?
a) Reklam
b) Fatura ödeme
c) Tanıtım
d) Tele alış veriş
e) Bilgilendirme
2. Aşağıdakilerden hangisi Kablo TV’nin özellikleri arasında sayılmaz?

a) Frekans kirlenmesinden etkilenmemesi
b) Yüksek kalitede ses ve görüntü iletimi sunması
c) Ücretsiz kullanılabilmesi
d) Hareket ve sesli denetim sunması
e) Etkileşimli (interaktif) hizmetler sunması
3. Aşağıdakilerden hangisi dijital yayın uygulamalarının özelliklerinden biri

değildir?
a) Çevrimiçi oyunlar oynama imkânı sunması
b) Bankacılık hizmetlerine imkân sağlaması
c) Film seçip izleme imkânı sunması
d) Evden alışveriş imkânı sunması
e) Sadece tek yönlü iletişime imkân vermesi
4. Farklı bir televizyon teknolojisi olmayıp sahip olduğu işletim sistemi

sayesinde ekstra özelliklerin kullanılabilmesine olanak sağlayan
görüntüleme sistemine ne ad verilir?
a) Analog TV
b) Dijital TV
c) Sayısal TV
d) Smart TV
e) İnteraktif TV
59
“………………, ticaret yapan kurumlar arasında iş bilgilerinin ve

dokümanlarının tüm taraflar tarafından kullanılabilecek şekilde elektronik
iletişim araçlarıyla iletilmesini sağlayan bir araçtır.”
5. Cümlede boş bırakılan yere gelecek en uygun ifade aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Extranet
b) Televizyon
c) Sayısal (digital) televizyon
d) Smart TV
e) Elektronik veri değişimi
6. Aşağıdakilerden hangisi EDI’nin faydaları arasında değildir?

a) Hızlı ve doğru veri akışı
b) Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesi
c) Üretkenliğin ve karlılığın artması
d) Bilgi yoğunluğu
e) İş ilişkilerinin geliştirilmesi
7. Aşağıdakilerden hangisi EDI’nin dezavantajlarından biri değildir?

a) Yüksek maliyet
b) Sınırlı erişim
c) Yaygın kullanım
d) Kısmi çözümler sunması
e) Kapalı dünya
8. İnternet’in temelini oluşturan ilk bilgisayar ağı aşağıdakilerden hangisidir?

a) BBN
b) NSFNET
c) DARPA
d) ARPANET
e) NWG
“……………………………………….., büyük ve değişik protokollere sahip bilgisayar

ağlarını birleştirir, ağ üzerindeki tüm bilgisayarların adreslerini bilir ve
buna göre kendilerine gelen paketi en uygun şekilde hedefe yollar.
9. Cümlede boş bırakılan yere getirilebilecek en iyi ifade hangisidir?
a) Alan Adı
b) İç Geçit
c) Dış Geçit
d) Host
e) Yönlendirici
60
10. İlk İnternet telefon teknolojisinin kullanılmaya başlandığı yıl hangisidir?

a) 1996
b) 1997
c) 1998
d) 1999
e) 2000
Cevap Anahtarı
1.b, 2.c, 3.e, 4.d, 5.e, 6.d, 7.c, 8.d, 9.e, 10.a
61
Ersoy, Z. (1999), Elektronik Ticaret ve Ticaret Noktaları, İGEME, Ankara.
ETKK, Elektronik Ticaret Çalışma Grubu Raporu, http://www.etkk.org.tr.
Hill, N.C. ve Ferguson, D.M. “Electronic Data Interchange: A Definition and
Perspective”, EDI Forum: The Journal of Electronic Data Interchange, Vol. 1,
Issue 1, 1989.
http://www.tk.gov.tr/kutuphane_ve_veribankasi/pazar_verileri/ucaylik13_3.pdf).
http://www.chip.com.tr/haber/smart-tv-nedir-smart-tv-size-gerekli-
mi_38053.html S.E.T. 11.11.2013
http://www.ayangumrukleme.com.tr/icerik/edi-electronic-data-interchange/
S.E.T. 12.11.2013
http://www.workcube.com/edi-elektronik-bilgi-alisverisi-nedir. S.E.T. 21.11.2013
http://www.turksatkablo.com.tr/S.E.T. 12.11.2013.
Kalakota, R. Ve Whinston, A.B. (1997), Electronic Commerce: A Manager’s Guide,
Roberts, L. & Merrill, T. (1966), “Toward a Cooperative Network of Time-Shared
Computers,” Fall AFIPS Conference, October 1966.
Türkal, Ç., (2002), Finans Sektöründe Internet Kanalıyla Pazarlama Olanakları,
Yayınlanmamış Y.Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İzmir.
62
ELEKTRONİK TİCARETİN
ARAÇLARI - II
• Alan Adı Sistemi (DNS) ve IP E-TİCARET

İÇİNDEKİLER
Adres Yapısı
• Yeni Nesil İnternet (IPv6) Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• İnternet Üzerinde Sunulan
Hizmetler
• WWW
• FTP
• E-posta
• İntranet
• Extranet
• Sosyal Medya
• İnternetin tanımını ve teknik alt

HEDEFLER
yapısını açıklayabilecek,
• İnternet ile sunulan hizmetler ve bu
hizmetleri sağlayan protokoller
hakkında bilgi sahibi olabilecek
• Elektronik ticaret denilince neden
ilk önce internetin akla geldiğini
anlayabilecek,
• Özellikle ticari işletmelerde
kullanılan intranet ve extranet gibi
özel internet uygulamalarını
ÜNİTE
4
Elektronik Ticaretin Araçları - II
Alan Adları
A Sınıfı
IP (İnternet
Protokol)
B Sınıfı
IP Sınıflandırma
C Sınıfı
D Sınıfı
E-TİCAFETİN ARAÇLARI
128 Bitlik Sistem

IPV6-Yeni Nesil
İnternet HexaDecimal
Gösterim
HTTP
WWW HTML
FTP Tarayıcı
İnternet
SMTP
İntranet
E-Posta IMAP
Extranet
POP3
Sosyal Medya
64
GİRİŞ
İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında
yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Aynı zamanda, insanların her
geçen gün gittikçe artan “üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve ona kolayca
ulaşma” istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji yardımıyla
insanlar, değişik alanlardaki bilgilere kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde
erişebilmektedir.
Bugünkü internet, açık mimarili ağ adı verilen teknik bir fikre dayanır. Bu
yaklaşıma göre herhangi bir ağ teknolojisinin seçimi, özel bir ağ mimarisi ile
sınırlanmamalı, sağlayıcılar tarafından serbestçe seçilebilmeli ve meta düzey bir
mimariyle diğer teknolojilerle birlikte çalışabilir bir duruma getirilmelidir.
Açık mimarili bir ağda, bireysel ağlar bağımsız olarak tasarlanıp
geliştirilebilir. Bu ağların her birinin kullanıcılara ya da İnternet sağlayıcılarını da
içine alan diğer sağlayıcılara sunacağı kendine özel arayüzleri olabilir. Her ağ, özel
bir ortama ve kullanıcı isteklerine göre tasarlanabilir. Genel olarak ağların türü ve
coğrafik konumları ile ilgili bir sınırlama yoktur.
İnternet üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımının bazı kurallar dâhilinde
yapılması zorunluluğu vardır. Bu kurallara kısaca “internet protokolleri” ya da
TCP/IP protokoller ailesi denir. TCP/IP (Transmission Control Protocol/İnternet
Protocol), bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu
sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini olanaklı kılan pek çok veri
iletişim protokolüne verilen genel addır. Bir başka deyişle, TCP/IP protokolleri
bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını koyar.
Bu protokollere örnek olarak, Dosya Transfer Protokolü (File Transfer
Protocol-FTP), Elektronik Posta Transfer Protokolü (Simple Mail Transfer Protocol-
SMTP), TELNET Protokolü (İnternet üzerindeki başka bir bilgisayarda etkileşimli
çalışma için geliştirilen *login* protokolü) verilebilir. WWW ortamında birbirine
bağlantılı nesnelerin iletilmesini sağlayan protokol ise Hiper Metin Transfer
Protokolü (Hyper Text Transfer Protocol-HTTP) olarak adlandırılmaktadır. TCP/IP
protokolü aynı zamanda, diğer iletişim ağlarında da kullanılabilir. Özellikle pek çok
farklı tipte bilgisayarı veya iş istasyonlarını birbirine bağlayan yerel alan ağlarında
(Local Area Networks-LAN) kullanımı yaygındır.
ALAN ADI SİSTEMİ (DNS) VE IP ADRES YAPISI

İnternete bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Alan Adı
Sistemi (Domain Name System-DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir
İnternete bağlı her isimlendirme sistemi ile internete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine
bilgisayarın kendine isimler verilir. DNS gerçekte de bir TCP/IP servis protokolüdür. DNS, host olarak
özgü bir adresi (IP) ve adlandırılan internete bağlı tüm birimlerin yerel olarak bir ağaç yapısı içinde
bir alan adı (Domain gruplandırılmasını sağlar. Her hostun (bilgisayar) kendine özgü bir IP adresi vardır.
Name) vardır. Bu adresler hostları tanımlar ve böylece bilginin doğru adrese ulaşmasını sağlar. IP
adresleri xxx.xxx.xxx.xxx biçiminde düzenlenmiştir.
65
Buradaki her bir xxx, 8 bitten oluşur (toplam 32 bitlik adreslendirme sistemi) ve 0
ile 255 arasında bir tamsayıyı ifade eder.
Her İnternet adresinin ilk kısmı bulunduğu etki alanının (domain) ağ
adresini, son kısmı ise hostun numarasını verecek şekilde düzenlenmiştir. IP
yazılımı adresin ilk birkaç bitine bakarak sınıfını kolayca belirler. Eğer bir IP
adresinin ilk biti 0 (sıfır) ise adres A sınıfıdır. Bu durumda ilk sekizlideki geriye kalan
7 bit ağı belirtir. Yani A sınıfı adres 128’den azdır. IP adresin ilk iki biti 10 ise B sınıfı
adrestir. IP adresin ilk üç biti 110 ise C sınıfı adrestir. Eğer ilk üç biti 111 ise bu
rezerve edilmiş özel adrestir. Bu adres D sınıfı olarak adlandırılır fakat gerçekte bir
ağ belirtmez.
A sınıfı (Class A) ağ adresleri 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0’a kadar olan
aralığı kapsar. Her ağda kabaca 1,6 milyon makine bulunabilir.
B sınıfı (Class B) ağ adresleri 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine
kadar olan aralığı kapsar. 16065 ağ adresi ve kabaca 65500 makine bulunabilir.
C sınıfı (Class C) ağ adresleri 192.0.0.0 adresinden 223.255.255.0 adresine
kadar olan aralığı kapsar. Her biri 254 makineden oluşan kabaca 2 milyon ağ adresi
barındırır.
D sınıfı (Class D) ağ adresleri ise 224 ve 254 aralığındaki adresler herhangi
bir ağ tanımlamazlar ve ileri kullanım için rezerve edilmişlerdir.
Alan adı adreslerinin dağıtımı NIC (Network Information Center) tarafından
yapılır. Her alan adı sahip olduğu adresi kendi ihtiyaçlarına göre parçalayarak
dağıtabilir.
Türkiye’deki alan adı Türkiye’deki alan adı sistemi 1990 yılında Güney California Üniversitesi
sistemi (DNS), 1990 Enformasyon Sistemleri Enstitüsü bünyesinde var olan IANA’dan alınan
yılında ODTÜ tarafından delegasyon ile ODTÜ tarafından kuruldu. Aynı yıl, Türkiye Üniversiteler ve
kuruldu. Araştırma Kurumları Ağı (TÜVAKA) bünyesinde “com.tr”, “edu.tr” türü yapılanma
kararı alındı. 1996 yılına kadar, yani dünyada alan adı sistemi ticari hâle gelene
kadar, ODTÜ tarafından alan adlarını ücretsiz, belirli bir sistematikle verildi.
•121.12.100.45- A sınıfı adrese örnek

Örnek
•174.140.93.10- B sınıfı adrese örnek

•194.27.49.12- C sınıfı adrese örnek
•227.100.100.1- D sınıfı adrese örnek olarak verilebilir.
YENİ NESİL İNTERNET (IPV6 SİSTEMİ)

IPv4 olarak da isimlendirilen mevcut IP sistemi 32 bitlik bir sistem olduğu
için kabaca 4,2 milyar adres desteklenebilmektedir. Ancak bu adreslerin tamamı
da çeşitli nedenlerle kullanılmamaktadır. Ancak internetin dünyada hızla yayıldığı
ve her gün yeni insanların IP adresine gereksinim duyduğu göz önünde
bulundurulduğunda, mevcut IPv4 sisteminin sonuna gelindiği düşünülebilir.
66
İstatistiklere göre tüm dünyadaki IP adreslerinin yüzde 75’i Amerika kökenlidir.

Özellikle de Çin’in internet devrimine dâhil olmasıyla tüm dünyada IP adresi
sıkıntısı baş göstermeye başlamıştır. Bazı Amerikan şirketlerinin veya
üniversitelerinin dünyadaki nüfusu kalabalık birçok ülkeden daha çok IP adresi
bulunmaktadır.
Yeni 128 bitlik IPv6 adresleme sisteminde ise böyle bir problem hiçbir
zaman olmayacaktır. Çünkü Bu sistemde trilyonlarca IP adresi tanımlanması
mümkündür. IPv6 çerçevesine kişiden kişiye İnternet üzerinde herhangi bir
mecradan geçmeden direk haberleşme sağlanabilecektir. Ipv6 aynı zamanda
IPv4’e göre çok daha üstün ağ bağlantısı ve yüklü dosya gönderimi kolaylıkları
sağlayacaktır.
Öncelikle IPv4 ve IPv6 arasındaki geçişin anında yapılması
düşünülmemektedir. Yeni IPv6 uzunca bir süre hatta belki de sonsuza dek IPv4 ile
beraber çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Aygıtlar ve onların üstünde çalışan
yazılımlar hem IPv4 hem de IPv6’yı destekleyecektir. Bu amaçla, yönlendirici ve
diğer aktif ağ cihazları üreten tüm firmalar çalışan çözümler geliştirmiş
durumdadır.
IPv6 konusundaki Ar-Ge çalışmalarına 2003 yılı başında başlayan TÜBİTAK -
ULAKBİM, Avrupa Akademik Ağı GEANT'a olan internet bağlantısındaki
hazırlıklarını tamamlayarak 30 Mayıs 2003'te ULAKNET'e bağlı olan tüm
üniversitelerin ve araştırma kurumlarının GEANT'a saf IPv6 bağlantısı yapabilmesi
IPv4 adresleri 32 bitten için gereken omurga altyapısını oluşturmuş; 2004 yılının başından itibaren talep
oluşmaktadır. IPv6’da eden üniversitelere IPv6 adreslerini tahsis edebilecek duruma gelmiştir.
ise 32 bit yerine 128 bit Daha önce de ifade edildiği gibi IPv4 adresleri 32 bitten oluşmaktadır. Bu
bulunmaktadır. adreslerin kolayca akılda tutulması için 32 bit 4 tane 8’li grup hâlinde ve ondalık
olarak yazılmaktadır. Örneğin 11000010000110110011000100001100 şeklindeki
bir adres, kolay akılda tutulabilmesi için 194.27.49.12 şeklinde yazılmaktadır. Yeni
geliştirilen IPv6’da ise 32 bit yerine 128 bit bulunmaktadır. Bu 128 bit ondalık
şekilde yazılsa bile birkaç adresten fazlasını akılda tutmak nerdeyse imkânsızdır.
IPv6’da bu problemin iki yolla giderilmesi amaçlanmaktadır. Birincisi adresler
onluk değil on altılık sistemde yazılacaktır. Bu durumda tipik bir IPv6 adresi
DEAD:BEEF:73: :FEED:F00D şeklinde görünecektir. Bu adreslerde “.” yerine “:”
kullanılmakta ve baştaki 0’lar gösterilmemektedir. Örneğin 0073 yerine 73, yada
“:0000:” yerine “::” yazılır. IPv4’ün paket başlığı 20 byte uzunluğundadır ve paketin
gönderildiği adres ve gideceği adres yanında o paketin nasıl işleneceği ile ilgili
bilgiler içermektedir.
İNTERNET ÜZERİNDEN SUNULAN HİZMETLER

World Wide Web (WWW)
Kısaca Web olarak da adlandırılan WWW, dünyayı saran ağ anlamına gelir.
Artık neredeyse Web kavramı ile internet aynı anlamda kullanılmaktadır.
67
WWW, internet üzerinden metin, resim, ses, video ve animasyon gibi farklı
yapılardaki verileri bir arada işleyen ve etkileşimli olarak kullanımını sağlayan bir
çoklu ortam sistemidir. Bu sistem içerisindeki tüm veriler Web sayfası denilen
sayfalar hâlinde sunulur. Sayfalar üzerinde değişik biçimlerde bulunan veriler
yoluyla aynı sayfadaki başka verilere, başka sayfalarda veya başka sitelerde
bağlantı kurulabilir.
Web ortamında iletişimi sağlayan protokole Hiper Metin Transfer Protokolü
(Hyper Text Transfer Protokol-HTTP) adı verilir. HTTP protokolü, uzantısı HTML
(Hyper Text Markup Language) olan dokümanların işlenmesindeki kural ve
standartları belirler. HTML ise bir doküman biçimlendirme dilidir. Ancak HTML,
CGI, Java, Javascript denilen çeşitli yazılım araçları sayesinde, doküman
Kısaca Web olarak da
biçimlendirme dışında internet üzerinden gelişmiş programlama işlemlerini de
adlandırılan WWW, gerçekleştirebilecek yeteneklere sahiptir.
dünyayı saran ağ
Web sayfalarını kullanabilmek için tarayıcı (browser) denilen arayüzler
anlamına gelir.
kullanılır. Tarayıcılar, HTML dili kullanılarak hazırlanan Web sayfalarına
internetteki adreslerinden erişip HTML kodlarını çözerek orijinal sayfalar hâlinde
bilgisayar ekranında görüntüler. Tarayıcılar, WWW’in yanı sıra İnternetin diğer
hizmetleri olan FTP, GOPHER, E-POSTA, HABER GRUPLARI, IRC ve TELNET’i tek çatı
altında birleştiren güçlü özelliklerle donatılmıştır. 1994’ten önce en yaygın olarak
kullanılan tarayıcı Mosaic idi. Mosaic 1994’ten sona Netscape adını aldı. Bundan
sonra çok sayıda tarayıcı geliştirildi. Ancak günümüzde Microsoft İnternet
Explorer, Google Chrome, Mozilla FireFox, Netscape Communicator, Opera, Safari
ve Vivaldi en yaygın kullanımı olan tarayıcılardır.
Dosya Aktarım Protokolü (FTP)

Dosya Aktarım Protokolü (File Transfer Protokol-FTP), İnternete bağlı bir
bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir
internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır.
FTP, internete bağlı bir FTP, ilk geliştirilen İnternet protokollerinden biridir. FTP protokolü ile bir
bilgisayardan diğerine bilgisayardan bir başka bilgisayara dosya aktarımı yapılırken o bilgisayar ile
iki yönlü olarak dosya etkileşimli ve çevrimiçi bağlantı kurulur ve protokol ile sağlanan bir dizi komutlar
aktarımı yapmak için yardımıyla iki bilgisayar arasında dosya alma/gönderme işlemleri yapılır. FTP ile
geliştirilen bir internet bağlantı yapılan sistemde bulunan dosyalar ve yazılımlar yerel diske
protokolü ve bu işi aktarılabileceği gibi yerel diskte bulunan dosyalar da karşıdaki bilgisayarın diskine
yapan uygulama aktarılabilir.
programlarının adıdır.
İnternete bağlı birçok sistemin tüm kullanıcılara açık olan ve anonim
bağlantı yapılmasına izin verilen dosya kütüphaneleri ve arşivleri bulunmaktadır.
FTP ile bu arşivlere bağlanarak dosya transferi yapılabilir. Özellikle Alan Adı ve
Web hosting hizmetleri veren kurumlar aynı zamanda FTP hizmetlerini de
sunmaktadırlar. Bu suretle hazırlanan Web sitelerinin içerikleri FTP üzerinden
uzaktaki hosting hizmeti veren sisteme aktarılabilir.
Eskiden son derece karmaşık olan ve çok sayıda komutun bilinmesini
gerektiren FTP hizmetleri Web’in yaygınlaşmasıyla birlikte oldukça kolaylaşmıştır.
68
Yeni bir kısım özel FTP arayüzleri de bu anlamda FTP hizmetlerinin kullanımını
kolaylaştırmaktadır. Hem yerel diski hem de karşıdaki bilgisayarın diskini bir ağaç
hiyerarşisi şeklinde düzenleyen bu yeni arayüzler sayesinde sürükle-bırak
yöntemiyle bile dosya transferi yapmak olanaklı hâle gelmiştir.
Elektronik Posta (E-posta)

Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden
diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve
haberleşme isteğidir. Elektronik posta ya da kısaca e-posta, bu amaçla kullanılan
servislere verilen genel addır. İnternet kullanıcıları arasında haberleşme için
kullanılan e-posta hem hedefine çok hızlı varmasından dolayı hem de normal bir
posta işlemi veya fakstan çok daha düşük maliyetli olması nedeniyle İnternet
hizmetleri içerisinde en çok kabul gören hizmetlerden biri hâline gelmiştir.
E-posta, başlangıçta sadece düz yazı mesajlar göndermek amacıyla
geliştirilmişken 1995’li yıllardan sonra geliştirilen tekniklerle, e-posta içinde resim,
ses, video, html belgeleri, çalışabilir program vb. kullanımı mümkün hâle gelmiştir.
İnternet üzerinde TCP/IP protokollerinin bir parçası olan SMTP (Simple Mail
Transfer Protocol) protokolüne dayalı e-posta sistemleri kullanılmaktadır. SMTP,
e-posta mesajlarının internette iletimini sağlayan bir protokol ya da kural
kümesidir. SMTP sayesinde farklı işletim sistemlerine sahip bilgisayarlar arasında
e-posta alışverişi gerçekleşmektedir. Standart SMTP, bir e-posta gönderildiğinde
bu postayı, gideceği yere ulaşana dek yönlendirerek iletir. Eğer e-posta hedefe
ulaştırılamazsa SMTP daha sonraki bir zamanda aynı postayı tekrar göndermeye
çalışır. Eğer belli bir süre sonra posta hâlâ gönderilememişse bir hata mesajı ile
birlikte posta geri gönderilir.
Post Office Protocol (POP), e-postanın sunucudan alınabilmesini sağlar. POP,
sunucudaki e-postanın tam olarak yönetimini sağlamak için tasarlanmamıştır. E-
posta genellikle yalnızca karşıdan yüklenir ve sonra sunucudan silinir. POP e-posta
göndermez; bu işlev SMTP iletişim kuralı tarafından gerçekleştirilir.
Internet Mail Access Protocol (IMAP), istemciye bir sunucudaki ortak ve özel
klasörlere erişim olanağı verir. IMAP ile ekler de dâhil olmak üzere tüm ögelere
karşıdan yüklemeden erişilebilir.
İNTRANET
İntranet, İnternet teknolojisini kullanan ve yapısının tamamının tek bir
organizasyona ait olduğu bir yerel alan ağı (LAN) ya da geniş alan ağıdır (WAN).
Çok basit anlatımla İntranet, internetin kişiye ya da şirkete özgü hâlidir. İnternette
İntranet, bir firmanın bir kişinin web sitesine herkes girebilirken web ortamında oluşturulan intranete
kendi içindeki interneti sadece izin verilenler girebilir. İntranet, internetin altyapısına çok benzediği için
olarak tanımlanabilir. “Yavru İnternet” olarak da tanımlanmaktadır. İşletmeler için intranet internetin bir
tamamlayıcısı konumundadır.
Bir firmanın kendi içindeki interneti olarak da tanımlayabileceğimiz
intranetlerin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
69
• Değişik sunucu, istemci, veri tabanı ve uygulama programlarını birbirine

bağlayan bir yapıdır.
• Sınırlı erişimli özel bir ağ olarak faaliyet gösterir.
• İntraneti yalnızca yetki verilmiş kurum çalışanları kullanabilir. Firewall
olarak adlandırılan koruma sistemler yardımıyla yetkisiz erişime karşı
korunur.
• Kuruma özel bilgiyle sınırlıdır ve herkesin erişmesine izin verilmeyen ve
genellikle hassas bilgileri içerir.
• Yetkili çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler ve diğer iş ortakları arasında
iletişim ve iş birliğini sağlamak için kullanılabilir.
• İnternet üzerinden erişime izin verdiği için herhangi bir ilave ağ bileşeni
gerektirmez.
• Açık ve esnek bağlantı yapısı intranetlerin temel yetenek ve
avantajlarından biridir.
• İntranetler geçitler (gateway) aracılığı ile diğer ağlara da bağlanabilir.
Bir intranet kurmak için gerekli altyapı şu bileşenlerden oluşur:
• Web sunucuları,
• Web tarayıcılar,
• Veri tabanları,
• TCP/IP protokolleri,
• Firewall
Sunucu, organizasyonun verilerini saklayan, kullanıcı sorgulamalarını kabul
eden, onları işleyip cevaplandıran büyük ve merkezî bir makinedir. Firewall, haricî
Sunucu, organizasyonun kullanıcıların koruma altındaki bir ağa erişmesini engelleyen yazılım ya da
verilerini saklayan, donanım olabilir. Tarayıcılar, istemcileri sunucuya bağlayan ve kullanıcıların
kullanıcı sorgulamalarını buradaki verileri incelemelerini, diğer veri ve sunucular arasında hareket
kabul eden, onları işleyip etmelerini sağlar. Sunucularda ağ trafiğini düzenleyecek ve kontrol edecek
cevaplandıran büyük ve yeteneklere sahip işletim sistemleri kullanılmaktadır.
merkezî bir makinedir. İş akışlarını ve bilgi kaynaklarını web ortamlarına taşıyan “İntranet Portal”
uygulamalarının temelinde şirket içindeki bilginin paylaşımı yatmaktadır. Kurumlar
bu yolla bilginin şirket içinde hızlı dağılımını ve doküman yönetimini sağlarken aynı
zamanda kullanıcılara, bilgi ve dokümanları kendi istedikleri şekilde portal içinde
organize etme ve saklama imkânı tanımaktadır. İntranet Portal’ın
kişiselleştirilebilir olması, kullanıcılara portalı, en faydalı şekilde kullanarak etkin iş
kararlan verebilme fırsatı sağlar. İş kararlan almak, sahip olunan bilgileri ve bilginin
kullanılabilirliğini daha etkin hâle getirmek isteyen şirketler, kurumsal portal
çözümlerine ihtiyaç duyarlar.
İntranetlerin sağladığı temel fonksiyonlar şunlardır(www.İntranet.co.uk):
• Şirket/departman/bireysel Web sayfaları
• Web tabanlı veri tabanı erişimi
• Arama motorları ve dizinler
• Mesajlaşma, sesli iletişim ve video konferans gibi etkileşimli iletişim
• Web tabanlı belge indirme ve yönlendirme
70
• Ekip çalışması
• Bilgisayar tabanlı telefon
• Elektronik ticaret ile entegrasyon
• Extranetler aracılığıyla coğrafik olarak uzak şube, müşteri ve tedarikçileri
birleştirmesi
Bir intranette birçok özellik ve modül bulunabilir. Özellikler bunlarla sınırlı
olmadığı gibi, bunların hepsi de olmayabilir. Bu özellikler aşağıdaki gibi ifade
edilebilir (www.medyasoft.com);
Kutlama: Çeşitli kutlamaların yapılacağı bölümdür. Doğum günü, bebek vb.
Yemek Listesi: Aylık/haftalık/günlük yemek listesi yer almaktadır.
Servis Güzergâhları: Servis araçlarının plakalarına göre güzergâhlarının
listeleneceği bölümdür.
Canlı Yayın: Kamera görüntüsünün canlı verildiği bir bölümdür. Ör.
Bir intranette birçok yemekhane doluluk durumu.
özellik ve modül Finans: Döviz kurları, paritenin vb. yer aldığı bölümdür.
bulunabilir. Özellikler Seri İlanlar: Çalışanların ev, araba vb. satış ilanı verdiği, bu ilan üzerinde
bunlarla sınırlı olmadığı yazışmalar gerçekleştirebildiği bölümdür.
gibi, bunların hepsi de
Dokümanlar: PDF, XLSX, DOCX vb. formattaki dosyaların listeleneceği ve
olmayabilir.
indirilebileceği bölümdür.
Görüş ve Öneriler: Form doldurulup ve ilgili mail adresine gönderildiği
bölümdür.
Mesajlaşma & Online Chat: Online mesajlaşma platformudur.
Bugün Doğanlar: Doğum günü olan personelin isim ve fotoğraflı olarak
listelendiği sayfadır.
Aramıza Yeni Katılan Personeller: Firmaya yeni katılan personelin
yayımlanacağı bir sayfadır.
Öner Kazan: Yeni fikirlerin form doldurularak iletildiği bölümdür.
Hava Durumu: Firma lokasyonlarındaki hava durumunun gösterildiği
bölümdür.
Bilgi Paylaşma: Video, resim ya da mesaj personel duvarında paylaşıldığı
bölümdür.
Kariyer: Kurum içi iş fırsatlarının yayınlanacağı bölümdür.
Forum: Forum, yönetici tarafından açılan konulara (ör. yemek kalitesi,
ulaşım iyileştirme talepleri, tasarruf tedbirleri) üyelerin/çalışanların yorum girdiği
sayfalardır.
Sık Sorulan Sorular: Çalışanların olası sorularına cevap bulabildikleri
bölümdür.
Oryantasyon: Video, doküman olarak şirket içi eğitimlerin yayınlanmasıdır.
Haberler: Kurum içi haberlerin bulunduğu bölümdür.
Duyurular: Kurum içi duyuruların bulunduğu bölümdür.
71
Toplantı Salonları: Toplantı odalarının doluluk durumunun görüntülendiği

ve rezerve edilebildiği bölümüdür.
İzinlerim: Personelin izin bilgilerinin görülebildiği bölümdür.
Maaş Bordrom: Çalışanların maaş bordrolarını görüntülediği bölüm.
Anket: Kurum içi anketlerin bulunduğu bölüm.
Kütüphane: PDF - Word - Excel formatlı dosyaların listeleneceği bir sayfadır.
Eğitim Takvim: Personel kendine ait eğitim ile ilgili bilgilerinin göründüğü
bölümdür.
Telefon Rehberi: Personel ve kuruma ait telefonların listelendiği, arama
yapılabildiği bölümdür.
Etkinlik Takvimi: Kurum için etkinliklerin listelendiği bölümdür.
İntranet ve extranet çözümleri, bankacılık ve sigortacılık, bilgi teknolojisi, petrol
ve kimya, gıda, eczacılık, perakende, mühendislik, sağlık, medya/eğlence,
telekomünikasyon, ulaşım ve eğitim gibi birçok sektörde etkin bir şekilde
kullanılabilir.
İntranetin genel yapısı Şekil 4.2’de gösterilmiştir.
Şekil 4.2. İntranetin Genel Yapısı
•Bir intranette başka hangi modül ve özellikler

Bireysel
Etkinlik
bulunabileceğini tartışınız.
72
EXTRANET
Extranet ya da bir diğer adıyla gelişmiş intranet, farklı yerlerdeki intranetleri
TCP/IP protokolleri ile bağlayan ağlardır. İntranetin teknik alt yapısının ve
mantığının kullanıldığı ve sadece tanımlanan, izin verilen kişilerin girebildiği bu
sistemde iş hayatının bütün unsurları, müşteriler, bayiler, alıcı ve satıcılar aynı
Extranet, farklı
ortamdadırlar ve tanımlanan bilgilere ulaşarak katılımcı bir şekilde sistemi
yerlerdeki İntranetleri
kullanabilmektedirler. Extranetler yine zaman ve mekân sınırı olmadan iş akışını
TCP/IP protokolleri ile
hızlandıran basitleştiren ve en önemlisi iş verimini artıran bir unsur olarak
bağlayan ağlardır.
dünyada yaygınlaşmaktadır.
Extranetleri etkin bir şekilde yürütebilmek için şirket ve iş ortakları arasında
iyi bir koordinasyon sağlamak gerekir. Ancak, extranetin başarılı bir şekilde
uygulanabilmesi yetkisiz erişime karşı alınacak güvenlik önlemlerine bağlıdır.
Çok sayıda değişik bileşenden oluşan extranetler için intranetler, Web
sunucuları, firewalllar, tünel teknolojisi, yazılım vb. gibi bileşenleri içine alan iki
temel konfigürasyon kullanılır. Birincisi, extranetler, tam bir kontrolün
sağlanmasına olanak veren doğrudan kiralık hatların kullanılması, diğeri de daha
düşük maliyetli olan internet üzerinden VPN (Virtually Private Network-Sanal Özel
Ağ) olarak isimlendirilen İnternet Tünel Teknolojisinin kullanılmasıdır.
Extranet temelde intranetin fonksiyonlarını da yerine getirmekle birlikte
Extranetin en temel
intranetten daha fazlasını içerir. En temel fonksiyonu coğrafik olarak dağınık olan
fonksiyonu coğrafik
olarak dağınık olan LAN LAN veya WAN’ları birbirine bağlamasıdır. Extranetlerin sağladığı avantajlar
veya WAN’ları birbirine aşağıdaki gibi sıralanabilir(Szuprpwicz 1998;126).
bağlamasıdır Gelişmiş İletişim
• İç iletişimi iyileştirir.
• İş ortaklık kanallarını iyileştirir.
• Etkin pazarlama, satış ve müşteri desteği sağlar.
• İş birliği içinde çalışma olanağı sağlar.
Verimlilik Artışı
• Tam zamanında bilgi sunumu sağlar.
• Bilgi yükünü hafifletir.
• Çalışma grupları arasındaki iş birliğini verimli hâle getirir.
• İhtiyaca göre eğitim olanağı sunar.
Ticari Faydalar
• Pazarlama faaliyetlerine hız kazandırır.
• Eş zamanlı mühendislik potansiyeli sağlar.
• Tasarım ve üretim maliyetlerini azaltır.
• Müşteri ilişkilerini geliştirir.
• Yeni iş fırsatları yaratır.
Maliyet Azalımı
• Hataları azaltır.
• Karşılaştırmalı alışverişi geliştirir.
• Seyahat ve toplantı maliyetlerini azaltır.
73
• Yönetimsel ve işlemsel maliyetleri azaltır.

• Kırtasiye masraflarını azaltır.
Bilgi Sunumu
• Bilgi sunum maliyetini azaltır.
• İşletme kaynaklarının yönetimini kolaylaştırır.
• Standart bir bilgi sunumuna olanak verir.
• Bilgi bakım ve yürütme işlemlerini kolaylaştırır.
• Posta masraflarını azaltır.
Extranetin genel yapısı Şekil 4.3’te gösterilmiştir.
Şekil 4.3. Extranet’in Genel Yapısı (O’Brien, 2002)
SOSYAL MEDYA
Sosyal medya ya da bir başka deyişle sosyal paylaşım ağları, internet
aracılığıyla kişilerin paylaşım yaptığı toplu grupların bulunduğu alanlardır.
Sosyal ağların çok büyük ilgi görmesi ve kullanıcı sayılarının hızla artmasıyla
birlikte e-ticaret büyük ölçüde sosyal ağlara kaymaya başlamıştır. Böylece sosyal
ticaret kavramı ortaya çıkmıştır. Aslında e-ticaretin bir uzantısı olan sosyal ticaret
bugün en basit hâliyle, e-ticaret işlemleri için sosyal ağların kullanımını ifade
ediyor. Bu bağlamda sosyal ticaret kavramı, hem doğrudan sosyal ağlar üzerinden
e-ticaret işlemlerinin yapılmasını hem de sosyal ağların e-ticaret üzerinden
tüketicilerin satın alma kararlarına etkisini kapsıyor.
“We are social ve Hootsuit” isimli organizasyonlar tarafından her yıl
hazırlanan internet ve sosyal medya istatistiklerine göre; genel internet kullanıcı
sayısı toplamda 4,39 milyar, mobil internet kullanıcı sayısı ise 3,98 milyar; aktif
74
sosyal medya kullanıcısı 3,48 milyar ve mobil sosyal medya kullanıcısı ise 3,26
milyar rakamına ulaşmış bulunmaktadır.
2019 yılı Ocak ayı itibariyle Türkiye’de 59,3 milyon internet kullanıcısı, 52
milyon aktif sosyal medya kullanıcısı ve 44 milyon aktif mobil sosyal medya
kullanıcısı mevcuttur. Yine bu rapora göre Türkiye mobil aygıtlar üzerinden sosyal
medya kullanımında dünyada 7. Sırada yer almaktadır (https://wearesocial.com/
global-digital-report-2019).
Bu rakamlar sosyal medyanın ne denli ilgi çeken bir araç hâline geldiğine net
bir şekilde göstermektedir. 2018 yılında yapılan Sosyal Ticaret Eğilimleri
Araştırması’na göre birçok insan sosyal medyadan ürün tavsiyesi ya da
değerlendirmesi için faydalanmakta, tüketiciler birbirlerinin uzmanlığından
yararlanarak daha bilinçli ve isabetli satın alma kararları vermek istemektedir.
Araştırma kullanıcıların yüzde 83 gibi büyük bir çoğunluğunun bir ürün/hizmet
satın almadan önce sosyal medyada araştırma yaptığını, yüzde 61’inin de ürün ya
da markaların sosyal medyada beğenilmesinin kendi satın alma kararlarına da etki
ettiğini ortaya koymaktadır (https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf
/2018/04/sosyal-ticaret-egilimleri-arastirmasi.pdf).
Tüm bu istatistik ve sonuçlar sosyal medya üzerinden yapılan sosyal
ticaretin büyük bir potansiyeli olduğunu ve e-ticaret için önemli bir araç hâline
geldiğini ortaya koymaktadır.
75
• İnternet, açık mimarili ağ adı verilen teknik bir fikre dayanır. Bu yaklaşıma göre
herhangi bir ağ teknolojisinin seçimi, özel bir ağ mimarisi ile sınırlanmamalı,
sağlayıcılar tarafından serbestçe seçilebilmeli ve meta düzey bir mimariyle
diğer teknolojilerle birlikte çalışabilir bir duruma getirilmelidir.
•İnternete bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Alan Adı Sistemi
Özet
(Domain Name System-DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir isimlendirme

sistemi ile internet’e bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler
verilir.
•Her hostun (bilgisayar) kendine özgü bir IP adresi vardır. Bu adresler hostları
tanımlar ve böylece bilginin doğru adrese ulaşmasını sağlar.
•Her internet adresinin ilk kısmı bulunduğu etki alanının (domain) ağ adresini,
son kısmı ise hostun numarasını verecek şekilde düzenlenmiştir.
•Türkiye’deki alan adı sistemi 1990 yılında Güney California Üniversitesi
Enformasyon Sistemleri Enstitüsü bünyesinde var olan IANA’dan alınan
delegasyon ile ODTÜ tarafından kuruldu.
•IPv4 olarak da isimlendirilen mevcut IP sistemi 32 bitlik bir sistem olduğu için
kabaca 4.2 milyar adres desteklenebilmektedir. Ancak bu adreslerin tamamı da
çeşitli nedenlerle kullanılmamaktadır.
•İstatistiklere göre tüm dünyadaki IP adreslerinin yüzde 75’i Amerika kökenlidir.
•Yeni 128 bitlik IPv6 adresleme sisteminde ise IP sıkıntısı hiçbir zaman
olmayacaktır. Çünkü Bu sistemde trilyonlarca IP adresi tanımlanması
mümkündür.
• Hiper Metin Transfer Protokolü (Hyper Text Transfer Protokol-HTTP) adı
verilir.
•Web sayfalarını kullanabilmek için tarayıcı (browser) denilen arayüzler
kullanılır.
•FTP, internete bağlı bir bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı
yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama
programlarının adıdır.
•Dosya Aktarım Protokolü (File Transfer Protokol-FTP), internete bağlı bir
bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı yapmak için geliştirilen
bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel
addır. Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden
diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve
haberleşme isteğidir. Elektronik Posta ya da kısaca e-posta, bu amaçla
kullanılan servislere verilen genel addır.
•İnternet üzerinde TCP/IP protokollerinin bir parçası olan SMTP (Simple Mail
Transfer Protocol) protokolüne dayalı e-posta sistemleri kullanılmaktadır.
•Post Office Protocol (POP), e-postanın sunucudan alınabilmesini sağlar. POP,
sunucudaki e-postanın tam olarak yönetimini sağlamak için tasarlanmıştır.
•İntranet, internet teknolojisini kullanan ve yapısının tamamının tek bir
organizasyona ait olduğu bir yerel alan ağı (LAN) ya da geniş alan ağıdır (WAN).
Daha değişik bir ifadeyle, intranet, bir firmanın kendi içindeki interneti olarak
tanımlanabilir. Extranet, ya da bir diğer adıyla gelişmiş intranet, farklı
yerlerdeki intranetleri TCP/IP protokolleri ile bağlayan ağlardır.
•Sosyal medya ya da bir başka deyişle sosyal paylaşım ağları, İnternet aracılığıyla
kişilerin paylaşım yaptığı toplu grupların bulunduğu alanlardır.
•Sosyal ağların çok büyük ilgi görmesi ve kullanıcı sayılarının hızla artmasıyla
birlikte e-ticaret büyük ölçüde sosyal ağlara kaymaya başlamıştır.
76
1. İnternete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine hiyerarşik bir
şekilde isimlerin verilmesini sağlayan sisteme ne ad verilir?
a) Web isimlendirme sistemi
b) İnternet isimlendirme sistemi
c) Web adres sistemi
d) Alan adı sistemi
e) Hiyerarşik isimlendirme sistemi
2. Aşağıdaki ağ adreslerinden hangisi A sınıfı adresleme biçimine bir örnek

teşkil eder?
a) 200.12.23.145
b) 143.191.47.137
c) 194.27.49.12
d) 100.191.224.136
e) 224.254.1.177
3. Aşağıdakilerden hangisi “internet üzerinden metin, resim, ses, video ve

animasyon gibi farklı yapılardaki verileri bir arada işleyen ve etkileşimli
olarak kullanımını sağlayan çoklu ortam sistemi”ne verilen addır?
a) TELNET
b) WWW
c) FTP
d) GSM
e) E-POSTA
4. Web ortamında iletişimi sağlayan protokole verilen isim olan HTTP-Hiper

Metin Transfer Protokolü’nün açılımı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Hyper Test Transfer Language
b) Hyper Test Transport Language
c) Hyper Text Transport Protocol
d) Hyper Text Transfer Protocol
e) Hyper Test Transfer Protocol
5. İnternete bağlı bir bilgisayardan diğerine iki yönlü olarak dosya aktarımı
yapmak için geliştirilen bir internet protokolü ve bu işi yapan uygulama
programlarına verilen genel ad hangisidir?
a) File Transfer Protocol (FTP)
b) World Wide Web (WWW)
c) Hyper Text Murkup Language (HTML)
d) Network News Transfer Protocol (NNTP)
e) Post Office Protocol (POP)
77
6. Aşağıdakilerden hangisi bir e-posta protokolüdür?

a) HTML
b) SMTP
c) VPN
d) FTP
e) NNTP
7. Aşağıdakilerden hangisi intranetin özellikleri arasında yer almaz?

a) Sınırsız erişimli özel bir ağ olarak faaliyet gösterir.
b) Açık ve esnek bağlantı yapısı sağlar.
c) Kuruma özel bilgiyle sınırlıdır.
d) Yetkili kişiler arasında iş birliği sağlar.
e) Esnek bir bağlantı yapısı vardır.
8. Aşağıdakilerden hangisi intranet kurmak için gerekli altyapı

bileşenlerinden biri değildir?
a) Web sunucuları
b) Web tarayıcılar
c) Veri tabanları
d) Firewall
e) Hosting
9. Haricî kullanıcıların koruma altındaki bir ağa erişmesini engelleyen yazılım

ya da donanıma ne ad verilir?
a) Sunucu
b) Tarayıcı
c) Veri tabanı
d) Gateway
e) Firewall
10. Extranetler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Farklı yerlerdeki İntranetleri TCP/IP protokolleri ile bağlayan ağlardır.
b) VPN (Virtually Private Network-Sanal Özel Ağ) olarak isimlendirilen
internet Tünel Teknolojisi kullanır.
c) Bir firmanın kendi içindeki interneti olarak hizmet verir.
d) Çalışma grupları arasındaki iş birliğini daha verimli hâle getirir.
e) Etkin pazarlama, satış ve müşteri desteği sağlar.
Cevap Anahtarı
1.d, 2.d, 3.b, 4.d, 5.a, 6.b, 7.a, 8.e, 9.e, 10.c
78
https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf /2018/04/sosyal-ticaret-
egilimleri-arastirmasi.pdf
https://wearesocial.com/ global-digital-report-2019).
İntranet ve Kurumsal İletişim Portalları,
https://www.medyasoft.com.tr/tr/cozumlerimiz/web-mobil-
tasarimandyazilim-cozumleri/İntranet-ve-kurumsal-iletisim-portallari, S.E.T.
18.07.2019
O’Brien, James A., Introduction to Information Systems Essentials for the
İnternetworked E-Business Enterprise, 11th Ed., The McGraw-Hill
Companies, 2002.
Szuprpwicz, B., Extranet and İnternet: E-Commerce Business Strategies for the
Future, Computer Technology Research Corp., Charleston, SC, 1998, p. 126.
79
ELEKTRONİK TİCARETİN
ARAÇLARI-III
• Kablosuz Ağlar ve Gelişimi

E-TİCARET
İÇİNDEKİLER
• İkinci Nesil (2G ve 2.5G) Mobil

İletim Sistemleri Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• 3G Mobil Sistemler
• Kablosuz Ağ Teknolojileri
• Bluetooth
• Wi-Fi

•Mobil iletişimin anlamını ve
kapsamını anlayabilecek,
HEDEFLER
•Mobil iletişimin gelişim sürecini

açıklayabilecek,
•Mobil teknolojinin kuşaklarını
sınıflandırabilecek,
•Mobil iletişimin geleceği
hakkındaki öngörüleri
kavrayabilecek,
•Kablosuz iletişim teknolojilerini
ÜNİTE
5
Elektronik Ticaretin Araçları -III
WPAN
Kablosuz kişisel
alan ağları
Bluetooth
WLAN
Kablosuz yerel
alan ağları
Wi-Fi
WMAN
Kablosuz şehir
alan ağları
WiMax
WWAN
Kablosuz Ağlar
GSM
Kablosuz geniş
3G
alan ağları
4G
5G
E-TİCAFETİN ARAÇLARI-III
Anahtarlama
Mobil istasyon Baz istasyonu
CSD Destek sistemi
HSCSD
2G ve 2.5G
GPRS
3G
EDGE
4G
5G
Bluetooth
Kablosuz Ağ
Teknolojileri
Wi-Fi
81
GİRİŞ
Kablosuz iletişime imkân veren ağ teknolojileri baş döndürücü bir hızla
değişmekte ve gelişmektedir. 1980’li yıllarda başlayan ve sadece ses iletimi için
kullanılan birinci nesil analog mobil sitemlerden, kısa sayılabilecek bir sürede
dördüncü nesil sistemlere geçilmesi insanların, toplumun, hükûmetlerin, bilim
adamlarının ve firmaların iş yapma şekillerinde büyük değişimler getirdi. Bu
değişimler bilgiye erişim, eğitim, eğlence, toplumsal hizmetler, iş uygulamaları,
ticaret, finansal hizmetler ve bunun gibi birçok alanda devrim niteliğinde
gelişmelere öncülük etti.
Kablosuz iletişim teknolojisinin kaydettiği hızlı gelişim ve internetin
insanların büyük çoğunluğu tarafından kullanılması sonucunda e-ticaret faaliyetleri
mobil aygıtlar üzerine kaymaya başlamıştır. İnternetin mobil olmayan aygıtlar
üzerinden kullanımının ortaya çıkardığı sınırlılıklar mobil iletişim araçlarıyla birlikte
hızla ortadan kalkmaktadır. Öncelikle cep telefonu gibi mobil araçlar, bu araçlara
uygun olarak geliştirilen uygulamalar, kullanım kolaylığı ve sağladığı rahatlık gibi
unsurlar mobil kullanıcı sayısını hızla arttırmıştır. Mobil araçlar yardımıyla sunulan
mobil internet servisleri, kullanıcıların sabit bir bağlantı noktasına ihtiyaç
duymasını gerektirmeden, onlara daha kişisel içerikler ve özel servisler sunmakta,
kullanıcının belli bir konumda bulunmasını gerektirmemekte, mobil şebekenin
kapsama alanı dâhilinde olan herhangi bir yerden hiçbir kablo ya da bilgisayara
bağlı kablo ya da bilgisayar bağlantısına ihtiyaç duyulmadan bu servislere
erişilebilmektedir.
Bu bölümde bütün bu değişimlere öncülük eden mobil ağların gelişimi, GSM
altyapı ve uygulamaları, mobil iletişim kuşakları ve kablosuz ağ teknolojileri
incelenecektir.
KABLOSUZ AĞLAR VE GELİŞİMİ
Kablosuz Ağların Tarihsel Gelişimi

Kablosuz ağların tarihsel gelişimi, kablosuz iletişim teknolojilerinin
kullanımına dayanır. Mobil ağların tarihsel gelişimi aşağıdaki gibi özetlenebilir.
(Bayılmış, http://content.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/65938/27489/
Kablosuz ağların giris.pdf)
tarihsel gelişimi, • Bilginin elektromanyetik dalgalar aracılığıyla iletimini ilk defa Tesla
kablosuz iletişim gerçekleştirmiş olmasına karşın, ilk kablosuz iletişim sistemi 1898 yılında
teknolojilerinin Guglielmo Marconi tarafından gerçekleştirilen kablosuz telgraf sistemidir.
kullanımına dayanır. • 1927 yılında İngiltere ile Amerika arasında ilk ticari radyo telefon servisi
geliştirilmiştir.
• 1946’da ilk mobil telefon sistemi ABD St. Louis’te kuruldu. Manuel olarak
çalışan bu sistem, tüm şehir için toplam 6 konuşma kanalına sahipti.
• 1947’de AT&T Bell Laboratuvarında araştırmacılar hücresel telefon
üzerine araştırmalara başladı.
82
• 1950’de 2400 telefon devreleri destekli ilk karasal mikrodalga

telekomünikasyon sistemi TD-2 kuruldu.
• 1957’de Sovyetler Birliği ilk uydu (Sputnik) haberleşmesi gerçekleştirildi. θ
İlk kablosuz yerel alan ağı (paket radyo ağı) 7 bilgisayardan oluşan Hawaii
Üniversitesi tarafından 1971 yılında gerçekleştirilen ALOHANET’tir.
• İlk hücresel mobil ağ 1983 yılında Chicago’da gerçekleştirilen AMPS
(Advanced Mobile Phone System)’dir. Birçok ülke kendi hücresel telefon
sistemini geliştirdi. (Nordic Mobile Telephone, Nippon Telephone and
Telegraph vb.)
• 1992’de Küresel Mobil İletişim Sistemi GSM (Global System for Mobile
Communications) kullanılmaya başlandı.
• 1994’te Ericsson kısa mesafeli haberleşme teknolojisi olan ilk Bluetooth’u
tanıttı.
• 1996’da Avrupa orjinli HiperLAN (High Performance Radio Local Area
Network) geliştirildi.
• Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü (The Institute of Electrical
and Electronic Engineers, IEEE), pek çok standartta olduğu gibi kablosuz
yerel alan ağları alanındaki standartların da ilerlemesine 802.11 ailesi ile
önemli katkıda bulunmaktadır.
• 1998’de Evrensel Mobil İletişim Sistemi (Universal Mobile
Telecommunication System, UMTS) IMT-2000 önerisi sunuldu. UMTS,
GSM hizmetinin gelişmiş bir şeklidir.
• 2000’de yüksek veri iletim hızları ile GPRS (General Packet Radio Service)
denemeleri yapıldı.
• IEEE 802.16 olarak bilinen Wimax (Worldwide Interoperability of
Microwave Access) geniş bant kablosuz erişim teknolojisi 2002 yılında
onaylanmıştır.
• 2003 yılında Kablosuz Kişisel Alan Ağlarına yönelik olarak kısa mesafeli
kablosuz haberleşme standardı ZigBee olarak bilinen IEEE 802.15.4
standardı yayınlandı.
• 2008 yılında daha yüksek hızlı kablosuz yerel alan ağ uygulamalarına
yönelik olarak IEEE 802.11n standardı yayınlandı.
• 2010 yılında mobil aygıtlar için geliştirilmiş 4G kullanan özel bir sistem
olan LTE (Long Term Evolution) denemeleri başladı.
4.5G olarak bilinen IMT-
• 4.5G olarak bilinen IMT-Advanced, dünyada kullanılan en son mobil
Advanced, dünyada
haberleşme teknolojisinin genel adıdır. Bu teknoloji daha yüksek hızda,
kullanılan en son mobil
daha düşük gecikme süresi ve yüksek kapasitede mobil internet sağlayan
haberleşme
mobil iletişim teknolojisidir. Türkiye’de 1 Nisan 2016 tarihi itibariyle 4.5G
teknolojisinin genel
hizmete sunulmuştur.
adıdır.
Tablo 5.1’de mobil telefon teknolojilerinin gelişimi özetlenmiştir.
83
Tablo 5.1. Mobil Teknolojilerin Gelişimi
Kaynak: Bayılmış, http://content.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/65938/27489/giris.pdf
Kablosuz Ağların Sınıflandırılması

Kablosuz ağlar destekledikleri uygulama türlerine, kullanım alanlarına, veri
iletim hızlarına, kapsama alanlarının büyüklüğüne ve coğrafik ağ yapılarına göre
sınıflandırılabilir.
Kablosuz ağlar Şekil 5.1’e göre hız ve mesafe esas alınarak değerlendirildiğinde kablosuz
destekledikleri kişisel alan ağları ve kablosuz ağlarda kullanılan teknolojilerden sonra kablosuz
uygulama türlerine, yerel alan ağları, kablosuz şehir alan ağları ve son olarak da GSM’nin odağında
kullanım alanlarına, veri olduğu kablosuz geniş alan ağları gelmektedir.
iletim hızlarına,
kapsama alanlarının
büyüklüğüne ve
coğrafik ağ yapılarına
göre sınıflandırılabilir.
Şekil 5.1. Kablosuz Ağların Sınıflandırılması

Kaynak: Bayılmış, http://content.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/65938/27489/giris.pdf
84
GSM (Global System for Mobile Communications-Küresel Mobil

İletişim Sistemi)
GSM (Global Systems for Mobile Communication-Küresel Mobil iletişim
Sistemi), mobil iletişim için kabul edilmiş, dijital hücresel bir sistemdir. GSM
sistemi kullanıcılara daha güvenli ve kaliteli bir iletişim hizmeti sunmanın yanı sıra
uluslararası seyahat serbestliği ve mekân özgürlüğü sağlamaktadır. GSM mobil
telefon aboneleri dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar, GSM kapsam alanı içinde
bulundukları sürece, dünyanın herhangi bir yerinde mobil ya da sabit herhangi bir
telefonu arayabilirler. Aynı şekilde herhangi bir telefondan dünyanın herhangi bir
yerinden aranabilirler.
GSM, basit olarak devre anahtarlamalı dijital ve analog veri bağlantısı
hizmetleri sunan bir sistemdir. GSM sistemleri aşağıdaki hususlara çözüm
geliştirmek amacıyla geliştirilmiştir.
• Yüksek ses kalitesinin sağlanması
• Telefon görüşmelerinin daha ucuza yapılabilmesi
• Uluslararası dolaşıma (roaming) imkân sağlanması
• Yeni ürün ve hizmetlere açık bir yapı oluşturulması
• Kara haberleşmesine ilave olarak deniz haberleşmesinin de sağlanması
• Sistem güvenilirliğinin yükseltilmesi
GSM Altyapısı ve bileşenleri
GSM sistemleri dört temel bileşenden oluşur:
• Mobil istasyon
• Anahtarlama sistemi
• Baz istasyonu
• Destek Sistemi
Mobil istasyon, mobil aygıt ve akıllı karttan oluşmaktadır. Akıllı kart, SIM
(Abone Kimlik Numarası Modülü -Subscriber Identity Module) olarak adlandırılır.
SIM kartların üzerinde bir yonga (chip) bulunmakta, bağlantı için gerekli tüm
Mobil istasyon, mobil bilgiler bu yonga üzerinde yer almaktadır. GSM telefonlar SIM kart olmaksızın
aygıt ve akıllı karttan mobil ağlara bağlanamazlar. Uluslararası mobil abone kimliğini içeren IMSI
oluşmaktadır. Akıllı (International Mobile Subscriber Identity) ve uluslararası mobil cihaz kimliğini
kart, SIM kart olarak içeren IMEI (International Mobile Equipment Identity) SIM kart üzerinde yer alır.
adlandırılır. Mobil istasyonlar, hava ortamı vasıtası ile baz istasyonlarıyla iletişim kurar.
Anahtarlama sistemi, çağrı ve abone işlemleri için kullanılır. GSM’de
kullanılan anahtarlama sisteminin devre anahtarlamalı bir sistemdir. Anahtarlama
sisteminde dijital haberleşme yapılırken bir santraldan diğerine özel bir frekans
aracılığı ile sanal bir kanal oluşturulur ve hiçbir zaman konuşma kanalı meşgul
edilmez.
Baz istasyonu, abonenin şebekeye girişini ve cep telefonu ile santral
arasındaki bağlantıyı sağlayan sistemdir.
Destek sistemi, GSM ağının izlenmesi ve denetlenmesini sağlayan
mekanizmadır.
85
İKİNCİ NESİL (2G VE 2.5G) MOBİL İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Bir kablosuz ağ içerisinde kablosuz veri transfer ve uygulamalarına olanak
veren GSM standartları şunlardır:
• HSCSD (High Speed Circuit Switched Data-Yüksek Hızda Devre
Anahtarlamalı Veri),
• GPRS (Global Packet Radio Service-Genel Paket Radyo Hizmeti) ve
• EDGE (Enhanced Data Rates for GSM Evolution-GSM Evrimi İçin
Geliştirilmiş Veri Hızı)
HSCSD (High Speed Circuit Switched Data-Yüksek Hızlı Devre

Anahtarlamalı Veri)
1998 yılında, veri iletim hızını arttırmak amacıyla devre anahtarlamalı veri
kapasitesine sahip mevcut 2G GSM ağlarının gelişmiş bir uygulaması olan HSCSD
yapısı oluşturulmuştur. HSCSD mobil iletişime iki önemli yenilik getirmiştir.
HSCSD’de operatörler • Hızlı anahtarlama sayesinde bir kanalın (timeslot) iletişim hızı 9.6 Kbps’den
ücretlendirmeyi zaman 14.4 Kbps’ye çıkmıştır.
bazlı olarak yaparlar. • Bir GSM şebekesi normal şartlarda devre anahtarlamalı olarak tek frekans
Yani internet ne kadar kanalından 14.4 Kbps data hızını desteklemektedir. HSCSD ise bir
süreyle kullanılmışsa kullanıcının birden fazla kanalı aynı anda kullanabilmesini sağlayan
ona göre ücretlendirme sistemdir. Maksimum dört frekans kanalı kullanılabileceğinden teorik
yapılır. olarak 57.6 Kbps hızına çıkılabilmektedir. Devre anahtarlamalı olması
nedeniyle operatörler ücretlendirmeyi zaman bazlı olarak yaparlar. Yani
internet ne kadar süreyle kullanılmışsa ona göre ücretlendirme yapılır.
Bu yaklaşımın temel kazancı mevcut GSM şebekesi üzerinde
kurulabilmesidir. HSCSD’de, veri trafiğinin artması ile birlikte ses kapasitesi
azalmaktadır.
HSCSD’de potansiyel zorluklarla çoklu kanal ortamında karşılaşılır. Devre
anahtarlamalı veri çağrısı süresince bir uçtan diğer uca aynı kanalları kullanmak
mümkün olmazsa çoklu kanal kullanılması nedeniyle mobil şebekede farklı
hücreler arasında dinamik çağrı transferinde teknik zorluklarla karşılaşılır. İkinci
dikkat edilmesi gereken husus ise devre anahtarlamalı iletim modelinin genelde
yoğun veri/internet trafiğinde verimli olmamasıdır.
GPRS (General Packet Radio Service-Genel Paket Radyo

Hizmeti)
GPRS, devre-anahtarlamalı veri iletim metodun kullanılmadığı, bunun yerine
paket-anahtarlamalı bir iletim platformunun birden çok kullanıcıya paylaştırıldığı
ve iletişim hızının 171.2 Kbps’e kadar çıktığı bir teknolojidir.
Bu hız sabit telekomünikasyon hatları üzerinden yapılan veri iletim hızının yaklaşık
üç katına eşittir. Paket anahtarlama, radyo kaynaklarının yalnızca kullanıcı fiilen
veri gönderirken ya da alırken kullanılmasıdır. Belli bir süre boyunca mobil
kullanıcıya bir radyo kanalını tahsis etmek yerine, mevcut radyo kaynağının
kullanıcılar arasında aynı anda paylaştırılmasıdır. Kıt radyo kaynaklarının bu şekilde
86
etkin kullanımı, çok sayıda GPRS kullanıcısının aynı bant genişliğini paylaşabilmesi
ve bir tek hücreden hizmet alabilmesi anlamına gelir. GPRS, bu şekilde, ağ
operatörlerinin ağ kaynaklarının dinamik ve esnek bir şekilde kullanımını
maksimize etmelerini sağlar.
WAP ile GPRS’nin farkı WAP’ın bir uygulama protokolü, GPRS’nin ise bir
taşıyıcı olmasıdır. Yani GPRS ile WAP’a bağlanmak mümkündür.
GPRS, CSD’nin hız (9.6Kbps), SMS’nin de mesaj uzunluğu (160 karakter)
konusundaki eksikliklerinden dolayı GSM ağları üzerinde daha önceleri mevcut
olamayan birçok yeni uygulamanın kullanılmasına olanak vermiştir.
GPRS teknolojisinde dial-up bağlantı gerekli değildir. Gereksinim duyulduğu
anda bilgi gönderilip alınabilir. GPRS teknolojisi, nispeten yüksek hızlı bir erişimin
yanı sıra, bağlantı süresine göre değil gerçekleştirilen veri alışveriş miktarına göre
GPRS teknolojisinde
ücretlendirilen ucuz iletişim olanağı da sağlar. Bu yönüyle GPRS, “sürekli bağlantı
dial-up bağlantı gerekli
hâlinde olma” (always connected) prensibinin uygulamadaki ilk yansımasıdır.
değildir. Gereksinim
duyulduğu anda bilgi GPRS, internet ve yeni GPRS ağı arasında aracılık ederek mobil internet
gönderilip alınabilir. fonksiyonelliğini sağlar. FTP, web tarama, chat, e-posta ve telnet gibi internet
üzerinden sunulan bütün hizmetler, GPRS sayesinde mobil ağ üzerinde de
kullanılmaya başlanmıştır. Bir mobil aygıtla çekilen bir dijital fotoğraf, video
dosyaları, ses dosyaları, metin dosyaları GPRS ile gönderilip alınabilir. Uzaktaki bir
yerel alan ağına bağlanılabilir. Bluetooth teknolojisine sahip ev aletlerine uzaktan
erişilerek bu aletlerin yönetimi sağlanabilir.
GPRS, etkinlik, yetenek ve fonksiyonellik açısından getirdiği önemli yeniliklere
rağmen birtakım eksiklikleri de barındırmaktadır. Birincisi, farklı kullanımlar için
kullanılabilecek radyo kaynaklarının sınırlı olmasıdır. Örneğin, ses ve GPRS aynı ağ
kaynaklarının kullanımını gerektirir. İkinci eksiklik ise GPRS’nin teorikteki
maksimum 172.2 Kbps’lik veri iletim hızına ulaşmanın uygulamada zor olmasıdır.
EDGE (Enhanced Data Rates For Gsm Evolutıon-Gsm Evrimi İçin

Geliştirilmiş Veri Hızı)
GPRS ile W-CDMA
teknolojileri arasında GPRS ile W-CDMA teknolojileri arasında bir geçiş olan EDGE, GSM için radyo
bir geçiş olan EDGE, bağlantısı üzerinde veri oranlarını artırmayı amaçlayan bir metottur ve 2002
GSM için radyo yılında kullanılmaya başlanmıştır. Temel olarak EDGE hem paket anahtarlamalı
bağlantısı üzerinde veri hem de devre anahtarlamalı ses ve veri iletimi amacıyla kullanılan yeni bir
oranlarını artırmayı modülasyon tekniği ve yeni kanal kodlama metodu sunar. EDGE, toplam 364
Kbps’lik hızıyla GPRS’ye oranla üç kat hızlı iletim olanağı sunmaktadır. Yüksek hızı
amaçlayan bir
metottur. ve hem paket anahtarlamalı hem de devre anahtarlamalı sistemine uygun olması
nedeniyle, çoklu ortam uygulamaları GSM üzerinden EDGE tekniğiyle
gerçekleştirilebilir.
Bu nedenle üçüncü nesil mobil hizmetlerin son kullanıcılar tarafından kabul görme
derecesi ve potansiyelinin ortaya konulması açısından üçüncü kuşağa geçişte
önemli rol oynamıştır (Lambert 2003).
3G MOBİL SİSTEMLER
87
3G, telekomünikasyon tarihindeki üç dönüm noktasından biri olarak

gösterilir. Birinci dönüm noktası, gerçek zamanlı ve iki yönlü iletişime imkân
sağlayan telefonun icadı, diğeri ise hareket hâlindeki kullanıcılara iletişim imkânı
sunan mobil teknolojilerin geliştirilmesidir.
Sadece sesli iletişim kurulması, günümüz dünyasında beklentileri
karşılamamaktadır. İnternetin yaygın olarak kullanılmaya başlaması yeni ihtiyaç ve
beklentileri de beraberinde getirmiştir. Daha hızlı internet erişiminin mobil aygıtlar
üzerinden de yapılabilmesi ihtiyacı, yeni mobil sistemler geliştirilmesini gerekli
3G, telekomünikasyon kılmaya başlamıştır. Bu amaçla uygulamaya konulan 3G sistemleri, bütün dünyayı
tarihindeki üç dönüm kapsayan ortak işletim özelliğiyle kişisel mobil iletişimi daha hızlı, etkin ve verimli
noktasından biridir. bir şekilde sağlamayı amaçlamaktadır. Üçüncü nesil servisleri gerek teknolojik
Birincisi, telefonun altyapı gerekse mobil terminaller tarafından tam anlamıyla hayatımıza girmiş
icadı, diğeri ise hareket bulunmaktadır. Mobil servislerden son derece yüksek hızlarda iletişim ve çoklu
hâlindeki kullanıcılara ortam veri nakli (resim, grafik, görüntü, animasyon, müzikler ve sesler) ve
iletişim imkânı sunan hizmetleri mümkün olmaya başlamıştır. 3G sistemlerin sunduğu yüksek hızlar
mobil teknolojilerin üstün kalitede görüntü ve ses akışına imkân vermektedir.
geliştirilmesidir.
Üçüncü nesil mobil haberleşme sistemleri önemli yenilikler sunmaktadır.
• Yüksek hızda veri oranları: 3G sistemleri ilk kullanıma sunulduğunda tüm
radyo ortamlarında 144 Kbps ile 2 Mbps arasında veri iletim hızına
ulaşacağı öngörülmekteydi. Günümüzde bu hız HSPA+ teknolojisi ile 14.4
Mbps seviyelerine çıkabilmektedir.
• Simetrik ve asimetrik veri iletimi: Yer istasyonundan mobil aygıtlara veya
mobil aygıtlardan yer istasyonlarına iletilecek veri oranları aynı ya da farklı
olabilir.
• Devre anahtarlamalı ve paket anahtarlamalı hizmetler: İnternet protokol
(IP) tabanlı ve gerçek zamanlı veri iletimi mümkündür.
• Çoklu ortam hizmetleri için son kullanıcı ve terminallere çok sayıda eş
zamanlı servis olanağı sunmaktadır.
• İkinci ve üçüncü nesil sistemler arasındaki kesinti olmaması için ikinci nesil
sistemlerle uyumlu çalışabilmektedir.
Bu teknolojiye uygun altyapı ve terminaller geliştikçe oyunlar, çoklu ortam
mesajlaşma platformları, harita ve konum tabanlı sistemler de gelişme
kaydetmiştir. Resim, ses ve videoların gerçek zamanlı olarak iletimi 3GS
sistemlerinin temel fonksiyonlarından biridir. Mobil video akışı yeteneği sayesinde,
m-ticaret, eğlence ve bilgi sunumunun vazgeçilmez bir aracı hâline gelmiştir.
Video akışı uygulama alanları içerisinde mesajlaşma, m-ticarette ürün tanıtımı,

eğlence, film tanıtımları, uzaktan izleme, hava durumu, trafik raporları ve spor
karşılaşmalarının sonuç ve görüntülerinin iletimi hızlı bir şekilde
gerçekleşebilmektedir.
88
Mobil kullanıcıların, multimedya uygulamalara duydukları ihtiyacın gün
geçtikçe artması, 3G’nin ötesine geçerek hız, kapasite ve güvenli iletişimde yeni
beklentilerin hayata geçirilmesini gerektirmektedir.
4G mobil teknoloji, ultra yüksek bant genişliği sağlayan mobil iletişim
alanının en yeni ve şu andaki son aşamasıdır. 4G’de amaç sabit veri iletim hızı olan
100 Mbps’a ulaşmak, uçtan uca hizmet sunmak ve zaman-mekân sınırlaması
olmaksızın kesintisiz haberleşmeyi sağlamaktır.
3G ve 2G standartlarının devamı olan bu teknolojinin, diğer GSM
standartları gibi hücresel bir ağ sistemi kullanması ve üçüncü nesilde ortaya çıkan
kapsama alanı sorunu başta olmak üzere bazı sorunları çözmesi beklenmektedir.
4G günümüzde kullandığımız 3G teknolojisinden en az 10 kat daha hızlı bir
altyapıya sahiptir. Bu altyapıyla bağlantı hızı cep telefonlarında 100 Mbps,
kablosuz ağlarda 1Gbps’e ulaşabilir.
4G ile birlikte iletişim dünyasına gelen en büyük yenilik GSM teknolojisinin
terkedilip yerine LTE (Long-Term Evolution- uzun vadeli gelişim) teknolojisinin
gelmesi olmuştur. LTE teknolojisi ilk kez 2004 yılında Japonya’da duyurulmuş, ilk
4G ile birlikte iletişim 4G testi ise 17 Ağustos 2009'da yapılmıştır ve ABD'nin Boston ve Seattle kentleri
dünyasına gelen en arasında yapılmıştır. Test sırasında: video, dosya indirme ve yükleme, internette
büyük yenilik GSM gezinti, ses transferi, Voice over Internet Protocol (VoIP) ile LTE 4G üzerinden
teknolojisinin terkedilip denenmiş ve test başarıyla tamamlanmıştır.
yerine LTE (Long- 4G WiMax ( IEEE 802.16 ) standartlarını kullanmaktadır. Bu altyapı hizmete
Term Evolution- uzun girdiğinde kablo ile ulaşılan internet hızlarına mobil cihazlar üzerinden de
vadeli gelişim) ulaşılmaya başlanmıştır.
teknolojisinin gelmesi
Örneğin, 1 Gbps’lik bir hızla,1 DVD’yi 30 saniyede 100 MP3 dosyasını
olmuştur.
(yaklaşık 300 MB) 2,4 saniyede, bir film CD’sini (800 MB) 5,6 saniyede ve 20
dakikalık bir HDTV yayınını 12,5 saniyede indirmek mümkündür.
2G ile görüntülü konuşma yapılamazken 3G yüksek hızlı haberleşme desteği
sağlamaktaydı, 4G ise anında haberleşme desteği sağlamaktadır.
Sık video izleyenler ya da cep telefonunu kullanarak diğer cihazlara internet
bağlayanlar için 4G gayet faydalıdır. Ayrıca büyük miktarlarda veri transferi
yapıldığında 4G büyük bir avantaj sağlamaktadır. Ancak 4G konusunda bazı
olumsuzluklar yaşanabilir:
• Kotalı internet kullanılıyorsa 4G'nin sağladığı hız, kotaları çabucak
dolduracaktır.
• 4G teknolojisinin bulunmadığı bir yerde ya da 4G kapsama alanı dışında
4G'li bir telefona sahip olmak anlamsız olacaktır. Çünkü 4G, 3G’de olduğu
gibi geriye doğru uyumlu bir teknoloji değildir.
• 4G’li telefonlarda pil tüketimi oldukça yüksektir. Bu nedenle önceki
kuşaklarda olduğu gibi sürekli bağlantı hâlinde kalmak oldukça zor olabilir.
89
5G, 4G LTE'yi kaldığı yerden devam ettirecek ve telefon görüşmeleri, SMS,

web'de gezinti gibi bildiğimiz işlevlerin yanına yüksek bir veri aktarım hızı
ekleyecek olan bir sistemdir. 5G ile ultra HD çözünürlüğündeki videoları indirmek
ve karşıya yüklemek, daha hızlı olacağı gibi internete bağlı binlerce cihaz hayali de
5G ile birlikte gerçek olabilecektir.
5G ile ultra HD 4G LTE bugün saniyede 1 Gigabit veri aktarabilmekte; yani kısa bir HD filmi
çözünürlüğündeki indirmek, kusursuz koşullarda yaklaşık bir saat sürmektedir. Sorun ise 4G'nin
videoları indirmek ve maksimum hızına çoğu zaman ulaşılamamasıdır.
karşıya yüklemek, daha 5G, indirme hızlarını teorikte saniyede 10 Gigabite çıkaracak olmakla birlikte
hızlı olacağı gibi 5G'nin hızı da binalar, duvarlar, diğer sinyaller gibi faktörlerden olumsuz
internete bağlı binlerce etkilenecek ve muhtemelen bu teorik hıza ulaşması çok zor olacaktır. Ancak buna
cihaz hayali de gerçek rağmen 4G'den çok daha hızlı olacağını söylemek mümkündür.
olabilecektir. Tüm dünyada 2020 yılına kadar 5G teknolojilerinin geliştirilmesi konusunda
5 milyar dolar yatırım yapılacağı öngörülmektedir. Bu kapsamda öncü ülkelerin
Avrupa Birliği, ABD, Kore, Çin ve Japonya olduğu görülmektedir.
4G (LTE) teknolojisinin 2030’lara kadar yeni sürümlerle gelişerek yoluna
daha uzun süre devam etmesi beklenmektedir. 2020’lerden itibaren ise 5G
hayatımıza girmeye başlayacak ve 5G teknolojileri de gelişerek yeni sürümlerle
yoluna devam edecek. Bu sürecin bize vereceği en büyük ders ise bu alanda
çalışmaya başlamak için geç olmadığıdır. Mobil iletişim teknolojileri sürekli üst
üste konularak, gelişerek devam etmektedir. Şekil 5.2’deki gösterime dikkat
edildiğinde mobil sistemlerin yıllar itibariyle gelişimi görülebilir. Bu sistemler
dünyanın değişik yerlerinde farklı hızlarla gelişme kaydetmektedirler. Örneğin
dünyada 4G teknolojisi ancak 2030 yılında en üst düzey kullanıma sahip olacakken,
5G teknolojileri ancak 2040’larda zirve yapabilecektir.
Şekil 5.2. Kablosuz Ağların Sınıflandırılması

Kaynak: https://rysavyresearch.files.wordpress.com
90
•5G mobil sistemler teorikteki hıza ulaştığı takdirde, 2GB
Örnek
büyüklüğündeki bir film dosyası 1 dakika 36 saniyede
indirilebilecektir. 1 Saniyede 10 Gigabit veri indirildiği takdirde, 1
Byte 8 bitten oluştuğu için saniyede; 10 Gigabit/8= 1,25 GB veri
indirilebilecektir. Yani, 2 GB/1,25 GB=1,6 saniye, o da 1 dk 36
saniye yada 96 saniye etmektedir.
KABLOSUZ AĞ TEKNOLOJİLERİ
Bluetooth
Bluetooth standardı taşınabilir bilgisayarlar, kişisel bilgisayarlar, mobil
telefonlar, çevre birimleri ve diğer aygıtların birbiriyle etkileşimine olanak sağlayan
kısa mesafeli bir kablosuz iletişim endüstri standardıdır. Bu teknoloji kullanılarak
büyük bir ağ altyapısına gerek duyulmadan m-ticaret işlemlerini yapmak
mümkündür. Bu standart, Bluetooth Özel İlgi Grubu (Bluetooth Special Interest
Group-SIG) çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır. Bluetooth Özel İlgi Grubu (Special
Interest Group-SIG), amacı, açık mimari yapıya sahip olan, telif ve kullanım hakkı
gerektirmeyen, kablo bağlantısını ortadan kaldırarak mobil aygıtların kablosuz
bağlantısını sağlayarak birbirleri ile haberleşmesini gerçekleştirecek bir teknolojik
ortam yaratmak ve ortamı desteklemek olan bilgisayar ve iletişim konusunda öncü
Bluetooth, her türlü
şirketlerden oluşmaktadır.
bilgisayarlar, mobil
telefonlar, çevre Bluetooth’ta 2.4 Ghz radyo dalgaları kullanılır. 721 Kbps’ye kadar veri
birimleri ve diğer aktarabilen bluetooth destekli aygıtların etkin olduğu mesafe değişkendir.
aygıtların birbiriyle Bluetooth 5.0 ile cihazlar, veri aktarım hızlarını 2 Mbps’ye kadar kullanabilirler.
etkileşimine olanak Cihazlar ayrıca, 240 metre mesafelerde iletişim kurabilir. Bununla birlikte, duvarlar
sağlayan kısa mesafeli ve diğer engeller sinyali Wi-Fi’de olduğu gibi zayıflatacaktır.
bir kablosuz iletişim Bluetooth’un kullanım alanı son derece geniştir. Kısa-mesafeli
endüstri standardıdır. haberleşmede pek çok işleme altyapı sağlayabilmektedir. Bluetooth’un kullanım
alanlarını kısaca şöyle özetleyebiliriz:
• Cep telefonuna kablosuz kulaklık bağlayarak telefonu ele almadan
konuşabilmek
• Cep telefonunu otomobil müzik sistemine bağlanarak dosya alışverişi
yapabilmek,
• Düşük bant genişliği durumunda iki bilgisayar arasında ağ oluşturmak,
• Klavye, fare, yazıcı gibi çeşitli çevrebirimleri bilgisayara bağlamak,
• Oyun konsolları ile oyun kumandalarını (gamepad) bağlamak,
• Kızılötesi kullanılan alanlarda kontrol sağlamak,
• İki endüstriyel ethernet ağı arasında kablosuz köprü oluşturmak,
• Düşük bant genişliği ve kablosuz bağlantı kullanımı gerektiren durumlarda
bağlantı sağlamak,
91
• Cihazlar arasında dosya alışverişinde bulunmak,

• Cep telefonlarında hırsızlığı ve veri kaybını önlemek için güvenli bağlantı
oluşturmak,
• Gerçek zamanlı konum belirlemek.
Bluetooth teknolojisinin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Birlikte çalışabilirlik ve uyumluluk: Farklı üretici firmaların farklı cihazları aynı
profili ve standartları kullandığı için bir arada çalışabilir. Bluetooth teknolojisini
kullanan cihazlar herhangi bir ek yazılım ve donanıma gerek duymadan
çalışabilmektedir.
Kısa mesafeli iletişim: Bluetooth teknolojisi ile haberleşecek olan aygıtlar,
kablosuz olarak bir hava ara yüzü vasıtasıyla radyo dalgalarını kullanarak bağlantı
kurmaktadır. Bu teknoloji özellikle yaklaşık 10-25 metrelik kısa mesafe içerisinde
iletişim sağlamak için çok uygundur. Böylece, aygıtların daha az güç tüketmesi
sağlanmış olur.
Telif hakkı gerektirmeyen bir teknoloji: Bluetooth Özel İlgi Grubu (Bluetooth
SIG), bu teknolojiyi herkese açık, telif hakkı olmayan bir teknoloji olarak tanımlar.
Böylece bu teknolojinin daha geniş kitleler tarafından kabulü sağlanmıştır.
Güvenlik mekanizmaları barındırması: Bluetooth teknolojisi, cihazların
gizlice dinlenmesini önlemek amacıyla, iletişim şifresi, oturum anahtarı üretimi,
kullanıcıya özel 128 bitlik bir anahtar oluşturulması gibi güvenlik teknikleriyle
koruma sağlar.
Wi-Fi
Kablosuz iletişimde yerini alan bir teknoloji de Wi-Fi (Wireless Fidelity-
Kablosuz Bağlantı) teknolojisidir. Evde iş yerinde, okul kampüslerinde,
havaalanlarında kafeteryalarda ve diğer halka açık alanlarda kullanılabilecek bir
sistemdir. Wi-Fi teknolojisiyle herhangi bir yerden bir ağa bağlanıp veri transferi
Wi-fi ile herhangi bir
yapılabilir, internete bağlanılabilir. Bilgisayarlar ve çevre aygıtları birbirine
yerden bir ağa bağlanıp
bağlanabilir. Bilgisayardaki dosyalar paylaşılarak kullanılabilir.
veri transferi yapılabilir,
internete bağlanılabilir. 802.11ax, yüksek verimliliğe sahip kablosuz ağ olarak bilinen en gelişmiş hâli
Bilgisayarlar ve çevre Wi-Fi 6 olarak adlandırılmaktadır. Önceki nesiller, Wi-Fi 5 (802.11ac), Wi-Fi 4
aygıtları birbirine (802.11n), 802.11g Wi-Fi 3, 802.11a Wi-Fi 2 ve 802.11b Wi-Fi 1 olarak biliniyordu.
bağlanabilir. Wi-Fi 6, 802.11ac ile kıyaslandığında tek kullanıcı veri transferini %37 daha hızlı
gerçekleştirmesi beklenmektedir. Daha da önemlisi, özellikle kalabalık çevrelerde
kullanıcı başına dört kat daha fazla veri transferi gerçekleştirilebilecek olması
önemli bir yenilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca Wi-Fi 6 daha iyi güç
verimliliğine sahip olacak ve cihazların batarya sürelerini daha verimli kullanmasını
sağlayacaktır. Wi-Fi 6, daha sıkışık ağların bulunduğu alanlarda etkili olacak ve
özellikle Nesnelerin İnternetinin (IoT-Internet of Things) gelişimine katkıda
bulunacak bir yeni nesil teknolojidir.
Wi-Fi 6’dan beklenen özellikleri şu şekilde listelemek mümkündür:
• Ultra-HD ve sanal gerçeklik yayınları için daha fazla bant genişliği
• Daha fazla aktarım imkânı sunacak çoklu bağlantı desteği
92
• Daha fazla bant (2.4 GHz ve 5 GHz’in yanı sıra 1 ve 6 GHz)

• Bantların daha fazla kanala bölünebilmesi ve daha fazla iletişim imkânı
sunması
• Paketlerin daha fazla veri içermesi ve ağların farklı veri akışlarını tek
seferde işleyebilecek olması
• Maksimum menzilde 4 kata kadar daha fazla performans
• Dış mekânlarda ve kalabalık ortamlarda daha iyi performans
• Sunumun zayıf olduğu ağlardan kablosuz trafiği azaltma
Kafelere, alışveriş merkezlerine, eğitim kurumlarına, restoranlara,
süpermarketlere, eğlence alanlarına, hastanelere, otellere ve bunun gibi birçok
alana Wi-Fi teknolojisi uygulanabilir. Bu ortamlarda dizüstü bilgisayar, tabletler,
akıllı telefonlar veya Wi-Fi desteği olan cep telefonları ile internete bağlanılabilir.
Kişisel bilgisayar, akıllı telefon, oyun konsolu ve dijital işitsel cihazların kablosuz ağ
alanı içerisinde internete bağlanabilmelerine olanak sağlar.
Wi-Fi ağlarının menzili kullanıldıkları ortama göre değişiklik gösterir. Bu
durum sinyal kalitesinin çevredeki yapılara bağlı olarak düşmesinden kaynaklanır.
Sinyal seviyesinin düşmesiyle birlikte hızda da düşüş yaşanır. Teorik olarak 300
mbit olarak ifade edilen hız çevresel faktörlere göre 0 mbit'e kadar düşmekte bu
durum da bağlantıda kopmalara neden olmaktadır. Teorik olarak 1,5 km ifade
edilen hız kapalı alanlarda ve mevcut engellere bağlı olarak 300 metreye kadar
Wi-Fi’de teorik olarak düşmektedir.
1,5 km olarak ifade Wi-Fi, birçok avantaja sahip bir teknolojidir. Bunlar;
edilen hız, kapalı • Lisans gerektirmeyen frekanslarda çalışabilir.
alanlarda ve mevcut • Ağa bağlanmak için kabloya ihtiyaç duyulmaz. Böylelikle kablo
engellere bağlı olarak çekilemeyecek alanlarda da kullanılabilir.
300 metreye kadar • Diğer kablosuz ağ olanağı sağlayan teknolojilere göre daha ucuzdur.
düşmektedir. • WEP, WPA gibi şifreleme yöntemleriyle yüksek güvenlik sağlar.
• Wi-Fi global bir sistem olduğundan dolayı dünyanın her yerinde aynı
şekilde çalışır.
Wi-Fi, avantajları yanı sıra bir kısım da dezavantajları barındırmaktadır. Bunlar;
• Lisans gerektirmeyen frekans aralıklarında çalıştığı için, Wi-Fi cihazlar diğer
kablosuz cihazlarla çakışabilir veya birbirlerinin iletişimini engelleyebilirler.
• Diğer kablosuz ağ olanağı sağlayan teknolojilere göre daha fazla güç
tüketir.
• Wi-Fi kullanan insanların bazılarında sağlık sorunları yaşandığı tespit
edilmiştir.
93
• Buraya kadar anlatılan mobil sistemlerin gelişimini göz
Bireysel Etkinlik
önünde bulundurarak 6G mobil sistemlerde ne tür
yenilikler olabileceğini tartışınız.
94
• 90’lı yıllara kadar yalnız analog teknolojiye dayalı sistemler uygulamaya

konulmuş iken bu yıllarda ilk dijital sistemlerin dizaynı yapılarak, mevcut
analog mobil telefon sistemlerini tamamlayıcı mahiyette ve abonelere
farklı seçenekleri sunabilmek üzere işletmeye alınmışlardır.
Özet
• Dünya ülkelerindeki analog mobil telefon sistemleri incelendiğinde
hemen her ülkenin diğerlerinden farklı standartlar uyguladıkları
görülmektedir.
• Hız ve mesafe esas alınarak değerlendirildiğinde kablosuz kişisel alan
ağları ve kablosuz ağlarda kullanılan teknolojilerden sonra kablosuz
yerel alan ağları, kablosuz şehir alan ağları ve son olarak da GSM’nin
odağında olduğu kablosuz geniş alan ağları gelmektedir.
• GSM, basit olarak devre anahtarlamalı dijital ve analog veri bağlantısı
hizmetleri sunan bir sistemdir. Mobil istasyon, anahtarlama sistemi, baz
istasyonu ve destek sistemi olmak üzere dört bileşenden oluşur.
• 1998 yılında, veri iletim hızını artırmak amacıyla devre anahtarlamalı
veri kapasitesine sahip mevcut 2G GSM ağlarının gelişmiş bir uygulaması
olan HSCSD yapısı oluşturulmuştur.
• 2,5G olarak bilinen ve paket anahtarlamalı veri iletişimi sağlayan GPRS
ve EDGE teknolojileri ile mobil iletişim yüksek hızlara ulaşmıştır.
• GPRS, devre-anahtarlamalı veri iletim metodun kullanılmadığı, bunun
yerine paket-anahtarlamalı bir iletim platformunun birden çok
kullanıcıya paylaştırıldığı ve iletişim hızının 171.2 Kbps’e kadar çıktığı bir
teknolojidir.
• GPRS ile W-CDMA teknolojileri arasında bir geçiş olan EDGE, GSM için
radyo bağlantısı üzerinde veri oranlarını artırmayı amaçlayan bir
metottur ve 2002 yılında kullanılmaya başlanmıştır.
• 3G, telekomünikasyon tarihindeki üç dönüm noktasından biri olarak
gösterilir. Birinci dönüm noktası, gerçek zamanlı ve iki yönlü iletişime
imkân sağlayan telefonun icadı, diğeri ise hareket hâlindeki kullanıcılara
iletişim imkânı sunan mobil teknolojilerin geliştirilmesidir.
• 4G mobil teknoloji, ultra yüksek bant genişliği sağlayan mobil iletişim
alanının en yeni ve şu andaki son aşamasıdır. 4G’de amaç sabit veri
iletim hızı olan 100Mbps’a ulaşmak, uçtan uca hizmet sunmak ve
zaman-mekân sınırlaması olmaksızın kesintisiz haberleşmeyi
sağlamaktır.
• 5G, 4G LTE'yi kaldığı yerden devam ettirecek ve telefon görüşmeleri,
SMS, web'de gezinti gibi bildiğimiz işlevlerin yanına yüksek bir veri
aktarım hızı ekleyecek olan bir sistemdir. 5G ile Ultra HD
çözünürlüğündeki videoları indirmek ve karşıya yüklemek, daha hızlı
olacağı gibi İnternete bağlı binlerce cihaz hayali de 5G ile birlikte gerçek
olabilecektir.
• Bluetooth standardı taşınabilir bilgisayarlar, kişisel bilgisayarlar, mobil
telefonlar, çevre birimleri ve diğer aygıtların birbiriyle etkileşimine
olanak sağlayan kısa mesafeli bir kablosuz iletişim endüstri standardıdır.
Bu teknoloji kullanılarak büyük bir ağ altyapısına gerek duyulmadan m-
ticaret işlemlerini yapmak mümkündür.
• Kablosuz iletişimde yerini alan bir teknoloji de Wi-Fi (Wireless Fidelity-
Kablosuz Bağlantı) teknolojisidir. Evde iş yerinde, okul kampüslerinde,
havaalanlarında kafeteryalarda ve diğer halka açık alanlarda
kullanılabilecek bir sistemdir.
• Wi-Fi 6, daha sıkışık ağların bulunduğu alanlarda etkili olacak ve
özellikle Nesnelerin İnternetinin (IoT-Internet of Things) gelişimine
katkıda bulunacak bir yeni nesil teknolojidir.
95
1. Aşağıdakilerden hangisi mobil kuşak sınıflandırmaları içerisinde yer almaz?
a) 1G
b) 2G
c) 3G
d) 3.5G
e) 4G
2. GSM sisteminde uluslararası mobil cihaz kimliğini ifade eden kısaltma

aşağıdakilerden hangisidir?
a) SIM
b) IMSI
c) IMEI
d) ISMI
e) UMTS
3. Bir GSM abonesinin şebekeye girişini ve cep telefonu ile santral arasındaki
bağlantıyı sağlayan sisteme ne ad verilir?
a) Mobil istasyon
b) Anahtarlama sistemi
c) Destek Sistemi
d) Baz istasyonu
e) Bilgi sistemi
I. İletişim hızı 171.2 kbps’ e çıkan teknolojidir.

II. Dial-up bağlantı gerekli değildir.
III. GPRS ile WAP’ a bağlanmak mümkündür.
4. GPRS ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?
a) Yalnız I
b) I ve II
c) I ve III
d) II ve III
e) I, II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi bir kablosuz ağ içerisinde kablosuz veri transfer ve

uygulamalarına olanak veren GSM standartlarından biridir?
a) IMEI
b) Bluetooth
c) Wi-Fi
d) EDGE
e) PDA
96
6. 5G teknolojisiyle indirme hızlarının saniyede kaç Gigabite çıkması

beklenmektedir?
a) 1 Gigabit
b) 2 Gigabit
c) 3 Gigabit
d) 5 Gigabit
e) 10 Gigabit
7. Dünyada 5G teknolojilerinin hangi yıllarda yaygınlık olarak zirve yapması

beklenmektedir?
a) 2020’li yıllarda
b) 2030’lu yıllarda
c) 2040’lı yıllarda
d) 2050’li yıllarda
e) 2060’lı yıllarda
8. Taşınabilir bilgisayarlar, kişisel bilgisayarlar, el bilgisayarları, mobil

telefonlar, çevre birimleri ve diğer aygıtların birbiriyle etkileşimine olanak
sağlayan kısa mesafeli kablosuz iletişim standardına verilen isim
a) Bluetooth
b) Wi-Fİ
c) İ-Mode
d) Mobil web
e) WAP
I. Gerçek zamanlı konum belirlemek için kullanılabilir.

II. Farklı üretici firmaların farklı cihazları aynı profili ve standartları
kullanarak birlikte çalışabilir.
III. Telif haklarıyla korunan bir teknolojidir.
9. Bluetooth teknolojisiyle ilgili yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri
doğrudur?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) I ve III
d) II ve III
e) I ve II
97
I. WEP, WPA gibi şifreleme yöntemleriyle yüksek güvenlik sağlar.

II. Global bir sistem olduğundan dolayı dünyanın her yerinde aynı şekilde
çalışır.
III. Diğer kablosuz ağ olanağı sağlayan teknolojilere göre daha az güç tüketir.
10. Wi-Fi teknolojisinin avantajları ile ilgili olarak yukarıdakilerden hangisi ya
da hangileri doğrudur?
a) I ve II
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve III
e) I, II ve III
Cevap Anahtarı
1.d, 2.c, 3.d, 4.e, 5.d, 6.e, 7.c, 8.a, 9.e, 10.a
98
Bayılmış, Cüneyt, http://content.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/
65938/27489/giris.pdf
Çalış K., S.Özdemir, Yeni Nesil Mobil Genişbant Teknolojileri ve Türkiye,
ab.org.tr/ab13/bildiri/275.pdf
https://rysavyresearch.files.wordpress.com, S.E.T. 02.08.2019
Kaaranen H., A. Ahtiainen, L. Laitinen, S. Naghian ve V. Niemi, UMTS Networks;
Achitecture, Mobility, and Services, John Wiley&Sons, Great Britain, 2001.
Lambert, Paul, “The EDGE Option for GSM Operators, EDGE Operators’ Forum”,
White Paper, s. 1-10.
www.3gpp.org/ftp/PCG/PCG_09/DOCS/PDF/PCG9_18.pdf. S.E.T.
25.03.2003.
Magnus Frodigh, Stefan Parkvall, Christiaan Roobol, Per Johansson, ve Peter
Larsson, “Future Generation Wireless Networks”, IEEE Personal
Communications, Vol. 8, No. 5, 2001.
3G Partnership Project (3GPP), http://www.3gpp.org. S.E.T. 20.02.2003.
Pearson, Chris ve Vicki Livingstone, “UMTS the Mobilize the Data World, A Report
on the Progress of UMTS,” February 2003, s. 5.
Tsalgatidou, Aphrodite, Jari Veijalainen, Jouni Markkula, Artem Katasonov ve
Stathes Hadjiefthymiades, “Mobile E-Commerce and Location-Based
Services: Technology and Requirements,” ScanGIS Conference, 4-6 June
2003, Espoo, Finland.
99
MOBİL TİCARET
• Mobil Ticaret
• Mobil Ticaret Uygulamalarını
ve Servislerini Etkileyen E-TİCARET
İÇİNDEKİLER
Faktörler
• Mobil İletişimin Sağladığı Prof. Dr.
Avantajlar
• Mobil Ticaret İşlemlerinin Üstün ÖZEN
Özellikleri
• Mobil Ticaret Uygulamaları
• SMS ve MMS
• Mobil Kupon
• Mobil Web
• Mobil Reklamlar
• Mobil Uygulamalar
• Mobil Oyunlar
• Konum Tabanlı Servisler

•Mobil ticaret hakkında genel
HEDEFLER
olarak fikir sahibi olabilecek,

•Mobil iletişimin sağladığı
avantajları kavrayabilecek,
•Mobil iletişimin sağladığı yararları
öğrenebilecek,
•Mobil ticaret işlemlerinin
özelliklerini öğrenebilecek,
•Birçok mobil ticaret uygulaması
hakkında fikir sahibi
olabileceksiniz.
ÜNİTE
6
Mobil Ticaret
Mobil ağ
Mobil aygıt
Mobil Ticaret Kullanıcı
Hukuk
İnternet
Ya hep ya hiç
Mobil Ticaret
İzolasyon
Mobil Ticaretin
Özellikleri
Tutarlılık
Süreklilik
SMS-MMS
Mobil kupon
Mobil web Banner
Mobil Oyunlar Buton

Mobil Ticaret
Uygulamaları
Mobil reklamlar Arama motoru
Mobil
Açılır pencere
uygulamalar
Kare kod Doğal reklamlar
Konum tabanlı
servisler
101
Mobil Ticaret
GİRİŞ
Akıllı telefon ve tabletlerin insanların büyük çoğunluğu tarafından tercih
edilmesi işletim sistemlerinin, uygulamaların ve web sitelerinin bu alana uygun
şekilde yeniden tasarlanması zorunluluğunu da beraberinde getirdi. Kablosuz ağ
teknolojisindeki gelişmeler ve kullanıcı sayısının artması kablosuz ağ
teknolojisinden yararlanan araçlarla yapılan elektronik ticaretin de hızlı bir gelişim
göstermesine yol açmıştır. Gelişmeler bu aygıtlarla yapılan elektronik ticaretin
mobil şekli olan mobil ticaret kavramını ortaya çıkardı.
Mobil elektronik ticaret işlemi ile kastedilen, elektronik ticaret altyapısıyla
iletişim için kablosuz telekomünikasyon ağlarını kullanan mobil terminaller
aracılığıyla icra edilen elektronik ticaret faaliyetleridir. Mobil araçlarla yapılan
elektronik ticareti geleneksel elektronik ticaretten ayırt etmek için mobil ticaret
(M-Commerce) kavramı kullanılmaktadır. Mobil ticaret, e-ticaretin biraz daha
genişlemiş bir durumudur. Çünkü mobil ticaret, kullanılan mobil teknoloji
sayesinde PC ve TV gibi araçların sabitlik kısıtlarını ortadan kaldırmaktadır. Mobil
ticaret, geleneksel olarak internet aracılığıyla yapılan elektronik ticaretten mobil
Mobil ticaret elektronik terminallerin ve kablosuz ağların sınırlılıkları ve mobil terminal kullanıcılarının
ticaret altyapısıyla durumlarından dolayı kısmen farklı bir çevrede faaliyet gösterir. Mobil ticaretin
iletişim için kablosuz alışılagelmiş internet ortamında yürütülen elektronik ticarete göre işletmeyle ilgili,
telekomünikasyon teknik ve hukuki çok sayıda farklılıkları vardır.
ağlarını kullanan mobil Mobil aygıtlar geliştikçe, yazılım firmaları bu aygıtlarda kullanılan
terminaller aracılığıyla uygulamaların kolay kullanımı için mobil işletim sistemleri geliştirmeye başladılar.
icra edilen elektronik Mobil işletim sistemlerinin çeşitlenmesi sonucu uygulama geliştiriciler için her
ticaret faaliyetleridir. platforma uygun uygulamaların hazırlanması zorunluluğu doğdu. Yine ilgi mobil
aygıtlara kaydıkça, web sahipleri web sitelerinin mobil aygıtlar tarafından etkin bir
şekilde izlenmesi için mobil sürümlerini hazırlamak zorunda kalmaktadırlar.
MOBİL TİCARET
Mobil araçların kullanıldığı mobil ticaret kavramı, internetteki web-tabanlı
firma-müşteri türündeki elektronik ticaretin ve bütün dünyadaki dijital kablosuz
Telekom ağlarının yaygınlaşmasıyla ilgi çekici hâle gelmiştir. 1995-1996 yıllarından
beri Nokia, Ericsson ve Motorola gibi mobil iletişim araçları üreten firmaların
geliştirdikleri araçlarda yapmış oldukları yenilikler internet ve ticareti birleştirme
yönünde büyük bir aşama kat edilmesini sağladı. Bu gelişmelerdeki temel felsefe
şuydu. “Neden insanlar internet için yalnızca kişisel bilgisayarları, ses trafiği için de
mobil terminalleri kullanmak zorunda kalsınlar?”
Mobil teknoloji hayatı kolaylaştırmada sınır tanımamaktadır. Örneğin,
günümüzde mobil araçlar yardımıyla, bir içecek makinesinden belli bir numara
aranarak ya da SMS mesajı gönderilerek ödeme yapılması sayesinde meşrubat
alınabilir. Mobil telefonun üzerindeki kızılötesi göz sayesinde tek bir tuşa basarak
otomatik gazete makinesinden gazete alınabilir. Ön ödemeli kartlar, telefonda
bulunan mobil cüzdan sayesinde banka hesabına bağlanarak otomatik
doldurulabilir ya da zaten bulunan kontör miktarıyla alışveriş yapılabilir.
102
Mobil Ticaret
Mağazalardan alışveriş yaparken, kasada duran, çok sayıdaki kredi kartı makineleri
(POS) yerine, mobil cüzdan şeklinde kullanılarak kredi kartlarının yerini alabilir
(Bengi, 2003).
Mobil Ticaret Uygulamalarını ve Servislerini Etkileyen Faktörler

Mobil ticaret uygulamalarını ve servislerini etkileyen faktörler Şekil 6.1.de
gösterilmiştir.
Şekilde de görüleceği gibi okların çoğu iki yönlüdür. Bu, her iki tarafta da
etki bulunduğunu gösterir. Daha spesifik olarak bakılırsa mobil aygıtların veya
düşük bant genişliğinden dolayı mobil ağların sınırlamaları, mobil ticaret uygulama
ve servisleri üzerine bazı gereksinimler yüklediği gibi, mevcut uygulamalar da
ağlarda ve mobil aygıtlarda daha çok ilerlemeler gerektirir. Mobil ağ altyapısından
mobil aygıtlara giden ok, mobil aygıtların da mobil ağ teknolojilerinin sağladığı
avantajlardan yararlanabilmek için değişmek zorunda olduğunu belirtir.
Hukuki düzenlemeler de bazı yönlerden mobil ticaret üzerinde sınırlayıcı rol
oynayabilir. Örneğin bazı ülkelerde, gizlilik koruması servis sağlayıcılara
kullanıcının yerinin bildirilmesine olanak vermez. Diğer taraftan, mobil ticaretin
Mobil ticaretin kendine kendine has yapısı, elektronik ticareti desteklemek için bazı kanuni düzenlemeler
has yapısı, elektronik yapılmasını gerektirir (Tsalgatidou, 2000).
ticareti desteklemek
için bazı kanuni
düzenlemeler
Kullanıcılar Mobil ağ altyapısı
yapılmasını gerektirir.
M-ticaret
uygulama ve
servisleri
Hukuk Mobil aygıtlar

Internet
Şekil 6.1. Mobil Ticaret Uygulamalarını ve Servislerini Etkileyen Faktörler
103
Mobil Ticaret
MOBİL İLETİŞİMİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR

Mobil ticaret uygulamaları geleneksel elektronik ticaret uygulamalarının
aksine tüketici ve işletmelere ilave yararlar sunmak için mobil iletişimin
avantajlarını kullanır. Bunlar (Tsalgatidou 2001; 224-225);
Yer Saptama Özelliği: Mobil iletişimde, herhangi bir zamanda kullanıcının
fiziksel konumunu bilmek uygun hizmetleri sunmak açısından önemlidir. Mobil
aygıtın konumu, mobil ağ operatörü tarafından bilinir ancak bu mümkün olmasa
bile duyum aygıtları ve Küresel Konumlama Sistemi (Global Positioning System-
GPS) gibi teknolojilerle de kullanıcının konumunu bulmak mümkündür. Bu nedenle
kullanıcının fiziksel konumuna göre hizmet sunmak mümkün olabilmektedir.
Telemetri, fiziksel veya Coğrafik hedefli reklamcılık, güvenlik amaçlı araç takibi, trafik kontrol, telemetri ve
biyolojik verilerin acil hizmetler gibi yer esasına yönelik çok sayıda elektronik ticaret uygulaması
uzaktan ölçümü ya da vardır. Bu kavramlardan Telemetri, fiziksel veya biyolojik verilerin uzaktan ölçümü
uzaktan toplanması ya da uzaktan toplanması demektir. Genellikle uzak mesafelerden ve erişilmesi
demektir. mümkün olmayan yerlerden bilgi toplamak için ya da değişik nedenlerle bilgi
toplamanın zor ve tehlikeli olduğu zamanlarda kullanılır. Telemetri’de özel araçlar
vasıtasıyla ölçümler yapılarak elde edilen sinyaller depolanır veya iletilir. Bu bir hız
ölçümü olabileceği gibi, bir hastanın kalp ritimleri veya ateşinin ölçülmesi de
olabilir.
Uyarlanabilirlik: Mobil ticaret uygulamaları müşterilerinin durumlarına
uyarlanabilmelidir. Uyarlanabilirlik, kullanımdaki aygıtın türü, iletişim bant
genişliği, yer ve zaman gibi değişik boyutlarda düşünülebilir.
Her Zaman Hazır Olma: Mobil iletişim, elektronik ticaret hizmetleri ve
uygulamalarını her zaman her yerde hazır kılarak elektronik ticareti bir adım daha
ileri götürür. Mobil aygıtlar yardımıyla, kullanıcılara bulundukları yer neresi olursa
olsun her zaman ulaşılabilir. Böylece kullanıcıların bilgilendirilmesi mümkün olur.
Özellikle, değeri zamanında kullanılmasına bağlı olan zamana duyarlı bilginin
ulaştırılmasını sağlar.
Kişiselleştirme: Günümüzde internet üzerindeki bilgi, hizmet ve uygulamalar
sayılamayacak kadar çoktur. Bu nedenle kullanıcının, ihtiyacını karşılayacak bilgiye
ulaşması önemlidir. Kişiselleştirme, boyut, çözünürlük ve gezinebilirlik gibi kullanıcı
ara yüzü ile ilgili sınırlamalar nedeniyle mobil aygıt kullanımında temel bir sorun
hâline gelmiştir. Bu nedenle mobil uygulamalar, bilgiyi yeterince kısa ve çekici
şekilde sunacak ve kullanıcının en az tıklamayla istediği hizmete ulaşmasını
sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.
Geniş Kitlelere Yayın: Hücresel mimari ve uydu ağları gibi bir kısım kablosuz
altyapılar, verilerin belli bir coğrafik bölge içindeki tüm mobil kullanıcılara
yayınlanmasını destekler. Yayın özelliği, mobil teknolojiyi bilginin büyük tüketici
kitlelerine ulaştırılması için etkili bir araç hâline getirir. Bu özellik, borsa bilgileri ve
hava durumu bilgilerinin ulaştırılması gibi kullanıcıların ortak ilgi alanlarına giren
bilginin ulaştırılması amacıyla kullanılabilir.
104
Mobil Ticaret
MOBİL TİCARET İŞLEMLERİNİN ÖZELLİKLERİ

Mobil ticaretteki işlemler müşteriler, satıcılar, bankalar, mobil ağ
operatörleri gibi çok sayıda oyuncunun katılımıyla gerçekleşir. Geleneksel olarak
veri tabanı sistemlerinde amaç bilgiye yetkisiz erişimi önlemek ve “ya hep ya hiç”
kuralını (Atomicity), tutarlılığı (Consistency), izolasyonu (Isolation) ve sürekliliği
(Durability) sağlamaktır. Buna İngilizce kelimelerin baş harflerinden türetilerek
“ACID özellikleri” adı verilmiştir. Elektronik ticaret işlemleri, güvenlik sağlamanın
yanı sıra ACID ve benzeri gereklilikleri yerine getirmek durumundadır. Çünkü
elektronik ticaret yapan kişilerin dürüst davranmayabileceği ve zararlı işler
yapabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. Mobil ticaret ortamında
aygıtlardan kaynaklanan sınırlamalar ve ağdaki kesintiler nedeniyle durum biraz
daha karmaşık bir hâl alabilmektedir.
Ya Hep Ya Hiç Kuralı: Ya hep ya hiç kuralı, bir faaliyet esnasında işlemlerin ya
Ya hep ya hiç kuralı, bir
tam olarak yapılması ya da hiç yapılmaması anlamında kullanılan bir kavramdır ve
faaliyet esnasında
elektronik ticaret uygulamalarında oldukça önemlidir. Örneğin bir müşteri sipariş
işlemlerin ya tam olarak
verdiğinde bütün adımlar tamamlanmadan müşterinin hesabına borç, satıcının
yapılması ya da hiç
hesabına da alacak kaydedilmemelidir.
yapılmaması anlamında
Elektronik ticaret protokollerini karakterize eden üç düzey ya hep ya hiç
kullanılır.
kuralı vardır (Tygar, 1996;Tsalgatidou, 2001).
Parasal açıdan ya hep ya hiç kuralı: Para bir partiden diğerine herhangi bir
kayba uğramadan transfer edilmelidir. Örneğin müşterinin hesabından 5 dolar
alındıysa satıcının hesabına da 5 dolar girmelidir. İşlem esnasında bir kesinti
yaşanması durumunda müşterinin hesabından para alınır ve satıcının hesabına
aktarılamazsa bu telafi edilemeyecek sonuçlar doğurabilir. Kesilen para başka bir
hesaba aktarılamadığı için kaybolmuş gibi olacaktır. Bu nedenle tüm elektronik
ticaret protokolleri parasal açıdan ya hep ya hiç kuralına uyumlu olmak
zorundadır.
Ürün açısından ya hep ya hiç kuralı: “Parayı öde malı al” esasına göre çalışır.
Yani para ödenmeden mal teslim edilmez.
Onaylı teslim ya hep ya hiç kuralı: “Malı gördükten sonra öde” esasına göre
çalışır. Satıcı ne gönderdiğini ispat etmek alıcı da doğru malı aldığı konusunda
emin olmak zorundadır. Müşteri ile satıcı arasındaki güvenin sağlanmadığı ya
müşterinin veya satıcının ya da ikisinin birden kötü niyetli olabileceği düşüncesine
dayanır.
Veri tabanı sistemlerinde ya hep ya hiç kuralını garanti etmek için kullanılan
teknikler, kötü niyetli katılımcılardan dolayı elektronik ticaretteki ya hep ya hiç
kuralını garanti etmek için uygun değildir. Örneğin, bir müşteri sistemden
kaynaklanan bir hatayı bahane ederek elektronik malların (para karşılığı indirilen
bir doküman gibi) alındığını inkâr edebilir (Tang, 2000). Mobil ticarette ya hep ya
hiç kuralını başarmak daha da zordur. Aygıtlardan kaynaklanan sınırlılıklar
nedeniyle mobil araçlarda kullanılan protokoller basit olmalıdır. Ayrıca, mobil
aygıtlar kolayca çalınabileceği ve kaybedilebileceği göz önünde bulundurularak
işlemsel mekanizmalar sıkı bir güvenlikle birleştirilmelidir.
105
Mobil Ticaret
Tutarlılık: Elektronik ticaret uygulamaları değişik düzeylerde tutarlılık

sergilemelidir. Özellikle veri tabanı kullanımında, veri tabanı tutarlılığı
sağlanmalıdır. Örneğin, hesaplarında para yoksa müşterilerin para çekmesine izin
verilmemeli ya da kredi kartı limitini aşıyorsa işlem yapmaları engellenmelidir.
İzolasyon: İzolasyon, mobil ticaret işlemlerinin değişik adımlarının diğer
mobil ticaret işlem adımlarınca engellenmemesi ya da çakışmaması anlamında
kullanılır. Örneğin, bir müşteri mobil telefonu aracılığıyla bir ürün satın aldığında,
bu alım aygıtta ya da satıcının sunucusunda yapılan diğer işlemleri
engellememelidir.
Süreklilik: Süreklilik özelliği bir mobil ticaret işlemi tamamlanır
tamamlanmaz, başarısızlık söz konusu olması durumunda bile sonuçları kalıcı
olmalıdır. Örneğin bir elektronik alışveriş işlemi tamamlandıktan sonra, bankadan
yapılan para transferi, ağ hizmet dışı kalsa bile geçerlidir.
Bunların dışında mobil ticarette güvenlik de önemli bir yer tutmaktadır.
Güvenlik: Güvenlik mobil ticaret uygulamalarında son derece önemli bir
İzolasyon, mobil ticaret konudur. Güvenlik ve güven aşağıdaki fonksiyonların yerine getirilmesiyle
işlemlerinin değişik sağlanabilir (Tsalgatidou, 2000).
adımlarının diğer mobil
Doğrulama ve reddetme: Mobil ticaretin tarafları birbirini doğrulamalı ve
ticaret işlem
önceden kabul ettiği şartları sonradan inkâr etmemelidir.
adımlarınca
engellenmemesi ya da Bütünlük: Taraflar, alınan mesajların muhatapları dışındaki kimselerce
değiştirilmediği ve türetilmediğine emin olmalıdır.
çakışmaması anlamında
kullanılır. Gizlilik: Taraflar, iletişim içeriğini bir sır olarak saklamalıdır.
Mesaj doğrulama: Taraflar, alınan mesajların muhataplarından alındığı
konusunda emin olmak isterler. Bu amaçla “Açık Anahtar Algoritması-Public Key
Algorithm” gibi kriptografi algoritmaları kullanılır.
MOBİL TİCARET UYGULAMALARI

SMS ve MMS
SMS (Short Message Service-Kısa Mesaj Servisi), GSM abonelerinin
birbirlerine en fazla 160 karakterden oluşan metin tabanlı mesajlar
göndermelerine imkân veren bir hizmettir. SMS yoluyla uzun mesaj da
MMS, internet tarzı bir gönderilebilmekte ve karakter sayısı 640 karaktere kadar çıkabilmektedir. Ancak
posta kutusu mesajın uzunluğuna bağlı olarak 2,3 veya 4 SMS olarak ücretlendirilebilmektedir.
kullanmayan, bunun Çoklu Ortam Mesaj Hizmeti (MMS- Multi Media Messaging Service) ise
yerine SMS’te olduğu kullanıcıların cep telefonu mesajlarına çeşitli çoklu ortam elemanlarını (metin,
gibi sakla-ve-ilet resim, ses, video, animasyon, vs.) ekleyebilmesi ve mesajı tüm elemanlarla birlikte
şeklinde anında senkronize bir şekilde gönderebilmesini sağlayan küresel bir mesajlaşma
teslimat yapan bir standardıdır.
servistir. MMS, internet tarzı bir posta kutusu kullanmayan, bunun yerine SMS’te
olduğu gibi sakla-ve-ilet şeklinde anında teslimat yapan bir servistir.
106
Mobil Ticaret
Ancak MMS mesajları MMS destekli bir telefondan internet e-posta adreslerine ve
internet üzerinden de mobil telefonlara gönderilebilir. MMS mesajları
gönderebilmek için kullanıcıların MMS destekli bir cep telefonu kullanmaları
gereklidir.
Kavram bakımından MMS ile SMS arasında büyük bir benzerlik vardır. Ancak
bu iki gözde servis, sahip oldukları içerik, sunuş, teknik ve yetenekleri bakımından
ciddi anlamda farklıdırlar.
EMS (Enhanced Messaging Service-Gelişmiş Mesaj Hizmeti) standardı ise
SMS ve MMS arasındaki bir geçiş katmanı olarak düşünülebilir. EMS metin, melodi
ve basit resimlerden oluşan bir içerik kombinasyonu kullanabilir. SMS ve MMS gibi
EMS de internet tabanlı e-posta adreslerine ve posta kutularına gerek duyulmadan
mesajların kolayca hazırlanmasına ve mobil şebeke üzerinden hızla
gönderilmesine imkân tanır.
Posta kutusuna ihtiyaç olmadığından kullanıcılar mesajlarını görmek için
giriş yapmak zorunda kalmazlar. Her mesaj otomatik olarak kullanıcının MMS
yetenekli mobil aygıtına iletilir. Eğer alıcı tarafın cep telefonu geçici olarak
kapatılmış ya da kapsama alanı dışında kalmışsa, mesajlar mobil şebekede saklanır
ve orada güvenli bir şekilde gönderilebilecekleri ana kadar tutulur. Kullanıcılar
mesaj gönderip alabilir, gelen mesajları yanıtlayabilir ve iletebilirler.
MMS’i SMS’ten farklı kılan önemli özelliklerden biri de MMS mesaj
içeriklerinin boyut ve içerik zenginliği bakımından SMS’e göre çok üstün olmasıdır.
MMS, SMS’in koymuş olduğu karakter limitlerini ortadan kaldırır. Bunun
yanı sıra biçimlendirilmiş metinler, çizimler, grafikler, animasyonlar, Microsoft
PowerPoint tarzı sunumlar, sesler ve video klipleri gibi zenginlik katıcı ögeler de bir
MMS mesajında yer alabilir. Örneğin, bir MMS mesajında dijital bir kamerayla
alınmış bir fotoğraf ya da bir video klip bulunabilir. Fotoğraflar ya da diğer içerikler
kameradan mobil aygıta kablosuz bir Bluetooth bağlantısı üzerinden aktarılabilir.
Aynı şekilde bir web sitesinden alınan resim ve sesler de MMS mesajına
eklenebilir.
Mobil Kupon
Mobil Kupon, düzenlenen bir mobil pazarlama kampanyası kapsamında
tüketicilere gönderilen bir ürün, hizmet ya da servise ilişkin indirim yerine geçen
elektronik bilete verilen isimdir. Mobil Kuponlar, bir SMS mesajı aracılığıyla ile ya
Mobil Kupon, da farklı mecralardan duyurulabilmektedir.
tüketicilere gönderilen Geleneksel kuponlar ile mobil kuponlar arasında bir kısım farklılıklar vardır.
bir ürün, hizmet ya da Mobil kuponlar tüketicilerin mobil telefonlarına SMS, MMS, Bluetooth ve diğer
servise ilişkin indirim mobil yollarla, belirli bir coğrafi bölge içinde yaşayan potansiyel tüketici grubuna
yerine geçen elektronik iletilir. Bireylerin ilgi düzeylerine bağlı olarak farklı ürün kategorilerine göre
bilete verilen isimdir. kişiselleştirilebilir. Tüketicilerin geleneksel kuponlar için gazete, dergi vb. kupon
dağıtan kurum ve kuruluşlara parasal ödeme yapması, kuponları araması, kesmesi
ve kullanana kadar saklaması gerekmektedir.
107
Mobil Ticaret
Ayrıca tüketiciler alışveriş esnasında mobil cihazlarını yanlarında taşıyabilir ve

mobil kuponları kullanana kadar cihazlarının hafızasında saklayabilirlerken kâğıt
kuponları ise kullanmadan kaybedebilirler (Banerjee ve Yancey, 2010; Tek, 1999).
Mobil kuponların çeşitli türleri vardır. Mobil kupon türlerinden biri
pazarlamadaki itme stratejisinin uygulaması şeklindeki alışverişe teşvik eden
zaman kısıtlamalı kuponlar, diğeri de pazarlamadaki çekme stratejisinin
uygulaması şeklindeki önceden seçilmiş, müşterilerin ilgi gösterdikleri ürün
kategorileriyle ilişkili kuponlardır. Mobil kuponlar, mobil operatörler tarafından
SMS olarak gönderilebileceği gibi mobil kupon sunan bir web sitesinden tüketiciler
tarafından da indirilebilir.
Mobil Kuponların özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir
(http://www.kurumsalsms.com/245/Mobil-Pazarlama):
• Güvenlidir; taranamaz, yazdırılamaz veya fotokopi çekimi yapılamaz.
• Yüksek geri dönüş oranları sunar.
• İzleme imkânı olması nedeniyle kuponun kim tarafından nerede ve ne
zaman kullanıldığı bilgisine erişim mümkün olur.
• Kampanyanın çalışıp çalışmadığı ve kimlerin yararlandığı anlık olarak
görülebilir.
• Gelecekteki promosyon kampanyaları için temel alınan müşteri bilgileri
kullanılabilir.
• Doğru zamanlama ile tüketicinin tam olarak mal veya hizmete ihtiyaç
duyduğu anda onlara ulaşılabilmesini sağlar.
• Düşük maliyet sunar.
Mobil WEB
Mobil site, var olan veya yeni oluşturulacak olan web sitelerinin mobil
cihazlar üzerinden kolay ve pratik olarak kullanılmasına imkân sağlayan, mobil
cihazlara uygun hazırlanmış sitelerdir. Cep telefonu teknolojisinin gelişimi ile
Mobil site, web giderek artan mobil internet kullanımı pek çok kullanıcı için var olan siteleri
sitelerinin mobil kullanmada sorunlar yaratabilir. Her web sitesi cep telefonları ve tablet
cihazlar üzerinden kolay bilgisayarlar ile görüntülenebilmesine rağmen, bazı özellikler kullanım dışı kalabilir
ve pratik olarak veya kullanıcı arzu ettiği kullanım kolaylığını bulamayabilir. Buna engel olmak için
kullanılmasına imkân küçük ve dokunmatik ekranlara uygun mobil siteler hazırlanabilir.
sağlayan, mobil Mobil web sitelerinin özellikle işletmeler için gerekli olmasının teknik olarak
cihazlara uygun da önemli nedenleri vardır. Öncelikle standart bir web sitesinin ortalama sayfa
hazırlanmış sitelerdir. genişliği 960, 980 pixel'dir. Bu site 240 ya da 320 pixel genişliğinde bir mobil
tarayıcı ile görüntülendiğinde ekrandaki bilgilerin tümünü okumak için sürekli
ekranı büyütüp küçültmek gerekir. Bu durum kullanıcıyı oldukça zor durumda
bırakacaktır. Ayrıca mobil cihazların kapasiteleri ve internet bağlantı limitleri
sayfaların özel tasarlanması gerektirmektedir. Site hem hızlı açılmalı hem de
gereksiz veri transferi yapmamalıdır.
108
Mobil Ticaret
Mobil sitelerin sayıları son zamanlarda hızla artmaktadır. Bu artışta en

önemli etkenler; cep telefonu teknolojisindeki gelişmeler, insanların zamanlarını
daha tasarruflu kullanmak istemeleri ve çevrim içi işlemlerde mobil cihazların daha
fazla tercih edilmesidir.
Bu duruma; cep telefonları üzerinden sosyal ağların kullanılması en basit
örnek olarak verilebilir. Sosyal ağların yaygınlaşmasının en önemli etkenlerinden
birisi mobil web uygulamalarının varlığıdır. E-ticaret açısından gelişmiş ülkelerde
büyük şirketlerin birçoğu mevcut sitelerinin mobil uyumlu ara yüzlerini
yayınlamışlardır. Mobil uygulamaların e-ticaret içerisindeki payı ve önemi arttıkça
daha çok şirket mobil web sitelerini oluşturmak için gereken adımları hızlı şekilde
atmaktadırlar.
Mobil aygıtlardan bağlanan kullanıcı sayısını göz önüne alınırsa mobil web
sitesi olmayan bir firma potansiyel müşterilerinin önemli bir kısmını elinden
kaçırma riski ile karşı karşıya kalacaktır. Bu da firma için önemli bir rekabet gücü
kaybı anlamına gelmektedir.
Bir mobil site tasarlanırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerekir:
• Mobil web sitesinin tasarımı var olan web sitesi ile uyumlu olursa kullanıcı
daha rahat hareket edebilir.
• Site birden çok mobil tarayıcıda düzgün bir şekilde görüntülenebilmelidir.
• Ekranda az ve öz bilgi bulundurmaya dikkat edilmeli, ekran görüntüleri
karmaşık olmamalıdır. Bilgisayara oranla daha küçük bir ekran
çözünürlüğüne daha fazla bilgi sığdırılması için gereksiz içerikten mümkün
olduğunca kaçınılmalıdır.
• Sitede kullanılacak görseller, animasyonlar ve diğer medya içerikleri mobil
cihazlara göre optimize edilmelidir.
• Hem web sitesi hem de mobil sitede aynı bilgiler bulunmalıdır. Bunu
sağlamak için her iki sitede gösterilecek bilgiler aynı veri tabanından
alınmalıdır.
Mobil Reklamlar
Mobil reklam; mobil iletişim araçları kullanarak hedef gruba kişiselleştirilmiş
bilgilerle ürün, hizmet ve fikirler sunulması; hedef müşteri grup/gruplarının
bulunduğu yer, zaman ve ilgilerine göre kişiselleştirilmiş bilgilendirici, hatırlatıcı
Mobil reklamların çok veya ikna edici reklam mesajlarının gönderilmesi veya doğrudan pazarlama
sayıda uygulama şekli mesajlarının mobil telefonlara iletilmesi ve internet veya televizyon
vardır. Ancak çoğu reklamlarındaki gibi mesajın mobil telefona iletilmesi olarak tanımlanabilir.
reklam türü hem mobil
Mobil Reklam Türleri
aygıtlarda hem de diğer
aygıtlarda benzer Mobil reklamların çok sayıda uygulama şekli vardır. Ancak çoğu reklam türü
şekilde çalışır. hem mobil aygıtlarda hem de diğer aygıtlarda benzer şekilde çalışır. Ancak, mobil
aygıtlardaki ekran kısıtı nedeniyle daha küçük boyutlarda tasarlanırlar. Bu başlık
altında mobil aygıtlarda karşımıza çıkan reklam türlerinden kısaca bahsedilecektir.
Banner reklamları
109
Mobil Ticaret
Web sayfalarının uygun olan her kısmında kullanılan, değişik boyutlara

sahip, dikdörtgen şeklindeki reklam bantlarıdır. Grafik animasyonlarla kullanıcının
dikkatini çekip reklam bandının bağlı olduğu web sayfasına yönlendirme
yapmaktadır. Kullanımı kolay ve maliyeti daha ucuz olduğu için en yaygın
kullanılan internet reklam formatıdır.
Banner reklamlarının çok sayıda türü vardır.
Standart Banner: İnternet reklamcılığının ilk günlerinde bir standart hâlini
alan ve sıkça tercih edilen bu tip reklamlar, genellikle 468x60 piksel boyutlarındaki
bir reklam alanında gösterilir. Bu türdeki bir internet reklamı GIF formatında
hazırlanabileceği gibi Flash programı kullanılarak da hazırlanabilmektedir
Rollover banner, imleci Dikey Banner: Standart banner reklamları ile özdeş olan bu internet reklam
üzerine türünde ise reklamın sunuş biçimi 120*600 piksel boyutlarındaki bir öğenin
götürdüğünüzde aşağı sayfaya dikey olarak yerleştirilmesi prensibine dayanmaktadır.
doğru açılan banner Kayan (floating) Banner: Reklamın yer alacağı sayfalar açılırken ekranın
çeşididir. herhangi bir yerinde genellikle maksimum 7 saniye süresince görünüp
kendiliğinden kaybolan veya kapatılabilen sayfanın herhangi bir yerine yerleşen
banner tipidir.
Dönen (Rollover) Banner: Rollover banner, imleci üzerine götürdüğünüzde
aşağı doğru açılan banner çeşididir. Kapalı konumdayken genel olarak standart
banner boyutundadır fakat aşağı doğru standart dışı bir boyutta açılabilir. 468*60
piksel büyüklüğünden 468*240 piksel büyüklüğüne kadar ulaşabilir. En önemli
avantajı, verilmek istenen asıl mesajı kullanıcıyı web sayfasına yönlendirmeden
verebilmesidir.
Üstte Dönen(Top-Roll) Banner: Genellikle 70*25 piksel gibi ufak bir alanda
yayınlanan reklamın üzerine tıklandığında mini bir pop-up pencere açılmakta ve
bu yeni pencerede ilgili reklam hakkında daha detaylı bilgiler sunulmaktadır.
Kutu (Show Case) Banner: Genellikle 300*250 piksel boyutlarındaki bu
reklam tipi, değişik boyutları ile daha kolay dikkat çekmeye yöneliktir.
Buton Reklamları
Dikey banner olarak da adlandırabilecek olan bu reklam türü, standart
banner reklamlarına benzemektedir. Genellikle 120*600 piksel boyutlarındaki bir
öğenin sayfaya dikey olarak yerleştirilmesi prensibine dayanmakta ve çoğunlukla
sayfanın sağ köşesinde yer almaktadır.
110
Mobil Ticaret
Arama Motoru Reklamları (AdWords)

Arama motorlarında yer alan reklam alanları ve bu arama motorları
üzerinde çıkan arama sonuçlarına uygun ve kullanıcıyı siteye çeken reklamlardır.
Arama motorlarında
yer alan reklam alanları Açılır Pencere Reklamları
ve bu arama motorları Pop-up Reklam: En popüler internet reklam türü olmasının yanında çok
üzerinde çıkan arama tepki çeken reklam türü olan pop-up reklamlar, herhangi bir web sayfası
sonuçlarına uygun ve yüklendiğinde, açılan sayfadan bağımsız olarak yeni bir pencere açılması temeline
kullanıcıyı siteye çeken dayanmaktadır. Açılan bu yeni pencerenin boyutları oldukça değişkendir ve bu
reklamlara AdWords konuda bir standart yoktur. Kullanıcıların isteği dışında ortaya çıkmasından dolayı
denir. Marka ya da pop-up uygulamalarına karşı günümüzde birçok engelleyici program
ürüne, tüketici herhangi geliştirilmiştir.
bir mecrayı takip Geçiş Reklamları (Intersitial ve Supersitial): Intersitial veya Supersitial
ederken okuma/izleme reklamlar, kullanıcının sayfalar ya da siteler arasında geçiş yaparken karşısına çıkan
akışını bölmeden tam sayfa reklamlardır. Bu tür reklamlar otomatik olarak kullanıcının gezindiği
mesajını iletme imkânı sitenin altında yüklenmesi yönünden büyük avantaj sağlamaktadır. Böylelikle
sağlar. kullanıcı gezinti esnasında reklamın yüklenmesi için beklemek zorunda
kalmamakta, reklam yüklendikten sonra reklama bakabilmektedir. İnternet
reklamcılığının en tartışmalı biçimleridir. Geçiş reklamları kullanıcıları reklama
zorla maruz bıraktıkları için zorla giren (intrusive) reklamlar olarak da
tanımlanmaktadırlar.
Doğal Reklamlar
Doğal reklamda marka mesajları farklı mecralarda yer alan video, ilan ya da
makalelerin içine yerleştirilir. Özellikle viral dağılım potansiyeli de daha yüksek
olan bu reklamlar, tüketicilerin ilgilendikleri içeriklerde gezinirken reklam
Doğal reklamlar, marka görüntüsünden uzak doğal şekilde markayla karşılaşmalarını ve etkileşime
ya da ürüne, tüketici geçmelerini sağlar. Marka ya da ürüne, tüketici herhangi bir mecrayı takip ederken
herhangi bir mecrayı okuma/izleme akışını bölmeden mesajını iletme imkânı sağlar. Reklam araya giren
takip ederken (interruptive) olmadığı için doğal (native) olarak tanımlanmaktadır. Örneğin bir
okuma/izleme akışını gazete okurken yan taraflarda görülen bannerlar bir tür doğal reklam
bölmeden mesajını uygulamasıdır. Gazete içeriğinden kopmadan gözünüz aynı zamanda reklamları da
iletme imkânı sağlar. izleyebilmektedir. Sosyal medyada sıkça rastladığımız “önerilen içerikler”, önerilen
uygulamalar/sayfalar” doğal reklam modelleri arasında sayılabilir.
Doğal reklam etkisi yaratmak için yoğun olarak kullanılan altı farklı reklam
türü bulunmaktadır.
• Yayın içi birimler / In-feed (Facebook, Twitter)
• Ücretli arama birimleri / Paid search (Google, Yahoo)
• Öneri eklentileri / Recommendation widgets
• Tanımlı listeleme / Promoted Listings (Amazon, Foursquare, Etsy)
• Kutu içi reklamlar / In-Ad
• Özel Sınıflandırılamayan / Custom (Tumblr, Spotify, Flipboard) birimler
111
Mobil Ticaret
•Sosyal medya uygulamalarının sayfalarına girerek yukarıda
Bireysel
Etkinlik
anlatılan doğal reklam türleriyle ilgili örnekleri
keşfedebilirsiniz.
Mobil Uygulamalar
Mobil aygıtlara (akıllı telefon ve tablet) indirilerek kullanmak üzere özel
olarak tasarlanmış ve geliştirilmiş olan yazılımlara mobil uygulama adı verilir.
Günümüzde mobil uygulamalar mobil ticarette kendine önemli bir yer edinmiş
bulunmaktadır. Mobil uygulamalar bizatihi bir mobil ticaret aracı olduğu gibi,
uygulama içinde görüntülenen reklamlar, gelişmiş özelliklerin belli bir ücret
karşılığında aktif hâle getirilmesi, kayıt için belli bir ücret ödenmesi, periyodik
olarak (aylık, üç aylık, altı aylık, yıllık) ücret ödenmesi ya da güncelleme için
yeniden ücret ödenmesi vb. gibi birçok boyutuyla ticari kapsamını
genişletmektedir.
Mobil uygulamalar sanal dükkân (store) dediğimiz birçok platformdan
indirilebilir. Örneğin; Apple markasının İOS işletim sistemi ile çalışan iPhone, iPad,
gibi mobil cihazlara App Store’dan, birçok farklı markanın kullandığı Android
işletim sistemi ile çalışan cihazlara Google Play Store’dan mobil
Sanal dükkânlar mobil uygulama yüklenebilir. Ayrıca diğer mobil işletim sistemleriyle çalışan mobil
uygulamaları, cihazlar için de mobil uygulama yükleyebilmek için Windows Phone Store ve
kullanıcının aradığını Blackberry App World gibi sanal mağazalar mevcuttur.
kolay bulabilmesi Sanal dükkânlar mobil uygulamaları, kullanıcının aradığını kolay bulabilmesi
amacıyla kategorik amacıyla kategorik olarak düzenlemişlerdir. Mobil uygulama kategorileri eğitim,
olarak eğlence, finans, fotoğraf ve video, gazete, haberler, hava durumu, kitaplar,
düzenlemişlerdir. müzikler, oyunlar, spor, tıp, iş, çocuklar gibi birçok kategoride sunulmaktadır.
Ayrıca en çok indirilen, ücretsiz olarak en çok indirilen veya ücretli olarak en çok
indirilen mobil uygulamalar şeklindeki kategorizasyon da tüketicilere yol gösterici
bir rol oynamaktadır.
Mobil uygulamalar son derece yaygın bir şekilde kullanıldığından mal ve
hizmetlerini daha büyük kitlelerle buluşturmak isteyen işletmelerin de bu
uygulamalardan yararlanması önemli faydalar sağlayacaktır. Özellikle marka
kimliği oluşturmak için bir mobil uygulamanın olması gerekli olabilir. Mobil
uygulama ile hedef kitleye daha kolay ulaşılabilir, etkinlik, kampanya, güncel
içerikler ve indirimler kullanıcılara daha kolay ve hızlı bir şekilde iletilebilir. Mal ve
hizmet satışı yapan e-ticaret siteleri için mobil uygulamalar ile potansiyel
müşterilere daha hızlı ve kolay ulaşılabileceği gibi mevcut müşterilerle olan bağ da
daha güçlendirilebilecektir.
112
Mobil Ticaret
Mobil Oyunlar
Bilgisayar oyunları mobil ticarette önemli yer tutan uygulamalardan biridir.
The Global Games Market 2019’un verilerine göre, Mobil oyun (akıllı telefon ve
tablet), 2019 yılında toplam oyun pazarı içerisinde en büyük payı almıştır. Mobil
oyunlar küresel oyun pazarının % 45'ini 68,5 milyar dolarlık gelir ile elinde
bulundurmaktadır. Tüm mobil oyun gelirlerinin % 80'ini 54,9 milyar dolarla akıllı
telefon oyunları, kalan 13,6 milyar doları da tablet oyunları oluşturmaktadır
(https://resources.newzoo.com/hubfs/Reports/2019_Free_Global_Game_Market
_Report.pdf).
Akıllı aygıtlarla birlikte hızla gelişim gösteren mobil işletim sistemleri, oyun
dünyasında da yeni bir devrin açılmasını sağlamıştır. Dolayısıyla, mobil oyun
sektörü diye bir sektör oluşmuş ve milyonlarca aktif oyuncuya sahip olan oyunlar
üretilmeye başlanmıştır.
Mobil uygulama kullanıcıları, mobil oyunlarla birlikte ücretsiz oyunlarla da
tanışma fırsatı bulmuştur. Piyasaya ücretsiz oyunlar sunmaya başlayan
geliştiriciler, gelirlerini ise oyun içi satın almalardan ve reklam alanlarından
kazanmaktadırlar. Kaldı ki oyunlar ücretsiz de olsa yüz binlerce, milyonlarca aktif
oyuncusu olduğunda reklamlar ve oyun içi satın almalarla geliştiriciler için iyi bir
gelir kapısı hâline gelmiştir.
Konum Tabanlı Servisler

Konum tabanlı servisler (Location Based Services-LBS), GPS-Küresel
Konumlama Sistemi ile kullanıcının konumuna bağlı olarak yapılan mobil
pazarlama yöntemidir. Başka bir ifadeyle, konum tabanlı servisler, mobil telefon
Konum tabanlı servisler, kullanıcılarının “Neredeyim?” , “Yakınımda neler var?” ve “Oraya nasıl ulaşırım?”
GPS ile kullanıcının sorularına, coğrafi konum bilgisini kullanıp en uygun cevaplar sunan servislerdir.
konumuna bağlı olarak Bu servisler yardımıyla, bulunduğunuz yerdeki lokantaları, sinemaları, tiyatroları,
yapılan mobil hastaneleri, trafik durumunu, çocuğunuzun servisini, arkadaşlarınızın nerede
pazarlama yöntemidir. olduğunu, otoparklardaki yer durumunu öğrenmek mümkündür.
Konum tabanlı servisler birçok sosyal medya uygulaması tarafından etkin bir
şekilde kullanılmaktadır. Lokasyon bazlı sosyal ağ uygulamalarının pek çok farklı
türü vardır. Çok kullanılan uygulamaların başında, Foursquare, Google Plus, Gypsii,
Plazes ve Facebook gelmektedir. Foursquare, kullanıcıların ne kadar sıklıkta dışarı
çıktıklarına, ziyaret ettikleri yerlerin sayısına ve ziyaret ettikleri yerlerde beraber
oldukları veya karşılaştıkları arkadaş sayılarına dayanan, oyun bazlı bir platform
olarak değerlendirildiğinde ise kullanıcıların yaptıkları yer bildirimlerinden onlara
puan kazandıran bir konum tabanlı bir sosyal ağ uygulamasıdır. Google Plus,
kullanıcılarına arkadaşlarının harita üzerinde nerede olduklarını görmelerine ve
gizlilik ayarlarının değiştirebilmesi sayesinde bulundukları konumu nasıl ve kiminle
paylaşacaklarını kontrol etmelerine izin veren bir uygulamadır. Gypsii, konum bazlı
bir sosyal ağ olarak kullanıcıların nerelerde neler yaptıklarına dair fotoğraf, video
ve diğer bilgileri yüklemelerine imkân vermektedir.
113
Mobil Ticaret
Plazes, konum bazlı topluluklara odaklanan, bireylerin yapacakları aktiviteleri bir

takvime doldurmasını gerektiren ve zamana dayalı olarak harita üzerinde nerede
olduklarını eşleştiren bir uygulamadır. Facebook ise mobil cihazlar için geliştirdiği
yeni uygulama ile kullanıcılarını, arkadaşlarının hâlihazırda nerede olduklarına ve
ne yaptıklarına dair gerçek zamanlı olarak uyarabilmektedir (Duygun, 2018).
Konum tabanlı servisler, kargo izleme, çocuk takibi, yer ya da yön bildirme,
bilgilendirme, reklam, trafik alarmı ve yoğunluğu, arkadaş bulma, arkadaş
konumlandırma, acil durum uyarıları, kamu güvenliği gibi birçok uygulama alanına
sahiptir ve uygulama alanları giderek daha da yaygınlaşmaktadır.
Kare Kod (QR Code)

QR kodu, İngilizce “Quick Response” sözünün baş harflerinden türetilmiştir
ve tercümesi “Hızlı Yanıt” kodu anlamına gelir. Türkçe karşılığı olarak Kare Kod
kullanılmaktadır. Birçok amaca hizmet edebilecek bir mobil ticaret uygulaması
olarak kullanılmaktadır.
Kare kodlar mobil telefon kameraları yardımıyla okutularak kodun içerdiği
bilgiye erişmek mümkündür. Kodun analiz edilebilmesi için, mobil aygıtta kare
kodu çözen bir programın bulunması gerekir. Bu program yardımıyla kare kod
okutulduğunda online bir içeriğe yönlendirme işlemi gerçekleştirilir. Bu içerik
örneğin e-ticaret sitesindeki bir ürün sayfası, bir sosyal medya sitesi veya bir video
sayfası da olabilir.
Kare kod, temel olarak bir bilgiyi pratik bir şekilde paylaşmak amacıyla
kullanılır. Bu bilgi bir ürünün tanıtımı, satış sayfası ya da özel bir teklif veya
promosyon olabilir. Bu pazarlama yönteminin hedef kitlesi, giderek sayıları artan
mobil müşterilerdir.
Kare kod tüketiciye mesajı pratik ve etkili bir şekilde ulaştırmayı sağlayan
alternatif bir kanaldır. Bu nedenle e-ticaret siteleri için de oldukça faydalı birer
pazarlama aracı olarak kullanılabilir. E-ticaret sitesinin çevrimdışı pazarlama ve
Kare kod tüketiciye tanıtım faaliyetlerinde kare kod kullanılarak potansiyel misafirlerin o anda siteyi
mesajı pratik ve etkili ziyaret etmeleri veya kampanyalardan haberdar olmaları sağlanabilir. Örneğin açık
bir şekilde ulaştırmayı hava reklam alanlarındaki veya dergi ya da gazetelerdeki ilanlarda yer verilecek
sağlayan alternatif bir kare kodlar, ilanın içeriğini zenginleştirmek ve ziyaretçiyi doğrudan siteye
kanaldır ve faydalı birer yönlendirmek için son derece etkili bir yöntem olabilir
pazarlama aracı olarak (https://www.eticaret.com).
kullanılabilir.
114
Mobil Ticaret
•QR kodu kullanılarak bankamatiklerden para çekilebilir veya
Örnek
yatırılabilir.Bunun için;
•Hesabınızın olduğu bankanın mobil şubesine giriş yapınız.
•Para çek düğmesine tıklayınız.
•Hesap veya kredi kartını seçiniz. Hesap sekmesinden tutarı giriniz.
•ATM üzerindeki QR kodunu telefonun ekranında açılan kameraya
okutup paranızı alabilirsiniz.
115
Mobil Ticaret
• Mobil araçların kullanıldığı mobil ticaret kavramı, internetteki web-

tabanlı firma-müşteri türündeki elektronik ticaretin ve bütün dünyadaki
dijital kablosuz ağların yaygınlaşmasıyla ilgi çekici hâle gelmiştir.
• Mobil elektronik ticaret işlemi ile kastedilen elektronik ticaret
altyapısıyla iletişim için kablosuz telekomünikasyon ağlarını kullanan
Özet
mobil terminaller aracılığıyla icra edilen elektronik ticaret faaliyetleridir.
• Mobil ticaret uygulamalarını ve servislerini etkileyen faktörler
kullanıcılar, mobil aygıtlar, mobil ağ altyapısı, hukuk ve İnternet olarak
beş başlık altında toplanabilir.
• Mobil ticaret uygulamaları geleneksel elektronik ticaret uygulamalarının
aksine tüketici ve işletmelere ilave yararlar sunmak için mobil iletişimin
avantajlarını kullanır. Bunlar, yer sapğtama özelliği, uyarlanabilirlik,her
zaman hazır olabilme, kişiselleştirme ve geniş kitlelere yayın imkanıdır.
• Mobil ticaret’teki işlemler müşteriler, satıcılar, bankalar, mobil ağ
operatörleri gibi çok sayıda oyuncunun katılımıyla gerçekleşir. Geleneksel
olarak veri tabanı sistemlerinde amaç bilgiye yetkisiz erişimi önlemek ve
ya hep ya hiç kuralını (Atomicity), tutarlılığı (Consistency), izolasyonu
(Isolation) ve sürekliliği (Durability) sağlamaktır. Buna İngilizce
kelimelerin baş harflerinden türetilerek “ACID özellikleri” adı verilmiştir.
• Çok sayıda mobil ticaret uygulaması bulunmaktadır.
• SMS, GSM abonelerinin birbirlerine en fazla 160 karakterden oluşan
metin tabanlı mesajlar göndermelerine imkân veren bir hizmettir. Çoklu
Ortam Mesaj Hizmeti ise kullanıcıların cep telefonu mesajlarına çeşitli
çoklu ortam elemanlarını ekleyebilmesi ve mesajı tüm elemanlarla
birlikte senkronize bir şekilde gönderebilmesini sağlayan küresel bir
mesajlaşma standardıdır.
• Mobil Kupon; düzenlenen bir mobil pazarlama kampanyası kapsamında
tüketicilere gönderilen, bir ürün, hizmet ya da servise ilişkin indirim
yerine geçen elektronik bilete verilen isimdir. Mobil Kuponlar, bir SMS
mesajı aracılığıyla ile ya da farklı mecralardan duyurulabilmektedir.
• Mobil site, var olan veya yeni oluşturulacak olan web sitelerinin mobil
cihazlar üzerinden kolay ve pratik olarak kullanılmasına imkân sağlayan,
mobil cihazlara uygun hazırlanmış sitelerdir.
• Mobil reklam; mobil iletişim araçları kullanarak, hedef gruba
kişiselleştirilmiş bilgilerle ürün, hizmet ve fikirler sunulması, hedef
müşteri grup/gruplarının bulunduğu yer, zaman ve ilgilerine göre
kişiselleştirilmiş bilgilendirici, hatırlatıcı veya ikna edici reklam
mesajlarının gönderilmesidir.
•Doğal reklamlarda marka mesajları farklı mecralarda yer alan video, ilan
ya da makalelerin içine yerleştirilir. Bu reklamlar, tüketicilerin
ilgilendikleri içeriklerde gezinirken reklam görüntüsünden uzak doğal
şekilde markayla karşılaşmalarını ve etkileşime geçmelerini sağlar. Marka
ya da ürüne, tüketici herhangi bir mecrayı takip ederken okuma/izleme
akışını bölmeden mesajını iletme imkanı sağlar. Reklam araya giren
olmadığı için doğal olarak tanımlanmaktadır.
• Mobil aygıtlar (akıllı telefon ve tablet) için özel olarak tasarlanmış ve
geliştirilmiş olan yazılımlara mobil uygulama adı verilir.
• Konum tabanlı servisler (Location Based Services-LBS), GPS-Küresel
Konumlama Sistemi ile kullanıcının konumuna bağlı olarak yapılan mobil
pazarlama yöntemidir.
• Kare kodlar, birçok amaca hizmet edebilecek bir mobil ticaret
uygulaması olarak kullanılmaktadır. Kare kodlar mobil telefon kameraları
yardımıyla okutulup kodun içerdiği bilgiye erişmek mümkündür.
116
Mobil Ticaret
1. Aşağıdakilerden hangisi mobil ticaret uygulamalarını ve servislerini
etkileyen faktörlerden biri değildir?
a) Mobil ağ altyapısı
b) Kullanıcılar
c) Mobil aygıtlar
d) Hukuk
e) Televizyonlar
2. Aşağıdakilerden hangisi mobil iletişimin sağladığı avantajlardan biri

değildir?
a) Yer saptama özelliği
b) Uyarlanabilirlik
c) Her zaman hazır olma
d) Her ortamda kesintisiz iletişim imkânı
e) Kişiselleştirme
3. Mobil ticaret uygulamalarında, iletişimin içeriğinin sır olarak saklanmasını

açıklayan en uygun kavram hangisidir?
a) Tutarlılık
b) İzolasyon
c) Gizlilik
d) Süreklilik
e) Bütünlük
4. Mobil ticaret işlemlerinin değişik adımlarının diğer mobil ticaret işlem

adımlarınca engellenmemesi veya çakışmaması anlamında kullanılan
kavram aşağıdakilerden hangisidir?
a) Bütünlük
b) İzolasyon
c) Güvenlik
d) Gizlilik
e) Tutarlılık
5. Aşağıdakilerden hangisi GSM üzerinden sunulan çoklu ortam mesaj

sistemine verilen kısa isimdir?
a) SMS
b) MMS
c) İ-Mode
d) WAP
e) LAN
117
Mobil Ticaret
6. Var olan veya yeni oluşturulacak olan web sitelerinin mobil cihazlar
üzerinden kolay ve pratik olarak kullanılmasına imkân sağlayan, mobil
cihazlara uygun hazırlanmış sitelere verilen genel ad aşağıdakilerden
hangisidir?
a) PDA sitesi
b) WAP sitesi
c) Akıllı site
d) Mobil site
e) Kablosuz site
7. Aşağıdakilerden hangisi mobil site hazırlanırken dikkat edilmesi gereken

özelliklerden biri değildir?
a) Mobil web sitesinin tasarımı var olan web sitesi ile uyumlu olmalıdır.
b) Site birden çok mobil tarayıcıda düzgün bir şekilde
görüntülenebilmelidir.
c) Sitede kullanılacak görseller, animasyonlar ve diğer medya içerikleri
mobil cihazlara göre optimize edilmelidir.
d) Hem web sitesi hem de mobil site aynı bilgiler bulunmalıdır.
e) Ekranda mümkün olduğunca çok bilgi bulundurulmalıdır.
8. Web sayfalarının uygun olan her kısmında kullanılan, değişik boyutlara

sahip, dikdörtgen şeklindeki reklam bantlarına ne ad verilir?
a) Banner
b) AdWords
c) AdSense
d) Pop-up
e) Supersitial
9. İmleci üzerine götürdüğünüzde aşağı doğru açılan Banner çeşidine ne ad
verilir?
a) Dikey Banner
b) Kayan Banner
c) Üstte Dönen Banner
d) Standart Banner
e) Dönen Banner
10. Mobil aygıtlara (akıllı telefon ve tablet) indirilerek kullanmak üzere özel
olarak tasarlanmış ve geliştirilmiş olan yazılımlara ne ad verilir?
a) Mobil Site
b) Mobil Uygulama
c) Mobil Web
d) Mobil Dükkân
e) Mobil Mağaza
Cevap Anahtarı
1.e,2.d,3.c,4.b,5.b,6.d,7.e,8.a,9.e,10.b
118
Mobil Ticaret
Banerjee, S., & Yancey, S. (2010). Enhancing mobile coupon redemption in fast
food campaigns. Journal of Research in Interactive Marketing, 4 (2), 97-110.
Duygun, A., Lokasyon Bazlı Pazarlama Açısından Sosyal Ağ Uygulamalarının
Kullanımı: Swarm Kullanıcıları Üzerine Bir Araştırma, Online Academic
Journal of Information Technology 2017 Winter/Kış – Cilt/Vol: 9 ‐ Sayı/Num:
30.
http://v3medya.com/?s419/internet-sozlugu/Mobil-Site-Nedir-.v3 S.E.T.
01.12.2013.
http://www.tuccarnet.com/makale/mobil-web-site-ve-mobil-eticaret.html S.E.T.
01.12.2013
http://www.tuccarnet.com/makale/mobil-web-site-ve-mobil-eticaret.html S.E.T.
01.12.2013
http://www.yilmazbozan.com/neden-mobil-web-siteniz-olmali S.E.T. 01.12.2013.
http://www.kurumsalsms.com/245/Mobil-Pazarlama, S.E.T. 05.08.2019.
https://resources.newzoo.com/hubfs/Reports/2019_Free_Global_Game_Market_
Report.pdf, S.E.T. 05.08.2019.
https://www.eticaret.com/blog/qr-kod-nedir-ve-e-ticaret-siteleri-qr-kodu-nasil-
kullanabilir/ S.E.T. 05.08.2019.
“MMS, Mobil İletişimin Parlayan Yıldızı”, http://www1.ericsson.com.tr/
mobilityworld /articles/features/105301-19112001.htm
Tek, Ö. (1999), Pazarlama İlkeleri Global Yönetimsel Yaklaşım Türkiye Uygulaması,
Beta Basım Yayım A.Ş.: İstanbul.
Tsalgatidou, Aphrodite, Jari Veijalainen, ve Evaggelia Pitoura, “Challenges in
Mobile Electronic Commerce,” Proc. of 3rd International Conference
Innovation Through Electronic Commerce, Manchester, United Kingdom,
14-16 November 2000, s. 2.
Tsalgatidou, Aphrodite ve Evaggelia Pitoura, “Business Models and Transactions in
Mobile Electronic Commerce: Requirements and Properties,” Computer
Networks, Vol: 37, 2001, ss. 224-225.
“Yükselen Güneşin Parlayan Yıldızı: i-Mode.” http://www.superonline.com/
mobil/wap/ content5.htm. S.E.T. 28.04.2003.
119
E-TİCARETTE ÖDEME
SİSTEMLERİ
• Ödeme Sistemlerinin Gelişimi

• Elektronik Alışverişin
Gerçekleşme Şekli E-TİCARET
İÇİNDEKİLER
• Geleneksel Ödeme
Araçlarının Sınırlamaları Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• Elektronik Alışverişte Ödeme
Araçları
• Kredi Kartları
• Debit Kartlar
• Elektronik Çekler
• Sanal POS
• Havale-EFT
• PayPal
• Mobil Ödeme
• Kripto Paralar

•Geleneksel ödeme sistemleri
HEDEFLER

•Elektronik ödeme teknolojilerini
tanıyabilecek,
•Geleneksel ve yeni ödeme
sistemlerini karşılaştırabilecek,
•Elektronik ödeme araçlarını
detaylı bir şekilde
kavrayabileceksiniz. ÜNİTE
7
E-Ticarette Ödeme Sistemleri
Klasik
Gold
Platinum
Kredi kartları Affinity
Debit kartlar Business
Elektronik çekler Loyalty

Havale-EFT Purchasing
Elektronik ödeme Sanal POS

araçları
PayPal
SMS
Mobil ödeme
NFC
BlockChain
Kripto paralar Bitcoin
Satoshi
121
GİRİŞ
Elektronik ödeme, elektronik ticaretin ayrılmaz parçalarından biridir. Genel
bir şekilde tanımlanırsa elektronik ödeme alıcılar ve satıcılar arasında meydana
gelen finansal değiş tokuşa verilen addır. Bu değiş tokuşun içeriği, kredi kartları,
elektronik çekler ve dijital para gibi dijital finansal araçlardan oluşur. Kurumları
elektronik ödeme sistemlerini kullanmaya yönelten üç faktör vardır:
• Teknoloji maliyetlerini düşürmek
• Operasyonel maliyetleri düşürmek
• Çevrimiçi ticareti artırmak
Maliyetleri azaltma isteği elektronik ödemelerdeki artışın temel
nedenlerinden biridir. Nakit ödeme ve çek kullanımı pahalı bir yöntemdir. Bu
nedenle bankalar daha az maliyetli alternatifler aramaktadırlar. Ayrıca, bankalar
ve perakendeciler hem yoğun işçilik gerektirmesi hem de maliyetli olması
Maliyetleri azaltma
nedeniyle müşterilerini kırtasiyeden mümkün olduğunca uzak tutmaya
isteği elektronik
çalışmaktadırlar.
ödemelerdeki artışın
temel nedenlerinden Müşterilerin aldıkları mal ve hizmetlerin karşılığını çevrimiçi olarak nasıl
biridir. ödeyecekleri elektronik ticaretteki önemli konulardan biridir. Ancak tam olarak
kusursuz bir ödeme yöntemi henüz mevcut değildir. Geliştirilen tüm ödeme
yöntemleri çeşitli şekillerde güvenlik sorunlarını ortaya çıkarabilmektedir. Bugüne
kadar kredi kartı, debit kart, elektronik çek, sanal pos, PayPal, havale, EFT, kripto
paralar, mobil operatörler üzerinden ödeme gibi çok sayıda ödeme aracı
geliştirilmiş ve bu araçlara yenileri eklenmeye devam etmektedir. Ticaret
geleneksel yöntemlerden elektronik ortama kaydıkça ödeme yöntemlerine de
yenilerinin eklenmesi kaçınılmaz hâle gelmektedir.
Bu bölümde ödeme sistemlerinin gelişimi, elektronik alışverişin gerçekleşme
şekli, geleneksel ödeme araçlarının sınırlılıkları ve elektronik ödeme araçları
hakkında bilgi verilecektir.
ÖDEME SİSTEMLERİNİN GELİŞİMİ

Elektronik ödemeler ilk olarak kablolu iletişimle birlikte başlamıştır. İlk
kablolu transfer hizmetlerinde para göndermek isteyen kimse parayı bu hizmeti
veren şirketin görevlisine teslim eder, bu görevli de parayı teslim alacak olan
kişinin yaşadığı bölgedeki diğer görevliyle telgraf yoluyla bağlantı kurardı. Alıcı
kimliğini ispat ettikten sonra para alıcıya ödenirdi. Bu şekilde para transferi ilk
olarak bir telgraf şirketi olan Western Union adlı şirket tarafından Amerika Birleşik
Devletleri’nde uygulanmıştır. Western Union tarafından uygulanan bu sistemde
bir banka ortamı söz konusu olmadığından yapılan işlemin güvenilirliği tamamen
firmanın kredibilitesine bağlıydı. Western Union para transferi ile ilgili mesajları
göndermek için kendi özel iletim hattını kullandığı ve bu hat başkalarının
kullanımına açık olmadığı için güvenlik önemli bir sorun teşkil etmezdi. Doğrulama,
iletimin karşı tarafında ödeme yapılan kişinin parayı aldığına dair attığı bir imza ile
sağlanırdı.
122
1960’lı yıllar ve 1970’li yılların başlarında gelişim gösteren ağ teknolojisi,

alternatif elektronik fon transfer sistemlerinin (EFT) gelişmesine öncülük etti.
Elektronik fon transfer sistemleri bankalar arasındaki transferlerde ödeme
talimatları için harcanan zamanı önemli ölçüde azaltmıştır. Son 20 yılda önemli
yeniliklerin yaşandığı elektronik fon transferi sistemleri bankacılık işlemlerinin
maliyetini azaltmayı, çeklerin karşılıklarının soruşturulması vb. gibi birçok
bankacılık işlemlerini hızlandırmayı sahtekârlık ve dolandırıcılığı azaltmayı
amaçlamaktadır.
Elektronik fon transferi işlemleri, başlangıçta finans kurumlarının kendi
içerisinde yapılmakta iken daha sonraları da finans kurumları arasında
Elektronik fon transferi gerçekleştirilmiştir. Başlarda müşteriler tarafından çok nadir bir şekilde kullanılan
işlemleri, başlangıçta elektronik fon transferi işlemleri son gelişmelerle birlikte müşterilerin de
finans kurumlarının ödemelerinde bu yöntemi kullanmasının yolunu açmış ve yaygın olarak
kendi içerisinde kullanılmaya başlanmıştır.
yapılmakta iken daha Son zamanlarda aşağıdaki alanlarda yapılan yenilikler tüketicilerin aldıkları
sonraları da finans mal ve hizmetlere karşılık olarak yaptıkları ödemelerin kolaylaşmasına yardım
kurumları arasında etmiştir.
gerçekleştirilmiştir.
• Tüketicileri etkileyen yenilikler: Kredi kartları, ATM’ler (Automated Teller
Machines) ve elektronik bankacılığın gelişmesi,
• Çevrimiçi ticarete olanak veren yenilikler: Dijital para, elektronik çek,
akıllı kartlar (elektronik cüzdanlar) ve şifrelenmiş kredi kartları ile gelen
yenilikler,
• Şirketleri etkileyen yenilikler: Bankaların şirketlere yönelik olarak
sağladığı ödeme mekanizmaları, otomatik takas sistemlerinin gelişmesi.
ELEKTRONİK ALIŞVERİŞİN GERÇEKLEŞME ŞEKLİ

Elektronik alışverişlerde bankalar üzerinden yapılan alışverişte aşağıdaki gibi
bir süreç izlenir.
• Müşterilerin mal ve hizmetleri taraması: Bir web tarayıcı aracılığıyla
müşteriler satıcının web sitesindeki çevrimiçi katalogdan, satıcının
hazırladığı bir CD-ROM’dan ya da basılı bir katalogdan satıcının sunduğu
mal ve hizmetleri incelerler.
• Müşterilerin satın alacakları mal ve hizmetleri belirlemeleri: Müşteriler
marka, fiyat, kalite ve diğer özelliklerine göre karşılaştırma yaparak satın
alacakları mal ve hizmetleri belirler.
• Sipariş formunun düzenlenmesi: Üzerinde satın alınacak ürünlerin isim,
fiyat, miktar, vergi ve gönderme fiyatlarını içeren bir sipariş formu
satıcının sunucusundan müşterinin bilgisayarına gönderilir.
• Tüketicinin ödeme yöntemini seçmesi: Müşteri, dijital para, elektronik
çek ve kredi kartı gibi değişik ödeme yöntemlerinden kendisine uygun
olan ödeme yöntemini belirler.
123
• Sipariş formunun gönderilmesi: Müşteri satıcıya tamamlanmış sipariş

yöntemini ve ödeme yöntemini gönderir.
• Ödeme doğrulamasının yapılması: Satıcı müşterinin bankasından ödeme
doğrulaması talep eder.
• Doğrulamanın müşteriye bildirilmesi: Satıcı tarafından müşteriye
doğrulamanın yapıldığı bildirilir ve ödemeyi onaylaması istenir.
• Ürünün teslimi: Satıcı ürünü gönderir ya da istenen hizmeti yerine getirir.
• Satıcının parasını alması: Satıcı müşterinin finansal kurumundan parasını
talep eder.
GELENEKSEL ÖDEME ARAÇLARININ SINIRLAMALARI

Mevcut şekliyle, geleneksel ödeme yöntemleri yani kâğıt ya da madenî para
gerçek zamanlı etkileşim için yeterli değildir. Burada “gerçek zaman” kavramı,
müşterinin tarayıcıda “Öde” düğmesine tıkladığında ödeme işlemlerinin yerine
getirilmesi anlamında kullanılmaktadır. Geleneksel ödeme yöntemleri aşağıdaki
nedenlerle zamanla yerini büyük ölçüde elektronik yöntemlere bırakacaktır (Rahn
Kâğıt paralar aynı
1999;6-10).
zamanda sahtekârlığa
konu olmaktadır. Geleneksel araçlar maliyetli ve hantaldır. Kâğıt ve madenî para kolayca
Kopyalama kaybedilebilir, çaldırılabilir, miktar büyük olduğunda taşınması zordur ve ticari
tekniklerinin gelişmesi işlemlerde kullanmada fazla zaman alıcıdır.
sahtekârlığı Kâğıt ve madenî paralar aynı zamanda sahtekârlığa konu olmaktadır.
kolaylaştırmaktadır. Kopyalama tekniklerinin gelişmesi sahtekârlığı kolaylaştırmaktadır. Alınan tüm
tedbirlere rağmen, teknolojiyi iyi kullanan kalpazanlar sahte para basmanın
yollarını bulmaya devam etmektedir.
Maddi paralar aşağıdaki özelliklere sahiptir (Kalakota ve Whinston 1997;157-
158).
• Maddi para el değiştirilebilir niteliktedir.
• Yasal olarak kabul edilmesi zorunlu bir metadır. Yani bir mal ve hizmete
karşılık olarak verildiğinde satıcı kabul etmek zorundadır.
• Maddi para üzerinde taşıyana aittir. Yani üzerinde bulunması paranın o
kişiye ait olduğunun ispatı için yeterlidir.
• Bir banka hesabı olmaksızın bile herkes tarafından saklanabilir ve
kullanılabilir.
• Maddi paranın sahip olan taraf için herhangi bir riski yoktur.
Bankaların sunduğu çek hizmeti ağır işleyen hantal bir yapıya sahiptir ve
kullanımları zaman alıcıdır. Ayrıca çeklerin işleme tabi tutulması hatırı sayılır bir
maliyet ortaya çıkarmaktadır.
124
Çevrimiçi olmayan ödeme yöntemlerinin iki temel faraziyesi vardır (Kalakota

ve Whinston 1997;157):
• Alıcı ve satıcıların fiziksel olarak bir arada olmaları gerekir.
• Ödeme sürecinde sahtekârlık, dolandırıcılık, hesaptan fazla para
çekilmesi ve diğer problemlerin belirlemesi ve düzeltilmesi için birtakım
gecikmeler yaşanabilir.
Bu faraziyeler elektronik ticarette geçerli değildir.
Geleneksel ödeme yöntemleri aşağıdaki nedenlerden dolayı çevrimiçi
işlemlerde kullanılmaz (Kalakota ve Whinston 1997;158).
• Elverişsizlik: Geleneksel ödeme yöntemleri müşterinin çevrimiçi
platformdan ayrılmasını ve ödeme yapmak için çek göndermesini ya da
telefon açmasını gerektirir.
• Güvenlik sorunları: Bir ödemeyi çevrimiçi olarak geleneksel yöntemle
yapmak için müşteri kart/ödeme hesap ayrıntılarını ve kişisel bilgileri
çevrimiçi olarak sağlamak zorundadır. Çevrimiçi ortamdan ayrılıp gerekli
bilgileri telefon ya da posta yoluyla iletmek güvenlikle ilgili riskler
doğurur.
• Kapsam sorunları: Birey-birey ve firma-firma ödemelerde kredi kartları
pek kullanılmamaktadır.
• Kredi uygunsuzluğu: Tüm potansiyel kullanıcıların kredi kartları ve çek
kullanması kredi raporlarının onaylanmaması nedeniyle mümkün
olmayabilir.
• Ufak işlemler için desteğin zayıf olması: İnternet üzerinden yapılan pek
çok alışveriş için geleneksel yöntemlerle yapılan ödeme, telefon veya
posta masraflarından bile düşük kalabilir.
ELEKTRONİK ALIŞVERİŞTE ÖDEME ARAÇLARI

Elektronik ortamda yapılan ticari işlemlerde kullanılmak üzere günümüzde
yaygın bir şekilde kullanılmakta olan kredi kartı, debit kart, akıllı kart, havale, EFT,
sanal POS, PayPal ve kripto para gibi çok sayıda araç vardır.
Kredi kartları
Kredi kartları, uygun bir yöntem olması nedeniyle elektronik alışverişte
Kredi kartı ile ödeme kullanılan en popüler ödeme yöntemidir. Kredi kartı ile ödeme aslında satın alma
aslında satın alma işleminde kullanılmak üzere kartı veren kurumdan ödünç para alma işlemidir ve
işleminde kullanılmak yapılan alışverişin karşılığı kredi kartını veren kuruluşa belli bir süre içerisinde
üzere kartı veren ödenmek zorundadır. Alışveriş tutarının tamamı belirlenen süre içinde ödenmediği
kurumdan ödünç para takdirde gecikme bedeli söz konusu olur.
alma işlemidir.
125
Kredi kartı işlemlerinde beş taraf vardır:

• Kart Hamili: Satın aldığı mal ve hizmetlerin karşılığını ödemek için kredi
kartı kullanan müşteriler veya kurumlardır.
• Mal ve hizmet sağlayıcı: Mal ve hizmet sunan ve karşılığını kredi kartıyla
almayı kabul eden taraftır.
• Kart pazarlaması yapan banka: Kredi kartlarını çıkaran ve kart taşıyıcıları
için hesap açan finansal kurumdur.
• İş yerleri ile üye iş yeri sözleşmesi imzalayan kurum: İş yerleri ile
sözleşme imzalayıp kartlarını kullanması için gerekli altyapıyı sağlayan
finansal kurumdur.
• Lisans veren kredi kartı kuruluşu: Visa ve MasterCard gibi kartlar için
kabul ve kullanım kuralları koyan ve kredi tabanlı işlemler için yetki veren
kurumlardır.
Kredi kartlarının Türleri

Kredi kartları günümüzde elektronik ödeme için kullanılan en yaygın araç
konumundadır ve pek çok türü bulunmaktadır.
Klasik: Dünya'da en çok kart hamili olan kredi kartı türüdür. Genellikle
düşük limitli, öteki kart türlerine göre daha az özelliği olan kartlardır.
Gold: Klasik kartlardan sonra en çok kullanılan kredi-kartı çeşididir. Daha
yüksek limit, ekstra bir kısım özelliklere sahip kartlardır.
Platinum: Çok yüksek limitli, kart sahibine birçok hizmet ve ayrıcalık sunan
kredi kartı çeşididir. Bankanın sadece en iyi müşterilerine verilen kartlardır. Bu
kartlar hamiline çeşitli havaalanlarında Lounge hizmetleri, uçuşlarda mil, araba
kiralamada veya park yerlerinde ayrıcalık, havaalanlarından transfer vb. gibi birçok
hizmeti ya ücretsiz veya daha düşük ücretlerde sunarlar.
Affinity (Üyelik): Belirli bir kurum veya organizasyonla anlaşmalı olarak ortak
özellikler, zevkleri, stilleri ya da statüleri olan kişilerden oluşmuş gruplara yönelik
çıkartılan, anlaşmalı kuruluşa kullanılmaya bağlı bir oranda gelir sağlayan kredi ve
banka kartıdır. Üye kartları olarak da bilinirler. Affinity kart, bir banka tarafından
çıkarılan ve üzerinde dernek, vakıf, spor kulübü veya hayır kurumu gibi sosyal bir
amacı olan kuruluşun logosunun yer aldığı kredi kartı türüdür (Örneğin;
Fenerbahçe Bonus).
Affinity kredi kartı almanın bazı riskleri vardır. Kredi kartı veren banka ile
bağlı kuruluşların ortaklıklarını sonlandırması durumunda, kredi kartı iptal
edilebilir. Bu durumda, biriktirilen tüm puanlar sıfırlanabilir ve kredi kartı ile işlem
yapmanız engellenebilir.
Co-Branded (Eş Marka): Co-Branded kart, biri kartı çıkaran finansal kuruluş,
diğeri finansal olmayan ticari bir marka (1’den fazla da olabilir) olmak üzere iki ya
da daha fazla kuruluş tarafından sunulan bir kart olarak isimlendirilebilir. Finansal
olmayan kuruluşlara Hava yolları, oteller ve perakende zincirleri örnek verilebilir.
Kart hamili (sahibi) ilgili firmadan taksitli alışveriş, indirim, hediye vb. olanaklardan
yararlanma hakkına sahip olur.
126
Ülkemizde birçok örneği bulunsa da Miles & Smiles (Garanti Bankası ve Türk Hava
Yolları ortaklığı), Yapı Kredi Adios, Alternatif Bank Diners Club kartı örnek olarak
verilebilir.
Business (Ticari Kart): Ticari kart olup küçük, orta ve büyük işletmeler için
çıkartılmış kartlardır. Bu kartlar işletme çalışanlarının satın alma, harcama
işlemlerini kontrol için, işletmelerin gider yönetimini daha işler kılmak için
geliştirilmiş bir çözümdür. Bu tür kartların tüketici kredi kartına göre farkı,
ödemelerin genellikle ekstre dönemi sonunda tamamının ödenmesi gereğidir.
Sadakat kartları, Klasik, Purchasing (Satınalma): Önemli büyük işletmelerin merkezî satın alma
gold ve platium kart departmanlarının ihtiyaçlarını karşılamak için tasarlanmış kartlardır. Sıradan bir
özelliklerine bağlı kredi kartında kart ekstresi; işlem tarihi; satıcı adı; işlemin tutarı gibi çok basit
olmakla birlikte kart bilgiler içerir. Bu bilgi düzeyi, işletmeler için yeterince ayrıntılı değildir; bu nedenle,
hamillerinin harcama kredi kartları ticari satın alımlar için kullanıldığında, bunlar neyin satın alındığı
davranışları, bankaların hakkında daha fazla ayrıntı içeren bilgiler tutulur ve bir faturadaki bilgilerin
sadakat programları tamamı olduğundan fatura yerine de kullanılabilir.
gibi bileşimlere bağlı
Loyalty (Sadakat) : Klasik, gold ve platium kart özelliklerine bağlı olmakla
olarak müşterilerine
birlikte kart hamillerinin harcama davranışları, bankaların sadakat programları gibi
verdikleri kartlardır.
bileşimlere bağlı olarak müşterilerine verdikleri kartlardır. Bonuskart ve Worldkart
bilinen örneklerdir.
Debit kartları
Debit kartları, elektronik ticaret işlemlerindeki ödemelerde elektronik fon
transferine imkân veren kartlardır. Kredi kartıyla yapılan alışverişin karşılığı
sonradan ödenirken debit kartla yapılan alışverişin karşılığı anında ödenir. Debit
Debit kart kullanılırken kart kullanılırken alışveriş tutarı karta bağlı hesaptan derhal düşülür. Dolayısıyla
alışveriş tutarı karta debit kartlarla yapılan alışveriş tutarı hesaptaki para miktarıyla sınırlıdır. Ancak, bir
bağlı hesaptan derhal kısım finansal kurumlar hesapta para olmasa bile müşterilerine değişen
düşülür. Dolayısıyla miktarlarda ek kredi sağlamaktadırlar.
debit kartlarla yapılan Hemen hemen tüm finansal kurumların müşterilerine verdiği ATM
alışveriş tutarı (bankamatik) kartları debit kartların en güzel örneğidir. İnternet üzerinden yapılan
hesaptaki para alışverişlerde, alışveriş tutarı EFT ile ödenmek istendiğinde müşterinin ATM
miktarıyla sınırlıdır. kartıyla ilişkili olan hesap numarası yanı sıra, ATM şifresi de girilmek zorundadır.
Elde etmesi kredi kartlarına göre daha kolay olan debit kartlar sayesinde
müşteri nakit para taşımak zorunda kalmaz. Ayrıca, çalındığında ya da
kaybedildiğinde hesaptan para çekmek için şifre girilmesi gerektiğinden çok fazla
bir risk unsuru taşımaz.
127
Debit kartlar, satıcı açısından da daha caziptir. Çünkü satıcı debit kartlarla
yapılan alışverişten dolayı kartı çıkaran finansal kuruma bir komisyon ödemek
zorunda kalmaz. Hatta bazı satıcılar debit kartlarla yapılan alışverişleri teşvik
etmek için iskonto bile uygulamaktadır.
Akıllı kartlar
Üzerinde ya da içinde
Üzerinde ya da içinde özel bir entegre devre yongası bulunan kredi kartı
özel bir entegre devre
büyüklüğünde plastik kartlara akıllı kartlar (smart cards) denir. Bütünleşik devre
yongası bulunan kredi
yongası bilgiyi elektronik bir biçimde depolar. Karta yerleştirilen yongada, 1 ile 64
kartı büyüklüğünde
KB arası bellek ve EPROM (Electronically Programmable Read Only Memory)
plastik kartlara akıllı
üzerinde kayıtlı bir işletim sistemine sahip olan mikro-işlemci bulunur. Akıllı kart
kartlar (smart cards)
teknolojisi, daha önce manyetik ortamda yapılan uygulamaları daha hızlı, güvenli
denir.
ve düşük maliyetli hâle getirdiği gibi, şimdiye kadar mümkün olmayan yeni
uygulama alanları açmıştır. Geleneksel manyetik bantlı kartlarla
karşılaştırıldığında, akıllı kartlar yüzlerce defa daha yüksek kapasiteye sahiptir,
daha dayanıklıdır ve ileri derecede şifreleme yöntemleri kullanması nedeniyle
daha güvenlidir.
Akıllı kart teknolojisiyle birden fazla uygulamayı tek kartla gerçekleştirmek
mümkündür. Örneğin, bir akıllı kart, aynı zamanda banka kartı, kredi kartı, hasta
kartı, sigorta kartı, binalara giriş/çıkışta kimlik doğrulama, sürücü belgesi,
kütüphane üyelik kartı, toplu taşıma kartı, elektronik alışveriş için şifre kartı, futbol
kulübü üyelik kartı, elektronik cüzdan vb. gibi değişik amaçlarla kullanılabilecek
şekilde programlanabilir. Ayrıca elektronik para yüklenerek elektronik cüzdan
olarak da kullanılabilir.
Akıllı kartlar, özel bir akıllı kart okuyucusu ile kullanılır. Okuyucu, kart
üzerindeki bilgileri okuyabildiği gibi aynı zamanda bu bilgileri güncelleştirebilir.
Bazı akıllı kart modellerinde kart, okuyucu ile fiziksel temas gerektirmeden belirli
bir mesafeden okunabilir. Bu tür modellere temassız (contactless smart cards)
akıllı kartlar denir. Kartın kart okuyucudan geçirilmesini gerektiren akıllı kartlar
temaslı (contact) kartlar olarak adlandırılır. Hem temaslı hem de temassız olarak
çalışan üçüncü tür akıllı kartlara ise kombi kartlar (combi cards) denir.
Basit akıllı kart okuyucuları, kişisel bilgisayarlara da takılabilir. Gerekli
yazılım desteği de sağlandıktan sonra, kartta yüklü bulunan uygulamalarla ilgili
veriler bilgisayardan izlenebilir. Kartlar, güvenli internet erişimi ve internet
üzerinde güvenli alışveriş için kullanılabilir.
Akıllı kartların üstünlüklerinden biri önemli miktarda bilgiyi üzerinde
barındırabildiği için, çoğu uygulamada çevrimdışı çalışabilmesidir. Örneğin,
otomatik para çekme makinelerindeki (ATM) gibi, sürekli merkezle bağlantının
açık olması zorunluluğu yoktur. Bazı işlemler, kart üzerindeki bilgilerle yapılabilir.
Bu türdeki uygulamalardan biri elektronik paradır. Karta önceden yüklenen para,
kredi kartıyla harcama yapar gibi harcanabilir, yapılan harcamaların dökümü
alınabilir.
128
Akıllı kartların bir diğer üstünlüğü, üzerindeki yonga ve kullanılan şifreleme

teknikleri nedeniyle çok güvenli olması ve kopyalanamamasıdır. Geleneksel kredi
kartlarının kötü niyetli kullanımı ve bu kartlarla yapılan yolsuzlukların boyutu
düşünüldüğünde, akıllı kartların gelecekte daha yaygın kabul göreceği söylenebilir.
Elektronik çekler
Elektronik çekler bir onay kurumu tarafından sayısal olarak imzalanmış ve
Elektronik çekler, bir birer ödeme aracı olarak kullanılan özel yazılımlardır. Söz konusu onay
onay kurumu kurumlarına “Güvenilir Üçüncü Taraf” (Trusted Third Party, TTP) adı verilir.
tarafından sayısal Güvenilir üçüncü taraf için iki farklı yaklaşım mevcuttur. Kurumsal yaklaşıma göre
olarak imzalanmış ve üçüncü taraf diğer taraflarca kabul edilmiş yetkilere sahip bir onay kurumu olabilir.
birer ödeme aracı Kurumsal olmayan yaklaşım ise kişilerin birbirine kefil oldukları bir kefiller zinciri
olarak kullanılan özel kurulmasıdır (ETTK 1998;9). Uygulamada en çok rastlanan durum ise bankaların bu
yazılımlardır. görevi üstlenmesidir. Bankalar diğer kurumlardan daha önce daha yaygın ve daha
güçlü bir sistem kurmuş oldukları için bu konuda en elverişli imkânlara sahiptirler
(Rove 1998;151-158). Güvenilir üçüncü taraf konusunda önemli hukuksal
çalışmalar yapılması, üçüncü taraf olabilecek kuruluşlar üzerinde özel izin ve
standartlara uygunluk gibi denetimler getirilmesi gerekir. Dijital çek ve senetler
gerçek yaşamda kullanılan çek ve senetlerle aynı modeli ve mantığı kullanırlar.
Dijital ortamda çeklerin onaylanması veya ciro edilmesi dijital imza kullanılarak
gerçekleştirilir ve ödeme yapan kişinin, ödeme yapan bankanın ve banka
hesabının tanımlanması ve yetkilendirilmesi için dijital sertifikalar kullanılır.
Elektronik çekler, geleneksel kâğıt çeklerin elektronik ticarette kullanılan
elektronik karşılığıdır. Elektronik çek ile kâğıt çek arasında işleyiş bakımından bir
fark yoktur. Elektronik çekte de kâğıt çekteki gibi ödeyenin adı, bankanın adı,
ödeyenin hesap numarası, alıcının adı, çekin miktarı ve tarihi gibi bilgiler
bulunmaktadır. Elektronik çeklerde kimlik tanıtma yöntemlerinin elektronik
şekilleri kullanılır. Elektronik çeklerin güvenliğini sağlamak üzere kimlik doğrulama,
açık anahtar kriptografisi, dijital imzalar, sertifikalar ve şifreleme kullanılır. Kâğıt
çekler için geçerli olan tüm yasal düzenlemeler elektronik çekler için de geçerlidir.
Finansal Hizmetler İşaretleme Dili (Financial Services Markup Language) adı verilen
bir dil kullanılarak geliştirilen elektronik çekler her ne kadar firma-firma (B2B)
işlemlerde yaygın olarak kullanılsa da firma-müşteri işlemlerinde de
kullanılmaktadır (www.echeck.org).
Elektronik çek sisteminde, ödemeler kredi kartı olmadan banka hesabı
bilgilerinin gerekli olanlarının elektronik ticaret sitesine girilmesi yoluyla yapılır.
Kullanıcı bir anlamda ticaret sitesine çek keserek ödeme yapmış olur. Bankadaki
sistemler yapılan transferleri her gün temizleyerek bahsedilen hesapta alışverişin
tamamlanması için gerekli şartların yeterli olup olmadığını kontrol ederler ve bu
durumdan elektronik ticaret sitesini şifreli kanallarla haberdar ederler
(eticaret.garanti.com.tr).
129
Sanal POS
Klasik alışverişlerde kullandığımız POS (Point of sale- ödeme noktası) cihaz
ve sistemlerinin, web siteleri üzerinden alışveriş yapmaya olanak sağlayan şekline
sanal POS -VPOS (Virtual point of sale) denmektedir. Kısaca buna internete
POS (Point of Sale);
uyarlanmış POS da diyebiliriz.
ödeme noktası
Sanal POS ile alıcı-satıcı ya da satıcı-tedarikçi arasında çevrimiçi bir ödeme
anlamına gelir. POS’un
sistemi ve altyapısı kurulmuş olur. Sistem basit olarak firmanın web sitesi
web siteleri üzerinden
üzerinden bilgilerini giren alıcının banka ve kredi kuruluşlarında olan hesabından,
alışveriş yapmaya
aldığı ürün veya hizmetin bedeli olan paranın firmanın kendi banka hesabına
olanak sağlayan şekline
geçmesine dayanır.
sanal POS (VPOS)
denmektedir. Bu sistemi uygulamak son derece kolay ve zahmetsizdir. Ürün ve
hizmetlerini web üzerinden pazarlamayı düşünen bir firma öncelikle ticari
hesabının bulunduğu bir banka ile üye iş yeri ve e-ticaret sözleşmelerini
imzalaması, devamında da bankaya ait VPOS yazılımını kendi web sitesine kurması
yeterlidir.
Sanal POS kullanmanın sağlayacağı faydalar şunlardır (http://kobitek.com):
• İnternet yoluyla gerçekleştirilen alışverişlerde en etkili ve güvenli ödeme
metodudur.
• İşletmenin pazarlama alanını dar bir bölge ve şehirden kurtarıp ülke
çapında yaygın bir ağa kavuşmasını sağlar hatta ihracat olanaklarını da
ciddi anlamda artırır.
• İmaj, tanıtım ve rekabet gücü anlamında işletmeye büyük artı değer
sağlar.
• Yüz yüze satış sürecinden çok daha kısa sürelerde alışveriş olanağı tanır.
• Elektronik ortamda yapılan işlemler kısa sürede tamamlanır, zamandan
tasarruf sağlanır. Bu durum müşteri memnuniyetini artırır, devamlılık
sağlar.
• Sipariş ve satışlarla ilgili bilgileri veri tabanına aktarır ve saklar.
Havale – EFT
Havale ve EFT arasındaki temel fark EFT işleminin bir banka hesabından
başka bir bankadaki hesaba para transferini ifade etmesidir. EFT bankalar arası bir
işlemdir. EFT işleminde dört taraf bulunmaktadır:
Havale ve EFT
• Gönderici
arasındaki temel fark
EFT işleminin bir banka • Göndericinin Bankası
hesabından başka bir • Alıcının Bankası
bankadaki hesaba para • Alıcı
transferini ifade Havale ise aynı bankadaki bir hesaptan başka bir hesaba yapılan para
etmesidir. transferidir. Havale işleminde taraf sayısı üçtür:
• Gönderici
130
• Banka
• Alıcı
Havale bazen hesaba değil isme de yapılabilir. Bu durumda alıcı banka
şubesine gidip kimliğini ispat ederek parasını teslim alabilir.
PayPal
PayPal, e-posta adresi olan herkesin güvenli bir şekilde para gönderip
alabilmesine olanak sağlayan alternatif bir ödeme sistemidir. Bu sistem bazı e-
PayPal, e-posta ticaret siteleri tarafından temel ödeme sistemi, birçokları tarafından da alternatif
adresi olan herkesin ödeme sistemi olarak desteklenmektedir. PayPal 193 ülkeden 26 para birimini
güvenli bir şekilde para desteklemektedir.
gönderip alabilmesine Kullanıcı, e-posta adresini kaydederek sisteme üye olduğunda PayPal onun
olanak sağlayan için bir sanal cüzdan açar. Kullanıcının hesabını aktifleştirip sanal cüzdanından
alternatif bir ödeme ödeme yapabilmek için öncelikle bir banka kartını PayPal hesabınıza kaydetmesi
sistemidir. gerekir. Bu kart isterseniz bir kredi kartı bir banka kartı (ATM) olabilir. Hesap
aktifleştirildikten sonra PayPal kullanıcısı e-posta adresini bildiği herhangi bir
PayPal üyesine (kişi veya şirket) ödeme yapabilir.
PayPal ile gönderebileceğiniz para miktarı üyelik seviyeniz ve sistemi
kullanma miktarınız dikkate alınarak size verilen limit ile sınırlıdır. PayPal
sisteminde bir ödeme işlemi gerçekleştiğinde gönderilen tutarın belli bir oranı
alıcının hesabından kesilir. Gönderme işleminden kesilecek ücret göndericiye
yansıtılmaz.
Mobil ödeme
Mobil ödeme; GSM operatörleri aracılığıyla ödeme yapılan bir sistemdir.
Ödeme sırasında cep telefonu numarası ile giriş yapılır. Yine GSM operatörünün
ilgili numaraya gönderdiği SMS’in onaylanması ile ödeme gerçekleşmiş olur. GSM
Mobil ödeme; GSM
operatörü, müşteriden ödeme bedelini kullanılan hat özelliklerine göre ya
operatörleri aracılığıyla
yüklenmiş hazır krediden düşerek ya da bir sonraki faturaya yansıtarak tahsil eder.
ödeme yapılan bir
Mobil ödemenin en yaygın ve ilk kullanılan yöntemi GSM operatörü üzerinden
sistemdir.
ödeme yapmayı sağlayan Taşıyıcı Fatura yöntemidir. Bu yöntemde ödeme tutarı
GSM faturasına eklenir ve günü geldiğinde faturayla birlikte ödenir.
Ayrıca, telefondan kısa mesaj (SMS) gönderilerek te ödeme yapılabilir.
Özellikle Kızılay, Yeşilay ve benzeri yardım dernekleri bu yöntemi kullanarak bağış
toplar. Bu yöntemde de ödeme tutarı faturaya eklenir.
Gelişen teknolojiler akıllı telefonlar ile temassız ödemeyi de mümkün
kılmaktadır. Bu yöntemde markette, toplu taşımada, takside, benzin istasyonunda
ve destekleyen hemen her yerde telefonun ödeme cihazına yaklaştırılması yeterli
olmaktadır. Ancak bu teknolojiyi kullanabilmek için bazı şartlar bulunmaktadır. Bu
yöntemle ödeme yapabilmek için iki temel şart vardır: Birincisi, mobil cihazın NFC
(Near Field Communication-Yakın Alan İletişimi) destekli olması, ikincisi de ödeme
yapılacak kartın mobil veya temassız ödemeyi desteklemesidir.
131
Birbirine yakın iki cihazın güvenli bir şekilde veri transferi yapmasını sağlayan bir
teknoloji olan NFC’nin, güvenli ve hızlı olması nedeniyle mobil ödeme için yakın
gelecekte daha da yaygınlaşabilecek bir teknoloji hâline gelmesi beklenmektedir.
Örnek •Android işletim sistemine sahip bir telefonla NFC teknolojisiyle ödeme
yapmak için aşağıdaki adımları takip edebilirsiniz.
•Telefonunuzun ayarlar kısmından Bağlı Cihazlar'a dokunun ve NFC'yi
etkinleştirin. NFC görünmüyorsa telefonunuz bu teknolojiyi
desteklemiyor demektir.
•Bankanızın mobil uygulamasını indirin.
•Temassız olarak kullanacağınız kartı seçin.
•Telefonunuzu alışveriş esnasında POS cihazına 2-4 cm yakınlıkta
tutarak mobil ödemeyi gerçekleştirin.
Kapıda ödeme
Kapıda ödeme seçeneğinde alışveriş elektronik ortamda gerçekleşir ancak
ödeme teslimat anında nakit ya da kredi kartı ile yapılabilir. Bu durumda alıcı hem
ücreti önceden ödemeyerek ürün eline geçinceye kadar kendisini güvende
hissetmekte hem de elektronik ödeme araçlarına güvenmeyen müşterilerin e-
ticaretten yararlanma yolu açılmaktadır.
Kripto Paralar-CryptoCurrency
Kripto para, güvenlik açısından kriptoloji bilimini kullanan, dijital ve sanal bir
para birimidir ve matematik temelli şifrelenmişlerdir. Kripto paralara dijital para
boyutuyla bakıldığında banka kartları, sanal kartlar veya sanal ortamda yaptığımız
Kripto para üretim her işlemde yıllardır bu paraları kullanılmaktaydı. Bankaların kasalarından fiziksel
işlemi madencilik olarak paralar çıkmadan, sanal olarak paraları harcanmakta ve sadece sistemlerde
şeklinde rakamsal değişiklikler meydana gelmekteydi.
gerçekleşmektedir.
Kripto paraların dünyadaki diğer para birimlerine nazaran bu kadar çok ilgi
Kripto para bulmak için görmesinin ve sevilmesinin en temel nedeni ise organik bir yapıda olmasıdır. Yani
de matematik herhangi bir hükümet veya merkezî otorite tarafından yönetilmemekte ve bu para
problemleri, yazılımlar biriminin nispeten daha güvenli olarak anılmasını sağlamaktadır.
tarafından çözülmeye
Bu paraların üretimi de tıpkı varlıkları gibi tamamen kullanıcı temelli bir
çalışılır.
modele sahiptir. İlk olarak bilmemiz gereken şey, her kripto para biriminin belirli
bir üretim sınırı vardır. Bitcoini örnek alacak olursak ilk yayınlanan protokollerinde
sadece 21 milyon bitcoin bulunabilir maddesi yer almaktadır. Üretilebilecek bir
sınırının olması, bulunmasının giderek zorlaşması ve daha küçük parçalara
bölünmesi nedeniyle her geçen gün bu paraya olan rağbet artmaktadır.
132
Kripto para üretim işlemi kelimenin tam anlamıyla madencilik şeklinde

gerçekleşmektedir. Yani nasıl altın bulmak için kazılar yapılıyorsa kripto para
bulmak için de matematik problemleri, yazılımlar tarafından çözülmeye çalışılır.
Herkesin çözebilme ve üretebilme hakkı olduğu için de en çok çalışan, daha çok
üretiyor denilebilir.
Kripto para, özellikle merkezî bir otorite ile yönetilemediği için temelinde
güvenlidir denilebilir. Karşı karşıya kalınan en büyük risk ise fiziksel bilgisayarlarda
yer alan kripto paraların, eğer sanal bir cüzdana aktarılmamışsa bu bilgisayarların
çökmesi sonucu kaybolabilmesidir. Kripto paraların maruz kaldığı bir başka tehdit
ise bilgisayar korsanlarının hedefinde olmasıdır. Milyar dolarları aşan işlem hacmi
dolayısıyla kripto paralar çok fazla saldırı alabilmektedir.
Blockchain (Blok Zinciri)

Kripto paraların güvenliğinin temeli "blockchain-blok zinciri" adı verilen bir
teknolojiye dayanmaktadır.
En çok bitcoin ile adı duyulan blockchain, aslında "veri" olan her yerde
kullanılabilecek bir teknolojidir. Bitcoin'de bloklar kripto para alışverişine dair
bilgileri barındırırken bir başka kullanım alanı olarak sağlık sektöründe hastaların
en küçük tıbbi bilgilerini taşıyor olabilir. Bu sistem bloklar hâlinde ve dağıtık olarak
kullanıldığı için takibi mümkün olmayacak bir hâle gelmektedir. Sizden çıkan bilgi,
karşı tarafa ulaşana ve kodlar eşleşip bu bilgi açığa çıkana kadar kimse tarafından
erişilemez, yönetilemez veya yönlendirilemez.
Bitcoin
Kripto paraların en çok bilinenine verilen addır. Bitcoin benzeri çok sayıda
kripto para birimi olmakla birlikte en büyük hacme sahip para birimi olduğundan
burada sadece Bitcoin hakkında kısaca bilgi verilecektir.
Bitcoin'in dayandığı teoriler oldukça teknik içerikli olsalar da kullanımı çok
kolaydır. Cüzdan programlarından herhangi bir tanesini yüklenerek Bitcoin alıp-
Bitcoin cüzdanları, satmaya ve transfer etmeye hemen başlanabilir. Bitcoin cüzdanları, kişilerin sahip
kişilerin sahip olduğu olduğu Bitcoin'leri saklayan ve üzerinde işlem yapılmasına olanak sağlayan
Bitcoin'leri saklayan ve programlardır.
üzerinde işlem BTC kısaltması ile gösterilebilen Bitcoin 8 basamağa kadar bölünebilir,
yapılmasına olanak dolayısıyla 0,00000001 Bitcoin'lik bir işlem yapmak mümkündür. En küçük birime
sağlayan programlardır. Satoshi denir. Başka bir deyişle, 100 Milyon Satoshi 1 BTC'dir.
Bitcoin istendiği an, TL, Amerikan Doları, Euro veya başka paralar ile takas
edilebilir. Normal paranın kullanımında olduğu gibi, Bitcoin kullanıcıları,
ürün/hizmet almak veya satmak için, Bitcoin ağını kullanarak birbirlerine BTC
gönderebilir, satın alabilir ve takas yapabilirler.
133
Bitcoin sisteminde ödemelerde, gecikme, sıkıntılı banka transferleri, EFT,

Havale, SWIFT masrafları, hesap işletim ve kredi kartı ücretleri yoktur. Herhangi
biri, 7/24, ücretsiz olarak birkaç dakika içerisinde başka birine, bilgisayar veya cep
Dünya’da toplamda telefonu kullanarak Bitcoin gönderebilir. Hiçbir hükümet yetkilisi bu fonlara el
2500 den fazla kripto koyamaz ve hiçbir banka bu transferleri engelleyemez.
para, piyasalarda işlem Bitcoin sistemi, toplam 21 milyon Bitcoin üretilebilecek şekilde
görmektedir. tasarlanmıştır. Ağustos 2019 itibariyle yaklaşık, 16.500.000 civarında Bitcoin
dolaşımdadır. 2140 yılına kadar 4,5 milyon Bitcoin ise madenciler tarafından
yapılacak olan yeni blok üretimlerine karşılık madencilere verilerek Bitcoin arzı
yapılacaktır.
2009'dan bu yana gerçekleştirilen tüm transfer işlemleri, Blok-Zincir adı
verilen, küresel hesap defterinde tutulur. Blok-Zincir, merkezî bir kayıt ve kontrol
mekanizması olmadan değer üretilmesini, transfer edilmesini ve saklanmasını
sağlar. Bu defteri, dileyen herkes tutabilir, inceleyebilir, işlemlerin doğruluğunu
kontrol edebilir. Bu deftere kayıtları madenciler yazarlar, başka bir deyişle Bitcoin
ağının güvenliğini madenciler sağlarlar.
Dünya’da toplamda 2500 den fazla kripto para, piyasalarda işlem
görmektedir. Toplam Piyasa Değeri 2019 Ağustos ayı itibariyle yaklaşık 309 milyar
dolar civarındadır.
• Kripto paraların en çok bilinen ve piyasa değeri en yüksek

Bireysel Etkinlik
üç para biriminden Bitcoin, Ethereum ve Ripple'ı benzerlik

ve farklılık boyutlarıyla araştırarak tartışınız.
Şekil 7.1. Kripto Paraların Toplam Piyasa Değeri
Kaynak: https://tr.investing.com/crypto/
134
Diğer ödeme araçları

Yukarıda açıklanan elektronik ödeme araçları dışında kullanılan başka
araçlar da vardır. Bunlar;
• İnternet üzerinde yapılan harcamaların İnternet Servis Sağlayıcıların (ISS)
faturalarına borç kaydedilmesi
• E-ticarette gerçekleşen ödemelerin üçüncü bir kuruluşta toplanıp ilgili
taraflara dağıtılması,
şeklinde sıralanabilir.
135
•Elektronik ödeme, elektronik ticaretin ayrılmaz parçalarından biridir.

Genel bir şekilde tanımlanırsa elektronik ödeme alıcılar ve satıcılar
arasında meydana gelen finansal değiş tokuşa verilen addır.
•Mevcut şekliyle, geleneksel ödeme yöntemleri yani kâğıt ya da madenî
para gerçek zamanlı etkileşim için yeterli değildir.
Özet
•Geleneksel araçlar maliyetli ve hantaldır. Kâğıt ve madenî para kolayca
kaybedilebilir, çaldırılabilir, miktar büyük olduğunda taşınması zordur ve
ticari işlemlerde kullanmada fazla zaman alıcıdır.
•Kâğıt paralar aynı zamanda sahtekârlığa konu olmaktadır. Kopyalama
tekniklerinin gelişmesi sahtekârlığı kolaylaştırmaktadır.
•Bankaların sunduğu çek hizmeti ağır işleyen hantal bir yapıya sahiptir ve
kullanımları zaman alıcıdır. Ayrıca çeklerin işleme tabi tutulması hatırı
sayılır bir maliyet ortaya çıkarmaktadır.
•Kredi kartları, uygun bir yöntem olması nedeniyle elektronik alışverişte
kullanılan en popüler ödeme yöntemidir. Kredi kartı ile ödeme aslında
satın alma işleminde kullanılmak üzere kartı veren kurumdan ödünç para
alma işlemidir.
•Kredi kartları günümüzde elektronik ödeme için kullanılan en yaygın araç
konumundadır ve klasik, gold, platinum, affinity, business, co-branded,
purchasing ve loyalty kartlar gibi pek çok türü bulunmaktadır.
•Debit kartları, elektronik ticaret işlemlerindeki ödemelerde elektronik
fon transferine imkân veren kartlardır. Kredi kartıyla yapılan alışverişin
karşılığı sonradan ödenirken, debit kartla yapılan alışverişin karşılığı
anında ödenir. Debit kart kullanılırken alışveriş tutarı karta bağlı
hesaptan derhal düşülür.
•Üzerinde ya da içinde özel bir entegre devre yongası bulunan kredi kartı
büyüklüğünde plastik kartlara akıllı kartlar (smart cards) denir.
Bütünleşik devre yongası bilgiyi elektronik bir biçimde depolar. Karta
yerleştirilen yongada, 1 ile 64 KB arası bellek ve EPROM üzerinde kayıtlı
bir işletim sistemine sahip olan mikro-işlemci bulunur.
•Elektronik çekler bir onay kurumu tarafından sayısal olarak imzalanmış
ve ödeme aracı olarak kullanılan özel yazılımlardır. Söz konusu onay
kurumlarına “Güvenilir Üçüncü Taraf” (Trusted Third Party, TTP) adı
verilir.
•Klasik alışverişlerde kullandığımız POS (Point of sale- ödeme noktası)
cihaz ve sistemlerinin, web siteleri üzerinden alışveriş yapmaya olanak
sağlayan şekline sanal POS -VPOS (Virtual point of sale) denmektedir.
•Havale ve EFT arasındaki temel fark EFT işleminin bir banka hesabından
başka bir bankadaki hesaba para transferini ifade etmesidir. EFT
bankalar arası bir işlemdir.
•PayPal, e-posta adresi olan herkesin güvenli bir şekilde para gönderip
alabilmesine olanak sağlayan alternatif bir ödeme sistemidir. PayPal 193
ülkeden 26 para birimini desteklemektedir.
•Mobil ödeme; GSM operatörleri aracılığıyla ödeme yapılan bir sistemdir.
•Kripto para, güvenlik açısından kriptoloji bilimini kullanan, dijital ve sanal
bir para birimidir ve matematik temelli şifrelenmişlerdir.Kripto para
üretim işlemi madencilik şeklinde gerçekleşmektedir. Yani kripto para
bulmak için matematik problemleri, yazılımlar tarafından çözülmeye
çalışılır. Herkesin çözebilme ve üretebilme hakkı olduğu için de en çok
çalışan, daha çok üretir.
•Kripto paraların güvenliğinin temeli "blockchain-blok zinciri" adı verilen
bir teknolojiye dayanmaktadır.
•Kripto paraların en çok bilinenine verilen addır. En küçük birime Satoshi
denir.
136
I.Teknoloji maliyetlerini düşürmek
II.Operasyonel maliyetleri düşürmek
III.Çevrimiçi ticareti artırmak
1. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri kurumları elektronik ödeme
sistemlerini kullanmaya yönelten faktörlerdendir?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) I ve II
d) II ve III
e) I, II ve III
I. Tüketicinin ödeme yöntemini seçmesi

III. Sipariş formunun düzenlenmesi
V. Ödeme doğrulamasının yapılması
II. Satıcının parasını alması
IV. Doğrulamanın müşteriye bildirilmesi
VI. Sipariş formunun gönderilmesi
2. Yukarıda, çevrimiçi alışverişlerde dijital para, elektronik çek ya da kredi
kartı gibi araçlarla bankalar üzerinden yapılan alışverişte izlenen
adımlardan, ödeme ile ilgili süreçler karışık olarak verilmiştir. Ödeme ile
ilgili izlenmesi gereken doğru sıralama aşağıdakilerden hangisidir?
a) I, III, II, IV, V, VI
b) III, I, VI, V, IV, II
c) I, III, II, IV, VI, V
d) I, III, V,IV, VI, II
e) VI, III, V, II, I, IV
I. Geleneksel ödeme araçları daha düşük maliyetlidir.

II. Geleneksel ödeme araçları sahtekârlığa konu olamaz.
III. Taşınması kolaydır.
3. Geleneksel ödeme araçlarıyla ilgili olarak yukarıdakilerden hangisi ya da
hangileri yanlıştır?
a) Yalnız I
b) Yalnız III
c) I ve III
d) II ve III
e) I, II ve III
137
4. Aşağıdakilerden hangisi maddi paraların özellikleri arasında bulunmaz?

a) Saklanması ve kullanılması için banka hesabı olması zorunludur.
b) Maddi paranın sahip olan taraf için riski yoktur.
c) Maddi para el değiştirilebilir niteliktedir.
d) Yasal olarak kabul edilmesi zorunlu bir metadır.
e) Maddi para üzerinde taşıyana aittir.
5. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel ödeme yöntemlerinin çevrimiçi

işlemlerde kullanılmamasının nedenlerinden biri değildir?
a) Elverişsizlik
b) Güvenlik sorunları
c) Kapsam sorunları
d) Kârın azalması
e) Kredi uygunsuzluğu
6. Kredi kartı işlemlerinde “Satın aldığı mal ve hizmetlerin karşılığını ödemek

için kredi kartı kullanan müşteriler veya kurumlardır.” ifadesiyle
tanımlanan taraf aşağıdakilerden hangisidir?
a) Kart hamili
b) Mal ve hizmet sağlayıcı
c) Kart pazarlaması yapan banka
d) İş yerleri ile üye iş yeri sözleşmesi imzalayan kurum
e) Lisans veren kredi kartı kuruluşu
7. Biri kartı çıkaran finansal kuruluş, diğeri finansal olmayan ticari bir marka
olmak üzere iki ya da daha fazla kuruluş tarafından sunulan kredi kartı
türü aşağıdakilerden hangisidir?
a) Gönderici
b) Göndericinin bankası
c) Alıcının bankası
d) Alıcı
e) Aracı
8. Günlük hayatta hesaptan para çekmek için kullanılan ATM kartlarına ne ad

verilir?
a) Kredi Kartları
b) Debit Kartları
c) Akıllı Kart
d) Elektronik Çekler
e) Kapıda ödeme
138
9. Klasik alışverişlerde kullanılan POS cihaz ve sistemlerinin, web siteleri

üzerinden alışveriş yapmaya olanak sağlayan şekline ne ad verilir?
a) Gerçek POS
b) Sanal POS
c) Temaslı POS
d) Kablosuz POS
e) Elektronik POS
10. E-posta adresi olan herkesin hizmeti sunan kuruma kullanıcı adı, şifre vb.
gibi bilgileri girerek kayıt olduktan sonra güvenli bir şekilde para gönderip
alabilmesine olanak sağlayan sisteme ne ad verilir?
a) EFT
b) Smart Transfer
c) POS
d) PayPal
e) Akıllı ödeme
Cevap Anahtarı
1.e,2.b,3.e,4.a,5.d,6.a,7.e,8.b,9.b,10.d
139
Bigelow, Robert (1997), “Encryption Controls are US Government Priority”,
Information Security Thecnical Report, Cilt 2, Sayı 1.
ETKK (1998), Türkiye Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu Elektronik Ticaret
Raporu.
Fan, C. W Chen, Y. Yeh (2000), “Date Attachable Electronic Cash”, Computer
Communications, Sayı 23.
Garanti e-Ticaret, “E-Ticaret Ödeme Araçları,” http://eticaret.garanti.com.tr/
icerik/goster.asp ?c=1&t=a&i=44. S.E.T. 25.04.2003
Hickson, Nigel, “Encryption Policy: A UK Perspective”, Computers & Security, Sayı
16.
http://forum.donanimhaber.com/m_13955343/tm.htm SET:15.12.2013
https://tr.investing.com/crypto/ S.E.T. 07.08.2019.
Kalakota, R. and A.B. Whinston (1997), Electronic Commerce: A Manager’s Guide,
Kalakota, Ravi ve Andrew Whinston (1996), Frontiers of Electronic Commerce,
Addison Wesley, MA.
Rahn, Richard W.(1999), “Money: The Ultimate Privatization,” Economic Reform
Today, No:2.
Rove Heather (1998), “Securing Payments Through Effective Authentication:
Evaluating Trusted Third Party Proposals for a Thrust Hierarchy in the UK”,
Computer Law & Security Report, Cilt 14, Sayı 3
“What is eCheck?” http://www.echeck.org/overview/what.html. S.E.T.
24.04.2003.
140
ELEKTRONİK ÖDEME
SİSTEMLERİNDE GÜVENLİK
• E-ticarette Güvenlik
Uygulamaları DERS ADI E-TİCARET
İÇİNDEKİLER
• Şifreleme Algoritmaları
Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• Gizli Anahtar Prof. Dr. Üstün ÖZEN
• Açık Anahtar
• Dijital İmza
• Anahtar Kontolü
• Dijital Sertifikalar
• SSL
• SSL işlem Akışı
• SET
• SET İşlem Akışı

•E-Ticarette güvenlik uygulamaları
konusunda bilgi sahibi olabilecek,
HEDEFLER
•Şifreleme algoritmalarının ne
amaçla kullanıldığını
anlayabilecek,
•Dijital imzanın bilgi güvenliği için
ne kadar önemli olduğunu
kavrayabilecek,
•Bilgi güvenliği için kullanılan SSL
ve SET protokollerinin nasıl ÜNİTE
88
işlediğini öğrenebileceksiniz.
ÜNİTE
Elektronik Ödeme Sistemlerinde Güvenlik
Gizlilik
Sistem Güvenliği
Bilgi bütünlüğü
Bilgi Güvenliği
E-ticarette Güvenlik Kimliğin
Uygulamaları kanıtlanması
Sanal POS
İnkar edememe
Secure 3D
Gizli Anahtar DES algoritması

Sistemlerinde Güvenlik
Şifreleme
EElektronik Ödeme
Algoritmaları
Açık Anahtar RSA Algoritması
Bütünlük
Dijital İmza Özetleme
Kimliğin
Anahtar Kontrolü
kanıtlanması
SSL
Dijital Sertifika
SET
142
GİRİŞ
Elektronik ticarette alıcı ve satıcı birbirlerini görmeden ticari faaliyet
gerçekleştirirler. Bu nedenle, karşılıklı olarak güvenin sağlanması için bir kısım
önlemlere ihtiyaç duyulur. Öncelikle tarafların birbirlerinin kimliklerinden emin
olmaları gerekir. Elektronik ticarette güvenlik konusunda değerlendirilmesi
gereken diğer bir konu da alıcıların elektronik ortamda alışveriş yapmak için
vermek durumunda kaldıkları kişisel bilgiler, adres bilgileri, kredi kartı bilgileri vb.
bilgilerin üçüncü şahısların eline geçmesi riskidir. Bilindiği gibi kredi kartı numarası,
son kullanma tarihi ve kredi kartının arkasında bulunan bir güvenlik numarası
alışveriş için yeterli olmaktadır. Bu yüzden bu bilgilerin korunması e-ticaretin
gelişimi için büyük önem taşımaktadır.
Ancak e-ticarette kredi kartı bilgilerinin başkalarının eline geçme riski günlük
hayattakine göre çok daha azdır. Günlük hayatta ödeme yaparken kredi kartı bir
başkasına verilmekte, bu yüzden kredi kartının üzerindeki bilgilerin gizliliği büyük
oranda ortadan kalkmaktadır. Sanal alışveriş hizmeti veren firmalar, kredi kartı
bilgilerinin güvenliği ve gizliliğini sağlamak için yaygın olarak SSL ve SET gibi
güvenlik standartlarını kullanmaktadırlar. Kullanıcı, iş yeri ve banka arasındaki veri
akışı sırasında bilgilerin şifrelenerek aktarılması esasına dayanan güvenlik
sistemleri sayesinde bilgilerin başka bir kişinin eline geçmesi durumunda
çözülebilmesi (yani kullanılabilmesi) önlenir.
Elektronik ödeme sistemleri temel olarak üç farklı kriter esas alınarak
değerlendirilebilir.
• Birinci kriter, ödemenin dijital ortamda yapılmasının güvenlik dışında
getireceği fayda veya maliyetlerdir.
• İkinci kriter güvenlik ihtiyacı ile güvenlik önlemlerinin kullanıcıların hareket
alanında meydana getirebileceği sorunla başa çıkabilmektir. Birçok
aşamadan oluşan ve uzun süren prosedürleri takip etmek, güvenlik
noktalarında karmaşık sorgulamalardan geçmek gibi zorunluluklar
kullanıcıyı elektronik ortamda alışverişten vazgeçirebilir.
• Üçüncü önemli kriter güvenirliktir. Oluşturulacak sistemin güvenliği
sağlamasının yanında kullanıcıların güvenini de kazanması gerekmektedir.
E-TİCARETTE GÜVENLİK UYGULAMALARI

Elektronik ödemelerde güvenlik uygulamaları iki ana başlık altında
Elektronik toplanabilir.
ödemelerde sistem Sistem Güvenliği: Sistemi oluşturan donanım ve yazılım birimlerinin fiziksel
güvenliği ve bilgi olarak veya kullanım ve lisans hakları açısından dış etkilere karşı korunması ve
güvenliği olmak sistemin sürekli ve etkin olarak çalışması için gerekli önlem ve uygulamaları
üzere iki temel kapsar.
güvenlik uygulaması
vardır.
143
Bilgi Güvenliği: Sistemde kullanılan, saklanan, iletilen bilgilerin bozulması,

silinmesi istenmeyen erişimler, kopyalamalar, gizlilik ihlalleri, gibi hasarlara
uğramasını engellemek için gerekli önlem ve uygulamalar bilgi güvenliği başlığı
altında incelenir.
Bu iki ana başlık incelendiğinde şifrelemenin kullanılması konusunda bilgi
güvenliğinin daha ön planda olduğu görülecektir. E-ticarette bilgi güvenliği ise
özellikle ödeme sistemlerinde ön plana çıkmaktadır. E-ticarette bilgi güvenliğinin
sağlanması için dört temel şartın yerine getirilmesi gerekir:
Gizlilik (Confidentiality): İşlem bilgilerinin üçüncü partiler tarafından değil
sadece doğru kişi veya kuruluş tarafından görülebilmesi.
Bilgi Bütünlüğü (Integrity): Bilginin kaynağında üretildiği şekliyle,
değişmeden alıcıya ulaştırılması.
Kimliğin Kanıtlanması (Authentication): İşlemin geçerliliğinin ve tarafların
kimliklerinin doğruluğunun kanıtlanması.
İnkâr Edememe (Non-repudiation): Alıcının veya satıcının yaptığı sipariş,
ödeme, vb. işlemleri sonradan inkâr edememesi (Koops,1997).
Kredi kartı bilgilerinin güvenliği PCI-DSS adı verilen bir standartla sağlanır.
Payment Card Industry (PCI) Data Security Standart-DSS (Ödeme Kartları
Endüstrisi Veri Güvenliği Standardı), Mastercard ve VISA tarafından belirlenmiş
verinin kullanımı, korunması, saklanması ve iletimi ile ilgili ortak güvenlik
standardıdır. Kısaca PCI-DSS olarak adlandırılmaktadır. Kredi kartları ile işlem kabul
Kredi kartı bilgilerinin
eden tüm iş yerleri ve bankalar PCI-DSS standardına uymak zorundadır. Kredi kartı
güvenliği PCI-DSS adı
bilgilerini ve böylece kredi kartı sahiplerini korumaya yönelik hazırlanan PCI-DSS,
verilen bir standartla
standartlara uymayanlar için bazı cezai yaptırımları da yanında beraber
sağlanır.
getirmektedir. Kredi kartı bilgilerinin güvenliğinin nasıl sağlanması gerektiğini
belirten PCI-DSS standardı, gerçek anlamda kredi kartı bilgilerinin nasıl
korunmasını gerektiğine dair geliştirilmiş bir güvenlik standardıdır. Bu standart,
teknik olarak SSL ve diğer şifreleme yöntemlerinin nasıl ve nerede kullanılacağına
açıklık getirerek günümüzde kullanılan teknik altyapıların nasıl yönetileceğine dair
yol göstermektedir.
Kredi kartı bilgisini veri tabanına alan bir şirket, bu bilgiyi şifreli olarak
saklamakla yükümlüdür. Benzeri teknik uygulamalar diğer hassas bilgiler için de
kullanılmaktadır.
Ödeme sistemlerinde güvenliği sağlamak için mantıksal yapılar da
geliştirilmiştir. Yukarıda bahsi geçen veri tabanı üzerinde şifreleme yapılması
örneği, aracı bir şirketin kredi kartı bilgilerini kendi veri tabanında tutarak riski
üstlendiğini göstermektedir. Bu riski bertaraf etmek için kullanılan mantıksal
birkaç güvenlik sistemi, yani güvenli ödeme sitemleri de mevcuttur. Bu sistemlere
örneklerden den biri Sanal POS uygulaması, diğeri de 3D Secure’dir. Sanal POS
uygulamasında banka girilen kredi kartı bilgisinin doğruluğunu onaylar ve yine
banka tarafında bütün işlemler gerçekleştirildikten sonra satıcıya bu işlemlerin
gerçekleştirildiğine dair bilgi yollanır.
144
Bu durumda satıcı kredi kartı bilgilerini bir veri tabanı üzerinde saklama gereği
duymaz ve bu riski üzerine almamış olur (http://destek.kmk.net.tr).
3D Secure güvenlik uygulaması, Visa, Amex, Discover ve MasterCard ödeme
sistemlerinin uygulamaya koyduğu Ulusal Güvenlik Platformu'dur. 3D Secure
sisteminde, sanal ödeme işlemi gerçekleşirken banka tarafından kart sahibine
sadece kendisinin bildiği ödeme şifresi sorulmakta ve kart sahibinin kimliği
doğrulanmaktadır. Bu sayede yetkisiz kişilerin kartlarını internet ortamında
kullanması engellenmektedir. 3D Secure’nin çalışma adımları şu şekildedir.
• Kart sahibi, kartını internet bankacılığı kanalıyla bankasına kaydettirir.
Kartına bağlı bir şifre ve bir güvenlik soru-cevabı tanımlar.
• Kart sahibi, sisteme uyumlu sanal işyerinde alışverişini yapar ve ödeme
bölümüne geçer.
• Kart sahibinin karşısına, bankası tarafından, işlem şifresini ve kişisel
güvenlik mesajını soran bir pop-up ekran açılır.
• Kart sahibi şifresini girerek işleme devam eder. Şifre, banka tarafından
doğrulanınca işlem tamamlanır.
ŞİFRELEME ALGORİTMALARI
Bir güvenlik sistemi oluşturulurken kullanılan şifreleme algoritmalarının
tanımlanması ve yeterince güvenli olup olmadığının ölçülmesi gerekir. Ancak
algoritmaların güvenirliğini sistemi satın alan veya kullanan her kişinin ayrı ayrı
test etmesi mümkün değildir. Şifreleme algoritmasının belirli standartlara
Gizli anahtar (Secret uygunluğunun standartları üreten kuruluş tarafından onaylanması bu problemin
Key), modelinde çözümü için en etkili ve kısa yol olacaktır. Bu standarda göre tescilli bir şifreleme
şifrenin hazırlanması ve algoritması aşağıdaki ögelerden oluşmalıdır:
çözülmesi için aynı • Algoritmayı onaylayan kurum tarafından tanımlama ve sınıflandırma
anahtar kullanılır. amaçlı olarak verilen kayıt ismi,
• Algoritmanın sahibi tarafından verilen ismi.
• Algoritmanın uygulama alanının ve uygulanabilirliğinin (Gizlilik, veri
bütünlüğü vb.) tanımlanması,
• Parametreler: Şifrelenecek metnin (input size) ve şifreli metnin (output
size) büyüklüğü, anahtar uzunluğu, vb.
• Onaylayan kuruluşun adı,
• Kayıt ve değiştirme tarihleri,
• Varsa ihracat lisansı ve patent şartları,
• Algoritmanın tanımlanması, kullanma şekli ve diğer teknik detaylar
(opsiyonel).
145
Gizli Anahtar
Bir metni şifrelerken kullanılan değiştirme ya da dönüştürme metodu
anahtar olarak adlandırılır.
Özel anahtar (Private Key), simetrik anahtar (Symmetric Key) gibi değişik adlarla
da bilinen gizli anahtar (Secret Key) modelinde şifrenin hazırlanması ve çözülmesi
için aynı anahtar kullanılır. Yani, şifreli mesajın çözülebilmesi için alıcının kullanılan
anahtarı daha önceden bilmesi gerekir. Burada en önemli problem gönderici ve
alıcının bir gizli anahtar üzerinde anlaşmasını sağlamaktır. Genelde gönderici ve
alıcı farklı fiziksel ortamlarda bulundukları için anahtarın bir kuryeyle ya da
telefona gönderilmesi gerekir. Fakat bu durum güvenlik problemleri ortaya çıkarır.
Çünkü anahtarın herhangi bir şekilde elde edilmesi durumunda, o anahtar ile
şifrelenmiş tüm mesajlar okunabilir. Bu nedenle, gizli anahtar güvenilir bir anahtar
sistemi değildir.
En yaygın kabul görmüş gizli anahtar şifreleme algoritması, 1977 yılında IBM
tarafından geliştirilen 64 bitlik DES (Data Encryption Standard) algoritmasıdır.
DES algoritması verileri şifrelemek ve deşifre etmek için 56 bitlik bir
şifreleme anahtarı ve 8 bit parite kullanır. Bilgi nakli esnasında bir bitin bile
En yaygın kabul görmüş değişmesinin ne kadar kötü etkiler yapacağı açıktır. Bilgisayarlar, bilgi nakli
gizli anahtar şifreleme esnasındaki hataları parite bit kullanarak kontrol ederler. Bilgi nakleden bilgisayar
algoritması, IBM veri bloğuna bir parite bit ekler. Bu parite bit, protokole bağlı olarak ya 0 veya 1
tarafından geliştirilen dir. Çift (even) paritede, bir veri bloğundaki 1 bitlerin sayısı çift sayıdır. Tek (odd)
64 bitlik DES (Data paritede, bir veri bloğundaki 1 bitlerin sayısı tek sayıdır. Eğer nakil protokolü
Encryption Standard) paritesiz ise parite bit veri bloğuna eklenmez. Dolayısıyla bilgisayar hata kontrolü
algoritmasıdır. için parite bit kullanmaz. Veri bloğu, gönderilen yere vardığında alıcı toplam 1 bit
sayısını kontrol eder. Bitlerin sayısı tek ise nakil esnasında hata var demektir. Bu
durumda alıcı mesajı göndericiye geri gönderir ve yeniden gönderilmesini ister.
Anahtar sadece gönderici ve alıcı tarafından bilinir. Genelde normal yazılar,
bir bit ya da bir karakterin bir başkasının yerine konması, bitlerin sırasının yeniden
düzenlenmesi veya her iki tekniğin bir kombinasyonuyla şifrelenmiş veriler hâline
getirilir. DES algoritması 16 iterasyondan oluşan, bitlerin yeniden düzenlenmesi ve
birinin diğerinin yerine konulması şeklindeki bir kombinasyon kullanır
(Glass,1991;71). 16 iterasyonun her biri temelde aynıdır ve aşağıdaki adımlardan
oluşur:
• 64 bit veri paketi 32 bitlik iki parçaya bölünür.
• İki parçanın birisine 48 bitlik duruma gelecek şekilde ekleme yapılır ve
yeniden düzenlenir.
• 56 bitlik şifreleme anahtarı, 48 bitlik bir paket elde etmek için bazı
işlemlere tabi tutulur.
• 48 bitlik anahtar ve veri dizisinin bitleri bir araya getirilir ve 32 bitlik bir dizi
bundan çıkarılır. İki bitlik diziler XOR isimli bir teknik kullanılarak
birleştirilir.
• 32 bit yeniden düzenlenir.
146
• Bu 32 bitlik dizi ve daha önce 64 bitin ikiye bölünmesiyle elde edilen diğer
32 bitlik paket XOR işlemine tabi tutulur ve yeni bir 32 bitlik paket elde
edilir.
• 32 bitlik yeni dizi ikinci adıma girdi olarak kullanılır.
Bu şekilde devam eden 16 iterasyonla 56 bitlik bir anahtar 70 katrilyon
muhtemel çıktı verir. Anahtarı 128 bite veya daha fazlasına çıkarmak elbette çok
daha fazla şifrelenmiş diziler verecek ve ortalama şifreleme zamanını artıracaktır.
16 iterasyonla 56 bitlik
bir anahtar 70 katrilyon
muhtemel çıktı verir.
•DES Algoritmasına göre VERİ TABANI metinine STANDART anahtarının

kullanımıyla yapılanı örnek enkripsiyon
•Düz metin sekiz karakterlik gruplara ayrılır.
Örnek
•8 karakterden müteşekkil bir anahtar seçilir.

•Birbiri ardı sıra gelen karakterlerin yerleri değiştirilerek metin yeniden
düzenlenir. Yani birinci karakter ikinci ve ikinci karakter birinci vb. olmak
üzere.
•Her alfabetik karakter sıralı şekilde bir sayıya çevirilir. Burada boşluk sıfır
olmak üzere A=1, B=2, C=3 vb. olacaktır.
•Üçüncü adımda elde edilen sayılara seçilen anahtarın sayısal değerleri eklenir.
•Toplam 30’ a bölünerek kalanı alınır.
•Şifreli metini elde etmek için bu kalan değerlerin karşılıkları bulunur.
Yukarıdaki örnek şablonundaki adımlara göre VERİ TABANI metninin ilk sekiz
karakterine STANDART anahtarı kullanılarak yapılan şifreleme örneğinin sonucu
tablo 8.1.de verilmiştir.
Tablo 8.1. Örnek Enkripsiyon Sonucu

1. VERİ TAB
2. EVİRT BA
3. 06 27 12 21 24 00 02 01
4. 06 27 12 21 24 00 02 01
+ 22 24 01 17 05 01 21 24
28 51 13 38 29 01 23 25
5. 28 21 13 08 29 01 23 25
Y R J G Z A Ş U
Verileri dekript etmek ya da şifreli metinden düz metine dönüştürmek

enkripsiyon prosesinin tersidir. Dekripsiyon adımları aşağıda verilmiştir:
• Şifreli metin her biri sekiz karakterlik gruplara ayrılır. Gerektiği takdirde
metnin sonu boşluklarla takviye edilir.
• Şifreli metnin her bir karakteri ve enkripsiyon anahtarı sıralı şekilde
sayısal olarak ifade edilir. Boşluk sıfır olmak üzere A=1, B=2, C=3 vb.
olacaktır.
147
• Her sekiz karakterlik grup için anahtar değerin sayısal karşılıkları şifreli
metinin sayısal karşılıklarından çıkarılır.
• Üçüncü adımda elde edilen sayılardan bir kısmı negatif olabilir. Bu
değerler, 30 ilave edilmek suretiyle normalize edilmelidir.
• Bütün sayısal değerler 0 ile 30 arasında olacaktır. Daha sonra bu
numaralar onların alfabetik karşılıklarına dönüştürülür.
• Beşinci adımda elde edilen metin birbirine bitişik her iki karakterin
yerleri değiştirilmek suretiyle yeniden düzenlenir. Birinci karakteri ikinci,
ikinci karakter birinci; üçüncüyü dördüncü ve dördüncüyü üçüncü vb.
olmak üzere.
•Tablo 8.1'de şifrelenmiş olan metni STANDART anahtarını

Bireysel
Etkinlik
kullanarak dekripsiyon adımlarını izlemek suretiyle dekript

ederek benzer bir tabloda gösteriniz.
Açık Anahtar
Asimetrik anahtar adıyla da anılan açık anahtar (Public Key) şifreleme
algoritması biri açık diğeri gizli olmak üzere iki anahtar kullanır. Açık anahtar tüm
yetkili kullanıcılar tarafından bilinir. Ancak gizli anahtar yalnızca sahibi tarafından
bilinir. Gizli anahtar, gizli anahtar sahibinin kendi bilgisayarında oluşturulur ve hiç
kimseye gönderilmez. Açık anahtar şifrelemesini kullanarak bir mesajı güvenli bir
Açık anahtarlı yapıların
şekilde göndermek için, gönderici mesajı alıcının açık anahtarıyla şifreler. Bu
diğer bir önemli
avantajı reddedilemez durum alıcının açık anahtarının derhâl gönderilmesini gerektirir. Bu şekilde
dijital imzalar şifrelenen mesaj alıcının gizli anahtarıyla çözülebilir. Açık anahtar şifrelemesinde
oluşturabilmesidir. en popüler yöntem RSA (Rivest, Shamir, Adleman) algoritmasıdır.
RSA algoritması 1977 yılında Ronald Rivest, Adi Shamir ve Leonard Adleman
tarafından geliştirilmiştir. RSA algoritması şöyle çalışır: Öncelikle p ve q olmak
üzere iki tane asal sayı üretilir. Bunların birbirleriyle çarpılmasıyla n, n=p.q, elde
edilir. Bundan sonra n sayısından küçük ve (p-1).(q-1) sayısıyla 1 dışında herhangi
bir ortak böleni bulunmayan bir e sayısı seçilir. Daha sonra (e.d-1) sayısının (p-
1).(q-1) çarpımına tam olarak bölünmesini sağlayan bir d sayısı bulunur. e ve d
değerleri, sırasıyla, açık ve gizli üs olarak adlandırılırlar. Açık anahtarı (n,e) çifti,
gizli anahtarı ise (n,d) çifti oluşturur. p ve q sayıları ya yok edilmeli ya da gizli
anahtar ile birlikte saklanmalıdır. Gizli anahtar olan d sayısının, (n,e) sayılarından
elde edilmesi zor bir işlemdir. Eğer bir kişi n sayısını çarpanlarına ayırarak p ve q
sayılarını elde edebilirse gizli anahtarı da kolaylıkla bulabilir. Bu sebeple RSA
sisteminin güvenliği çarpanlarına ayırma probleminin zorluğu temeline dayanır.
Çarpanlarına ayırma işleminin kolay bir yönteminin bulunması, RSA algoritmasının
kırılması anlamına gelir (e-kimlik.bilten.metu.edu.tr).
148
Açık anahtarlı sistemlerde, her zaman gizli anahtarın açık anahtarla

matematiksel bir bağlantısı vardır. Bu sebeple açık anahtarlı bir sisteme, açık
anahtarı kullanarak saldırmak her zaman mümkündür. Buna karşı savunma, açık
anahtardan gizli anahtarı elde etme işlemini mümkün olduğunca zorlaştırmaktır.
Bu anahtarları oluşturmak için çözülememiş matematik problemleri
kullanıldığından, açık anahtarı kullanarak gizli anahtarı elde etme işlemi de
imkânsız kabul edilir.
Açık anahtarlı şifrelemenin öncelikli avantajı, gizli anahtarın herhangi bir
şekilde taşınması gibi bir durum söz konusu olmadığı için daha fazla güvenlik
sağlamasıdır. Bunun aksine gizli anahtarlı yapılarda, şifrelemede ve deşifre etmede
kullanılan aynı anahtar olduğu için, gizli anahtarın el ile ya da iletişim kanalları
üzerinden iletilmesi söz konusudur. Bu da gizli anahtarın istenmeyen kişilerce elde
edilme olasılığını doğurur.
Açık anahtarlı yapıların diğer bir önemli avantajı reddedilemez dijital imzalar
oluşturabilmesidir. Gizli anahtarlı yapılar kullanılarak yapılan kimlik denetiminde
gizli bir bilginin paylaşılması ve bazı durumlarda üçüncü bir kişiye güven duyulması
gerekliliği vardır. Bu durumda taraflardan biri, anahtarın diğerlerince kötü niyetle
kullanıldığını iddia edebilir. Ancak açık anahtarlı yapılarda herkes kendi
anahtarından sorumlu olduğu için böyle bir durum söz konusu değildir. Bu özelliğe
reddedilemezlik denir.
Açık anahtarlı yapıları kullanmanın bir dezavantajı şifreleme hızıdır. Çoğu
gizli anahtarlı yapı açık anahtarlı yapılara göre daha hızlıdır. En güvenli ve hızlı
yöntem iki yapıyı birlikte kullanmaktır.
Açık anahtarlı şifrelemede, onay kurumuna yapılan başarılı bir saldırı
sonucu, herhangi bir kullanıcının açık anahtarı yerine istenilen açık anahtar
konularak bu kullanıcıya gönderilen mesajlar elde edilebilir, değiştirilerek
kullanıcıya, kullanıcının kendi açık anahtarıyla şifrelenerek gönderilebilir.
Bazı durumlarda açık anahtarlı yapılar gereksizdir, gizli anahtarlı şifreleme
tek başına yeterlidir. Örneğin gönderici ve alıcı yüz yüze görüşerek anahtar
üzerinde anlaşabilirler. Ya da bütün anahtarları bilen ve yöneten bir otorite
bulunduğu durumlarda, açık anahtarlı şifreleme önemini yitirir. Ancak kullanıcı
sayısı arttığında bu da problem olabilir.
Tek kullanıcının bulunduğu bir ortamda açık anahtarlı yapılar çok anlamlı
değildir. Örneğin kişisel dosyalarınızı şifreli saklamak isterseniz, istediğiniz
herhangi bir gizli anahtar algoritmasıyla kendi kişisel şifrenizi anahtar olarak
kullanarak şifreleme yapabilirsiniz. Genel olarak açık anahtarlı yapılar, çok
kullanıcılı açık ortamlar için idealdir.
Açık anahtarlı yapılar, gizli anahtarlı yapıların yerine geçmeye aday değil,
daha çok onları daha güvenli hâle getirecek tamamlayıcı bir unsurdur. Örneğin,
gizli anahtarları açık ağlar üzerinden taşımak için açık anahtarlı şifreleme kullanılır.
149
DİJİTAL (SAYISAL) İMZA

Dijital (sayısal) imza, bir elektronik mesaj veya iletiye eklenen ve taklit
edilmesi neredeyse imkansız sayısal bir kodlama olup uygulamada en çok tercih
Dijital (sayısal) imza, bir edilen ve en güvenilir elektronik imza türlerindendir. Dijital imza, bir verinin
elektronik mesaj veya asimetrik olarak şifrelenmesi ve daha sonra bu şifrenin tekrar çözülmesi temeline
iletiye eklenen ve taklit dayanan kriptografik bir yazılım teknolojisidir. Elektronik imza kavramı ise, dijital
edilmesi neredeyse imza kavramını da kapsayan, başka elektronik imza çeşitlerini de içeren bir üst
imkansız sayısal bir kavramdır.
kodlamadır.
Mesajın sayısal olarak imzalanmasının temel olarak iki amacı vardır. Birinci
amaç veri bütünlüğünün (Integrity) korunmasıdır. Bunun için gönderilen mesaj bir
fonksiyon kullanılarak özetlenir. Bu özetleme işlemine “Hashing” denir. Mesajı
alan taraf aynı fonksiyonu (Hashing Algorithm) kullanarak mesajı yeniden özetler
ve kendisine gelen özetle (Message Digest) karşılaştırır. İki özet birbirinin aynı ise
mesajın herhangi bir kayba veya değişikliğe uğramadığı anlaşılır. İkinci amaç ise
mesajı gönderen tarafın kimliğinin kanıtlanmasıdır (Authentication). Kimlik
kanıtlama bir mesajın yetkili bir kişi tarafından gönderilip gönderilmediği,
göndericinin kimlik bilgilerinin doğru olup olmadığı veya mesajın söz konusu kişi
namına düzenlenip düzenlenmediği konularını kapsar (Pounder,1998;308). Bu
amaç için açık anahtarlı şifreleme kullanılır. Mesaj özeti alıcının gizli anahtarına
karşılık gelen bir açık anahtarla şifrelenir. Alıcı mesajı ve imzalanmış mesaj özetini
aldığında mesajı yeniden özetleyip imzalı mesaj özetini kendi gizli anahtarı ile
çözümledikten sonra elde ettiği iki sonucu karşılaştırır. Böylece hem veri
bütünlüğünü hem de göndericinin kimliğini denetleme imkânı elde eder (Mitchell,
1997;25). Göndericinin mesajı sayısal olarak imzalaması ayrıca mesajı gönderdiğini
sonradan inkâr etmesini de engelleyecek bir araçtır.
Sayısal imza ve özetleme konusunda belirlenen standartlar (Digital
Signature Standart-DSS) ve (Secure Hash Standart-SHS) isimleri ile bilinir (FIPS,
180-1). Bu standartlara uygunluğu tescil edilmiş ilk algoritmalar ise SHA-1 ve
DSA’dır. Bu standartları da kapsayan ISO/IEC 9796 ismi verilen JTC1 standardında
mesajın özetlenmesi ve özetin şifrelenmesi metodunun yanı sıra çok kısa
mesajların özetlenmeden imzalanması metodu da öngörülmüştür (Barcelo, 1998;
79).
ANAHTAR KONTROLÜ (KEY MANAGEMENT)

Bir kriptografik sistemin güvenliği kullanılan anahtarların üçüncü şahıslara
karşı gizliliğinin korunmasına bağlıdır. Aynı anahtarın uzun süre kullanılması da
Bir kriptografik sistemin güvenlik açısından sakıncalar doğurabilir. Bu nedenle anahtar kontrolü yalnızca bir
güvenliği kullanılan anahtarın gizliliğini korumakla sınırlı değildir. Anahtar kontrolü anahtarların
anahtarların üçüncü üretilmesini, dağıtımını, kullanılmasını ve imha edilmesini kontrol eden bir süreç
şahıslara karşı olarak tanımlamak daha uygundur (NIST 800-4).
gizliliğinin korunmasına
bağlıdır. Anahtar kontrolü için “Key Management Using ANSI X9.17” isimli bir
standart belirlenmiş ve 1992’de bir yayınla (FIPS PUB 171) duyurulmuştur.
150
Bu yayına göre anahtar kontrolü, “Kriptografik sistemlerde anahtarların

tanımlanması ve sürdürülmesi için gerekli prosedürlerin yönetimini sağlar ve bir
anahtar kontrolü metodunda bulunması gereken minimum özellikler şunlardır:
• Anahtarların kullanılma sürecinde yetkilendirilmemiş taraflarca elde
edilmesini, değiştirilmesini veya açıklanmasını önlemek.
• Taraflar arasında güvenli iletişimin uygulanabilirliğini sağlayacak anahtar
dağıtımını yapmak.
• Üretilmesi, saklanması, kaydedilmesi, kullanılması ve imha edilmesi
süreçlerinden oluşan yaşam süresi boyunca anahtarın doğruluğunu ve
bütünlüğünü korumak.
• Anahtar kontrolü sürecinde meydana gelebilecek bir başarısızlık veya
anahtarın doğruluğunun şüpheli hâle gelmesi gibi durumları önlemek veya
zararlarının önüne geçmek” (FIPS 171).
DİJİTAL SERTİFİKALAR
Dijital sertifikalar; ağ üzerinde kullanıcı veya sunucu (server) bilgisayarların
Dijital sertifikalar; ağ kimliğini tanımlamak ve kanıtlamak için kullanılan ve sertifika otoritesi adı verilen
üzerinde kullanıcı veya kurumlar tarafından üretilen özel yazılımlardır. Dijital sertifikalar gerçek hayattaki
sunucu (server) kimlik kartlarının elektronik ortamdaki benzerleridir. Dijital sertifikanın elektronik
bilgisayarların kimliğini olarak gösterilmesiyle sertifika sahibi kimliğini ve erişim iznini kanıtlayabilir. Dijital
tanımlamak ve sertifikalarda sertifika sahibinin kimliğini kanıtlamak için açık anahtarlı şifreleme,
kanıtlamak için yayımcının kimliği ile sertifikanın geçerliliğini kanıtlamak için ise sayısal imza
kullanılan ve sertifika
kullanılır. Yayımcı kuruluşun da kendi dijital sertifikası vardır ve bu sertifikaya “Kök
otoritesi adı verilen
kurumlar tarafından Sertifika” adı verilir. Dijital sertifikalarda sertifika sahibinin açık anahtarı, DN
üretilen özel numarası (Distinguished Number), Sertifikanın geçerlilik süresi, yayımcı kuruluşun
yazılımlardır. (CA, Certificate Authority) DN numarası ve yayımcı kuruluşun dijital imzası gibi
bilgiler bulunur (www.mrs.umn.edu). Böylece, kişi ve kuruluşların ticari ve kişisel
işlemlerini iletişim ağları üzerinde güvenli bir şekilde gerçekleştirmeleri sağlanır.
Dijital sertifikalar aşağıdaki alanlarda gereksinimleri karşılarlar:
Özellik ve gizlilik: Kişi ve kuruluşların mesajlarının şifrelenmesi ve deşifre
edilmesini sağlar.
Doğruluk, kimlik kanıtlama ve inkâr edememe: Kişi ya da kurumlar
gönderenin kimliğini belirtmek için mesajı dijital olarak imzalamak ve mesajla
oynanmadığını kanıtlamak için dijital sertifikayı kullanmaktadırlar.
Erişim Kontrolü: İnternet sitelerine, intranetlere, diğer değişik dijital ağlara
ve etkinliklere girebilmek için akıllı kartlarda, disklerde ya da tarayıcılarda dijital
sertifikaya ihtiyaç duyulmaktadır.
151
Belge iletilme kanıtı: Kişi ve kuruluşlar, yasal ve ticari kullanımlardaki önemli

mesajlarına zaman ve gün kaydı yapacak bağımsız zaman kaydetme yetkililerine
ihtiyaç duymaktadır.
Şifreleme Belge arşivi ve geri çağrılması: Kişi ve kuruluşlar, saklanan mesajların
algoritmalarının asıl öge değişmediğini kanıtlamak ve yetkili kişilere kontrollü erişim sağlamak için dijital
olarak kullanıldığı sertifika kullanmaktadırlar.
birçok güvenlik sistemi Tanımlama ve haklar: Kuruluşlar, lisans gibi hak ve ayrıcalıklarını belirlemek
vardır. Bu sistemler için dijital sertifikalara ihtiyaç duymaktadır (www.globalsign.com.tr).
içerisinde en çok Şifreleme algoritmalarının asıl öge olarak kullanıldığı birçok güvenlik sistemi
kullanım alanı bulan SSL vardır. Bu sistemler içerisinde en çok kullanım alanı bulan SSL ve SET sistemleridir.
ve SET sistemleridir.
SSL (Secure Socket Layer-Güvenli Giriş Katmanı)
SSL, web üzerindeki iletişim güvenliği için kullanılan ve bilgi transferinin
gizliliğini ve bütünlüğünü sağlayan güvenlik protokolüdür. Web siteleri ve
tarayıcılar tarafından yaygın olarak desteklenen SSL, müşteri ve mağaza arasındaki
mesajların şifrelenmesini ve sadece doğru adreste deşifre edilmesini sağlar. SSL,
web sunucularına bir modül olarak yüklenir ve böylece web sunucuları güvenli
erişime uygun hâle gelir (www.eng.bahcesehir.edu.tr ).
Netscape Communications Corporation tarafından geliştirilen SSL
teknolojisinde hem istemci hem de sunucu bilgisayarda bir doğrulama yani, iki
bilgisayarın karşılıklı olarak birbirini tanıması mekanizması kullanılır.
SSL, web üzerindeki
Bilgisayarların birbirlerini tanıma işlemi, açık anahtarlı (public key) şifreleme
iletişim güvenliği için
ile sağlanır ve web sunucusunu tanımak için, dijital olarak imzalanan sertifikalar
kullanılan ve bilgi
kullanır. İstemci bilgisayar, SSL destekleyen bir sunucuya bağlandığı anda, (bu,
transferinin gizliliğini ve
https:// ile başlayan URL satırları ile gerçekleşir) doğrulama işlemi başlar. İstemci,
bütünlüğünü sağlayan
kendi açık anahtarını sunucuya gönderir. Sunucu ise, bu anahtarı kullanarak
güvenlik protokolüdür.
şifrelediği bir mesajı istemciye geri gönderir. Bir sonraki adımda istemci sadece
kendinde olan gizli anahtarı kullanarak gelen şifreli mesajı çözer ve sunucuya geri
gönderir. Mesajı alan sunucu ise, bunu kendisinin gönderdiği orijinal mesaj ile
karşılaştırır ve eğer iki mesaj "aynı" ise "doğrulama" işlemi başarıyla
tamamlanmıştır ve sunucu bu noktadan itibaren "doğru bilgisayarla/kişiyle"
iletişimde olduğunu anlar. Daha sonra sunucu istemciye o an gerçekleşen web
oturumunda kullanılacak tüm önemli anahtarları gönderir ve güvenli iletişim
başlar (Birch, 1997).
SSL işlem akışı

SSL protokolünün daha kapsamlı olarak anlaşılması için SSL ile yapılan ve “El
SSL protokolü ile
Sıkışma” olarak adlandırılan güvenlik kontrolü adım adım şu şekilde açıklanabilir:
tanımlanan güvenlik
• Müşteri SSL versiyon numarasını, şifre ayarlarını, rastgele üretilmiş bir
protokolüne “El
kısım verileri ve iki bilgisayarın iletişimi için gerekli bazı bilgileri ana
Sıkışma” adı verilmiştir.
bilgisayara (server) gönderir.
152
• Ana bilgisayar bu bilgilere karşılık kendisine ait bilgileri ve müşteriyi

doğrulayabilmek için bu bilgilere ek olarak kendi sertifikasını müşteriye
gönderir.
• Müşteri sertifika bilgilerini kullanarak ana bilgisayarı ve yetkilerini
doğrular. Sertifikada yer alan bilgiler şunlardır:
• Ana bilgisayarın açık anahtarı,
• Sertifika seri numarası,
• Sertifikanın geçerlilik süresi,
• Ana bilgisayarın DN numarası (Distinguished Number),
• Yayımcı kuruluşun (CA, Certificate Authority) DN numarası,
• Yayımcı kuruluşun dijital imzası.
• Müşteri sertifika bilgilerinde ek olarak ana bilgisayarın alan adı (Domain
Name) bilgilerini de kendi elindeki bilgilerle karşılaştırır ve ana bilgisayarın
yetkili olup olmadığını anlar.
• Müşteri ana bilgisayarın yetkisini doğruladıktan sonra bir gizli mesajı ana
bilgisayarın açık anahtarı ile şifreler ve gönderir. Eğer ana bilgisayar bu
gizli mesaja cevap verirse müşterinin elindeki anahtarın kendisi tarafından
üretildiğini de ispat etmiş olur. Bu durumda müşteri de ana bilgisayara
kendi sertifikasını gönderir.
• Ana bilgisayar öncelikle müşterinin açık anahtarını ve sayısal imzasını
kontrol eder. Bunlar doğrulandıktan sonra müşterinin sertifikasının
geçerliliği test edilir.
• Müşterinin ve yayıncı kuruluşun DN numaraları, sertifikanın geçerlilik
süresi ve yayıncı kuruluşun sayısal imzası doğrulandıktan sonra SSL
protokolü ana bilgisayara, müşterinin yetkili olduğunu kabul etmesi ve
bağlantıyı sürdürmesi için izin verir.
• Ana bilgisayar müşterinin yetki seviyesini kontrol eder. Bu aşamada ana
bilgisayar erişimi yasaklanan sertifikaların listesini kontrol edip müşteri
sertifikasının bu listede olmadığını da doğrular.
• Müşteri ana bilgisayarın deşifre ettiği ön şartları taşıdığını kanıtladıktan
sonra ana gizlilik kurallarını oluşturur ve ana bilgisayarla birlikte bu
kuralları kullanarak oturum için gerekli simetrik anahtarları üretirler.
• Müşteri ana bilgisayara simetrik anahtarla şifrelenmiş bir mesaj gönderir.
• Ana bilgisayar bu mesajı aynı anahtarla şifrelenmiş bir mesajla cevaplar.
• Bu mesajla SSL el sıkışması tamamlanmış olur ve müşteri ile ana bilgisayar
arasında oturum başlar.
153
SET (Secure Electronic Transaction-Güvenli Elektronik İşlem)

İnternet üzerinden kredi kartı ile yapılan ödeme sistemleri arasında tüm
dünyanın kabul ettiği mevcut en güvenli standart olan SET protokolü, Visa ve
Mastercard'ın içinde bulunduğu bir konsorsiyum tarafından elektronik ticarette
SET, internet güvenliği sağlamak amacıyla geliştirilmiştir ve bir endüstri standardı hâline
üzerinden kredi kartı gelmiştir.
ile yapılan ödemeler SET, özellikle kredi kartı bilgilerinin çevrimiçi iletimi için geliştirilmiş bir
için geliştirilmiş bir standarttır. SET, kredi kartı ile yapılan online ödemelerde, bilgilerin internet
güvenlik protokolüdür. üzerinden aktarımında gizliliği ve güvenliği sağlar. SET protokolü sadece müşteri
(ürün siparişi veren kredi kartı sahibi) ile sanal dükkân (e-dükkân) ve kredi kartı
şirketi arasındaki iletişimi şifreler. SET ile, ödeme işlemine taraf olan herkes
birbirlerini tanırlar ve bu ispatlanabilir. Açık Anahtar Şifrelemesini (Public Key
Cryptography) ve DES (Data Encryption Standard), RSA (Rivest, Shamir, Adleman)
şifreleme metotlarının birleşimini kullanan SET protokolünde tarafların birbirini
tanıması ve alışveriş işlemleri, SSL'dekine benzer bir dijital sertifikasyon sistemi ile
yapılır.
SET işlem akışı

• Kart sahibi satın alacağı ürünü seçer ve on-line sipariş formunu doldurur.
• Kart sahibi SET ile ödemeyi seçer.
• Kullanıcı ismi ve şifre girildikten sonra SET elektronik cüzdanı açılır ve kart
sahibi hangi kredi kartı markası ile (Visa, Mastercard) ödeme yapacağını
belirler.
• Elektronik cüzdan mağazaya kart sahibinin hangi kredi kartı markası ile
ödeme yapacağını bildiren mesajı gönderir.
• Mağaza, kendisi ve bankasının kimlik bilgilerini, kart sahibinin tercih ettiği
kredi kartı markasının sertifikasını ve bankasının açık anahtarını içeren
mesajı kart sahibine gönderir.
• Elektronik cüzdan mağazanın ve bankasının sertifikasını onayladıktan
sonra sipariş ve ödeme bilgilerini içeren mesajı şifreleyerek gönderir.
Ödeme ve sipariş bilgileri beraber gönderildiği hâlde farklı anahtarlarla
şifrelendiğinden ödeme bilgileri yalnızca banka, sipariş bilgileri ise yalnızca
mağaza tarafından görülebilmektedir.
• Mağaza mesajın gerçekliğini belirledikten sonra sipariş bilgilerini deşifre
eder.
• Mağaza şifreli ödeme bilgilerini bankasına gönderir.
• Banka ödeme bilgilerini deşifre eder, kart sahibinin sertifikasının
doğruluğunu kontrol eder ve kart bilgilerini doğruluğunu kanıtlaması için
kart sahibinin bankasına gönderir.
• Kartın ait olduğu banka kredi kartı bilgilerini kontrol ettikten sonra
mağazanın bankasına bilgilerin doğruluğuyla ilgili mesajı gönderir.
154
• Mağaza bankası da mağazaya kredi kartı bilgilerinin doğruluğu ile ilgili

mesajı gönderir.
• Mağaza; sonucu kart sahibine iletir.
• Verilen kart bilgileri doğru ise mağaza ürünü gönderir ya da hizmeti
gerçekleştirir.
• Mağaza normal tahsilat süreciyle bankasından sipariş tutarını tahsil eder.
155
•Elektronik ticarette güvenlik konusunda ilk akla gelen konu tarafların

birbirlerinin kimliklerinden emin olmaları gerektiğidir. Ayrıca kullanıcıların
elektronik ortamda alışveriş yapmak için vermek durumunda kaldıkları
kişisel bilgiler, adres bilgileri, kredi kartı bilgileri vb. bilgilerin üçüncü
şahısların eline geçmesi tehlikesi de önemlidir.
•Elektronik ödemelerde güvenlik uygulamaları, sistem güvenliği ve bilgi
güvenliği olarak iki ana başlık altında toplanabilir.
•E-ticarette güvenlik sağlanması için dört temel şartın yerine getirilmesi
gerekir: Gizlilik (Confidentiality), Bilgi Bütünlüğü (Integrity), Kimliğin
Kanıtlanması (Authentication) ve İnkâr Edememe (Non-repudiation).
Özet
•Kredi kartı bilgilerinin güvenliği PCI-DSS adı verilen bir standartla sağlanır.
Payment Card Industry (PCI) Data Security Standart-DSS (Ödeme Kartları
Endüstrisi Veri Güvenliği Standardı), Mastercard ve VISA tarafından
belirlenmiş verinin kullanımı, korunması, saklanması ve iletimi ile ilgili
ortak güvenlik standardıdır.
•Ödeme sistemlerinde güvenliği sağlamak için mantıksal yapılar da
geliştirilmiştir. Bunlardan biri, Sanal POS uygulaması, diğeri de Secure
3D’dir. Sanal POS uygulamasında banka girilen kredi kartı bilgisinin
doğruluğunu onaylar ve satıcıya bu işlemlerin gerçekleştirildiğine dair bilgi
yollanır. 3D secure ise, siteden alışveriş yaparken kartı kullanan kişinin
gerçekten kartın sahibi olup olmadığını anlamak amacıyla
kullanılmaktadır.
•Bir güvenlik sistemi oluşturulurken kullanılan şifreleme algoritmalarının
tanımlanması ve yeterince güvenli olup olmadığının ölçülmesi gerekir.
Algoritmaların güvenilirliği,belirli standartlara uygunluğunun üçüncü
tarafça (standartları üreten kuruluş) onaylanması ile sağlanmaktadır.
•Şifreleme algoritmalarında iki tür anahtar kullanılır. Bu anahtarlara,
şifreleme ve şifreyi çözme işlemleri aynı anahtarla yapılıyorsa "Özel
Anahtar", iki işlem için farklı anahtarlar kullanılıyorsa "Açık Anahtar" adı
verilir.
•Dijital (sayısal) imza, bir elektronik mesaj veya iletiye eklenen ve taklit
edilmesi neredeyse imkansız sayısal bir kodlama olup uygulamada en çok
tercih edilen ve en güvenilir elektronik imza türlerindendir. Mesajın sayısal
olarak imzalanmasının temel olarak iki amacı vardır. Birinci amaç veri
bütünlüğünün (Integrity) korunmasıdır. İkinci amaç ise mesajı gönderen
tarafın kimliğinin kanıtlanmasıdır (Authentication).
•Dijital sertifikalar; ağ üzerinde kullanıcı veya sunucu (server) bilgisayarların
kimliğini tanımlamak ve kanıtlamak için kullanılan ve sertifika otoritesi adı
verilen kurumlar tarafından üretilen özel yazılımlardır.
•SSL, web üzerindeki iletişim güvenliği için kullanılan ve bilgi transferinin
gizliliğini ve bütünlüğünü sağlayan güvenlik protokolüdür. Web siteleri ve
tarayıcılar tarafından yaygın olarak desteklenen SSL, müşteri ve mağaza
arasındaki mesajların şifrelenmesini ve sadece doğru adreste deşifre
edilmesini sağlar. Bilgisayarların birbirlerini tanıma işlemi, açık anahtarlı
(public key) şifreleme ile sağlanır ve web sunucusunu tanımak için, dijital
olarak imzalanan sertifikalar kullanır.
•SET, özellikle kredi kartı bilgilerinin çevrimiçi iletimi için geliştirilmiş bir
standarttır. SET, kredi kartı ile yapılan online ödemelerde, bilgilerin
internet üzerinden aktarımında gizliliği ve güvenliği sağlar. SET protokolü
sadece müşteri (ürün siparişi veren kredi kartı sahibi) ile sanal dükkân (e-
dükkân) ve kredi kartı şirketi arasındaki iletişimi şifreler. SET ile, ödeme
işlemine taraf olan herkes birbirlerini tanırlar ve bu ispatlanabilir.
156
1. Aşağıdakilerden hangisi e-ticarette ödeme sistemlerinde güvenlik
sağlanması için gereken şartlar arasında yer almaz?
a) Gizlilik
b) Bilginin doğruluğu
c) Bilgi Bütünlüğü
d) Kimliğin Kanıtlanması
e) İnkâr Edememe
2. E-ticarette güvenlik sağlanmasında “İşlem bilgilerinin üçüncü partiler

tarafından değil sadece doğru kişi veya kuruluş tarafından görülebilmesi”
aşağıdakilerden hangisiyle tanımlanabilir?
a) Bilgi bütünlüğü
b) Kimliğin kanıtlanması
c) İnkâr edememe
d) Erişim kontrolü
e) Gizlilik
3. Aşağıdakilerden hangisi tescilli bir şifreleme algoritmasının ögelerinden

değildir?
a) Algoritmanın sahibi tarafından verilen ismi
b) Onaylayan kuruluşun adı
c) Onaylayan kuruluşun kuruluş tarihi
d) Kayıt ve değiştirme tarihleri
e) Varsa ihracat lisansı ve patent şartları
4. Aşağıdakilerden hangisi açık anahtarların özellikleri arasında bulunmaz?

a) Asimetrik anahtar olarak da bilinir.
b) Açık ve gizli olmak üzere iki anahtar kullanır.
c) Açık anahtar tüm yetkili kullanıcılar tarafından bilinir.
d) Şifreli mesajın çözülebilmesi için alıcının kullanılan anahtarı daha
önceden bilmesi gerekir.
e) Gizli anahtar, gizli anahtar sahibinin kendi bilgisayarında oluşturulur
ve hiç kimseye gönderilmez.
5. Aşağıdakilerin hangisi gizli anahtarın özelliklerinden değildir?

a) Özel anahtar, simetrik anahtar gibi değişik adlarla da bilinir.
b) Açık anahtara göre daha fazla güvenlik sağlar.
c) Şifrenin hazırlanması ve çözülmesi için aynı anahtar kullanılır.
d) En yaygın kabul görmüş gizli anahtar şifreleme algoritması, 1977
yılında IBM tarafından geliştirilen 64 bitlik DES algoritmasıdır.
e) Bugüne kadar geliştirilmiş en güvenli anahtardır.
157
I. Gizlilik
II. Kimlik kanıtlama
III. İnkâr edememe
6. Kişi ve kuruluşların ticari ve kişisel işlemlerini iletişim ağları üzerinde
güvenli bir şekilde gerçekleştirmelerini sağlayan dijital sertifikalar
yukarıdakilerden hangisi ya da hangilerini karşılamak için kullanılır?
a) I ve II
b) Yalnız II
c) Yalnız I
d) II ve III
e) I, II ve III
7. Aşağıdakilerden hangisi sertifikada yer alan bilgilerden değildir?

a) Ana bilgisayarın açık anahtarı
b) Sertifika seri numarası
c) Sertifikanın geçerlilik süresi
d) Sertifikaya erişimin hangi durumda yasaklanacağı
e) Yayımcı kuruluşun dijital imzası
8. Aşağıdakilerden hangisi SSL protokolünün özellikleri arasında değildir?

a) Web üzerindeki bilgilerin doğruluğunu garanti etmesi
b) Web üzerindeki iletişim güvenliğini sağlaması
c) Bilgi transferini gizliliğini ve bütünlüğünü sağlaması
d) Web siteleri ve tarayıcılar tarafından desteklenmesi
e) Mesajların şifrelenmesini ve sadece doğru adreste deşifre edilmesini
sağlaması
9. SSL ile yapılan ve birçok adımda yürütülen güvenlik kontrolüne ne ad
verilir?
a) El sıkışma
b) Anlaşma
c) Sözleşme
d) Kontrol
e) İletişim
10. Aşağıdakilerin hangisi SET protokolünün özelliklerinden biri değildir?

a) Bir endüstri standardı olması
b) Online kredi kartı bilgileri iletimi için geliştirilmiş olması
c) Bilgisayarların birbirlerini tanıma işleminin, açık anahtarlı şifreleme ile
sağlanması
d) Elektronik ticarette güvenliği sağlamak amacıyla geliştirilmiş olması
e) Visa ve Mastercard'ın içinde bulunduğu bir konsorsiyum tarafından
geliştirilmiş olması
Cevap Anahtarı
1.b,2.e,3.c,4.d,5.b,6.e,7.d,8.a,9.a,10.c
158
Barcelo, Julia, “Towards a Eurepan Framework For Digital Signatures And
Encryption”, Computer Law & Security Report, 1998, Sayı 14, No 2, ss. 79-
86.
Beckett, Brian. a.g.e., s. 247.
Birch, Dave, (1997) “The Certificate Busines Public Key Infrastructure Will Be Big
Business”, Computer Law & Security Report, , Sayı 13, No 6, ss. 454-456.
FIPS Pub. 171, “Specifications for Key Management Using ANSI X9 17”, Federal
Information Processing Standard Publication, 27 Nisan 1992.
FIPS Pub. 180-1, “Announcing the Standard for SECURE HASH STANDARD”,
Federal Information Processing Standards Publication, 17 Nisan 1995, s. 1.
Glass Brett, (1991) “The Data Encryption Standard: Still Secure?,” Infoworld,
September 9,
http://csrc.nist.gov S.E.T. 07.02.2003.
http://www.globalsign.com.tr. S.E.T. 30.04.2003.
http://destek.kmk.net.tr/upload/filesContent/ETicarette_Gvenlik_Standartlar.pdf.
S.E.T. 08.08.2019.
Koops, Bert-Jaab, (1997) “Crypto Regulation in Europe: Some Key Trends and
Issues”, Computer Networks and ISDN Systems, , Sayı 29
Mitchell, Chris, 1997, “Authentication Using Cryptography”, Information Security
Technical Report, Cilt 2, Sayı 2, ss. 25-32.
NIST Special Publications. SP800-4 .
Pounder, Chris, (1998) “Further Developments in the Field of Encryption and
Digital Signatures”, Computers & Security, , Sayı 17.
Senger, Matt, Providing Security through Secure Socket Layer, www.mrs.umn.edu,
S.E.T. 10. 03.2003.
www.ykb.com, S.E.T. 07.02.2003.
www.eng.bahcesehir.edu.tr/css/bolum11, S.E.T. 12. 03.2003.
159
E-İŞ VE E-DÖNÜŞÜM
• E-İş ve E‐Dönüşüm Nedir?

• E-Dönüşümün Gerekliliği E-TİCARET
İÇİNDEKİLER
• E‐Dönüşüm Süreci
• E‐Dönüşümün Tasarlanması Doç. Dr.
ve Sistem Geliştirme Hayat
Çevrimi Mehmet Sinan BAŞAR
• Planlama Aşması
• Analiz Aşaması
• Tasarım Aşması
• Uygulama Aşaması
• E-İş Uygulamaları ve E‐İş
Yönetimi
• Tedarik Zinciri Yönetimi

• E-iş ve e‐dönüşümü
HEDEFLER
tanımlayabilecek,
• E-dönüşüm süreci hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• E-iş'in tasarlanması sürecini
tanımlayabilecek,
• E-iş yönetiminde bilginin ve
iletişimin rölünü
ÜNİTE
9
E‐İş ve E-Dönüşüm
- Mevcut durumun
analizi,
- Performans
kriterlerinin
belirlenmesi
- Girdilerin
tasarlanması
-
- Fiziksel Kaynaklar
- Fiziksel Olmayan
Kaynaklar
- İnsan Kaynağı
161
GİRİŞ
Teknolojik gelişmelerin önayak olduğu değişen rekabet şartları ve yeni
rekabet ortamı, işletmelerin çevrelerinin tamamen dönüşmesi ile
sonuçlanmaktadır. Değişen ve gelişen iş dünyası artık eskiye göre daha çok işlemin
yapıldığı, bunun için süper bilgisayarların ve bilgi işlem gücünün kullanıldığı her
yerden erişilebilen sanal mağaza ve ofislerin, çok büyük veri depolarının
kullanıldığı çok daha büyük bir dünya hâline gelmiştir. Geniş bant internet ve
yaygın erişim bu dünyanın sürekli büyümesine ve değişmesine yol açmakta ve
firmaları da bu dünyada yaşamını sürdürebilmek için iş süreçlerini
dijitalleştirmeye, sürekli dönüşüme zorlamaktadır.
İş süreçlerinin dijital teknolojinin mümkün olan her yerde ve zamanda
kullanılacağı şekilde yeniden tasarlanması işlemine e-dönüşüm, tasarımın
uygulanması sonucu ortaya çıkan yeni işletme şekline ise e-iş adı verilmektedir. E-
dönüşüm, bir kere yapılıp uygulanacak bir faaliyet değildir. Dijital teknolojilerin
sürekli değiştiği ve geliştiği bir ortamda e-iş modelinin de çevredeki değişimleri
algılayıp dinamik olarak ayak uydurabilmesi önemlidir. Çevredeki değişimin
rekabet şartlarını ve müşteri davranışını da etkilemesi, teknolojiyi, tedarikçileri,
rakipleri ve müşteri isteklerini sürekli izleyip kendilerini her yeniliğe en kısa
zamanda adapte etmeyi başaramayan işletmelerin varlıklarını ve güçlerini
koruyamaması sonucunu doğurmaktadır.
E-dönüşümün uygulanabilirliği ve sürdürülebilirliği için en üst yönetim
kademesinden başlayarak tüm çalışanların gönüllü katılımı ve katkısı çok
önemlidir. Aksi takdirde dönüşüm faaliyeti önemli dirençlerle karşılaşır ve istenen
sonuçlar elde edilemeyebilir.
E-İŞ VE E-DÖNÜŞÜM NEDİR?

E-iş, işletmenin müşterilerine satış öncesinde, satış sırasında ve satış
sonrasında tüm iş süreçlerinde elektronik ve bilgisayar teknolojilerini etkin
olarak kullanabileceği bir ortam hazırlanması sürecidir. E-iş, mevcut ya da
E-iş, mevcut ya da potansiyel müşterilere daha üstün değer sunmayı ve bu şekilde rekabet
potansiyel üstünlüğü sağlamayı amaçlayan stratejik bir girişimdir. E-iş ile işletme kendi
müşterilere daha içerisinde insan kaynakları, maddi ve mali varlıklar, bilgi ve iletişim
üstün değer sunmayı girdilerini yönetmek için elektronik bilgi teknolojilerini kullanırken işletme
ve bu şekilde dışında müşterilerle, iş ortakları ile ve tedarikçilerle ilişkilerini network
rekabet üstünlüğü (elektronik ağlar) üzerinden düzenlemek ve geliştirmek için çabalamalıdır.
sağlamayı amaçlayan
E-iş için yapılan tanımlamalar incelendiğinde temel olarak şu özellikler
stratejik bir
ön plana çıkmaktadır:
girişimdir.
• E-iş tüm işletme faaliyetlerini kapsar,
• Stratejik bir girişimdir,
• İç ve dış faktörlerden etkilenir,
• Değişkendir,
• Bilgi tabanlıdır,
162
• Bilgi sistemleri ve bilgi teknolojileri kullanılır,

• Sürdürülmesi doğru planlanmasına ve iyi yönetilmesine bağlıdır.
İşletmenin iş süreçlerinin e-işe göre yeniden düzenlenmesi ve

işletmenin bu düzene uyum sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılmasına e-
dönüşüm denir. E-iş dar anlamıyla doğrudan ve sadece teknoloji kullanımı
olarak tanımlanabilir ancak bu tanım e-dönüşümde yönetimin ve örgüt
kültürünün rolünü açıklamaktan uzak olacaktır. Yeni rekabet ortamında
ayakta kalmak için yöneticilerin şunları başarması gerekir:
• Maliyetlerin azaltılması,
• Gelirlerin artırılması,
• Çalışma sürelerinin kısaltılması,
• Operasyonların daha etkin hâle getirilmesi,
• Daha az stokla çalışılması,
• Müşterilerle, çalışanlarla, toplumla ilişkilerin geliştirilmesi,
• Daha hızlı ve etkin kararların alınması,
• Çalışanların sürekli gelişiminin sağlanması,
• Doğru zamanda doğru yatırımlar yapılması.
E-DÖNÜŞÜMÜN GEREKLİLİĞİ
Günümüzde firmaların e-iş veya e-dönüşümü gerçekleştirmeleri
kaçınılmaz bir hâle gelmektedir. Özellikle çevresindeki firmalar bu dönüşüm
sürecine girmişse, rekabet gücünü kaybetmemek için bu dönüşümü bir an
önce başlatmak ve tamamlamak zorundadır. Firmalar, çevresinde böyle bir
dönüşüm olmasa bile farklılaşmak, daha hızlı, daha ucuz ve daha iyi olmak
için e-işe geçmek durumundadır.
E-dönüşüm sürecinde organizasyonun kültürü, iş modelleri, süreçleri,
ürün ve hizmetleri bilişim ve iletişim teknolojileri etkin kullanılarak ve
bütünlük içinde değiştirilir. Stratejik bir girişim olması nedeni ile e-dönüşüm,
Yönetimin aktif rol işletmenin en üst yönetim kademesinden başlayan ve gerek işletme içinde
gerekse çevresinde bulunan ve işletme faaliyetlerini etkileyen ya da onlardan
sürecinin başarısı etkilenen herkesi kapsayan bir süreç olmalıdır. Bu süreçte mutlaka
için en kritik çalışanların, müşterilerin, iş ortaklarının ve diğer tüm paydaşların yararı göz
faktördür.
önüne alınmalıdır. Pazar koşulları, ürün ya da hizmetin özellikleri, networkün
işlemleri kolaylaştırmadaki etkinliği ve uygunluğu gibi faktörler de işletmenin
e-işe geçiş kararını etkilemektedir.
163
E-DÖNÜŞÜM SÜRECİ
E-dönüşüm sürecinin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için
organizasyonun bazı nitelikleri taşıması gerekmektedir. Bunlardan özellikle
kritik öneme sahip olanları şunlardır:
• Yönetim e-dönüşüm sürecinde aktif rol oynamalıdır. Dönüşümün sağlıklı
olabilmesi için sürecin gerekliliğine tüm yönetim kademeleri tarafından
inanılması ve sürecin yönetim tarafından planlanarak yönetilmesi
önemlidir.
• Kurum kültürü değişimlere karşı olumsuz tavır sergileyecek nitelikte
olmamalıdır. Özellikle organizasyonun yapısını ve işleyişini kökten
değiştirecek büyük dönüşümlerde kurum kültürünün desteği olmadan
başarıya ulaşmak neredeyse imkânsızdır.
• Personelin dönüşümü anlaması, gerek organizasyon için gerekse kendisi
için faydalı sonuçlar elde edileceği konusunda ikna olması ve dönüşüm
sürecine istekli olarak katılması da başarılı bir uygulama için kurum kültürü
kadar önemli bir etkendir.
• İş süreçleri iyi tanımlanmalı, personel ve yöneticilerin görev tanımları,
yetkileri ve sorumlulukları şeffaf ve belirgin olmalıdır.
• Teknolojik altyapı ölçeklenebilir olmalı, kullanılan donanım ve yazılım uzun
vadede ortaya çıkabilecek ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde kolayca
genişletilebilmeli ve olası değişimlere izin verecek esnekliğe sahip
olmalıdır.
E-dönüşüm süreci her zaman organizasyonun tamamının dönüştürüleceği
anlamına gelmez. Başka bir ifade ile e-iş uygulamalarında tüm iş süreçlerinin
elektronik olarak kontrol edilmesi gerekmemektedir. Böyle bir zorunluluğun
olmamasının en önemli nedeni ise ölçek sorunudur. Küçük ve orta ölçekli
işletmelerde böyle bir dönüşümün işletmenin katlanamayacağı bir maliyet
getireceğinden e-iş uygulamaları çoğu işletme için hayal olacaktır. Ancak her
İş süreçlerinin işletme kendi büyüklüğü, yaptığı işin türü ve niteliği, içinde bulunduğu pazarın
otomasyonu,
durumu ve rekabet şartları gibi faktörleri göz önünde bulundurarak hangi iş
elektronik ortamdan
ve bilgi süreçlerini elektronik olarak yürüteceğine karar verebilir. Bir işletmenin
teknolojilerinden yapabileceği en basit e-iş uygulaması kendisini müşterilerine ve iş yaptığı firmalara
daha fazla tanıtmak için bir web sitesi kurmak olabilir. Müşterilerine ve personeline bazı
yararlanmak için önemli duyuruların e-posta ya da sms ile gönderilmesi gibi küçük, ucuz ve kolay
gereklidir.
uygulamalar da e-iş süreçleri olarak etkili sonuçlar verebilir.
Elektronik ortamdan ve bilgi teknolojilerinden daha fazla yararlanmak

isteyen işletmeler, iş süreçlerinin niteliğine ve dönüşümün maliyet-kâr
analizinin olumlu sonuç vermesine bağlı olarak bazı süreçlerin otomasyonu
yoluna gidebilir. Otomasyon, işlerin bir kısmının makineler tarafından yerine
getirilmesidir.
164
Otomasyon kavramı işin tamamının insan müdahalesi olmadan, makineler

tarafından yapılmasını akla getirse de makinelerin en yoğun kullanıldığı
imalat sektöründe bile üretimin planlanması, ürün geliştirme, makinelerin
kontrolü ve bakımı gibi insanlar tarafından yapılması gereken birçok iş göz
önüne alındığında bu durumun gerçek olma ihtimalinin zayıf olduğu
anlaşılacaktır. Otomasyon, insan ve makine iş birliğidir ve hangisinin görevi
daha fazla olacak sorusuna en doğru cevap işin niteliğine bakılarak verilebilir.
E-dönüşümde işletmelerin karşı karşıya olduğu seçenekler yalnızca iç
işleyişle sınırlı değildir. İşletme, e-iş süreçlerine müşterileri, tedarikçileri,
dağıtıcıları ve faaliyet yaptığı endüstrideki diğer paydaşları dâhil ederek e-
dönüşümü çevreye doğru genişletebilir. Bu durumda örneğin müşterinin
internet üzerinden verdiği bir sipariş bilgisi anında tedarikçinin ekranında
görünerek ürünün ya da ham maddenin hazırlanması, aynı bilgi taşıyıcı firmaya
iletilerek tedarikçiden firmaya ya da direkt müşteriye taşınması gibi işleri
otomatik olarak başlatabilir.
İşletmenin gerek içerisindeki iş süreçlerini gerekse çevresi ile ilişkilerini
yürütürken bilgi teknolojilerini kullanması e-dönüşümde önemli bir adım olsa
da en ileri seviyede bir dönüşümden söz edebilmek için bundan daha fazlası
gerekir. Bu da işletmenin tüm iş süreçlerinin, organizasyon yapısının,
organizasyon kültürünün elektronik ağları ve dijital bilgi teknolojilerini kullanacak
şekilde dönüştürülmesi anlamına gelir. Yani önce e-işletme tasarlanır, daha
sonra mevcut yapı bu sistemin ihtiyaçlarına ve hedeflerine göre yeniden
düzenlenir. Böyle bir dönüşümde işletme yalnızca organizasyon yapısını ve
çalışma şeklini değil, gerektiğinde ürettiği ya da sattığı mal ve hizmetleri de
değiştirebilir. Bir firmanın tamamen dijital ortamda iş yapmaya karar
vermeden önce cevaplaması gereken bazı sorular vardır. Yöneticiler, doğru
karar vermek için doğru soruları sormalı ve bu soruların cevaplarını dikkatlice
değerlendirmelidir. E-dönüşüm kararını etkileyecek kritik soruların bazıları
aşağıda sıralanmıştır:
• Ürün ya da hizmet elektronik olarak sunulabiliyor mu?
• Bilgi yoğun bir iş kolunda mı çalışılıyor?
• Dijitalleşme rekabet avantajı getirecek mi?
• Müşterinin istediği doyurucu bilgiye ulaşmak için katlanacağı maliyet
(zaman ya da para) düşüyor mu?
• Müşteri ile ya da piyasa ile anında iletişimde bulunma ihtiyacı var mı?
• Dijitalleşme çok sayıda insanın kullandığı bir standart hâline gelmiş mi?
• Dağıtım kanalları çok çeşitli ve çok katmanlı mı?
• Çok sayıda tedarikçi ile mi çalışılıyor?
• On-line müşterilerin oranı nedir?
• On-line işlemlerin yoğunluğu nedir?
• Yeni ürün geliştirme maliyeti yüksek mi?
165
E-DÖNÜŞÜMÜN TASARLANMASI VE SİSTEM

GELİŞTİRME HAYAT ÇEVRİMİ
E-dönüşüm sürecinin doğru işlemesi için dönüşüme karar veren
yöneticilerin öncelikle üç temel strateji arasında bir seçim yapması gerekir:
• Eski sistemin yerine yeni bir iş sistemi getirmek,
• Mevcut iş süreçlerini geliştirmek ya da dönüştürmek,
• Yeni bir ürün ya da hizmet için bilgi teknolojilerin kullanımı.
Bu seçimin doğru yapılması ve hedeflenen dönüşümün sağlanması

için öncelikle işletmenin kendi iç işleyişinin iyi analiz edilmesi gerekir. Bunun
yanı sıra işletme kaynaklarının verilecek dönüşüm kararı için uygun olup
olmadığı da araştırılmalıdır. Son olarak işletmenin çevresindeki değişimler
Sistem geliştirme
incelenmeli, dönüşüm sürecinde işletmenin hem çevresel faktörlerle uyumu
hayat çevrimi temel
olarak dört aşamadan hem de dönüşümden rekabetçi avantaj sağlama imkânı göz önünde
oluşur: tutulmalıdır. Tüm bu gereklilikler dönüşüm sürecinin doğru planlanması, iyi
Planlama yönetilmesi ve hedefine ulaşabilmesi için çok önemlidir. Başarılı bir
Analiz dönüşüm süreci için başarılı bir sistem analizi ve tasarım çalışması gereklidir.
Tasarım Sistem analizi ve tasarımı çalışmaları için birçok model geliştirilmiş olsa da bu
Uygulama modeller içerisinde en kapsamlı ve en yaygın kullanılanı sistem geliştirme
hayat çevrimi yaklaşımıdır. Sistem geliştirme hayat çevrimi, temel olarak dört
aşamadan oluşur:
• Planlama
• Analiz
• Tasarım
• Uygulama
Şekil 9.1’de görüldüğü gibi E-dönüşüm sürecine sistem geliştirme hayat

çevrimi yaklaşımının temel varsayımı açısından bakıldığında dördüncü adım
olan uygulama aşaması ile sürecin tamamlanmadığı, yeniden planlama
aşamasına dönülerek sürekli bir gelişme döngüsü içerisinde devam edeceği
anlaşılmaktadır.
166
Şekil 9.1. Sistem Geliştirme Hayat Çevrimi
Planlama Aşaması
Planlama aşaması problemin ortaya çıkması ya da mevcut problemin
farkına varılması ile başlar. E-iş dönüşümünde problem işletme çevresinin
teknolojik ve kültürel olarak dönüşmesi ile ortaya çıkar ve işletmenin bu
Planlama aşaması
dönüşüme ayak uydurması gerektiğini fark etmesi ile planlama aşaması
problemin ortaya
başlamış olur.
çıkması ya da
mevcut problemin Bu aşamada atılması gereken ikinci adım problemin tanımlanmasıdır.
farkına varılması ile Yapılacak tanımlamada problemin teknik yönlerinin yanı sıra amaçlarının ve
başlar. varsa geliştirilecek çözümün önündeki engel ve kısıtlamaların belirtilmesi
önemlidir. Sistem geliştirme çalışmasının daha sonraki tüm adımlarında bu
tanımlama esas alınacağından hem sürecin doğru işlemesi hem de iç ve dış
tüm paydaşların katılımının ve desteğinin sağlanması için problem tanımının
tam ve doğru yapılması gerekir.
Planlama aşamasında sonraki adım fizibilite çalışmalarının yapılmasıdır.
Fizibilite çalışmaları dört başlık altında yapılır:
Teknik Fizibilite: İşletmenin fiziki imkânlarının dönüşüm sürecini

gerçekleştirmek için yeterli olup olmadığı araştırılır. Maddi varlıklar, teknolojik
altyapı, yetişmiş eleman gibi konularda süreçle ortaya çıkabilecek ihtiyaçlar
ve işletme kaynaklarının bu ihtiyaçları karşılamadaki yeterliliği belirlenir.
Operasyonel Fizibilite: İşletme, sosyal ve kültürel açıdan dönüşümü
gerçekleştirecek motivasyona ve dinamizme sahip değilse e-dönüşüm süreci
önemli engellerle karşılaşacaktır. Operasyonel fizibilitede işletmenin bu
engellerle karşılaşma ihtimali ve engelleri aşma yeteneği öğrenilmeye
çalışılır.
167
Çizelgeleme Fizibilitesi: E-dönüşüm gerek hazırlık ve planlama gerekse

uygulama ve adaptasyon çalışmaları için ne tür faaliyetlerin gerçekleşeceğini
belirlemenin yanı sıra bu faaliyetlerin ne zaman başlayacağının ve ne kadar
süreceğinin de planlanmasını gerektirmektedir. Bir e-iş sistemi geliştirmek
için yapılacak faaliyetlerin sıralaması ve zamanlaması için yapılması gereken
çalışmalara çizelgeleme adı verilir. Çizelgelemede GANT ve PERT gibi modeller
kullanılır ve dönüşüm projesinin mümkün olan en az zamanda
gerçekleştirilmesi hedeflenir.
Ekonomik Fizibilite: Fizibilite çalışmalarının dördüncüsünde yapılacak

çalışmaların bütçesi hazırlanır ve bütçede öngörülen finansman ihtiyacının
nasıl karşılanacağı planlanır.
Fizibilite çalışmalarının sonucunda hazırlanan rapor değerlendirilir ve

uygunluğuna karar verilirse sistem geliştirme yaşam döngüsünde ikinci aşama
olan analiz aşamasına geçilir.
Analiz Aşaması
Analiz aşamasında işletmenin mevcut durumu hakkında bilgi toplanır
ve bu bilgiler kullanılarak dönüşüm sürecinin hedeflerine nasıl ulaşılacağı
araştırılır. Bu aşamanın iki temel faaliyeti vardır:
• Mevcut durumu analiz etmek,
• Dönüşüm sürecinin sonuçları hakkında performans kriterlerini ortaya
koymak.
Mevcut durumun analizini yaparken şu soruların cevaplandırılması
ilerideki çalışmalara yön vermesi açısından önemlidir:
• İşletmede hangi iş süreçleri kullanılmaktadır?
Analiz aşamasında • Var olan iş süreçlerinin ne kadarı bilgi teknolojileri ile desteklenmektedir?
işletmenin mevcut • Hangi iş süreçleri bilgi teknolojileri ile geliştirilebilir?
durumu hakkında • E-dönüşümün gerçekleşmesi için yeni iş süreçlerine ihtiyaç var mıdır?
bilgi toplanır ve bu
• İş süreçlerinin geliştirilmesi için nasıl bir teknolojik altyapıya ihtiyaç vardır?
bilgiler kullanılarak
• Rakipler ve paydaşlar e-iş süreçleri kullanmada hangi konumdadır?
dönüşüm sürecinin
• E-iş dönüşümü işletmeye stratejik bir değer katar mı?
hedeflerine nasıl
• E-işin yönetimi ve sürdürülmesi için yeterli sayıda nitelikli eleman var mı?
ulaşılacağı araştırılır.
• İşletmenin organizasyonel yapısının ve kültürünün dönüşüm sürecine
adaptasyonu için neler yapılmalıdır?
Bu soruların sayısı ve içeriği işletmenin ve iş kolunun yapısına göre
değişebilse de toplanacak bilgilerin temel amacı, işletmenin mevcut yapısını,
işleyişini, ihtiyaçlarını ve eksik ya da yanlış yönlerini belirlemektir.
Analiz aşamasında bilgi toplamak için ihtiyaca göre kullanılabilecek
farklı araçlar vardır. Bu araçlardan ilki yüz yüze görüşme ile bilgi toplamadır.
Mülakat yöntemi ile sistemi kullanacak kişilerin ihtiyaçları ve beklentileri
hakkında bilgi toplanır. Yüz yüze görüşmelerde organizasyonun yapısı ve
işleyişi hakkında önemli bilgiler elde edilebilir.
168
Yüz yüze görüşmelerin zaman alacağı ve zamanın kısıtlı olduğu durumlarda bu

görüşmeler tek tek değil de gruplar hâlinde gerçekleştirilebilir. İlk defa IBM
tarafından kullanılan bu mülakat tekniğine “Müşterek Uygulama Tasarımı
(Joint Application Design-JAD)” adı verilmiştir.
Bazı durumlarda bilgi toplamak için işletmenin gündelik işleyişi sırasında
yapılan gözlemler de etkili bir araç olabilir. Dışarıdan yapılan gözlem, işletme
faaliyetlerini gerçekleştiren kişilerin dikkat etmedikleri ya da alışkanlık sonucu
gözden kaçırdıkları ayrıntıların tespit edilmesi için kullanılabilir. Ayrıca
işletmenin faaliyetleri sırasında tutulmuş kayıtlar ve üretilmiş dokümanlar
taranarak da önemli bilgiler toplanabilir. Ayrıca çalışanların ya da müşterilerin
dönüşümle ilgili görüşlerini, duygu ve düşüncelerini öğrenmek için anket
uygulaması da yapılabilir.
Analiz aşamasında mevcut durum hakkında bilgi toplama işleminin

yanında e-dönüşüm sürecinin hedeflerini ortaya koymak açısından performans
kriterlerinin de belirlenmesi gerekir. Performans kriterleri ile mevcut durum
arasındaki farklılıklar dönüşüm sürecinin planlanması ve yeni e-iş sisteminin
tasarlanması için önemli ipuçları verebilir.
Tasarım Aşaması
En basit tanımı ile sistem, çevreden aldığı girdileri (madde, enerji, bilgi,
komut vb.) çıktılara (ürün, hizmet, enerji, tepki, bilgi vb.) dönüştüren bir
olgudur. Bu tanıma dayanarak sistem tasarımını üç temel faaliyet ile
açıklayabiliriz:
• Girdilerin tasarlanması
• Çıktıların tasarlanması
• Girdi-çıktı dönüşümünü sağlayan süreçlerin tasarlanması
En basit tanımı ile Bu faaliyetlerin yanında girdi olarak alınan ya da iş süreçleri ile üretilen
sistem, çevreden bilgilerin depolanacağı dosyaların ya da veri tabanlarının tasarlanması da
aldığı girdileri (madde, gerekir. Bir diğer tasarım faaliyeti de sistemin çevre ile ilişki kurduğu
enerji, bilgi, komut noktaların (arayüz) tasarlanmasıdır.
vb.) çıktılara (ürün,
Bazı durumlarda yeni sistem önce bir model (görsel) ya da prototip
hizmet, enerji, tepki,
(fonksiyonel) olarak tasarlanıp bu model yeniden analiz edilerek mükemmel
bilgi vb.) dönüştüren
şekle ulaşılmaya çalışılabilir. Ancak prototipler daha çok mekanik
bir olgudur.
sistemlerde kullanılmakta, e-iş modelleri için uygun bir metot olarak
önerilmemektedir. E-iş sistemi tasarlanırken kullanılabilecek bazı araçlar
şunlardır:
• Organizasyon şemaları
• İş akış şemaları
• Veri akış diyagramları
• Karar tabloları – karar ağaçları
• Yapısal dil
169
Bir e-iş sistemi tasarlanırken yalnızca işletme sisteminin ne tür

dönüşümler geçireceği ve yeni sistemin nasıl çalışacağı değil, iş sistemi ile
birlikte çalışacak bilgi sistemi de tasarlanmalıdır.
Uygulama Aşaması
Tasarım aşaması bittikten ve uygulama kararı alındıktan sonra yeni
sistem kurulmaya ve kullanılmaya başlanır. Eğer eski sistem kısmen
dönüştürülecekse yeni iş süreçleri eski süreçlerin yerini alır. Eski sistemin
tamamen terk edileceği durumlarda dönüşüm daha fazla zaman alabilir. Yeni
sistemin uygulanması için farklı stratejiler kullanmak mümkündür. Teoride
dört temel strateji söz konusu olsa da uygulamada karma bir strateji
oluşturmak da mümkündür. Yeni sisteme geçişte temel stratejiler şunlardır:
Doğrudan Geçiş: Bu durumda eski sistem bir anda terk edilerek yeni
sistem kullanılmaya başlanır. En radikal dönüşüm şekli olan bu geçiş
Yeni sistemin
işletmenin kullandığı bina dâhil olmak üzere tamamen değiştiği durumlar
uygulanması için
için uygun olabilir.
dört temel strateji
vardır: Paralel Geçiş: Yeni sistem kullanılmaya başlanır ancak eski sistem
hemen kullanımdan kalkmaz. Bir süre iki sistem birlikte yürütülür ve eski
Doğrudan geçiş
sistem zamanla terk edilir. Bu yöntem özellikle bilgi sistemlerinin dönüşümü
Paralel geçiş
için uygundur.
Aşamalı geçiş
Pilot geçiş Aşamalı Geçiş: Organizasyon, birimler hâlinde ve sıra ile
dönüştürülür. Birimlerin dönüşümünde doğrudan ya da paralel geçiş
kullanılabilir. Tüm birimler yeni sistemi kullanmaya başladığında dönüşüm
tamamlanmış olur. İşletmeler için ilk dönüştürülecek departmanlar bilgi
yoğunluklu çalışan üst yönetim, muhasebe ve müşteri ilişkileri olabilir.
Pilot Geçiş: Coğrafi olarak birden fazla bölgede yerleşmiş
organizasyonlar için uygundur. Önce bir bölge pilot uygulama için seçilir ve
dönüşümü sağlanır. Pilot bölgedeki uygulama analiz edilerek diğer bölgelerin
dönüşümüne karar verilir.
•Yeni bir okul binası yapıldığını ve okulun bu binaya taşınacağını

Örnek
düşünelim. Doğrudan geçiş tercih edilmişse eski binada son gün

tamamlandıktan sonra ertesi gün okul tümüyle yeni binada
başlayacaktır. Aşamalı geçiş yapılacaksa birinci sınıflar daha sonra
sıra ile diğerleri taşınabilir. Pilot geçişte ise yeni binada seçilen bir
sınıf öğretime başlar, pilot uygulama başarılı olursa geri kalanlar
yeni okula taşınır. Paralel geçiş fiziksel varlığı olan sistemler için
çok uygun olmadığından bu örnekte kullanılmaz.
170
Uygulama aşamasında yapılacak temel işler ise şu şekilde sıralanabilir:

Fiziksel kaynakların dönüşümü: Donanım, fiziki yapı makine, araç-gereç vb.
Fiziksel olmayan kaynakların dönüşümü: Yazılım, yönetim yapısı, görev ve

sorumluluklar, kurallar vb.
İnsan kaynağının dönüşümü: Yetişmiş personel alımı, mevcut personelin

eğitimi, adaptasyon ve motivasyon çalışmaları vb.
Yeni sistem tümüyle kullanılmaya başlansa bile e-dönüşüm tamamlanmış

sayılmaz. İşletme tüm e-iş süreçlerini ve çevresindeki değişiklikleri sürekli
izlemek ve yeni dönüşümlere her an hazır olmak zorundadır. Bilgi
teknolojilerindeki hızlı gelişme ve işletme çevresinin hızlı dönüşümü e-dönüşüm
sürecinin de sürekliliğini zorunlu kılmaktadır. Bu durumda e-iş süreçlerinin
geliştirilmesinde uygulama aşamasından sonra başa dönülerek bir kontrol ve
yeniden planlama aşamasına geçilecektir.
E-İŞ UYGULAMALARI VE E-İŞ YÖNETİMİ

Hem sosyal hem ekonomik bir sistem olarak işletme birçok alt sistemin
birleşiminden oluşmaktadır. Departman adı verilen bu alt sistemler temel
işletme fonksiyonlarını yürütmekle görevlidir. Örneğin üretim fonksiyonunu
üretim departmanı, pazarlama fonksiyonunu pazarlama departmanı vb.
yürütür. Aynı şekilde işletme faaliyeti de tek bir işlem değil birçok küçük iş ya
da iş parçacığının birleşmesinden meydana gelen bir bütündür. İşletme
faaliyetlerinin iş parçacıklarına bölünmesi ve iş parçacıklarının ne zaman, hangi
sıra ile yapılacağının belirlenmesi ise iş süreçlerini oluşturur. İşletme bütün bu
iş süreçlerinin ve birimlerin ortak çalışması sonucu piyasa için ürettiği mal ve
İşletme faaliyetlerinin hizmeti müşteriye ulaştırarak ekonomik bir değer oluşturur. İşletmenin tüm
iş parçacıklarına varlıklarının (makine, insan gücü vb.) ve kaynaklarının bu ortak amaç için
bölünmesi ve iş planlanması, programlanması, koordine ve kontrol edilmesi işletme yönetiminin
parçacıklarının ne sorumluluğundadır. İşletme yönetiminin bu görevleri yaparken kullanacağı en
zaman, hangi sıra ile önemli araçlar ise bilgi ve iletişimdir. Yönetim, aşağıdaki altı unsur ile sürekli
yapılacağının ilişki içerisinde olmalı ve aralarında bir bilgi akışı sağlamalıdır.
belirlenmesi iş • Tedarikçiler
süreçlerini oluşturur.
• Dağıtıcılar
• Müşteriler
• İşletme içi birimler
• Çalışanlar
• İş ortakları
Bu akış geleneksel yapılarda bürokrasi ve kırtasiye ile sağlanırken e-

işletme için iletişim teknolojileri ve bilgi tabanlı yönetim sistemleri
kullanılmaktadır. Bilgi tabanlı yönetim sistemleri bu unsurların birbirleri ile
ve yönetimle ilişkilerini düzenlemek, bilginin güvenli ve sistemli bir şekilde
elde edilmesini, saklanmasını ve iletilmesini sağlamak için geliştirilmiştir.
171
Bu sistemlerden bazıları tüm unsurları kapsarken bazıları bir ya da birkaç

unsur ile ilgilenir.
E-iş yönetiminde kullanılan sistemlerden en önemlileri şunlardır:
• Tedarik Zinciri Yönetimi
• Müşteri İlişkileri Yönetimi
• Çalışanlarla İlişkilerin Yönetimi
• Kurumsal Kaynak Planlaması
TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ

Tedarik Zincirinin Tanımı ve Özellikleri
Tedarik zinciri kavramının temelinde işletme değer zinciri modeli
vardır. Bu model işletmenin ürettiği ve sattığı ürün ya da hizmetin değerine
katkı sunan işletme içi ve işletme dışı faktörleri inceleyen bir modeldir. Değer
zinciri modelinin temelinde şu varsayım bulunmaktadır: İşletmedeki hiçbir
birim ya da iş süreci elde edilen değeri tek başına oluşturamaz. İşletme
içerisinde çalışan birimler ve iş süreçleri bir zincirin halkaları gibi birbirini
Değer Zinciri’nin destekleyerek ürünün değerine katkıda bulunurlar.
ürünün değerini
Değer zinciri yaklaşımı ürünü oluşturan faaliyetleri birincil ve
açıklamada yetersiz
destekleyici faaliyetler olarak iki grupta incelemektedir. Yönetim, insan
kaldığı düşüncesi
kaynakları, teknoloji, satın alma gibi faaliyetler birincil gruba girerken, satış,
değer değer ağı
pazarlama, lojistik gibi faaliyetler destekleyici olarak sınıflandırılmaktadır.
modelinin ortaya
Endüstri Değer Zinciri Modeli Şekil 9.2’de görülebilir.
çıkmasına yol açmıştır.
Şekil 9.2. Endüstri Değer Zinciri Modeli
172
İşletme Değer Zinciri’nin de ürünün değerini açıklamada yetersiz

kaldığı düşüncesi, işletme dışı birimlerin de eklendiği genişletilmiş bir değer
zinciri modelinin (değer ağı) ortaya çıkmasına yol açmıştır. Endüstri Değer Ağı
Modeli Şekil 9.3'te görüldüğü gibidir.
Tedarik zinciri, ham İşletme değer ağındaki dış birimler şunlardır:
maddeleri elde eden, • Ham madde ve malzeme sağlayıcılar (tedarikçiler)
bunları yarı ve • Yarı mamul üreticileri
tamamlanmış ürünlere • Parça üreticileri
dönüştüren ve • Toptancılar
ardından bir dağıtım • Lojistik sağlayıcılar
sistemi vasıtasıyla bu • Finans sağlayıcılar
ürünleri müşterilere
• Stratejik ortaklar
teslim eden yapılar
• Dağıtım firmaları
şebekesidir.
• Perakendeciler, bayiler, acenteler
• Müşteriler
Şekil 9.3. Endüstri Değer Ağı Modeli
İşletme Değer Ağı içerisinde tanımlanabilecek bir zincir de ham madde

üreticisinden başlayıp müşterinin ürünü ya da hizmeti kullanması aşamasına
kadar gerçekleşen bir dizi faaliyeti kapsayan tedarik zinciridir.
173
Tedarik zinciri, ürün ya da hizmetin hammadde halinden başlayarak aşağıdaki

adımları izlemesi ve bu süreçte gerçekleşen faaliyetlerin koordinasyonunu ifade
eder:
• Sipariş alma-talep tahmini
• Ham madde üretimi
• Yarı mamul-malzeme-parça üretimi
• Ürün-hizmet üretimi
• Pazarlama
• Satış
• Dağıtım
• Tüketim
• Satış sonrası hizmetler
Tedarik zinciri, ham maddeleri elde eden, bunları yarı ve tamamlanmış

ürünlere dönüştüren ve ardından bir dağıtım sistemi vasıtasıyla bu ürünleri
müşterilere teslim eden yapılar şebekesidir.
Tedarik Zinciri Konseyi tedarik zincirini, üretim ve son ürünün
dağıtımını da kapsayan, tedarikçinin tedarikçisinden, müşterinin de
müşterisine uzanan aşamalarda her tür işlemi kapsayan tüm faaliyetlerin
oluşturduğu bütünleşik bir süreç olarak tanımlamıştır. Şekil 4'te bir tedarik
zinciri modeli görülmektedir.
Tedarik zincirinin temel özelliklerini dört madde olarak
özetleyebiliriz:
Tedarik zinciri bağımsız • Tedarik zinciri bağımsız çalışan fonksiyonlar dizisi değil bütünleşik bir iş
çalışan fonksiyonlar
sürecidir.
dizisi değil bütünleşik
bir iş sürecidir. • Stratejik karar verme ile doğrudan bağlantılıdır ve işletmenin rekabet
gücünü etkiler.
• Varlıkların zincir boyunca yaptıkları hareketlerin ve geçirdikleri
değişimlerin düzenlenmesi, varsa dengesizliklerin tespit edilip düzeltilmesi
konuları ile ilgilenir.
• Zincir boyunca sistem entegre edilmiştir.
174
Şekil 9.4. Tedarik Zinciri Modeli

Bireysel Etkinlik
• Sistem tasarımında sistem geliştirme hayat çevrimi dışında

kullanılabilecek yöntemleri araştırınız.
175
•E-iş, işletmenin müşterilerine satış öncesinde, satış sırasında ve satış

sonrasında tüm iş süreçlerinde elektronik ve bilgisayar teknolojilerini etkin
olarak kullanabileceği bir ortam hazırlanması sürecidir. İşletmenin iş
süreçlerinin e-işe göre yeniden düzenlenmesi ve işletmenin bu düzene uyum
sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılmasına e-dönüşüm denir. Günümüzde
firmaların e-iş veya e-dönüşümü gerçekleştirmeleri kaçınılmaz bir hâle
Özet
gelmektedir. Özellikle çevresindeki firmalar bu dönüşüm sürecine girmişse
rekabet gücünü kaybetmemek için bu dönüşümü bir an önce başlatmak ve
tamamlamak zorundadır.
•E-dönüşüm sürecinin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için yönetim e-
dönüşüm sürecinde aktif rol oynamalı, kurum kültürü değişimlere karşı
olumsuz tavır sergileyecek nitelikte olmamalı, personel dönüşümü anlayıp
dönüşüm sürecine istekli olarak katılmalı, iş süreçleri iyi tanımlanmalı,
personel ve yöneticilerin görev tanımları, yetkileri ve sorumlulukları şeffaf ve
belirgin olmalı ve teknolojik altyapı ölçeklenebilir olmalıdır.
•E-Dönüşüm süreci her zaman organizasyonun tamamının dönüştürüleceği
anlamına gelmez. Elektronik ortamdan ve bilgi teknolojilerinden daha fazla
yararlanmak isteyen işletmeler, iş süreçlerinin niteliğine ve dönüşümün
maliyet-kâr analizinin olumlu sonuç vermesine bağlı olarak bazı süreçlerin
otomasyonu yoluna gidebilir.
•E-dönüşümde işletmelerin karşı karşıya olduğu seçenekler yalnızca iç işleyişle
sınırlı değildir. İşletme, e-iş süreçlerine müşterileri, tedarikçileri, dağıtıcıları
ve faaliyet yaptığı endüstrideki diğer paydaşları dâhil ederek e- dönüşümü
çevreye doğru genişletebilir.
•İşletmenin gerek içerisindeki iş süreçlerini gerekse çevresi ile ilişkilerini
yürütürken bilgi teknolojilerini kullanması e-dönüşümde önemli bir adım olsa
da en ileri seviyede bir dönüşümden söz edebilmek için bundan daha fazlası
gerekir.
• E-dönüşüm sürecinin doğru işlemesi için dönüşüme karar veren
yöneticilerin öncelikle eski sistemin yerine yeni bir iş sistemi getirmek,
mevcut iş süreçlerini geliştirmek ya da dönüştürmek ve yeni bir ürün ya da
hizmet için bilgi teknolojilerin kullanımı stratejileri arasında bir seçim
yapması gerekir.
• Sistem geliştirme hayat çevrimi, temel olarak dört aşamadan oluşur:
• Planlama
• Analiz
• Tasarım
• Uygulama
• Planlama aşaması problemin ortaya çıkması ya da mevcut problemin farkına
varılması ile başlar. İkinci adım problemin tanımlanmasıdır. Sonraki adımda
fizibilite çalışmaları yapılır. Fizibilite çalışmalarının sonucunda hazırlanan
rapor değerlendirilir ve uygunluğuna karar verilirse sistem geliştirme yaşam
döngüsünde ikinci aşama olan analiz aşamasına geçilir.
• Fizibilite çalışmaları Teknik Fizibilite, Operasyonel Fizibilite, Çizelgeleme
Fizibilitesi ve Ekonomik Fizibilite olmak üzere dört başlık altında yapılır.
• Analiz aşamasında işletmenin mevcut durumu hakkında bilgi toplanır ve bu
bilgiler kullanılarak dönüşüm sürecinin hedeflerine nasıl ulaşılacağı araştırılır.
Bu aşama da mevcut durumun analiz edilmesi ve dönüşüm sürecinin
sonuçları hakkında performans kriterlerinin ortaya konması gerekir.
176
• Sistem tasarımı, girdilerin tasarlanması, çıktıların tasarlanması ve

süreçlerin tasarlanması işlemlerinin toplamıdır. E-iş sistemi tasarlanırken
organizasyon şemaları iş akış şemaları, veri akış diyagramları, karar
Özet (devamı)tabloları, karar ağaçları, yapısal dil gibi araçlar kullanılır.
• Tasarım aşaması bittikten ve uygulama kararı alındıktan sonra yeni sistem
kurulmaya ve kullanılmaya başlanır. Eğer eski sistem kısmen
dönüştürülecekse yeni iş süreçleri eski süreçlerin yerini alır. Eski sistemin
tamamen terk edileceği durumlarda dönüşüm daha fazla zaman alabilir.
177
1) Aşağıdakilerden hangisi e-iş’in özellikleri arasında yer almaz?
a) Değişkendir.
b) Bilgi tabanlıdır.
c) Stratejik bir girişimdir.
d) Belli başlı işletme faaliyetlerini kapsar.
e) İç ve dış faktörlerden etkilenir.
2) Aşağıdakilerden hangisi yeni rekabet ortamında ayakta kalmak için

yöneticilerin başarması gereken işler arasında yer almaz?
a) Maliyetleri azaltmak
b) Gelirleri artırmak
c) Stokları artırmak
d) Çalışma sürelerini kısaltmak
e) Operasyonları daha etkin hâle getirmek
I. Teknolojik altyapı ölçeklenebilir olmalıdır.

II. Yönetim e-dönüşüm sürecinde aktif rol oynamalıdır.
III. Kurum kültürü değişimlere karşı olumsuz tavır sergileyecek
nitelikte olmamalıdır.
IV. Personelin dönüşümü anlaması, kurum kültürü kadar önemli bir
etkendir.
V. İş süreçleri iyi tanımlanmalı, personel ve yöneticilerin görev tanımları,
yetkileri ve sorumlulukları şeffaf ve belirgin olmalıdır.
3) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri e-dönüşüm sürecinin başarılı
bir şekilde gerçekleşmesi için gereken özelliklerdir?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) I, II ve IV
d) I, II, IV ve V
e) I, II, III, IV,V
4) Aşağıdakilerden hangisi sistem geliştirme hayat çevrimi aşamaları

a) Planlama
b) Analiz
c) Tasarım
d) Karar verme
e) Uygulama
178
5) Aşağıdaki fizibilite türlerinden hangisi işletmenin fiziki imkânlarının

dönüşüm sürecini gerçekleştirmek için yeterli olup olmadığı
araştırılır?
a) Teknik fizibilite
b) Operasyonel fizibilite
c) Teknolojik fizibilite
d) Çizelgeleme fizibilitesi
e) Ekonomik fizibilite
6) Aşağıdakilerden hangisi e-iş yönetiminde kullanılan sistemler arasında

bulunmaz?
a) Tedarik Zinciri Yönetimi
b) Müşteri İlişkileri Yönetimi
c) Çalışanlarla İlişkilerin Yönetimi
d) Veri Enformasyon Yönetimi
e) Kurumsal Kaynak Planlaması
7) Aşağıdakilerden hangisi e-iş sistemi tasarlanırken kullanılabilecek

araçlardan biri değildir?
a) Organizasyon şemaları
b) İş akış şemaları
c) Veri akış diyagramları
d) Prototipler
e) Yapısal dil
I. Girdilerin tasarlanması
II. Çıktıların tasarlanması
III. Çıktıların analiz edilmesi
IV. Girdi-çıktı dönüşümünü sağlayan süreçlerin tasarlanması
8) Yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri sistem tasarımını
etkileyen faaliyetler arasında yer alır?
a) Yalnız I
b) Yalnız III
c) I ve III
d) II ve IV
e) I, II ve IV
179
9) Geliştirilen e-iş modelinin uygulamaya geçirilmesinde kullanılabilecek

yöntemlerden biri olan ve “yeni sistemin kullanılmaya başlandığı ancak
eski sistemin hemen kullanımdan kalkmadığı” şeklinde tanımlanan
geçiş yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Doğrudan geçiş
b) Dikey geçiş
c) Paralel geçiş
d) Aşamalı geçiş
e) Pilot geçiş
10) Aşağıdakilerden hangisi işletme değer ağındaki dış birimlerden değildir?

a) Çalışanlar
b) Toptancılar
c) Lojistik sağlayıcılar
d) Finans sağlayıcılar
e) Stratejik ortaklar
Cevap Anahtarı
1.d,2.c,3.e,4.d,5.a,6.d,7.d,8.e,9.c,10.a
180
Çetin, Ö. (2010). Televizyon alışkanlıklarımız IPTV ile değişecek. 20 Ocak 2018
tarihinde www.hurriyet.com.tr adresinden erişildi.
Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi (19. baskı). Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Özer, B. (2004). Öğretmenin yeni görevi: Öğrenmeyi öğretme. N. Sandıkcı ve P.
Can (Ed.), Öğrenmeyi öğretme etkinlikleri diyaloglar, sunumlar, atölyeler
içinde (s. 196-203). Ankara: Türkiye Zeka Vakfı Yayınları.
Özkaya, A., Aydoğdu, M., & Çağıran, İ. (2016). Üstbilişsel ve internet tabanlı
üstbilişsel öğretim yöntemlerinin öğrencilerin hücre bölünmesi ve kalıtım
konusundaki tutumlarına ve üstbilişsel düşünme düzeylerine etkisi. 21.
Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 5(13), 133-159.
Öztürk, B. (1995). Genel öğrenme stratejilerinin öğrenciler tarafından kullanılma
durumları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Ankara.
TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu (2016). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım
araştırması. 20 Şubat 2018 tarihinde
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6308 adresinden erişildi.
Türk Medeni Kanunu, (2001). 12 Nisan 2018 tarihinde
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf adresinden
erişildi.
181
ELEKTRONİK İŞLETME VE
BİLGİ SİSTEMLERİ
• Ticaret Döngüsü ve Tedarik

Zinciri Yönetimi (SCM) E‐TİCARET
İÇİNDEKİLER
• Tedarik Zinciri Yönetiminin

İşletmeye Yararları Doç. Dr.
• Müsteri İlişkileri Yönetimi
Mehmet Sinan
• Müşteri İlişkileri Yönetimi
Süreci BAŞAR
• Elektronik Müşteri İlişkileri
Yönemi (E‐CRM)
• E‐CRM araçları
• Kurumsal Kaynak Planlaması
(ERP)

•E-‐ işletme yönetim sistemlerini
HEDEFLER
tanıyabilecek,
•Tedarik zincirinin işletmeye
sağladığı rekabet gücünü
anlayabilecek,
•Müşteri ilişkilerinin günümüz
piyasalarında nasıl uygulandığını
ve neden önemli olduğunu
kavrayabilecek,
•Kurumsal kaynak planlaması
hakkında bilgi sahibi ÜNİTE
10
olabileceksiniz.
Elektronik İşletme ve Bilgi Sistemleri
ELEKTRONİK
Bilgi Sistemleri
İŞLETME
Tedarik Zinciri
Tedarik Zinciri
Yönetim Sistemi
Müşteri İlişkileri
Yönetim Sistemi
E - Müşteri İlişkileri
Yönetim Sistemi
Kurumsal Yönetim Kurumsal Kaynak

Planlaması
183
GİRİŞ
İlk çağlarda basit takas işlemi ile başlayan ticari faaliyet, insanlığın sosyal,
ekonomik ve teknolojik gelişim sürecine paralel olarak gelişmiş, günümüzdeki
entegre sistemler ve karmaşık ilişkiler bütününe ulaşılmıştır. Bilgi ve iletişim
çağının ticaret şekli olan elektronik ticaret, ne kadar iyi organize olsalar da,
firmaların tek başlarına piyasada var olmalarını zorlaştırmış, çalışanlarıyla,
müşterileriyle, iş yaptığı firmalarla, hatta rakip firmalarla sürekli ilişki ve iletişim
hâlinde olmayı zorunlu kılmıştır. Gitgide karmaşıklaşan bilgi yoğun iş süreçleri ve
ilişkiler de geleneksel yöntemlerle yönetilemez hâle gelmiş, yeni yönetim
sistemleri ile bilgisayar ve ağ tabanlı bilgi sistemleri birlikte kullanılmaya
başlanmıştır. Elektronikleşen ticaret ve dijitalleşen işletmeler çerçevesinde sürekli
artan ve değişim gösteren bilgi ihtiyacı da yeni bilgi sistemlerinin ortaya
çıkmasında önemli bir etken olmuştur. Bu sistemlerin en önemlilerinden biri ham
maddenin ilk tedarikçisinden başlayıp nihai tüketiciye kadar her aşamayı bir
sonraki aşamanın tedarikçisi olarak kabul eden tedarik zinciri anlayışı ve bu
anlayışla ortaya çıkan tedarik zinciri yönetim sistemidir. Bir diğer yönetim
yaklaşımı olan müşteri ilişkileri yönetiminde ise tedarik zinciri anlayışı tersine
uygulanmakta ve her aşama bir önceki aşamanın müşterisi olarak kabul
edilmektedir. Müşteri ilişkileri yönetiminin uygulanması için gerekli tüm bilgilerin
toplanması, depolanması, analiz edilmesi, raporlanması gibi işlemler günümüzde
dijital ortamda ve bilgisayarlar yardımıyla yapılmaktadır. Bu nedenle bilgisayar ve
ağ destekli müşteri ilişkileri yönetim sistemlerine E-CRM adı verilmektedir.
TİCARET DÖNGÜSÜ VE TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ

Ürün takası ile başlayıp elektronik ticarete kadar gelen ticaret döngüsü
tarihî gelişimini üç temel aşama ile özetlemek mümkündür:
Geleneksel Ticaret (Mal alım ve satımına dayalı ticaret): Ticaret döngüsü, para-mal-
para seklinde oluşmuştur. Başlangıçta altın vb. değerli metaller kullanılırken
zamanla para veya benzeri ödeme araçları geliştirilmiştir.
Ticaret döngüsü
Sanayileşme (Üretime dayalı büyük ölçekli ticaret): Sanayi Devrimi ve
tarihi gelişimi üç
temel aşamadan makineleşmenin sonucunda, ticaret döngüsünün temelini oluşturan mal akımı,
oluşur: genellikle belirli bir üretim sürecinin sonunda ortaya çıkmış ve işletmelerde ticaret
Geleneksel döngüsü para-üretim girdileri‐üretim‐sürüm‐para seklini alarak üretimi kapsayan
ticaret bir yapıya dönüşmüştür. Üretimin pazara hâkim olduğu dönemlerde geçerli olan
Sanayileşme Bu döngü içerisinde fiyatların temel belirleyicisi üretim maliyetleridir.
Elektronikleşme
Elektronikleşme (rekabete dayalı teknoloji kullanımı, iş birliği ve ihtisaslaşma):
Teknolojik gelişmeler ve artan rekabet, piyasalarda iki yeni yaklaşımın ortaya
çıkmasına neden olmuştur:
• Tüketici ihtiyaçlarına göre üretim
• Müşteri odaklı pazarlama ve satış
184
Bu yaklaşımlar sonucunda fiyatın belirleyicileri de değişmiş, maliyete bağlı fiyat

yerine pazar koşulları (piyasa talebi) ve müşterinin kalite talepleri ile oluşan piyasa
fiyatı kullanılmış ve bu durum fiyatların maliyetleri belirlemesi ile sonuçlanmıştır.
Elektronikleşen dünyada ticaret döngüsünde de önemli değişiklikler olmuştur.
Değişimin en köklü yaşandığı alanlar şunlardır:
• Bilgi başlı başına bir üretim girdisi ve maliyet kalemi olmuş, yönetim aracı
olmanın ötesinde yönetilmesi gereken bir işletme varlığı hâline gelmiştir.
• Üretimin yanı sıra ham madde dışındaki bazı girdilerin (yarı mamul, parça
vb.) üretilmesi yerine satın alınması yaklaşımı yaygın olarak
uygulanmaktadır. İşletme yönetimi için üretmek ya da satın almak tercihi
stratejik bir karar hâline gelmiştir.
• Yüksek maliyetli stoklar yerine etkin lojistik ve dağıtım faaliyetlerini
kapsayan bir yapı tercih edilmektedir.
• İşletme içerisinde normal olarak yapılması gereken işlerin bir kısmı başka
işletmelere yaptırılmaya başlanmış dış kaynak kullanımı olarak adlandırılan
bu yapı tedarik zinciri kavramının ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır.
Tedarik zincirinin yönetimi (Supply Chain Management-SCM) ise, ham
maddenin sisteme girip son kullanıcıya teslim edilmesine kadar gerçekleşen
zincirdeki hem yukarı (upstream, girdi sağlayanlar) hem de aşağı doğru
(downstream, dağıtım ve pazarlama sonrası hizmetler) tüm malzeme, fon ve bilgi
akışlarının kontrol ve koordinasyonunu kapsayan bir faaliyettir.
Tedarik Zinciri Yönetimi’nin temel amaçları şu şekilde ifade edilebilir:
• Müşteri tatminini artırmak,
• Çevrim zamanını azaltmak,
• Stok ve stokla ilgili maliyetlerin azaltılmasını sağlamak,
• Ürün hatalarını azaltmak,
• Faaliyet maliyetini azaltmak.
Tedarik zinciri yönetimi ile ilgili tanımlamalar incelendiğinde üç temel
yönetim faaliyetinin tüm tanımlarda yer aldığı görülür. Bunlar, süreçlerin
yönetilmesi, zincir boyunca gerçekleşen akışlar, tedarik ve dağıtım ağı
faaliyetleridir.
Tedarik zinciri
yönetimi iş Süreç Yönetimi: İşletme sınırları içinde ya da dışında işletme değer ağını oluşturan
süreçlerinin, tüm birimlerin koordinasyonunu ve faaliyetlerinin işletme amaçları doğrultusunda
materyal, nakit ve yönetimini ifade eder. Literatürde tedarik zinciri yönetimini oluşturan süreçlerin
bilgi akışlarının ve geniş biçimde tanımına her yerde rastlamak mümkün olmasa da Global Tedarik
dağıtım ağının birlikte Zinciri Forumu (The Global Supply Chain Forum) üyelerinin tanımladığı sekiz süreç
yönetimini kapsar. genel kabul görmüştür:
• Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer Relationship Management)
• Müşteri Hizmet Yönetimi (Customer Service Management)
• Talep Yönetimi (Demand Management)
• Sipariş İşleme (Order Fulfillment)
• İmalat Akış Yönetimi (Manufacturing Flow Management)
185
• Satın Alma (Procurement)

• Ürün Geliştirme ve Ticarileştirme (Product Development and
Commercialization)
• İadeler (Returns)
Akışlar: Müşterinin istediği kalite fiyat ve miktarda ürünün istenen zamanda ve
yerde etkin ve etkili olarak sunulması için malzeme, bilgi, ürün ve paranın entegre
yönetimi gereklidir. Tedarik zinciri yönetiminde birlikte yönetilmesi gereken üç
akıştan söz edilebilir:
• Malzeme akışı
• Nakit akışı
• Bilgi akışı
Ham madde, bileşenler ve nihai ürünlerin üretimi ve taşınması malzeme
akışı içinde yer alır. Ayrıca, her bir faaliyet, ilgili şirketler için zorunlu olan bilgiyle
ilişkilidir. Fiziksel akış çoğunlukla aşağı yönlüdür, mali akış ise satın alandan
tedarikçilere doğru yukarı yönde ilerler. Bilgi akışı, her iki yönde de gerçekleşir.
Örneğin bir sipariş ya da talep tahmin verisi üretimi planlamak ve gerekli satın
almaları gerçekleştirmek amacıyla aşağı doğru paylaşılırken stok durumu ile ilgili
bilgiler yukarı doğru iletilir. İş birliği perspektifine göre, tüm ortakları tatmin eden
bir işlem yürütmek ve sonuçta müşteri tatminini sağlamak amacıyla, değeri zincir
boyunca bu üç akışı doğru şekilde yönetmek esastır.
Şekil10. 1: Tedarik zincirinde akışlar (http://www.clermiston.com.au)
Tedarik ve Dağıtım Ağı: Tedarik zincirinde ham madde, malzeme, yarı mamul,
parça, mamul vb. materyaller sürekli hareket hâlindedir. Bu hareketliliği kontrol
etmek ve materyallerin doğru yere doğru zamanda, doğru miktarda ulaşmasını
sağlamak için iyi planlanmış bir lojistik sisteminin kurulması ve yönetilmesi gerekir.
Tedarik ve dağıtım ağı ne kadar sorunsuz çalışırsa gecikmeler, fazla stoklar,
üretimin aksaması ya da durması, müşteri ve prestij kaybı gibi riskler o ölçüde
azalacak ve işletme bu risklerle ilgili maliyetlerden kurtulacaktır.
186
Tedarik Zinciri Yönetimi’nin İşletmeye Yararları

Tedarik Zinciri Yönetimi’nin işletmeler arası iş birliği sonucunda sağladığı
bilgi paylaşımlarının da yardımı ile işletmeye birçok yarar sağlar. Bu yararların
önemlileri şunlardır:
• Elle yapılan işlerin, tekrarların ve bürokrasinin azalması.
Tedarik zinciri,
• Teslimat performansının iyileşmesi
işletmeler arası işbirliği
sonucunda sağladığı • Çalışan memnuniyeti ve verimliliğinin artması
bilgi paylaşımlarının da • Stokların azalması
yardımı ile işletmeye • Çevrim süresinin kısalması
birçok yarar sağlar.
• Satış tahminlerinin doğruluğunun artması
• Verimliliğin artması
• Maliyetlerin azalması
• Kapasite gerçekleşme oranının artması
• Müşteri memnuniyetinin artması
• İletişim hız ve kalitesinin artması.
• Tedarikçi ve dağıtıcılarla ilişkilerin güçlenmesi
• Yeni ürün geliştirme süreçlerinin kolaylaşması
• Düzenli nakit akışı
MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ

Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer Relationship Management-CRM),
müşterilerle olan süreçleri etkin ve koordineli bir şekilde yönetmek, yani mevcut
müşterileri kaybetmemek ve yeni müşteriler kazanmaktır.
Müşteri İlişkileri Müşteri ilişkilerinin gelişmesinde bilgi teknolojilerinin rolü büyüktür. Ancak
Yönetimi’nin temel müşteri ilişkilerinin başlı başına bir yönetim alanı olması sadece bilgi kullanımı ile
amacı, mevcut açıklanamaz. Bu durumda diğer teknolojik gelişmelerin de önemli etkisi vardır.
müşterileri Teknolojinin müşterilerin firma ya da markalara bağlılığını azaltan, firmaların
kaybetmemek ve yeni müşteriyi elde tutmalarını güçleştiren üç önemli etkisi vardır:
müşteriler
• Üretim maliyetlerinin düşmesi
kazanmaktır.
• Mal ve hizmetlerin taklit edilmesinin kolaylaşması
• Taşıma maliyetlerinin düşmesi
Rekabetin küresel boyuta taşınması ile satılan malın fiyatı ve kalitesi dışında
yeni rekabet araçları ön plana çıkmıştır. Bu araçların en önemlileri satış sonrası
hizmetler ve müşteri ilişkileridir.
Günümüzde müşteriler ile sürekli ve düzenli ilişkiler kurabilmek, bu ilişkileri
yönetebilmek ve bu sayede stratejik üstünlük elde edebilmek için işletmelerin
daha çok nedeni ve daha güçlü araçları vardır. İşletme için müşteri ilişkilerinin
önemi üç kavramla açıklanabilir: müşteri payı, müşteri memnuniyeti ve müşteri
sadakati.
Geleneksel rekabet kuralları açısından bakıldığında firmaların pazardaki
toplam talepten pay almak için mücadele ettikleri görülür.
187
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin her alanda olduğu gibi rekabeti de

elektronikleştirmesi bu anlayışın değişmesine ve firmaların piyasa talebi yerine
talebin kaynağı olan müşterilere odaklanmasına neden olmuştur. Kitlesel iletişimin
hem yaygınlaşması, hem de ucuzlaması kitlesel pazarlamayı kolaylaştırsa da
müşteri talebinin değişkenliği bu metodun etkinliğini azaltmış, mevcut müşteriyi
elde tutmak daha kolay ve daha ucuz bir yol hâline gelmiştir. Bu nedenle firmalar
müşteri sadakati üzerinde odaklanmış ve müşteri memnuniyeti pazarlama
çalışmalarının en önemli amacı hâline gelmiştir. Firmanın müşterilerini tanıması,
ilişki kurulan her alanda müşteriyi daha iyi algılaması ve kendisini müşteri
beklentileri çerçevesinde yönlendirmesi sağlam ve kararlı bir müşteri ilişkileri
yönetimi ile mümkündür. Literatürde müşteri ilişkileri yönetimine ait birçok tanım
bulmak mümkündür. Tek bir tanım yapmak yerine müşteri ilişkilerini farklı bakış
açıları ile açıklayan bu tanımlardan bazılarına göz atmak daha yararlı olabilir.
Müşteri ilişkileri yönetimine ait tanımlardan bazıları şunlardır:
• CRM, müşteri ilişkilerini yönetmek için kullanılan metodoloji ve ürünlerin
genelini içermektedir.
• CRM, müşteri temas noktalarının entegrasyonu ve iyileştirilmesidir.
• CRM, müşteriyi tasarım noktasına (merkeze) yerleştiren ve müşteri ile
yakın ilişki kuran bir yönetim felsefesidir.
• CRM, satış, pazarlama ve servis süreçlerini daha etkin hâle getirmek için
geliştirilmiş işleme stratejisi ve kültürüdür.
• CRM, müşteri bilgilerini kullanarak müşteri sadakatini ve sonuçta müşteri
değerini artırma bilimidir.
• CRM, iş ve enformasyon akışlarının öncelikle müşteri ihtiyaçları, ikincil
olarak ise şirket ihtiyaçlarına göre tasarlanmasıdır.
• CRM, kurumdaki müşteri ile ilgili her türlü bilgiyi tek bir enformasyon
sistemine bağlamak ve bunu müşteri temas noktasına odaklamaktır.
• CRM, müşteriyi tanımak, müşteri ihtiyaçlarını anlamak, ona uygun
hizmetler ve ürünler geliştirmektir.
Yönetiminin
operasyonel ve bilgi
tabanlı olmak üzere
iki yönü vardır.
Şekil10. 2: Müşteri İlişkileri Yönetimi’nin amaçları (www.uysaldogan.com.tr)
188
Müşteri İlişkileri Yönetimi, müşterilerle ilişkilerin geliştirilmesi ve

sürdürülmesini amaçlayan bir yapıdır. Bu yapının hem operasyonel hem bilgi
tabanlı olmak üzere iki yönü vardır. Operasyonel yönü ile pazarlama, satış gücü
otomasyonu, müşteri hizmetleri ve servis yönetimi fonksiyonlarını yönetirken bilgi
yönetimi ile mevcut ve potansiyel müşteriler hakkında bilgi toplar, toplanan
bilgileri düzenler, saklar ve gerektiğinde karar mekanizmalarını destekleyecek veri
analizlerini yaparak raporlar üretir.
Müşteri İlişkileri Yönetim Süreci

Müşteri İlişkileri Yönetimi birbirine bağlı birçok faaliyetten meydana gelen
bir süreçtir. Yönetim süreci genel olarak dört aşamadan oluşur:
• Müşteri seçimi
• Müşteri edinme
• Müşteri koruma
• Müşteri derinleştirme
Müşteri Seçimi: Bu aşamanın temel amacı işletmeye mümkün olan en çok
kârı sağlayacak müşteri portföyünü oluşturmaktır. Öncelikle müşteriler hakkında
araştırmalar sonucu mümkün olduğunca bilgi toplamak gerekir. Toplanan bilgilerin
değerlendirilmesi sonucu müşteriler demografik özellikleri, coğrafi konumları, gelir
Müşteri seçiminin durumları, tüketim alışkanlıkları, zevkleri vb. özelliklerine göre gruplandırılmaya
temel amacı çalışılır. Hedef müşterilerin isim isim belirlenmesi genelde mümkün olmamaktadır.
işletmeye mümkün Çünkü pazarlama yöneticileri ve araştırmacılar için müşteriler anlaşılması zor, satın
olduğunca fazla kar alma davranışları karmaşık unsurlardır. Bu durumda belirli özellikleri taşıyan
sağlayacak müşteri müşterilerin bir grupta toplanması (pazar bölümlendirme) ve bu gruplardan bir ya
portföyünü da birkaçının müşteri olarak seçilmesi (hedef kitlenin belirlenmesi) en uygun
oluşturmaktır. çözüm olmaktadır. Müşteri seçiminin doğru yapılması müşteri ilişkileri yönetimi
açısından çok önemlidir. Çünkü yeni ürün geliştirme, marka oluşturma,
fiyatlandırma, kampanyalar, tutundurma ve dağıtım gibi birçok işletme faaliyeti
seçilen müşteriye göre planlanacak ve uygulanacaktır. Müşteri seçimi aşamasında
yapılması gereken işler şunlardır:
• Hedef kitlenin belirlenmesi,

• Bölümlendirme,
• Konumlandırma,
• Kampanya planları,
• Marka ve müşteri planlamaları,
• Yeni ürün tanıtımları.
Müşteri Edinme: Bu aşamada temel amaç ürün ya da hizmetin satılmasıdır.
Önceki adımda seçilen müşteri grubuna satış yapabilmek hedef müşterinin
tatminini sağlayacak fiyat, kalite ve marka özelliklerini doğru belirlemekle
mümkündür. Bu özelliklerin doğru hazırlanmasının yanında tanıtım ve pazarlama
çalışmalarının da hedef müşteriye uygun, ona ulaşacak ve satın alma kararını
vermesine yardımcı olacak şekilde uygulanması gerekir.
189
Müşteri edinme aşamasının temel faaliyetleri şunlardır:
• İhtiyaç analizleri,
• Teklif oluşturma,
• Kapanış adımları.
Müşteri Koruma: Bir müşteriye satış yapmak işletme için başarı olsa da
müşteri ilişkileri yönetiminin işletmeye katkısı bir seferlik satış ile anlaşılmaz. Amaç
aynı müşterinin tekrar tekrar satın almasını sağlamaktır. Çünkü işletmeye
rekabetçi güç kazandıran bir kere satış yapmış olmak değil müşteriyi elde
tutabilmektir. Müşteriyi elde tutmak için işletmeye karşı bağlılık hissetmesini ve
ilişkinin sürekliliğini sağlamak gerekir. Müşterinin bağlılığı memnuniyeti ile
mümkündür. Müşteri memnuniyeti ise gerek satın alma sırasında gerekse
sonrasında ihtiyaç ve beklentilerinin karşılanmasına bağlıdır. Bu aşamada
yürütülen çalışmalar:
• Sipariş yönetimi,
• Teslim,
• Taleplerin organizasyonu,
• Problem yönetimi,
• Refleks sistemi.
Müşteri Derinleştirme: Bu aşamada amaç, kazanılmış müşteride işletmeye
karşı sadakat duygusu geliştirmek ve müşterinin kârlılığını uzun vadede
korumaktır. Bunun için müşterinin artık hedef kitle içerisinde herhangi birisi olarak
Müşteri derinleştirme, değil, bir birey olarak ele alınması ve tanımlanması gerekir. Firma satış öncesinde,
işletmeye karşı satış sırasında ve sonrasında müşteri ile ilgili mümkün olan tüm bilgileri toplayarak
sadakat duygusu kaydeder ve onu bir birey olarak tanımaya çalışır. Burada sürekliliğin sağlandığı
geliştirir ve tekdüze bir ilişkiden çok sürekli yeni faydalar getiren bir ilişki hedeflenmektedir.
müşterinin karlılığını Müşterinin korunması aşamasının başarısı ona yeniden satış yapılabilmesi ile
uzun vadede korur. ölçülür. Müşteri derinleştirme ise müşterinin aynı ürüne tekrar ihtiyaç
duyduğunda yine aynı işletmeyi tercih etmesinin yanı sıra aynı müşteriye farklı
ürünler satılması (çapraz satış) ve yeni ürünlerin müşterinin gelecekte talep
edebileceği şekilde hazırlanması temel faaliyet konusudur. Müşteri derinleştirme
çalışmaları ise çapraz satış kampanyaları ve müşteri ihtiyaç analizleri yöntemleriyle
gerçekleştirilir.
Elektronik Müşteri İlişkileri Yönetimi (E-CRM)

Bir firma, müşteri memnuniyetini amaçlayan bir strateji uygulayacaksa her
müşteriyi birey olarak ele almak ve onun özel ihtiyaçlarına odaklanmak
zorundadır. Bunun için de müşteriler hakkında mümkün olduğu kadar çok ve
detaylı bilgi sahibi olmak gerekir. Müşterinin ihtiyaçları, beklentileri, tercihleri,
zevkleri, kullanım sonrası duygu ve düşünceleri öğrenilmeli ve düzenli olarak
kaydedilmelidir. Kaydedilen tüm bilgilerin her an kullanıma hazır tutulması, bu
bilgiler kullanılarak karar vermede yardımcı olacak hızlı, etkin ve doğru analizler
yapılması, değerli bilgilerin korunması, ticari sır özelliği taşıyan bilgilere yetkisiz
erişimlerin engellenmesi gibi önemli faaliyetleri yürütmek için etkili bir bilgi
yönetimine ve bilişim teknolojilerine ihtiyaç vardır.
190
Müşteri ilişkilerinin bilgi teknolojileri, özellikle de veri tabanı ve internet imkânları

kullanılarak yönetilmesi Elektronik Müşteri İlişkileri Yönetimi (Electronic Customer
Relationship Management‐ E-CRM) olarak adlandırılmaktadır.
Elektronik ortamda müşteri ilişkileri yönetimi bir uygulamadan çok karmaşık
ve yüksek teknolojiye dayalı bir süreçtir. Bu süreç yalnızca yazılım paketi satın alıp
müşteri ilişkileri yönetimi faaliyetlerini bilgisayar ortamına taşıyarak
gerçekleştirilemez. Çünkü teknoloji kullanımı E‐CRM’nin yalnızca bir bileşenidir.
Teknoloji ile birlikte insan faktörünün ve iş süreçlerinin uyumu, entegrasyonu ve
dönüşümü başarıyı belirleyecek önemli faktörlerdir. Öncelikle müşteriyi ön planda
tutan bir bakış açısı ve zihniyet değişimi gereklidir. Daha sonra etkili yönetim, bilgi
kullanımı, dönüşüm süreçleri, eğitim, otomasyon vb. faktörler müşteri ilişkilerinin
elektronik iş süreçleri ile yapılmasını sağlayabilir.
Müşteri ile ilişkiler sadece pazarlama ve satış faaliyetleri ile sınırlı
işletmenin başta kalmamalı, işletmenin tüm faaliyetleri sırasında dikkatlice takip edilmeli ve tüm
tedarik zinciri işletme süreçleri müşteri odaklı yürütülmelidir. Müşteri ilişkileri otomasyon
olmak üzere tüm sistemi ile edinilen bilgiler sistemli şekilde bir araya getirilerek sağlam bir müşteri
yönetim bilgileri veri tabanı oluşturulmalı ve bu veri tabanı sürekli olarak güncellenmelidir.
süreçlerini Bu bilgilerle müşterinin tüm istekleri ve gelecekteki olası satın alma davranışları
etkilemektedir. tahmin edilmeli, bunu sağlayacak dinamik bir müşteri ilişkileri ağı kurulmalıdır.
•Müşteri odaklılığın ulaştığı boyutu gösteren önemli bir örnek

Örnek
"Kansei Mühendisliği"dir. Bu teknik, ürün tasarımının her

aşamasında müşterilerin etkin katılımı, onların düşünceleri ve
onayına göre hareket edilmesi, yani ürün tasarımını müşteri ile
birlikte yapmak şeklinde tanımlanabilir.
Ancak elektronik müşteri ilişkileri yönetimi bilgisayar yazılımı ve veri tabanına

dayalı bir pazarlama süreci de değildir. E‐CRM faaliyetleri aynı zamanda
muhasebe, üretim ve lojistik/sevkiyat gibi işlevsel faaliyetleri de kapsamakta ve bu
anlamda işletmenin başta tedarik zinciri olmak üzere tüm yönetim süreçlerini
etkilemektedir.
Elektronik Müşteri İlişkileri Yönetiminin Araçları

Bilgi teknolojileri açısından E‐CRM’in başlıca araçları şunlardır:
• Çevrimiçi müşteri desteği
• Otomatik yanıt verme sistemi
• Çok lisanlı destek
• Arama motoru
• Sosyal medya
• Mesaj alışverişi
• E-Posta
• Web tabanlı uygulamalar (satış ve sipariş yönetimi, web kataloğu, içerik
yönetimi)
191
• Alışveriş kartı
• Veri analizi
KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI (ERP)

Kurumsal Kaynak Planlama (Enterprise Resource Planning-ERP) sistemleri,
bir işletmenin tüm iş süreçlerinin yürütülmesi sırasında toplanan ya da üretilen
tüm verilerin kayıtlarını tutan ve tüm işletme fonksiyonlarını ortak bir platformda
bütünleştiren ticari yazılım paketlerinin ortak adıdır. Bu yazılımlar sadece işletme
içinde gerçekleştirilen, faaliyetleri değil, işletmenin dış çevresindeki diğer
işletmelerle (tedarikçiler, iş ortakları, rakipler vb.) ilişkilerini de takip etmesini
sağlayarak işletmenin verimli, sürdürülebilir ve etkin bir şekilde yönetilmesine
katkıda bulunur.
Gittikçe gelişen veri toplama ve iletişim imkânları bir yandan hayatı
kolaylaştırırken öte yandan, özellikle işletmeler için, çok büyük miktarda ve
karmaşık ilişkilere sahip veriler içerisinden yararlı ve gerekli enformasyonu elde
etmeyi zorlaştırmaktadır. İşletmelerin ticari faaliyet yaparken ya da iç işleyişlerini
yürütürken bilgisayar kullanması ile başlayan süreç her geçen gün yeni ihtiyaçlar
doğurarak gelişmektedir. İlk adımda, toplanan verilerin sistemli ve güvenli olarak
depolanması ihtiyacı ile veri tabanları kullanılmaya başlanmıştır. Başlangıçta,
işletme içerisindeki her birim, topladığı verileri depolamak ve ihtiyaç duyduğunda
kolayca erişebilmek için kendi veri tabanını oluşturmaktaydı. Fonksiyonel veri
tabanı kullanımı olarak tanımlanan bu uygulama veri miktarı ve fonksiyonlar arası
veri transfer ihtiyacı arttıkça zaman ve kaynak kullanımı açısından verimsiz hâle
gelmiştir. Bu soruna bulunan çözüm bütünleşik veri tabanlarıdır. Bu uygulamada
Bütünleşik veri işletmenin tüm fonksiyonları ortak ve tek bir veri tabanını kullanmakta, böylece
tabanlarında veri tekrarı, veri uyumsuzluğu gibi olumsuzluklar yaşanmamaktaydı. İşletme ve
işletmenin tüm bilgisayar bilimleri geliştikçe bilgiyi yoğun ve aktif kullanan, birimler arasında hızlı
fonksiyonları ortak ve sürekli iletişime dayalı yeni yönetim anlayışları ortaya çıkmıştır. Muhasebe,
ve tek bir veri üretim, insan kaynakları, pazarlama, satış gibi işletme fonksiyonları farklı birimler
tabanını kullanır. tarafından yönetildiği ve her birimin yazılım tercihi farklı olabildiği için bütünleşik
veri tabanı kullanmak da artan bilgi trafiğinin getirdiği problemler karşısında
yetersiz kalmaya başlamıştır. Bu aşamada yalnızca veri tabanının değil, kurum
içerisindeki tüm bilgi sistemlerinin bütünleştirilmesi, iş süreçlerinin ve iş
ilişkilerinin bu yapı üzerinden yönetilmesi yaklaşımı ortaya çıkmıştır. Kurumsal
kaynak yönetimi adı verilen bu sistem de diğer e-ticaret ve e‐iş yönetim sistemleri
gibi yalnızca bilgi sistemi ve yazılım kullanmayı kapsamaz, işletmeyi ve ticari
faaliyetleri dönüştürücü bir etkiye sahiptir.
192
Şekil10. 3: Kurumsal kaynak yönetimi

Kurumsal Kaynak Planlama sistemlerinin tarihsel gelişimini incelemek için iş
entegrasyonu kavramlarının gelişim sürecine bakmak gerekir. ERP kavramının,
Malzeme İhtiyaç Planlama (MRP - Material Requirement Planning) ve Üretim
kaynakları Planlama (MRP II - Manufacturing Resource Planning) terimlerinden
türediği varsayılmaktadır. MRP malzeme ihtiyacını daha etkin bir biçimde
hesaplamak için geliştirilmiş bir sistemdir. Bu sistem sonradan genişletilerek satış
planlama kapasite yönetimi ve çizelgeleme gibi işlevleri de kapsayan MRP II
sistemi geliştirilmiştir. MRP II, etkin imalat planlama için bir sonraki adım olarak
ERP, işletmedeki tüm görülmekle birlikte, firmalar, kârlılık ve müşteri memnuniyeti gibi amaçların
yönetim süreçlerinin sadece üretim değil tüm işletmeyi ilgilendiren kavramlar olduğunu anlamış ve
bir arada fonksiyonel finans, satış, dağıtım ve insan kaynakları işlevlerinin de dâhil olduğu sistemlere
organizasyonunu ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır.
sağlayan bir
MRP ve MRP II sistemlerinin devamı olarak bünyesine Kapasite İhtiyaç
yazılımdır.
Planlaması (CRP: Capasity Requirement Planning), ve Dağıtım Kaynakları
Planlaması (DRP: Distribution Resource Planning) sistemlerini de katarak gelişen
ve tüm işletme kaynaklarının eklenip çıkarılabildiği modüler bir yapıdan oluşan
ERP, işletmedeki tüm yönetim süreçlerinin bir arada fonksiyonel organizasyonunu
sağlamıştır.
ERP sistemlerinin işletme için temel faydaları şunlardır:
• Maliyetleri azaltmak
• Karar alma sürecine destek olmak
• Daha güvenilir ve hızlı bilgi akışı sağlamak
• İşletme fonksiyonları arasında entegrasyonu sağlamak
• Müşteri tatminini artırmak
• İşletme içinde ve tedarik zinciri boyunca bilgilere kolayca ulaşmayı
sağlamak
• E-ticareti mümkün kılmak
193
Aşağıda yaygın olarak kullanılan ERP yazılım firmalarından bazıları

sıralanmıştır (www.biymed.com):
SAP: 1972 yılında Almanya’da kurulmuştur. Günümüzde ERP yazılımında
piyasa lideri olmaktan öte, bazı sanayilerde fiilen standart olarak kabul
edilmektedir.
ORACLE: Yaygın olarak veri tabanı çözümleri ile tanınan ORACLE'ın "Oracle
E-Business Suit" olarak tanımlanan ERP paketi de mevcuttur.
MICROSOFT: Yazılım devi Microsoft, şirket satın alma stratejisi ile son
dönemde ERP pazarında yer almış ve Microsoft Dynamics yazılımı dünya çapında
yaklaşık %5 pazar payı elde etmiştir.
CANIAS ERP (IAS: Industrial Application Software): CANIAS ERP yazılımı
bütünleşik, sektör bağımsız, farklı yapılardaki işletmelere uygun bir kurumsal
kaynak planlama çözümüdür.
IFS (Industrial and Financial Systems): İsveç kökenli bir ERP olan IFS, sahip
olduğu bileşen mimarisi sayesinde, farklı ölçekteki işletmelere kısa sürede kurulup
adım adım genişleyebilen 60’tan fazla iş uygulamasından oluşmaktadır.
ABAS: 1980 yılında Almanya’da kurulan ABAS, dünya üzerinde 2.100’ün
üzerinde müşteri ve 45.000’den fazla kullanıcıya 28 dilde ERP ve E-Business
çözümleri sunmaktadır
NETSİS: 1991 yılında Türkiye’de kurulan NETSİS, farklı sektör ve ölçekteki
işletmelere, uluslararası kriterlere uygun kurumsal iş yazılımları geliştirmektedir.
LOGO: LOGO yazılımı Türkiye’de faaliyet gösteren bağımsız bir yazılım
kuruluşudur. LOGO'nun en yaygın ve tanınan ürün ve hizmetleri KOBİ’ler için özel
olarak tasarlanmış verimlilik ve rekabetçilik çözümleridir.
UYUMSOFT: Ülkemizdeki faaliyet gösteren ERP firmalarından biri de
Uyumsoft’tur. İlk 500’de yer alan birçok firmaya çözüm sunan Uyumsoft, yurt
dışına da yazılım ihracatı yapmaktadır.
WORKCUBE: Tamamen Web tabanlı bir kurumsal yazılım olan WorkCube
kurumlara A'dan Z'ye ortak bir veri tabanı üzerinden tüm iş, iş birliği ve iletişim
faaliyetlerini yürütebilecekleri bir platform sunar.
SET YAZILIM: 1993 yılından beri, orta ve orta üzeri büyüklükteki yerel
kuruluşlar ile yabancı sermayeli kurum ve kuruluşların ERP, CRM, MRP, IFRS,
finansal yazılım ihtiyaçları konusunda faaliyet göstermekte olan bir kuruluştur.
TEKNOSOL: V-Era ERP ile ilaçtan kozmetiğe, tekstilden boya sektörüne,
ambalaj sanayisinden otomotive, cam ve porselene kadar uzanan geniş bir müşteri
portföyüne çözümler sunmaktadır.
194
• Seçtiğiniz bir alanda üretim ve satış yapan bir işletme için
Bireysel Etkinlik
tedarik zinciri oluştumaya çalışınız.
• Bunun için önce ihtiyacınız olan ham madde, yarı mamul ve
malzemeleri listeleyiniz.
• Daha sonra hedef müşterinizi tanımlayarak ürünü müşterilere
hangi kanallardan ulaştırabileceğinizi planlayınız.
195
• Gitgide karmaşıklaşan bilgi; yoğun iş süreçleri ve ilişkiler geleneksel

yöntemlerle yönetilemez hâle gelmiş, yeni yönetim sistemleri ile bilgisayar
ve ağ tabanlı bilgi sistemleri birlikte kullanılmaya başlanmıştır.
• Geleneksel ticaret önce sanayi çağının etkisi ile büyük bir değişime uğramış,
daha sonra bilgi çağının başlaması ile bilgi, başlı başına bir üretim girdisi ve
maliyet kalemi olmuş, yönetim aracı olmanın ötesinde yönetilmesi gereken
bir işletme varlığı haline gelmiştir. Bunun sonucu olarak ticaret döngüsü bilgi
Özet
tabanlı ve müşteri odaklı elektronik ticaret şeklini almıştır.
• Tedarik zinciri yönetimi ile ilgili tanımlamalar incelendiğinde üç temel
yönetim faaliyetinin tüm tanımlarda yer aldığı görülür. Bunlar, süreçlerin
yönetilmesi, zincir boyunca gerçekleşen akışlar, tedarik ve dağıtım ağı
faaliyetleridir. Tedarik zinciri içerisinde yönetilmesi gereken temel süreçler;
müşteri ilişkileri yönetimi müşteri hizmet yönetimi talep yönetimi sipariş
işleme, imalat akış yönetimi, satın alma, ürün geliştirme-ticarileştirme ve
iadelerdir
• Tedarik zinciri yönetiminde birlikte yönetilmesi gereken üç akıştan söz
edilebilir: Malzeme akışı, nakit akışı ve bilgi akışı.
• Tedarik zincirinde ham madde, malzeme, yarı mamul, parça, mamul vb.
materyaller sürekli hareket hâlindedir. Bu hareketliliği kontrol etmek ve
materyallerin doğru yere doğru zamanda, doğru miktarda ulaşmasını
sağlamak tedarik ve dağıtım ağının görevidir.
• Rekabetin küresel boyuta taşınması ile satılan malın fiyatı ve kalitesi dışında
yeni rekabet araçları ön plana çıkmıştır. Bu araçların en önemlileri satış
sonrası hizmetler ve müşteri ilişkileridir.
• Bilgi ve iletişim teknolojilerinin her alanda olduğu gibi rekabeti de
elektronikleştirmesi bu anlayışın değişmesine ve firmaların piyasa talebi
yerine talebin kaynağı olan müşterilere odaklanmasına neden olmuştur.
• Müşteri İlişkileri Yönetimi, müşterilerle ilişkilerin geliştirilmesi ve
sürdürülmesini amaçlayan bir yapıdır. Bu yapının hem operasyonel hem bilgi
tabanlı olmak üzere iki yönü vardır. Operasyonel yönü ile pazarlama, satış
gücü otomasyonu, müşteri hizmetleri ve servis yönetimi fonksiyonlarını
yönetirken bilgi yönetimi ile mevcut ve potansiyel müşteriler hakkında bilgi
toplar, toplanan bilgileri düzenler, saklar ve gerektiğinde karar
mekanizmalarını destekleyecek veri analizlerini yaparak raporlar üretir.
• Müşteri ilişkileri yönetim süreci genel olarak dört aşamadan oluşur: müşteri
seçimi, müşteri edinme, müşteri koruma ve müşteri derinleştirme.
• Müşteri seçimi aşamasının temel amacı işletmeye mümkün olan en çok kârı
sağlayacak müşteri portföyünü oluşturmaktır. Müşteri edinme ürün ya da
hizmetin satılma aşamasıdır. Önceki adımda seçilen müşteri grubuna satış
yapabilmek hedef müşterinin tatminini sağlayacak fiyat, kalite ve marka
özelliklerini doğru belirlemekle mümkündür. Müşteri Koruma aşamasında
aynı müşterinin tekrar tekrar satın almasını sağlamak için çalışılır. Müşteriyi
elde tutmak için işletmeye karşı bağlılık hissetmesini ve ilişkinin sürekliliğini
sağlamak gerekir. Müşteri Derinleştirme aşamasında ise, amaç kazanılmış
müşteride işletmeye karşı sadakat duygusu geliştirmek ve müşterinin
kârlılığını uzun vadede korumaktır.
• Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) sistemleri, bir işletmenin tüm iş
süreçlerinin yürütülmesi sırasında toplanan ya da üretilen tüm verilerin
kayıtlarını tutan ve tüm işletme fonksiyonlarını ortak bir platformda
bütünleştiren ticari yazılım paketlerinin ortak adıdır.
196
1. Aşağıdakilerden hangisi Tedarik Zinciri Yönetimi’nin temel amaçları
a) Müşteri tatminini artırmak
b) Çevrim zamanını azaltmak
c) Stok miktarını artırmak
d) Ürün hatalarını azaltmak
e) Faaliyet maliyetini azaltmak
“Tedarik Zinciri Yönetimi’nde (SCM), işletme sınırları içinde ya da dışında

işletme değer ağını oluşturan tüm birimlerin koordinasyonunu ve
faaliyetlerinin işletme amaçları doğrultusunda yönetimine
............................................ denir.”
2. Cümlede boş bırakılan yere getirilebilecek en uygun ifade aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Süreç Yönetimi
b) Malzeme akışı yönetimi
c) Bilgi akışı yönetimi
d) Nakit akışı yönetimi
e) Dağıtım akışı yönetimi
“Müşteri İlişkileri Yönetimi’nin ........................................ aşamasında

amaç, kazanılmış müşteride işletmeye karşı sadakat duygusu geliştirmek
ve müşterinin kârlılığını uzun vadede korumaktır.”
3. Cümlesinde boş bırakılan yere getirilebilecek en uygun ifade hangisidir?
a) Müşteri seçimi
b) Müşteri derinleştirme
c) Müşteri takibi
d) Müşteri edinme
e) Müşteri artırma
I. Arama Motoru
II. Sosyal Medya
III. Mesaj Alışverişi
IV. Veri Analizi
4. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri bilgi teknolojileri açısından E-
CRM’in araçlarındandır?
a) Yalnız I
b) Yalnız III
c) I, II ve III
d) I, III ve IV
e) I, II, III ve IV
197
5. Aşağıdakilerden hangisi Müşteri İlişkileri Yönetimi’nin müşteri seçimi

aşamasında yapılması gerekenlerden biri değildir?
a) Bölümlendirme
b) Konumlandırma
c) Kampanya planları
d) Taleplerin organizasyonu
e) Yeni ürün tanıtımları
6. Aşağıdakilerden hangisi Müşteri İlişkileri Yönetimi’nin “müşteri koruma”

aşamasında yürütülen çalışmalardan biri değildir?
a) Sipariş yönetimi
b) Teslim
c) Hedef müşterilerin isimlerinin belirlenmesi
d) Taleplerin organizasyonu
e) Problem yönetimi
7. Aşağıdakilerden hangisi Müşteri İlişkileri Yönetimi’ni (CRM) tanımlayan bir

ifade değildir?
a) İş ve enformasyon akışlarının öncelikle müşteri ihtiyaçları, daha
sonra ise şirket ihtiyaçlarına göre tasarlanmasıdır.
b) Satıcıyı merkeze alan bir yönetim felsefesidir.
c) Kurumdaki müşteri ile ilgili her türlü bilgiyi tek bir enformasyon
sistemine bağlamak ve bunu müşteri temas noktasına odaklamaktır.
d) Satış, pazarlama ve servis süreçlerini daha etkin hâle getirmek için
geliştirilmiş işleme stratejisi ve kültürüdür.
e) Müşteri bilgilerini kullanarak müşteri sadakatini ve sonuçta müşteri
değerini artırma bilimidir.
8. Aşağıdakilerden hangisi ERP sistemlerinin işletme için faydaları arasında

bulunmaz?
a) Maliyetleri azaltmak
b) Karar alma sürecine destek olmak
c) Müşteriler arasındaki etkileşimi artırmak
d) Müşteri tatminini artırmak
e) E-ticareti mümkün kılmak
198
I. SAP
II. ORACLE
III. SQL SERVER
IV.NETSİS
V. LOGO
9. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri yaygın Kurumsal Kaynak Planlama
(ERP) yazılım firmalarındandır?
a) I ve V
b) I, II ve IV
c) I, III ve V
d) I, II, IV ve V
e) I, II, III ve IV
10. Kurumsal Kaynak Planlaması aşağıdaki uygulamalardan hangisini içine

almaz?
a) Lojistik uygulamalar
b) Müşteri ilişkileri uygulamaları
c) Üretim uygulamaları
d) İnsan kaynakları uygulamaları
e) Stok uygulamaları
Cevap Anahtarı
1.c,2.a,3.e,4.b,5.d,6.c,7.b,8.c,9.d,10.b
199
Çetin, Ö. (2010). Televizyon alışkanlıklarımız IPTV ile değişecek. 20 Ocak 2018
tarihinde www.hurriyet.com.tr adresinden erişildi.
Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi (19. baskı). Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Özer, B. (2004). Öğretmenin yeni görevi: Öğrenmeyi öğretme. N. Sandıkcı ve P.
Can (Ed.), Öğrenmeyi öğretme etkinlikleri diyaloglar, sunumlar, atölyeler
içinde (s. 196-203). Ankara: Türkiye Zeka Vakfı Yayınları.
Özkaya, A., Aydoğdu, M., & Çağıran, İ. (2016). Üstbilişsel ve internet tabanlı
üstbilişsel öğretim yöntemlerinin öğrencilerin hücre bölünmesi ve kalıtım
konusundaki tutumlarına ve üstbilişsel düşünme düzeylerine etkisi. 21.
Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 5(13), 133-159.
Öztürk, B. (1995). Genel öğrenme stratejilerinin öğrenciler tarafından kullanılma
durumları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Ankara.
TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu (2016). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım
araştırması. 20 Şubat 2018 tarihinde
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6308 adresinden erişildi.
Türk Medeni Kanunu, (2001). 12 Nisan 2018 tarihinde
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf adresinden
erişildi.
200
ELEKTRONİK TİCARET VE
PAZARLAMA
• Pazarlamanın Tanımı
• Pazarlamanın Amaçları E‐TİCARET
İÇİNDEKİLER
• Pazarlama Çevresi
• Pazarlama Karması Doç. Dr. M. Sinan
• Mikro Çevre Faktörleri
• Makro Çevre Faktörleri BAŞAR
• Elektronik Pazarlama
• Elektronik Pazarlamanın Tarihi
• Viral Pazarlama

•Pazarlamanın tanımını ve işletme
içerisindeki konumunu
HEDEFLER
açıklayabilecek,
•Pazarlama fonksiyonunun
hedeflerini ve bu hedeflere
ulaşmak için kullanılan araçları
anlayabilecek,
•İşletmenin pazarlama çevresini ve
pazarlamayı etkileyen faktörleri
sınıflandırabilecek,
•Elektronik pazarlama hakkında
bilgi sahibi olabileceksiniz.
ÜNİTE
11
Elektronik Ticaret ve Pazarlama
ELEKTRONİK
PAZARLAMA
Veri tabanı pazarlama
PAZARLAMA E-posta pazarlama
Web pazarlama
Sosyal medya pazarlama
......
BİLİŞİM
TEKNOLOJİLERİ
Bilgisayar VİRAL
İnternet PAZARLAMA
Mobil Uygulamalar (virüsle/virütik
Sosyal Medya
E-Posta pazarlama)
Veri tabanları
…….
202
GİRİŞ
Bilgisayarda hazırlanan bordrolarla başlayan işletme faaliyetlerinde
bilgisayar ve bilgi teknolojileri kullanımı, bilgisayarlı muhasebe programları, veri
tabanları ve intranetler gibi önemli aşamalardan geçerek kurumsal yazılımlar
yardımı ile yönetilen ve interneti tüm süreçlerinde aktif olarak kullanmayı
hedefleyen elektronik işletmeleri netice vermiştir. İşletmenin elektronik işletme
haline gelmesinin iki önemli boyutu vardır; iş süreçlerinin elektronikleşmesi
işletme faaliyetleri ile ilişkili boyutu oluştururken yönetim süreçlerinin
elektronikleşmesi tüm işletme fonksiyonlarının elektronik olarak yönetimini ifade
eder. Herhangi bir iş süreci kısmen ya da tamamen bilgisayarlar tarafından
gerçekleştirilebilir. İşin ne kadarının bilgisayarlar tarafından yapılacağı konusunda
temel belirleyici, işin uygunluğudur. Yönetim süreçlerinde ise bilgi sistemleri
düzenleyici ve destekleyici görev üstlenir. Düzenleyici rol işletmenin organizasyon
yapısının bilgi sistemi ile uyumlu çalışabilecek şekilde ayarlanmasını, destekleyici
rol ise yöneticiler başta olmak üzere her seviyede iş görenin ihtiyaç duyduğu
bilgiye erişiminin sağlanmasını ifade eder.
Böyle bir işletmeye dışarıdan bakıldığında elektronik ortamda yürüttüğü
birçok faaliyet görülmeyebilir. E-ticaret yapan bir işletmenin tüm süreçlerinde
bilişim teknolojileri etkin kullanılsa da bu durumun işletme dışından
gözlemlenebildiği en önemli işletme fonksiyonları pazarlama ve satıştır. Çünkü bu
fonksiyonlar bir işletmenin her zaman ilk göze çarpan özellikleridir. Özellikle
müşteri bakış açısından, elektronik ticaret denildiğinde ilk akla gelen tanımlama,
işletmenin satış, reklam, tanıtım gibi faaliyetlerini internet üzerinden yapması
olmaktadır.
PAZARLAMANIN TANIMI
Pazarlama, işletme bilimleri içerisinde çok farklı boyutlarda ele alınmış bir
kavramdır. En dar kapsamlı bakış açısı ile pazarlamayı üretilmiş bir ürünün
satılması için sergilenen çabalar olarak görebiliriz. Kapsamı genişlettikçe karşımıza
Pazarlama;
müşteriler, perakendeciler, bayiler ve dağıtıcılar ile birlikte yürütülen etkileşimli
ürünlerin,
bir faaliyet ağı çıkacaktır. En geniş tanımlamada ise tüm işletme faaliyetlerini
hizmetlerin ve
doğrudan etkileyen bir işletme fonksiyonu ile karşılaşırız. Bu kadar çok yönlü ve
düşüncelerin
çok boyutlu bir olguyu bir cümle ile ve tümüyle tanımlamak elbette zordur ve
yaratılmasını,
birbirinden farklı birçok tanımın ortaya çıkması mümkündür. Pazarlamaya ilişkin
fiyatlandırılmasını,
olarak en yaygın kullanılan tanım Amerikan Pazarlama Derneği’nin yapmış olduğu
dağıtımını ve satış
tanımdır. Bu tanıma göre pazarlama, kişilerin ve örgütlerin amaçlarına uygun
çabalarını planlama
şekilde değişimi sağlamak üzere, ürünlerin, hizmetlerin ve düşüncelerin
ve uygulama
yaratılmasını, fiyatlandırılmasını, dağıtımını ve satış çabalarını planlama ve
sürecidir.
uygulama sürecidir.
Pazarlama tanımları incelendiğinde dikkati çeken önemli noktalar şunlardır:
• Pazarlama tek bir faaliyet değil, birçok faaliyetten oluşan bir sistemdir.
• Pazarlama faaliyetleri insanlar ve organizasyonlar tarafından yürütülür.
• Pazarlama faaliyetleri planlanmalı, yönetilmeli ve denetlenmelidir.
203
• Pazarlama, insanların ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılar ve onların

tatminini amaçlar.
• Pazarlama dinamik bir süreçtir, değişimi kolaylaştıran ve gerçekleştiren
faaliyetleri kapsar.
• Ürünler, hizmetler, düşünceler, örgütler ve kişiler pazarlamaya konu
olabilir.
• Pazarlama bir mübadele/değişim sürecidir.
• Pazarlama sadece kâr amaçlı işletmelere has bir faaliyet değildir.
PAZARLAMANIN AMAÇLARI
“Pazarlama faaliyetlerinin amacı nedir?” sorusu üzerinden araştırma
yapılırsa, geniş ya da dar çerçevede tüm tanımların işaret ettiği amaçlar içerisinde
ön plana çıkanlar şunlardır:
• Alım satım işlemlerini gerçekleştirmek
• Müşteri tatminini sağlamak
• Müşteri sadakatini sağlamak
• İşletme kârlılığını sağlamak
• Pazar fırsatlarını değerlendirmek
• Rakiplere üstünlük sağlamak
• Kaynakların rasyonel kullanımını sağlamak
• Hedef pazarı doğru seçmek
• Kurumun hedef pazardaki payını artırmak
• Yeni ürün geliştirmede doğru tercihler yapılmasını sağlamak
• Pazardaki değişimleri takip ederek konumunu korumak ve iyileştirmek için
gerektiğinde işletmeyi dönüştürmek.
Bu amaçların belirlenmesi bir anda gerçekleşmemiş, tarih boyunca
pazarlama anlayışı ve metotları önemli değişimlere uğrayarak günümüzdeki şeklini
almıştır. Pazarlamanın tarihine bakıldığında dört temel dönem ve bu dönemlerde
hâkim olmuş dört temel anlayış görülür: üretim yaklaşımı, ürün yaklaşımı, satış
Pazarlamanın tarihine yaklaşımı ve pazarlama yaklaşımı.
bakıldığında dört
temel anlayış görülür: Pazarlamanın araçları ve metotları gibi amaçları da her dönemde hâkim
üretim yaklaşımı, olan anlayışın karakteristiklerine göre değişim göstermiştir. 1930’lara kadar olan
ürün yaklaşımı, dönemde tüketicilerin pazarda bulabildikleri ürünler arasında bütçelerine göre
satış yaklaşımı, seçim yaptıkları varsayıldığından pazarlamanın amacı üretimin iyileştirilmesi ve
pazarlama dağıtım kanalları çalıştırılarak ürünlerin pazara ulaştırılmasıydı. İkinci dönemde
yaklaşımı. tüketicilerin seçim yaparken ürünün kalite ve performans özelliklerini göz önüne
aldığı düşüncesi ile pazarlamanın amacı ürünün kalitesini artırma ve sürekli
iyileştirme olarak değişmiştir. Üçüncü dönemde ise ürünün ne olduğu, faydası,
kalitesi hatta gerekli olup olmadığı bile önemsenmemiştir. Bu dönemin pazarlama
anlayışında hedef, ne olursa olsun ürünü satmaktır ve “sat sat sat” şeklinde ifade
edilmiştir. İlk üç dönem piyasalarda talep fazlasının olduğu dönemlerdir.
1960’lardan sonra bu denge değişmiş, arz talepten fazla olunca müşterilerin
tercihleri pazarlamanın, hatta tüm işletme faaliyetlerinin merkezi hâline gelmiştir.
204
Tüketici yaklaşımı olarak da bilinen bu dönemde pazarlamanın işletme faaliyetleri

içindeki nispi önemi artmış, pazarlamanın amaçları da üretim, dağıtım ve satış gibi
kısa vadeli performansların ötesine geçerek müşteri memnuniyeti ve müşteri
sadakati gibi uzun vadeli hedeflere dönüşmüştür. Müşteri odaklı pazarlama
anlayışı günümüze kadar devam etse de sosyal pazarlama, ilişkisel pazarlama gibi
farklı yaklaşımlar da ortaya çıkmıştır.
PAZARLAMA ÇEVRESİ
Pazarlama faaliyeti dinamik bir süreçtir ve bu sürecin yönetilebilmesi için
planlama, yürütme ve kontrol aşamalarında işletme içi ve işletme dışı etkenlerin
mutlaka hesaba katılması gerekir. İşletme dışı etkenleri de uzaklık değişkenine
göre mikro ve makro çevre olarak iki sınıfa ayırabiliriz. Pazarlamayı etkileyen
işletme içi değişkenler pazarlama karması olarak bilinir. Mikro çevre, pazarlama
faaliyeti sırasında doğrudan ilişki kurulan birimleri ifade eder. Makro çevre ise
işletmeyi hem sektörel hem ulusal hem de uluslararası boyutta etkileyen global
faktörlerdir. Bir başka deyişle mikro çevre ile karşılıklı etkileşim gerçekleşirken
makro çevreden tek taraflı bir etki söz konusudur.
Pazarlama Karması
Pazarlama faaliyetleri planlanırken ve yürütülürken öncelikle karar verilmesi
gereken değişkenlere pazarlama karması adı verilir. Pazarlama karması için dörtlü
ve yedili olmak üzere iki sınıflandırma yapılmıştır. Philip Kotler tarafından yapılan
Pazarlama ve 4P adı verilen sınıflandırma; ürün (product), fiyat (price), dağıtım (place) ve
karması 4P’den
tutundurma (promotion)’dan oluşur. 7P sınıflandırmasında ise 4P’ye ek olarak
oluşur:
• ürün (product), insan (people), süreç (process) ve fiziksel kanıt (physical evidence) yer almaktadır.
• fiyat (price), Pazarlama faaliyeti müşterinin istek ve beklentilerine uygun ürün ya da
• dağıtım (place) hizmet sunmakla başlar. Pazarlama karmasının bir değişkeni olarak ürün, tasarım
• tutundurma ve üretim süreçlerinin pazarlama faaliyetinin bir parçası olarak uygun nitelik ve
(promotion) kalitede mal ya da hizmet ortaya koymayı ifade eder. Ürün ortaya konduktan
sonra müşterinin kolayca erişebileceği bir konumda bulunması ve bunu sağlayacak
dağıtım mekanizmasının kurulması gerekir. Daha sonra ürünün müşteri tarafından
tanınması ve müşteride satın alma isteğinin oluşturulması gerekir. Tutundurma
olarak isimlendirilen bu faaliyetler reklam, tanıtım ve halkla ilişkiler gibi faaliyetleri
kapsar. 4P sınıflandırmasında son olarak ürün için hem işletmenin hem müşterinin
kabul edebileceği bir değer belirlenmesi gerekir. Fiyatlandırma yalnızca çok ucuza
satma olarak algılanmamalı, ürünün kârlılığını, tercih edilirliğini ve prestijini
koruyacak uygun bir değer belirlenmelidir.
Pazarlanan şey ister mamul mal, ister hizmet ya da fikir olsun, üretimden
satışa kadar her aşamada insan faktörü kullanılmak zorundadır. Özellikle toplam
kalite, değer ağı, tedarik zinciri gibi çağdaş yaklaşım ve yöntemlerde ürünün
kalitesi ham madde kaynağından tüketiciye kadar bir dizi insanın işini iyi
yapmasına bağlıdır. Bu nedenle 7P sınıflandırmasında insan faktörü önemli bir
pazarlama karması olarak yerini almıştır.
205
Yine çağdaş yaklaşımlara göre müşteri memnuniyeti oluşturabilmesi için ürün ya

da hizmetin müşteriye ulaştırılmasına kadar tüm süreçlerin doğru ve kaliteli olması
gerekir. Son olarak pazarlanan şeyin elle tutulur, gözle görülür etkilerinin ortaya
çıkması, müşteri memnuniyetinin ölçülebilir kanıtlara dayanması gerekir.
Mikro Çevre Faktörleri

Tedarikçiler: İşletmenin üretimde kullandığı ham madde, yarı mamul, parça,
tüketim malzemesi gibi materyalleri satın aldığı işletmelerdir. Tüm işletme
faaliyetleri ile birlikte pazarlama faaliyetinin de başarısı tedarikçilerle ilişkilerin iyi
yürütülmesine bağlıdır.
Rakipler: İşletmeler sürekli bir rekabet ortamında faaliyet gösterirler ve
rakipleri ile etkileşim içerisindedirler. Bu nedenle hem mevcut hem de muhtemel
rakiplerin sürekli gözlenmesi ve stratejik kararlar alınırken onların durumlarının ve
davranışlarının göz önünde bulundurulması gerekir.
Mikro çevre,
pazarlama faaliyeti Aracılar: Ham madde ya da malzemenin tedarikçiden işletmeye, ürün ya da
sırasında doğrudan hizmetin işletmeden müşteriye ulaştırılması için görev yapan, depolama firmaları,
ilişki kurulan birimleri lojistik firmaları, bayiler, toptancılar, perakendeciler gibi firmalardır.
ifade eder.
Müşteriler: Pazarlama faaliyetlerinin temel amacı mevcut müşterileri elde
Makro çevre ise
tutmak ve yeni müşteriler kazanmaktır. Bu nedenle müşterilerin gelir, ihtiyaç,
işletmeyi hem
zevk, gibi durumlarını sürekli göz önünde bulundurmak gerekir.
sektörel hem ulusal
hem de uluslararası Çalışanlar: Çalışanlar, günümüz pazarlama anlayışında iç müşteriler olarak
boyutta etkileyen görülmekte ve onların iş tatmini, müşteri memnuniyetinin bir parçası olarak
global faktörlerdir. düşünülmektedir.
Pay sahipleri: İşletmenin yönetiminde ve geleceğe bakışında pay
sahiplerinin beklentileri, tercihleri ve öngörüleri önemli etkenlerdir. Bu beklentiler
bir mikro çevre faktörü olarak pazarlama faaliyetlerini de etkilemektedir.
Makro Çevre Faktörleri

Sosyo-kültürel faktörler: Pazarlama faaliyetlerinin hedefi bireyler olsa da
pazarlama yöneticileri işletmenin içerisinde faaliyet gösterdiği toplumun
özelliklerini ve tercihlerini göz ardı edemez. Toplumsal kurallar birey üzerinde
etkili olduğundan dolaylı olarak pazarlama yaklaşımını ve tercihlerini de
etkileyecektir. Pazarlama üzerinde etkili olan önemli sosyokültürel faktörler
şunlardır:
• Yaşam tarzı
• Tüketim kalıpları
• Aile yapısı
Demografik faktörler: Bireyler, mensubu oldukları ülkenin
karakteristiklerinden etkilendikleri için vatandaşların genel durumu da tüketim
davranışları üzerinde belirleyici olacaktır. Pazarı etkileyen başlıca demografik
özellikler şunlardır:
206
• Nüfus ve özellikleri (yaşa göre dağılım, şehirleşme oranı, büyüme oranı

vb.)
• İşsizlik
• Eğitim
Ekonomik faktörler: Ekonomik faktörler pazardaki toplam talebi belirleyen
en önemli etkendir. Pazarlama yönetiminin hem yerel hem küresel ölçekte
ekonomik durumu iyi analiz etmesi gerekir. Ekonomik faktörlerin en etkili olanları
şunlardır:
• Toplam ve kişi başına gelir
• Satın alma gücü
• Gelir dağılımı
• Enflasyon
• Harcama yapısı (gelire bağlı ya da bölgesel değişiklikler)
Teknolojik faktörler: Teknolojik gelişmeler işletmeler için yalnızca üretim
süreçlerinin ve araçlarının değişmesi anlamına gelmez. Özellikle günümüzdeki
yüksek gelişme hızı, ürün ve hizmetlerin de sürekli değiştiği bir piyasada, sert bir
rekabet ortamında hayatta kalmak için değişime ayak uydurmayı ve bu amaçla
araştırma‐geliştirme faaliyetlerine önemli kaynaklar aktarmayı gerektirmektedir.
Üretim teknolojilerindeki gelişmelerden ayrı olarak bilgi ve iletişim
teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, ürünler ve üretim şekilleri ile birlikte işletmeleri
yapısal olarak sürekli dönüşüme zorlamaktadır. Bu şartlar altında, pazarlamanın
başarısı, pazardaki tüm yeniliklerin yakından takip edilmesi ve tüketici
tercihlerindeki değişimlerin mümkün olduğu kadar önceden tahmin edilmesine
bağlıdır.
Politik ve yasal faktörler: Ülkedeki politik sistem; piyasaları yasalar ve diğer
uygulamalar yardımıyla düzenleyen ve işleyişine müdahale eden bir güçtür. Bu güç
piyasaları düzenlerken işletmelerin pazarlama faaliyetlerini de etkilemektedir.
Ülkedeki politik Pazarlama ile ilgili politik ve yasal faktörler şunlardır:
sistem, piyasaları ve
• Politik istikrar
yasaları düzenlerken
• Vergiler
işletmelerin
• Tüketicinin korunmasıyla ilgili yasal düzenlemeler
pazarlama
• Rekabetin korunmasıyla ilgili yasal düzenlemeler
faaliyetlerini de
• Yatırım teşvikleri
etkilemektedir.
• Marka ve patent hakları,
Ekolojik faktörler: Etkileri gitgide daha fazla hissedilen çevre kirliliği
işletmenin çevresini de olumsuz etkilemekte ve bu etki pazarlama faaliyetleri
üzerinde de görünmektedir. Ham madde kaynaklarının tükenme tehlikesi enerji
problemi ile birlikte çevreye karşı duyarlılığın artmasına neden olmakta ve çevre
faktörleri giderek daha önemli hâle gelmektedir. Çevre sorunları müşterileri de
etkilemekte, özellikle kendilerini satın alacakları ürünlerin sağlıklarını riske
atmayacağı konusunda güvende hissetmek istemektedirler.
207
Bu konuda müşterilerde oluşan bir başka duyarlılık ise ürünlerin ambalaj

atıklarının geri dönüşümüdür. Bu duyarlılıklar yaygınlaştıkça ekolojik faktörlerin
etkisi de artmaktadır.
İşletmenin tüm pazarlama çevresi Şekil 1’de özetlenmiştir.
Şekil11.1. Pazarlama Çevresi
ELEKTRONİK PAZARLAMA
E-pazarlama, pazarlama konusunda yapılmış tanımlamaları tümüyle
değiştirecek bir kavram değildir. E‐pazarlamada pazarlama yaklaşımları, hedefleri
ve çevresinde de köklü değişimler olmaz. Bilgi teknolojileri, iletişim ve internet,
pazarlama faaliyetlerine yüksek hız ve mobilite imkânı getiren bir altyapı ile yeni
araçlar sağlar. Bu elektronik altyapı ve araçların kullanılması elektronik pazarlama
pazarlama süreç ve dönemini başlatmıştır. Elektronik pazarlamanın getirdiği yenilikler şu şekilde
faaliyetlerinin sıralanabilir: mektubun yerine e-posta, el ilanının yerine banner, gazete reklamının
elektronik ortama yerine televizyon reklamı, basılı tanıtım broşürlerinin ve kataloglarının yerine web
taşınmasıdır. sitesi, dosyalar ve klasörlerin yerine veri tabanı, telefon rehberlerinin yerine
arama motorları, ek olarak mobil uygulamalar, çağrı merkezleri, sosyal medya,
internet mağazaları, portallar ... Burada yeni araçlar kullanılırken geleneksel
araçların tamamen terkedilmediğini, düşük yoğunlukta olsa da kullanılmaya
devam ettiğini unutmamak gerekir.
Her ne kadar telefon faks ve televizyon gibi elektronik cihazlar pazarlama
faaliyetlerinde aktif olarak kullanılsa da günümüzde hız, yayılma alanı, bilgi taşıma
kapasitesi gibi birçok avantajları nedeniyle e-pazarlama kavramı internette
pazarlama olarak algılanmaktadır. Mobil internetin yaygınlaşmasıyla internet
erişimi belirli alanlarla sınırlı olmaktan çıkmış, internetin pazarlamadaki en etkin
ve en yaygın araç olma özelliği daha da pekişmiştir. Bilgi kaynağı olma, yoğun
iletişim ve karşılıklı etkileşime imkân verme özellikleri internetin pazarlamaya
sağladığı en önemli katkılardır.
208
Pazarlamada internet kullanımının en önemli boyutu doğrudan pazarlama

tekniği olmasıdır. Doğrudan pazarlama satış odaklıdır ve hedefi müşteriye
mümkün olan en hızlı, en etkili, en düşük maliyetle erişmektir. Bu hedefe ulaşmak
için farklı araçlar ve teknikler kullanılabilir. En yaygın ve etkili yedi teknik şu şekilde
belirlenmiştir:
• Yüz yüze satış
• Mektupla pazarlama
• Telefonla pazarlama
• Doğrudan cevaplı televizyon pazarlaması
• Katalogla pazarlama
• Kiosk pazarlama
• İnternette pazarlama
İnternetin pazarlama faaliyetlerinde kullanılması doğrudan pazarlamayla
sınırlı değildir; müşterilerle ya da diğer çevre birimlerle ilişki kurulması, reklam,
tanıtım, tutundurma, bilgi toplama, satış sonrası hizmetler gibi birçok faaliyet
internet üzerinden hızlı ve etkili bir şekilde yürütülebilir.
Pazarlamada internet
kullanımının Pazarlamada internet kullanımı yalnız işletmelere değil tüketicilere de
tüketicilere sağladığı birçok avantajlar sağlamaktadır. Bu avantajların en önemlisi ürünler ve satıcılarla
en önemli avantaj, ilgili bilgiye kolaylıkla ve neredeyse maliyetsiz erişebilmektir. Tüketici satın alma
ürünler ve satıcılarla sürecinin her aşamasında internet kullanabilir. Örneğin, fiyat, kalite, marka, firma
ilgili bilgiye kolaylıkla karşılaştırmaları yapabilir, satıcılara, uzmanlara ve diğer müşterilere sorular
ve maliyetsiz yöneltip onların görüşlerini alabilir. Sanal ortamda mağazaları dolaşabilmek,
erişebilmeleridir. mesajların daha anlaşılır hâlde görsel ve sesli (multimedya) unsurlarla
desteklenmesi, ürün ve hizmetlerin, hatta pazarlama faaliyetlerinin sunulabilmesi
gibi birçok avantaj da kullanıcılara internet yolu ile sunulabilmektedir.
ELEKTRONİK PAZARLAMANIN TARİHİ

Elektronik pazarlama, internetin gelişimiyle eş zamanlı olarak doğmuş ve
gelişmiştir. Bu süreç üç ayrı dönem olarak incelenebilir. 1990’ların ilk yarısında
internet işletmelerin tekelinde iken ikinci yarısında bireysel internet kullanımı
yaygınlaşmıştır. 2000’li yılların ortasında ise internet dünya çapında yayılmış ve
hayatın birçok alanında vazgeçilmez bir araç olmuştur.
90’lı Yıllar ve Öncesi

İnternetin ilk dönemi aslında “pazarlama” açısından pek de elverişli
sayılmazdı. Yöneticilerin firmalar arası iletişim ve bilgi değişimine odaklandıkları bu
dönemde internetin reklam ve satış potansiyeli henüz yeterince
önemsenmemekteydi. Bunun temel nedeni yeteri kadar çok insana
erişememesiydi. Bu dönemin internet kullanıcıları teknolojiye yatkınlığı olan belirli
kesimler ve birkaç güçlü firmadan ibaretti. Ancak 90’lı yıllarda kurulan bazı büyük
firmalar güçlerini bugüne kadar koruyabilmişlerdir (Yahoo!, American Online (AOL)
Amazon.com vb.). Bunun en önemli etkenleri, ilk olmanın avantajını kullanmaları,
gelişmelere öncülük etmeleri, en azından gerisinde kalmamaları, markalaşmayı
başarmaları ve müşteri ilişkilerini iyi yönetmeleriydi.
209
90’lı Yılların Sonu

İnternet kullanımının hızla yayılması pazarlamacıların mevcut hedef kitleden
daha fazlasına erişmesini sağladı. Bu dönemde elektronik satış ve pazarlama
faaliyetine eğilim arttı ve elektronik pazara çok sayıda firma âdeta hücum etti. Bu
dönemde açılan birçok internet sitesi hedef kitleye erişilebileceği varsayımı ile
firmalardan yoğun reklam toplamaktaydı. Marka değeri taşıyan birçok alan adı
(domain) bu dönemde gelişigüzel kullanılıp değersizleştirildi. Bu dönemin bir diğer
özelliği ise internet kullanımının erkeklerin tekelinde olması ve tüm pazarlama
faaliyetlerinde erkeklerin hedef alınmasıydı. Bunun sonucu olarak internet
pazarlamasında oyun, eğlence ve cinsellik ön plandaydı. Bu yıllarda kurulan
sitelerin çoğu kalıcı olmayı başaramamıştır.
2000’li Yıllar
Son dönemde internetin coğrafi yayılma alanı ile birlikte kullanım alanları ve
yetenekleri de hızla genişlemektedir. İnternet artık milyonlarca kullanıcısı olan
süper bir bilgisayardır. Gelişmekte olan ülkelerde bile yaygın kullanım imkânı
sağlayan geniş bant teknolojisi, önümüzdeki bilgisayarın çok çok üzerinde bir işlem
hızı ve depolama kapasitesi kullandıran bulut teknolojisi, aynı anda binlerce
insanın bağlanıp oyun oynayabildiği sunucu bilgisayarlar farklı coğrafyalardan
farklı kültürlerden insanların kolayca bir araya gelebildiği ortak bir zemin
oluşturmaktadır. Gençlerin ve kadınların da internete katılması ile hedef kitle artık
yalnız orta yaş erkek kullanıcılardan ibaret değildir. Bu da pazarlama faaliyetlerinin
etkisinin artmasına, çeşitlilik kazanmasına neden olmuştur. İnternet artık ölçüsüz,
özensiz, kapanın elinde kalan bir ortam değil kendi kültürü, dinamikleri ve kuralları
olan farklı bir dünyadır. Ticaret ve pazarlama da işini iyi yapanın kazanacağı ve
kalıcı olacağı bu dünyada yerini almıştır ve hızla gelişmeye devam etmektedir.
VİRAL PAZARLAMA
Tüketiciler, bir taraftan kitle iletişiminin hedef kitlesini oluştururken diğer
taraftan da kendileri arasında sözel ve biçimsel olmayan bir iletişim ağı içerisinde
yer alırlar. Bu iletişime “ağızdan ağıza” iletişim (word of-mouth) denir. Ağızdan
ağıza iletişim insanlar üzerinde önemli etkilere sahiptir. İnsan için çevresinden
duyduğu haberler önemli bir bilgi kaynağıdır. Özellikle aynı bilgi birkaç farklı
kanaldan ulaştırılırsa etkisi ve inandırıcılığı katlanarak artacaktır. Ağızdan ağıza
iletişim farkındalığı, algılamayı, beklentileri, tutumları ve davranışları etkileme
özelliğine sahiptir. Bu iletişim türünde mesaj olumlu ya da olumsuz olabilir. Ancak
olumsuz mesaj hem yayılma hızı hem de etkisi açısından daha güçlüdür. Bu
nedenle kötü amaçlar için kullanılma riski her zaman vardır.
Ağızdan ağıza iletişim en eski pazarlama tekniklerinden biridir. Bu teknik
ürünü satın alan ve kullanan tüketicinin deneyimlerini yakın çevresine aktarması
ve sebep olduğu satış işlemlerinden belirli bir ödül kazanması mantığına dayanır.
Bu ödül genellikle indirimli alışveriş yapma imkânı şeklindedir.
210
Bir satışa aracılık eden müşteri firmaya kazandırdığı müşterilerin aracılık ettiği
diğer müşterilerin satışlarından da ödül elde eder ve bu durum katmanlar hâlinde
yayılarak devam ederek geniş bir pazarlama ağı kurulabilir. Bazı ağlarda nakit
ödüller verilerek müşterileri satış elemanı ya da acente olarak kullanmak da
mümkündür.
Viral pazarlama Viral pazarlama da aynı mantıktan hareketle internet ağında oluşturulmuş
internet ağında bir pazarlama tekniğidir. Bu tekniğe Viral isminin verilmesinin nedeni, ağızdan
oluşturulmuş bir ağıza iletişim modelini kullanması ve virüslerin yayılma şekline benzetilmesidir.
ağızdan ağıza Viral pazarlama için virütik pazarlama, virüsle pazarlama, vızıltı pazarlaması ve
pazarlama bulaşıcı pazarlama gibi isimler de kullanılmaktadır.
tekniğidir.
İnternet ise bilginin daha kolay, hızlı ve etkili dağıtılabilmesi için gerekli
altyapıyı sağlamaktadır. Tüketicilerin internet kullanım düzeyleri ve sıklıkları farklı
olduğundan viral pazarlama stratejileri, düşük ve yüksek katılım stratejileri olarak
bölümlendirilebilir. Düşük katılım stratejisinde müşteri mesajı yayacağı kişileri
kendisi belirler. Örneğin internet üzerinde okunan reklam amaçlı bir haberin bir
düğmeye tıklanarak e-posta adresi yazılan arkadaşlara gönderilmesi istenebilir. Ya
da bir alışverişin onaylanması sırasında alınan ürün ya da hizmet hakkındaki
görüşlerin arkadaşlarla paylaşılması sağlanabilir. Bazı firmalar ise yüksek katılım
stratejisini kullanır. Bu strateji ise aktif viral pazarlama olarak isimlendirilir. Bu
strateji, yeni kullanıcıları elde etmede müşterilerin proaktif katılımını talep eder ve
mesajlar genellikle sosyal paylaşım ağları üzerinden yayılır.
Bir viral pazarlama sistemi üç temel ögeden oluşur. Bu üç ögenin bir araya
başarıyla geldiği durumlarda, viral pazarlama tekniği geleneksel pazarlamaya
oranla çok daha yüksek geri dönüşlü ve çok daha düşük maliyetli olmaktadır.
Ögelerden birisi dahi eksik ya da zayıf olursa kampanya başarısızlıkla
sonuçlanabilir. Viral pazarlamanın temel ögeleri şunlardır:
Yayma Motivatörü: İnsanlar tanıtım ya da satış amaçlı bir mesajı yaymak
için geçerli bir nedene ihtiyaç duyarlar. Bunun için birçok motivasyon aracı
kullanılabilir. Örneğin bir işlemi tamamlamak için ön koşul olabilir veya belirli bir
maddi kazanç elde etmesi sağlanabilir.
•Müşteriden alışveriş yaptığı sırada bu işlemi kendi sosyal medya

Örnek
hesaplarında paylaşmasının (beğenme, etiketleme, konum atma

vb.) istenmesi bir viral pazarlama tekniğidir. Yapacağı paylaşım
karşılığında indirim, hediye vb. vaat edilmesi ise yayma
motivatörüne örnektir.
Alma Motivatörü: Yayıcı mesajı iletmek için ikna edildikten sonra alıcıların bu
mesajı almaları için en önemli motivasyon aracı söz konusu mesajın gücü olacaktır.
211
Mal ve hizmetle ilgili oluşturulacak viral kampanyanın mesajları ise şu özellikleri

taşımalıdır:
Mesajlar dikkat çekici ve uyarıcı olmalı
•
Mesajlar kısa ve akılda kalıcı olmalı
•
İzinsiz elektronik postalar kullanılmamalı
•
Pazar için uygun ürünler sunulmalı
•
Tüketicileri motive edecek uyarıcılar hedef kitleye bağlı olmakla birlikte
genellikle üç grup altında toplanabilir: eğlence, bilgi ve finansal kazanç
(www.extravision.com).
Yayılma ortamı (Medya): Yayılma ortamıyla ilgili dikkat edilmesi gereken en
önemli özellikler, hızlı yaymaya elverişli olması, geniş kitlelere temas edebiliyor
olması, mesajları çok iyi ve anlaşılır şekilde taşıyabilecek kapasitede (görsel ve
Viral pazarlama içerik olarak) olmasıdır. İnternet bu özellikleri en iyi taşıyan ortamdır.
uygulamasında
mesajlar ısrarla Tıpkı reklamda olduğu gibi prestijli bir medyada yer alma, nasıl reklam veren
gönderilip alıcı markaya prestij katabiliyorsa viral pazarlamada da yararlanılan mevcut kaynakların
rahatsız içeriği ve hedef kitlesi gibi unsurlar da mesaja benzer özellikler katar. Bu nedenle
edilmemelidir. viral pazarlama faaliyetinde şu konulara dikkat etmek gerekir.
• Viral pazarlama teşvik sağlamalıdır.
• Israrla gönderme düşünülmemelidir.
• Gönderilen mesajlar kişiselleştirilmelidir.
• Veriler izlenmeli ve iyi analiz edilmelidir.
• Web sitesinin trafiği iyi bir şekilde yürütülmelidir.
• Sosyal medya hesaplarınızdan size gelen reklam ve tanıtım içerikli

Bireysel Etkinlik
mesajları sizin tepkinize (ilgimi çekti, rahatsız etti, görmezden geldim

vb.) ve göndericinin özelliklerine (fikirlerini önemsediğim kişi,
tanımadığım kişi, web sitesi vb.) göre sınıflandırınız.
• Her sınıfa ait mesajları alışveriş davranışınızı nasıl etkilediğini
değerlendiriniz.
212
• En dar kapsamlı bakış açısı ile pazarlama üretilmiş bir ürünün satılması için
sergilenen çabalar olarak tanımlanabilir. Geniş kapsamlı tanıma göre
pazarlama, kişilerin ve örgütlerin amaçlarına uygun şekilde değişimi
sağlamak üzere, ürünlerin, hizmetlerin ve düşüncelerin yaratılmasını,
fiyatlandırılmasını, dağıtımını ve satış çabalarını planlama ve uygulama
sürecidir.
• Pazarlamanın araçları ve metotları gibi amaçları da her dönemde hâkim olan
Özet
anlayışın karakteristiklerine göre değişim göstermiştir. 1930’lara kadar olan
dönemde tüketicilerin pazarlamanın amacı üretimin iyileştirilmesi ürünlerin
pazara ulaştırılmasıydı. İkinci dönemde ürünün kalitesini artırma ve sürekli
iyileştirme öne çıkmıştır. Üçüncü dönemde hedef, ne olursa olsun ürünü
satmaktır. İlk üç dönem piyasalarda talep fazlasının olduğu dönemlerdir.
1960’lardan sonra arz talepten fazla olunca müşterilerin tercihleri
pazarlamanın hatta tüm işletme faaliyetlerinin merkezi hâline gelmiştir.
• Pazarlama faaliyetleri planlanırken ve yürütülürken öncelikle karar verilmesi
gereken değişkenlere pazarlama karması adı verilir. Pazarlama karması için
dörtlü ve yedili olmak üzere iki sınıflandırma yapılmıştır. 4P adı verilen
sınıflandırma ürün, fiyat, dağitim ve tutundurmadan oluşur. 7P
sınıflandırmasında ise 4P’ye ek olarak insan, süreç ve fiziksel kanıt yer
almaktadir.
• Mikro çevre, pazarlama faaliyeti sırasında doğrudan ilişki kurulan birimleri
ifade eder. Bunlar; tedarikçiler, rakipler, aracılar, müşteriler, çalışanlar ve
pay sahipleridir.
• Makro çevre ise işletmeyi hem sektörel hem ulusal hem de uluslararası
boyutta etkileyen global faktörlerdir. Mikro çevre faktörleri; sosyo-kültürel
faktörler, demografik faktörler, ekonomik faktörler, teknolojik faktörler,
politik ve yasal faktörler, ekolojik faktörler olarak sayilabilir.
•Bilgi teknolojileri, iletişim ve internet, pazarlama faaliyetlerine yüksek hız ve
mobilite imkânı getiren bir altyapı ile yeni araçlar sağlamış, bu altyapı ve
araçların kullanılması elektronik pazarlama dönemini başlatmıştır.
Pazarlamada internet kullanımının en önemli boyutu doğrudan pazarlama
tekniği olmasıdır. Doğrudan pazarlama satış odaklıdır ve hedefi müşteriye
mümkün olan en hızlı, en etkili, en düşük maliyetle erişmektir.
• Elektronik pazarlama, pazarlama araçlarına e-posta, banner, web sitesi, veri
tabanı, arama motorları, PDA’lar, sosyal medya, internet mağazaları,
portallar gibi yenilikler kazandırmıştır.
• Pazarlamada internet kullanımının en önemli boyutu doğrudan pazarlama
tekniği olmasıdır. Doğrudan pazarlama satış odaklıdır ve hedefi müşteriye
mümkün olan en hızlı, en etkili, en düşük maliyetle erişmektir.
• Elektronik pazarlama, internetin gelişimiyle eş zamanlı olarak doğmuş ve
gelişmiştir. Bu süreç üç ayrı dönem olarak incelenebilir. 1990’ların ilk
yarısında internet işletmelerin tekelinde iken, ikinci yarısında bireysel
internet kullanımı yaygınlaşmıştır. 2000’li yılların ortasında ise internet
dünya çapında yayılmış ve hayatın birçok alanında vazgeçilmez bir araç
olmuştur. Ağızdan ağıza iletişim en eski pazarlama tekniklerinden biridir. Bu
teknik ürünü satın alan ve kullanan tüketicinin deneyimlerini yakın çevresine
aktarması ve sebep olduğu satış işlemlerinden belirli bir ödül kazanması
mantığına dayanır. Viral pazarlama da aynı mantıktan hareketle internet
ağında oluşturulmuş bir pazarlama tekniğidir.
213
1. Aşağıdakilerden hangisi pazarlama kavramını tanımlamaz?
a) Pazarlama statik bir süreçtir.
b) Pazarlama bir mübadele sürecidir.
c) Pazarlama sadece kâr amaçlı işletmelere has bir faaliyet değildir.
d) Pazarlama tek bir faaliyet değil, birçok faaliyetten oluşan bir
sistemdir.
e) Pazarlama faaliyetleri insanlar ve organizasyonlar tarafından
yürütülür.
I. İşletme kârlılığını sağlamak

II. Müşteri sadakatini sağlamak
III. Müşteri tatminini sağlamak
IV. Rakiplere üstünlük sağlamak
2. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri pazarlamanın amaçları
arasındadır?
a) Yalnız I
b) I ve II
c) I,II ve III
d) II, IV
e) I, II, III ve IV
3. Aşağıdakilerden hangisi pazarlama karması içinde Philip Kotler

tarafından sınıflandırılan 4P arasında bulunmaz?
a) Ürün
b) Fiyat
c) Dağıtım
d) Kontrol
e) Tutundurma
214
Pazarlamanın mikro çevre faktörlerinden ……………………………….,

“İşletmenin üretimde kullandığı ham madde, yarı mamul, parça, tüketim
malzemesi gibi materyalleri satın aldığı işletmelerdir.”
4. Cümlesinde boş bırakılan yere hangi ifade getirilmelidir?
a) Rakipler
b) Tedarikçiler
c) Çalışanlar
d) Müşteriler
e) Aracılar
I. Eğitim
II. Yaşam tarzı
III. Tüketim kalıpları
IV. Aile yapısı
5. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri pazarlamanın makro çevre
faktörlerinin sosyokültürel faktörlerindendir?
a) Yalnız I
b) Yalnız III
c) II ve III
d) II, III ve IV
e) I, II, III ve IV
6. Aşağıdakilerden hangisi pazarlamanın makro çevre faktörlerinden biri

değildir?
a) Demografik faktörler
b) Fizyolojik faktörler
c) Ekonomik faktörler
d) Politik ve yasal faktörler
e) Ekolojik faktörler
7. Aşağıdakilerden hangisi elektronik pazarların araçları arasında yer almaz?

a) E‐Posta
b) Banner
c) Televizyon reklamı
d) Mektup
e) Veri tabanı
215
8. Pazarlamada “ürünü satın alan ve kullanan tüketicinin deneyimlerini yakın

çevresine aktarması ve sebep olduğu satış işlemlerinden belirli bir ödül
kazanması” mantığına dayanan tekniğe ne ad verilir?
a) Ağızdan ağıza iletişim
b) Kulaktan kulağa iletişim
c) Ödüle dayalı iletişim
d) Satışa dayalı iletişim
e) Deneyime dayalı iletişim
I. Yayma motivatörü
II. Alma motivatörü
III. Yayılma ortamı
IV. Alınma ortamı
9. Yukarıdakilerden hangileri viral pazarlamanın temel öğelerindendir?
a) III ve IV
b) I ve II
c) I, II ve III
d) I, III, IV
e) II, III ve IV
10. Aşağıdakilerden hangisi viral pazarlama faaliyetinde dikkat edilmesi

gerekenlerden biri değildir?
a) Viral pazarlama teşvik sağlamalıdır.
b) Gönderilen mesajlar kişiselleştirilmelidir.
c) Veriler izlenmeli ve iyi analiz edilmelidir.
d) Web sitesinin trafiği iyi bir şekilde yürütülmelidir.
e) Mesajın ısrarla gönderilerek alıcının görmesi sağlanmalıdır.
Cevap Anahtarı
1.a, 2.e, 3.d, 4.b, 5.d, 6.b, 7.d, 8.a, 9.c, 10.e.
216
Argan M., M. T. Argan (2006), “Viral Pazarlama veya Internet Üzerinde Ağızdan
Ağıza Reklam: Kuramsal Bir Çerçeve”, DEÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı
2006/2, ss: 231-‐250
Cemalcılar, İ. (1987). “Pazarlama’nın Yanımı”, Pazarlama Dünyası, 1(5),
www.bafrakidem.org/kitap/kitap_icerikleri/pazarlama.pdf
yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/lesson/bby401-‐2010-‐1.pdf
Çetinel S. (2005) “Pazarlama Plani El Kitabi”, KTSO-‐TÜGİDEM “AB Aktif
İşgücü Programları Projesi”, ANKARA 2005.
http://www.makalemarketi.com/is-‐dunyasi/pazarlama/1908-‐pazarlama-‐
karmasi.html#ixzz2zry3reha
http://www.alexa.com/data/details/traffic_details/amazon.com (14.11.2007)
Öncü F.,(2004),”E-‐Pazarlama”, 2.Baskı, İstanbul.
Kırçova, İ. (1999). “İnternette Pazarlama”, Beta yayınları, İstanbul.
Kotler, P. ve Armstrong, G. (1998). Principles of Marketing, Prentice Hall.,
New Jersey.
Özcan S.O.,(2010), “Internet Pazarlama Faaliyetlerinde Tüketici Satın Alma
Karar Süreci”, IUYD 1(2).
Özer A. (2006), “Viral Pazarlama” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Ders Sunumu, Ankara.Çetin, Ö. (2010). Televizyon alışkanlıklarımız
IPTV ile değişecek. 20 Ocak 2018 tarihinde www.hurriyet.com.tr adresinden
erişildi.
Walters, S. (1992). Marketing: A how-‐to-‐do manual for librarians, New York:
Neal-‐ Schuman.
217
PAZARLAMA II
• Elektronik Posta Pazarlama

•Spam E-Posta Pazarlama E‐TİCARET
İÇİNDEKİLER
•İzinli E-Posta Pazarlama

• Sosyal Medya Pazarlama Doç. Dr.
• Veri Tabanı Pazarlama
•Veri Tabanı Pazarlamanın Amaçları
Mehmet Sinan BAŞAR
•Veri Tabanı Pazarlamanın Faydaları
•Veri Tabanı Pazarlamanın Araçları
•Veri Tabanı Pazarlamanın
Uygulanması
• Arama Motoru Pazarlaması

•Elektronik pazarlama metotlarını
HEDEFLER
•E‐posta pazarlaması hakkında bilgi

sahibi olabilecek,
•Sosyal medyanın pazarlama
faaliyetlerinde kullanılmasını
açıklayabilecek,
•Veri tabanı pazarlamayı
anlayabilecek,
•Arama motorlarının pazarlama
aracı olarak önemini
ÜNİTE
12
Elektronik Ticaret ve Pazarlama II
E-PAZARLAMA
Elektronik Posta
Pazarlama
E-Posta Sosyal Medya
Spam E-Posta Pazarlama
İzinli E-Posta Doğrudan Satış
Kişiselleştirilmiş İletişim Reklam
İçerik Kontrolü Satış Tutundurma
Halkla İlişkiler
Doğrudan Pazarlama
İçerik Yönetimi
Veri Tabanı Marka Toplulukları
Pazarlama Pazar Bölümlendirme
Veri Tabanı
Veri Tabanı Yönetim Sistemi
Pazarlama Veri Tabanı
Arama Motoru
Pazarlaması
İnternet reklamcılığı,
Web sitesi optimizasyonu,
Arama motoru optimizasyonu (SEO)
•Ücretli yerleşim (paid placement),
•Ücretli katılım (paid inclusion),
•Performans analizi
219
GİRİŞ
Pazarlama faaliyetinin elektronikleşmesini gerekli kılan nedenlerin en
önemlileri veri toplama ve saklama imkânları, veri işleme hızı ve iletişim
kolaylığıdır. İşletmeler ürünlerinin tanıtımını elektronik materyallerle ve ağ
ortamında yapmak için klasik metotlara göre çok daha az zaman ve kaynak
kullanırlar. Üstelik tanıtım faaliyetinin kapsayacağı alan konusunda da internete
erişim olması dışında herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.
Pazarlama faaliyetleri için önemli bir ihtiyaç olan enformasyonun elde
edilmesi, saklanması, gerektiğinde yeniden erişilmesi de elektronik araçlarla çok
daha sistemli olarak kolay, hızlı ve ucuz bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir.
Ayrıca büyük miktarda verinin işlenip gerekli bilgilerin elde edilmesi için
depolanmış ya da akıp giden veriler üzerinde karmaşık analizleri yapabilecek
işleme gücünü de ancak bilgisayar sağlayabilmektedir.
Pazarlama faaliyetinin tarihsel gelişimi sürecinde önce müşterileri daha
sonra tedarikçileri lojistik firmalarını, şirket çalışanlarını, sektördeki yardımcı ya da
rakip firmaları kapsaması bu ve benzeri bütün birimler arasında etkili bir iletişim
ağı kurulması gerekliliğini ortaya koymuştur.
Genel olarak pazarlama hizmetlerinin internet ortamına taşınması şeklinde
tanımlanan elektronik pazarlama, yöneticiler için her geçen gün daha önemli ve
olmazsa olmaz bir yöntem hâline gelmektedir. Elektronik pazarlama faaliyetleri
geleneksel pazarlama yöntemlerinin internetin iletişim imkânlarını kullanarak
daha hızlı ve etkili yapılabilmesinin yanı sıra internetin gündelik yaşama
kazandırdığı yeniliklerin pazarlama aracı olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Bu
yenilikler arasında e-posta, web, sosyal medya, bulut bilişim, mobil iletişim
sayılabilir.
ELEKTRONİK POSTA PAZARLAMA

Elektronik posta (e‐posta) hizmeti 1971 yılında geliştirilmiş, 1995 yılına
kadar yalnızca bir metin gönderme aracı iken bu yıldan itibaren resim, ses ve video
bilgileri de iletilmeye başlanmıştır. E‐posta gönderimi geleneksel posta
mekanizmasına çok benzer. Bu işlemleri gerçekleştiren internet protokolüne SMTP
Geleneksel mektubu
(Simple Mail Transfer Protocol – Basit posta gönderme protokolü) adı verilir.
ikinci bir kişiye Elektronik ortamda hazırlanan mektup, gönderenin ve alıcının posta adresleri de
göndermek için eklenerek göndericinin kullandığı posta sunucusuna (postane) ulaştırılır. Posta
yeniden yazmak sunucusu aldığı mektubu alıcının kullandığı sunucuya aktarır (taşıma). Buradan
gerekirken alıcının posta kutusuna bir mesaj gönderilir (ihbarname). Alıcı posta sunucusuna
elektronik mektup bağlanarak mektubu okur ya da kendi bilgisayarına indirir (teslim).
bir kez yazıldıktan
Elektronik postanın geleneksel postadan önemli farklılıkları da vardır. En
sonra binlerce
önemli farklılık hız ve çoklu gönderim imkânıdır. Postalar elektronik ortamda çok
adrese aynı anda
hızlı bir şekilde iletilir. Geleneksel mektubu ikinci bir kişiye göndermek için yeniden
gönderilebilir. yazmak gerekirken elektronik mektup bir kez yazıldıktan sonra binlerce adrese
aynı anda gönderilebilir.
220
Bir diğer farklılık hem göndericinin hem de alıcının bir elektronik posta adresi
olması gerekliliğidir. Günümüzde e-posta hizmetleri portallar, internet servis
sağlayıcıları ya da kullanıcının bağlı olduğu yerel alan ağları tarafından ücretsiz
olarak sağlanmaktadır.
E-posta hem kişiler hem de işletmeler için etkin ve doğrudan haberleşme
imkânı sağlamaktadır. Elektronik postaya görsel sesli ögelerin de eklenebilmesi,
buna karşılık çok hızlı ve neredeyse sıfır maliyetli olması elektronik postayı en
yaygın kullanılan internet hizmeti yapmıştır. E-posta adresleri artık kartvizitlerde,
reklam ve tanıtım amaçlı her tür basılı materyalde, ürün ambalajlarının üzerinde,
kısaca mümkün olan her fırsatta ilan edilmektedir. Bu kadar etkili ve yaygın bir
iletişim aracının pazarlama faaliyetlerinde kullanılmaması elbette düşünülemez.
Her türlü pazarlama faaliyetinin elektronik posta kullanılarak yapılmasına e-posta
pazarlaması adı verilir. İşletmeler e-postayı şu amaçlarla kullanır:
• Mevcut ve potansiyel müşterilere işletmenin ürün, hizmet ve faaliyetleri
ile ilgili bilgi ve haberler iletilir.
• Müşterilerin görüş, öneri ve şikâyetleri konusunda doğrudan ve hızlı geri
bildirimler alınabilir.
• Tedarikçilerle, iş ortaklarıyla ve bayilerle iş teklifleri, ön anlaşmalar ve her
tür bilgi alışverişi sağlanır.
• Bir yeniliğin, haberin ya da talimatın personele iletilmesi sağlanabilir ve
herhangi bir konuda onların görüş ve önerileri alınabilir.
• Yeni ürün geliştirme, fiyat belirleme gibi süreçlerde tüketicilerin
görüşlerine başvurulabilir.
• Satış sonrası hizmetler için önemli bir iletişim aracıdır.
Elektronik posta, pazarlama açısından ne kadar etkili bir araç ise, hatalı veya
ölçüsüz kullanılması durumunda aynı ölçüde zarar verici ve risklidir. E‐posta
pazarlaması, ancak doğru bir planlama, uygulama ve yönetim ile başarı getirebilir.
Öncelikle hedef kitlenin özellikleri dikkatli bir şekilde belirlenmelidir.
ancak doğru bir
Ulaşılmak istenen tüketici grubu, gerekli görülürse, belirli özelliklere göre
planlama, uygulama
sınıflandırılabilir ve her grup için farklı stratejiler uygulanabilir.
ve yönetim ile
başarı getirebilir. Kişiselleştirilmiş iletişimin özellikle doğrudan pazarlamada daha etkili olduğu
unutulmamalıdır. Müşterilerle birebir konuşuyormuş gibi davranmak ve onlara
birey olduklarını hissettirmek önemli bir faktördür.
Kurulan iletişimin içeriği de başarı için çok önemlidir. Gönderilen mesajlar
müşterinin düşünceleri, inançları, ilgi alanları, zevkleri ve ihtiyaçları ile ne kadar
örtüşürse pazarlama faaliyetinin amacına ulaşması o kadar kolay olur. İçerik
kontrolünün tüketiciler üzerinde iki farklı etkisi söz konusudur: Aynı içerikteki
mesajların sık gönderilmesi olumsuz etki yaparken farklı içerikler ve yenilikler
barındıran iletiler ne kadar çok gönderilse o kadar etkili olabilmektedir.
221
E‐posta pazarlamada başarıyı belirleyen önemli bir etken de geri

bildirimlerin değerlendirilmesidir. Bu geri dönüşler müşteri ilişkileri başta olmak
üzere tüm işletme fonksiyonlarının yönetilmesi için en önemli bilgi kaynağını
oluşturur. Ayrıca, müşterilerin yaptıkları geri bildirimin dikkate alınmadığı
duygusuna kapılmalarının önlenmesi ve geri bildirimlerin sonuçları konusunda
bilgilendirilmeleri gerekir. İletilerin listedeki tüm müşterilere ulaşıp ulaşmadığının
da takip edilmesi gerekir. Mesajın hedefe ulaşmamasının nedeni belirlenmeli ve
bu neden doğrultusunda hareket edilmelidir.
E‐posta pazarlamasında amaca ulaşmanın en önemli faktörü mesajdır.
Pazarlama amaçlı hazırlanan mesajın şu özellikleri taşıması gerekir:
• "Konu" satırı açıkça belirlenmeli, konu ile içerik birbirine uygun olmalıdır.
• Mesaj mümkün olduğu kadar kısa olmalı, anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.
• Mesaj açıklayıcı, net ve kesin olmalıdır.
• Mesajlarda kesinlikle büyük harfler kullanılmamalıdır. İnternet ortamında
büyük harf kullanımı bağırmakla eş anlamlıdır.
• Hedef kitleye gönderilecek mesaj bir fırsat ya da ödül içermelidir.
• Mesajlar ergonomik olmalı, kolay okunabilmeli, yazı karakterleri ve
boyutları iyi ayarlanmalıdır. Ayrıca her tarayıcıda ve ekran çözünürlüğünde
farklı görüleceği göz önüne alınarak hazırlanmalıdır.
• E‐postanın işletme adresi yerine, kişisel bir adresten gönderilmesi, grup
adresi yerine, kişinin kendi adresine gönderilmesi etkisini artıracaktır.
Spam E‐Posta Pazarlama

Bir kişiye elektronik posta göndermek için onun e-posta adresini bilmek
yeterlidir. Bu durumda insanların, adreslerini gizlemeye çalışarak iletişim
imkânlarını sınırlamak ya da isteği dışında gelecek yığınla e-posta karşısında
savunmasız kalmak arasında bir tercih yapmaları gerekecektir. Bir e-posta listesine
üye olmadan ya da izni ve haberi olmadan bir kişiye gönderilen elektronik iletiye
"spam" denir. Spam kelimesi sağanak yağış için kullanılan bir kavramdır. Spam
üye olmadan ya da
maillerin temel amacı reklam ve duyuru olmakla beraber virüs bulaştırma gibi
izni ve haberi
farklı amaçlarla da gönderilebilir. En büyük zararı ise posta kutusunu gereksiz
olmadan bir kişiye
iletilerle doldurması, hiç okumadan silmenin bile önemli zaman kaybına yol açması
gönderilen
ve gerçek iletilerin gözden kaçırılmasına neden olabilmesidir.
elektronik iletiye
"spam" denir. Spam olarak gönderilen ticari iletilere UCE (Unsolicited Commercial E-mail -
Spam kelimesi Talep Edilmemiş Ticari E‐posta) adı verilir. Bir diğer spam türü olan UBE
sağanak yağış (Unsolicited bulk E-mail-Talep Edilmemiş Kitlesel E-posta) ise, aynı anda
yüzbinlerce e-posta hesabına gönderilen iletilerin ortak adıdır. Bu iletiler ticari
için kullanılan bir
içerikli olabileceği gibi propaganda yapmak ya da kamuoyu oluşturmak amacı ile
kavramdır.
de gönderilebilir.
222
E-posta, pazarlama aracı olarak kullanılırken müşterinin bu iletileri almayı

kabul edip etmemesi çok önemlidir. Çünkü spam olarak gönderilecek bir e-posta,
amacının tam aksine müşteri kaybına ve firma-ürün imajının zarar görmesine yol
açabilir. Elektronik posta pazarlaması yapan işletmeler spam olarak
tanımlanmamak için aşağıdaki konulara dikkat etmelidir:
Müşteri listesi için gönüllü üyelerin beklenmesi: Promosyon ve işletme
bilgilerini içeren iletilerin sadece bunu talep eden kişilere gönderilmesi gerekir. Bu
iletileri alacak gönüllü listeleri oluşturmak için birçok yöntem kullanılabilir: Web
sitesini ziyaret edenlerin tek bir işlemle listeye üye olmasını sağlamak,
tanıtımlarda ve konferanslarda katılımcılara listeye eklenmelerini önermek, satış
sonrasında onlarla iletişimde kalmak, listeye katılanlara belirli indirimler ve
promosyonlar önermek bu yöntemlerden bazılarıdır. Müşteri listesi oluştururken
kesinlikle kaçınılması gereken yol ise hiçbir şekilde bilgi talep etmemiş kişileri
listeye dâhil etmektir.
Listeden çıkmanın kolay ve güvenli olması: Liste oluşturulurken dikkat
edilmesi gereken bir konu da müşterilerin istedikleri zaman listeden kolaylıkla
çıkabilmelerini sağlamaktır. Gönderilen her iletide listeden nasıl çıkılacağının
açıklanması ya da üyelikten çıkma işlemini otomatik olarak gerçekleştirecek bir
link verilmesi, üyelikten çıkma sürecini daha etkili ve çabuk gerçekleştirmek için
web tabanlı bir sistem kurulması, müşterinin e-posta adresini sayfanın altında
belirten bir e-posta yönetim sistemi kullanılması müşterilerin listeden güvenli
olarak çıkabilmesi için alınabilecek bazı önlemlerdir.
İzinli E‐Posta Pazarlama

İzinli e-posta pazarlama, e-posta gönderilecek müşterilerden bu gönderim
öncesinde onay almak esasına dayalı bir pazarlama yöntemidir. Tüketicinin
e- posta almak isteyip istemediğinin belirlenmesi için biri Opt-in diğeri Opt-out
olmak üzere iki farklı uygulama geliştirilmiştir. Opt-in, elektronik iletilerin ilkinde
bile önceden izin alınması yöntemidir. Ticari posta göndermek için önce
tüketiciden izin alınır ve e‐posta almayı kabul eden tüketicilerin adres listeleri
hazırlanır. Daha sonra bu listelerdeki adreslere pazarlama amaçlı ileti
gönderilebilir. Opt-out alıcıların ilk elektronik postadan sonra reddetme hakkını
kullanmasıdır. Bu durumda bir tüketici ileti almak istemiyorsa postayı gönderen
kuruluşa başvurarak adresini listeden sildirebilir.
SOSYAL MEDYA PAZARLAMA

Son yıllarda önemli bir yayılma trendi yakalayan ve yalnızca televizyon radyo
vb. medya araçlarını değil, diğer tüm internet uygulamalarını da gölgede bırakan
sosyal medya uygulamaları bu önemini vurgulamak için web 2.0 olarak
isimlendirilmiştir. Sosyal medya; katılımcılarının çevrimiçi ortamlarda kendilerini
ifade etme, iletişime geçme, gruplara katılma ve bu ortamlara fikir, yorum ve
yayınlarıyla katkıda bulunma imkânı sağlayan sosyal içerikli web siteleri olarak
tanımlanabilir.
223
Sosyal medyayı insanların hayatında bu kadar önemli yapan sebepler;

tamamıyla sanal ya da tamamıyla gerçek olmaması, interaktif iletişim kurmaya
imkân vermesi, farklı sosyal topluluklar ve ilişkiler kurulabilmesi ve medya
içeriğinin kullanıcılar tarafından oluşturulduğu özgür bir platform sağlamasıdır.
Sosyal Medya içerisinde sayılabilecek başlıca platformlar şunlardır:
• Sosyal ağlar: Facebook, MySpace, LinkedIn vb.
• Bloglar: Blogger, Wordpress vb.
• Mikro Bloglar: Twitter vb.
• Wiki: Wikipedia vb.
• Sosyal İşaretleme (Bookmarking): Google Bookmark vb.
• Sosyal Haberler: Digg, Reddit, Mixx vb.
• Fotoğraf Paylaşımı: Flickr, Picasa vb.
• Video Paylaşımı: YouTube vb.
Bu platformlara ek olarak dünyanın değişik yerlerinde farklı amaçlar için
kurulmuş 40’a yakın farklı kategoride sosyal içerikli web siteleri bulunmaktadır. Bu
web sitelerinin önemli ortak özellikleri şu başlıklar altında toplanabilir:
• Kişisel profil oluşturmak: Sosyal içerikli web sitelerine üye olurken
genellikle kişisel bilgileri içeren bir profil oluşturulması istenir.
• Çevrimiçi gruplar oluşturmak ve gruplara katılmak
• Çevrimiçi bağlantılarla ya da çevrimdışı olarak iletişim kurmak
• Kullanıcıların oluşturduğu içeriğin paylaşılması, paylaşılan içerik hakkında
fikir ve yorumda bulunmak
• Bilgi paylaşmak ve bilgi edinmek
Kullanıcıları sitede tutmak: Birçok sosyal içerikli web sitesi kullanıcılarını
daha uzun süre sitede tutabilmek ve daha kısa sürede geri dönmelerini sağlamak
için oyun, alışveriş ve benzeri uygulamalar sunmaktadır.
Pazarlama aracı olarak sosyal medya, işletmeleri doğrudan müşterileriyle
buluşturan önemli bir fırsattır. İşletmeler için müşteri ile kurulan ilişkilerin gerçek
zamanlı ve doğrudan olması her zaman daha faydalıdır. Sosyal medya ise bu tür
Pazarlama aracı iletişimi geleneksel iletişim araçlarına göre çok daha düşük maliyetle ve daha etkili
olarak sosyal medya, olarak gerçekleştirme fırsatı verir. Sosyal medya tek yönlü bir mesaj yayma aracı
değildir. Sosyal medyada mesajlar çok yönlüdür ve pazarlama çalışanları,
işletmeleri doğrudan
etkileyiciler, bireyler, tüketiciler vb. kişiler tarafından karşılıklı olarak oluşturulur.
müşterileriyle
Sosyal medya mesajlarının bir diğer avantajı da çoğunlukla kalıcı olmaları, geçmişe
buluşturan önemli
dönük olarak kolaylıkla ulaşılabilmeleri ve incelenebilmeleridir. Bu avantajların
bir fırsattır.
farkında olan ve özellikle dünya çapında iş yapan büyük işletmeler hem çok sayıda
blog sitesi kurmak hem mikro bloglarda birçok hesap açmak bunun yanında forum
siteleri kurup yönetmek, paylaşım sitelerinde reklam ve tanıtım videoları,
sunumlar veya resimler paylaşmak gibi birçok faaliyeti aynı anda yürütmektedirler.
İşletmelerin pazarlamada sosyal medya kullanma amaçları; mevcut
müşterilerine ulaşmak, yenilerini kazanmak, marka farkındalığı oluşturmak,
tüketici davranışını ve kalabalık topluluklardan oluşan dışsal kaynakları incelemek,
yeni ürün ya da yeni pazarlama stratejileri için fikir geliştirmek, şirket web sitesine
224
trafiği yönlendirmek, spesifik mesajları viral olarak yaymak, marka mesajının teşhir
süresini uzatmak, ürün satışlarını artırmak, pazarlama amaçlarını etkili bir şekilde
başarmak, müşteri, ile karşılıklı iletişimi başlatmak ve sürdürmek vb. olarak
sayılabilir. Sosyal medya, pazarlamanın tüm faaliyetlerinde etkinlik sağlamak, hızlı
iletişim kurmak, geniş kitlelere ulaşmak ve maliyet açısından tasarruf etmek için
kullanılabilir. Sosyal medyanın bazı pazarlama faaliyetlerine katkısı aşağıda kısaca
açıklanacaktır.
Sosyal Medya ve Doğrudan Satış
Tüketicilerin, ürün ya da hizmet hakkında sosyal medyadan elde ettikleri
bilgi ile daha kolay ikna olmaları, sosyal medyada paylaşılan ve diğer tüketicilerin
beğeni ve yorumları ile desteklenen linklerle doğrudan satış yapılan web sitelerine
yönlendirilmelerini kolaylaştırmaktadır.
Sosyal Medya ve Reklam
Reklamın temel amaçları bilgilendirme, ikna etme, destekleme ve
hatırlatma gibi etkinliklerdir. Sosyal medya, bu etkinliklerin hepsinin birden
gerçekleştirilebileceği bir alandır. Sosyal medya reklamcılığı olarak bilinen yeni
reklam araç ve tekniklerinin yanı sıra geleneksel medya için hazırlanan tüm reklam
materyalleri de sosyal medyada kullanılabilir.
Sosyal Medya ve Satış Tutundurma
Sosyal medya ortamında satış tutundurma etkinlikleri iki şekilde yapılabilir:
• Sosyal medya kullanıcıları satış tutundurma faaliyetleri için hedef grup
olarak seçilebilir.
• Özel kampanyalar sosyal medya ortamında hedef kitleye ulaştırılabilir.
Sosyal Medya ve Halkla İlişkiler
Kurumlar satış kaygılarının dışında, bireylerle sosyal ilişkiler kurma ve
geliştirme, kurumla ilgili bilgiler paylaşma, tüketici şikâyetlerinden haberdar olma
ve çözümler geliştirmek için ilgili birimleri haberdar etmede sosyal medya
ortamından yararlanmaktadırlar.
İşletmenin sosyal
medya ortamında Sosyal Medya ve Doğrudan Pazarlama
sahip olduğu İşletmenin sosyal medya ortamında sahip olduğu takipçi kitlesi aynı
takipçi kitlesi aynı zamanda işletmenin hedef kitlesi niteliği taşımaktadır. Sosyal medya ortamında
zamanda sunulan cazip satın alma teklifleri ile hedef tüketici kitlesine doğrudan
ulaşılabilmekte doğrudan pazarlama etkinlikleri sergilenebilmektedir.
işletmenin hedef
kitlesi niteliği Sosyal Medya ve İçerik Yönetimi
taşımaktadır. Farklı içerik sunmanın en önemli unsurlarından biri, müşteriyi anlamaktır.
Bunun için müşteriyi dinlemek ve sürekli iletişim hâlinde olmak gerekir. İyi içerik
sunmak, markanın hedef kitlesini en iyi şekilde tanımaktan geçer. Böylelikle hedef
kitleye uygun orijinal bilgileri sunmak onları harekete geçirmek; markanın
misyonunu, değerlerini empatik bir dille anlatarak yeni tasarımlar yoluyla marka
hakkında iyi kanaatler oluşması sağlanabilir.
225
Sosyal Medya ve marka toplulukları

Marka, normalde belirli bir işletme tarafından üretilmiş bir ürün ya da ürün
grubunu ifade eder. Ancak bazı markalar tüketicilerin bağlılığını ve sürekliliğini
sağlamak için oluşturulmuş pazarlama stratejilerinin etkisi ile ve uzun vadede onu
kullanan kişilerde ortak duyguların, zevklerin hatta dünya görüşlerinin ve kültürün
oluşmasına öncülük etmiştir. Bunun sonucu olarak belirli bir markayı kullanmak bir
sosyal topluluğa üye olmak anlamına gelmektedir. Sosyal medya, markaların kendi
sosyal topluluklarını oluşturmak, tutkulu ve duygusal olarak bağlı bir tüketici ve
izleyici grubuna sahip olmak için gereken uzun zaman ve yoğun çabayı azaltan bir
faktördür. Ayrıca topluluk üyelerinin sanal ortamda kolayca bir araya
gelebilmelerine, birbirlerinden haberdar olmalarına ve böylece aralarında daha
yakın ve kalıcı ilişkiler kurmalarına olanak sağlar.
Sosyal Medya ve Pazar Bölümlendirme
İnternet, dünyayı her geçen gün daha fazla insanın erişilebilir olduğu küresel
bir şehir hâline getirmektedir. Bunun sonucu olarak hedef kitle homojenliğini
kaybetmekte ve kitlesel pazarlama etkisizleşmektedir. Bu durumda yapılması
gereken, pazarı daha küçük ve homojen bölümlere ayırmak, bir ya da birkaç
bölüme odaklanmak, her bölüm için uygun ürün geliştirmek, fiyat stratejisi ve
pazarlama karması kullanmaktır. Sosyal medya, pazar bölümlendirmeyi
kolaylaştırdığı gibi, bölümlendirmenin doğruluğunu ve etkisini de daha kolay
ölçebilmeyi sağlamaktadır.
VERİ TABANI PAZARLAMA

Veri tabanları (database) verilerin elektronik ortamda saklanması için
geliştirilmiş yazılımlardır. Veriler depolanırken depolanan verilere daha sonra
yeniden erişimin hızlı ve kolayca sağlanması ve yeniden erişimin veriler içerisinden
belirli özelliklere sahip olanları kapsayabilmesi olmak üzere göz önünde tutulması
Veri tabanı
gereken iki önemli nokta vardır. Veri tabanlarının veriler içerisinden belirli
(database) verilerin
kriterlere uygun olanların seçilip raporlanması özelliğine sorgulama denir. Bu
elektronik ortamda
özellik çerçevesinde veri tabanı, verilerin sorgulanabilir, yani birbirleri ile ilişkili ve
saklanması için sistemli şekilde depolandığı yerler olarak tanımlanabilir. Veri tabanlarının
geliştirilmiş tasarlanması, verilerin girilmesi, yönetilmesi ve raporlanması gibi işlemleri
yazılımlardır. gerçekleştirmek amacıyla geliştirilmiş yazılımlara ise veri tabanı yönetim sistemi
adı verilir.
Veri tabanı pazarlama, mevcut ve potansiyel müşterilere yönelik uzun
dönemli birebir pazarlama stratejilerinin uygulamasına imkân veren, sadık
müşteriler oluşturarak sürekli müşteri alımları sağlayan, müşteri odaklı,
pazarlamadaki bir teknoloji uygulamasıdır.
Pazarlama veri tabanı ise; şirketin amaçlarını başarabilmesi ve bu amaçları
doğrultusunda daha iyi karar vermek için müşterilerin kimlik ve adres bilgilerinden
satın alma alışkanlıklarına, kendisi ve aile bireyleri ile ilgili (yaş, cinsiyet, beden vb.)
bilgilerden aile ve yakın çevresi ile ilgili (doğum günleri, önemli yıl dönümleri vb.)
bilgilere kadar alınabilecek tüm verilerin kaydedildiği özel amaçlı bir veri tabanıdır.
226
Veri tabanı ile birlikte iletişim kanalları da kullanılarak yapılan müşteri odaklı
ve interaktif pazarlama faaliyetlerine de veri tabanı pazarlama adı verilir.
Müşteriler ile temas sağlama ve ticari ilişkiler amacıyla müşteri veri tabanları ve
diğer veri tabanlarını (ürünler, tedarikçiler ve satıcılar) inşa etme, muhafaza etme
ve kullanma süreci olarak tanımlanabilen Veri Tabanlı Pazarlama, gerek
pazarlamacı gerekse müşteri açısından çok önemli bir yere sahiptir. Pazarlamacıya
ürünü ve müşterisi hakkında sürekli bir bilgi akışı sağlarken müşteri istek ve
beklentilerinin de pazarlamacıya iletilmesi hususunda aktif bir rol oynayarak
müşteri ve pazarlamacı arasında bir köprü görevi görür. Doğru bir şekilde
uygulandığında veri tabanı pazarlaması, günlük işlerden kaynak gereksinimlerine,
bütçe belirlenmesinden stratejik karar aşamasına kadar tüm konularda pazarlama
yöneticilerine yardımcı olabilir, müşteri hakkında mümkün olduğunca fazla bilgi
sahibi olma ve bu bilgilere dayanarak pazarlama faaliyetlerini kişiselleştirme
imkânı verir. Kişisel özellikleri gözetilerek hazırlanmış bir tanıtım ya da promosyon
kampanyası müşteriye kendisini özel hissettirecek, işletmenin ürün ve
hizmetlerine değer kazandıracak ve firmaya karşı bağlılık duygularını güçlendirerek
ilişkilerin sürekliliğine katkı sağlayacaktır.
Günümüzde bir şirketin değeri, satışını yaptığı ürün ya da hizmetin tutarı ile
ölçülmemekte, şirketlerin değerini belirleyen en önemli sermaye müşterilerle ilgili
sahip oldukları bilgiler oluşturmaktadır. Veri tabanı pazarlamanın amacına
Günümüzde ulaşabilmesi için müşterilerden elde edilecek bilgilerin doğru, güvenilir olması ve
şirketlerin değerini yeni bilgiler ortaya çıkaracak kadar ayrıntılı olması gerekir. Bunun için müşteriden
belirleyen en önemli alınarak veri tabanlarında tutulacak veriler kadar veri tabanının düzenlenmesi de
sermaye son derece önemlidir. Aynı verilerin veri tabanı içerisinde tekrarlanmaması için
müşterilerle ilgili müşteriyle ilgili farklı özellikler farklı tablolarda tutulmalıdır ve tutarlı bilgiler elde
sahip oldukları edilebilmesi için bu tablolar birbirleriyle ilişkilendirilmelidir.
bilgilerdir.
Veri Tabanı Pazarlamanın Amaçları
Veri tabanı pazarlamanın amaçları şu şekilde sıralanabilir:
• Müşterilerle ilgili detaylı ve sistematik bilgi elde etmek
• Müşterinin kredi durumunu incelemek
• Doğru pazar planı oluşturmak
• Büyük pazarların yeni bölümlere ayrılması
• Yeni müşteriler kazanmak,
• Değişik pazar dilimleriyle iletişim kurabilmek
• Satış sonrası hizmetleri desteklemek
Veri Tabanı Pazarlamanın Faydaları

Veri Tabanı Pazarlama geliştirme konusundaki temel amaç, müşteri
verilerinin ilgili bölümlerine ulaşarak pazarlama departmanı için en uygun ilişki
yönteminin belirlenmesidir. Veri tabanı pazarlama en fazla getiriyi sağlayacak
müşteri grubunun belirlenmesine olanak tanımaktadır. Müşteri veri tabanının en
önemli değeri, müşterilerin ve firmayla olan ilişkilerinin izlenmesine olanak
vermesidir.
227
Bu sayede firma, uzun süreli ilişki kuracağı müşterilerini belirleyerek verimsiz

çabalardan kaçınır ve kaynaklarını doğru hedefe yönlendirmiş olur. Ayrıca
promosyona duyarlı kitlenin anlaşılmasına imkân vererek hangi promosyon
çabalarının hangi grupta daha iyi sonuç verebileceğini ortaya çıkarabilir.
Firmanın mevcut müşterilerini tanıması kendi ürün ve hizmetlerinin ne tür
bir müşteri kitlesini hedeflediğini göstermektedir. Bu da sunulan ürün ve hizmetin
kullanıcı sayısını arttırmak için çok önemli bir bilgidir. Aynı işlem rakibin müşterileri
Kullanım sıklığı düşük
hakkında da yapılabilir.
olan müşterilere
tekrar satın almaya Veri tabanı pazarlama değişik pazar dilimleriyle değişik iletişim kurma şansı
yönelik mesajlar oluşturur. Kullanım sıklığı düşük olan müşterilere tekrar satın almaya yönelik
mesajlar gönderilirken sık kullanıcı olan müşterilere marka bağımlılığı ile ilgili
gönderilirken sık
mesajlar gönderilir. Ayrıca müşteri veri tabanları aracılığıyla müşteri memnuniyeti
kullanıcı olan
esas alınarak elde edilen bilgiler çerçevesinde müşterinin almış olduğu üründen ve
müşterilere marka
hizmet anlayışından memnun olup olmadığını öğrenmek ve müşterinin yeni istek
bağımlılığı ile ilgili
ve beklentileri hakkında fikir sahibi olmak mümkündür. Veri tabanı pazarlama,
mesajlar gönderilir.
sunulacak hizmetin devamlılığı ve içeriği hakkında müşteri ilerleyen zamanlarda da
bilgilendirerek müşterinin elde tutulmasına yönelik fayda sağlar ve müşteri
kayıplarını en aza indirir.
Veri Tabanı Pazarlamanın Araçları

Veri tabanı pazarlama müşteri verilerini toplamak, verileri analiz etmek,
tanınmayı sağlamak ve müşteri memnuniyetini artırıp yinelenen satışlar elde
etmek amacıyla bilgi ve iletişim (internet, mobil iletişim vb.) teknolojilerini etkin
olarak kullanır. Kullanılan bilgi teknolojilerine veri tabanı yönetim sistemleri, analiz
ve raporlama yazılımları, veri madenciliği ve bilgi keşfi örnek olarak verilebilir. Veri
tabanı pazarlamada kullanılan en güçlü iletişim teknolojileri ise internet ve mobil
iletişimdir.
Veri Tabanı Pazarlamanın Uygulanması

Veri Tabanlı Pazarlama birbirini takip eden aşağıdaki aşamalardan oluşan bir
süreçtir:
• İşletme kendi iç kaynaklarından ya da satış temsilcileri ve rakip
firmalardan müşteri ya da müşteri adaylarını belirler.
• Belirlenen müşteri ya da müşteri adaylarının kişisel bilgileri ve iletişim
bilgileri alınarak veri tabanına kaydedilir.
• Müşteri ya da müşteri gruplarının ürünlerle ve rakip firmalarla ilgili
görüşleri alınarak satın alma miktarları belirlenir. Müşteriler işletme için
alım sıklıklarına, satın alma alışkanlıklarına ve satın alma miktarlarına göre
kategorize edilir.
• Müşterilerle sürekli iletişim kurmak için veri tabanlı özel programlar
geliştirilir.
• Müşteriye yönelik geliştirilen yöntemler müşteri gruplarında uygulanarak
bu yöntemlerin performansı ölçülür ve en iyi yöntem belirlenir.
228
ARAMA MOTORU PAZARLAMASI

İnternetin tanıtım ve pazarlamadaki etkinliğinin farkında olan işletmeler
kendi imajını temsil edeceği için web sayfalarının güzel görünümlü, ergonomik ve
işlevsel olmasını ister ve bunun için pahalı yatırımlar yapabilirler. Ancak, hedef
kitleye ulaşmayan ve hiç ziyaretçi almayan web siteleri reklam, tanıtım ya da
pazarlama adına hedeflenen etkinliği sağlayamaz. Web’deki trafiğin büyük
çoğunluğu arama motorları tarafından oluşturulur ve ister bir içerik sitesi, ister bir
e-ticaret sitesi, isterse de B2B alanında çalışan bir kurumsal site olsun,
ziyaretçilerin ilk olarak başvurdukları kaynak bir arama motorudur. Web sitesi
arama motorları tarafından bulunamıyorsa veya site içeriği bu arama motorlarının
veri tabanında kendine yer bulmamışsa, arama yaparak web sitelerine ulaşmaya
çalışan büyük bir ziyaretçi topluluğu elden kaçırılmış demektir.
Web sitesinin ziyaret edilmesini sağlamak, hedef kitleye ulaşabilmek için
arama motoru pazarlamasına ihtiyaç vardır. Arama motoru pazarlaması (Search
Engine Marketing ‐ SEM), internet sitelerinin, arama motoru sonuç sayfalarındaki
görülebilirliklerini artırarak tanıtım yapan internet pazarlama yöntemleridir.
Doğrudan alıcılara ulaşmak için arama motorlarını kullanan ve web sitelerinin
arama motorları aracılığı ile hedef kitlelere ulaşmasını sağlayan, Arama motoru
pazarlaması şu uygulamaları kapsar:
• İnternet reklamcılığı,
• Web sitesi optimizasyonu,
• Arama motoru optimizasyonu (SEO) ,
Arama motoru • Ücretli yerleşim (paid placement),
pazarlaması, • Ücretli katılım (paid inclusion),
internet sitelerinin, • Performans analizi
arama motoru
sonuç sayfalarındaki
görünürlüklerini
•Bir arama motorunda arama yaptığınızda girdiğiniz anahtar
Örnek
arttırarak tanıtım kelime ile doğrudan ilişkili olmayan ya da en üstte gösterilmesi

yapan internet gerekmeyen bir sonucun üst sırada yer aldığını görebilirsiniz.
pazarlama •Bir web sitesini ziyaret ettiğinizde daha önce arama yaptığınız bir
anahtar kelime ile ilgili reklamlar görebilirsiniz.
yöntemleridir.
Herhangi bir arama yapıldığında, arama motorunun başlıca iki görevi vardır:
Kullanıcının arama sorgusuyla ilgili tüm sonuçları bulmak getirmek ve bu sayfaları
önemlerine göre baştan sonra sıralamak. Arama motoru optimizasyonu (SEO) web
sitesinin arama sonuçlarında üst sıralarda görünmesi için yapılması gerekin bir dizi
çalışmayı tanımlar. Arama sorguları, yani arama motorlarının arama kutucuklarına
yazılan anahtar kelimeler, kullanıcıların sitenizin bulunmasına yönelik attığı ilk
adımlardır. Arama sorgularını tahmin ederek optimize edilen web siteleri
hedeflenen trafiği çekebilir. Böylece firmaların marka bilinirlikleri ve yatırım geri
dönüşleri artar. SEO’ya yapılan yatırım kesinlikle uzun dönemde önemli geri
dönüşler sağlayacaktır (www.myparmaksiz.com).
229
Bireysel
Etkinlik
• Bir web siteniz olsa, arama motorlarında üst
sıralarda görünmesi için neler yapmanız gerektiğini
araştırınız.
230
•Genel olarak pazarlama hizmetlerinin internet ortamına taşınması şeklinde

tanımlanan elektronik pazarlama, yöneticiler için her geçen gün daha önemli
ve olmazsa olmaz bir yöntem hâline gelmektedir.
• E-posta hem kişiler hem de işletmeler için etkin ve doğrudan haberleşme
imkânı sağlamaktadır.Elektronik pazarlama faaliyetleri geleneksel pazarlama
Özet
yöntemlerinin internetin iletişim imkânlarını kullanarak daha hızlı ve etkili
yapılabilmesinin yanı sıra internetin gündelik yaşama kazandırdığı yeniliklerin
pazarlama aracı olarak kullanılmasını sağlamaktadır.
•Görsel sesli ögelerin de eklenebilmesi, buna karşılık çok hızlı ve neredeyse
sıfır maliyetli olması elektronik postayı en yaygın kullanılan internet hizmeti
yapmıştır. Her türlü pazarlama faaliyetinin elektronik posta kullanılarak
yapılmasına e-posta pazarlaması adı verilir.
• E-posta hem kişiler hem de işletmeler için etkin ve doğrudan haberleşme
imkânı sağlamaktadır. Elektronik postaya görsel sesli ögelerin de
eklenebilmesi, buna karşılık çok hızlı ve neredeyse sıfır maliyetli olması
elektronik postayı en yaygın kullanılan internet hizmeti yapmıştır.
• E-posta, pazarlama aracı olarak kullanılırken müşterinin bu iletileri almayı
kabul edip etmemesi çok önemlidir. Çünkü spam olarak gönderilecek bir
e-posta, amacının tam aksine müşteri kaybına ve firma-ürün imajının zarar
görmesine yol açabilir.
• Sosyal medya; katılımcılarının çevrimiçi ortamlarda kendilerini ifade etme,
iletişime geçme, gruplara katılma ve bu ortamlara fikir, yorum ve yayınlarıyla
katkıda bulunma imkânı sağlayan sosyal içerikli web siteleri olarak
tanımlanabilir. Sosyal medyayı insanların hayatında bu kadar önemli yapan
sebepler; tamamıyla sanal ya da tamamıyla gerçek olmaması, interaktif
iletişim kurmaya imkân vermesi, farklı sosyal topluluklar ve ilişkiler
kurulabilmesi ve medya içeriğinin kullanıcılar tarafından oluşturulduğu özgür
bir platform sağlamasıdır.
•Pazarlama aracı olarak sosyal medya, işletmeleri doğrudan müşterileriyle
buluşturan önemli bir fırsattır. İşletmeler için müşteri ile kurulan ilişkilerin
gerçek zamanlı ve doğrudan olması her zaman daha faydalıdır. Sosyal medya
ise bu tür iletişimi geleneksel iletişim araçlarına göre çok daha düşük
maliyetle ve daha etkili olarak gerçekleştirme fırsatı verir. Tüketicilerin, ürün
ya da hizmet hakkında sosyal medyadan elde ettikleri bilgi ile daha kolay
ikna olmaları, sosyal medyada paylaşılan ve diğer tüketicilerin beğeni ve
yorumları ile desteklenen linklerle doğrudan satış yapılan web sitelerine
yönlendirilmelerini kolaylaştırmaktadır.
•Veri tabanı pazarlama, mevcut ve potansiyel müşterilere yönelik uzun
dönemli birebir pazarlama stratejilerinin uygulamasına imkân veren, sadık
müşteriler oluşturarak sürekli müşteri alımları sağlayan, müşteri odaklı,
pazarlamadaki bir teknoloji uygulamasıdır (Gülcan, 2000; 27).
•Pazarlama veri tabanı ise; şirketin amaçlarını başarabilmesi ve bu amaçları
doğrultusunda daha iyi karar vermek için müşterilerin kimlik ve adres
bilgilerinden satın alma alışkanlıklarına, kendisi ve aile bireyleri ile ilgili (yaş,
cinsiyet, beden vb.) bilgilerden aile ve yakın çevresi ile ilgili (doğum günleri,
önemli yıl dönümleri vb.) bilgilere kadar alınabilecek tüm verilerin
kaydedildiği özel amaçlı bir veri tabanıdır.
231
• Web’deki trafiğin büyük çoğunluğu arama motorları tarafından oluşturulur

ve İster bir içerik sitesi ister bir e-ticaret sitesi, isterse de B2B alanında
çalışan bir kurumsal site olsun ziyaretçilerin ilk olarak başvurdukları kaynak
bir arama motorudur.
• Arama motoru pazarlaması (SEM), internet sitelerinin, arama motoru sonuç
sayfalarındaki görülebilirliklerini artırarak tanıtım yapan internet pazarlama
Özet (devamı)
yöntemleridir.
232
1. Bir e-posta listesine üye olmayan ya da izni ve haberi olmayan bir kişiye
gönderilen elektronik postaya verilen en yaygın isim aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Kitlesel e-posta
b) Spam e-posta
c) Gizli e-posta
d) Kötü niyetli e-posta
e) Viral e-posta
I. "Konu" Satırı açıkça belirlenmeli

II. Mesaj mümkün olduğu kadar kısa olmalı
III. Mesaj açıklayıcı, net ve kesin olmalı
IV. Mesajlarda büyük harf kullanılmalı
V. Mesajlar ergonomik olmalı, kolay okunabilmeli
2. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri pazarlama amaçlı hazırlanan
e- posta mesajının taşıması gereken özellikler arasında yer alır?
a) Yalnız I
b) I, II ve III
c) I, III ve IV
d) I, II, III ve V
e) I, II, III, IV ve V
3. Spam olarak gönderilen ticari e-postalara verilen en yaygın isim

a) Propaganda amaçlı e-posta
b) Talep edilmemiş ticari e-posta
c) Kamuoyu oluşturma amaçlı e-posta
d) Talep edilmemiş kitlesel e-posta
e) Talep edilmemiş casusluk amaçlı e-posta
Facebook
I.
Twitter
II.
Yandex
III.
IV.Wikipedia
4. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri sosyal medya pazarlamasında
yararlanılabilecek platformlar arasında yer almaz?
a) Yalnız I
b) Yalnız III
c) III ve IV
d) II ve IV
e) I, II ve IV
233
5. Aşağıdakilerden hangisi sosyal içerikli web sitelerinin önemli ortak

özelliklerinden biri değildir?
a) Kişisel profil oluşturmak
b) Çevrimiçi gruplar oluşturmak
c) Özel kampanyalar oluşturmak
d) Kullanıcıları sitede tutmak
e) Çevrimiçi bağlantılarla ya da çevrimdışı olarak iletişim kurmak
“……………………………………….., mevcut ve potansiyel müşterilere yönelik

uzun dönemli birebir pazarlama stratejilerinin uygulamasına imkân veren,
sadık müşteriler oluşturarak sürekli müşteri alımları sağlayan, müşteri
odaklı, pazarlamadaki bir teknoloji uygulamasıdır.”
6. Cümlede boş bırakılan yere getirilecek en uygun ifade aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Doğrudan pazarlama
b) Marka pazarlaması
c) Arama motoru pazarlaması
d) Sosyal medya pazarlama
e) Veri tabanı pazarlama
7. Aşağıdakilerden hangisi veri tabanı pazarlamanın amaçlarından biri

değildir?
a) Müşterinin kredi durumunu incelemek
b) Büyük pazarları birleştirmek
c) Doğru pazar planı oluşturmak
d) Yeni müşteriler kazanmak
e) Satış sonrası hizmetleri desteklemek
I. Belirlenen müşteri ya da müşteri adaylarının kişisel bilgileri ve iletişim

bilgilerinin alınarak veri tabanına kaydedilmesi
II. İşletmenin kendi iç kaynaklarından ya da satış temsilcileri ve rakip
firmalardan müşteri ya da müşteri adaylarının belirlenmesi
III. Müşterilerle sürekli iletişim kurmak için veri tabanlı özel programlar
geliştirilmesi
IV. Müşteri ya da müşteri gruplarının ürünlerle ve rakip firmalarla ilgili
görüşlerinin alınarak satın alma miktarlarının belirlenmesi
V. Müşteriye yönelik geliştirilen yöntemlerin müşteri
gruplarında uygulanarak bu yöntemlerin performansının ölçülmesi
8. Veri tabanlı pazarlama uygulanmasındaki aşamalar aşağıdakilerin
hangisinde doğru sıralanmıştır?
a) II, I, IV, III, V
b) II, I, III, IV, V
c) I, II, V, III, IV
d) I, II, III, V, IV
e) III, I, II, IV, V
234
9. Aşağıdakilerden hangisi veri tabanı pazarlamanın faydaları arasında yer

almaz?
a) Müşterilerin özel bilgilerine ulaşmak
b) En fazla getiriyi sağlayacak müşteri grubunu belirlemek
c) Müşterilerin firmayla olan ilişkilerini izlemek
d) Promosyona duyarlı kitlenin anlaşılmasına imkân vermek
e) Hizmetlerin ne tür bir müşteri kitlesini hedeflediğini göstermek
I. İnternet reklamcılığı
II. Web sitesi optimizasyonu
III. Arama motoru optimizasyonu
IV. Ücretli yerleşim
V. Performans analizi
10. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri arama motoru pazarlamasının
kapsadığı uygulamalardandır?
a) Yalnız I
b) I, II ve III
c) I, III ve IV
d) I, II, III ve V
e) I, II, III, IV ve V
Cevap Anahtarı
1.b,2.d,3.b,4.b,5.c,6.e,7.b,8.a,9.a,10.e
235
Balcı N., (2000). “Hepimiz İzleniyoruz, Pazarlamacılar İzliyor”, Power, Kasım, ss.
148-150.
Barutçu S., M. Tomaş, “Sürdürülebilir Sosyal Medya Pazarlamasi ve Sosyal Medya
Pazarlamasi Etkinliğinin Ölçümü”, www.journalagent.com/
Barutçu, S. (2011). Mobil Viral Pazarlama, İnternet Uygulamalari ve Yönetimi
Dergisi, Cilt 2 (1) ss. 5-14.
Deniz R.B. (2002). “Yeni Bir Pazarlama Yöntemi Olarak Elektronik Posta
Pazarlaması” Journal of İstanbul Kültür University, Sayı 2, ss. 1-10
Drury G. (2008). “Opinion piece: Social media: Should marketers engage and how
can it be done effectively”, Journal of Direct, Data and Digital Marketing
Practice
Gökçen, H., (2007). Yönetim Bilgi Sistemleri, Palme Yayıncılık, Ankara.
Gülcan, B., (2000). “Sadık Müşteri Yaratabilme ve Sürekli Satış Yapabilmenin Yolu:
Veri Tabanlı Pazarlama”, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:3, s.
27.
Hepkul, A. ve Kağnıcıoğlu, H., (1992). “Veri Tabanlı Pazarlama”, Pazarlama
Dünyası, Yıl:6, Sayı: 34, Temmuz/Ağustos. ss.12-13
Hoffman D.L., Fodor M. (2010). Can You Measure the ROI of Your Social Media
Marketing, MIT Sloan Management, 52/1, ss. 41-49.
http://spam.nedir.com/#ixzz3049kChqO
http://www.ajit-e.org/?menu=pages&p=details_of_article&id=78
http://www.ekstrakazan.com/e-mail_pazarlama_nedir.html
Jackson, R. and Wang, P., (1996). “Strategic Database Marketing”, Illınois: NTC.
Kaplan A.M., M. Hainlein, (2010). “Users of the world, unite! The challanges
and
KIM, W., O.R. Jeong, S.W. Lee, (2010). “On Social Web Sites”, Information Systems
35, ss. 215-236, journal homepage: www.elsevier.com/locate/infosys.
Mills A. (2012). Virality in Social Media: the SPIN Framework, Journal of Public
Affairs, 12/ 2, ss. 162-169.
Mucuk, İ., (2001). “Pazarlama İlkeleri”, 13. Basım, Türkmen Kitapevi, İstanbul,
opportunities of Social Media”, Business Horizons, 53, ss. 59-68.
Özgen E., H. Doymuş, “Sosyal Medya Pazarlamasında Farklılaştırıcı Bir Unsur
Olarak İçerik Yönetimi Konusuna İletişimsel Bir Yaklaşım” Marmara
Üniversitesi İletişim Fakültesi.
Powell G.R., Groves S.W., Dimos J. (2011). “ROI of Social Media: How to
Improvethe Return on Your Social Marketing Investment”, John
Wiley&Sons, Singapore.
236
Tao, Y. and Rosa Yeh, C., (2003). “Simple Database Marketing Tools in Customer
Analysis and Retention”, International Journal of Information Management,
23, ss.291–301.
Uydac M., (2004). “Pazarlamada Elektronik Posta Kullanimi”
http://www.onlinedergi.com/MakaleDosyalari/51/PDF2004_1_8.pdf
Weinberg, T. (2009). “The New Community Rules: Marketing on The Social Web”,
O’Reilly, California.
Yurdakul N.B., M. Bat, (2011). “Şirketler Için Rekabette Sanal Farkındalık: Arama
Motoru Pazarlamasi”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik
Dergisi Sayı:1, 2011
237
ELEKTRONİK TİCARET
UYGULAMALARI
• Portal
• Portal Türleri
E‐TİCARET
İÇİNDEKİLER
• Portallar ve E-ticaret Doç. Dr.

• E‐perakendeciler
• Dijital İçerik Sağlayıcılar Mehmet Sinan BAŞAR
• Pazar Oluşturucular
• İşlem Aracıları
• Hizmet Sağlayıcılar
• Topluluk Sağlayıcılar
• E‐ticaret Gelir Modelleri

• Portallar hakkında bilgi sahibi
HEDEFLER
olabilecek,
• Elektronik ticaretteki iş modellerini
• Elektronik ticaret gelir modellerini
açıklayabilecek,
• Hangi iş modelinde hangi tür gelir
elde edildiğini anlayabileceksiniz.
ÜNİTE
13
Elektronik Ticaret Uygulamaları
Portallar
E-perakendeciler
ELEKTRONİK TİCARET UYGULAMA TÜRLERİ
Pazar Oluşturucular
Hizmet Sağlayıcılar
Topluluk Sağlayıcılar
İşlem Aracıları
Dijital İçerik Sağlayıcılar

ELEKTRONİK TİCARET GELİR MODELLERİ
Reklam
Satış
Üyelik
Ücretsiz/kısmi pirim
İşlem ücretleri
Satış ortaklığı
239
GİRİŞ
Elektronik ticaret denildiğinde ilk akla gelen, internet üzerinden alışveriş
yapmaktır. Ancak internette mal ve hizmet satışı e-ticaretin kapsamındaki
faaliyetlerden yalnızca bir tanesidir. Ayrıca bir işletmenin elektronik ticaret
yapması yalnız satış işlemi ile sınırlı değildir. Bir işletme, elektronik ticareti birçok
farklı şekilde gerçekleştirebilir. İşletme fonksiyonlarından birinin ya da birkaçının
dijitalleşmesi de elektronik ticaret kapsamında değerlendirilebilir. E-ticaret
kapsamındaki faaliyetler geleneksel ticari faaliyet ve kurumların elektronik ortama
taşınması şeklinde olabildiği gibi bilgi teknolojileri ve internetle yapılabilir hâle
gelen yeni ticari faaliyetler de vardır.
E-ticaret bu özellikleri ile hem mevcut iş alanlarının dijitalleştirilmesi hem de
yeni iş alanlarının, yeni mesleklerin, yeni ürünlerin ortaya çıkarılması açısından
önemi ve büyüklüğü hızla artan bir olgu hâline gelmiştir. E-ticarette geçerli olan iş
modelleri; portal, e-perakendeci, içerik sağlayıcı, işlem aracısı, pazar oluşturucu,
hizmet sağlayıcı ve topluluk sağlayıcı olarak sayılabilir.
E-ticaret faaliyeti sonunda farklı yöntemlerle gelir elde etmek mümkündür.
Ticari faaliyetteki gelir elde etme yöntemlerinin bazıları geleneksel olabildiği gibi
e-ticarete özgü yeni gelir modelleri de ortaya çıkmıştır. E-ticarette gelir elde etme
şekilleri arasında reklam, satış, üyelik, kısmi prim, işlem ücretleri ve satış ortaklığı
örnek olarak verilebilir.
E-ticaretin işletmeler ve ticari hayat açısından getirdiği bir yenilik de müşteri
kavramının klasik anlamının dışına çıkması ve e-müşteriye dönüşmesidir.
Elektronik müşterinin de ekonomik, eğlence odaklı, ilgisiz yönlendirici, özel ve ilgili
gibi birçok türü tanımlanmış ve yeni müşteri tanımları özellikle ürün ve pazarlama
bağlamında yeni yaklaşımların ortaya çıkmasına önayak olmuştur.
PORTAL
Türkçeye e-kapı olarak çevrilen portal, birçok içeriği barındırabilen web
sitelerine verilen ortak addır. Temel kuruluş mantığı, kullanıcının bir web sitesi
adresi girerek ya da web tabanlı bir uygulama çalıştırarak ağ üzerinde istediği tüm
Portal, kullanıcının dijital içeriğe ulaşabilmesini sağlamaktır. Portalların taşıması gereken temel
ağ üzerinde istediği özellikler şu şekilde sıralanabilir (www.portal.nedir.com):
tüm dijital içeriğe
ulaşabilmesini • Ağ ile entegre yazılım
sağlayan giriş • Özelleştirme ve kişiselleştirme
kapısıdır. • Kategorilere ayrılmış içerik
• Kapsamlı ve parametrik arama
• Tek girişte (login) tüm içeriğe ulaşabilme
• Güvenli gezinti imkânı
İsminden de anlaşılabileceği gibi portal tüm ağ içeriğine sahip bir yazılım
değil, bu içeriğe erişim sağlayan bir aracıdır. Dolayısıyla ağ içeriği ile uyumlu olması
ve dağınık şekilde bulunan bilgiye erişim sağlamak için gerekli arama, görüntüleme
gibi özelliklere sahip olması gerekir.
240
Buna ek olarak kullanıcıların tercihlerini izleme, kaydetme ve sonraki

kullanımlarda bu tercihlere uygun içerik sıralaması yapma gibi yetenekler bir
portal için önemli tercih sebeplerindendir. Günümüzde portallar, kullanıcıların
tercihlerinin ve ayarlarının portala bağlandığı her nokta için geçerli olmasını
sağlayan kapsamlı bir kişiselleştirme hizmeti verebilmektedir.
Bir portalın kullanıcıya sunduğu en önemli değer, bilgiye kolay erişim ve
zaman tasarrufudur. Portallar, kurumlar için çalışanlar, tedarikçiler ve iş ortakları
ile iletişim ve iş birliği ortamı olurken, yöneticilere hızlı ve doğru karar verme
konusunda önemli bir destek sağlayabilir. Ticari faaliyetler için portalların
sağlayacağı en önemli fayda, bilgiye erişim ve verimlilik artışı yolu ile rekabet
avantajı sağlamak ve sürdürmek olarak sayılabilir.
Portal Türleri
Portallar çok farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir. Kapsam açısından
sınıflandırıldığında, internet portalları ve intranet portallar olmak üzere iki tür
portaldan söz edilebilir. Web portalı olarak da bilinen internet portalı kullanıcılara
internette bulunan tüm dijital materyale ulaşması için bir giriş kapısı sağlar.
Portallar, kapsam
açısından, internet İntranet portalı ise bir kurumsal ağın kullanıcı ara yüzü gibi çalışır.
portalları ve intranet Hedef kitlesine göre portallar iki kısma ayrılır: yatay (horizontal) portallar ve
portalları, hedef dikey (vertical) portallar. Yatay portallar, tüm internet kullanıcılarına hitap eder ve
kitleye göre yatay ve
megaportal olarak isimlendirilirler. Dikey portallar ise internet kullanıcılarının
dikey olarak iki
belirli bir kesimine (meslek gurubu, hobi sahipleri gibi) ya da belirli bir konuya
kısma ayrılır.
(sağlık, evcil hayvanlar gibi) hitap ederler. Sektörlere göre düşünüldüğünde de
portalları kamusal ve özel sektör olarak ikiye ayırmak mümkündür.
•Konularına göre portallara verilebilecek bazı örnekler

Örnek
şunlardır:
• Sağlık
• Turizm
• Eğitim
• Kültür/Sanat
• Eğlence
• Yatırım/Finans
• Haber
Amaçlarına göre portallar çok sayıda başlık altında sınıflandırılabilir.

Aşağıdaki amaçların bir ya da birkaçı için portal oluşturulabilir:
• Bilgi vermek
• Tanıtım
• Eğitim
• Akademik amaçlar
241
• E-ticaret, E-pazaryeri, Endüstriyel amaçlar

• Topluluk oluşturmak
Şekil 13.1. Bir kurumsal portal çözümü (hizliportal.com)
Portallar ve E‐ticaret
Portallar, elektronik ticarette doğrudan gelir elde etmek için ya da ticari
faaliyeti desteklemek amacı ile dolaylı olarak kullanılabilir. Bir portal internete giriş
kapısı olma özelliği ile kullanıcıları yönlendirme gücüne sahiptir. Örneğin bir arama
Portallar, elektronik motorunda aynı anahtar kelime ile bulunan yüzlerce site belirli ölçüler kullanılarak
ticarette doğrudan sıralanır. Ancak firmalar gerçek sıralarından daha yukarıda görünebilmek için
gelir elde etmek için belirli bir ücret ödemeyi kabul edebilir. Çok kullanıcısı olan bir portalın ana
ya da ticari faaliyeti sayfasında ya da çok aranan bir anahtar kelimenin sonuç sayfasında yer alacak bir
desteklemek amacı reklamın ücreti de yüksek olacaktır. Önemli bir haber duyurusuna tıklandığında
ile dolaylı olarak haber ayrıntılarından önce görüntülenecek bir tanıtım filmi ya da resim, portal
kullanılabilir. işletmecisine önemli getiriler sağlayabilir. Bir portal, reklam vericilere sağladığı
hizmet karşılığında iki tür ücretlendirme yapabilir:
• Görüntüleme karşılığı ücret: Bu ücretlendirme şeklinde firma, reklam ya da

tanıtım materyalinin (resim, ses, video, banner, vb.) kaç kişi tarafından ve
ne kadar süre ile izlendiğine göre hesaplanan bir ücret öder.
• Tıklama karşılığı ücret: Reklam materyalinin sayfada gösterilmesi her
zaman istenen etkiyi yapmayabilir ya da firmalar satış rakamları içerisinde
242
reklamın etkisinin ne kadar olduğunu tam olarak bilemeyebilirler. Böyle

durumlarda firmalar portaldan yapılan yönlendirme başına ücret ödemeyi
tercih edebilir. Bu modelde firmaya ait materyal aynı zamanda firmanın
kendi sitesine bir köprü (link) görevi görür ve bir kullanıcı firmanın web
sayfasına portaldaki linke tıklayarak ulaşmışsa firma portala bunun karşılığı
ücret öder.
Her iki ücretlendirme modelinin de avantaj ve dezavantajları vardır. Ancak
genel olarak ele alındığında birinci modelin portal işletmesi için, ikinci modelin ise
reklam veren işletme için daha az risk taşıdığı söylenebilir.
Doğrudan gelir getirmesi amaçlanan bir portalın tasarım, kurulum ve
işletme aşamalarında odaklanması gereken temel nokta, mümkün olduğu kadar
çok ziyaretçi girişi sağlamak olmalıdır. Hem çok sayıda farklı insanın ziyaret etmesi
hem de ziyaret edenlerin tekrar tekrar gelmesi portalın değerini artıracak ve
Doğrudan gelir
kârlılığını üst seviyelere taşıyacaktır. Bunun için portalın çok yönlü ve güçlü bir
getirmesi amaçlanan
içeriğe sahip olması gerekir. Kullanıcıların internete girme sebepleri, beklenti ve
bir portalın tasarım,
ihtiyaçları portal içeriğini belirlemede önemli bir kaynaktır. Bir portalın çok sayıda
kurulum ve işletme
ziyaretçi çekerek bunu kazanca dönüştürmek için şu içeriklere sahip olması
aşamalarında
önemlidir:
odaklanması
gereken temel nokta Arama Motoru: İnsanlar internette erişmek istedikleri her şeyi kolayca
bulabilecekleri arama motorlarını öncelikle tercih eder.
mümkün olduğu
kadar çok ziyaretçi Haberler: Gündemi farklı kaynaklardan takip etmek için farklı sitelere gitmek
girişi sağlamak zorunda kalmamak, önemli bir kolaylık ve tercih sebebidir.
olmalıdır. Alışveriş: İnterneti alışveriş amaçlı kullananlar için reklamlar, öneriler, ne
nerede daha ucuz gibi ipuçları portalı zengin ve dolu gösterecektir.
Sosyal medya: Sosyal medyaya erişim sağlamak ya da sosyal medya
oluşturmak önemli sayıda giriş sağlayabilir.
Oyun-eğlence: Kullanıcıların iyi vakit geçirmesini sağlayacak uygulamalar
hem giriş sayısını hem de sitede kalma sürelerini arttırır.
E‐posta: E-posta hizmeti veren bir portal, kullanıcıların büyük çoğunluğunun
günde en az bir kez giriş yapmasını garantileyebilir.
Üye kaydı ve kişiselleştirme: Kullanıcılarda, üye olduğu ve kişiye özel
hizmetler ya da avantajlar elde ettiği portallara sürekli girme eğilimi oluşur.
Portallar yalnız gelir elde etmek için kullanılmaz, aynı zamanda işletmelerin
ticari faaliyetlerine önemli katkılar sağlayabilir. Firmalar portalları kullanarak
alıcılarla, satıcılarla, aracılarla, çalışanlarla iletişim kurarak çalışma ortamını
internete genişletebilir.
243
E-PERAKENDECİLER
E-perakendeci mal ve hizmet satışı yapılan internet sitelerine verilen ortak
addır. Tedarik zincirinin müşteriden önceki son halkasını oluşturan perakendeci
işletmeler, dağıtım kanallarının ve lojistik hizmetlerin gelişmesi sonucu, elektronik
ortamda daha hızlı ürün temini ve daha hızlı teslimat imkânlarına kavuşmuş, bu
E-perakendeciliğin
durum internet üzerinden satış yapma fikrini cazip hâle getirmiştir. Elektronik
yaygınlaşmasında
perakendeciliğin yaygınlaşmasında önemli bir faktör de çoğunluğu bilgi teknolojisi
önemli bir faktör kullanıcısı hâline gelen müşterilerin yeni bir alışveriş ve satın alma kültürü
çoğunluğu bilgi oluşturmalarıdır. Bu yeni müşteri türü, alışveriş yaparken birçok yeni talep ve
teknolojisi kullanıcısı ihtiyaç öne sürmektedir. Bu ihtiyaçların en önemlileri şunlardır:
ine gelen
• Bilgiye ulaşmada sınırların ortadan kalkması,
müşterilerin yeni bir
• İnternetten beğenip mağazadan almak ya da mağazada görüp internetten
alışveriş ve satın
sipariş etmek gibi dilediği satış kanalını kullanabilmek,
alma kültürü
• Ürün, mağaza ve marka hakkındaki her bilgi ve yoruma kendisinin
oluşturmalarıdır.
erişebilmesi,
• Satın almadan önce internet ve sosyal medyada istediği kişilere
danışabilmek
Ortaya çıkan yeni alışveriş kültürü tek tip bir müşteri profili sunmamakta
birçok farklı müşteri grubu tanımlanabilmektedir. Bu tanımlamalardan biri e-
müşterileri altı grupta incelemektedir (Barutçu, 2008):
• Ekonomik e-müşteri; internetteki alışverişlerde fiyata çok duyarlı olan,

ürünleri fiyat yönünden karşılaştıran ve en düşük fiyatlı ürünü ve mağazayı
seçmeye çalışan müşteri,
• Eğlence odaklı e-müşteri; internetten satın almayı eğlence amaçlı düşünen
ve e-mağazalardan alışveriş yapmaktan hoşlanan müşteri,
• İlgisiz e-müşteri; internetten yaptığı alışverişlerde çok fazla araştırma
yapmayan müşteri,
• Yönlendirici e-müşteri; internetten alışverişin avantajlarını topluma
duyuran ve internetten alışveriş yapılması için toplumu cesaretlendiren
müşteri,
• Özel e-müşteri; kişiselleştirilmiş mal ve hizmet bekleyen müşteri,
• İlgili e-müşteri; internetten satın alma kararı birden fazla faktöre bağlı
olan, araştıran ve karşılaştıran müşteri.
İşletmelerin bu ve benzeri müşterilerin tüm ihtiyaçlarını karşılayabileceği
tek ortam internet-mobil internet ortamıdır. Müşteri oturduğu yerden hızlı bir
şekilde birçok mağaza dolaşabilir, ürün, marka ve mağaza hakkında bilgi
toplayabilir, ürünü daha önce satın almış kişilerin görüşlerine başvurabilir ve fiyat
karşılaştırmaları yaparak en az maliyetle ürüne sahip olabilir. Bununla birlikte
ürünü görmeden alma sonucu ortaya çıkabilecek olumsuzluklar, tüm e-
perakendeci sitelerin güvenilir olmaması, elektronik ödeme sistemlerine duyulan
güvensizlik, hukuksal altyapı eksikliği gibi riskler de müşterileri internetten alışveriş
konusunda olumsuz etkileyebilmektedir.
244
Elektronik ortamda satış yapmak perakendeciler için de birçok avantaj ve

risk barındırmaktadır. E-perakendeciliğin önemli avantajları:
Ürün Çeşitliliği: E-perakendeciler, sundukları ürün ve hizmet çeşitliliğiyle on
binlerce farklı ürünün ve hizmetin aynı anda tedarik edilmesini, pazarlanmasını,
satışını ve ulaştırılmasını sağlayabilmektedirler.
Esnek E-mağaza sistemi: Fiziksel ortamların ürün eksildikçe boş görünmesi
ya da ürün artınca yetersiz kalması gibi problemleri e-mağazalar için söz konusu
değildir.
Daha geniş hedef pazar: Elektronik mağazalar için ulaşım problemi yoktur.
İnternet erişimi olan herkes dünyanın neresinde olursa olsun potansiyel müşteri
olarak görülebilir.
Tasarım ve kullanım kolaylığı: Fiziksel mağazalarda ürünler belirli bir düzene
göre bir kere rafa konur. E-mağazalarda ise müşterinin istediği kriterlere göre
kategorilere ayrılarak aynı ürün her seferinde farklı bir ürün grubu içerisinde yer
alabilir.
Bilgi verme: Fiziksel mağazalarda ürün hakkında verilecek bilgiler ürün
etiketleri ile sınırlı iken e-mağazalarda böyle bir sınırlama yoktur.
Düşük maliyet: E-mağazalar genellikle aracı ve dağıtıcılar olmaksızın
doğrudan üretici ile temas kurarlar. Bazı durumlarda da e-perakendeci, üretici
işletmenin kendisidir. Bu durumda aracılara ve dağıtıcılara ödeme
yapılmadığından önemli maliyet düşüşü sağlanır. E- mağazalar üreticilerle ve
lojistik firmalarıyla doğrudan temas kurarak çok küçük stoklarla, hatta stoksuz
çalışabilirler. Aracı ve stok maliyetlerinden elde edilen tasarruf, perakendeciye
önemli bir rekabet gücü kazandırabilir.
Entegrasyon: E-perakendecilikte satış faaliyeti, diğer işletme faaliyetleri ile
E-perakendeciliğin entegre bir sistemin parçası olduğundan birimler arası bilgi akışı ve eşgüdüm çok
işletme açısından daha kolay olacaktır.
taşıdığı en önemli E-perakendeciliğin işletme açısından taşıdığı en önemli riskler ise; artan
riskler ise; artan rekabet baskısı, müşteriyi elde tutmanın zorluğu, yüz yüze iletişimin eksikliği
rekabet baskısı, olarak sayılabilir.
müşteriyi elde Perakendecilik sektöründe fiziksel ortamda ürün satma faaliyeti “bricks and
tutmanın zorluğu, yüz mortar” olarak adlandırılır. “Tuğlalar ve harçlar” anlamına gelen bu isim, fiziksel
yüze iletişimin yapı malzemelerini, dolayısı ile inşa edilmiş fiziksel bir mağazayı ifade eder. Eğer
eksikliği olarak fiziksel mağazalarda satış yapan bir perakendeci, aynı zamanda internette açtığı
sayılabilir bir site ile elektronik satış gerçekleştiriyorsa, bu duruma “bricks and clicks” adı
verilir. Türkçeye “tuğlalar ve tıklar” olarak çevrilebilen bu isimde tuğlalar fiziksel
mağazayı, tıklar ise internet mağazasını ifade eder. E-perakendecilik yapan
işletmeler içerisinde üçüncü bir tür daha vardır. Doğrudan temin ve doğrudan satış
yapan bu elektronik mağazalar fiziksel ortamda satış yapmazlar. Bu mağazaların
stoklu ya da stoksuz çalışan türleri vardır.
245
Stoklu çalışanlar ürünleri üreticiden alıp merkezi depolarda saklar ve sipariş

alındığında bu depolardan alarak müşteriye ulaştırırlar. İkinci türde ise depo
kullanılmaz ve sipariş edilen ürünler üreticinin deposundan direk müşteriye
gönderilir. Stoksuz e-perakende işletmelerinin fiziksel varlığı bürolar ve
bilgisayarlar ve internet mağazasından ibarettir. Bu işletmelerde alışveriş işlemi şu
adımlardan oluşur:
• Perakendeci, üreticiler, taşıma şirketleri ve bankalarla anlaşma yapar.

• Satılacak ürünlerin stok bilgileri üreticiden alınır.
• Ürünler e-mağazadaki sanal vitrinlerde görüntülenir.
• Müşteri ürünü seçer, sipariş verir ve ödeme yapar.
• Ürün bedeli perakendecinin banka hesabına aktarılır.
• Perakendeci, üretici firmaya ve taşıma şirketine gerekli bilgileri gönderir.
• Ürün, taşıma şirketi tarafından üreticiden alınarak müşteriye ulaştırılır
(Bazı uygulamalarda ürünler önce perakendeciye taşınır, burada tekrar
paketlenir ve müşteriye gönderilir).
• Perakendeci, bankaya talimat verir, ürün ve hizmet bedelleri üretici firma
ile taşıma şirketinin hesaplarına aktarılır.
DİJİTAL İÇERİK SAĞLAYICILAR

Dijital içerik Dijital içerik sağlayıcılar çalışma şekli olarak e-perakendecilere benzer.
sağlayıcılar çalışma Aralarındaki temel fark içerik kavramının entelektüel özelliklerin tümünü ifade
etmesi ve yalnız satış ortamının değil, satılan ürünlerin de dijital olmasıdır (Laudon
perakendecilere ve Laudon, 2011; 383). İçerik sağlayıcılarda bulunabilecek ürünlerin bazıları
benzer. Aralarındaki şunlardır:
temel fark yalnız • Her türlü belge (web dâhil)
satış ortamının değil, • Elektronik kitap
satılan ürünlerin de • Müzik dosyaları
dijital olmasıdır. • Film (CD-DVD)
• Oyun
• Eğitim yazılımları
• Televizyon ve radyo yayınları
• Dijital gazete ve dergi
İçerik sağlayıcılar genel olarak kendi üretmedikleri dijital ürünlerin internet
üzerinden satış ve dağıtımını yaparlar, ancak bu durumun istisnaları da vardır
(disney.com gibi). İçerik sağlayıcılardan internet bağlantılı tüm cihazlar için
(bilgisayarlar, tabletler, oyun konsolları, akıllı telefonlar vb. ) uygulama ya da dijital
materyal sağlayıp kullanmak mümkündür. İçerik sağlayıcılarda çok çeşitli ürünler
bulunabildiği hâlde en çok dağıtılan içerik müzik ve video dosyaları olmaktadır. Bu
tür dosyalar iki farklı şekilde temin edilebilir:
Podcasting: Müşteri ses veya video dosyasını internet bağlantısı vasıtası ile
kendi cihazına kopyalar ve bunun karşılığında bir ücret öder.
246
Streaming: Müşteri içerik sağlayıcının sitesine bağlanır ve sitede yayınlanan

içeriği izler ancak kendi cihazına indirmez. Bunun karşılığı olarak sabit bir üyelik
ücreti öder ya da çevrim içi olduğu süre, sağladığı içerik miktarı gibi kriterlere göre
ücretlendirilir.
PAZAR OLUŞTURUCULAR
Alıcıları ve satıcıları bir araya getiren ve karşılığında gerçekleşen satışlar
üzerinden pay, satıcılardan kira, üyelik aidatı, reklam ücreti vb. şekillerde gelir elde
edebilen çevrimiçi işletmelerdir. Pazar oluşturucu sitenin işletimi alışveriş merkezi
Pazar oluşturucular, işletmeciliğine benzer. Satıcılar, web sitesinde dükkân ya da reyon kiralayarak
ürünlerini sergilerken bazı firmalar yalnız reklam ve tanıtım amaçlı kullanımı tercih
alıcıları ve satıcıları
edebilir. Siteye giren müşteri mağazaları ya da reyonları tek tek gezebileceği gibi
bir araya getirerek
gelişmiş arama seçenekleri ile özelliklerini belirterek aradığı ürün ya da hizmetin
gelir elde eden
satıldığı mağazaya yönlendirilebilir. Pazar oluşturucuların satıcılara sağladığı en
çevrimiçi
önemli fayda, ölçeği ne olursa olsun her işletmenin hatta kişilerin bile bu alanlarda
işletmelerdir.
mağaza açabilmeleridir. Ayrıca satılacak mal veya hizmet ne olursa olsun bu
mağazalarda sergilenebilir, resimli sesli ya da video yardımı ile tanıtımı yapılabilir.
Birçok pazar oluşturucuda ürün şekli sınırlandırılmaz ve yeni ya da kullanılmış,
satılık ya da kiralık, toplu iğneden otomobile kadar her şey satılabilir. Ancak bazı
siteler ürün açısından ihtisaslaşmaya gidebilir ve satılabilecekler bir ya da birkaç
türle (kitap gibi) sınırlandırılabilir.
Şekil 13.2. Çevrimiçi ağ pazarı
İŞLEM ARACILARI
Yoğun iş temposu içerisinde kişisel olarak yapılması gereken işlemleri ücret
karşılığı yapan e-ticaret firmalarıdır. Özellikle finans ve seyahat alanlarında yaygın
hizmet vermektedirler. Finansal alanda hisse senedi, kredilendirme, sigortalama,
seyahat alanında, rezervasyon, biletleme, araç kiralama, tur organizasyonları
hizmetleri işlem aracılarından temin edilebilir.
247
Bu tür hizmetlerde aracı kullanmanın önemli avantajları vardır. Bu yolla zaman ve

maliyet açısından tasarruf sağlandığı gibi ilgili tüm ürünler bir arada görülüp tercih
yapma şansı da elde edilebilir.
HİZMET SAĞLAYICILAR
Hizmet sağlayıcılar, internet üzerinden hizmet vererek kullanımın
ücretlendirilmesi, üyelik, reklam geliri vb. gelir elde eden e-ticaret siteleridir. Bu
elektronik ticaret modeli ile müşterilere şu hizmetler sunulabilir:
• Çevrimiçi yazılım kullandırma

• Danışmanlık hizmetleri
• Web tasarımı
• Çevrimiçi veri depolama
• Yedekleme
• Web 2.0 uygulamaları (Fotoğraf paylaşımı, video paylaşımı, blog, wiki, RSS)
TOPLULUK SAĞLAYICILAR
Topluluk sağlayıcı, birbirleri ile ortak özelliğe sahip insanları bir araya
getiren dijital bir platformdur. Topluluk sağlayıcıların türleri kişiler arasındaki ortak
özelliğin çeşidine göre farklılık gösterir. Bu ortak özelliklerden bazıları şu şekilde
sıralanabilir:
• Zevkler, tercihler, düşünceler,

Kişiler katıldıkları
• Mensubiyetler (coğrafi, dinî, aile-soy, ırk vb.),
sosyal ağ içerisinde
• İlgi alanları (oyun, hobi, eğlence vb.)
diğer insanlarla
• İş kolu, meslek, firma
duygularını,
Kişiler katıldıkları sosyal ağ ya da topluluk içerisinde diğer insanlarla
düşüncelerini, resim
duygularını, düşüncelerini, resim ve videoları, sahip oldukları enformasyonu
ve videoları, sahip paylaşabilir, bu paylaşımlarla ilgili görüş belirtebilir, çevrimiçi oyun oynayabilirler.
oldukları İşletmeler kendi ağlarını kurabilecekleri gibi herhangi bir sosyal ağda grup
enformasyonu oluşturarak müşterileri ve personeli ile sürekli ve etkili bir iletişim sağlayabilirler.
paylaşabilirler.
İnternette kullanılan iş modelleri toplu hâlde Tablo 13.1.’de görülebilir.
Tablo 13.1. E-ticaret iş modelleri
KATEGORİ TANIM ÖRNEKLER

E-perakendeci Fiziksel ürünlerin doğrudan Amazon
satışı.
Hepsiburada
EStore
İşlem Aracısı Satış işlemlerinin çevrimiçi ETrade

gerçekleştirilmesi, para ve
Expedia
zaman tasarrufu sağlanarak her
işlem gerçekleştiğinde ücret
tahakkuk ettirilmesi.
248
Pazar Oluşturucu Alıcı ve satıcıların Ebay.com

karşılaşabileceği, ürünlerin
gittigidiyor.com
sergilendiği, araştırıldığı ve
fiyatın oluştuğu dijital sahibinden.com
platformlar.
İçerik Sağlayıcı Web üzerinden haberler, müzik, iTunes.com

fotoğraf, video gibi dijital içerik
games.com
sağlayarak gelir elde edilmesi.
wsi.com
Topluluk Sağlayıcı Benzer ilgi alanları olan Facebook

insanların haberleşmesini,
Twitter
konuşmasını ve dijital içerik
paylaşmasını sağlayan buluşma MySpace
ortamının hazırlanması.
Portal Özel içerik ve diğer hizmetlerle Google

birlikte web ortamına girişte
Yahoo
web ortamına başlangıç noktası
oluşturma. Bing
Hizmet Sağlayıcı İçerik oluşturma ve paylaşma, Google Uygulamaları

veri depolama, yedekleme gibi
XDrive
hizmetler.
Dropbox
E-TİCARET GELİR MODELLERİ

Elektronik olsun ya da olmasın tüm ticari faaliyetlerin amacı gelir elde
etmektir. E-ticarette gelir yalnızca ürün ya da hizmet satışından elde edilmez.
Dijital ortamda verilen hizmetler doğrudan ya da dolaylı olarak gelir getirebilir. Bu
konuda yapılan sınıflandırmaya göre altı farklı gelir elde etme yöntemi
mevcuttur(Laudon ve Laudon 2011;383):
yalnızca ürün ya da
Reklam gelir modeli: Site, verdiği hizmet karşılığında ücret talep etmez,
hizmet satışından
bunun yerine sitede görüntülenme ya da tıklama karşılığı reklam verenlerden gelir
elde edilmez.
elde eder.
Dijital ortamda
verilen hizmetler Satış gelir modeli: Siteden satılan ürün ya da hizmet bedelinin direk alıcıdan
doğrudan ya da tahsil edilmesi ile gelir elde edilir.
dolaylı olarak gelir Üyelik gelir modeli: Kullanıcılar siteye üye olurken bir defaya mahsus ya da
getirebilir. belirli dönemlerde aidat şeklinde ödeme yaparlar.
Ücretsiz/kısmi pirim gelir modeli: Hizmetlerin bir kısmı ücretsiz olarak
kullandırılır. Ancak ileri seviye özellikleri talep eden kullanıcı bunun karşılığında
ücret ödemek zorundadır.
249
İşlem ücretleri gelir modeli: Özellikle aracıların ve pazar oluşturucuların

kullandığı bu modelde herhangi bir işlem gerçekleşmediği sürece kullanım
ücretsizdir. Bir işlem gerçekleşirse taraflardan birinden ya da her ikisinden belirli
bir ücret talep edilir.
Satış ortaklığı gelir modeli: Web sitesi, yönlendirdiği müşterilerin
gerçekleştirdikleri satın alma işleminin belirli bir oranını alışveriş sitesinden tahsil
eder.
• Bir internet portalı ile bir kurumsal portalı karşılaştırarak

Bireysel Etkinlik
aralarındaki benzerlikleri ve farklılıkları inceleyiniz.
250
• Elektronik ticaret denildiğinde ilk akla gelen, internet üzerinden alışveriş

yapmaktır. Ancak işletmenin elektronik ticaret yapması birçok farklı şekilde
gerçekleşebilir. E-ticaret kapsamındaki faaliyetler geleneksel ticari faaliyet ve
kurumların elektronik ortama taşınması şeklinde olabildiği gibi bilgi
teknolojileri ve internetle yapılabilir hâle gelen yeni ticari faaliyetler de
vardır.
Özet
•E‐ticarette geçerli olan iş modelleri; portal, e-perakendeci, içerik sağlayıcı,
işlem aracısı, pazar oluşturucu, hizmet sağlayıcı ve topluluk sağlayıcı gibi
modeller iken gelir elde etme şekilleri arasında reklam, satış, üyelik, kısmi
prim, işlem ücretleri ve satış ortaklığı sayılabilir.
•Türkçeye e-‐kapı olarak çevrilen portal, birçok içeriği barındırabilen web
sitelerine verilen ortak addır. Temel kuruluş mantığı, kullanıcının bir web
sitesi adresi girerek ya da web tabanlı bir uygulama çalıştırarak ağ üzerinde
istediği tüm dijital içeriğe ulaşabilmesini sağlamaktır.
•Bir portalın kullanıcıya sunduğu en önemli değer, bilgiye kolay erişim ve
zaman tasarrufudur. Portallar, kurumlar için çalışanlar, tedarikçiler ve iş
ortakları ile iletişim ve iş birliği ortamı olurken yöneticilere hızlı ve doğru
karar verme konusunda önemli bir destek sağlayabilir. Ticari faaliyetler için
portallarınsağlayacağı en önemli fayda, bilgiye erişim ve verimlilik artışı yolu
ile rekabet avantajı sağlamak ve sürdürmek olarak sayılabilir.
•Portallar, elektronik ticarette doğrudan gelir elde etmek için ya da ticari
faaliyeti desteklemek amacı ile dolaylı olarak kullanılabilir. Bir portal
internete giriş kapısı olma özelliği ile kullanıcıları yönlendirme gücüne
sahiptir. Doğrudan gelir getirmesi amaçlanan bir portalın tasarım, kurulum
ve işletme aşamalarında odaklanması gereken temel nokta, mümkün olduğu
kadar çok ziyaretçi girişi sağlamak olmalıdır.
•E-perakendeci mal ve hizmet satışı yapılan internet sitelerine verilen ortak
addır. Tedarik zincirinin müşteriden önceki son halkasını oluşturan
perakendeci işletmeler, dağıtım kanallarının ve lojistik hizmetlerin gelişmesi
sonucu, elektronik ortamda daha hızlı ürün temini ve daha hızlı teslimat
imkânlarına kavuşmuş, bu durum internet üzerinden satış yapma fikrini cazip
hâle getirmiştir.
•Dijital içerik sağlayıcılar çalışma şekli olarak e-perakendecilere benzer.
Aralarındaki temel fark içerik kavramının entelektüel özelliklerin tümünü
ifade etmesi ve yalnız satış ortamının değil, satılan ürünlerin de dijital
olmasıdır.
•Pazar oluşturucular; alıcıları ve satıcıları bir araya getiren ve karşılığında
gerçekleşen satışlar üzerinden pay, satıcılardan kira, üyelik aidatı, reklam
ücreti vb. şekillerde gelir elde edebilen çevrimiçi işletmelerdir. Pazar
oluşturucu sitenin işletimi alışveriş merkezi işletmeciliğine benzer.
•İşlem aracıları yoğun iş temposu içerisinde kişisel olarak yapılması gereken
işlemleri ücret karşılığı yapan e-ticaret firmalarıdır. Özellikle finans ve
seyahat alanlarında yaygın hizmet vermektedirler.
•Hizmet sağlayıcılar, internet üzerinden hizmet vererek kullanımın
ücretlendirilmesi, üyelik, reklam geliri vb. gelir elde eden e-ticaret siteleridir.
•Topluluk sağlayıcı, birbirleri ile ortak özelliğe sahip insanları bir araya getiren
dijital bir platformdur.
251
1. Aşağıdakilerden hangisi portalların taşıması gereken özelliklerden biri
değildir?
a) Sınırlı içeriğe ulaşabilme
b) Ağ ile entegre yazılım
c) Özelleştirme ve kişiselleştirme
d) Kategorilere ayrılmış içerik
e) Kapsamlı ve parametrik arama
2. İnternet kullanıcılarının belirli bir kesimine ya da belirli bir konuya hitap

eden portallara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?
a) Yatay portal
b) Dikey portal
c) Çapraz portal
d) Sınırlandırılmış portal
e) Yönlendirilmiş portal
I. Sağlık
II. Turizm
III. Eğitim
IV. Tanıtım
3. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri konularına göre portal
sınıflandırılmasında yer almaz?
a) Yalnız III
b) Yalnız IV
c) I ve II
d) II, III, IV
e) I, II, III ve IV
I. Fiyata duyarlıdır.
II. Ürünleri fiyat yönünden karşılaştırır.
III. Düşük fiyatlı ürünü ve mağazayı seçmeye çalışır.
4. E-Ticaret sitelerinde alışveriş yaparken yukarıdaki özellikleri barındıran
müşteri profili hangisidir?
a) Ekonomik e-müşteri
b) Eğlence odaklı e-müşteri
c) İlgisiz e-müşteri
d) Yönlendirici e-müşteri
e) Özel e-müşteri
252
5. E-ticaret sitelerinde alışveriş yaparken kişiselleştirilmiş mal ve hizmet

bekleyen müşteri türü aşağıdakilerden hangisidir?
a) Ekonomik e-müşteri
b) Eğlence odaklı e-müşteri
c) İlgisiz e-müşteri
d) Yönlendirici e-müşteri
e) Özel e-müşteri
6. Aşağıdakilerden hangisi e-perakendeciliğin avantajlarından biri değildir?

a) Ürün Çeşitliliği
b) Yoğun bir rekabetin olması
c) Mağaza sisteminin esnekliği
d) Hedef pazarın genişliği
e) Tasarım ve kullanım kolaylığı
7. E-perakendecilikte “bricks and clicks” aşağıdakilerden hangisinin

karşılığıdır?
a) Bir perakendecinin internetten duyurarak sadece fiziksel ortamda
ürün satması
b) Bir perakendecinin sadece internet ortamında ürün satması
c) Fiziksel mağazalarda satış yapan bir perakendecinin, aynı zamanda
internetten de satış yapması.
d) Bir perakendecinin stok bulundurarak satış yapması
e) Bir perakendecinin stok bulundurmadan satış yapması
I. Elektronik kitap
II. Müzik dosyaları
III. Yazılım
IV. Her türlü belge
8. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri elektronik içerik sağlayıcılarda
bulunabilecek ürünlerindendir?
a) Yalnız II
b) I ve II
c) I, II ve III
d) II, III, IV
e) I, II, III ve IV
253
9. Müşterinin ses veya video dosyasını internet bağlantısı vasıtası ile kendi
cihazına indirip karşılığında bir ücret ödediği içerik sağlama şekline verilen
ad aşağıdakilerden hangisidir?
a) Streaming
b) Podcasting
c) Clicking
d) Bricking
e) Blogging
10. Bir web sitesinden satılan ürün ya da hizmet bedelinin direkt alıcıdan
tahsil edilmesi şeklinde gerçekleşen e-ticaret gelir modeli aşağıdakilerden
hangisidir?
a) Satış gelir modeli
b) Üyelik gelir modeli
c) Satış ortaklığı gelir modeli
d) Reklam gelir modeli
e) İşlem ücretleri gelir modeli
Cevap Anahtarı
1.a,2.b,3.b,4.a,5.e,6.b,7.c,8.e,9.b,10.a
254
Barış H. (2013). E- Perakende ve E- Perakendecilik, Nis 19, 2013
Barutçu S. (2008), “Perakendecilik Sektöründe Teknolojik Değişim: E-
Perakendecilik, E-Mağaza Bağlılıgı VE E- Mağaza Bağlılıgını Etkileyen
Faktörler” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
C.13, S.1 s.317-334.
Brown, M., Pope, N., Voges, K. (2003) “Buying Or Browsing? An Exploration Of
Shopping Orientations And Online Purchase İntention”, European Journal of
Marketing”, Vol. 37 (10/11), 1666-1684
Daşgın M. (2006). “Liferay J2EE Portal Kılavuz Belgesi” 20122072 (Sürüm 2.0) 16
Ocak 2006
http://bilginedir.blogcu.com/internet-portali-nedir/755458
http://portal.nedir.com/#ixzz30acdJkpp
http://www.iucoders.com/article_detail.jsp?nid=61
http://www.pbs.com.tr/e-library/portal-dosyasi/portal-nedir
Laudon K.C., Laudon P. (2011), “Yönetim Bilişim sistemleri: Dijital İşletmeyi
Yönetme”, Nobel Yayınları, İstanbul.Çetin, Ö. (2010). Televizyon
alışkanlıklarımız IPTV ile değişecek. 20 Ocak 2018 tarihinde
www.hurriyet.com.tr adresinden erişildi.
255
HUKUK
• Elektronik Ticaret ve Hukuk

• İnternet Hukuku E‐Ticaret
İÇİNDEKİLER
• Elektronik Ticaret Hukukunun

Ortaya Çıkması
Doç. Dr.
• Türkiye'de Elektronik Ticaret M. Sinan BAŞAR
Mevzuatı
• Elektronik İmza ve Elektronik
Sertifika
• Elektronik Ticaretin
Vergilendirilmesi
• Elektronik Ticarette Tüketici
Hakları

•Bilgi teknolojileri ve internetin
getirdiği hukuki sonuçları
HEDEFLER
anlayabilecek,
•Dünyada elektronik ticaret hukuku
konusunda yapılan çalışmalar
•Türkiye'de yürürlükte olan
elektronik ticaret mevzuatını ana
hatlarıyla tanıyabilecek,
•Elektronik ticaretteki vergi ÜNİTE
14
çeşitlerini ve vergi uygulamalarını
•Elektronik ticarette tüketicilerin
sahip olduğu hakları
Elektronik Ticaret ve Hukuk
ELEKTRONİK TİCARET HUKUKUNUN ORTAYA ÇIKMASI

- İnternet Hukuku
- Birleşmiş Milletlerin Yaptığı Düzenlemeler
- BM Avrupa Ekonomik Komisyonu
- BM Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu Model
Elektronik Ticaret Yasası
- UNCITRAL elektronik sözleşme çalışmaları
- Avrupa Birliğindeki Düzenlemeler
- OECD’nin Yaptığı Düzenlemeler
- Dünya Ticaret Örgütünün Yaptığı Düzenlemeler
TÜRKİYE'DE ELEKTRONİK TİCARET MEVZUATI
ELEKTRONİK İMZA VE ELEKTRONİK SERTİFİKA
ELEKTRONİK TİCARETİN VERGİLENDİRİLMESİ

- Gelir Vergisi
- Kurumlar Vergisi
- Tüketim Vergileri
ELEKTRONİK TİCARETTE TÜKETİCİ HAKLARI

- Mesafeli Sözleşmeler
- Cayma Hakkı
- Tüketicinin Dikkat Etmesi Gereken Konular
257
GİRİŞ
Ticari faaliyetlerin düzenlenmesi tüm hukuk sistemlerinin önemli bir alanını
oluşturmaktadır. İnternet hukuku kavramı ortaya çıktığında her ülkenin bu yeniliğe
reaksiyon gösterme hızı aynı olmamıştır. İnternet hukukunun kapsamı çok geniştir
ve internet aracılığı ile gerçekleştirildiğinde farklı kurallar gerektiren hukuki
ilişkileri ifade eder.
Elektronik ticaret hukukunun oluşmasında en önemli rol uluslararası
kuruluşlara aittir. Bu durum elektronik ortamın küresel çapta bir ticaretin alt
yapısını oluşturması ile açıklanabilir. Küresellik kavramı ortak hukuk ihtiyacını
meydana getirmiş, doğal olarak uluslararası kuruluşların bu sorumluluğu
üstlenmesi gerekmiştir.
Elektronik ticaretle ilgili olarak yapılan uluslararası düzenlemelerin
temelinde elektronik veri değişimi vardır. Elektronik veri değişiminde verilerin
alınması, kabulü, hukuki geçerliliği ve uygulanabilirliği, delil niteliği ve tarafların
sorumluluğu gibi konular düzenlenmiştir.
Türkiye’de elektronik ticaret için gerekli hukuksal düzenlemelerin önemli bir
kısmı yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir.
E-ticaret işlemlerinde vergi miktarlarının saptanması ve vergilerin tahsil
edilmesi hem hükûmetler ve hem de iş dünyası açısından oldukça önemlidir.
İnternet ortamında yaygınlaşan e-ticaret, vergilendirme konusunda birçok soruyu
gündeme getirmektedir. Vergi kayıplarının önlenmesinde e-ticaret ile birlikte
gelişen yeni ticari faaliyetlerin, yeni mal veya hizmetlerin nasıl vergilendirileceğinin
belirlenmesinin yanında bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu olanaklardan da
yararlanarak yeni denetim tekniklerinin geliştirilmesi gerekir.
Gerek geleneksel ticarette gerekse elektronik ortamda yapılan diğer ticari
işlemlerde tüketicilerin hakları, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
ve bu Kanun çerçevesinde hazırlanmış yönetmeliklerle korunmaktadır.
İnternet üzerinde
meydana gelen
ELEKTRONİK TİCARET VE HUKUK
hukuksal bir olayın Ticari faaliyetlerin düzenlenmesi tüm hukuk sistemlerinin önemli bir alanını
tarafları farklı oluşturmaktadır. Ticari faaliyetler hukuku ya da ticaret hukuku, hukukun önemli
hukuk sistemlerine bir alt başlığıdır. Elektronik iletişimin yaygınlaşması ile dünyada yaşanan değişim
tabi olabilir. az ya da çok tüm ülkeleri etkilemiş, bunun sonucunda da mevcut hukuk
sistemlerinde değişiklikler ve eklemeler zorunlu hâle gelmiştir.
İnternet Hukuku
İnternet hukuku kavramı ortaya çıktığında her ülkenin bu yeniliğe reaksiyon
gösterme hızı aynı olmamıştır. Günümüzde hukuk sistemlerini internet ile gelen
yeniliklere göre düzenlemeyi tamamlamış ülkeler vardır. Ancak bu süreci
tamamlamamış ya da hiç başlamamış ülkeler çoğunluktadır.
258
Bu konuda Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, OECD gibi uluslararası kurumların

öncülüğü ve koordinatörlüğü önemli bir etkendir ancak yine de tüm dünyada eş
zamanlı bir düzenleme yapmak mümkün olmamıştır. İnternetin hukuk sistemleri
üzerindeki etkilerini üç başlık altında incelemek mümkündür:
• Globalleşme: Hukuk sistemleri belirli bir ülke, bölge ya da eyalet içerisinde
geçerli iken internet dünya yüzeyine yayılmış karmaşık bir yapıdır. İnternet
üzerinde meydana gelen hukuksal bir olayın (Suç işlenmesi, ticari faaliyet
yapılması vb.) tarafları farklı hukuk sistemlerine tabi olabilir. Bu durumda
hangi hukuk kuralının uygulanacağına karar verecek bir sistem ya da
hukuk normları gerekmektedir.
• Sanallaşma: İnternet ortamı birimler arası iletişimin sağlanması, kayıtların
sistemli ve kolay bir şekilde tutulması, hız ve güvenilirlik gibi hukuksal
işlemleri kolaylaştıran etkilerinin yanında maddi işlemlere ve maddi
delillere dayalı hukuk süreçlerine elektronik işlem ve belgelerin entegre
edilmesi sorunları da beraberinde getirmektedir.
• Yeni işlemler, yeni araçlar: İnternet kullanımı ile birlikte internetten önce
mevcut olmayan işler, olaylar ve olgular meydana gelmeye başlamıştır.
Dolayısı ile tüm bu işlerle ilgili hukuki düzenlemelerin de yapılması
gerekmektedir. Örnek olarak sosyal medya kullanılarak bir kişi ile ilgili
hakaret ya da iftira içerikli mesaj yaymak internetten önce var olmayan ve
hukuki karşılığı olmayan bir olaydı. İnternet ile birlikte hayatımıza giren bu
İnternet hukuku, tür yenilikler yeni hukuki düzenlemelere ihtiyaç doğurmaktadır.
internet aracılığı ile İnternet hukukunun kapsamının genişliğini göstermek için internet aracılığı
gerçekleştirildiğind ile gerçekleştirildiğinde farklı kurallar gerektiren hukuki ilişkileri başlıklar hâlinde
e farklı kurallar şu şekilde sayabiliriz: reklamcılık ve promosyonlar – sansür ve basın özgürlüğü –
gerektiren hukuki rekabet hukuku, bilgisayar sözleşmeleri, gizlilik – tüketicinin korunması – ceza
ilişkileri kapsar. hukuku – kriptoloji – ihracat kontrolleri – haksız suçlama – alan isimleri –
elektronik sözleşmeler – elektronik delil – elektronik para – elektronik imza –
reklam olarak gelen e-posta ve bunun yayılması (spamming) – yargı yetkisi,
lisanslama – dava açma – multimedya – patentler – protesto amaçlı web siteleri,
yayınlar, patent, marka, telif hakları – siber uzayın düzenlenmesi – menkul
kıymetler hukuku – şifre anahtarları emanetçileri (escrow services) – finans –
sahtekârlık – devlet mekanizması – endüstriyel tasarım – kapalı devreler –
internette kumar – internet ve çevrimiçi bankacılık – vergilendirme – gazeteler,
haber mesajları – telekomünikasyon ve televizyon yayıncılığı – markalar – meslek
sırları – web sitesi tasarımı ve idaresi – iş yeri konuları…
ELEKTRONİK TİCARET HUKUKUNUN ORTAYA ÇIKMASI

Elektronik ticaretle ilgili olarak yapılan uluslararası düzenlemelerin
temelinde elektronik veri değişimi vardır. Elektronik veri değişiminde verilerin
alınması, kabulü, hukuki geçerliliği ve uygulanabilirliği, delil niteliği ve tarafların
sorumluluğu gibi konular düzenlenmiştir. Elektronik veri değişimi çok farklı
amaçlar için yapılmakta iken elektronik ticarette tüm bu uygulamaların ana amacı
259
ticari sözleşmenin gerçekleşmesidir. Elektronik ticaret hukukunun alt yapısını

oluşturan ilk düzenlemeler de ticari sözleşme çerçevesinde elektronik imza,
elektronik veri, elektronik belge gibi konularda yapılmıştır.
Elektronik ticaret hukukunun oluşmasında en önemli rol uluslararası
üstlenmesi gerekmiştir. Elektronik ticaret ile ilgili hukuksal düzenlemeleri
gerçekleştiren dört önemli uluslararası kuruluş vardır:
• Birleşmiş Milletler
Elektronik ticaret • Avrupa Birliği
ile ilgili hukuksal
• OECD
düzenlemeleri
gerçekleştiren • Dünya Ticaret Örgütü
dört önemli Birleşmiş Milletlerin Yaptığı Düzenlemeler
uluslararası
Birleşmiş Milletler, farklı komisyonlar aracılığı ile birçok hukuksal düzenleme
kuruluş, B irleşmiş
yapmıştır.
Milletler, Avrupa
Birliği, OECD ve BM Avrupa Ekonomik Komisyonu
Dünya Ticaret
Komisyon 1991 yılında elektronik veri değişimi konusunda hukuksal
Örgütü’dür.
düzenlemeler yapılmasını kararlaştırmış, 1995 yılında 26 sayılı tavsiye kararı olarak
elektronik veri değişimine ilişkin kurallar belirlenmiştir.
BM Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu Model Elektronik

Ticaret Yasası
1996 yılında son şeklini alan Model Yasa’nın amacı, ulusal yasa
hazırlayıcılarına birtakım kurallar vererek yasal engellerin nasıl aşılabileceğini ve
elektronik ticaret için nasıl daha güvenli bir yasal çevrenin yaratılabileceğini
göstermektir. Ticari faaliyetler kapsamında kullanılan elektronik mesaj şeklindeki
her türlü bilginin kanunların yazılı olma ve orijinal nüsha olma şartlarını yerine
getirebileceği, saklanması, ispat güçleri, taraflarca tanınması, alındığının teyidi
gibi konularda ayrıntılı bilgi vermektedir.
UNCITRAL elektronik sözleşme çalışmaları

Komisyon 1999 yılında Elektronik İmza Model Yasası’nın hazırlanmasından
sonra elektronik ticaretle ilgili gelecek çalışmanın ne olacağı hususunu tartışarak
2000 yılında prensip olarak şu üç konu üzerinde mutabakata vardı;
• Elektronik sözleşmeler,
• Elektronik ortamda ihtilafların halli
• Ulaşım sektöründe belgelerle ilgili çalışma.
Elektronik Ticaret Çalışma Grubu 2001 Mart ayında yapılan toplantıda
mevcut uluslararası konvansiyonlarda elektronik ticareti engelleyici hükümlerin
260
kaldırılmasına ilişkin teklifleri değerlendirdi. Öncelikle sırf elektronik sözleşmelerle

ilgili hususların yer alacağı bir konvansiyon hazırlanması kararlaştırıldı.
Avrupa Birliğindeki Düzenlemeler

8 Haziran 2000 tarih, 2000/31 sayılı, AB Elektronik Ticaret Direktifi, bilgi
toplumu hizmetlerinin üye ülkeler arasında serbest dolaşımını sağlamak amacıyla
hazırlanmış olup direktifte elektronik sözleşmeler ve bunların hukuki neticelerine
ilişkin de önemli hususlar bulunmaktadır. Direktifin tam adı “Bilgi Toplumu
8 Haziran 2000 tarih, Hizmetlerinin Bazı Yasal Hususları, Özellikle Elektronik Ticaret Hakkında Direktif”
2000/31 sayılı, AB şeklindedir. Bilgi toplumu hizmetleri elektronik ticaretten çok daha kapsamlıdır ve
Elektronik Ticaret elektronik ticareti de içermektedir. Bilgi toplumu hizmetleri normalde para
Direktifi, bilgi karşılığında, uzaktan, elektronik yollarla ve alıcının talebi karşılığında verilen
toplumu hizmetlerinin hizmetler olarak tanımlanmıştır.
üye ülkeler arasında
serbest dolaşımını OECD’nin Yaptığı Düzenlemeler
sağlamak amacıyla OECD bünyesinde e-ticarete ilişkin çeşitli çalışmalar yapılmış ve hâlen de
hazırlanmıştır. devam etmektedir. Bunlar içerisinde en önemlisi OECD Konseyinin 2002 Temmuz
ayında İletişim Ağları ve Bilgi Sistemlerinin Güvenliği İçin Rehber adı altında
topladığı ve üye ülkelere önerdiği bazı esaslardır. Bu çalışmada birbirini
tamamlayan ve katılımcıların (politikayı tespit edenlerden sistemi çalıştıran kişilere
kadar herkes) dikkat etmesi gereken 9 prensip belirlenmiştir (www.oecd.org):
• Bilmek; bilgi sistemleri güvenliğine ihtiyaç olduğu bilinmelidir.
• Sorumluluk; bilgi sistemlerinin ve ağlarının güvenliğinden herkes
sorumludur.
• Tepki; güvenlikle ilgili hadiselere zamanında ve iş birliği içinde tepki
verilmelidir.
• Ahlak kuralları; diğerlerinin yasal haklarına saygı gösterilmelidir.
• Demokrasi; güvenlik sistemleri ve ağlarının güvenliği demokratik bir

toplumun değerleri ile uyumlu olmalıdır.
• Risk değerlendirmesi; tehlikeleri ve zayıflıkları belirleyecek risk
değerlendirmesi yapılmalıdır.
• Güvenlik tasarlaması ve uygulanması; güvenlik, bilgi sistemleri ve ağlarının
Dünya Ticaret Örgütü,
vazgeçilmez unsuru olarak ele alınmalıdır.
özellikle haberleşme
hizmetleri piyasalarının • Güvenlik idaresi; güvenlik idaresine kapsamlı bir yaklaşım sağlanmalıdır.
rekabete açılması ve
• Yeniden değerlendirme; bilgi sistemleri ve ağlarının güvenliği gözden
yeniden düzenlenmesi
geçirilerek güvenlik politikaları, uygulamaları, tedbirleri ve usullerinde
konusundaki çalışmaları
gerekli görülen değişiklikler yapılmalıdır.
gözeten uluslararası bir
kuruluş olarak öne
çıkmıştır.
261
Dünya Ticaret Örgütünün Yaptığı Düzenlemeler

Dünya Ticaret Örgütü, özellikle haberleşme hizmetleri piyasalarının
rekabete açılması ve yeniden düzenlenmesi konusundaki çalışmaları gözeten
uluslararası bir kuruluş olarak öne çıkmıştır. Üye ülkelerin imzaladığı anlaşmalarla
elektronik ticarette özellikle alt yapı sağlanması ve standartlaşma konularında
önemli düzenlemeler yapılmıştır. Dünya Ticaret Örgütünün diğer bir anlaşması da
Fikrî Mülkiyet Hakları’nın ticaretle ilgili boyutlarıdır. Bu anlaşmayla fikrî
(entellektüel) mülkiyetin korunması amaçlanmıştır (Kuşcu, 2014).
TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK TİCARET MEVZUATI

Türkiye’de elektronik ticaret için gerekli hukuksal düzenlemelerin önemli bir
kısmı yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir. Türkiye’de elektronik ticarete
ilişkin mevzuat aşağıda başlıklar hâlinde sıralanmıştır:
• Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun: 1995 tarihli ve 4077 sayılı kanun
zaman içerisinde birçok değişikliğe uğramıştır. Bu değişikliklerin elektronik
ticaretle ilgili olanları 2003 yılında gerçekleşmiştir.
• Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Esasları Hakkında Yönetmelik: 2003
yılında yapılmış olan Yönetmelik 2011 yılında yenilenerek şimdiki şekli ile
Resmî Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik 1995
tarihli ve 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a dayanılarak
hazırlanmıştır.
• İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar
Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun
• İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesine Dair Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelik
Elektronik imza atma • Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik
fiilini (2004/8125) /RG Sayı: 25658 Tarih: 02.12.2004
gerçekleştirmek için • Telekomünikasyon Hukuku Mevzuatı (Yetkilendirme Rejimi-Telekom
teknik olarak bir Sektöründe Kişisel Verilerin ve Tüketicilerin Korunması Hakkındaki
araca (güvenli Yönetmelik)
elektronik imza
• Elektronik Haberleşme Kanunu
oluşturma aracı) ve
bu aracı aktif hâle • Elektronik İmza Kanunu
getirecek şifreye
(imza oluşturma ELEKTRONİK İMZA VE ELEKTRONİK SERTİFİKA
verisi) ihtiyaç vardır. Elektronik imza, 23 Ocak 2004 tarih ve 25355 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan ve 23 Temmuz 2004’te yürürlüğe giren Elektronik İmzanın
Düzenlenmesi Hakkında Kanun” ile düzenlenmiştir.
262
Bu kanunda elektronik imza “başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik
veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan
elektronik veri” olarak tanımlanmaktadır. Kanunda elektronik imzanın güvenli
olabilmesi için taşıması gereken dört özellik şu şekilde belirlenmiştir:
• Münhasıran imza sahibine bağlı olmak,
• Sadece imza sahibinin tasarrufunda bulunan bir güvenli elektronik imza

oluşturma aracı ile oluşturulmuş olmak,
• Nitelikli elektronik sertifikaya dayanarak imza sahibinin kimliğinin tespitini

sağlamak,
• İmzalanmış elektronik veride sonradan herhangi bir değişiklik yapılıp

yapılmadığının tespitini sağlamak.
Kanun’da tanımlanan güvenli elektronik imzanın, elle atılan imza ile aynı
hukuki sonucu doğurması, elle atılan imza ile aynı ispat gücünü haiz olması,
usulüne göre güvenli elektronik imza ile oluşturulan elektronik verilerin senet
hükmünde olması ve bu verilerin aksi ispat edilinceye kadar kesin delil sayılması
hukuki açıdan getirilen en önemli yeniliklerdir.
Elektronik imza, elektronik imza oluşturmak üzere kullanılan yazılım ve akıllı
kart veya token(jeton) olarak adlandırılan donanımlar vasıtasıyla oluşturulur.
Elektronik imza alınır-satılır bir eşya değil fiilî bir olgunun adıdır. Elektronik imza
atma fiilini gerçekleştirmek için teknik olarak bir araca (güvenli elektronik imza
oluşturma aracı) ve bu aracı aktif hâle getirecek şifreye (imza oluşturma verisi)
ihtiyaç vardır. Bu şifre ancak Nitelikli Elektronik Sertifika ile sağlanabilir. Nitelikli
Elektronik Sertifika elektronik ortamda iletişimi güvenli bir şekilde
gerçekleştirmeye yardımcı olur ve aynı zamanda hukuki geçerliliğe de sahiptir.
Elektronik imza oluşturmak için kullanılacak olan Nitelikli Elektronik İmza
Sertifikaları (NES), 5070 sayılı Elektronik İmza Yasası uyarınca Bilgi Teknolojileri ve
İletişim Kurumuna bildirimini yapmış ve Türkiye’de elektronik sertifika vermeye
yetkili “Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcılar”a (ESHS’ye) yapılacak başvuru ile
alınabilir. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun internet sayfasında duyurduğu
nitelikli elektronik sertifika vermeye yetkili kuruluşlar şunlardır(www.tk.gov.tr):
• Elektronik Bilgi Güvenliği AŞ
• TÜBİTAK-UEKAE (Kamu Sertifikasyon Merkezi)
• TürkTrust Bilgi, İletişim ve Bilişim Güvenliği Hizmetleri AŞ

• EBG Bilişim Teknolojileri ve Hizmetleri AŞ (E-Tugra)
• Emniyet Genel Müdürlüğü

• Sertifikasyon Merkezi (EGMSM)
• Nitelikli Elektronik Sertifika şu özelliklere sahiptir:

• Nitelikli elektronik sertifika bireylerin (Gerçek Kişilerin) elektronik
ortamdaki resmî kimlik kartıdır.
263
• Elektronik sertifikalar yalnızca bireyler adına düzenlenebilir, tüzel kişiler

adına sertifika düzenlenemez.
• Elektronik sertifikalara herkes erişebilir.

• Bir kişinin birden fazla nitelikli elektronik sertifikası olabilir.
Elektronik • Bir sertifika yalnızca sertifika içerisinde belirtilen hukuki işlemlerde

sertifikaların dört kullanılabilir.
temel uygulama alanı • Elektronik sertifikaların belli geçerlilik süreleri vardır. Süresi geçmiş olan
vardır: nitelikli elektronik sertifikalarla ilişkili atılan elektronik imzalar geçerli
Bütünlük, değildir.
kimlik denetimi • Adına Nitelikli Elektronik Sertifika düzenlenmiş kişi, güvenli elektronik
ve inkâr
imza oluşturma aracı ve bu aracı aktif hâle getirecek şifrenin tek sahibidir.
edememezlik
Eğer sertifika sahibi kişi, imza aracının ve şifrenin güvenliğinden şüphe
Erişim kontrolü
ederse ya da sertifika içerisinde yer alan bilgilerde değişiklik olmuşsa
Belge
iletiminin derhâl durumu ESHS’ye bildirerek sertifikasını iptal ettirmek zorundadır.
ispatı • Elektronik sertifikaların dört temel uygulama alanı vardır (İyiler, 2009):
Belge arşivi
ve • Bütünlük, Kimlik Denetimi ve İnkâr Edememezlik: Kurumlar mesajların
edinilmesi doğru kişi tarafından, içeriği değiştirilmeden ve karşı tarafın inkâr
edemeyeceği şekilde iletimini sağlamak için sayısal sertifikalar kullanırlar.
• Erişim Kontrolü: Bilgisayar sistem ve terminallerine, internet sitelerine,
intranetlere ve diğer sayısal ağlara erişim kontrolü için kullanılırlar.
• Belge İletiminin İspatı: Hayati belgelerin hukuksal açıdan zamanını ve
tarihini doğrulamak için zaman damgasına ihtiyaç vardır.
• Belge Arşivi ve Edinilmesi: Kurumlar depolanmış mesajların
değiştirilmediğinin doğrulanmasına gerek duyabilirler.
ELEKTRONİK TİCARETİN VERGİLENDİRİLMESİ

E-ticaret işlemlerinde vergi miktarlarının saptanması ve vergilerin tahsil
İnternet ortamında yaygınlaşan e-ticaret, vergilendirme konusunda birçok soruyu
Tarafsızlık ilkesi: gündeme getirmektedir. Vergi kayıplarının önlenmesinde e-ticaret ile birlikte
ticarete konu olan gelişen yeni ticari faaliyetlerin, yeni mal veya hizmetlerin nasıl vergilendirileceğinin
ürünlerle, geleneksel belirlenmesinin yanında bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu olanaklardan da
ticarete konu olan yararlanarak yeni denetim tekniklerinin geliştirilmesi gerekir (Aytekin, 1999).
ürünler arasında
E-ticaretin vergilendirilmesinde uyulması gereken temel ilkelerle ilgili 1998
farklı vergilendirme
yılında Ottowa’da OECD tarafından düzenlenen konferansta vergilendirmeye
yapılmaması ilişkin temel çerçeve kurallar oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu konferansta e-ticaretin
gerektiğini ifade vergilendirilmesi için temel ilkeler; tarafsızlık, sadelik ve basitlik, etkinlik ve adalet,
eder. esneklik, idare ve uyum maliyetlerinin düşük olması ve çifte vergilemeden
kaçınma olarak belirlenmiştir (Ceran, 2007).
264
• Tarafsızlık ilkesi: Bu ilke e-ticarete konu olan ürünlerle, geleneksel ticarete

konu olan ürünler arasında farklı vergilendirme yapılmaması gerektiğini
ifade eder. Müşterilerin elektronik ticaret kullanıp kullanmama konusunda
tercihlerini etkileyecek vergisel avantajlar ya da dezavantajlar ortaya
konamaz.
• Sadelik ve basitlik ilkesi: Bu ilkenin ana hedefi elektronik ortamda vergiyi
doğuran her işlemin vergisel sonucunun önceden tahmin edilebilmesidir.
Bu amaç için karmaşık vergi kurallarından kaçınılmalı ve kurallarda istikrar
sağlanmalıdır.
• Etkinlik ve Adalet ilkesi: Vergileme rejiminin, e-ticaretin tüm faaliyetlerini
kapsaması, vergi kaçırma veya vergiden kaçınma olasılıklarını en aza
düşürmesi gereklidir. Ayrıca vergileme doğru zamanda, doğru miktarda
yapılmalı ve adaletli olmalıdır.
• Esneklik ilkesi: Vergi sistemleri e-ticaret ile ortaya çıkabilecek yeni gelir
unsurlarının vergilendirilebilmesi için gerekli ve yeterli genişleme
yeteneğine sahip olmalıdır.
• Düşük Maliyet İlkesi: Vergi sisteminin, hem vergi idaresinin idari
maliyetlerini ve hem de vergi mükelleflerinin katlandıkları uyum
maliyetlerini en aza indirmesi gerekir.
• Çifte vergilemeden kaçınma İlkesi: Çifte vergilendirme ya da hiç
vergilendirmeme, e-ticarette vergi mükellefiyetinin tam olarak
kavranamamasından ileri gelmektedir. Bunun için de mevcut uluslararası
vergileme ilkelerinin, ulusal vergileme kurallarına uydurulması ve
mükellefiyete ilişkin açık kuralların belirlenmesi, yani e-ticaretin
vergilendirilmesinde ülkeler arasında bir standardizasyon gereklidir.
Vergileme açısından temel sorun, ülkeler arasında web tabanlı gelirlerin
nasıl değerlendirileceği ve hangi vergi rejimine tabi tutulacağıdır. Vergileme
tekniğinin temel unsurları olan, ticari faaliyetin belirlenmesinden, elde edilen
gelirin niteliğinin (ticari kazanç mı yoksa gayrimenkul sermaye iradı mı)
mükellefiyetin ve matrahın saptanmasına kadar birçok alanda boşluklar
bulunmaktadır. Gelirin dolaysız vergilemesiyle ilgili olarak OECD Model
Anlaşması’nın 5. maddesinde yer alan “Sabit iş yerinin belirlenmesi e-ticaretin
vergilendirilmesinde temel sorunlardan biri olmaktadır. Siber âlemde sürekli
olarak nitelenecek bir iş yerinin belirlenmesi önemli güçlükler taşımaktadır. OECD
ülkelerinde genelde, eğer daimi bir iş yeri belirlenmişse kaynak esaslı yani
ekonomik faaliyetin bulunduğu yer vergi idaresinde, aksi takdirde ikamet esaslı
yani kişinin ya da kurumun uyruğunun bağlı olduğu yer vergi idaresi tarafından
vergileme yapılmaktadır. Çifte vergilemeyi önlemek için de karşılıklı anlaşmalar
yapılmaktadır (Çevik, 2014).
265
Türk vergi sisteminde, belirleyici esas dar mükellefiyet ve tam

mükellefiyettir. Bu konu ile ilgili olarak Gelir Vergisi Kanunu’nun 3-8 ve 123.
maddeleri ile Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 9-12. maddelerinde yer alan
açıklamalar elektronik ticaretin vergilendirilmesi ile ilgili bize yorum imkânı
sağlamaktadır(www.verginet.net).
Gelir Vergisi
Gelir Vergisi Kanunu’nun 3-8. maddelerinde belirtildiği üzere, tam mükellef
gerçek kişiler hem yurt içi hem de yurt dışında elde ettikleri gelirleri üzerinden
ticaret, geliri elde
vergilendirilmektedir. Dar mükellefler ise sadece Türkiye’de elde edilen kazanç ve
eden kişinin ikamet
iratlar üzerinden vergiye tabi tutulmaktadır. Bu durumda dar mükelleflerin
ettiği ülkenin
Türkiye’de ticari kazanç elde etmiş sayılabilmeleri için kazanç sahibinin Türkiye’de
tespitindeki güçlükler
iş yerinin olması ve kazancın bu iş yerlerinde daimi temsilcileri aracılığı ile
vergilendirme
sağlanması gerekmektedir. E- ticaret, geliri elde eden kişinin ikamet ettiği ülkenin
hakkının hangi
tespitindeki güçlükler vergilendirme hakkının hangi ülkede olduğuna ilişkin
ülkede olduğuna
problemler yaratmaktadır.
ilişkin problemler
yaratmaktadır. Kurumlar Vergisi
Kurumlar Vergisi açısından tam mükellefiyetin kriteri kanuni iş yeri merkezi
kavramları ile belirlendiği için e-ticaret üzerinden yapılan alışverişlerde iş yeri
tespitinin güç olmasından dolayı vergilendirilmesinde sorunlar yaşanmaktadır.
Mevcut vergi kanunlarımızda e- ticaret açısından, iş yeri kavram ile tam ve dar
mükellefiyet şartları ile ilgili hükümlerin yer almaması nedeniyle bu tür sorunlara
çözüm bulunması konusunda sorunlar yaşanmaktadır.
•Sanal organizasyonlar birtakım anlaşmalardan ibarettir ve fiziksel

Örnek
konumları yoktur. Bir sanal işletme internet üzerinden aldığı siparişi

anlaşmalı tedarikçi ve taşıma firmasına iletir. Taşıma firması ürünü
tedarikçiden alıp müşteriye ulaştırır. Çoğu durumda ürün faturası tedarikçi
tarafından kesilir. Bu tür bir alışverişte fiziksel adresi olan tedarikçi ve
taşıma firması kurumlar vergisi mükellefidir. Ancak satıcı işletmenin
sadece web adresi mevcuttur.
Tüketim Vergileri (KDV-ÖTV)

Tüketim vergileri (KDV-ÖTV) açısından temel sorun verginin hangi idare
Tüketim vergileri tarafından uygulanacağıdır. Bir web sunucu sabit bir iş yeri olarak değerlendirilirse
açısından temel sunucu ve bilgisayar donanımlarının düşük vergili ülkelere kayması söz konusu
sorun verginin hangi olabilir ve bu durum çok sayıda sunucu barındıran ülkeleri endişelendirmekte ve e-
idare tarafından ticaretin vergilendirilmesi konusunda farklı bir tutum izlemeye zorlamaktadır.
uygulanacağıdır. Geleneksel tüketim vergileri perakendeci tarafından tüketiciden tahsil
edilmekteyken internet ara toptancıları ve yerel perakendecileri ortadan
kaldırmakta ve kullanıcının bölgesini belirlemeyi güçleştirmekte, satıcı bir idari
266
bölgedeyken tüketici başka bir bölgede olmaktadır. Bunun yanı sıra internet servis
sağlayıcıları, bankacılık ve ödeme sistemi sağlayıcıları, kredi kartı şirketleri,
telekomünikasyon şirketleri gibi yeni aracılar olarak ortaya çıkmaktadır. Artan bir
hızla genişleyen e-ticaretin, ülkelerin vergi yapılarına, gelişmişlik düzeylerine bağlı
olarak farklı düzeylerde olmak üzere vergi matrahının erimesine ve vergi
gelirlerinin kaybına neden olacağı endişesi birçok ülke tarafından taşınmaktadır.
Özellikle tüketim vergileri açısından e-ticaretin tüketicilerin satın alma
davranışlarını ve tüketimin yerli ve yabancı satıcılar arasında dağılımını
değiştireceği dikkate alındığında toplam vergi gelirleri içinde tüketim vergilerinin
ağırlık taşıdığı ülkelerde sorun doğuracağı söylenebilir. Gelişmekte olan ülkeler
açısından ayrıca ithalat ve gümrüklerden alınan vergi ve diğer kayıplar da önemli
bir sorundur. (Çevik, 2004:163).
E-ticaretin vergilendirilmesine yönelik olarak ülkelerin, uluslararası
ekonomik birliklerin ve bağımsız kuruluşların büyük bir çaba içerisinde olduğu
görülmektedir. Bu çabaların temelinde e-ticaret hacminde bilişim
teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak ortaya çıkan yüksek artış
bulunmaktadır. Özellikle satıcı gerçek veya tüzel bir kişiye ait bilgisayardan, alıcı
gerçek veya tüzel bir kişiye ait bilgisayara hiçbir aracıya gereksinim olmadan
doğrudan doğruya elektronik ortam yoluyla aktarılabilen dijital ürünlerin varlığı,
mükelleflerinin belirlenmesine ilişkin çabalarını boşa çıkarmakta ve bu konuda
vergilemeye ilişkin temel sorunlara yol açmaktadır (Çak, 2002: 83).
E-ticaretin geleneksel ticaretin yerini almasının sektörlerde istihdamı azaltıcı
etki yapacağı ancak e-ticaretin artmasıyla tüm sektörlerde özellikle de e-ticaretin
alt yapısıyla ilgili sektörlerde büyüme ve istihdam artışı olacağı düşünülmektedir.
ELEKTRONİK TİCARETTE TÜKETİCİ HAKLARI

Gerek geleneksel ticarette gerekse elektronik ortamda yapılan diğer ticari
işlemlerde tüketicilerin hakları, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
ve bu Kanun çerçevesinde hazırlanmış yönetmeliklerle korunmaktadır. 4077 sayılı
Kanun’da düzenlenen başlıca durumlar:
• Ayıplı mal ve hizmetler;

• Sözleşmelerdeki haksız şartlar;
• Taksitle ve kampanyalı satışlarda karşılaşılan olumsuzluklar;
• Paket ürün ve hizmetler;
• Kapıdan satış ve mesafeli satış;

• Tüketici kredileri, kredi kartları ve diğer finansal araçlar;
• Abonelik sözleşmeleri;
• Garanti belgeleri;
• Satış sonrası hizmetler;

• Yanıltıcı reklamlar ve ilanlar.
267
Elektronik ortamda alışverişin geleneksel alışverişten farklı olması sebebiyle

özellikle internet üzerinden yapılan satın alma işlemleri, 4077 sayılı Kanunun 9/A
maddesi ile Mesafeli Sözleşmelere Dair Yönetmelik’te düzenlenmiştir.
Mesafeli Sözleşmeler
Mesafeli sözleşme; yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer
iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılan ve
malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonradan teslimi ya da ifası
kararlaştırılan sözleşmeler olarak tanımlanmaktadır. İnternette alışveriş yapan
tüketici ile satıcı arasında mesafeli sözleşme kurulmadan önce, tüketicinin hizmet
Mesafeli ya da mal sağlayıcı tarafından yönetmelikte yer alan hususlarda bilgilendirilmesi
gereklidir. Sözleşme kurulmadan önce satıcı tarafından tüketiciye verilmesi
Sözleşmelere Dair
gereken bilgiler şunlardır:
Yönetmelik uyarınca
tüketiciler, hiçbir • Satıcı veya sağlayıcının isim, unvan, açık adres, telefon ve varsa diğer
sebep göstermeksizin erişim bilgileri,
satın almış oldukları • Sözleşme konusu mal veya hizmetin temel nitelikleri,
mal veya hizmetten
14 gün içinde cayma • Tüm vergiler dâhil olmak üzere mal veya hizmetin Türk Lirası olarak satış
fiyatı,
hakkına sahiptir.
• Varsa teslimat masrafları,
• Ödeme ve teslim veya ifa ile ilgili bilgiler,
• Cayma hakkının kullanılma şartları.

Bu ön bilgilerin çevrimiçi ortamda satın alma işlemi gerçekleşmeden önce
tüketici tarafından okunup kabul edildiğinin teyit edilmesi gerekir. Aksi takdirde
sözleşme ilişkisi kurulmuş sayılmaz.
Cayma Hakkı
Mesafeli Sözleşmelere Dair Yönetmelik uyarınca tüketiciler, hiçbir sebep
göstermeksizin satın almış oldukları mal veya hizmetten 14 gün içinde cayma
hakkına sahiptir. Satıcı, cayma hakkını kullanan tüketiciye, cayma talebinin
ulaşmasından itibaren 10 gün içinde aldığı toplam bedeli iade etmek tüketicinin
satın almaktan vazgeçtiği malı masrafları kendisine ait olacak şekilde 20 gün içinde
teslim almak zorundadır. Satıcının, satışa ilişkin ön bilgi yükümlülüklerini yerine
getirmemesi hâlinde ise cayma hakkının süresi 3 aya kadar uzayabilmektedir.
Bu yönetmelik hükümleri her sözleşme ve her mal‐hizmet için uygulanmaz.
Cayma hakkının uygulanamayacağı durumlardan bazıları şunlardır:
• Niteliği itibarıyla geri gönderilmeye elverişli olmayan ve çabuk bozulma
tehlikesi olan veya son kullanma tarihi geçmiş olan malların teslimine
ilişkin sözleşmeler,
• Tüketici tarafından ambalajının açılmış olması şartıyla, ses veya görüntü
kayıtlarına, yazılım programlarına ve bilgisayar sarf malzemelerine ilişkin
sözleşmeler,
268
• Gazete, dergi gibi süreli yayınların teslimine ilişkin sözleşmeler,
• Bahis ve piyango gibi hizmetlerin ifasına ilişkin sözleşmeler,

• Bankacılık ve sigortacılık ile ilgili sözleşmeler,
• Otomatik makineler aracılığıyla yapılan satışlar ile ilgili sözleşmeler,
• Halka açık telefon kullanımı suretiyle telekomünikasyon hizmeti verenlerle

akdedilen sözleşmeler,
• Taşınmaz satış, kiralama ve taşınmaza ilişkin diğer haklarla ilgili
sözleşmeler,
• Açık artırma veya eksiltme yoluyla akdedilen sözleşmeler.
Tüketici alışveriş yapmadan önce hukuki anlamda bu hususlara dikkat
etmeli ve elektronik ortamda teyit ettiği sözleşmeyi iyice anlamalıdır.
Tüketicinin Dikkat Etmesi Gereken Konular

İnternet sitelerindeki sözleşmeler, genel olarak tüketicinin müdahale
edebileceği sözleşmeler değildir. Müşteriye işlem anında bu sözleşmeyi kabul
İnternet etme ya da etmeme dışında bir seçenek sunulmaz. Ancak yine de tüketici
sitelerindeki sözleşme yaparken en azından kendisi için sözleşmenin esaslı şartını oluşturan
sözleşmeler, genel hususlarda satıcı ya da sağlayıcı kurum tarafından gerekli bilgilendirmeyi almaya
olarak tüketicinin dikkat etmelidir. Tüketicinin mağdur olmamak için sözleşmede yer alması
müdahale hususunda özellikle dikkat etmesi gereken bilgiler şunlardır:
edebileceği • Satıcının ismi,
sözleşmeler
• Satıcının ulaşılabilir bir adresi ve telefonu,
değildir.
Müşteriye işlem • Satın alınan mal veya hizmetin özellikleri,
anında bu • Ödenecek bedelin ve ödeme şeklinin ayrıntısı,
sözleşmeyi kabul
• Kargo ücretinin kime ait olacağı,
etme ya da etmeme
dışında bir seçenek • Garanti şartları,
sunulmaz. • Ödeme şekli ve ödeme güvenliği.
Satın alınan mal veya hizmetin kusurlu olduğunu fark eden tüketicinin
öncelikle o mal veya hizmeti aldığı satıcı veya kurumla görüşmesi gerekir. Bu tür
görüşmelerde malın iadesi, malın yenisi ile değiştirilmesi, malın tamiri, malın
değerinden özrü kadar indirim yapılması gibi yasal hakları bildiğini belirtmesi
gerekir. Haksızlığa uğradığını düşünen tüketici, bu görüşmelerden bir sonuç
alamazsa Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun gereği; malın değerine göre
Tüketici Sorunları Hakem Heyeti’ne ya da Tüketici Mahkemesi’ne başvurabilir.
Ayrıca tüketici dernekleri nezdinde de şikâyet bildiriminde
bulunabilir(http://sgb.kulturturizm.gov.tr).
269
• Birden fazla ülke sınırlarında gerçekleşen bir faaliyetin
Bireysel Etkinlik
vergilenmesinde kullanılan yaklaşımları araştırınız.
270
•Elektronik iletişimin yaygınlaşması ile dünyada yaşanan değişim az ya da çok

tüm ülkeleri etkilemiş, bunun sonucunda da mevcut hukuk sistemlerinde
değişiklikler ve eklemeler zorunlu hâle gelmiştir. İnternet hukuku kavramı
böylece ortaya çıkmış ancak her ülkenin bu yeniliğe reaksiyon gösterme hızı
aynı olmamıştır.
•İnternetin hukuk sistemleri üzerindeki etkilerini üç başlık altında incelemek
Özet
mümkündür: İnternet üzerinde meydana gelen hukuksal bir olayın (Suç
işlenmesi, ticari faaliyet yapılması vb.) tarafları farklı hukuk sistemlerine tabi
olabilir. İnternet ortamı maddi işlemlere ve maddi delillere dayalı hukuk
süreçlerine elektronik işlem ve belgelerin entegre edilmesi sorunları da
beraberinde getirmektedir. İnternet kullanımı ile birlikte internetten önce
mevcut olmayan işler, olaylar ve olgular meydana gelmeye başlamıştır.
Dolayısı ile tüm bu işlerle ilgili hukuki düzenlemelerin de yapılması
gerekmektedir.
•Elektronik ticaretle ilgili olarak yapılan uluslararası düzenlemelerin
temelinde elektronik veri değişimi vardır. Elektronik veri değişiminde
verilerin alınması, kabulü, hukuki geçerliliği ve uygulanabilirliği, delil niteliği
ve tarafların sorumluluğu gibi konular düzenlenmiştir.
•Elektronik ticaret hukukunun alt yapısını oluşturan ilk düzenlemeler de ticari
sözleşme çerçevesinde elektronik imza, elektronik veri, elektronik belge gibi
konularda yapılmıştır.
•Elektronik ticaret hukukunun oluşmasında en önemli rol uluslararası
üstlenmesi gerekmiştir. Elektronik ticaret ile ilgili hukuksal düzenlemeleri
gerçekleştiren dört önemli uluslararası kuruluş vardır: Birleşmiş Milletler,
Avrupa Birliği, OECD ve Dünya Ticaret Örgütü.
•Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından 1995 yılında 26
sayılı tavsiye kararı olarak elektronik veri değişimine ilişkin kurallar
belirlenmiştir.
•Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu tarafından 1996 yılında son şekli
verilen Model Elektronik Ticaret Yasasının amacı, ulusal yasa hazırlayıcılarına
birtakım kurallar vererek yasal engellerin nasıl aşılabileceğini ve elektronik
ticaret için nasıl daha güvenli bir yasal çevrenin yaratılabileceğini
göstermektir.
•8 Haziran 2000 tarih, 2000/31 sayılı, AB Elektronik Ticaret Direktifi, bilgi
toplumu hizmetlerinin üye ülkeler arasında serbest dolaşımını sağlamak
amacıyla hazırlanmış olup direktifte elektronik sözleşmeler ve bunların
hukuki neticelerine ilişkin de önemli hususlar bulunmaktadır.
•OECD bünyesinde 2002 Temmuz ayında İletişim Ağları ve Bilgi Sistemlerinin
Güvenliği İçin Rehber adı altında üye ülkelere bazı esaslar önermiştir
•Dünya Ticaret Örgütü elektronik ticarette özellikle alt yapı sağlanması ve
standartlaşma konularında önemli düzenlemeler yapmıştır.
•Türkiye’de elektronik ticaret için gerekli hukuksal düzenlemelerin önemli bir
kısmı yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir.
•Elektronik imza 23 Ocak 2004 tarih ve 25355 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan ve 23 Temmuz 2004’de yürürlüğe giren Elektronik İmzanın
Düzenlenmesi Hakkında Kanun” ile düzenlenmiştir. Bu kanunda elektronik
imza “başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal
bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veri”
olarak tanımlanmaktadır.
271
•E-ticaret işlemlerinde vergi miktarlarının saptanması ve vergilerin tahsil

•E-ticaretin vergilendirilmesinde uyulması gereken temel ilkelerle ilgili 1998
yılında Ottowa’da OECD tarafından düzenlenen konferansta vergilendirmeye
ilişkin temel çerçeve kurallar oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu konferansta e-
ticaretin vergilendirilmesi için temel ilkeler; tarafsızlık, sadelik ve basitlik,
Özet (devamı)
etkinlik ve adalet, esneklik, idare ve uyum maliyetlerinin düşük olması ve
çifte vergilemeden kaçınma olarak belirlenmiştir.
•Gerek geleneksel ticarette, gerekse elektronik ortamda yapılan diğer ticari
işlemlerde tüketicilerin hakları, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında
Kanun ve bu kanun çerçevesinde hazırlanmış yönetmeliklerle
korunmaktadır.
272
I. Globalleşme
II. Sanallaşma
III. Yeni işlemler, yeni araçlar
1. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri internetin hukuk sistemleri
üzerindeki etkilerindendir?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve III
e) I,II ve III
2. Aşağıdakilerden hangisi elektronik ticaret ile ilgili hukuksal düzenlemeleri

gerçekleştiren uluslararası kuruluşlardan değildir?
a) Birleşmiş Milletler
b) Avrupa Birliği
c) Dünya Sağlık Örgütü
d) OECD
e) Dünya Ticaret Örgütü
I. Demokrasi: Diğerlerinin yasal haklarına saygı gösterilmelidir.

II. Sorumluluk: Bilgi sistemlerinin ve ağlarının güvenliğinden herkes
sorumludur.
III. Ahlak kuralları: Güvenlik sistemleri ve ağlarının güvenliği
demokratik bir toplumun değerleri ile uyumlu olmalıdır.
3. OECD bünyesinde e-ticarete ilişkin yapılan çalışmalarda dikkat edilmesi
gereken prensiplerden üçünün açıklamasına ilişkin yukarıdakilerden
hangisi ya da hangileri doğrudur?
a) I ve III
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) Yalnız I
e) II ve III
273
4. Aşağıdakilerden hangisi, 23 Ocak 2004 tarih ve 25355 sayılı Resmî

Gazete’de yayımlanan ve 23 Temmuz 2004’te yürürlüğe giren Elektronik
İmzanın Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da elektronik imzanın güvenli
olabilmesi için taşıması gereken dört özellikten biri değildir?
a) Münhasıran imza sahibine bağlı olmak
b) Sadece imza sahibinin tasarrufunda bulunan bir güvenli elektronik
imza oluşturma aracı ile oluşturulmuş olmak
c) Nitelikli elektronik sertifikaya dayanarak imza sahibinin kimliğinin
tespitini sağlamak
d) Ödenecek bedelin ve ödeme şeklinin ayrıntısını sertifikada açıkça
belirtmek
e) İmzalanmış elektronik veride sonradan herhangi bir değişiklik yapılıp
yapılmadığının tespitini sağlamak
5. Aşağıdakilerden hangisi elektronik ticaretin vergilendirilmesinde uyulması

gereken “tarafsızlık” kuralını en iyi şekilde açıklar?
a) E-ticarete konu olan ürünlerle, geleneksel ticarete konu olan
ürünler arasında farklı vergilendirme yapılmaması
b) Elektronik ortamda vergiyi doğuran her işlemin vergisel sonucunun
önceden tahmin edilebilmesi
c) Vergileme rejiminin, e-ticaretin tüm faaliyetlerini kapsaması, vergi
kaçırma veya vergiden kaçınma olasılıklarını en aza düşürmesi
d) Ülke içindeki coğrafik bölge ve gelişmişlik durumuna göre farklı
vergilendirme uygulanmaması
e) Çifte vergilendirme yapılmaması
6. Aşağıdakilerden hangisi nitelikli elektronik sertifikanın özelliklerinden biri

değildir?
a) Elektronik sertifikalar yalnızca bireyler adına düzenlenebilir. tüzel
kişiler adına sertifika düzenlenemez.
b) Elektronik sertifikalara herkes erişebilir.
c) Elektronik sertifikalar süresiz geçerlidir.
d) Bir kişinin birden fazla nitelikli elektronik sertifikası olabilir.
e) Bir sertifika yalnızca sertifika içerisinde belirtilen hukuki işlemlerde
kullanılabilir.
7. 1998 yılında Ottowa’da OECD tarafından düzenlenen konferansta e-
ticaretin vergilendirilmesi için belirlenen ilkelerden değildir?
a) Erişim kontrolü ilkesi
b) Esneklik ilkesi
c) Sadelik ve basitlik ilkesi
d) Etkinlik ve adalet ilkesi
e) Çifte vergilemeden kaçınma ilkesi
274
8. Aşağıdakilerden hangisi, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında

Kanun ve bu Kanun çerçevesinde hazırlanmış yönetmeliklerle düzenlenen
başlıca durumlar arasında yer almaz?
a) Satış sonrası hizmetlerle ilgili durumlar
b) Yanıltıcı reklam ve ilanlarla ilgili durumlar
c) Garanti şartları ile ilgili durumlar
d) Ayıplı mal ve hizmetlerle ilgili durumlar
e) Müşteri ile satıcının nasıl iletişim kurması gerektiği ile ilgili durumlar
9. Aşağıdakilerden hangisi internette alışveriş yapan tüketici ile satıcı

arasında düzenlenen mesafeli sözleşmelerde satıcı tarafından tüketiciye
verilmesi gereken bilgiler arasında yer almaz?
a) Varsa teslimat masrafları
b) Tüm vergiler dâhil mal veya hizmetin döviz cinsinden satış fiyatı
c) Ödeme ve teslim veya ifa ile ilgili bilgiler
d) Cayma hakkının kullanılma şartları
e) Sözleşme konusu mal veya hizmetin temel nitelikleri
10. Mesafeli Sözleşmelere Dair Yönetmelik’e göre tüketicilerin, hiçbir sebep

göstermeksizin satın almış oldukları mal veya hizmetten cayma hakkı kaç
gündür?
a) 8
b) 10
c) 14
d) 21
e) 30
Cevap Anahtarı
1.e,2.c,3.b,4.d,5.a,6.c,7.a,8.e,9.b,10.c
275
Anbar, Adem (2001), “E-Ticarette Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”,
Akdeniz Üni. İ.İ.B.F. Dergisi, 2
Aytekin, G. (1999), “Bilgi Teknolojisindeki Gelişmelerden Dolayı Ticari Faaliyetler
İçin Türkiye’de Yapılan Çalışmalar”, 21.Yüzyıla Girerken Muhasebe Denetimi
Mesleği ve Teknolojik Gelişmeler-IV. Türkiye Muhasebe Denetimi
Sempozyumu, İstanbul SMMMO Yayınları-30
Bozkurt, V. (2000), Elektronik Ticaret, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Sti.
Cangir, N. (1999), “Elektronik Ticarette Vergilendirme”, http://www.etkk.gov.tr.
Ceran, Y. ve R. Çiçek (2007), “Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesine İlişkin Türk
Vergi Sisteminde Katma Değer Vergisi Açısından Bir Değerlendirme
“Yönetim ve ekonomi Cilt:14 Sayı:1
Coskun, N. (2005), “Elektronik Ticarette Vergilendirme Sorunları ve Uluslararası
Düzeyde Çözüm Arayışlarının Türkiye Açısından Değerlendirilmesi”,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 14 Sayı 1.
Çak, M. (2002), Dünyada ve Türkiye’de Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi,
İstanbul Ticaret Odası Yayın No:2002-6.
Çavusoglu, M. (2004), “Sanal Organizasyonlar ve Elektronik Ticaret”, Marmara Üni.
İİBF Dergisi, Cilt 19, Sayı 1
Çevik, S. (2004), “Küreselleşen Dünyada Vergi Politikası: Vergi Politikasında
Dönüşüm ve Küresel Sorunlar”, Vergi Dünyası, 23 (270), 154-165.
Demirel, İnci. (2002), “Hukuk Elektronik Yaşam ve Ticaretin Hizmetinde veya Siber
Uzayda Hukukun Yükselişi” DTM Dış Ticaret Dergisi, Ekim 2002.
http://www.tk.gov.tr/bilgi_teknolojileri/elektronik_imza/eshs.php set
02.01.2014
http://www.verginet.net/dtt/1/NalanAkgunSMMM Elektronik Ticarete Vergisel
Açısından Bakis_8140.aspx SET 05.01.2014
http://sgb.kulturturizm.gov.tr/TR,15253/internette-tuketici-haklarindan-bihaber-
olmayin.html SET:12.01.2014Çetin, Ö. (2010). Televizyon alışkanlıklarımız
IPTV ile değişecek. 20 Ocak 2018 tarihinde www.hurriyet.com.tr adresinden
erişildi.
İyiler, Zeynep. (2009), “ Elektronik Ticaret ve Pazarlama”, BAŞBAKANLIK İhracatı
Geliştirme Etüt Merkezi, Ankara.
Kuşcu, Hilmi. “E-Ticaret Ders Notları”.
http://hilmi.trakya.edu.tr/ders_notlari/e_ticaret. SET. 02.01.2014
OECD Guidelines for the Security of Information Systems and Networks,
www.oecd.org.
276

E Ticaret

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

E Ticaret

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

E Ticaret

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

E-TİCARET

Bu kitabın, basım, yayım ve sa ş hakları Atatürk Üniversitesi’ne ai r. Bireysel öğrenme

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI

2. Elektronik Ticaretin Etkileri 23

3. Elektronik Tiicaretin Araçları I 44

4. Elektronik Ticaretin Araçları II 63

5. Elektronik Ticaretin Araçları III 80

6. Elektronik Ticaretin Araçları IV 100

7. E-ticarette Ödeme Sistemleri 120

8. Elektronik Ödeme Sistemlerinde Güvenlik 141

9. E-İş ve E-Dönüşüm 160

10. Elektronik İşletme ve Bilgi Sistemleri 182

11. Elektronik Ticaret ve Pazarlama 201

12. Elektronik Ticaret ve Pazarlama II 218

13. Elektronik Ticaret Uygulamaları 238

14. Elektronik Ticaret ve Hukuk 256

Prof. Dr. ÜSTÜN ÖZEN (9.,10.,11.,12.,13.,14.)

Doç. Dr. MEHMET SİNAN BAŞAR (1.,2.,3.,4.,5.,6.,7.,8.)

• E-ticarete Genel Bakış

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Elektronik ticaretle ilgili temel

E-ticaretin Kısa Tarihçesi

E-ticaretin Yaygın Olarak

E-ticaretin Gelişimini Pazarlama ve Etkileşim

E-ticaretin Diğer Teknoloji ve Dijital

E-TİCARETE GENEL BAKIŞ

Hizmet perspektifi: Elektronik ticaret, malların kalitesini iyileştirip hizmet

E-ticaretin Kısa Tarihçesi

1970’li yılların sonu ve 1980’li yılların başında elektronik ticaret, elektronik

E-ticaretin Kapsamı ve Tarafları

• Her türlü mal ve hizmetin elektronik olarak alışverişi

Dijital Sanal Proses

Fiziksel Dijital Sanal

Şekil 1.1. Elektronik Ticaretin Boyutları

•Tam elektronik ticaret kapsamına girebilecek ürünlere

E-ticaret Uygulamalarının Sınıflandırılması

Elektronik formlar, seçeneklerin işaretlenerek ya da boş alanların

E-ticaretin Gerçekleşme Şekilleri

E- ticaretin Yaygın Olarak Kullanıldığı Sektörler

• Bilgi Teknolojisi: Elektronik ticareti olanaklı kılan bilgi teknolojisine olan

• E-ticaretin aktif olarak kullanıldığı sektörleri gözönünde

bulundurarak yeni bir iş alanı kurarak e-ticaret yoluyla satış

E-ticaretin Gelişimini Etkileyen Güçler

Pazarlama ve müşteri etkileşim güçleri

Teknoloji ve dijital birleşim

İletim birleşimi, sayısallaştırılmış bilginin mevcut iletişim araçları üzerinden

E-ticaretin Diğer Bilimlerle İlişkisi

• E-ticaret, internet, intranet, extranet gibi bilgisayar ağları veya telefon,

“E-ticaret, internet, intranet, ……………… gibi bilgisayar ağları veya telefon,

3. Aşağıdakilerden hangisi tam elektronik ticaret kapsamı içerisinde

4. Aşağıdakilerden hangisi yapılan işlemlerin taraflarının tamamının

5. Talep tahmini, envanter yönetimi ve siparişlerin karşılanması ile ilgili

6. Bir bireyin kullandığı dijital fotoğraf makinesini internet aracılığıyla

7. Bir şirketin çalıştırdığı işçilerin sigorta primlerini internet üzerinden

“………………………, sayısallaştırılmış bilginin düşük maliyetle işlenmesi,

9. Aşağıdakilerden hangisi e-ticaret ile birinci derecede ilişkisi olan bilimler

10. E-ticarette planlama, yürütme, güvenlik ve ödeme sistemleri gibi birçok

• E-ticaretin Getirdiği Değişimler