HISTORIA – PYTANIA DO EGZAMINU – PYTANIA 1-20

HISTORIA PRAWA PUBLICZNEGO - STAROŻYTNOŚĆ

1. Rozwój historyczny starożytnego państwa egipskiego:

➢ początki państwa egipskiego sięgają IV tysiąclecia p.n.e.;
➢ początkowo powstały dwa ośrodki władzy (Egipt Górny i Egipt Dolny);
➢ Zjednoczenie Dolnego i Górnego Egiptu nastąpiło około 3100 r.p.n.e.;
➢ Zjednoczenia dokonał faraon Menes, który narzucił zwierzchnictwo Dolnemu Egiptowi,
najprawdopodobniej przez podbój;
➢ Dzieje Egiptu można podzielić na następujące epoki:
➔ Okres wczesnodynastyczny > około 3100 r.p.n.e. – 2675 r.p.n.e.
➔ Stare państwo > około 2675 r.p.n.e. – 2170 r.p.n.e.
➔ Pierwszy okres przejściowy > około 2170 r.p.n.e. – 2000 r.p.n.e.
➔ Średnie państwo > około 2000 r.p.n.e. – 1760 r.p.n.e.
➔ Drugi orkes przejściowy > około 1760 r.p.n.e. – 1565 r.p.n.e.
➔ Nowe państwo > około 1565 r.p.n.e. – 1085 r.p.n.e.
➔ Epoka późna > około 1085 r.p.n.e. – 332 r.p.n.e.
➔ Epoka grecka > około 332 r.p.n.e – 30 r.p.n.e
➢ do roku 525 p.n.e. Egiptem rządziło 30 dynastii;
➢ kolebką państwa egipskiego była Dolina Nilu;
➢ Państwo Egipskie utrzymywało się aż do 30 r.p.n.e aż do momentu, w którym zostało podbite przez
rzymian;
➢ Egipt był państwem o ustroju monarchicznym, zaliczany do starożytnych despotii wschodnich;
➢ Egipt dzielił się wówczas na nomy, które toczyły ze sobą spory, najsliniejsze nomy zdobywały hegemonię;
➢ W efekcie sporów pomiędzy nomami, powstały większe organizmy, czyli państwa Górnego i Dolnego
Egiptu, które zjednoczyły się około 3100 r.p.n.e.
➢ na czele państwa stał faraon, który panował dożywotnio, rządził samowolnie i bez niczyjej kontroli;
➢ faraon uchodził za Boga lub posłańca Bożego;
➢ rządy sprawował centralistycznie, nie miał łączności z najodleglejszymi terytoriami, co osłabiało
skuteczność jego rządów;
➢ wszystkie grunty w państwie należały do monarchy, co nadawało monarchii charakter patrymonialny,
umożliwiało to władcy dokonywanie nadań ziemi na rzecz wojska, urzędników oraz kapłanów;
➢ wraz z faraonem władzę sprawowali wezyrowie;
➢ Na czele okręgów stali sukcesorzy nomarchów;
➢ wśród urzędników wyróżniali się pisarze, którzy zbierali świadczenia od ludności oraz spisywali wyniki swej
działalności;
➢ w Egipcie posługiwano się pismem hieroglificznym, które sporządzano na papirusie;

2. Faraon i jego aparat urzędniczy w starożytnym Egipcie:

• naczelnym władcą był faraon, który zajmował tron dożywotnio i dziedzicznie, władzę sprawował
samowładnie, bez żadnej kontroli;
• pochodzenie władzy faraona miało charakter teokratyczny, uchodził on za posłannika Bożego, pełnił
funkcję pośrednika między ludźmi a Bogiem;
• władza monarchy miała charakter despotyczny, łączył w swoim ręku całą władzę: wykonawczą,
ustawodawczą, sądowniczą oraz wojskową;
• w gestii władzy faraona znajdowały się wszystkie sprawy wewnętrzne (np. sprawiedliwość, nadzór nad
irygacją, administracja, finanse) oraz sprawy zewnętrzne (agresja, obrona, wojna i pokój);
• na szczebli centralnym drugą najważniejszą osobą po faraonie był jego zastępca czyli wezyr (dostojnik
państwa);
• wezyr był to urzędnik centralny, w okresie Średniego i Nowego Państwa Egipskiego wezyrów było dwóch,
jeden dla Górnego, a drugi dla Dolnego Egiptu;
• wezyr miał szerokie uprawnienia, należało do nich:
 ➔ zarządzanie dworem, skarbem państwa, kierowanie sprawami państwa (roboty publiczne),
sprawowanie najwyższej sprawiedliwości w imieniu faraona, kierował również archiwami faraona;
➔ wezyrowie mieli również bezpośrdni nadzór nad nomarchami, zarządcami prownicji (nomów), na
które był wówczas podzielony Egipt;
• w Egipcie znaczną pozycję na szczeblu centralnym osiągnęli także kanclerz oraz naczelny skarbnik;
• filar administracji centralnej i terenowej stanowili także pisarze, którzy posługiwali się na co dzień
uproszczonym pismem hieratycznym;
• rozwój terytorialny Egiptu spowodował konieczność rozbudowy aparatu władzy, głównie tego lokalnego;
• Egipt był wówczas podzielony na nomy (20 nomów w Dolnym Egipcie oraz 22 nomy w Górnym Egipcie),
na czele nomów stali nomarchowie, mieli oni następujące uprawnienia:
➔ sprawowali władzę administracyjną, sądową i skarbową oraz sprawowali zarząd gospodarczy;
➔ podlegali im niższi urzędnicy władzy lokalnej;
➔ nomarchowie otrzymywali wynagrodzenie w naturze;

3. Organizacja państw sumeryjskich:

• Głównymi miastami Sumeryjskimi były:
➔ Nippur;
➔ Uruk;
➔ Sippar;
➔ Ur
• głównym centrum władzy politycznej, religijnej oraz gospodarczej Sumerów była świątynia (ziggurat);
• świątynia była nie tylko centrum władzy sakralne, to właśnie w świątyni były agendy, magazyny, biura oraz
warsztaty;
• władza polityczna sumerów była podzielona, nie była zcentralizowana;
• brakowało jednej, zcentralizowanej władzy i władcy, który sprawowałby kontrolę nad tetytorium
południowej Mezopotamii;
• władzę w miastach-państwach sprawowali książęta – Ensi, którzy jednocześnie sprawowali urzędy
najwyższych kapłanów, co wskazuje na to, iż w państwach sumeryjskich panował teokratyczny charakter
władzy
• z czasem wyodrębniła się pozycja naczelnika wojskowego, wskazywało na to powstanie nowych świątyń
na terenie państw-miast;
• silniejsze militarnie państwa-miasta podbijały te słabsze, łupy z takich wypraw przypadały naczelnikowi
oraz jego podległym wojownikom;
• naczelnicy wojskowi z czasem stali się arystokracją sumeryjską;

4. Wychowanie spartańskie:
• odbywało się już od momentu narodzin;
• Obowiązek szkolny (za jego nieprzestrzeganie płacono grzywnę, rozpoczynał się w wieku 7 lat, było
to wdrażanie w życie państwa i w jego prawo).
• Ingerencja państwa w życie spartiaty rozpoczynała się już w chwili urodzenia dziecka, sprawdzano
czy dziecko będzie zdolne do funkcjonowania w państwie i czy będzie zdolne do wykonywania
obowiązków narzuconych przez państwo i czy im podoła, wykluczone były dzieci chore i kalekie,
według ówczesnych zasad takie dziecko nie nadawało się do życia, takie dzieci nie były warte
utrzymania przez wspólnotę, ponieważ nie przynosiły one żadnego pożytku, dzieci takie zabijano.
Do siódmego roku życia dziecko dorastało pod okiem matki, a po ukończeniu 7 roku życia dzieci
opuszczały dom rodzinny;
• Dzieci były koszarowane, dzielone na pododziały, na których czele stali przewodniczący zwany
eirenem. Pieczę nad tymi grupami sprawował paidonomus. Pierwszy etap edukacji sprowadzał się
do dyscypliny, szacunku, tężyzny fizycznej co odbywało się poprzez zawody sportowe, musztrę
itp., dzieci poddawane były rytualnej chłoście, podczas, której nie można było krzyczeć, miało to
na celu zachartowanie na ból i na spartana. Etap ten trwał do 15 lub 18 roku życia.
 • Drugi etap szkolenia to ćwiczenia bojowe, wyprawy na wojny przeciwko Hellotom pod wodzą
starszych, doświadczonych Spartan. Najazdy na wioski hellockie i wyżynanie ich przez tychże
szkolonych wojskowych, którzy mordowali bez skrupółów. Chłopcy na wyprawy byli wypuszczani
bez jedzenia, a gdy coś ukradli to wiadomo byli karani. Nie było możilwości oporu, jakakolwiek
próba oporu była od razu gładzona, już w zarodku. Utrzymywano w ryzach terror wobec Hellotów.
Zachowany był szyk bojowy, jeden żołnierz chronił drugiego, żołnierz nie może doznać szoku
bojowego ponieważ to zaburza cały szereg zbrojny. Odbierania życia uczono od małego dziecka,
było to naturalną czynnością Spartan. Ten etap trwał do 20/30 roku życia;
• Kolejnym etapem było stawienie się na zgromadzeniu, na którym głosowano czy dany obywatel
nadaje się do wspólnoty równych. Obywatel, który był przyjmowany musiał mieć nienaruszoną
opinię, a aby wszedł do tej wspólnoty głosujący musieli być jednomyślni;
• Następnie obywatel taki wstępował do Andrejonu (koszary) i tam do 60 roku życia odbywały się
ćwiczenia i różnego rodzaju walki. Była to czynna służba w wojsku. Tacy obywatele rzadko bywają
w domu. Po zakończeniu szkolenia trzeba było zawrzeć związek małżeński, w przeciwnym razie
rzeczony tracił status obywatela równego. Spartianka mogła wykonywać obowiązki obywatelskie
z każdym spartiatą, a ojcem dziecka był mąż, którego żona dziecko poczęła;
• ystem spartańskiego wychowania był instrumentem do inicjowania cnót obywatelskich takich
jak: dyscyplina, posłuszeństwo czy męstwo, co wiązało się ze wzorem idealnego obywatela. Dzięki
temu systemowi państwo mogło wychowywać sobie obywateli;

5. Ustrój Sparty:
• podstawy ustroju Sparty stworzył Likurg;
• Społeczeństwo Spartańskie dzieliło się na trzy klasy:
a) Klasa 1 (najwyższa) -> Spartiaci - tylko oni posiadali pełnię praw politycznych. Pierwotnie istniała
między nimi równość majątkowa, jednak w miarę narastania różnic majątkowych, jedynie zamożniejsi
spartiaci zachowali dla siebie prawa polityczne, co podkreślało dobitnie charakter arystokratyczny
ustroju Sparty;
b) Klasa 2 (średnia) -> Periojkowie - mieszkali głównie na obrzeżach państwa, zajmowali się głownie
rzemiosłem i handlem. Byli osobiście wolni, nie mieli jednak praw politycznych. Ciążył na nich
obowiązek służby wojskowej, ale nie podlegali wychowaniu spartańskiemu. Było ich wielu, dlatego
eferowie mieli prawo pozbawienia życia bez sądu dowolnej ilości periojków w wypadku najazdu
wroga;
c) Klasa 3 (najniższa) -> Heloci była to ludność autochtoniczna, podbita przez spartiatów. Nie
mieli praw ani politycznych ani cywilnych. Byli to zależni chłopi, w większości potomkowie podbitej
przez Spartan ludności zamieszkującej tę krainę;
• Ustrój polityczny Sparty – główne organy państwa:
a) Królowie:
o było ich dwóch, pełnili funkcje kapłańskie, pochodzili z dwóch rodów;
o byli kapłanami Zeusa, przewodniczyli wszystkim publicznym uroczystościm religijnym;
o byli zwierzchnikami armii, ale tylko poza Spartą;
o w VI i V wieku władza królów była ograniczana na rzecz innych organów państwa;
b) Geruzja:
o składała się z 28 spartiatów (tych, którzy ukończyli 60 rok życia);
o członków Geruzji wybierano dożywotnio;
o w skład Geruzji wchodzili również 2 królowie;
o rozpatrywali i rozstrzygali najważniejsze sprawy państwa;
o sądzili w sprawach karnych zagrożonych karą śmierci, wygnania lub pozbawienia czci;
o przygotowywali projekty uchwał przedkładanych zgromadzeniu ludowemu (apelli);
o uchylali szkodliwe dla państwa uchwały zgromadzenia ludowego;
c) Eforowie:
o najważniejszi urzędnicy w Sparcie;
o urząd Eforów był kolegialny;
 o było ich pięciu, byli wybierani na okres 1 roku;
o sprawowali kontrolę nad wychowaniem i życiem spartiatów;
o nadzorowali periojków i helotów;
o sprawowali kontrolę nad królami w czasie wypraw wojennych (w szczególnych przypadkach mogli
nałożyć na króla areszt);
o towarzyszyli królom podczas wypraw wojennych;
o karali dowódców oddziałów wojskowych;
o zwoływali Apellę i Geruzję;
o sprawowali nadzór nad polityką zagraniczną;
d) Zgromadzenie Ludowe (Apella):
o tworzyli je tylko pełnoprawni obywatele;
o zgormadzenie miało charakter doradczy;
o głosowano poprzez wydawanie okrzyków;
o wybierali członków Gruzji oraz Eforów;
o przyjmowali lub odrzucali wnioski Geruzji i Eforów, jednak nie mogli dyskutować nad tymi
wnioskami;
o osądzali urzędników, którzy dopuszczali się przestępstw;

6. Ustrój Aten w okresie arystokratycznym:

• pierwotnie Ateny były monarchią;
• godność królewska została zachowana tylko w zakresie funkcji sakralnych;
• władzę przejęła arystokracja rodow, która posiadała swoje organy: 9 archontów oraz organ kolegialny;
• organem kolegialnym był Aeropag, na którego czele stał archont czyli najwyższy urzędnik polis w
starożytnych Atenach;
• Aeropag – organizacja i uprawnienia:
a) był to najwyższy trybunał w państwie;
b) sprawował najwyższą władzę sądowniczą i polityczną, prowadził politykę państwową;
c) decydował o wprowadzeniu wojny lub też pokoju;
d) wymierzał kary za najcięższe przestępstwa;
e) kontrolował wszelkich urzędników;

7. Reformy Solona w Atenach:

• Ustrój Solona nazywany jest Timokracją;
• 594 r.p.n.e. – początek reform Solona;
• Solon przeprowadził następujące reformy:
a) odwołał prawa wprowadzone wcześniej przez Drakona;
b) umorzył wszystkie długi;
c) wykupił za pieniądze państwowe wszystkich obywateli Aten, którzy zostali sprzedani do niewoli za
granice Aten;
d) uzależnił prawa i obowiązki Ateńczyków od posiadanego przez nich majątku;
e) utworzył Eklezję czyli zgromadzenie ludowe;
f) utowrzył też Radę Czterystu;
g) wprowadził podział na klasy ze względu posiadany majątek, który wyglądał następująco:
 Klasa 1 – Pięćsetmiarowcy (Pentakosiomedimnoi) – uzyskiwali 500 miar zboża dochodu w ciągu
roku;
 Klasa 2 – Jeźdzcy (Hippeis) – uzyskiwali 300 miar zboża dochodu w ciągu roku;
 Klasa 3 – Zeugitai (Obywatele mający zaprzęg wołów) – osiągali od 200 do 300 miar zboża dochodu
w ciągu roku;
 Klasa 4 – Teci (robotnicy najemni) – najuboższa klasa w Atenach;
• podatki uiszczały tylko 3 najwyższe klasy, im bogatszy obywatel tym większy podatek;
• najuboższa klasa nie płaciła podatków oraz nie pełniła służby wojskowej;
• Ci którzy mieli najwięcej obowiązków mieli najwięcej praw politycznych;
 • Rada Czterystu, bule ateńska - najwyższy organ władzy państwowej w starożytnych Atenach, pełniący
funkcje sądownicze i administracyjne, przejęła większość funkcji areopagu. W jej skład wchodziło po 100
przedstawicieli z wszystkich 4 fyli. Klejstenes zastąpił ją Radą Pięciuset;
• Zgromadzenie Ludowe (Eklezja):
a) brali w nim udział wszyscy obywatele, nawet ci najubożsi;
b) w walkach politycznych, każdy musiał opowiedzieć się po jednej ze stron;
c) wybierali najważniejszych urzędników;
d) przed zgromadzeniem składano roczne sprawozdania z pracy urzędników;
e) zgromadzenie podejmowało decyzję co do wojny i pokoju;
f) zgromadzenie podejmowało decyzję o zawieraniu sojuszy;
g) do nich należał wybór sędziów ludowych, odbywało się to poprzez losowanie;
h) zgromadzenie podejmowało dyskusję nad projektami uchwał Rady Czterystu, podejmowało decyzję o
ich przyjęciu lub też odrzuceniu;
i) zgromadzenie nie mogło wnosić własnych projektów uchwał;
• Sąd Ludowy:
a) sędzią sądu ludowego mógł zostać każdy, kto ukończył 30 lat;
b) Sąd rozpatrywał apelację obywateli od decyzji wydanych przez urzędników;

8. Reformy Klejstenesa w Atenach:

• reformy Klejstenesa zostały wprowadzone w latach 508-507 r.p.n.e.;
• reformy Klejstenesa:
a) nowy podział administracyjny polis ateńskiego:
o likwidacja fyl plemiennych i zastąpienie ich fylami terytorialnymi;
o polis ateńska dzieliła się na trzy części: miasto, wybrzeże oraz centrum kraju;
o każda z części składała się z 10 dzielnic;
o utworzono 30 fyl terytorialnych, każda z fyl obejmowała jedną dzielnicę w każdej części Polis;
o Fyla miała własny zarząd, składający się z 3 naczelników;
o Każda fyla dzieliła się na demy, których łącznie było 150;
o Każdy dem posiadał swojego urzędnika, który wybierany był w drodze losowania;
o w poszczególnych demach byli pełnoprawni obywatele;
o przynależność do demów była dziedziczna i obowiązkowa;
b) utworzenie Rady Pięciuset – zastąpiła dawną Radę Czterystu;
c) wzrost znaczenia Zgromadzenia Ludowego;
d) Ograniczył uprawnienia aeropagu i archontów;
e) wprowadził ostracyzm czyli innymi słowy sąd skorupkowy, który mógł uznać obywatela za
niebezpiecznego i wygnać go na 10 lat z Aten;
f) zwiększył znaczenie i rolę sądu przysięgłych;
• Wszystkie urzędy w Atenach były kadencyjne, trwała ona jeden rok, każdy urzędnik mógł być wybrany
dwukrotnie;
• urzędy obsadzano poprzez jawne głosowanie na zgromadzeniu lub poprzez losowanie;

9. Eklezja w Atenach – organizacja, kompetencje i zasady działania.

a) Organizacja Eklezji (Zgromadzenia Ludowego):
 Zgromadzenie Ludowe było najważniejszym organem władzy w Atenach;
 w tym zgromadzeniu mogli uczestniczyć wszyscy obywatele z pełnym dostępem do praw oraz ci, którzy
ukończyli 20 rok życia (tylko mężczyźni);
 z początku Eklezję zwoływano tylko raz w miesiącu, po reformach Klejstenesa zwoływno ją cztery razy
w ciągu miesiąca;
 jedno ze zgromadzeń w miesiącu nosiło nazwę zgromadzenia głównego, w razie nagłej sytuacji
zwoływano zgromadzenia nadzwyczajne;
 Eklezja liczyła około 30-40 tys. obywateli, kworum na zgromadzeniu głównym stanowiło 6 tys.
obywateli;
  Eklezja zwoływana była przez urzędnika Rady Pięciuset zwanego prytanem;
 obrady odbywały się w pozycji siedzącej, obradom przewodniczył jeden z prytanów;
 porządek Eklezji określała Rada Pięciuset;
 głosowano poprzez podniesienie ręki, decydowała większość optyczna, w przypadkach szczególnych
głosowano tajnie za pomocą kamyczków;
 podczas Zgromadzenia każdy obywatel miał prawo do wygłoszenia swojej woli, mógł wystąpić z
wnioskiem o zmianę w prawie;
 miejscem obrad początkowo była Agora, później wzgórze Pnyks;
• Kompetencje Eklezji (Zgromadzenia Ludowego):
 ustawodawstwo, prawo do uchwalania ustaw;
 najważniejsze sprawy państwowe, decyzje o wojnie i pokoju, polityka państwowa;
 sprawy administracyjne m.in. wybór urzędników, kontrolowanie ich, nakładanie kar na urzędników i
możliwość ich zawieszania;
 sądownictwo w sprawach przeciwko państwu, w sprawach urzędniczych lub w sprawach
korupcyjnych;
 Eklezja mogła wydawać wyroki samodzielnie, lub też kierować sprawy do sądu przysięgłych;
 przeprowadzała raz do roku sąd skorupkowy zwanego ostracyzmem;

10. Rada Pięciuset w Atenach – organizacja, zasady działania oraz kompetencje:

• Organizacja Rady Pięciuset:
 główny organ administracji państwowej w Atenach;
 składała się z 500 obywateli, z każdej z fyl było 50 obywateli;
 obywatele, którzy brali udział w pracach Rady Pięciuset musieli mieć ukończone 30 lat;
 Obywatele, którzy byli w Radzie Pięciuset byli wybierani w drodze losowania poprzez ludność fyl
terytorialnych;
 Kadencja Rady Pięciuset trwała rok;
 diety dla członków Rady Pięciuset były opłacane ze skarbu państwa;
 podzielona była na 10 prytanii, z których każda pełniła dyżur i zajmowała się bieżącymi sprawami przez
36 dni;
 do Rady można było zgłosić się o każdej porze dnia i nocy, dlatego też 1/3 prytanów pracowała w nocy;
 codziennie pracami Rady kierował inny Prytan, którego wybierano losowo;
 prytan miał pod swoją opieką klucz do skarbca i pieczęć;
 posiedzenia Rady odbywały się codziennie, oprócz świąt i dni państwowych;
 Rada składała sprawozdania ze swej działalności, natomiast jej członkowie mogli być pociągani do
odpowiedzialności;
• Kompetencje Rady Pięciuset:
 mieli na sobie władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą;
 przygotowywanie projektów ustaw;
 wprowadzanie w życie aktów prawnych;
 zwoływanie obrad Eklezji oraz ustalanie porządku obrad;
 kierowanie administracją oraz kontrola urzędników;
 nadzór nad finansami państwa;
 prowadzenie polityki zagranicznej państwa;
 podejmowanie decyzji w sprawach dotyczących armii i floty;
 przyjmowanie skarg od obywateli na działania i decyzje obywateli;
 osądzała przestępstwa, ale tylko te, które podlegały karze grzywny;

11. Aparat urzędniczy w Atenach okresu demokracji:

• urzędy miały charakter demokratyczny, obsadzane były w drodze głosowania;
• początkowo najwyższymi urzędnikami byli archonci wybierani najpierw dożywotnio, potem na 10 lat, a
ostatecznie na rok;
• po reforamch Klejstenesa kompetencje polityczne przejęła Rada Pięciuset;
 • Urzędy były honorowe, obsadzane losowo, nieodpłatne, z czasem wprowadzono też system diet;
• urzędników wybierano na rok, byli on kontrolowali przez Eklezję i Radę Pięciuset;
• urzędnicy byli pociągani do odpowiedzialności za swoje działania urzędnicze;
• po ukończeniu swoich kadencji każdy z urzędników przechodził do Aeropagu czyli Rady Państwa, której
powierzono funkcje wykonawcze;
• Rada Państwa miała kontrolę nad wszystkimi sprawami państwa, wybierała urzędników i kontrolowała ich
oraz pełniła funkcje sądownicze;

12. Ostracyzm jako instytucja bezpieczeństwa ustroju demokratycznego w Atenach.

• Ostracyzm – czyli procedura głosowania za pomocą glinianych tabliczek;
• Wprowadzenie ostracyzmu przypisuje się Klejstenesowi;
• Procedura ta po raz pierwszy została użyta/zastosowana w roku 488/487 p.n.e.;
• Raz w roku lud aten decydował podczas Zgromadzenia Ludowego, czy jest potrzeba przeprowadzenia
ostracyzmu, głosowano za tym poprzez podniesienie ręki;
• Procedura głosowania za pomocą glinianej tabliczki:
 każdy otrzymywał glinianą skorupkę, na której nazwisko obywatela, którego chciał usunąć;
 najpierw głosy przeliczali najwyżsi urzędnicy;
 wynik głosowania był nieważny jeżeli głosujących było mniej niż 6 tysięcy;
 tabliczki z nazwiskami odkładano, ten który został wymieniony najwięcej razy wówczas był skazywany
na wygnanie;
 w tym głosowaniu nie podejmowano decyzji o karze, a jedynie skazywno na wygnanie;
 po powrocie z wygnania, taka osoba mogła bez przeszkód poddać się działalności społecznej;

13. Król i jego aparat w Rzymie.

• przedział czasowy: 753 r.p.n.e. – 509 r.p.n.e.
• od momentu założenia Rzymu, na jego czele stał król, było ich siedmiu;
• pierwszym królem był Romulus, natomiast ostatnim był Tarkwiniusz Pyszny;
• Król był wybierany przez Zgromadzenie kurialne;
• Król skupiał w sobie najwyższą władzę sądową, wykonawczą, wojskową oraz kapłańską;
• jeśli chodzi o władzę ustawodawczą to była ona ograniczona na rzecz zgromadzenia kurialnego;
• odznaki godności królewskiej:
 płaszcz w kolorze purpurowym;
 berło z symbolem orła;
 tron, który ozdobiony był kością słoniową;
 pęk rózg, które nosili liktorzy;
• Najważniejsi urzędnicy obok króla:
 praefectus urbi (zarządca miasta);
 quaestores parricidi (władza sądownicza) -> dwóch
 tribus celerum (konnica);
 senatus (Senat)
o senat miał głos doradczy;
o największe znaczenie zyskiwał w okresie bezkrólewia;
o w okresie bez królewia co 5 dni wybierano interreksów, którzy rządzili Rzymem do wyboru nowego
króla;

14. Organizacja i kompetencje komicjum kurialnego w Rzymie w okresie królewskim.

a) Organizacja komicjum kurialnego:
 Było to zgromadzenie kurii, które stanowiło najdawniejszą formę organizacji politycznej w
Starożytnym Rzymie.
 Były zwoływane dwa razy do roku, 24 marca oraz 24 maja.
 Nie posiadało władzy ustawodawczej ani prawa do wybierania urzędników.
  Składało się z 30 kurii – po 10 z każdej tribus: Tities, Ramnes oraz Luceres. (Tribus -> jednostka
terytorialno-administracyjna w Rzymie, na podstawie, której wymierzano wysokość podatków).
 Zwoływane było przez Króla, lub z polecenia Króla, przez dowódcę jazdy.
 Zgromadzenie zwoływane było za radą Senatu.
 Król posyłał liktorów (posłańców), którzy mieli za zadnie zebrać informację o obywatelach
upoważnionych do głosowania (spisywano imię i nazwisko oraz imię ojca takiego obywatela).
 Zgormadzenie zbierało się na Forum Romanum.
 Głosowanie odbywało się według przynależności do kurii (curiatim).
 Większość głosów w jednej kurii, dawała tej kurii jeden głos.
 Jako pierwsza oddawała głosy kuria pierwsza, a po niej kolejne, odbywało się to jednocześnie.
 Wyniki głosowania były podawane do wiadomości publicznej.
b) kompetencje komicjum kurialnego:
 Wybierało króla i wyższych urzędników.
 Nadawanie królowi władzy zwierzchniej (imperium).
 Imperium – czyli władza wojskowa i religijna.
 Kuria mogła zatwierdzić lub też odrzucić wyrok w sprawie zdrady stanu, gdy do takowej sytuacji
dochodziło.
 Rozpatrywanie odwołań od decyzji podjętych przez urzędników.
 Sprawy wprowadzenia wojny lub też pozostania w pokoju.
 Przed zgromadzeniem ogłaszano także przejście władzy ojcowskiej na innego członka rodziny (familii).
 Ogłoszanie testamentu, taka forma ogłaszania spadkobiercy nosiła wówczas nazwę „testamentum
calatis comitiis” (dosłownie: testament przed zgromadzeniem zwołanym).
 Kuria podejmowała również decyzje dotyczące ewentualnego usunięcia członka z kurii, w razie gdy
ktoś złamał statut kurii lub postąpił niezgodnie z prawem.

15. Komicjum centurialne – organizacja i kompetencje.

a) Organizacja komicjum centurialnego:
 Zwoływane były od czasu reform króla Serwiusza Tuliusza (pierwsza połowa VI w.p.n.e.);
 Król wprowadził podział społeczeństwa według centurii – oddziały wojskowe (5 klas);
 Podział społeczeństwa na klasy wyglądał następująco:
o Klasa I: Obywatele o majątku powyżej 100 000 asów, ich uzbrojeniem były: hełm, tarcza okrągła
(clipeus), nagolenniki, pancerz, włócznia (hasta) i miecz, ich siła wynosiła 80 centurii;
o Klasa II: Obywatele o majątku od 75 000 do 100 000 asów, ich uzbrojeniem były: hełm, tarcza
podłużna, nagolenniki, włócznia (hasta) i miecz, ich siła wynosiła 20 centurii;
o Klasa III: Obywatele o majątku od 50 000 asów, ich uzbrojeniem były: hełm, tarcza podłużna,
nagolenniki, włócznia (hasta) i miecz, ich siła wynosiła 20 centurii;
o Klasa IV: Obywatele o majątku do 25 000 asów, ich uzbrojeniem były: włócznia (hasta) i oszczep,
ich siła wynosiła 20 centurii, klasa ta wystawiała także 2 centurie trębaczy grajączych na rogu i
trąbie;
o Klasa V: Obywatele o majątku do 11 000 asów, ich uzbrojeniem były: proce i kamienie do rzucania,
ich siła wynosiła 30 centurii;
 Zgromadzenie zwoływano poza murami miejskimi, zwoływali je konsulowie, pretorzy bądź dyktatorzy,
czasami też cenzorzy;
 Odbywało się na Polu Marsowym;
 Brali w nich udział obywatele należący do jednej z pięciu klas zgodnie z podziałem do jednej z 293
centurii;
 Każda centuria głosowała po kolei, każdej przysługiwał tylko jeden głos;
 Pierwotnie głosowanie było jawne, od drugiej połowy II w.p.n.e. już tajne;
 O wynikach decydowała większość głosów, zarówno w obrębie centurii jak i w zgromadzeniu;
b) Kompetencje komicjum centurialnego:
 Wybór urzędników, którzy posiadali imperium (konsulowie, pretorzy, cenzorzy);
 Przyjmowanie lub odrzucanie projektów ustaw przedłożonych przez konsulów;
 Wypowiadanie wojny lub zawieranie pokoju;
  Rozpoznawanie odwołań od wyroków obywateli skazanych na karę śmierci lub cielesną;

16. Senat republiki rzymskiej.

• przedział czasowy: 509 r.p.n.e. – 27 r.p.n.e.
• do zakończenia II wojny punickiej Senat pełnił tylko funkcje doradcze, jako rada starszych;
• coraz większa ekspansja terytorialna Rzymu doprowadziła do wniosku, iż minusem ustroju republiki było
oddanie władzy w ręce urzędników, którzy przez to, że się zmieniali nie mogli dobrze objąć spraw
imperium;
• wówczas uznano że jedyną instytucją, która powinna sprawować władzę był Senat;
• pierwotnie członkami Senatu mogli być tylko Patrycjusze;
• Plebejusze zostali dopuszczeni do Senatu dopiero w IV wieku p.n.e.;
• członków Senatu mianowali konsulowie lub trybuni z uprawnieniami konsularnymi, członkowie byli
mianowani dożywotnio;
• od końca IV wieku p.n.e. skład Senatu był ustalany przez cenzorów;
• lista senatorów sporządzana była co 5 lat;
• na listę senatorów trafiali:
 konsulowie;
 pretorzy;
 edylowie kurulni (od połowy II w.p.n.e.);
 trybuni;
 edylowie plebejscy;
 kwestorzy;
• liczba członków Senatu była ograniczona;
• początkowo liczba senatorów wynosiła 300, potem została podwyższona do 600, a ostatecznie Cezar
podniósł ją do 900;
• Nowi senatorowi byli wprowadzani tylko na puste miejsca;
• prawo do zwoływania, przewodniczenia obradom oraz do przedstawiania spraw w Senacie mieli najpierw
konsulowie, pretorzy oraz dyktatorzy, w następnych latach przywilej ten zyskali także trybuni ludowi;
• obrady Senatu odbywały się na Polu Marsowym lub na Kapitolu, nie miały z góry ustalonego porządku;
• za przedstawianie spraw i kierowanie tokiem dyskusji odpowiedzialny był przewodniczący obrad;
• głos zabierali uczestnicy zgodnie ze starszeństwem pełnionego urzędu;
• każda debata musiała zostać zakończona w dniu, w którym się rozpoczęła;
• uchwały podejmowano większością głosów, zatwierdzane były przez trybunów ludowych, dopiero w tym
momencie stawały się obowiązującym prawem (senatus consultum);
• Kompetencje Senatu:
 zatwierdzał ustawy uchwalone przez komicja centurialne i trybusowe;
 wydawał wszelkie rozporządzenia w sprawach kultu;
 zapewniał i czuwał nad bezpieczeństwem publicznym;
 podejmowanie decyzji związanych z finansami państwa (podatki, decyzje związane z ziemiami
publicznymi);
 zatwierdzał urzędników, którzy byli wybierani przez komicja;
 decyzje i reprezentacja państwa poza jego granicami;

17. Magistratura w Rzymie w okresie republiki.

• przedział czasowy: 509 r.p.n.e. – 27 r.p.n.e.;
• Magistratura – czyli zarówno urzędnicy jak i urząd;
• Podział urzędników następował ze względu na: zakres władzy, rangę oraz przyznane urzędnikom zadania;
• Pierwszy podział:
 urzędnicy wyżsi: konsulowie, pretorzy i cenzorzy (wybierani przez komicja centurialne);
 urzędnicy niżsi: edylowie, kwestorzy i oraz inni nadzorujący (6) (wybierani przez komicja trybusowe);
• Drugi podział ze względu na rangę urzędu:
 urzędnicy kurulni: konsulowie, pretorzy oraz edylowie kurulni;
  urzędnicy niekurulni: kwestorzy;
• Uprawnienia magistratur:
 imperium i potestas;
 potestas – władza publiczna wszystkich urzędników, obejmowała:
o wydawanie edyktów ale tylko w zakresie sprawowanej władzy;
o nakładanie kar pieniężnych za nieprzestrzeganie uchwalonych edyktów;
o prawo do zwoływania wieców;
o dokonywanie auspicjów;
 imperium – władza najwyższa, przyznawana była przez komicja centurialne tylko urzędnikom na
wyższym szczeblu, obejmowało:
o uprawnienia do kierowania i nadzorowania wojska;
o uprawnienia sądownicze;
o uprawnienia do zwoływania Zgormadzenia Ludowego oraz do zwoływania Senatu i do
przedstawiania spraw przed Senatem;
• Cechy charakterystyczne magistratury republiki rzymskiej:
 wybieralność przez komicja;
 kadencyjność;
 kolegialnością;
 bezpłatnością;
 odpowiedzialnością przed Zgromadzeniem Ludowym a także przed niektórymi obywatelami;
• Charakterystyka urzędów magistratury Rzymu:
 Urzędy wyższe:
o Konsulowie:
 było ich dwóch;
 byli dowódcami armii;
 byli najwyższymi urzędnikami rzymskimi;
 obejmowali urzędy namiestników najważniejszych prowincji;
 posiadali także inicjatywę ustawodawczą;
o Pretorzy:
 byli odpowiedzialni za sądownictwo;
 najczęściej pretorów obsadzano na stanowiska sędziowskie;
o Cenzorzy:
 byli powoływani co 5 lat;
 byli odpowiedzialni za prowadzenie spisu ludności (majątek czy liczba dzieci);
 ich obowiązkiem było również spisywanie list senatorów;
 mieli za zadanie nadzór nad budżetem Rzymu;
 w ich gestii leżała również moralność obywateli Rzymu;
 Urzędy niższe:
o Edylowie plebejscy oraz korulni:
 byli odpowiedzialni za porządek publiczny;
 byli odpowiedzialni za organizację Igrzysk;
 do ich obowiązku należało także rozdawanie zbóż itp.
 ich kadencja trwała rok;
o Kwestorzy:
 odpowiadali za zbieranie podatków;
 byli wybierani na roczną kadencję;
o Dyktator:
 do niego należała pełnia władzy;
 pełnię władzy sprawował przez jeden rok;
o Trybuni Ludowi:
 byli niejako ochroniarzami praw Plebejuszy;
 stanowisko to było bardziej godnością aniżeli urzędem;
  wprowadzenie tegoż urzędu było wielkim sukcesem Plebejuszy;
 w ich posiadaniu było prawo veta – było ono jednak ograniczone;

18. Urządzenia plebejskie w ustroju rzymskim w okresie republiki.

a) Zgromadzenia (zebrania plebejskie) – organizacja i uprawnienia:
 innymi słowy zwane „concilia plebis”;
 w owych zgromadzeniach udział brali tylko Plebejusze, obowiązywał podział na okręgi trybusowe;
 zgromadzenie decydowało o powoływaniu trybunów oraz edyli plebejskich;
 uchwały podejmowane na zgromadzeniu początkowo obowiązywało jedynie Plebejuszy;
 pierwszą uchwałą Plebejuszy, która obowiązywała już wszystkich obywateli, była wydana w roku 287
p.n.e. Lex hortensia;
 powzięcie przez Plebejuszy tej właśnie ustawy, spowodowało upadek uprawnień komicji
centurialnych;
b) Trybuni Ludowi Plebejscy:
 stanowisko to było uważane bardziej za godność aniżeli za urząd;
 urząd ten po raz pierwszy powołany został w roku 494 p.n.e., był to początek walk politycznych
pomiędzy Plebejuszami a Patrycjuszami;
 Trybuni byli wybierani na Zgromadzeniu Plebejskim, od 287 r.p.n.e. na komicjum trybusowym;
 pierwotnie było ich 2, następnie 5, a ostatecznie 10;
 pochodzili od Plebejuszy, ich głównym zadaniem była ochrona interesów grupy;
 ich uprawnienia obejmowały jedynie obszar miasta Rzym i jego okolic, jednak oddalonych nie więcej
niż 1 milę od centrum;
 osoba trybuna ludowego na terenie miasta była nietykalna, a ich dom był miejscem azylu;
 od roku 102 p.n.e. urząd Trybuna wchodził już w skład Senatu;
 Do kompetencji Trybunów Ludowych należało:
§ zwoływanie obrad Zgromadzeń Plebejskich, później także Senatu;
§ posiadanie prawa veta (czyli sprzeciwu), które mogli wykorzystać w momencie gdy jakaś uchwała
zgromadzenia, Senatu czy urzędników godziła w interesy ich grupy;
§ posiadanie możliwości nakładania kary więzienia na osoby, które naruszały prawo plebejuszy bądź
działały na szkodę plebejuszy, ponadto mogli też karać karą grzywną;

19. Tytulatura cesarza w Rzymie.

• przedział czasowy: 27 r.p.n.e. – 476 r.p.n.e.;
• tytulatura – czyli określenie pozycji cesarza;
• Tytulatutra obejmowała szereg tytułów zaszczytnych, lecz nie były one w pełni bez znaczenia ustrojowego;
• rodzaje tytułów cesarskich:
§ Princeps senatus -> (pierwszy w senacie);
§ Ceasar lub filius divi Juli -> (podkreślenia dzidzicznego następstwa po Juliuszu Cezarze);
§ Augustus -> (wspaniały);
§ Imperator -> (wódz);
§ Pater patriae -> (ojciec ojczyzny);
§ Legibus solutus -> (wolny od prawa)
• owe tytuły podkreślały pierwszeństwo cesarza w urzędach, zwierzchnictwo nad wojskiem oraz nad
obywatelami oraz sankcjonowały nieodpowiedzialność władcy państwa;
• nazwa okresu pryncypat pochodzi od tytułu pricneps;
• Augustus stał się tytułem cesarskim;
• w stosunkach z obywatelami posługiwano się tytułem ojca ojczyzny;
• określenie divus (boski) oznaczało podkreślenie boskiego charakteru władzy, używno go od czasów
Oktawiana;
• dla pozycji ustrojowej imperatora duże znaczenie miały urzędy, które ów imperator skupiał na sobie, a
należały do nich:
§ konsul;
 § prokonsul;
§ tribunitae potestatis (mający władzę trybuna);
§ cenzor perpetuus (cenzor wieczysty);
§ pontifex maximus (najwyższy kapłan);
• pojawił się nowy tytuł – dominus, który był połączeniem kultu cesarza z kultem Boga;

20. Zarząd prowincji rzymskich w okresie cesarstwa.

• przedział czasowy: 27 r.p.n.e. – 476 r.n.e.
• Oktawian wprowadził podział na prowincje cesarskie i senatorskie;
• Prowincje cesarskie:
§ początkowo było ich 12, od rządów Trojana aż 40;
§ prowincjami zarządzali namiestnicy wybierani przez cesarza, spośród byłych konsulów oraz pretorów,
a później także i ekwitów;
§ długość sprawowania urzędu namiestnika prowincji zależna była od woli cesarza;
§ zarząd nad finansami prowincji sprawowali kuratorzy wyznaczeni przez cesarza;
§ kuratorzy nie podlegali namiestnikowi, lecz byli pod bezpośrednią kontrolą cesarza;
§ owi kuratorzy wywodzili się z ekwitów;
• Prowincje senatorskie:
§ było ich w sumie 10;
§ dzieliły się na prowincje prokonsularne i propretorskie;
§ namiestnicy prowincji senatorskich byli mianowani przez Senat;
§ należała do nich władza cywilna i administracyjna;
§ namiestnicy prowincji senatorskich nie posiadali uprawnień do zarządzania wojskiem;
§ mieli swoich zastępców zarówno w sprawach sądowych (legaci) a także w sprawach skarbowych
(kwestorzy);
• Podział administracyjny po reformie Konstantyna Wielkiego – podział na prefektury:
§ były 4 prefektury (Wschód, Bałkany, Galia oraz Afryka);
§ na czele prefektur stali prefekci pretorianów;
§ do ich gestii należała władza administracyjna, sądownicza a także prawo do wydawania rozporządzeń;
• Podział prefektur na diecezje:
§ początkowo diecezji było 12, następnie ich liczba wzrosła do 14;
§ na czele owej diecezji stał wikariusz;
§ każda diecezja dzieliła się na prowincje;
§ pierwotnie prowincji było 96, następnie 120;
§ władzę w prowincji sprawował namiestnik, który posiadał tytuł Prezesa lub też rektora;
§ jedna lub więcej prowincji tworzyły okręg wojskowy;
§ władzę w tak owym okręgu sprawował dux;
§ jednostką terytorialną o najniższej randze były okręgi;