Universiteit Antwerpen

Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen

Academiejaar 2008-2009

LEERONDERZOEK 2008-2009

“ME TV”

Een onderzoek naar de invloed van nieuwe technologieën op televisiebeleving

Onderzoekers:
EL-HACHKAR Antoine, HERREWIJN Laura, JONKERS Karen, LEYSEN Michiel, SEGERS Stef, SEL
Jilles, SOMERS Vincent, SUYKERBUYK Colin, VAN PAESSCHEN Rodric, VANDEN EEDE Cedric,
VERHEYDEN Timothy, VERMEULEN Yannis, WARNANTS Iris

Begeleidster:
SIMONS Nele
1. Inleiding............................................................................................................................. 3

2. Literatuurstudie ............................................................................................................... 7
2.1. Traditioneel kijkpatroon ................................................................................................. 7
2.1.1. Televisie kijken als leanback activiteit ................................................................... 9
2.1.2. TV kijken als sociaal gebeuren ............................................................................ 10
2.1.3. TV kijken als routine ............................................................................................ 12
2.1.4. Gender en televisie ............................................................................................... 14
2.2. Technologische innovaties en alternatieve kanalen voor film en fictie ..................... 14
2.2.1. Alternatieve kanalen voor film en fictie ............................................................... 15
2.2.1.1. Digitale Televisie ......................................................................................... 15
2.2.1.2. DVR en VCR ............................................................................................... 17
2.2.1.3. DVD ............................................................................................................. 19
2.2.1.4. PCTV ............................................................................................................ 20
2.2.1.5. Internet ......................................................................................................... 22
2.2.1.6. Video-on-demand ......................................................................................... 24
2.2.1.7. De mobiele telefoon ..................................................................................... 25
2.2.2. Additionele communicatiekanalen ....................................................................... 25
2.2.2.1. DVD ............................................................................................................. 26
2.2.2.2. Internet ......................................................................................................... 28
2.2.2.3. Merchandising .............................................................................................. 28
2.3. Verandering in de kijkbeleving ..................................................................................... 29
2.3.1. Domestication....................................................................................................... 29
2.3.2. Lean-back versus lean-forward activiteit ............................................................. 30
2.3.3. Sociaal gebeuren versus individueel kijkpatroon ................................................. 31
2.3.4. Routine versus time shifting ................................................................................. 33
2.3.5. Nieuw kijkpatroon? .............................................................................................. 34
2.4. Interactieve televisie ....................................................................................................... 35
2.4.1. Wat is interactiviteit? ........................................................................................... 35
2.4.2. Van éénrichtings- naar interactieve tweerichtingstelevisie .................................. 36
2.4.3. Soorten van interactietoepassingen op televisie ................................................... 37
2.4.3.1. SMS-based Television.................................................................................. 37
2.4.3.2. Time Shifting................................................................................................ 38
2.4.3.3. Interactive Content ....................................................................................... 39
2.4.3.4. Free Viewpoint Video .................................................................................. 39
2.4.4. Aantrekkingskracht en meetbaarheid ................................................................... 39
2.4.5. Onderzoek naar interactieve televisietoepassingen .............................................. 41
2.5. User Generated Content ................................................................................................ 44
2.5.1. De digitale evolutie: van push naar pull ............................................................... 44
2.5.2. De rol van de nieuwe gebruiker in media-inhoud ................................................ 45
2.6. Fandom ............................................................................................................................ 47
2.6.1. Activisme ............................................................................................................. 47
2.6.2. Gemeenschappen .................................................................................................. 48
2.6.3. De rol en invloed van het internet ........................................................................ 48
2.6.3.1. Online activisme ........................................................................................... 49
2.6.3.2. Wisselwerking tussen producenten en consumenten ................................... 50
2.6.4. Niet-fans en anti-fans ........................................................................................... 51
2.6.5. De toekomst van de televisie: personalisatie .............................................................. 52

1
3. Methodologie................................................................................................................... 54
3.1. Probleemstelling ............................................................................................................. 54
3.2. Onderzoeksopzet ............................................................................................................ 54
3.2.1. Steekproef en steekproeftrekking ......................................................................... 54
3.2.2. Survey................................................................................................................... 55
3.2.3. Dagboek ............................................................................................................... 56
3.2.4. Analyse ................................................................................................................. 57

4. Analyse en resultaten ..................................................................................................... 58

4.1. Technologische innovaties ............................................................................................. 58
4.2. Verandering in kijkbeleving .......................................................................................... 63
4.2.1 Community versus individueel aspect ................................................................... 63
4.2.2 Me TV versus time shiften .................................................................................... 65
4.2.3. Lean-back versus lean-forward ............................................................................. 68
4.3. Interactieve televisie ....................................................................................................... 72
4.4. User generated content .................................................................................................. 78
4.5. Alternatieve en additionele kanalen bij film & tv fictie .............................................. 84
4.5.1. Alternatieve kanalen bij film en TV-fictie ........................................................... 85
4.5.2. Patronen van consumptie via additionele kanalen ............................................... 93
4.6. Fans en fandom............................................................................................................... 95

5. Conclusie ....................................................................................................................... 104

6. Discussie ........................................................................................................................ 110

7. Bibliografie .................................................................................................................... 112

2
1. Inleiding
Het individuele beleven en gebruiken van TV is onderhevig aan veranderingen. In de
begintijden van de televisie was zowel het aantal zenders als de zendduur beperkt. Geleidelijk
aan werd het aanbod ruimer en ruimer. Kabeltelevisie en satellietschotels maakten het
mogelijk 24 uur per dag programma‟s te bekijken. Bij de klassieke opvatting van
televisiekijken koos de kijker de programma‟ die hij of zij wilde bekijken, maar het
programmaschema echter kon hij of zij niet zelf bepalen. Een programma moest bekeken
worden op het ogenblik dat het werd uitgezonden. Voorwerp van het huidige onderzoek is de
impact van technologische innovaties op de traditionele televisiekijkgewoonten en hoe deze
mogelijk kunnen leiden tot “Me TV”, het individueel samenstellen van de televisieavond door
de kijker.

“With “Me” tv, I get to make the programming decisions about what I want to watch
and when I want to watch it. Control is a wonderful thing.” (Gary Hoppenstand,
Journal of Popular Culture, 2006, 39: 5)

Door middel van de laatste technologische vernieuwingen op vlak van televisie, zoals
digitalisering en convergentie, is het voor de kijker mogelijk geworden om zelf te bepalen
wanneer men kijkt, wat men kijkt en hoe men kijkt. Programma-inhoud is niet meer gebonden
aan het tv-scherm of aan de uitzenduren. Er is dus sprake van een loskoppeling tussen content
en carrier. Hierbij is het belangrijk na te gaan of men wel degelijk gebruik maakt van de extra
functies die nieuwe technologieën aanbieden. Dit onderzoek wil nagaan of, en zo ja hoe, de
komst van deze nieuwe technologieën onze kijkgewoonten beïnvloedt. Enkele vragen die we
onszelf kunnen stellen zijn: Hebben de kijkers nog steeds het gevoel deel uit te maken van
'imagined community' of heeft de individuele programmering de bovenhand gekregen? Zorgt
de vaste programmering nog steeds voor een structurerend element in het dagelijkse leven of
worden de vastgelegde uitzendtijden bedreigd door video-on-demand? Blijft televisie kijken
een lean-back activiteit, of gaat de kijker actief afwijken van de aangeboden programmering?

De centrale vraag in dit onderzoek is of de nieuwe technologieën het mogelijk maken de TV

flow te onderbreken, die de traditionele televisiebeleving beïnvloeden. Hierin kunnen we de
wetenschappelijke relevantie vinden van het onderzoek. Dit onderzoek is tevens
maatschappelijk relevant omdat het helpt inschatten in welke mate nieuwe
televisietechnologieën „gedomesticeerd‟ zijn in het huishouden en in welke mate ze bijdragen

3
tot een comfortabelere levensstijl. Ook voor de producent van de technologische aanbiedingen
is het belangrijk te weten hoe de inburgering van een bepaald medium tot stand komt. Op
deze manier kan hij zijn product aanpassen en afstemmen op de noden en behoeften van de
consument.

Verschillende studies deden al onderzoek naar de invloed van een bepaalde technologie op het
televisiekijkgedrag van mensen (vb. Video-on-demand bij Van den Broek, Pierson & Lievens,
2007; Digital video recorder bij Carlson, 2006). Het huidig onderzoek tracht een algemeen
beeld te geven van de huidige realiteit en gaat na welke technologieën de TV flow kunnen
onderbreken en wat de impact hiervan is op de traditionele televisiebeleving. De invloed van
digitale televisie waarbij de kijker zijn eigen kijkpakket kan samenstellen, het gebruik van de
DVD die de video haast volledig heeft verdrongen, de PCTV als alternatief kanaal voor
televisie-inhoud, het internet, de video on demand en de mobiele telefoon: van al deze
technologieën wordt de mogelijke impact onderzocht. In die zin kan deze studie, hoe
bescheiden dan ook, een bijdrage leveren in de permanente bestudering van een razendsnel
evoluerend fenomeen.

Het rapport is als volgt gestructureerd: in het eerste deel hebben we het domein van de
Television Studies aan een grondig literatuuronderzoek onderworpen, vervolgens bespreken
we het onderzoeksopzet van het eigen empirisch onderzoek, waarna de resultaten van dit
onderzoek uitvoerig aan bod komen. Tot slot volgt er een allesomvattende conclusie en
discussie.

De literatuurstudie vormt het theoretisch fundament voor het empirisch onderzoek. Om een
brede basis te leggen en het veld te verkennen, werd de literatuurstudie opgedeeld in meerdere
subthema‟s. Eerst zal er een beeld geschetst worden van het traditionele
televisiekijkpatroon. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen televisiekijkgedrag als lean-
back activiteit, televisie kijken als sociaal gebeuren en televisie kijken als routine. Eveneens is
er aandacht voor de invloed van gender op het kijkpatroon. Daarna volgt er een overzicht van
alle recente technologische innovaties die het mogelijk maken de vaste TV flow te
onderbreken. De maatschappij heeft kennis gemaakt met de flexibiliteit van DTV, met PCTV,
met de VCR en de DVD, met internet, P2Pfilesharing, VOD en additionele
communicatiekanalen zoals zender- en programmawebsites. Vervolgens wordt er nagegaan of
deze innovaties van invloed zijn op de traditionele televisiekijkgewoonten. Het begrip

4
domestication wordt verklaard. De drie kenmerken van traditioneel tv-kijken en hun
mogelijke toekomstige alternatieven worden behandeld: lean-back versus lean-forward
activiteit, televisie als sociaal gebeuren versus individueel kijkpatroon, routine-kijken versus
time shifting. Interactiviteit vormt eveneens een subthema. Technologische innovaties
maken interactie vanuit twee richtingen mogelijk en de scheidingslijn tussen producent en
consument verwatert. Bij user generated content gaat het over de consument die nu in staat is
om zelf media-inhoud te creëren of mee te beslissen over de inhoud. Meer en meer evolueren
we, zeker bij de jonge gebruiker, naar een situatie waarin het niet alleen de producent is die de
inhoud bepaalt. Integendeel, de consument beslist hoe hij van het medium gebruik maakt en
bepaalt er mee de inhoud van. Het laatste subthema handelt over fandom, dat wil zeggen de
wijze waarop fans omgaan met hun favoriete programma‟s, het vormen van fandom
communities, de verschillen tussen fans en niet fans in bijvoorbeeld het omgaan met de
inhoud van de bekeken programma‟s en het gebruik van internetsites.

In deel twee van dit rapport gaan we dieper in op het onderzoeksopzet en de gehanteerde
onderzoeksmethoden. We beschrijven alle stappen die nodig waren om dit onderzoek tot
stand te brengen en correct uit te voeren.

Om tot resultaten te komen werden er voor elk onderdeel hypotheses opgesteld. Deze werden
getoetst en ofwel bevestigd, ofwel verworpen. De hypotheses werden volgens dezelfde
subthema's als de literatuurstudie ingedeeld. Bij het gedeelte technologische innovaties
wordt er nagegaan wie, en in welke mate, de invloed van deze innovaties ondervindt of
gebruik maakt van deze innovaties. Vervolgens worden een aantal aspecten van de
kijkbeleving onderzocht, die onderhevig kunnen zijn aan verandering. In het onderdeel over
interactieve tv wordt er gekeken wie er in het bezit is van technologie om interactief te kijken
en of hun gedrag verschilt van mensen die deze technologie niet bezitten. Bij het gedeelte
User Generated Content wordt onderzoek gedaan naar de invloed van leeftijd, geslacht en
het bezit van DTV op het gebruik van user generated content. Bij additionele en
alternatieve kanalen wordt nagegaan wat de invloed is van de socio-demografische
kenmerken van de kijker. Ten slotte wordt nog een sectie aan fandom gewijd. Er wordt
onderzocht wat de verschillen zijn in het gedrag van fans en niet-fans.

De betrachting van het huidige onderzoek is dus een totaalbeeld te schetsen van het
televisiegebruik op huidig ogenblik en de invloed van de nieuwe technologieën. Het is een

5
onderzoek dat bijzonder boeiend is, omdat het relevante aanwijzingen bevat omtrent de strijd
tussen de media. Onderzoek zoals dit kan binnenkort misschien een tussenstap blijken te zijn.
De nieuwe technologieën kunnen een strijd tussen de media veroorzaken. Volgens recente
berichten is televisie als belangrijkste medium in de Verenigde Staten voorbijgestreefd door
het internet. En, om een bekend gezegde te parafraseren: Als het regent in de Verenigde
Staten, druppelt het in Europa…

6
2. Literatuurstudie
Wat is de invloed van nieuwe technologieën en alternatieve kanalen voor film en fictie op de
televisiebeleving? Vooraleer die vraag beantwoord kan worden, moet eerst bepaald worden
wat de televisiebeleving die gepaard gaat met het traditionele televisiesysteem nu eigenlijk
inhoudt. Op welke manier kan televisie een significante rol spelen in het organiseren van de
dagindeling van personen en wat is het belang van televisie binnen een huishoudelijke
context? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, wordt eerst gekeken naar de belangrijkste
onderzoeken binnen het domein van de Television Studies, die op dit gebied al heel wat zaken
kunnen verhelderen. Vervolgens zullen zowel de verschillende technologische innovaties als
de alternatieve en additionele kanalen voor televisie verder geanalyseerd worden, waaruit hun
impact op het kijkpatroon moet blijken. Ten slotte zal ook nog ingegaan worden op de term
interactiviteit die gepaard gaat met de nieuwe technologieën en zullen ook de gerelateerde
fenomenen user generated content en fandom aan bod komen.

2.1. Traditioneel kijkpatroon

Wat houdt de praktijk van het televisie kijken op zich nu eigenlijk in? Een praktijk kan
gedefiniëerd worden als een geroutineerd type van gedrag dat bestaat uit verschillende
elementen die met elkaar verbonden zijn. Men kan het vergelijken met de praktijk van het
koken, werken, etc. (Van den Broeck, 2007: 24).

Het televisie kijken is dominant aanwezig in onze huidige maatschappij. Het feit dat in 2005
meer dan 99% van de Vlaamse gezinnen over een toestel beschikte, spreekt boekdelen. Naast
haar sterke verspreiding is het ook een medium dat volledig gedomesticeerd is. Dit wil zeggen
dat de praktijk van het televisie kijken volledig geïntegreerd is in ons dagelijkse leven en deel
uitmaakt van onze gewoonten (Glorieux, 2004). Het brengt structuur en ritme in ons leven
doordat we naar bepaalde programma‟s toeleven. Hierdoor ontstaat er routine in onze
handelingen (Van den Broeck, 2007: 26). Onze dagindeling staat in functie van de
programma‟s die dagelijks op hetzelfde tijdstip verschijnen. Zo staan mensen op met het
journaal en gaan ze er mee slapen.

Één van de bekendste onderzoekers binnen het domein van het televisieonderzoek is Roger
Silverstone. In zijn boek Television and everyday life stelt hij zich volgende vraag: “Hoe is
het mogelijk dat televisie zich zo sterk en diepgaand heeft kunnen doordringen in ons
dagelijkse leven?” (Silverstone, 1994: 2). Het antwoord is een theoretische studie naar de

7
relatie tussen televisie en de gezinsruimte. Silverstone maakt gebruik van twee algemene
benaderingen. De eerste benadering behandelt de relatie tussen de kwaliteit van de inhoud van
programma‟s en het publiek. De tweede benadering focust op de effecten van de programma‟s
op het publiek (Silverstone, 1994). Verder bespreekt hij het paradoxale karakter van de
dominantie en sterke integratie van televisie. “Watching television and discussing television
and reading about television takes place on an hourly basis” (Silverstone, 1994: 3).
Silverstone stelt dat we worden vergezeld door televisie bij het opstaan, tijdens het ontbijt en
in cafés. Het houdt ons gezelschap wanneer we alleen zijn, helpt ons bij het inslapen en biedt
ons plezier. We vinden televisie vanzelfsprekend maar toch begrijpen we volgens hem niet zo
goed hoe televisie werkt, noch mechanisch noch ideologisch (Silverstone, 1994, 1-3).

Een ander feit dat wijst op de dominantie van de televisie is de grote hap die zij neemt uit ons
„vrijetijdsbudget‟. Het Vlaamse Tempus Omnia Revelat (TOR), een onderzoeksgroep aan de
Vrije Universiteit Brussel, heeft onderzoek gedaan naar de vrijetijdsbesteding van de
Vlaming. Vrijetijdsbesteding wordt door TOR gedefinieerd als de tijd die mensen kunnen
invullen met activiteiten die hun voorkeur uitdragen (Van den Broeck., 2007: 25). Zij stelden
vast dat Vlamingen gemiddeld 50% van hun vrije tijd besteden aan het kijken van televisie of
video. Jongeren tussen achttien en vierentwintig jaar kijken het minst televisie. Zij besteden
echter wel meer tijd aan nieuwe media (Glorieux, 2004). Toch moet ook vermeld worden dat
het kijken naar televisie niet beschouwd wordt als een prioritaire activiteit. Als personen
bijvoorbeeld familie op bezoek krijgen, gaat dit ten koste van het televisie kijken (Van den
Broeck, 2007: 26). Dit sluit niet uit dat er veel tijd gespendeerd wordt aan deze „niet-
prioritaire‟ activiteit. In 2002 spendeerde de gemiddelde Belgische vrouw op een gemiddelde
dag twee uur en negen minuten aan het kijken van televisie of video. De gemiddelde
Belgische man deed hier nog een schepje bovenop en keek per dag maar liefst twee uur en
drieëntwintig minuten naar de beeldbuis. Hiermee doet België beter dan al zijn buurlanden. In
Europa doen alleen de Bulgaren beter met twee uur en zevenendertig minuten voor de
vrouwen en twee uur en negenenveertig minuten voor de mannen (Eurostat, 2002: online).

Televisie neemt dus een dominante plaats in het leven van mensen in. In wat volgt wordt
dieper ingegaan op wat het traditionele kijkpatroon nu eigenlijk inhoudt en worden zijn drie
dimensies besproken: het kijkgedrag, de sociale dimensie en televisie als ritueel.

8
 2.1.1. Televisie kijken als leanback activiteit
Het kijkgedrag van mensen is de eerste dimensie van het traditionele kijkgedrag die we gaan
bespreken. Televisiekijkers krijgen wel eens de bijnaam couch potatoes. Dit verwijst naar het
feit dat televisie kijken voornamelijk beschouwd wordt als een lean-back actvity waarbij men
volledig kan ontspannen en niets doen. Personen beslissen om te beginnen kijken, zetten zich
neer in de zetel en kijken wat de televisie hen voorschotelt. Men kiest niet altijd rationeel wat
men gaat bekijken, de televisie doet dit voor ons (Bauwens, 2002; Pauwels & Bauwens,
2004). Men kiest op die manier dus enkel voor het medium en niet specifiek voor de inhoud
ervan. De televisie biedt een grote stroom van programma‟s en series aan, de ene al
interessanter dan de andere, en men heeft het vaak moeilijk om dit aanbod af te slaan en de
televisie uit te zetten. Het feit dat mensen ook programma‟s bekijken die hen eigenlijk niet
interesseren, heeft te maken met de intentie die ze hadden om televisie te kijken en die ze
bijgevolg waarmaken. Wat er precies op de televisie verschijnt is van ondergeschikt belang.
(Bauwens, 2002).

Het kijkgedrag kan dus worden onderverdeeld in vier stadia (Van den Broeck, 2007: 27).
Mensen maken zich eerst volledig beschikbaar en beginnen dan pas televisie te kijken.
Hoewel mensen veel televisie kijken en televisie een belangrijk middel is om hun dag
te structureren, zijn er slechts een aantal programma‟s die ze als een must beschouwen.
Hieruit kan geconcludeerd worden dat mensen vaak enkel voor het medium kiezen en
niet zozeer voor de inhoud (Van den Broeck, 2007: 27).
Niet elke programmakeuze is een rationele keuze. Meestal zet men eerst de televisie
aan en begint men dan te zappen. Dit wil zeggen dat de programma‟s die men bekijkt
eerder het resultaat zijn van het aanzetten van de televisie dan wel de oorzaak of reden
(Bauwens, 2002: 167-288).
Tenslotte speelt bereidheid een belangrijke rol in het kijkgedrag. Dit wil zeggen dat
eens mensen zich beschikbaar hebben gemaakt voor het medium televisie, ze blijven
kijken. Zelfs wanneer ze geen voldoening halen uit het kijken van een bepaald
programma (Bauwens, 2002: 385-389).

Hoewel net beweerd werd dat mensen zich eerst volledig beschikbaar maken om naar
televisie te kijken, moet toch opgemerkt worden dat hier verschillende gradaties in zijn.
Televisie kijken wordt vaak beschouwd als een secundaire activiteit. Meer en meer staat de

9
televisie aan terwijl we met een andere, primaire activiteit bezig zijn. Zo staat de televisie
bijvoorbeeld aan wanneer mensen aan het surfen zijn op het internet of wanneer ze een boek
aan het lezen zijn. Er kunnen drie niveaus van kijkervaringen worden onderscheiden (Van den
Broeck, 2007: 27):
TV in the front: dit is de meest actieve vorm van televisie kijken. Al de aandacht gaat
naar het kijken van televisie.
TV on the side: mensen voeren één of meer primaire activiteiten uit terwijl ze televisie
kijken. Bijvoorbeeld: strijken en naar de televisie kijken.
TV in the back: in deze setting fungeert televisie als „behangpapier‟. Er wordt niet
actief gekeken, het is louter een omgevingselement (Van den Broeck, 2007: 28).

2.1.2. TV kijken als sociaal gebeuren

De laatste decennia hebben reeds verschillende onderzoekers aandacht besteed aan de rol van
televisie binnen een huishoudelijke context. Één van de eerste die een kwalitatief onderzoek
uitvoerde naar de manier waarop mensen naar televisie kijken binnen een huishoudelijke
omgeving was David Morley. In zijn kleinschalig onderzoek, Family Television, legt Morley
vooral de nadruk op de manier waarop mensen binnen hun gezin naar televisie kijken
(Morley, 1986). De twee voornaamste conclusies uit zijn werk zijn:
In een huishoudelijke context stemt het „aanstaan‟ van de televisie niet overeen met
het feit dat men de output effectief bekijkt.
De basiseenheid van televisieconsumptie is het gezin of het huishouden (hij stapt af
van de individualistische benadering) (Morley, 1986: 7-15).

Een belangrijk kenmerk van televisie is dus het feit dat de activiteit op zich aanzien wordt als
een sociale activiteit en soms als een familiebezigheid (Van den Broeck, 2007: 27). Men kijkt
liever in gezelschap dan alleen. Het gaat zelfs zo ver dat de inhoud van wat mensen bekijken
op televisie minder belangrijk is dan het feit dat men er samen naar kijkt, in het gezelschap
van anderen. Dit wil thans niet zeggen dat men tijdens het kijken converseert met elkaar
(Bauwens, 2002). James Lull was één van de eerste sociologen die gebruik maakte van
antropologie en etnomethodologie om het sociaal gebruik van televisie binnen een
huishoudelijke context te bestuderen (Lull, 1990). Lull en zijn collega‟s gingen twee tot zeven
dagen samenwonen met gezinnen om zo hun dagdagelijkse huishoudelijke routines te
observeren. Het resultaat van de studie is een onderscheid tussen twee primaire types van

10
sociaal gebruik van televisie: het structureel en het relationeel gebruik (Lull, 1990: 35). Het
structureel gebruik van televisie verwijst naar televisie als achtergrondgeluid en als
regulatieve bron die onze tijd en activiteiten structureert. Het relationeel gebruik van televisie
is echter complexer. Televisie kijken kan leiden tot conversaties en zo de familie dichter bij
elkaar brengen, maar het kan even goed een bron zijn van conflict.

Televisie kan dus zowel een positieve als een negatieve invloed hebben op relaties binnen een
familie. Televisie biedt interactiemogelijkheden doordat het een context creëert om ergens
over te praten. Als een gezin samen naar een bepaald programma kijkt, kan hier tijdens of na
het programma over gepraat worden, men gaat het programma gezamenlijk evalueren of
bespreken. Televisie heeft bij de meeste gezinnen dan ook een centrale plaats in de
woonkamer. De woonkamer is de plaats waar het gezin samenkomt en ontspant door samen
televisie te kijken. Ook al zit men niet samen in dezelfde huiskamer, toch kan het gelijktijdig
bekijken van éénzelfde programma of serie zorgen voor een soort van band onder mensen.
Televisieprogramma‟s, series en dergelijke vormen vaak het gespreksonderwerp op het werk,
in gezinsverband, online of onder vrienden. Zo wordt er bijvoorbeeld onder vrouwen op het
werk tijdens de pauze gesproken over wat er gisteren in Thuis of Familie is gebeurd. Deze
interactiemogelijkheid kan echter ook negatief zijn. Mensen gaan mogelijk een bepaalde druk
voelen van hun vrienden, familie en dergelijke om naar een programma te kijken omdat ze
anders niet kunnen meepraten over dit programma en uit de boot vallen (Morley, 1986: 22-
26). Naast deze affiliation & avoidance functie moedigt televisie ook „sociaal leren‟ aan.
Televisie is een bron van informatie voor de kijkers (Lull, 1990: 37-38).

Wanneer het gaat over de sociale dimensie van het televisie kijken, kunnen we ook niet rond
het concept imagined communities van Benedict Anderson (Anderson, 1991). Oorspronkelijk
verwijst de term naar het ontstaan van de moderne naties door een gemeenschappelijke
cultuur. De term imagined wijst op het feit dat geen enkel lid van een natie, hoe klein dan ook,
alle andere leden van dezelfde natie ooit zal kennen (Anderson, 1991: 6). Wanneer het
concept van Anderson doorgetrokken wordt naar televisie, kunnen alle kijkers van een
bepaald programma gelijk gesteld worden aan een imagined community. Men heeft het gevoel
deel uit te maken van een verbeelde gemeenschap waar iedereen in het bezit is van een
televisietoestel en op hetzelfde moment voor de buis zit (Morley, 2000). De kijkers zijn
verbonden met elkaar omdat ze dat bepaalde programma gemeenschappelijk hebben, maar
toch zal één kijker nooit alle andere kijkers kennen. Het community gevoel was voor de komst

11
van technologische innovaties sterk geografisch gebonden. Elk land had zijn eigen zenders en
er werd dus grotendeels cultureel en sociaal bepaald waar het grootste deel van de bevolking
op hetzelfde moment naar keek. Zo werd een soort van national audience gecreëerd (Morley,
2000). Wat men vaak ziet, is dat mensen naar televisie kijken als ze zich eenzaam voelen en
op zoek zijn naar gezelschap. Ouderlingen zijn hier een goed voorbeeld van. Vaak zijn ze
alleen of vervelen ze zich en brengen ze hele dagen door met het kijken van televisie. De
kijker heeft op het moment dat hij televisie kijkt het gevoel in dialoog te kunnen treden met
het scherm (Cubitt, 1991).

2.1.3. TV kijken als routine

De derde en laatste dimensie van het traditioneel kijkpatroon is het structurele element van
televisie kijken, het ritueel. Mensen hebben namelijk nood aan structuur en sociale orde.
Hiervoor maken ze gebruik van routines, rituelen en tradities. Zo concludeert Ien Ang (1985:
11) in haar studie Watching Dallas dat mensen gebruik maken van televisieprogramma‟s om
het dagelijkse leven te structureren. Voor vele mensen is het kijken van televisie met andere
woorden een vorm van geritualiseerd gedrag. Men heeft onbewust een kijkpatroon ingebouwd
in het dagdagelijkse leven waarop men het huishouden kan organiseren. Ook James Lull
(1990: 35) kwam zoals eerder gezien al tot deze conclusie, hij maakt een onderscheid tussen
het structureel en relationeel gebruik van televisie waarbij het structureel gebruik verwijst
naar televisie als achtergrondgeluid en als regulatieve bron die onze tijd en activiteiten
structureert. Hoewel televisie vaak een bedreiging vormt voor de sociale orde, werkt zij ook
als behoeder of versterker van de orde binnen de sociale realiteit (Silverstone, 1994: 18-19).

Binnen deze context hebben Gauntlett en Hill (1999: 23) onderzoek gedaan naar de rol van
televisie als medium om structuur te brengen in de dagindeling van mensen aan de hand van
een dagboekstudie. De respondenten moesten in hun dagboek een doordeweekse dag
beschrijven. Door het feit dat programma‟s uitgezonden worden op basis van een strikt
uitzendschema, zullen mensen zorgen dat ze op het moment van „hun programma‟ niets meer
om handen hebben (Gauntlett & Hill, 1999: 24). Op die manier is het uitzendschema
verantwoordelijk voor de structuur van de dagindeling (Silverstone, 1994: 20). Zo zullen veel
gezinnen ervoor zorgen dat het eten klaar is vóór dat hun favoriete programma begint. Toch
beweerde 61% van de respondenten die deelnamen aan het onderzoek van Gauntlett en Hill
(1999: 24-25) dat ze hun huishoudtaken niet organiseerden rond bepaalde
televisieprogramma‟s. 25% beweerde dat ze dit occasioneel deden. Wat volgt is een

12
bespreking van de momenten waarop televisie een organiserende rol speelt op basis van de
bevindingen van Gauntlett en Hill.

„s Ochtends hebben mensen vaak weinig tijd om televisie te kijken. Een enkeling zal de
televisie aanzetten om naar het weerbericht te kijken om op die manier te bepalen welke kledij
men zal aantrekken. Voor de overgrote meerderheid beperkt televisie zich ‟s morgens tot TV
in the back. ‟s Avonds krijgen we een geleidelijke overgang van TV on the side naar TV in the
front. Wanneer mensen thuiskomen van hun werk of van school wordt de televisie vaak
opgezet, maar zijn ze tegelijkertijd nog met andere primaire activiteiten bezig: huiswerk,
koken en strijken. 15% van de respondenten beweerde dat ze regelmatig ervoor zorgden dat
hun avondmaal klaar was voordat hun favoriete programma begon, zodat ze konden eten voor
de televisie. Hoe dichter naar het einde van de avond toe, hoe vollediger de aandacht naar de
televisie gaat. De huishoudelijke taken zijn afgerond en men kan zich volledig ontspannen
(Gauntlett & Hill, 1999: 24-25). Volgens Silverstone (1994: 21) gaat televisiekijken soms
zelfs zo ver dat bepaalde televisieprogramma‟s „beschermd‟ worden. Het gaat om
programma‟s die mensen kost wat kost willen zien. Tijdens die programma‟s wil men niet
gestoord worden. De telefoon wordt niet opgenomen en de afwas blijft staan. Dit toont nog
maar eens aan hoe dominant televisie aanwezig is in onze dagelijkse structuur.

Toch moet de rol van televisie als structurerend element in het huishouden ook genuanceerd
worden. Televisie vormt namelijk niet noodzakelijk de determinerende factor binnen de
organisatie van de dagindeling. Dit varieert bijvoorbeeld sterk naargelang het type
huishouden. Het huishouden is namelijk geen synoniem voor het kerngezin. Naast het
kerngezin (nuclear family) bestaan er ook huishoudens met één ouder, bejaarden, mensen die
alleen wonen, etc.. Al deze verschillende vormen van huishoudens hebben elk hun eigen
manier die ze hanteren om hun leven te structureren. Televisie kan een belangrijke factor zijn
in deze structuur, maar de intensiteit varieert. Zo zal televisie niet dezelfde rol spelen voor een
bejaard koppel op het platteland als voor een alleenwonende werkende vrouw in de stad.
Naast televisie zijn er dus nog een hele reeks anderen factoren die de dagindeling mee
bepalen. Kinderen, werk en vrienden zijn hier enkele van (Gauntlett & Hill, 1999: 21).
Mensen organiseren hun dag dus aan de hand van verschillende factoren. Toch suggereert de
manier waarop de respondenten in het onderzoek van Gauntlett en Hill (1999: 30) hun
dagelijkse activiteiten beschreven, dat sommige momenten van de dag zoals het ontbijt en het
avondmaal sterk gerelateerd zijn aan bepaalde televisieprogramma‟s.

13
 2.1.4. Gender en televisie
Zowel mannen als vrouwen vervullen hun eigen sociale rollen binnen het gezin (Aronson,
2007: 307), het is dan ook niet zo gek om te veronderstellen dat ze op een verschillende
manier naar televisie kijken. Verschillende onderzoekers hebben hieromtrent reeds een aantal
vaststellingen gedaan.

Morley (1999: 147) richtte zijn aandacht voornamelijk op de verschillen in „macht‟ om te

bepalen welke programma‟s bekeken worden, hoeveel er gekeken wordt, etc.. Hij heeft
getracht deze vragen te beantwoorden op basis van het verschil in sociale rol tussen de man en
de vrouw binnen het gezin. Ten eerste merkt Morley op dat het eenvoudiger is voor een man
om naar televisie te kijken dan voor een vrouw. Dit komt omdat de man meer geassocieerd
wordt met werk buitenshuis en de vrouw meer met huishoudelijke taken. Aangezien er altijd
wel huishoudelijke taken te vinden zijn, zal een vrouw zich schuldig voelen wanneer zij haar
huishouden in de steek laat en naar televisie kijkt. Ten tweede stelt Morley vast dat de vader
meestal de baas is over de afstandsbediening. Dit leidt tot frustraties bij de vrouw omdat de
man van het ene programma naar het andere programma „zapt‟, terwijl de vrouw iets probeert
te volgen (Morley, 1999: 147-148). Ook Lull kwam tot de conclusie dat vaders meer invloed
hebben dan eender welk ander individu binnen het gezin in verband met het kiezen van
programma‟s (Lull, 1990: 40). Er is echter één uitzondering. Wanneer de moeder werkt en de
vader werkloos is, zal de vader meer geneigd zijn om de anderen in zijn gezin de
programma‟s te laten kiezen. Een derde en laatste onderscheid dat Morley maakt tussen man
en vrouw is de stijl van het kijken. Uit zijn onderzoek blijkt dat mannen het liefst aandachtig,
in stilte en zonder afleiding naar televisie kijken zodat ze niets missen. De vrouw beschouwt
televisie echter als een sociale activiteit die gepaard gaat met conversaties met de andere
kijkers (Morley, 1999: 149-150).

2.2. Technologische innovaties en alternatieve kanalen voor film en fictie

De 21ste eeuw wordt gekenmerkt door een steeds verdergaande digitalisering. In een
maatschappij waar het internet van zeer groot belang is geworden, wordt het steeds moeilijker
voor andere media om nog relevant te blijven. Het lijkt of ze zich allen proberen aan te passen
aan dit redelijk nieuwe maar toch al dominante medium. Het is hoofdzakelijk deze
concurrentie die verantwoordelijk is voor een toenemende convergentie van het traditionele
medium televisie met het nieuwe medium internet (Wilzig & Avigdor, 2004). Het continu

14
evoluerende digitale medialandschap heeft immers gezorgd voor een verandering in de manier
waarop films en televisieseries worden geconsumeerd (Van Selm & Peeters, 2007).

Daarbovenop worden alle apparaten ook steeds kleiner, hoewel dit zeker niet ten koste gaat
van hun mogelijkheden. Denken we maar aan de iPod of aan de minder merkspecifiek
gebonden smartphones, handhelds, etc.. Men kan al deze apparaten onder de grote noemer
all-in-one devices plaatsen. Deze innovatieve elektronische apparaten zijn een smeltkroes van
allerlei mediale kanalen. Dit heeft onvermijdelijk een effect op de abstracte grenzen tussen de
verschillende media. De grenzen vervagen en de verschillende media ondergaan een
convergentiebeweging. Een belangrijke vraag is dan hoe het medium televisie deze
convergentiebeweging precies ondergaat? Het lijkt wel alsof de inhoud van televisie vandaag
de dag in toenemende mate onafhankelijk is geworden van het eigenlijke medium, en wel
door de komst van verschillende alternatieve en additionele kanalen voor film en fictie. Meer
en meer mensen lijken te breken met de oorspronkelijke TV flow en met het bekijken van
programma‟s die gebonden zijn aan een bepaald tijdstip.

Maar is dit ook werkelijk zo? Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het nodig om de
bestaande technologische innovaties en alternatieve kanalen zoals digitale televisie en internet
te analyseren. Daarbovenop komt nog dat naast de alternatieve kanalen er bij deze vernieuwde
mediaconsumptie ook een belangrijke rol weggelegd is voor de zogenaamde additionele
communicatiekanalen. Deze toegevoegde kanalen worden beschreven als manieren om de
betrokkenheid van de kijker te verhogen en om de kijker tot interactie met het medium aan te
zetten (Van Selm & Peeters, 2007).

2.2.1. Alternatieve kanalen voor film en fictie

2.2.1.1. Digitale Televisie
Vaak worden we met termen als Telenet Digital, Belgacom-TV, HDTV en DTV
geconfronteerd, maar welke betekenis schuilt er nu juist achter al deze termen? Het eerste wat
dient gezegd te worde,n is dat al deze termen slechts subcategorieën zijn en terug te brengen
zijn onder de overkoepelende noemer Digitale Televisie (DTV), wat als volgt gedefinieerd
kan worden:

15
 “Digital television is a relatively new technology for transmitting and receiving broadcast
television signals. It is about data or combinations of zeros and ones representing values for
improved colour representation, contrast and sound.” (Sandberg, 1999: 8)

In 2000 werd digitale televisie in Groot-Brittannië geïntroduceerd. Al snel beschikte 28% van
de Britse huishoudens over digitale televisie (Weber & Evans, 2002: 446). Een Britse studie
wees uit dat dit percentage in 2001 reeds was opgelopen tot 35% en tegen het einde van 2002
tot 50% (Mathieson & Snoddy in Weber & Evans, 2002). Uit deze cijfers kan men
concluderen dat digitale televisie op een tijdspanne van drie jaar een behoorlijke penetratie in
de Britse huishoudens tot stand heeft gebracht. In de VS kan men enigszins hetzelfde patroon
vaststellen, hoewel de start er wat moeizamer verliep.
Waarin ligt nu precies het grote verschil met analoge of traditionele televisie? Om het
onderscheid tussen digitale en analoge televisie te maken, dient men verder te gaan dan enkel
een oppervlakkige visuele analyse. Het valt evenwel niet te ontkennen dat er wel degelijk een
vooruitgang op auditief en visueel vlak plaatsvindt. Toch schuilt hierin niet het grote
onderscheid tussen analoog en digitaal. De graad van informatie (bijvoorbeeld de resolutie) en
de flexibiliteit die televisiekijkers ervaren daarentegen, doen analoge en digitale televisie sterk
van elkaar verschillen (Sandberg, 1999: 8). Vaak wordt in verband met deze flexibiliteit,
analoge en digitale televisie benoemd naar hun interactiviteit. Carlson (2006: 98) spreekt over
een verschuiving van „one-way mass media model‟ naar een „two-way interactive model‟.
Analoge televisie steunt op het principe van eenrichtingsverkeer, de televisiekijker neemt
waar wat anderen (programmamakers) voor hem hebben samengesteld. Bij digitale televisie is
het de gebruiker zelf die zijn eigen inhoudspakket samenstelt. Carlson (2006: 97-98) geeft aan
dat de digitalisering van het televisiesignaal personalisatie en interconnectiviteit met zich
meebrengt. Onder interconnectiviteit verstaat hij: “het vermogen van de mediagebruikers om
hun media-ervaringen te controleren en te delen” .

Omdat het digitale televisiesignaal als gegevensdrager gebruik maakt van nullen en enen,
bezit het een grotere compactheid dan een analoog televisiesignaal. Dit betekent dat het
mogelijk is om een breder spectrum van digitale televisiezenders aan te bieden (Sandberg,
1999: 8).

Een bijzondere variant van digitale televisie is High-Definition Television (HDTV). Het
overstijgt ruim de visuele en auditieve kwaliteit van de standaard digitale televisie. HDTV

16
bezit het dubbele aan resolutie van analoge televisie (Whitaker, 2001: 225). Voor alle
duidelijkheid zetten we de meest gangbare televisiemedia in hiërarchische volgorde. Deze is
eigenlijk ook historisch bepaald. De analoge of traditionele televisie treft men onderaan de
hiërarchische ladder aan, gevolgd door de standaard digitale televisie en bovenaan de ladder
bevindt zich HDTV. DVD heeft een gelijkaardige visuele kwaliteit als digitale televisie
(Vercruysse, Vanden Bosch & Vermaele, 2005: 12). Het grote verschil op visueel vlak tussen
standaard digitale televisie en HDTV is dat HDTV-beelden veel scherper zijn en met het 16-
9-formaat (breedbeeld) werken (Whitaker, 2001: 217). Ook qua contrastratio en kleurdiepte is
er een grote vooruitgang op te merken (Cuban, 2005: 8; Whitaker, 2001: 221). Op auditief
vlak is de vooruitgang nog intenser. Standaard digitale televisiesignalen kunnen enkel
stereogeluid transporteren, HDTV voegt hier nog 5.1-geluid (surround sound) aan toe
(Poynton, 2003: 589; Whitaker, 2001: 255).

Een kritische bedenking die hierbij gemaakt kan worden: volgens een publicatie van de
Vlaamse overheid bedroeg de penetratie van digitale televisie in Vlaanderen in 2005 slechts
2.5%, dat is laag in vergelijking met het Verenigd Koninkrijk (50%), Spanje (20%) of
Frankrijk (15%). Ook in Nederland, nochtans een Europese voorloper in het gebruik van
digitale technologieën, is het digitaal kijken nog niet doorgedrongen (4%) (Vercruysse et al.,
2005: 10). Eind 2007 lanceerde Telenet HDTV in Vlaanderen (De Standaard, 2007). Is het
dan wel verstandig om HDTV te introduceren terwijl de standaard digitale televisie slechts
laag tot matig ingeburgerd is? Flaherty (2000) zegt in dit verband dat de komst van de HDTV
niet noodzakelijkerwijze nodig was om aan een beperking van standaard digitale televisie te
beantwoorden. Het was eerder de drang om televisie tot op hetzelfde niveau (visueel en
auditief) als bioscoopkwaliteit te brengen.

2.2.1.2. DVR en VCR

Het digitale televisiesignaal dat zowel via de kabel, ether als satelliet kan verzonden worden,
wordt opgevangen door set-top technology (Case, 2004: 29). TiVo is in dit verband het meest
bekende merk op de Amerikaanse en Canadese DVR-markt. DVR, wat staat voor Digital
Video Recorder, wordt ook vaak aangeduid met de term PVR, wat staat voor Personal Video
Recorder (Carlson, 2006: 102). In tegenstelling tot VCR, registreert een DVR televisie-
inhoud in digitale vorm. De kernfuncties van DVR zijn de volgende:

17
 De lineaire televisie-inhoud wordt op een interne harde schijf vastgelegd. Het
geregistreerde kan naderhand op een gelijkaardige manier als een DVD worden
bekeken.
Het laat gebruikers toe om gebruik te maken van playback en time shifting
(vooruitspoelen bij reclame (Case, 2004: 29)).
Het biedt de mogelijkheid om live-televisie te pauzeren en te herbekijken.
EPG (Electronic Program Guide) biedt de mogelijkheid om snel en eenvoudig
programma‟s vast te leggen.

Lowry (in Carlson, 2006) beweert dat de komst van de DVR de rollen van de
programmamakers en het publiek hebben omgedraaid. Het zijn nu niet meer de
programmamakers die op zoek zijn naar televisiekijkers, maar wel de televisiekijkers die via
EPG zelf programma‟s uitzoeken. Elke TiVo is verbonden met een netwerkstructuur. Elk dag
maakt de DVR, via de telefoonlijn, verbinding met een centrale server-database om EPGs te
downloaden (Carlson, 2006: 103). Een studie wees uit dat DVR-gebruikers meer televisie
kijken dan voorheen. Zij menen ook dat wat ze kijken van betere kwaliteit is dan voorheen via
analoge televisie (Brown, 2000: 38).

Wat we echter niet uit het oog mogen verliezen, is de voorloper van de DVR of PVR,
namelijk de VCR. VCR, wat staat voor Videocassette Recorder, was de eerste inbreuk op de
TV flow. Hij bood als eerste de televisiekijker de mogelijkheid om televisie-inhoud vast te
leggen op een videocassette en verbrak zo het verband tussen televisie-inhoud en tijdelijke
indeling. Vanaf dan kon men tot op een zekere hoogte het uitzendschema naar eigen hand
zetten (Kompare, 2006: 355) en ontstond dus de mogelijkheid tot time shifting. Hieronder
verstaat men het opnemen van programma‟s of films om deze later te (her)bekijken. Kompare
(2006) stelt echter vast dat de VCR door de mensen eerder werd gezien als een uitbreiding
van de filmindustrie binnenshuis in plaats van een toevoeging aan de televisie. De VCR werd
oorspronkelijk dus vooral gebruikt om op videocassette uitgegeven films thuis te bekijken.

Het wezenlijke verschil tussen de recentere DVR en de VCR is te vinden op het vlak van
registratie. Zoals reeds vermeld, ligt DVR in het verlengde van digitale televisie die gebruik
maakt van digitale televisiesignalen. VCR moet het echter met analoge televisiesignalen
stellen. De televisie-inhoud wordt dus niet in een digitaal formaat geregistreerd, maar wel in

18
een analoog formaat. De belangrijkste voordelen van digitale registratie zijn dat er minder
kans bestaat op registratiefouten, de mogelijkheid om de DVR intelligente processen te laten
uitvoeren (vb.: programma routinematig opnemen) en een grote flexibiliteit in de variëteit van
opnamematerialen (vb.: harde schijf, DVD,…) (Whittingham, 2000:11-23).

2.2.1.3. DVD
Net zoals de VCR heeft ook de DVD bijgedragen tot het onderbreken van de TV flow,
waardoor deze als alternatief kanaal voor film en fictie kan worden gezien. De laatste jaren
heeft de DVD de plaats van de VHS (videocassette) bijna volledig overgenomen. Kompare
(2006: 344) noemt de DVD zelfs de geüpdate versie van de VHS. Ook bij DVD kan men,
zoals bij de DVR, spreken over een digital content. Deze digitalisering van de media-content
zorgt voor een hogere resolutie op visueel en auditief vlak. Beelden zijn veel scherper in
vergelijking met de traditionele VHS en het geluid is van cd-kwaliteit of hoger. De DVD
biedt, in vergelijking met VHS, een grote opslagcapaciteit ondanks het kleiner formaat (wat
zorgt voor plaatsbesparing, zowel in winkelrekken als bij de consument thuis) (Kompare,
2006: 346). Deze grotere opslagcapaciteit heeft geleid tot de lancering van de zogenaamde
seizoensbox van populaire televisieseries, wat een keerpunt voor televisie betekende. Het
medium bereikte immers wat film al in het midden van de jaren tachtig had bereikt, namelijk
het statuut van een bloeiende, direct-to-consumer markt. Kompare (2007) beschrijft de
seizoensbox zelfs als het hoogtepunt van de DVD technologie.

Deze materiële aanschaf zorgde ervoor dat de relatie tussen televisie en de kijkers absoluut en
compleet werd. De kijker ontvangt dankzij de DVD namelijk de inhoud zoals op de televisie,
maar dan zonder de beperkingen en storende elementen van het medium televisie. Met de
traditionele videocassettes zou dit op praktisch vlak nooit mogelijk zijn geweest, want een
seizoensbox op video zou enorm veel plaats innemen (Kompare, 2006).

Kompare (2006) en Skopal (2007) stellen vast dat sinds de late jaren tachtig home video‟s
(video/DVD-verkoop aan de consumenten en de verhuuropbrengsten) de grootste bron van
inkomst zijn voor de productiehuizen in Hollywood en volgens Tom Edwards, senior industry
analyst bij de NPD Group (een markt-informatie bedrijf), was in 2003 de DVD-speler het
snelst groeiende product op de electro-markt. De DVD werd in 1997 aan het grote publiek
beschikbaar gesteld (Kompare, 2006: 337). In 2003 beschikte 54% van de huishoudens in de
VS over een DVD-speler (Cardona & Fine, 2003: 21). Op een zestal jaar had de DVD dus

19
meer dan de helft van de bevolking bereikt, terwijl de VCR vijftien jaar nodig had om quasi
dezelfde penetratie te bekomen. Het medium televisie zelf deed er zelfs nog langer over, ruim
vijfentwintig jaar (Cardona & Fine, 2003: 21). Als we de introductie en de penetratie van de
digitale televisie even terug aanhalen, kan men vaststellen dat de digitale televisie slechts drie
jaar nodig had om een gelijkaardige penetratie te bereiken in de Britse huishoudens
(Mathieson & Snoddy in Weber & Evans, 2002). Het is wellicht niet zonder risico op
vertekening om dit resultaat rechtstreeks op de penetratie in de VS te projecteren. Toch kan
men mits enige nuance vaststellen dat digitale televisie zich aan een sneltempo verspreid heeft
in vergelijking met minder recentere media.

Na de gloriejaren hadden de DVD-verkoopcijfers in 2004 hun hoogste peil bereikt waarna de

regressie volgde. De groei van de verkoopcijfers 2005-2006 is veel zwakker dan die van de
voorgaande periode 2004-2005. Ook hiervoor valt een eenvoudige verklaring te geven:
verschillende nieuwe media en minder traditionele consumptie van media (Video-on-demand
diensten, de mogelijkheid om online DVD‟s te huren,…) beginnen een steeds belangrijkere rol
te spelen in het medialandschap, ten koste van de minder recente media zoals de DVD die
ondertussen zijn mediale plaats ziet wankelen ten voordele van de Blueray-Disc.

Sinds de komst van de DVD besteedt men ook steeds meer aandacht aan piraterij- en
kopieerbeveiligingen. Ongetwijfeld werd er reeds ten tijde van de VHS aan illegaal kopiëren
gedaan, maar toen werd hier toch minder aandacht aan besteed dan de laatste jaren met de
DVD. Kerr (2006: 72) geeft hiervoor de volgende logische verklaring: “VHS waren
eenvoudiger te controleren dan DVD‟s. Een VHS kopiëren was een omslachtige onderneming.
Een DVD kopiëren daarentegen vraagt een minimum aan inspanning van de gebruiker en een
routineklus voor een computer.” Rent, Rip and Return en Rent, Rip, Share zijn toepasselijke
titels die gebruikt worden om de nieuwe vormen van kopiëerpiraterij aan te duiden. Men huurt
een DVD, kopieert deze met eenvoudig te gebruiken software en brengt de gehuurde DVD
vervolgens terug naar de videotheek (Dean, 2007: 121).

2.2.1.4. PCTV
De Personal Computer kent sinds zijn ontstaan een zeer steile opmars. In sneltempo volgden
voor dit medium dan ook zeer veel technologische vernieuwingen. Zo evolueerde de PC van
een veredelde type- en rekenmachine naar een multimedia-apparaat met enorme
mogelijkheden. De computer nam door deze verscheidene nieuwe technische mogelijkheden

20
al snel een steeds belangrijkere plaats in het huis in. Het stijgende belang van de PC binnen
een huishouden wordt ook nog eens aangetoond door het feit dat bijvoorbeeld computergigant
Intel plannen heeft om veertig grote mediabedrijven uit de hele wereld aan zich te binden in
een poging om „the PC the center of digital home‟ te maken (Kessler, 2005). Intel wil dus een
poging wagen om de televisie, die van oudsher centrum van het huis is, te verdringen van zijn
koppositie. Om de televisie effectief te kunnen verdringen, streeft men ernaar om ook
televisie aan te bieden op de computer. Gezien de steeds toenemende digitalisering en het feit
dat er steeds meer convergentie plaatsvindt tussen computer en televisie, is dit geen
onmogelijke uitdaging. Zo bestaat er al PCTV, een alternatief kanaal voor televisie-inhoud.

Technisch gezien werkt PCTV door middel van een TV tuner card die intern of extern aan de
PC gebonden is. Deze TV tuner card maakt het voor de computer mogelijk om over-the-air
analoge of digitale signalen te ontvangen. Eens de computer via de TV tuner card verbinding
heeft gemaakt met deze signalen, kan er televisie gekeken worden op de computer net zoals
men dat op de gewone televisie kan doen. Vermits PCTV zich dus op een computer afspeelt,
heeft men dus ook alle voordelen van dit medium zoals de mogelijkheid tot het opslagen van
programma‟s en de mogelijkheid tot interactiviteit. Uiteraard spelen de computergiganten hier
op in: zo ontwikkelde Microsoft een multi-modal PC, die dienst doet als zowel computer,
televisie en personal video recorder (PVR) (Cribb, 2005).

Hoewel de computer steeds meer convergeert met de televisie (vooral geïnspireerd door het
internet), vinden beide activiteiten (televisie kijken en computeren) toch nog vaak samen
plaats: 50% van de mensen met een computer in de woonkamer (dus in dezelfde kamer als de
televisie) gaat online terwijl ze televisie kijken. Bij de generatie tussen dertien en zesentwintig
jaar oud loopt dit percentage bij het bekijken van reality-tv op tot 80%. Marketeers hebben
voor deze groep zelfs een naam: the simultaneous multimedia users (SIMM) (Arlen geciteerd
in Book & Barnett, 2006: 328).

Uit onderzoek van Book en Barnett (2006: 332-336) blijkt dat men van PCTV niet de
verwachting heeft dat het de interactiviteit zal verbeteren, of dat men er programma‟s mee kan
opslaan, maar wel rekent men op PCTV om televisie te kunnen kijken in een studie- of
werkomgeving. De respondenten zien PCTV dus niet anders dan een gewone televisie. De
respondenten vonden ook de grafische kwaliteit van PCTV eerder goed, maar uit verder
onderzoek blijkt dat dit voor de respondenten niet echt van groot belang is. Wat het meest

21
naar voor komt uit het onderzoek is het feit dat er eerder weinig belangstelling is voor PCTV.
De producenten zullen deze nieuwe technologie dus eerst nog moeten plaatsen en duiden. Het
lijkt er vooral op aan te komen om de consumenten de troeven van PCTV aan te leren.

2.2.1.5. Internet
Misschien wel een van de meest invloedrijke en belangrijkste media op het moment is het
internet. Dit medium is uiteraard ook aanbieder en verspreider van zeer veel filmpjes en
video‟s. Elk televisiestation, televisieprogramma, etc. heeft zijn eigen website waar het zeer
vaak bonusmateriaal aanbiedt en/of herhalingen en voorstukjes van hun programma‟s
(Wildman, 2004: 513-514). Het internet is dan ook uitermate geschikt om films of
televisieseries op te bekijken en fungeert bijgevolg als een alternatief én additioneel kanaal
voor film en fictie. Steeds meer mensen, en dan vooral jongeren, lijken toegang te hebben
gevonden tot dit medium en uit onderzoek is gebleken dat het grootste deel (69%) van deze
internetgebruikers al in aanraking is gekomen met het online bekijken van video‟s (OPA,
2005). Volgens Dean (2007) zijn de trends in het online bekijken van video‟s zelfs van
zodanige aard dat het traditionele audiovisuele medium wel degelijk rekening moet houden
met de concurrentie van videosites als YouTube en Google Video.

Hoewel het beschikbare materiaal op het internet ongelimiteerd lijkt te zijn, bekijken mensen
echter niet alles op het internet. Vooral inhoud verschillend van die van televisie lijkt in
grotere mate populair om via het internet bekeken te worden. Op internet bekijkt men
voornamelijk nieuws en sportfragmenten, daarna komen dan filmfragmenten en video clips.
Ook blijkt dat de ideale lengte van online video‟s één à twee minuten is voor de hoogtepunten
uit een sportmatch en drie à vijf minuten voor videoclips (OPA 2005, OPA 2006). Het zijn
echter niet alleen korte videoclips die worden bekeken op het internet (via speciale
videosites), maar eveneens echte langspeelfilms of afleveringen van televisieseries (Evans,
2007). Dit alles zorgt ervoor dat internet deels functioneert als een supplement voor televisie,
maar ook deels als vervanging.

Op het internet is er ook veel plaats voor user generated content. Mensen hebben de
mogelijkheid om eigen inhoud te uploaden op sites als YouTube en GarageTV (Van den
Broeck et. al., 2007: 37). De grote vraag op het gebied van internet en televisie is nu in
hoeverre de televisie op de lange duur zal integreren met internet. In dit opzicht zijn er twee
stromingen:

22
 De eerste stroming gelooft dat internet het dominante medium zal worden voor het
aanbieden van televisieprogramma‟s. Deze stroming hecht ook veel belang aan de
mogelijkheden tot interactiviteit die internet biedt.
Een tweede stroming gelooft niet dat internet een vervangend medium zal worden
voor televisie. Zij geloven eerder in een meer gesofisticeerde versie van de toestand
nu. Men zal vooral televisie kijken op de PC op plaatsen waar men niet beschikt over
een televisie (Wildman, 2004: 513).

Met betrekking tot het internet als alternatief en additioneel kanaal moet ook aandacht worden
besteed aan het peer-to-peer filesharing systeem. Dit systeem maakt het mogelijk om via
internet zeer snel grote hoeveelheden inhoud te verspreiden. In een gewone internetomgeving
moet alle inhoud gedragen worden door één of meer servers, maar bij een peer-to-peer
netwerk (zoals bijvoorbeeld Napster, Limewire, Kazaa) wordt de inhoud gedragen door de
verschillende gebruikers die toestaan dat er filmpjes, muziek etc. die zij beschikbaar stellen,
door andere gebruikers van dat netwerk worden gedownload. Het hele systeem van peer-to-
peer filesharing is dus gebouwd op zijn gebruikers. Als deze gebruikers geen inhoud
aanbieden, is er ook niets te downloaden. Het zogenaamde free-riding (gebruikers die enkel
downloaden, maar geen inhoud aan het netwerk aanbieden) kan er dus voor zorgen dat een
P2P netwerk niet op volle capaciteit kan draaien. Om deze free-riding te voorkomen bouwen
P2P netwerken vaak een systeem in van ofwel beloningen voor zij die wel (voldoende)
inhoud aanbieden, ofwel een systeem dat de reputatie van alle gebruikers bijhoudt op gebied
van het aanbieden van inhoud (Eger & Killat, 2008: 1).

Een meer gesofisticeerde vorm van peer-to-peer filesharing is het BitTorrent systeem. In dit
systeem maakt men gebruik van het zogenaamde swarming principe. Swarming wil zeggen
dat de aangeboden inhoud in verschillende blokken wordt opgedeeld die elk apart kunnen
gedownload worden. Vanaf dat een gebruiker een bepaald blokje heeft gedownload van een
andere gebruiker, wordt dit blokje (ook al heb je nog niet je volledige inhoud gedownload) op
zijn beurt weer aangeboden aan het volledige netwerk. Zo moet je dus telkens maar kleine
deeltjes downloaden en vermits je meerdere delen tegelijk kunt downloaden verhoogt dit
systeem de snelheid aanzienlijk. Bij BitTorrent wordt er ook gezocht naar de gebruiker
waarvan men het snelst een bepaald deeltje kan downloaden en daarvan wordt dan ook
effectief dat deeltje gedownload. Dit verhoogt uiteraard ook weer de algemene
downloadsnelheid van de inhoud die aangeboden wordt. Ondanks het principe van swarming

23
blijft ook dit systeem vatbaar voor free-riding en moet het BitTorrent netwerk dus proberen te
voorkomen dat gebruikers hun gedownloade content aan het netwerk onttrekken (Eger &
Killat, 2008: 1-2).
Ondanks het feit dat zeer veel van de content op peer-to-peer netwerken illegaal is, beginnen
stilaan ook de grote mediabedrijven het peer-to-peer systeem te ontdekken: Warner Bros. is
zo de eerste grote studio die het peer-to-peer systeem (en meer bepaald BitTorrent) gaat
gebruiken om films en televisieshows te verspreiden. Warner Bros. hoopt zo snel en effectief
de grote massa te bereiken.

2.2.1.6. Video-on-demand
Video-on-demand is een dienst die bestaat sinds de jaren negentig en deze dienst bestaat er in
dat ze de kijkers de mogelijkheid geeft om de programma‟s te bekijken die ze willen en
wanneer ze dit willen. Video-on-demand geeft zijn gebruikers dus de mogelijkheid om te time
shiften (Ling, 1999: 84-85). Een service die gerelateerd is aan deze video-on-demand is de
reeds genoemde DVR (PVR) waardoor je aan de hand van de electronic program guide
programma‟s kan opslaan op de harde schijf van de DVR en deze zo later terug zien wanneer
men zelf wenst. Naast de gewone video-on-demand bestaat er ook nog de near video-on-
demand. Dit is een video techniek die verschillende kopieën van een programma elke tien tot
twintig minuten uitzend. Zo hebben kijkers de mogelijkheid om elke tien tot twintig minuten
in te pikken bij het programma dat ze willen bekijken (Van den Broeck et. al., 2007: 29).
Deze techniek wordt momenteel toegepast door Telenet Digital. Met Prime one+1 bieden zij
identiek dezelfde programmering als Prime one maar in een uitgesteld relais van één uur.

Technologisch gezien werkt het video-on-demand systeem als volgt: het video-on-demand
systeem biedt inhoud aan over een netwerk door het te sturen naar een PC of naar een set-top-
box die verbonden is aan een televisieset. Dit systeem kan werken via downloaden of
streamen. Downloaden impliceert dat het hele programma of de hele film eerst volledig op de
computer of de set-top-box gezet moet worden voor je het kan bezichtigen. Bij streaming
wordt de content gestreamd tot bij de gebruiker zodat deze de video onmiddellijk kan zien
vanaf de start van de streaming. De meeste kabel- en telecombedrijven maken gebruik van de
streaming-techniek vermits men dan niet met een wachttijd zit. Naast de basisfuncties biedt
video-on-demand aan zijn kijkers ook de typische functies van de VCR aan: pauzeren,
doorspoelen, terugspoelen, etc. (Rajapakshe & Quek, 1995).

24
 2.2.1.7. De mobiele telefoon
Hjorth (2008) heeft het in haar onderzoek over de mobiele telefoon dat het toestel bij uitstek
is geworden voor verschillende multimediatoepassingen en dus ook voor het kijken van
televisie. De mobiele telefoon kan dus eveneens beschouwd worden als een alternatief kanaal
voor film en fictie. Ook Gordon (2002) stelt vast dat de rol van de mobiele telefoon verder
reikt dan de gewone rol van communicatie tussen mensen onderling. Net als Hjorth
beschouwt zij de mobiele telefoon als een plaats waar allerhande technologieën samenkomen.
Naast spelletjes, radio, rekenmachine, digitale camera en toegang tot het internet, vernoemt zij
eveneens televisie als toepassing op de mobiele telefoon. Ook toont ze de voordelen aan die
de mobiele media bieden. Zo is er een gemakkelijke toegang tot die mobiele media voor de
(potentiële) gebruikers ervan, is het een relatief goedkope manier van communicatie en is het
persoonlijk (iedereen heeft zijn eigen toestel). Dit laatste is toch niet onbelangrijk in onze
individualistisch ingestelde samenleving.

2.2.2. Additionele communicatiekanalen

Naast de alternatieve kanalen bestaan er ook de additionele communicatiekanalen. Dit zijn
kanalen die het publiek dichter bij een medium brengen. Van Selm en Peeters (2007: 654)
definiëren additionele communicatiekanalen als “kanalen die worden toegevoegd aan
televisieprogramma‟s”. Wanneer men deze kanalen gaat vergelijken met het eigenlijke
televisiekijken, komt men tot de conclusie dat ze onderling gemeen hebben dat ze allen een
andere, actievere activiteit vereisen dan het passieve televisiekijken. Enkele voorbeelden van
additionele communicatiekanalen zijn DVD, SMS, websites, e-mail, Teletekst, ITV door
middel van een set-top box en merchandising (Van Selm & Peeters, 2007).

Aangezien onderzoek naar televisie veelal gebeurt aan de hand van een analyse van
televisiegenres in plaats van een analyse van het medium in zijn geheel, deden Van Selm en
Peeters (2007) onderzoek naar het gebruik van additionele communicatiekanalen aan de hand
van verschillende televisiegenres in Nederland. Hiervoor bestudeerden ze allereerst enkele
empirische studies die handelen over de toepassing van het internet door traditionele media.
Uiteindelijk verkregen ze voor elk additioneel communicatiekanaal de televisiegenres die
hoofdzakelijk gebruik maken van het bewuste communicatiekanaal (ze kwamen onder andere
te weten dat „merchandising‟ het meest wordt toegepast door kinderprogramma‟s). Ook
kwamen ze te weten dat het gebruik van additionele communicatiekanalen samenhangt met
leeftijd, waarbij de personen die gebruik maken van deze kanalen opvallend jonger zijn dan

25
de niet-gebruikers. Het gebruik van additionele communicatiekanalen hangt anderzijds niet
samen met gender of opleiding (Van Selm & Peeters, 2007).

In tegenstelling tot hun vooraf opgestelde hypothese, toonden de resultaten aan dat niet alle
additionele communicatiekanalen die populair zijn bij jongeren (e-mail, websites en SMS)
meer worden toegevoegd aan televisieprogramma‟s die specifiek bedoeld zijn voor jongeren.
Dit is namelijk enkel het geval voor het fenomeen SMS. De andere additionele
communicatiekanalen vertoonden immers een toevoeging aan programma‟s bedoeld voor een
publiek ouder dan de gemiddelde kijker. Het enige probleem hierbij was het feit dat de
onderzoekers geen leeftijdsverschillen konden opstellen voor ITV, omdat er op dat moment te
weinig mensen waren die over dit additioneel communicatiekanaal beschikten (ontvangst van
ITV vereist een set-top box) (Van Selm & Peeters, 2007).

2.2.2.1. DVD
Zoals eerder gezien kent de verkoop van DVD‟s een dalende groei. De grote Amerikaanse
productiehuizen zijn zich hiervan bewust en proberen daarom de DVD terug aantrekkelijk te
maken door de ervaring van het kijken van een DVD te verheerlijken in hun
advertentiecampagnes. Het bekijken van een DVD wordt daarbij vaak voorgesteld als een
ervaring die verschilt van het kijken van een film in de bioscoop, op televisie of op video
(Kompare, 2006; Skopal, 2007). Hierbij wordt de DVD niet meer expliciet als een alternatief
kanaal gezien, maar eerder als een additioneel communicatiekanaal.

Dat de DVD de gedaante aanneemt van een additioneel communicatiekanaal heeft onder
andere te maken met het vele exclusieve materiaal dat, naast de eigenlijke film, vaak nog aan
een DVD wordt toegevoegd en dat zorgt voor een intensere ervaring van het geheel. Tot
dergelijk extra materiaal behoren onder andere commentaar van de cast of crew, trailers en
spelletjes (Brereton, 2007). Volgens Skopal (2007) wordt er via deze extra‟s een overgang
gecreëerd tussen zowel de wereld van de film (de fictieve wereld), de ruimte van de productie
en de ruimte van de kijker. Dit verklaart de unieke en spectaculaire ervaring die eigen is aan
het kijken van een DVD.

Deze add-ons of extra features winnen volgen Brereton meer en meer aan belang doordat ze
zeer in trek zijn bij fans, die er vaak het extra geld graag voor over hebben om exclusief
materiaal te bemachtigen (Brereton, 2007). De visie van Brereton staat echter in fel contrast

26
met die van Dean (2007). Hij stelt dat er een bepaalde trend is in de consumptie van films en
televisieseries, zowel online als op DVD. Zijn onderzoek bracht aan het licht dat de
consumenten (de kijkers) meer geïnteresseerd zijn in de eigenlijke film dan in de zaken die
aan de film worden toegevoegd (dus de extra features). Ook mensen die programma‟s (films,
series) opnemen op VHS of DVD zijn enkel geïnteresseerd in de eigenlijke film of de
eigenlijke serie. Bij het herbekijken van het opgenomen materiaal blijkt namelijk dat de
reclame vaak wordt overgeslagen door de kijker (deze spoelt de band door tot het eigenlijke
programma terug begint) (Kompare, 2006).

Een ander onderzoek dat in verband hiermee vermeld dient te worden is dat van Bjarkman
(2004). Zij deed onderzoek naar het gedrag van enkele liefhebbers van video‟s. In dit
onderzoek werden 3 verschillende personen geïnterviewd en gevraagd naar de redenen en de
oorzaken van hun drang om programma‟s en films op te nemen. Het resultaat van dit
onderzoek bracht aan het licht dat die personen films of series opnamen om drie redenen. Ten
eerste omdat die opnames in hun ogen prestigieuze bezittingen waren. Een tweede reden was
dat de opnames als herinneringen beschouwd werden door die personen. De laatste reden was
het feit dat die personen het als hun burgerlijke plicht zagen om bepaalde films of series op te
nemen. Er kan dus gesteld worden dat een zelf opgenomen televisieprogramma voor sommige
mensen een speciale waarde heeft. De aankoop van officieel uitgegeven beeldmateriaal in de
winkel zou voor personen zoals diegenen uit het onderzoek van Bjarkman (2004) hun eigen
materiaal niet kunnen vervangen.

Anderzijds stelt Kompare (2007) vast dat er wel degelijk mensen zijn die zitten te wachten op
officieel uitgegeven kopieën van (populaire) televisieseries. Als reden hiervoor geeft hij het
feit dat er veel mensen zijn die bepaalde series opnemen om ze later te herbekijken. Het
aankopen van een DVD valt ook samen met het feit dat mensen geen moeite meer hoeven te
doen om een programma dat of een film die op de televisie verschijnt, op te nemen. Maar is
dit wel een goede verklaring? Zou het namelijk niet kunnen dat mensen bepaalde
televisieseries opnemen op video of DVD omdat het net goedkoper is dan het aanschaffen van
een hele reeks video‟s of DVD‟s in de winkel? De prijs speelt hierbij zeker een grote rol.
Tegenover de bevinding van Kompare kunnen dan de resultaten van Van Selm en Peeters
(2007) geplaatst worden, die vermelden dat lage kosten zeer belangrijk zijn bij het bekomen
van beeldmateriaal. Bovenop deze bevinding leidde Dean (2007) uit zijn onderzoek af dat de

27
kijkers meer belang hechten aan het feit dat het beeldmateriaal gemakkelijk beschikbaar is
dan aan de hoge kwaliteit van de beelden.

2.2.2.2. Internet
Zoals gezien is het internet erg geschikt om films of televisieseries op te bekijken. Het
medium kan dan ook zowel tot de alternatieve als de additionele kanalen voor film en fictie
gerekend worden. Mensen bekijken namelijk niet alles op het internet, hoewel het beschikbare
materiaal wel ongelimiteerd lijkt te zijn. Vooral de inhoud die verschillend is van wat op
televisie wordt getoond is erg populair. Op internet bekijken mensen voornamelijk nieuws,
sportfragmenten, filmfragmenten en videoclips. De ideale lengte van online video‟s blijkt één
à twee minuten voor de hoogtepunten uit een sportmatch en drie à vijf minuten voor
videoclips te zijn (OPA 2005, OPA 2006), maar personen kijken ook echte langspeelfilms of
afleveringen van televisieseries online (Evans, 2007). Internet fungeert dus deels als een
supplement voor televisie en deels als vervanging.

2.2.2.3. Merchandising
Ook merchandising is een interessant voorbeeld van een additioneel communicatiekanaal.
Blevins (2004) bespreekt de merchandising-strategie van Disney die ervoor gezorgd heeft dat
het bedrijf haar plaats heeft weten te veroveren in verschillende media-industrieën. Wat eerst
begon met de eenvoudige merchandising van een tekenfilmfiguur, groeide al gauw uit tot een
imperium van koffietassen, kaftpapier, DVD‟s, kleurboeken, tot zelfs heuse pretparken (het
zogenaamde Disneyland en Disneyworld). Een ander voorbeeld betreft de promotie van de
film Shrek 2. Om de film aan te prijzen bij het grote publiek sprak de filmmaatschappij
Dreamworks tachtig bedrijven en miljoenen dollars aan. De liedjes die dienst deden als
soundtracks bij de film werden opgenomen door de populairste muziekartiesten ter wereld, er
werden actiefiguren, boeken, videogames, etc. rond de Shrek-figuren gemaakt. Een jaar voor
de film gelanceerd werd, kondigde Universal Studios zelfs aan dat er een Shrek 4D-rit zou
worden geïntroduceerd in de themaparken van de studio in Californië, Florida en Japan. De
film werd dan ook een geweldig succes (Mohr, 2007: 401).

Deze voorbeelden tonen duidelijk aan dat de wereld van merchandising wel degelijk
belangrijk is voor de promotie van het beeldmateriaal, niet alleen voor grote

28
filmmaatschappijen maar ook voor televisiezenders. Bovendien zorgt die merchandising zelf
ook voor een aanzienlijk deel van de winst (Blevins, 2004).

2.3. Verandering in de kijkbeleving

De nieuwe technologische innovaties hebben een heuse digitale revolutie tot stand gebracht.
De gebruiker geniet van een grotere bewegingsvrijheid en flexibiliteit. Als men televisie kijkt
op de traditionele manier dan is men gebonden aan drie dimensies: plaats, tijd en inhoud.
Door het hele digitaliseringsproces worden deze drie componenten echter uit elkaar
getrokken: kijkers beslissen meer en meer zelf wat, waar, wanneer en hoe ze met de mediale
wereld in contact blijven. (Van den Broeck et. al., 2007: 30). Vooral de tijdsdimensie vormt
hier een belangrijke troef. Mensen willen bovenal meester zijn over hun tijd, en zeker over
hun beperkte vrije tijd. Want ook al stijgt het financiële budget van de mensen door de
economische groei, hun time budget kan niet veranderen vermits er maar vierentwintig uren in
een dag zijn (Van den Broeck et. al., 2007: 30). En vermits televisie kijken een time-
consuming activity is, en een groot deel van onze vrije tijd opslorpt, zou het
digitaliseringproces hier een oplossing voor kunnen bieden (Bauwens, 2002: 385-389).
Verder kan men concluderen dat de traditionele televisiekijkbeleving aan het evolueren is.
Men mag dit verschijnsel echter niet overschatten. Het medialandschap ondergaat slecht een
langzame transformatie. Ook mag men de sociale functie van de televisie niet uit het oog
verliezen, hij beschikt nog steeds over zijn huiselijke centrale positie en dat zal de
eerstkomende jaren niet veranderen. Wel kan gesteld worden dat de traditionele televisie
langs verschillende kanten wordt belaagd door de verschillende nieuwe vormen van media.
Wat dit betekent voor de toekomst van de traditionele televisie valt moeilijk te zeggen, maar
momenteel beschikt hij nog steeds over voldoende ademruimte om nog enkele jaren zijn
positie in het huishouden in stand te houden.

In wat volgt zullen de genoemde invloeden van de technologische innovaties op het

kijkpatroon van mensen verder geanalyseerd worden. Zo zullen we kunnen besluiten op welke
aspecten van de traditionele kijkbeleving de technologische innovaties een impact hebben.

2.3.1. Domestication
Opdat nieuwe technologieën opgenomen worden in het dagelijkse leven van mensen moeten
ze eerst gedomesticeerd worden. Domestication is dan ook de manier waarop een object of
systeem (bijvoorbeeld digitale tv) geïntegreerd wordt in het alledaagse leven van individuen.

29
Nieuwe objecten moeten gedomesticeerd worden en de manier waarop we met dit object
omgaan is cultureel en sociaal bepaald. Het domestication proces kent 4 elementen
(Silverstone et al., 1992; Silverstone, 1994; Silverstone and Haddon, 1996):
Appropriation: de aankoop van het object staat centraal.
Objectification: het tentoonstellen van het object.
Incorporation: de integratie van het object in de huiselijke routine.
Conversion: het object harmoniseren in de bredere sociale context.

De manier waarop we de technologische innovaties (VCR, VOD, PVR,…) tentoonstellen en

harmoniseren in onze bredere sociale context bepaalt tot welke klasse we behoren
(objectification & conversion). Vaak zorgt dit voor een gevecht tussen degene die pro en
contra de technologische innovaties zijn. Als men voorstander is van deze technologische
nieuwigheden, zal men deze centraal in de woonkamer willen etaleren. Als men minder
overtuigd is door de technologische innovaties, zal men meer geneigd zijn deze op te bergen
of buiten de woonkamer te plaatsen (Ling, Nilsen & Granhaug, 1999). De nieuwe
technologieën worden dus in sommige gevallen geëtaleerd om een sociale status te tonen.
Door die status behoort men tot een bepaalde sociale groep en kan men terug dat community
gevoel creëren, het gevoel van tot een verbeelde gemeenschap te horen.

2.3.2. Lean-back versus lean-forward activiteit

Zoals al eerder gezegd wordt het kijken van televisie beschouwd als een lean-back activiteit
waarbij men volledig kan ontspannen. We beslissen om te beginnen kijken, zetten ons neer in
de zetel en kijken wat de televisie ons voorschotelt.

Met de opkomst van de VCR, VOD, PVR en digitale televisie wou men de kijker stimuleren
om actief die programma‟s te selecteren die men écht wilt zien. Zo moet men niet langer
kijken naar zaken waarvoor men oorspronkelijk geen interesse vertoonde. Toch lijken we
geen optimaal gebruik te maken van deze mogelijkheid zoals reeds geconcludeerd in de
vorige paragraaf over time shifting. De videoservice van het VOD en PVR-systeem zorgt er
ook voor dat men niet meer de zetel uit moet om een video te halen bij de videotheek. Dit is
alleen maar bevorderend voor het lean-back imago van de televisie. Taylor en Harpe (2003)
zien dit anders en menen dat de activiteit van de kijker afhangt van het moment waarop men

30
kijkt en met welk engagement men dit doet. Zij onderscheiden 3 momenten met elk een ander
niveau van engagement:
Coming home viewing: dit is de periode na school of na het werk, wanneer men wilt
ontspannen. Tijdens deze periode is er amper sprake van engagement en kijken we wat
we voorgeschoteld krijgen door televisie. Deze periode wordt ook wel de “switching
on to switch off” periode genoemd.
Mid-evening viewing: deze periode vindt plaats in de vroege avond en wordt ook wel
“prime time”genoemd. Hier is het engagement al groter en gaan we plannen welke
programma‟s we willen bekijken. Deze programma‟s worden meestal gezamenlijk
bekeken en structureren vaak het verloop van de vroege avond.
Later- evening viewing: deze periode begint wanneer alle huishoudelijke taken tot een
einde zijn gebracht en duurt tot in de late avond. Hier is sprake van een groot
engagement van de kijker uit, de kijker heeft een voorkeur om bepaalde programma‟s
te zien. In deze periode prefereert men ook een bepaald soort programma‟s.

2.3.3. Sociaal gebeuren versus individueel kijkpatroon

In het traditionele kijkpatroon heeft men het gevoel deel uit te maken van een verbeelde
gemeenschap, waar iedereen in het bezit is van een televisietoestel en op hetzelfde moment
voor de buis zit (Morley, 2000). Het kijken van televisie treedt dan op als een cultureel
bindmiddel, een lingua franca (Seiter, 1999: 116).

Door technologische innovaties, zoals de opkomst van de VCR en digitale televisie, krijgt
men echter meer macht over het eigen kijkpatroon. Het wordt mogelijk om te time shiften, wat
betekent dat mensen zelf gaan bepalen wat ze willen zien en wanneer. Men krijgt de
mogelijkheid om programma‟s op verschillende tijdstippen te bekijken. Als gevolg hiervan
wordt het verbeelde gemeenschapsgevoel van velen beschadigd. Ook de relatie tussen
eenzame mensen en hun televisie wordt verbroken, want het aura dat de televisie ooit had is
verdwenen (Cubitt, 1991). Er ontstaat een fragmentatie van het televisiepubliek (Evans, 2002;
Williams, 2004). Het grote nationale publiek wordt opgedeeld in kleinere segmenten.
Regelmatig zullen er kijkconflicten optreden onder mensen van deze verschillende
segmenten: vrienden, familie, klasgenoten en fans. Mensen die vooruitlopen op de zendtijd
van hun land en bijvoorbeeld al een seizoen vooruit hebben gekeken van hun favoriete serie,
hebben een bepaalde vorm van macht. Zij weten wat er gaat gebeuren en bepalen zelf of ze dit
voor zichzelf houden of niet. Op die manier ontstaat er een hiërarchie onder de kijkers (Evans,

31
2002; Williams, 2004). Hetzelfde probleem bestaat bij mensen die een live uitgezonden
voetbalmatch op een ander tijdstip willen bekijken. Diegene die de match live hebben
bekeken, hebben een vorm van macht over degenen die nog moeten kijken. Maar met het
gebruik van technologische innovaties kan men ook kijkconflicten vermijden door
bijvoorbeeld een aflevering van een serie op te nemen en later te bekijken omdat andere leden
van de familie deze serie niet willen zien (Gauntlett & Hill, 1999). Mensen kijken naar
verschillende programma‟s op verschillende tijden en de programma‟s of films vormen dus
geen gespreksstof meer. Dit vormt een bedreiging voor hun interpersoonlijke relaties (Evans,
2002).

Er zijn ook verschillende nieuwe verbeelde en niet-verbeelde gemeenschapsvormen ontstaan

door de technologische innovaties. Zo komen bijvoorbeeld vele mensen samen om in
groepsverband een video te bekijken. Deze activiteit is benoemd als een nieuw sociaal
evenement (Levy, 1987). Het samen kijken van een film geeft een gevoel van verbondenheid:
je wordt uitgenodigd om bij iemand te komen kijken, dus je behoort tot de groep (Lin, 1992).
Achteraf kan men in groep de film evalueren of bespreken. Men besteedt ook veel tijd aan de
voorbereiding van het kijken. Zo wordt er samen een film gekozen, gezorgd voor drank en
hapjes (Krugman & Johnson, 1991). Er ontstaat eveneens een gevoel van samenhorigheid
onder mensen die in het bezit zijn van deze nieuwe technologieën en weten hoe ze er gebruik
van moeten maken. Vaak delen deze mensen een televisual vocabulary met elkaar, wat wil
zeggen dat ze een eigen vocabulaire ontwikkelen om met elkaar te converseren over de
nieuwe technologieën die ze in hun bezit hebben (Ling, Nilsen & Granhaug, 1999). Bij de
opkomst van video-on-demand gingen veel mensen spreken in termen van de VCR. De
videorecorder werd als metafoor gebruikt omdat men nog niet bekend was met de technologie
van VOD (Ling, Nilsen & granhaug, 1999).

Een deel van de kijkers wendt de nieuwe technologieën aan om zich te (re)integreren binnen
een bepaalde groep mensen en zo het gevoel van een verbeelde gemeenschap te recreëren.
Evans (2007) maakt hierbij een duidelijk onderscheid tussen drie groepen, die elk om een
andere reden de technologische innovaties gebruiken in hun voordeel. Je hebt de water cooler
viewer, de global fan en de diasporic viewer. De water cooler viewer is iemand die via
nieuwe technologieën bekijkt wat hij heeft gemist op televisie, om zo toch te kunnen
meepraten in groep. De global fan is iemand met een transnationaal kijkpatroon, deze
personen behoren vaak tot fanclubs en dergelijke. De global fan heeft veel tijdelijke,

32
internationale relaties en wil op de hoogte blijven van zijn programma‟s. Toch wachten deze
mensen vaak met het kijken van hun afleveringen tot ze ook in hun eigen land worden
uitgezonden om kijkconflicten te vermijden. De diasporic viewer bekijkt programma‟s die
enkel in het buitenland beschikbaar zijn. Dit is handig voor mensen die bijvoorbeeld verhuisd
zijn naar een ander land en toch een band met hun moederland willen behouden. Op deze
manier kunnen ze blijven meepraten met oude kennissen over series draaiende in hun vorig
thuisland. De technologische innovaties zijn reeds ingebed in het gemeenschapsgevoel van
deze mensen.

2.3.4. Routine versus time shifting

Bij het traditionele kijkpatroon structureert en ordent de televisie ons leven, ze functioneert
als een time-table. Elke dag zijn er programma‟s en series die trouw op hetzelfde uur worden
uitgezonden. Hierop kan men het huishouden organiseren en een vaste routine uitbouwen.
Door de opkomst van technologische innovaties wordt men echter meester van zijn eigen tijd.
Hiermee wordt bedoeld dat we zelf kunnen bepalen wat we kijken en wanneer. Men kan
selecteren en enkel nog die programma‟s bekijken die interessant lijken. Ook kan men
reclamepauzes vermijden en stukken die vervelen doorspoelen. De bedoeling is om efficiënter
te kijken via time shifting en zo tijd te besparen. Maar is dit in de praktijk ook het geval? Uit
onderzoek blijkt dat niet wat we kijken belangrijk is, maar wel dat we de keuze maken om te
beginnen kijken (Bauwens, 2002). Mensen prefereren dus niet om zelf actief keuzes te maken
in hun kijkpatroon maar laten het medium televisie liever voor hen beslissen. Dit betekent dat
mensen niet massaal gebruik gaan maken van deze mogelijkheid tot time shifting omdat het
niet zozeer uitmaakt wat ze aan het kijken zijn. Het is voor velen onder ons vooral belangrijk
om te weten dat we de mogelijkheid en macht hebben om te time shiften.

Een andere bevinding die een doorbraak van digitale systemen zou kunnen verhinderen, is het
feit dat televisie vaak maar als een secundaire activiteit beleefd wordt: de televisie dient dan
als achtergrond terwijl men surft op het web, strijkt, leest etc. Als televisie beleefd wordt als
secundaire activiteit gaat men uiteraard niet op zoek naar specifieke programma‟s die men wil
zien, maar schikt men zich naar wat het medium te bieden heeft (Lievens et al. geciteerd in
Van den Broeck et. al., 2007: 27). Uit onderzoek blijkt ook dat oude gewoonten moeilijk uit te
roeien zijn: het is moeilijk om een bestaand kijkpatroon te doorbreken. Veel mensen blijven
hangen in hun oude kijkgewoontes en maken zo goed als geen gebruik van de technologische
innovaties die ze in hun bezit hebben (Van den Broeck, Pierson, & Lievens, 2007). Zo zien

33
we geen significante vermindering van het aantal uren tv kijken als gevolg van de in gebruik
name van een VCR (Hamill, 2003). Uit een studie van Van den Bulck (1999) is gebleken dat
mensen die veel gebruik maken van hun VCR zelfs meer televisie kijken dan mensen die dit
niet doen. Deze studie toonde ook aan dat mensen die hun VCR regelmatig gebruiken, op
latere uren stoppen en op vroegere uren beginnen met het kijken van televisie. Daaruit wordt
geconcludeerd dat het gebruik van time shifting niet leidt tot een vermindering van het aantal
uren televisie dat men kijkt, maar leidt tot een vermeerdering ervan. Het kijken van televisie
wordt beschouwd als een aangename vrijetijdsbesteding die men niet zomaar zou opgeven. Er
kan echter geen oorzakelijke relatie worden vastgesteld tussen het veelvuldig gebruik van de
VCR en het vermeerderde aantal uren televisie kijken. De VCR wordt ook niet zo veel
gebruikt omdat velen het zien als een additioneel kanaal of omdat ze enkel video‟s huren en
niet actief gaan time shiften. Het blijft zeer belangrijk dat mensen hun gemeenschapsgevoel
bewaren. Daarom blijven veel mensen vasthangen in hun kijkpatroon van voor het ontstaan
van de VCR of digitale televisie. Toch kan het gebruik van een VOD-systeem, PVR of van
digitale televisie leiden tot een meer efficiënte indeling van onze tijd. Zo moet men niet meer
naar de videotheek gaan om een film te huren. Dit kan nu rechtstreeks vanuit de zetel in de
huiskamer. Het gevaar met deze service is wel dat men blijft kijken naar de televisie en zo
mogelijk andere activiteiten verwaarloost (Ling, 1999).

2.3.5. Nieuw kijkpatroon?

De technologische innovaties en alternatieve en additionele kanalen hebben dus wel degelijk
een impact op de drie aspecten van onze traditionele kijkbeleving, maar deze impact mag
zeker niet overschat worden.

Het eerste aspect betreft de manier waarop men actief omgaat met deze nieuwe technologieën.
Het kijken van televisie blijft grotendeels een lean-back activiteit en slechts gedurende
bepaalde periodes van de dag gaat de kijker over op het actief selecteren van programma‟s.
Het tweede aspect betreft het gemeenschapsgevoel dat ofwel verdwijnt door het meer
individuele kijkpatroon dat gecreëerd wordt, ofwel wordt het vervangen door een nieuw soort
gemeenschapsgevoel (het gevoel van bij de groep te horen die in het bezit is van
technologische innovaties). Men kan het gevoel van verbondenheid ook gaan recreëren door
samen een film te bekijken. Het derde en laatste aspect van onze kijkbeleving dat verandert is
de manier waarop televisie ons leven structuur geeft. Door time shifting zou de routine die de
televisie ons geeft verloren gaan. Maar nu blijkt dat de impact van dit aspect toch eerder

34
beperkt blijft dan men initieel had verwacht. Het gebruik van de VCR en VOD werd sterk
overschat, mensen blijken vaak vastgeroest aan hun oude kijkpatroon van voor de
technologische innovaties. Ten slotte kan opgemerkt worden dat een term die erg vaak
terugkomt wanneer men de impact van de technologische innovaties en alternatieve kanalen
voor televisie bekijkt, het woord interactiviteit is. Maar wat houdt deze interactiviteit met
betrekking tot televisie juist in? In wat volgt wordt dit fenomeen verder uitgespit.

2.4. Interactieve televisie

Wat is interactiviteit en op welke wijze maken zowel producenten als consumenten gebruik
van de technologische innovaties? Is de interactiviteit die vele media beweren te hebben ten
volle benut, en ligt het zwaartepunt niet meer bij de zender maar ook bij de ontvanger? Is de
passiviteit van de kijker afgenomen door de inbreng van feedbackmogelijkheden? Om deze
vragen te kunnen beantwoorden is het belangrijk dat er gekeken wordt naar de concrete
toepassingen van interactiviteit. Welke mogelijkheden heeft de consument en zijn deze
mogelijkheden allen even democratisch in het verschaffen van controle aan de kijker? Is het
mogelijk om nog verder te gaan op het vlak van two-way communicatie? Komen we straks in
een medialandschap terecht waar iedereen mediaproducent is en is dit tevens wenselijk? In
wat volgt zullen deze punten op basis van voorgaand onderzoek verder geanalyseerd worden.

2.4.1. Wat is interactiviteit?

Interactiviteit is vandaag de dag bij het publiek vooral bekend als een buzzword of holle term.
Vele mensen gebruiken het, maar weinigen weten wat interactiviteit als dusdanig echt inhoudt
(Jensen, 1998: 1). Dit gebrek aan duidelijke specifieke kennis omtrent het fenomeen wordt
gereflecteerd in de uitgevoerde studies, daar het hier pas recentelijk onder de loep werd
genomen (Jensen, 1998: 3). Een algemeen aanvaarde definitie van interactiviteit wanneer het
aankomt op media zou kunnen zijn: “Interactie is de mate waarin een medium de participant
of consument de mogelijkheid geeft de inhoud of de vorm van de informatie aan te passen”
(Chung 2007: 45).

Rond de houding van gebruikers aangaande interactieve televisie kunnen een aantal relevante
theorieën aangereikt worden. Zoals eerder vermeld moet ICT geaccepteerd worden door het
publiek door middel van een domesticatieproces. Dit wil zeggen dat gebruikers de nieuwe
mogelijkheden van televisie als het ware via een sociaal proces aanvaarden, gaande van een
eerste ervaring over een initiële aanvaarding van de technologie tot een definitieve

35
bevestiging van deze aanvaarding na regelmatig eigen gebruik (Van den Broeck, Pierson &
Pauwels, 2004: 3). Volgens Silverstone en Haddon (in Van den Broeck, Pierson & Pauwels,
2004: 3-4) houdt dit aanvaardingsproces een tweede proces in van integreren in de dagelijkse
gewoonten. Silverstone en Haddon (in Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 3-4)
merken hierbij op dat dit een tweerichtingsproces is, waarbij de gebruiker de innovatie zal
inpassen in zijn of haar schema‟s, maar zich enigszins ook zal aanpassen.

Wat zet de specifieke gebruiker nu precies aan tot het gebruik van interactieve toepassingen?
Hierbij kan het Interactive Communication Behaviour Model (ICBM) gebruikt worden als
mogelijke verklaring. In deze theorie zorgen motivatie, mogelijkheid en omstandigheden
gezamenlijk voor het gebruik van een centrale route waarbij de consument actief inspeelt op
de informatie op het scherm (Levy & Nebenzahl, 2008: 1-2). Indien zowel de motivatie als de
mogelijkheid tot interactie ontbreken en de omstandigheden niet ideaal zijn, zal echter de
Elaboration Likelihood laag zijn en zorgt dit ervoor dat de kijker zonder actief nadenken de
informatie opneemt via een perifere route (Levy & Nebenzahl, 2008: 1).

2.4.2. Van éénrichtings- naar interactieve tweerichtingstelevisie

De mate waarin een consument controle kan uitoefenen op de informatie die hij binnenkrijgt,
hangt mede af van de media die deze consument op dat moment gebruikt. Hierin ziet men het
grote voordeel van de nieuwe media. De informatietoevoer wordt niet langer „opgelegd‟ aan
de kijker, die zich vroeger maar te schikken had naar de wil van de producent. Vandaag wordt
de kijker in zekere zin een gelijke speler. Het oorspronkelijke onderscheid tussen auteurs en
lezers verandert dus naar een nieuw reading-writing continuüm waarbij de interpreteerder een
actor wordt. Programmamakers gaan immers eveneens informatie van het publiek lezen
(Jenkins, 2003: 287). Dit zorgt voor een meer egalitaire omgeving met betrekking tot
informatie, en kan in de toekomst leiden naar bilaterale of zelfs multilaterale communicatie
via deze nieuwe wegen (Chung, 2007: 43). Dit is dus een breuk met het verleden waar tot niet
zo lang geleden vooral het principe van transmission gold (Borderwijk en Van Kaam, 1986).
Deze stelden dat de productie en distributie van informatie bij een centrale speler lagen,
meestal een omroep, die dus in zekere zin de informatie oplegde aan de consument zonder dat
deze enig medezeggenschap had in het proces. Met de introductie van de nieuwe media en
eveneens een toegenomen controle aan de afnemerszijde, zijn we gegaan naar een vorm die
eerder onder consultation valt, namelijk wanneer de distributiebeslissing bij de consument
komt te liggen en deze zelf kan beslissen wanneer hij welke informatie tot zich wenst te

36
nemen. Een concreet voorbeeld hiervan is video-on-demand (Borderwijk, Van Kaam, 1986:
16-21; Jensen, 1998: 187).

Een eerste stap naar grotere interactiviteit kwam er door het gebruiken van de telefoon als
zogenaamd return channel (Beyer, Enli, Maasø & Ytreberg, 2007: 214). Nadien bracht de
internettechnologie nog nieuwe mogelijkheden die eenrichtingstelevisie verregaand wijzigde
in tweerichtingstelevisie (Levy & Nebenzahl, 2008: 65). De zo ontstane convergentie tussen
massamedia en persoonlijke media zorgt voor een nieuwe soort van publieksparticipatie, via
telefoon, SMS, e-mail en zelfs via gespecialiseerde websites die uitgaan van de zender zelf
(Enli, 2008: 106). In verband met de traditionele passiviteit van de televisiekijker zijn er
echter verschillende visies. Zo stelt Mullan (1997) dat deze traditionele kijker bewust passief
is en ook niet actief wil zijn (in Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 6). De Sola Pool
(1990) argumenteert echter dat de passieve televisiekijker actief wil zijn, maar via one-way tv
hier simpelweg de kans niet toe krijgt, iets waartegen een kleine groep actieve kijkers tegenin
gaat met als doel de volledige macht over de media bij de consument te krijgen (in Van den
Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 6). Ook Jenkins (2003) is van mening dat het publiek wel
degelijk actief en kritisch is (Jenkins, 2003: 291-292). De kijkers houden bovendien van de
invloed die ze via digitale televisie, extra aangemoedigd door de presentator, kunnen
uitoefenen op bijvoorbeeld de afloop van een zangwedstrijd, maar ze houden ook van het
kunnen kiezen uit een ruim assortiment (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 10).
Chorianopoulos (in Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 10) waarschuwt hierbij echter
voor de teloorgang van het entertainmentgehalte van televisie door het hebben van teveel
interactiemogelijkheden.

2.4.3. Soorten van interactietoepassingen op televisie

Interactieve televisie (ITV of iDTV) kan in verschillende soorten opgedeeld worden, al
naargelang de toepassing gebruikt kan worden op traditionele televisie of enkel op de nieuwe
generatie digitale televisietoestellen. Toepassingen van dit laatste type maken in Vlaanderen
gebruik van MHP, wat staat voor Multimedia Home Platform (Van den Broeck, Pierson &
Pauwels, 2004: 1).

2.4.3.1. SMS-based Television

Voor de deelname aan bepaalde televisieprogramma‟s kan worden gebruik gemaakt van de
GSM. Deze SMS-based television wordt vooral in Scandinavië en in mindere mate ook in

37
België toegepast op zogenaamde jukebox programma‟s, waarbij de kijkers via SMS de
volgende videoclip kunnen bepalen (Beyer et al., 2007: 214). Opvallend hierbij is dat SMS-
based television niet strikt tweerichtingscommunicatie is, zoals vele andere interactieve
applicaties, maar precies een combinatie tussen eenrichtingsaspecten uit de traditionele
televisie met nieuwe tweerichtingstechnieken (Beyer et al., 2007: 217). Hierin vallen
gradaties in de invloed van de kijker te vermelden, gaande van alleen invloed hebben op de
volgende clip over chat programma‟s met een moderator tot programma‟s waar de kijker
volledige controle over het scherm heeft (Beyer et al, 2007: 228-230). SMS-based television
vereist hierbij door het complexere karakter meer aandacht van de kijker dan de traditionele
lean-back programma‟s (Beyer et al., 2007: 220). Door de gebaren van de moderator, gericht
op bijvoorbeeld het chat venster, wordt een directe band met de actieve kijkers gecreëerd en
tegelijkertijd een sterk indirecte band met de passieve kijker. Deze wordt zo tot actieve
deelname gestimuleerd (Beyer et al., 2007: 220). De stimulering wordt verder bewerkstelligd
door het hoge gehalte aan seksueel geïnspireerde berichten in het chat venster (Beyer et al.,
2007: 225). De moderator krijgt een centrale controlerol aangemeten, terwijl de kijkers bij
deze programma‟s van een homogene groep tot individuele gebruikers worden
getransformeerd, bijvoorbeeld door het gebruik van nicknames (Beyer et al., 2007: 223).

2.4.3.2. Time Shifting

Time shifting is een voorbeeld van een interactieve toepassing die enkel beschikbaar is voor
een kleinere groep van digitale televisiekijkers. Hierbij wordt de klassieke afhankelijkheid aan
het uitzendschema doorbroken, en wel op twee mogelijke manieren: via het opvragen van
programma‟s en films on-demand uit een centrale database, of via PVR (personal video
recorder), al dan niet gecombineerd met een EPG (Electronic Program Guide) (Van den
Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 7-8). Deze EPG laat de kijker toe zijn kijkschema‟s aan te
passen op een efficiëntere manier, door gebruik te maken van een waaier aan interactieve
functies. Zo kan de kijker een herinnering inbouwen die laat weten wanneer een programma
begint, of kan hij via zoekfuncties sneller de programma‟s terugvinden die hij of zij zelf
belangrijk vindt (Kang, 2002: 330-331). Ook kan men dit instrument gebruiken als een
browser die toelaat de verschillende kanalen te doorbladeren, zonder ze één voor één te
bekijken. Kijkers kunnen dus zo hun programmakeuze personaliseren. Hoe groter de
beschikbare keuze, hoe meer er ook een niveau van interactie verwacht wordt langs de kant
van de kijker. Dit kan mensen wegleiden van hun oude gewoonten met geschreven
programmagidsen (Kang, 2002: 332).

38
 2.4.3.3. Interactive Content
Onder Interactive Content verstaan we het kunnen opvragen van extra informatie via digitale
televisie. Een populaire toepassing hiervan is Wimbledon Interactive van BBCi (Van den
Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 10). Een ander voorbeeld is een
gezondheidsinformatieplatform dat in het Verenigd Koninkrijk in 2001 gelanceerd werd met
de bedoeling patiënten op een eenvoudige en snelle wijze advies en informatie over
gezondheid te verschaffen (Gunter, Nicholas, Huntington & Williams, 2003: 346-347). Dit
zorgt voor een evolutie van broadcasting richting narrowcasting, aangezien de gebruiker nu
de mogelijkheid heeft om via hardware de programmadiensten en reclameboodschappen te
beheersen en via software informatie en feedback te geven aan de zenders die zijn specifieke
voorkeur uitdragen (Van Dijk & de Vos, 2001: 446). Een zeer recent voorbeeld van een
andere interactieve televisietoepassing is het zogenaamde Social TV. Dit houdt in dat
verschillende kijkers niet alleen via geschreven berichten met elkaar in contact kunnen
komen, maar daarnaast ook met elkaar kunnen praten. Dit draag uiteraard bij tot een nog
groter gemeenschapsgevoel bij het televisiekijken (Baillie, Fröhlich & Schatz, 2007: 215).

2.4.3.4. Free Viewpoint Video

Bij deze interactieve toepassing wordt een scène gelijktijdig opgenomen met een aantal
camera‟s vanuit verschillende standpunten. Deze verschillende standpunten worden nadien tot
één bestand gesynchroniseerd zodat de kijker vrij kan navigeren binnen de scène (Smolic,
Fehn, Müller & McCutchen, 2003: 184). De hoge kostprijs voor de vele camera‟s die hiervoor
nodig zijn en de aanpassingsvereisten van het bestaande MPEG-formaat maakt wellicht dat
deze toepassing momenteel nog niet echt bekend is bij het grote publiek (Smolic et al., 2003:
187).

2.4.4. Aantrekkingskracht en meetbaarheid

Als voornaamste aantrekkingskracht voor deze interactieve toepassingen wordt door bedrijven
de combinatie van verhoging van inkomsten en de mogelijkheid tot een directer en meer
continu contact met de kijker aangegeven (Beyer et al., 2007: 216). Voor de overheid wordt
dit eerder gezocht in de mogelijkheden om de zogenaamde „digitale kloof‟ te verkleinen,
aangezien mensen die geen computer bezitten op deze manier ook zouden kunnen bereikt
worden (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 1). De televisie bereikt immers een
grotere sociale groep dan het internet (Gunter et al., 2003: 355). De doelstelling van de

39
overheid past eveneens in de beginselen van de openbare omroep. Die stelt dat het hoofddoel
van een openbare omroep inhoudt dat het recht van alle burgers op toegang tot een objectieve
zender wordt gewaarborgd (Enli, 2008: 107). Toch is er de prangende vraag aangaande
openbare televisie: kan het zijn dat vele openbare zenders in Europa inkomsten winnen uit
multi-platform formats? Dit staat in contrast met een ander beginsel van openbare televisie
waar gesteld wordt dat het niet vanuit een commercieel oogpunt gemaakt mag worden. Dat
zou dus een ondermijning zijn van hun legitimiteit (Enli, 2008: 111). Echter, door formats als
De nationale IQ test en Doe de Stemtest gaat men proberen kennis en politieke participatie te
koppelen aan entertainment (Enli, 2008: 114). Zo proberen openbare omroepen als het Britse
BBC zich voor te bereiden op de transitie van one-way naar two-way communicatie. Via ITV
is er daarnaast ook een conditionele voorwaarde bijgekomen voor het bekijken van televisie.
Het publieke karakter van televisie wordt deels ondermijnd door de nieuwe investeringen die
nodig zijn om de technologie te kunnen gebruiken (Van Dijk & De Vos, 2001: 445).

Om te meten hoe interactief de voorgaande vormen van interactie via televisie in

werkelijkheid zijn, kan men van de vier zogenaamde aspecten van interactiviteit gebruik
maken: multilateraliteit (dit is de mogelijkheid om te communiceren met een of meerdere
actoren via het medium), synchroniciteit (de interactie moet snel kunnen plaatsvinden, en dus
niet via vertraagde responsies zoals bij e-mail), controle (de gebruiker moet beseffen dat
datgene wat hij ziet op een of meerdere manieren door hem kan worden beheerst) en
begrijpen (de mate waarin de beide actoren elkaars acties begrijpen en kunnen plaatsen in een
bredere context) (Van Dijk & De Vos, 2001: 451). Op dit laatste niveau falen de nieuwe
media echter, aangezien zij niet in staat zijn dingen te „begrijpen‟, een aspect vooralsnog
exclusief voorbehouden voor user-user interacties (Van Dijk & De Vos, 2001: 450). Op
gebied van het controleaspect scoort verregaande interactieve televisie, zoals het wijzigen van
camerastandpunten of deelname aan De Nationale Test, echter opmerkelijk beter dan alle
voorgaande uitvindingen die wel een zekere mate van controle gaven, maar de gebruiker niet
toelieten de echte content te wijzigen (Van Dijk & De Vos, 2001: 450). Qua gebruik van deze
nieuwe interactieve mogelijkheden van televisie moeten we voor de volledigheid nog
opmerken dat deze in ons land nog niet erg geïntegreerd is, zeker als men België vergelijkt
met landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, en Finland (Van den Broeck,
Pierson & Pauwels, 2004: 1). Een uitzondering zijn echter de SMS-based television
applicaties, die in Noorwegen maar wellicht ook in Vlaanderen, al verregaand geïntegreerd
zijn in de samenleving (Beyer et al., 2007: 215). Dit zou voornamelijk kunnen liggen aan het

40
feit dat het gebruik van de GSM, in tegenstelling tot het gebruik van de afstandsbediening,
een sterk individualistische zaak is (Beyer et al., 2007: 215).

2.4.5. Onderzoek naar interactieve televisietoepassingen

Er werd slechts weinig Vlaams onderzoek verricht naar het gebruik van interactieve televisie.
Een eerste test in Vlaanderen, met bijhorend gebruiksonderzoek van interactieve applicaties,
werd verricht door de VRT in de periode 2001-2003: het zogenaamde e-VRT onderzoek (Van
den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 2). Flanders Interactive was het tweede Vlaamse
onderzoek rond dit onderwerp en werd in 2003 en 2004 uitgevoerd (Van den Broeck, Pierson
& Pauwels, 2004: 2). Flanders Interactive richtte zich vooral op potentiële non-users uit heel
Vlaanderen, terwijl e-VRT honderd testgezinnen in Schoten onderzocht. Beiden maakten
gebruik van focus groepen en diepte-interviews als kwalitatieve onderzoeksmethoden (Van
den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 2-3). E-VRT maakte daarnaast als kwantitatieve
methode gebruik van activiteitsgegevens afkomstig van de set-topboxes. Het onderzoek van
Van den Broeck, Pierson en Pauwels (2004), gebaseerd op deze twee Vlaamse onderzoeken,
ging uit van drie interessante onderzoeksvragen rond gewoontes bij televisiekijkers. Zouden
mensen echt hun digitale televisie gebruiken voor interactieve toepassingen, of zouden ze
hiervoor eerder de computer blijven gebruiken? En samenhangend, zouden kijkers een ander
kijkpatroon aannemen, of zouden ze aan hun oude gewoontes vasthouden? En wat zou een
gebruiker van een gewone televisie doen overhalen om over te stappen naar digitale televisie:
toepassingen of content (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 1-2)? Uit het onderzoek
bleek dat iedereen in de eerste weken na de lancering van de toepassingen deze allemaal uit
interesse uittestten, maar na verloop van tijd gingen vasthouden aan één of een paar vaste
services. Hierbij ging het voornamelijk om EPG, PVR, het extra kinderkanaal, maar ook
surfen op het internet (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 5). Later onderzoek van
Insites bevestigt dit door te stellen dat on-demand services de meeste interesse bij het publiek
wekt (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 11). Informatiepagina‟s rond
„maatschappelijk nieuws‟ en „informatie en services‟ bleken met een marktaandeel van 25%
veel populairder dan het klassieke Teletekst (8%) (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004:
10). E-mailen was bij het e-VRT onderzoek minder populair, maar niettegenstaande opvallend
hoger dan verwacht omdat mensen met een computer deze vrij snel terug gingen gebruiken
om te e-mailen op de klassieke manier (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 5). Wat
belangrijk is, is dat de toepassingen zo eenvoudig mogelijk te gebruiken zijn en dat er
daarnaast ook een community-effect gecreëerd wordt (Van den Broeck, Pierson & Pauwels,

41
2004: 11). Mensen die op voorhand sceptisch tegenover interactieve applicaties stonden,
bleken nadien vrijwel allemaal enthousiast (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004:5).
Qua kijkervaring veranderde er niet veel: de proefpersonen bleven aan de vijf Vlaamse
zenders vasthouden, net zoals aan hun favoriete programma‟s die ze nu konden bekijken zo
vaak en wanneer ze wensten (Van den Broeck, Pierson & Pauwels, 2004: 9-10).

Een gelijkaardig onderzoek naar de verwachtingen en reacties van gebruikers op een

interactieve toepassing werd door Baillie, Fröhlich en Schatz (2007) uitgevoerd op Social TV.
Hierbij werd in tegenstelling tot de Vlaamse onderzoeken echter gekozen voor een
laboratoriumonderzoek waarbij vijftien paren van vrienden in twee aparte kamers werden
opgesloten. De data werden verzameld via video-opnames, activiteitsgegevens en
verschillende interviews (Baillie, Fröhlich & Schatz, 2007: 216). De proefpersonen kwamen
hierbij uit de jonge doelgroep van Social TV in plaats van uit alle leeftijdsgroepen zoals in de
Vlaamse onderzoeken. Bijna alle proefpersonen waren vooraf enthousiast over het concept, in
tegenstelling tot de proefpersonen uit de Vlaamse onderzoeken, en zij bleven dit ook na
gebruik van de applicatie (Baillie, Fröhlich & Schatz, 2007: 217-218). De proefpersonen
waren bovendien bereid om de toepassing op alle soorten van uitzendingen te gebruiken met
uitzondering van films. Uit de activiteitsgegevens en video-opnames bleek dat de
proefpersonen vaker vasthielden aan lage activiteit, bijvoorbeeld door de microfoon aan te
laten in plaats van deze steeds aan en uit te schakelen, naar analogie met het
walkietalkiesysteem (Baillie, Fröhlich & Schatz, 2007: 218-219).

Een ander onderzoek, gericht op de oorzaken van het opvragen van meer informatie over een
bepaalde advertentie, maakte net als het onderzoek rond Social TV gebruik van een
laboratoriumonderzoek. De proefpersonen kregen hierbij een video te zien bestaande uit een
programma dat tweemaal onderbroken werd door een reclameblok. Daarna moest men een
online vragenlijst invullen (Levy & Nebenzahl, 2008: 69-70). Zoals werd verwacht door de
onderzoekers bleek uit het onderzoek dat de mate van interactief gedrag sterk beïnvloed werd
door het gevoel van betrokkenheid tot het product (Levy & Nebenzahl, 2008: 71). In dit
verband maken veel bedrijven gebruik van permission-based marketing, een strategie om
gebruikers via deelname aan het productieproces van media meer gehecht te doen voelen aan
dit product (Jenkins, 2003: 290).

42
In een onderzoek naar het gebruik van het hierboven reeds vermelde interactief
gezondheidsplatform, werd gecombineerd gebruik gemaakt van activiteitsgegevens en een
diepte-interview (Gunter et al., 2003: 347). Net zoals in het e-VRT onderzoek kwam hier naar
voren dat mensen die voordien de computer, en dan vooral het internet, gebruikten voor het
opzoeken van informatie, dit nadien bleven doen (Gunter et al., 2003: 352). Eveneens
gelijklopend met het e-VRT onderzoek werden in de eerste weken na de lancering van het
platform veel pagina‟s opgevraagd, namelijk 14.000, maar na twee maanden was dit reeds
afgenomen tot ongeveer 7.500 (Gunter et al, 2003: 348). Het aantal opgevraagde pagina‟s is
zeer belangrijk voor een onderzoek daar het aantoont hoe betrokken de personen zich voelen
of zich zullen gaan voelen ten opzichte van de service. Daarnaast werd uit het onderzoek
duidelijk dat mensen die meer pagina‟s per sessie bekeken vaker regelmatige gebruikers
waren en dat deze ook sneller doorheen de menupagina‟s gingen. De meest bezochte pagina‟s
hadden allemaal seksuele problemen of seksualiteit in het algemeen als onderwerp (Gunter et
al., 2003: 350-351).

Omdat het hier gaat om een nieuw fenomeen, waarbij nog duidelijk zal moet worden of de
bevindingen uit pioniersonderzoeken permanent zijn of na verloop van tijd zullen wijzigen, is
verder onderzoek naar interactieve toepassingen noodzakelijk (Gunter et al., 2003: 352). Als
gekeken wordt naar de problemen waar traditioneel gebruikersonderzoek mee te maken heeft,
kan vastgesteld wordt dat daarbij vaak wordt uitgegaan van naïeve uitersten. Zo gaat men er
meestal van uit dat gebruikers ofwel volledig onbeïnvloedbaar zijn ofwel volledig handelen
naar de cultuurindustrie (Jenkins, 2003: 280). Bij toekomstig onderzoek moet men dus alle
mogelijkheden, met variaties tussen de twee uitersten, in beschouwing nemen. Een ander
probleem bij gebruikersonderzoek rond televisie is dat men meestal kijkt naar de invloed op
kijkers vanuit de veronderstelling dat mensen alleen naar televisie kijken, hoewel veel mensen
dit in gezinsverband of in vriendenkring doen (Levy & Nebenzahl, 2008: 75). Ook wordt de
tegenzin van gebruikers voor het gebruik van nieuwe toepassingen teveel benadrukt (Baillie,
Fröhlich & Schatz, 2007: 215), in plaats van het mogelijke enthousiasme bij potentiële
gebruikers zoals in het onderzoek naar Social TV. Bovendien werd bij eerder onderzoek de
interactieve gebruikersactiviteit zelf gemeten, in plaats van de omvang van de toepassingen of
de oorzaken van het gebruik ervan (Levy & Nebenzahl, 2008: 68). Het Interactive
Communication Behaviour Model biedt een goede basis voor nieuw onderzoek rond de
drijfveer van gebruikers van interactieve toepassingen, meer bepaald voor het nog weinig

43
onderzochte effect van opportuniteit en mogelijkheid in dit verband (Levy & Nebenzahl,
2008: 67).

2.5. User Generated Content

Door deze toenemende graad van interactiviteit wordt de passiviteit van de media op de proef
gesteld. Televisie spreekt tot de kijkers en kijkers krijgen meer en meer de mogelijkheid om
zelf actief te participeren en als het ware „terug te spreken‟ tot dit medium (Andrejevic, 2008:
24). Ook groeit de jeugd van tegenwoordig op met internetsites die in hoge mate user
creativity toelaten. De creatieve limiet wordt niet langer bepaald door de producent, maar
door de capaciteiten van de consument zelf. Waar traditioneel gezien inhoud gemaakt wordt
door journalisten en gefilterd door redacteurs, komt nu de bal meer en meer in het kamp van
de gebruiker te liggen.

2.5.1. De digitale evolutie: van push naar pull

Door het ontstaan van nieuwe media en verschillende technologische innovaties zijn er
veranderingen gekomen in de onderlinge verhoudingen tussen de media. Zoals Jenkins (2003)
reeds stelde: “Mediaconsumptiepatronen zijn grondig gewijzigd door een opeenvolging van
nieuwe mediatechnologieën die ervoor zorgen dat gewone burgers kunnen participeren in het
creëren van media-inhoud”. De media zijn door het ontstaan van nieuwe
communicatietechnologieën dan ook geëvolueerd van een one-way naar een two-way model
van interactie waarbij het publiek een belangrijke rol is beginnen spelen. Wat hierbij
belangrijk is, is de opkomst van internet-tv. Tegen 2015 zal meer dan 60% van de Europese
gezinnen over internet beschikken. Allerlei zaken op het internet zullen ervoor zorgen dat er
een alternatieve universele vorm van televisie op het internet zal ontstaan (Meyer, 2006: 96).
Dit heeft ervoor gezorgd dat televisiekanalen gaan proberen hun publiek terug voor zich te
winnen. De opkomst van digitale televisie en het aanbieden van programma‟s via internet,
alsook innovatieve en goedkope persoonlijke televisiediensten zijn allemaal trends die ervoor
zullen zorgen dat internet-tv de komende jaren nog verbetert (Meyer, 2006: 97-98).

Het medialandschap vertoont dan ook een evolutie van push naar pull. Concreet bedoelt men
hiermee dat, in tegenstelling tot de klassieke media zoals radio en televisie (push), nieuwe
mediavarianten als sociale netwerksites, podcasts en videowebsites (pull) een andere vorm
van mediagebruik met zich meebrengen. De nieuwe gebruiker heeft meer keuzevrijheid en
controle over wat hij ontvangt en bepaalt actief wat hij met de boodschap doet. We zouden

44
bijkomend kunnen stellen dat we bij push media met producer created content te maken
hebben en bij pull media met user generated content.

Carpentier en Van den Bulck (2007) maken een duidelijke opsomming van de kenmerken van
push- en pull media:
Push Pull
Controle bij zender Controle bij ontvanger
Top-down Bottom-up
Autoritair Vrij
Gestuurd Keuze
Oud Nieuw
Ononderbroken stroom Selectie
Conservatief Progressief
Verleden Toekomst
Ouderwets Modern
Passief Actief

2.5.2. De rol van de nieuwe gebruiker in media-inhoud

De introductie van digitale televisie en internet-tv en de daarbij komende mogelijkheden om
zelf te beslissen over wat men ziet, wanneer men het ziet en waar men het ziet (Meyer, 2006:
95), hebben ervoor gezorgd dat de passieve rol van de consument is veranderd in een meer
actieve, participerende rol. Met andere woorden, de consument wordt een prosumer (producer
+ consumer), die zowel de inhoud bekijkt, consumeert en zelf creëert. “De geschiedenis van
de media werd gekenmerkt door passieve consumptie, terwijl vandaag de dag één van de
sterkste sociale trends participatie is. Er zijn vast en zeker nog steeds mensen die enkel
passief naar televisie kijken, maar anderen en dan vooral jongeren zijn er op gebrand om zelf
inhoud te maken aan de hand van blogs, sites zoals MySpace of het online delen van foto‟s en
video‟s. Ieder van ons is zowel een consument als een producent” (Future Exploration
Network, 2006: 9).

Wat misschien zelfs kenmerkend is voor de komst van de interactieve media, is de

ontwikkeling van strategieën om deze activiteit van de consumenten te promoten en de
productiviteit ervan uit te buiten (Andrejevic, 2008: 25). Dit is een specifieke vorm van

45
produsage. Daaronder verstaat Bruns (2006: 1) een nieuwe, hybride vorm van simultane
productie en gebruik.

Wanneer men het heeft over de inhoud die door de consumenten zelf gecreëerd is, spreekt
men van user generated content. De aard van de door consumenten gemaakte inhoud is zeer
gevarieerd. Zo verstaat men hieronder onder andere het schrijven van fan fictie, maar ook het
online delen van foto‟s en video‟s. Het is dan ook moeilijk om een algemeen geaccepteerde
definitie van user generated content op te stellen. Het opmeten van zijn sociale, culturele en
economische impact bevindt zich nog in vroege stadia. Men kan wel stellen dat, om van user
generated content te kunnen spreken, voldaan moet worden aan drie criteria. Ten eerste moet
de content publiekelijk toegankelijk zijn via internet. Ten tweede moet die content een zekere
creatieve inspanning met zich meebrengen en ten derde moet deze op niet-professionele wijze
tot stand komen (Organisation for Economic Co-operation and Development, 2007).

De belangrijkste stap in het proces is misschien wel dat de inhoud die door gebruikers
gecreëerd werd, op zijn beurt als informatie door anderen (peers) gebruikt wordt. De content
die door (normaal traditionele) consumers wordt gecreëerd, wordt opnieuw door andere
consumers gebruikt. We zien hier een radicaal verschil met het trichometry model, dat een
lineair verbruikspatroon van producer naar distributor naar consumer voorstelt. Daarmee
verandert ook de aard van de afgeleverde producten drastisch: we merken een evolutie op van
massaproductie van allerlei goederen naar een op vraag en just-in-time productie van
goederen op maat gemaakt (Bruns, 2006: 2). Ook de rol van de producer wordt
geherdefiniëerd. Er ontstaan actieve gebruikers die een eigen demografisch profiel
ontwikkelen en hun ideeën en informatie aan producers meedelen (Andrejevic, 2008: 30).

Een belangrijke en specifieke vorm van user generated content die zeker niet over het hoofd
gezien mag worden, betreft het fenomeen fandom. Jenkins (2003) stelt dat fans als actieve
deelnemers in de huidige mediarevolutie een belangrijke rol spelen in de digitalisering van de
film en dat fans zelf ook bijna elke vorm van materiële cultuur produceren met betrekking tot
hun favoriete televisieprogramma. Maar wat houdt de term fan nu eigenlijk in en wat is hun
rol in dit alles? Hoe gaan zij om met de technologische innovaties en verschillende
alternatieve en additionele kanalen voor televisie? En bovenal, is het waar dat zij actiever
omgaan met televisieprogramma‟s dan gewone kijkers of is dit een mythe?

46
 2.6. Fandom
Fan is een afkorting van het Engelse woord fanatic en vindt zijn oorsprong in de late
negentiende eeuw, waar de term in het begin enkel betrekking had op sport. Een fan werd
toen gedefiniëerd als “a keen and regular spectator of a (professional) sport, originally of
baseball” (McKee, 2002: 67). Doorheen de jaren werd deze beschrijving van een enthousiast
publiek uit zijn sportcontext gehaald en ook gebruikt in minder overwegend mannelijke
domeinen van cultuur (zoals televisie, film, muziek) (McKee, 2002: 67). Met betrekking tot
televisie kan men zeggen dat gewone kijkers een programma kunnen bekijken en er een
mening over kunnen vormen. Fans daarentegen tonen een diepere en meer actieve interesse in
het programma omdat ze er emotioneel gehecht aan zijn geraakt. Een fan vindt zijn
programma niet gewoon leuk, hij geniet van het kijken ernaar en zal een emotionele leegte
voelen wanneer het programma niet meer uitgezonden wordt. Fans zijn er ook op gericht om
een soort persoonlijke controle te ontwikkelen over „hun programma‟, wat hen onderscheidt
van een normaal publiek (Siapera, 2004: 162).

Er zijn vele studies uitgevoerd die trachtten te begrijpen hoe het publiek zin gaf aan
televisieprogramma‟s. Het onderzoek dat het meest geciteerd wordt omwille van het
introduceren van fans in televisieonderzoek is Textual Poachers van Henry Jenkins. Jenkins
(1992) heeft erop gewezen dat fans zelf ook bijna elke vorm van materiële cultuur produceren
met betrekking tot hun favoriete televisieprogramma. Hiertoe worden onder andere de
productie van kortverhalen, romans, liederen, scripts, magazines en videofilms gerekend. Dit
bewijs van culturele productie (user generated content) heeft ervoor gezorgd dat er binnen
televisiestudies werd afgezien van de overtuiging dat het publiek eenvoudigweg ideeën in het
hoofd krijgt gestoken door televisiemakers (Jenkins, 1992: 177-184).

2.6.1. Activisme
Jenkins (1992) heeft niet enkel aangetoond dat fans actief met televisieteksten omgaan, maar
ook dat ze hiervoor gebruik maken van verschillende strategieën en dat ze de tekst op
verschillende manieren (kunnen) interpreteren. Joke Hermes (in McKee, 2002: 68) volgt
Jenkins hierin. Zij stelt dat er een continuüm van manieren bestaat waarmee omgegaan kan
worden met televisieteksten, van een consumptievorm waarbij weinig aandacht en betekenis
wordt gegeven aan een tekst tot een gedetailleerde analyse (die onder andere ondernomen
wordt door fans).

47
 2.6.2. Gemeenschappen
Een ander belangrijk punt betreffende fans is het feit dat ze gemeenschappen vormen. Fans
ontmoeten elkaar en bespreken hun ideeën en gedachten, zowel fysiek als virtueel (McKee,
2002: 67-68). Online fan fora en fansites vormen een belangrijke virtuele ontmoetingsplaats
voor fans om hun kritiek te kunnen neerschrijven. De leden van een dergelijke
fangemeenschap hebben enkel een interesse in een programma, een wil om erover te praten en
toegang tot het internet gemeen. In dergelijke gemeenschappen draait het niet om culturele
gelijkenissen of gedeelde klassenstructuren (Costello & Moore, 2007: 135).

Het internet heeft ervoor gezorgd dat dergelijke fangemeenschappen zich sneller vormen en
ook dat deze gemeenschappen gemakkelijker onderzocht en bereikt kunnen worden. In
bestaande literatuur betreffende virtuele gemeenschappen bestaat er echter een debat waarbij
de vraag gesteld wordt of deze gemeenschappen als echte legitieme gemeenschappen in de
strikte betekenis van het woord kunnen doorgaan of dat het eerder eendagsvliegen zijn zonder
regels, sociale normen, toewijding of sterke sociale banden (welke kenmerken zijn van
traditionele gemeenschapservaring) (Menon, 2007: 345-349).

Wat dit debat betreft kan langs de ene kant gezegd worden dat de interactie en communicatie
tussen de leden van dergelijke virtuele gemeenschappen gebaseerd is op geschreven
elektronische tekst. Deze elektronische tekst mist non-verbale interpersoonlijke communicatie
en hierdoor kan men twijfelen aan de sterkte van de sociale banden in virtuele
gemeenschappen. Langs de andere kant kan ook gesteld worden dat de toewijding, solidariteit
en passie die online fans vaak tentoonstellen, suggereren dat de fans zelf de fora in ieder geval
zien als hechte gemeenschappen (Menon, 2007: 345-348).

2.6.3. De rol en invloed van het internet

De toenemende convergentie van televisie en internet is ook voor fans van groot belang. Zo
gaan televisiemakers officiële websites oprichten waar kijkers en fans meer informatie kunnen
verkrijgen over hun favoriete programma en acteurs, en waar ze in contact kunnen komen met
andere fans (Siapera, 2004: 162-163). Maar ook de kijkers en fans zelf kunnen trachten om
nieuwe media zoals het internet aan te wenden om bij te dragen aan een televisieprogramma.
Met de komst van het internet is er een nieuwe wereld voor hen opengegaan. Andrejevic
(2008: 33) maakt de vergelijking met een podium waar gebruikers voor elkaar kunnen
optreden en van elkaars kunsten kunnen genieten: “Het internet verschaft fans een platform

48
waarop ze voor elkaar kunnen optreden, en hun informele optredens zouden hen meer kunnen
bekoren dan dat de officiële doen”.

Onderzoek dat zich specifiek richt op het fenomeen van online fandom gaat zich dan ook
concentreren op en onderzoeken hoe het internet gebruikt wordt door televisiefans. Op deze
manier proberen deze studies aan te tonen welke rol het internet kan spelen in het creëren en
onderhouden van een actief publiek. Dergelijke analyses proberen dus grotendeels te bepalen
of de respondenten tot een actief dan wel passief publiek behoren, maar er worden meestal
ook nog een aantal andere interessante observaties gedaan. Zo wordt er bijvoorbeeld ook vaak
gekeken naar hoe fans zichzelf portretteren, wat hun favoriete televisiegenre is en wat hun
mening is betreffende het internet. Onderzoek over online fandom heeft al meerdere malen
uitgewezen dat de meeste fans vrouwelijk zijn en dat online fans een voorkeur hebben voor
dramaseries en programma's die als intellectueel bestempeld worden (Costello & Moore,
2007: 129-131). Internet wordt door de meeste fans gezien als een nuttig en aangenaam
medium dat vooral wordt geprezen voor de vlotheid en het gemak waarmee het mensen en
informatie in contact kan brengen.

Fans uit dergelijke onderzoeken maken meestal ook een duidelijk onderscheid tussen zichzelf
en de gewone kijker. Ze beschouwen zichzelf als personen die voorzichtig en doordacht de
weinige programma‟s kiezen waaraan ze trouw zijn. Velen onder hen drukken ook een zekere
zorg uit omwille van hun imago. Ze willen niet als buitenstaanders of outlaws gezien worden,
maar doordat fans de geaccepteerde grenzen van televisiekijken vaak overschrijden worden ze
soms belachelijk gemaakt (Costello & Moore, 2007: 131-132). Doorheen de tijd is er bij vele
mensen een stereotiep beeld ontstaan van fans als een overwegend vrouwelijk publiek
waarvan de leden onder andere passieve, irrationele en overdreven emotionele receptoren van
propaganda zijn (Gray, 2003: 66-68). De fans zelf wensen liever niet als dusdanig bestempeld
te worden. Sommige fans kunnen wel outlaws zijn in de zin dat ze de voorgeschotelde
programmering niet gebruiken als voorgeschreven (Costello & Moore, 2007: 140).

2.6.3.1. Online activisme

Maar welke rol speelt het internet nu precies in het creëren en onderhouden van een actief
publiek? De overgrote meerderheid van reeds uitgevoerde onderzoeken hebben zich
geconcentreerd op programma's met een breed publiek zoals bijvoorbeeld Star Trek, hoewel
er ook studies zijn uitgevoerd omtrent programma's die het commercieel niet goed doen maar

49
wel een groot aantal trouwe en toegewijde fans hebben zoals de televisieserie Once & Again
(Menon, 2007: 342-343). Dergelijke onderzoeken hebben uitgewezen dat fans gebruik maken
van verschillende strategieën van interactiviteit en deelneming.

Het laagste niveau van online activisme bestaat uit de zoekers van informatie. Dergelijke
personen gebruiken internet puur als bron van informatie, zo zullen ze bijvoorbeeld een tv-
gids online gaan bekijken, een gids van afleveringen van een bepaald programma opzoeken
en spoilers en toekomstige ontwikkelingen lezen. Het volgende niveau wordt ingenomen door
personen die online nieuwsgroepen en fan sites gebruiken als vervangers van fan magazines
of andere bronnen van insider kennis en roddels. Dergelijke informatiezoekers kunnen
gemakkelijk gezien worden als actieve kijkers, vooral in contrast met personen die wanneer
ze televisie kijken gewoon zappen tot ze het minst saaie programma gevonden hebben
(Costello & Moore, 2007: 132-133). De productie en consumptie van fanfictie is een andere
populaire vorm van activisme. Sommige heel actieve fans creëren en onderhouden zelfs
onofficiële fan sites. Het hoogst niveau van activisme bestaat uit diegenen die het internet
gebruiken als een instrument om te participeren met “hun” programma. Ze komen online
hopend dat ze in contact kunnen komen met bijvoorbeeld hun favoriete acteur. Anderen zijn
minder geïnteresseerd in het zijn van een gewone fan en willen invloed uitoefenen op het
programma. De ultieme macht van internet fandom ligt namelijk in het controleren of
beïnvloeden van een serie (Costello & Moore, 2007: 136-138). Audience activity doet zich
dus voor wanneer de rol van de kijker verandert: wanneer de mediaconsument tegelijkertijd
ook een mediaproducent wordt. (Costello & Moore, 2007: 139).

2.6.3.2. Wisselwerking tussen producenten en consumenten

In hoeverre kan het online actief zijn van kijkers de show nu interessanter maken voor henzelf
en de feedback naar de televisiemakers toe vergroten? Steeds meer vormen fan sites een
belangrijke bron van informatie voor televisiemakers. Ze zijn deel uit gaan maken van de
strategie van televisieprogramma‟s om voordeel te halen uit de interactiviteit en zo fan
communities op te bouwen (Andrejevic, 2008: 25-28). Het is een manier om te evolueren naar
een periode waarin kijkers kunnen “praten” tegen hun televisie en ook echt gehoord kunnen
worden. Dit betekent dat de nieuwe media dus een voordeel hebben tegenover de passieve
traditionele media (Andrejevic, 2008: 24).

50
De participatie en interactie tussen publiek en televisie kan in twee delen onderverdeeld
worden: langs de ene kant zullen de kijkers trachten een programma interessanter te maken
voor zichzelf door naar fan sites te surfen en langs de andere kant willen ze de schrijvers en
producenten van de show feedback geven en hebben ze soms ook echt het gevoel dat hier
rekening mee gehouden wordt (Andrejevic, 2008: 26-28). Dit is echter een vals gevoel: de fan
sites hebben geen impact op het grootste deel van de producenten, tenzij indirect. De
producenten streven eerst en vooral nog altijd commercieel succes na, hun doel is de
kijkcijfers zo hoog mogelijk te houden en in dat opzicht zijn kijkers dus belangrijker dan
toegewijde fans (Bielby, Harrington & Bielby, 1999: 48). De meeste respondenten beseffen
dit, sommigen zijn van mening dat de televisieproducenten enkel beïnvloedbaar zijn door de
adverteerders waarvan ze financieel afhankelijk zijn. (Andrejevic, 2008: 36-37) Zij posten dan
vooral om indruk te maken op anderen. Ze streven met andere woorden naar erkenning, ze
willen eerst en vooral gehoord worden.

Een ander vaak voorkomend fenomeen op fan sites is dat mensen zichzelf gaan entertainen op
allerlei innovatieve manieren. Als de televisieprogramma's van een lage kwaliteit zijn, een
lage amusementswaarde hebben en zodoende geen uitdaging vormen, dan kunnen de mensen
hier zelf iets aan veranderen. Ze hebben het gevoel dat ze zich (kritisch) beter kunnen uiten,
hetgeen met de oudere media veel minder het geval was. Het is niet de inhoud van een
programma die ervoor zorgt dat mensen gemanipuleerd worden, maar eerder de manier
waarop mensen naar het programma kijken (Andrejevic, 2008: 37-40).

2.6.4. Niet-fans en anti-fans

Fans trekken veel aandacht (er worden massa's films en grappen over hen gemaakt, ze hebben
hun eigen gespecialiseerde winkels, magazines en websites etc.) en hierdoor voelen
journalisten en onderzoekers zich onvermijdelijk tot hen aangetrokken. De golf aan studies
die op korte tijd handelden over fans is dus niet zo vreemd (Gray, 2003: 64-65), maar doordat
veel onderzoek overwegend de nadruk legt op fans kan men zich afvragen of er geen andere
belangrijke zaken, publieken of tekstualiteiten te veel over het hoofd gezien worden (Gray,
2003: 66-68). Daarom is het belangrijk om steeds verschillende groepen in een onderzoek te
betrekken. Het risico bestaat dat bepaalde subgroepen ongeïnteresseerd zullen zijn, maar dit
moet men erbij nemen om een eenzijdige kijk te vermijden (Gray, 2003: 76-78). Zo bestaan er
naast de fans ook nog de anti-fans en de niet-fans, die ook een belangrijk deel van het publiek
uitmaken.

51
Anti-fans zijn niet noodzakelijk tegen het fandom, maar ze houden niet van een bepaald genre
of van een gegeven tekst. Zij worden vaak niet in de onderzoeken naar fandom opgenomen
omdat verondersteld wordt dat zij weinig over de teksten weten of er niet naar kijken en
bijgevolg dus slechte informanten zijn. Uiteraard hebben zij wel een reden om niet van de
televisieteksten te houden (Gray, 2003: 70-74).

Niet-fans zijn dan weer kijkers of lezers die een tekst wel bekijken of lezen, maar geen intense
betrokkenheid vertonen hierbij. Ze zijn vaak met verschillende dingen tegelijk bezig
(bijvoorbeeld surfen op het internet terwijl ze ook naar de televisie aan het kijken zijn). Niet-
fans zijn in de meerderheid. Ze vertonen gelijkenissen met de fans want ze kijken omdat ze
willen kijken, maar ook met de anti-fans omdat ze niet 'vertrouwelijk' met de teksten omgaan
(Gray, 2003: 74-76).

2.6.5. De toekomst van de televisie: personalisatie

Door het meer en meer voorkomen van user generated content en technologische innovaties
zoals digitale televisie en internet-tv, kan men zich afvragen hoe de toekomst van de televisie
eruit zal zien en hoe ze zal evolueren. Meyer (2006: 99-107) zegt dat er op lange termijn
veranderingen in vraag naar en regulatie van televisie zullen zijn, alsook dat er allerlei
commerciële innovaties zullen plaatsvinden. Hij heeft drie scenario‟s over de toekomst van
televisie opgesteld.

Wat user generated content betreft, is vooral het tweede scenario toepasselijk. Daarin wordt
de hypothese behandeld dat internet tegen 2015 het favoriete medium van een groot deel van
de bevolking zal zijn. Televisie staat niet meer centraal in de mediaconsumptie, omdat onze
maatschappij gekenmerkt zal zijn door een cultuur van hyper-personalisation waarbij
televisieplatforms en VOD (Video-On-DemandI) diensten belangrijk worden. Dit in het
achterhoofd houdend, zou het aandeel van de traditionele televisiekijkers drastisch moeten
dalen. Mobiele televisie zal weinig kijkers lokken, omdat deze een model van podcasting
verkiezen wegens de goedkopere manieren voor internettoegang en een ruimer aanbod aan
multimediaspelers (Meyer, 2006: 99-107).

Personalisering is een belangrijk onderdeel van de toekomst van de media. Er zijn

verschillende zaken die het mogelijk maken dat de inhoud snel en afhankelijk van het publiek

52
aangepast wordt. Het Future Exploration Network (2007: 10) heeft het over allerlei zaken die
elk voor een waardeverhoging zorgen. Zo is het personaliseren van de inhoud op
massadistributiekanalen nu nog niet mogelijk. Wel is personalisering mogelijk door associatie
met publieksgebonden inhoud. Zo trekken bepaalde kanalen een bepaald publiek. Ook kan de
inhoud gepersonaliseerd worden op basis van demografische aspecten zoals geslacht, leeftijd
en locatie. En ten slotte is er voor personalisering voor het individu zowel nood aan
publieksprofielen, als aan de mogelijkheid om mensen uit het publiek individueel te
identificeren.

Kort samengevat gaan de andere scenario‟s over de mogelijkheid voor mensen om te zien wat
ze willen, wanneer en waar, indien ze beschikken over digitale, al dan niet mobiele apparatuur
die daarvoor uitgerust is. Ze benadrukken ook de aantrekkelijkheid van persoonlijke televisie,
mogelijk gemaakt door de opkomst van PVR en VOD diensten. Tegen 2015 zou televisie
zowel thuis als mobiel bekeken kunnen worden. De televisiemarkt zou gericht moeten zijn op
het gebruik van draagbare PVR‟s en het uitzenden van programma‟s in real-time (Meyer,
2006: 99-107).

53
3. Methodologie
3.1. Probleemstelling
We hebben gezien dat de televisie-inhoud in theorie niet meer gebonden is aan het
televisiescherm (drager/medium). Maar is het zo dat het publiek de content ook los beschouwt
van de carrier? En consumeren mensen deze televisie-inhoud waar, wanneer en via welk
medium ze willen?

Om hier een inzicht in te krijgen, hebben we besloten om een empirisch onderzoek uit te
voeren naar kijkgewoonten, -patronen en –ritmes (bv.: Zijn de nieuwe televisietechnologieën
reeds verspreid onder het publiek? Volgt men een zelf samengestelde programmering of het
aangeboden uitzendschema?). Een analyse van deze gewoonten, patronen en ritmes zouden
ons vervolgens in staat kunnen stellen om een typologie van kijkpatronen statistisch te
bewijzen en op die manier een antwoord te formuleren op de vraag naar de invloed van
nieuwe technologieën op de televisiebeleving.

3.2. Onderzoeksopzet
3.2.1. Steekproef en steekproeftrekking
Uit eerder onderzoek in het vakgebied van de televisiestudies stellen we vast dat variabelen
zoals gender en leeftijd een mogelijke invloed hebben op de kijkgewoonten van mensen
(Gauntlett & Hill, 1999). Op basis van een Vlaams onderzoek rond televisie- en
mediagebruik, uitgevoerd door het Centrum voor Informatie over de Media (CIM, 2008),
konden we de variabele leeftijd in vier categorieën verdelen: 20-24 jaar (hoger onderwijs), 25-
34 jaar (eerste job; consumptiepatronen veranderen), 35-44 jaar (zich vestigen als
volwassene) en 45-54 jaar.

Naast gender en leeftijd zouden de kijkgewoonten van mensen ook beïnvloed kunnen worden
door bepaalde technologieën die verband houden met televisie. Hoewel VCR en DVD ook
technologieën zijn die time shifting mogelijk maken, hebben we besloten om de respondenten
te categoriseren naargelang het al dan niet bezitten van digitale televisie.
Eerst en vooral was dit door het feit dat haast alle mensen beschikken over technologieën om
te doen aan time shifting. Bijna niemand heeft enkel een televisietoestel zonder bijbehorende
apparatuur of technologie.

54
Een tweede argument dat bepalend was voor het opnemen van de variabele „bezit van digitale
televisie‟ in onze categorisering is dat digitale televisie het fenomeen van time shifting tot een
heel nieuw niveau heeft verheven: video-on-demand (VOD) is gemakkelijker in gebruik en
flexibeler. Men kan bepaalde programma‟s op voorhand bekijken. Daarom is het rond deze
drie variabelen (gender, leeftijd en het bezit van digitale televisie) dat we de sample matrix
van het onderzoek hebben opgesteld. De combinatie van elk van deze variabelen en hun
respectievelijke categorieën (man, vrouw; 20-24 jaar, 25-34 jaar, 35-44 jaar, 45-54 jaar; geen
bezit van digitale televisie, wel bezit van digitale televisie) heeft uiteindelijk 16 verschillende
categorieën opgeleverd.

Om individuele outliers te vermijden en om een zekere generalisatie van de bevindingen te

garanderen, bevat elke categorie niet een, maar tien respondenten. In totaal zijn er dus 160
respondenten die hebben deelgenomen aan dit onderzoek, dat in twee delen plaatsvond. Deze
respondenten werden geselecteerd via snowball sampling: na het afronden van elke survey
werd er aan de respondent gevraagd om uit zijn eigen sociale netwerk iemand als volgende
respondent naar voren te schuiven (in zoverre deze persoon in een van de specifieke
categorieën geplaatst kon worden) (Ritchie, Lewis & Elam, 2003: 94). Op deze manier
hebben we getracht om een groep van respondenten samen te stellen, die divers zijn op qua
socio-demografische kenmerken (opleiding, beroep…).

De eigenlijke dataverzameling gebeurde van mei tot oktober 2008.

3.2.2. Survey
Voor de eigenlijke survey hebben we gekozen om face-to-face interviews af te nemen met
zowel gesloten als open vragen. Dit zou ons immers naast statistische bewijzen ook meer
gedetailleerde kwalitatieve informatie kunnen verschaffen. Hierbij hebben we beslist om een
merendeel aan gesloten vragen te gebruiken, in vergelijking met de open vragen. De reden
hiervoor was dat we via gesloten vragen gemakkelijk verbanden zouden kunnen leggen (met
behulp van tabellen). De open vragen zouden dan dienen als aanvulling om dieper in te gaan
op specifieke onderdelen uit het deel van de gesloten vragen.
Met de probleemstelling in het achterhoofd konden we vervolgens overgaan tot het opstellen
van de vragen die zouden worden opgenomen in de survey. Na het afnemen van een testversie
van de survey voor elke categorie van respondenten met de bedoeling om eventuele hiaten op
te sporen, hebben we uiteindelijk de definitieve survey opgesteld. Deze is gestructureerd rond

55
vier grote delen: socio-demografische gegevens1, mediabezit2, mediagebruik3 en open
vragen4.

3.2.3. Dagboek
Verder hebben we ook geopteerd om van een aantal mensen (twee per categorie), gedurende
een week, een televisiedagboek af te nemen. Het doel hiervan was om bijkomende informatie
in verband met kijkpatronen te bekomen. Daarom hebben we dan ook gekozen voor een
gesloten dagboek met enkele open vragen, die een kort antwoord vereisten.

In het gesloten deel van het dagboek was het de bedoeling dat de respondent voor elke dag
van 17u tot 24u per kwartier zijn tv-kijkpatroon5 in het schema zou invullen. Vervolgens
moesten er dagelijks ook twee open vragen6 beantwoord worden. Alle respondenten vulden in
dezelfde week, van 19 tot 26 mei 2008, hun televisiedagboek in.
Ieder van ons volgde een of twee dagboekrespondenten op door ze tijdens die week
verschillende malen aan het televisiedagboek te herinneren. Toch hebben we deze info niet
gebruikt in de verdere analyse7.

1
bv.: vragen naar leeftijd, beroepsstatuut…
2
bv.: vragen naar het al dan niet bezitten van digitale televisie, het bezit van een DVD-speler…
3
bv.: vragen naar het gemiddeld aantal uren dat men televisie kijkt, de kijkfrequentie naar bepaalde
televisieprogramma‟s…
4
bv.: wijkt u, door middel van dvd, digitale televisie of andere, soms af van de aangeboden tv-programmering en
waarom?
5
Naar welk programma kijkt de respondent? Welke zender? Is het een bewuste keuze? Kijkt de respondent
gewoon televisie? Kijkt de respondent naar een DVD of via de computer? Is het programma opgevraagd uit het
aanbod van digitale televisie? Zapt men tijdens dit kwartier? Hoeveel mensen kijken er op dat ogenblik mee?
Houdt de respondent zich bezig met andere zaken tijdens het kijken?
6
Geef in uw eigen woorden een beschrijving van uw tv-avond en indien u vanavond een fictieserie bekeek
(Vlaams of internationaal), kan u dan in uw eigen woorden vertellen hoe u deze serie volgt?
7
Het dagboek bood namelijk geen meerwaarde en was vaak niet behoorlijk ingevuld. Hierdoor kunnen we dus
opmerken dat een televisiedagboek een zeer intensieve dataverzameling is voor respondenten. Omdat het
televisiedagboek geen meerwaarde zou bieden bij onze analyse, hebben we beslist om bij het tweede deel van de
dataverzameling geen dagboeken meer af te nemen.

56
 3.2.4. Analyse
Alle antwoorden op de gesloten vragen werden in een Excel-bestand ingegeven. Dit bestand
werd dan later in een SPSS bestand omgezet om zo onze data statistisch te analyseren. In de
aanloop naar deze analyse hebben we een aantal hypothesen en onderzoeksvragen opgesteld.
Aangezien iedereen zich eerder al door middel van literatuurstudies verdiept had in een
bepaald subthema van „ME TV‟, stelde iedereen hypothesen op die vertrokken vanuit het
eigen bestudeerde deeldomein.

Op basis van de hypothesen volgde dan de eigenlijke analyse van de kwantitatieve data met
het statistische programma SPSS. We opteerden enkel voor een kwantitatieve analyse en
besloten dus om de verworven kwalitatieve data niet expliciet te analyseren. Wel hebben we
deze data gebruikt om bepaalde punten extra in de verf te zetten door middel van citaten.

Ten slotte kunnen we nog vermelden dat we ook een aantal hercoderingen hebben uitgevoerd
om onze data gemakkelijker statistisch te kunnen analyseren. Zo werden de leeftijden
gehercodeerd tot de verschillende categorieën waarin respondenten gezocht werden8. De
opleiding werd ook gehercodeerd naar lager onderwijs, secundair onderwijs en hoger
onderwijs. Ten slotte werden er ook nog een aantal antwoordkaarten die gebruikt werden
tijdens de interviews gehercodeerd door een aantal antwoordmogelijkheden onder een noemer
te brengen om op die manier de analyse te vergemakkelijken en begrijpelijker te maken9.

8
20-24 jaar/25-34 jaar/35-44 jaar/45-54 jaar
9
Zo werden bijvoorbeeld de antwoordmogelijkheden „nooit‟ en „zelden‟ samengevoegd onder de nieuwe noemer
„nooit‟, „soms‟ bleef na hercodering „soms‟ en de antwoordmogelijkheden „regelmatig‟ en „altijd/bijna altijd‟
werden „vaak‟.

57
4. Analyse en resultaten
In dit vierde deel zullen we de gegevens analyseren, die aan de hand van de interviews
zijn bekomen. Hierbij zal regelmatig teruggekoppeld worden naar de uit de
literatuurstudie verkregen kennis over het specifieke onderwerpen. Om duidelijkheid te
scheppen in deze analyse, werd de volgorde van de literatuurstudie gebruikt. Om de
analyse te vereenvoudigen en een zeker overzicht in de resultaten te behouden, worden
de resultaten rond het deel “Technologische innovaties en de alternatieve en additionele
kanalen bij film & tv fictie” uit de literatuurstudie echter apart besproken.

Eerst gaan we de technologie zelf onder de loep nemen. De nadruk ligt hierbij vooral op
de invloed van socio-demografische kenmerken op het mediabezit. Vervolgens wordt
binnen de kijkbeleving zelf onderzocht of deze al dan niet geëvolueerd is van een lean-
back houding naar een lean-forward. Er wordt hierbij ook reeds een aanzet gegeven naar
het community effect. In een derde deel wordt het lean-forwarden verder onderzocht,
meer bepaald het interactief kijkgedrag dat hierbij hoort. Hangt interactief kijken samen
met bepaalde soorten televisieprogramma‟s? En is er een verschil waar te nemen tussen
commerciële zenders en de openbare omroep op dit vlak? Nadien trachten we een link
leggen met een andere vorm van pull media in de huidige samenleving: User generated
content (UGC). Dit fenomeen, waarbij mediagebruikers zelf het materiaal aanreiken in
plaats van enkel deze te ontvangen, hangt nauw samen met het internet. Hier zal vooral
de vraag gesteld worden of socio-demografische kenmerken een invloed hebben op de
UGC, en of men een link tussen dit fenomeen en het kijkgedrag kan leggen. In het vijfde
deel zal onderzocht worden of de alternatieve kanalen, zoals dvd en video, en de
additionele kanalen, dit zijn websites, meer gebruikt worden door de kijker als vroeger.
Ook wordt hier trachten we een verband met verschillende soorten programma‟s te
onderzoeken. Tot slot zal de invloed van fandom op de kijkbeleving onder de loep
genomen worden. Hierbij zullen alle aspecten uit de voorafgaande delen aan bod komen,
onder de vorm van „de invloed van fan-zijn op interactief kijkgedrag‟, „het gebruik van
het internet‟, „een verband met het soort tv-programma‟s‟, en dergelijke meer.

4.1. Technologische innovaties

In dit eerste deel van de analyse trachten we een algemeen beeld te schetsen van het
mediabezit van de respondenten. Hiervoor zullen we elk medium telkens in verband brengen
met de socio-demografische gegevens van onze respondenten. De verschillende media die in

58
deze analyse onderzocht worden en tevens als afhankelijke variabelen fungeren zijn: „aantal
tv-toestellen‟, „plasma‟, „breedbeeld‟, „homecinema‟, „VCR bezit‟, „VCR-type‟, „dvd bezit‟,
„dvd-type‟, „PVR bezit‟, „PVR-type‟, „satelliet bezit‟, „pay tv‟, „uren tv kijken‟, „uren internet
gebruik‟, „PC TV‟ en „mobile TV‟. De socio-demografische gegevens die in deze analyse
gebruikt zullen worden zijn de volgende: „leeftijd‟, „opleiding‟ en „gezinssituatie‟. Het
medium „DTV‟ is echter een uitzondering op deze indeling. „DTV‟ doet in deze analyse
dienst als onafhankelijk variabele. Dit is het gevolg van de wijze waarop de dataverzameling
heeft plaatsgevonden, met andere woorden de wijze waarop de respondenten in aanmerking
kwamen om aan dit onderzoek deel te nemen.

Hypothese 1: Leeftijd heeft invloed op het mediabezit van mensen, maar ook op het uren
televisie kijken of het uren internetgebruik.

Over de invloed van leeftijd op het gebruik van televisie en internet, kan vermeld worden dat
er in de leeftijdscategorie van 20 tot 24-jarigen iets minder dan gemiddeld tv wordt gekeken,
en in de leeftijdscategorie van 45 tot 54 iets meer. Bovendien neemt het internetgebruik, als
vrijetijdsbesteding, per leeftijdscategorie af: 20 tot 24-jarigen surfen bovengemiddeld, bij de
daaropvolgende leeftijdscategorieën neemt dit snel af. De overige afhankelijke variabelen
bleken niet significant beïnvloed door de leeftijd.

Tabel 1: Gemiddelde „TV-uren‟ en „Internet-uren‟ voor „Leeftijd‟

Leeftijd TV-uren Internet-uren

20-24 jaar Mean 11,564 16,52
N 39 40
Std. Deviation 9,0606 13,435
25-34 jaar Mean 14,362 9,36
N 40 40
Std. Deviation 9,0886 9,343

35-44 jaar Mean 14,000 6,03

N 39 40
Std. Deviation 6,6034 5,979

45-54 jaar Mean 18,775 5,68

N 40 40
Std. Deviation 11,8050 5,781

Total Mean 14,699 9,40

N 158 160
Std. Deviation 9,6117 10,088

59
Hypothese 2: Opleiding heeft invloed op het mediabezit van mensen, evenals het aantal
uren tv-kijken en surfen op het internet.

De onafhankelijke variabele „opleiding‟ wordt gehercodeerd naar de drie

opleidingscategorieën: „lager onderwijs‟, „secundair onderwijs‟ en „hoger onderwijs‟. Er
worden volgende verbanden gevonden. Ten eerste blijken mensen met een opleiding in het
secundaire onderwijs met 66,7% vaker een VCR te hebben, dan mensen die enkel lager
onderwijs genoten, of hoger opgeleid zijn. Onder deze personen bedraagt het percentage dat
een VCR bezit respectievelijk 20% en 48,8% ( ²(2) = 7.805, p < .05). Daarnaast heeft 40%
van de mensen met als hoogste diploma Lager Onderwijs een satellietschotel, terwijl geen
enkele hoger opgeleide man of vrouw in onze enquête dit toestel bezit ( ²(2) = 2.523, p <
.001). Lager opgeleiden beschikken ook significant vaker over pay tv dan hoger opgeleiden,
namelijk 60% tegenover 6,2% ( ²(2) = 1.518, p < .001).

Tabel 2: Gemiddelde „TV-uren‟ en „Internet-uren‟ voor „Opleiding‟

Opleiding TV-uren Internet-uren

Lager Mean 25,200 8,60
Onderwijs
N 5 5

Std. Deviation 18,1439 6,804

Secundair Mean 15,926 12,23

Onderwijs N 74 75

Std. Deviation 10,4569 12,624

Hoger Mean 12,886 6,79
Onderwijs N 79 80

Std. Deviation 7,4101 6,214

Total Mean 14,699 9,40

N 158 160

Std. Deviation 9,6117 10,088

Net zoals de socio-demografische onafhankelijke „Opleiding‟ een invloed blijkt te hebben op

het internetgebruik, is „Opleiding‟ ook significant van invloed op het televisiegebruik. Lager
opgeleiden kijken aanzienlijk meer televisie dan secundair en hoger opgeleiden. Voor het
internetgebruik kan men vaststellen dat personen met als hoogste diploma Secundair

60
Onderwijs het meeste surfen. De overige afhankelijke variabelen blijken niet significant
beïnvloed door de opleiding.

Hypothese 3: Het al dan niet hebben van kinderen, is van invloed op het mediabezit,
evenals het uren tv kijken of het uren internetgebruik.

De onafhankelijk variabele „Gezin‟ wordt onderzocht aan de hand van een hercodering. De
mogelijke waarden die deze variabele kan aannemen na hercodering zijn „Geen thuiswonende
kinderen‟ of „Thuiswonende kinderen‟. Gezinnen zonder thuiswonende kinderen beschikken
significant vaker over satelliet tv dan gezinnen met thuiswonende kinderen, namelijk 5,7%
tegenover 0% ( ²(1) = 3.934, p < .05). Ze maken met 63,6% bovendien vaker gebruik van hun
PC om naar tv-programma‟s en films te kijken, terwijl bij gezinnen met thuiswonende
kinderen slechts 22,7% dit doet ( ²(2) = 3.070, p < .001). Het al dan niet hebben van
thuiswonende kinderen heeft geen invloed op het aantal uren tv kijken. Mensen met
thuiswonende kinderen surfen met 5,8 uur per week, wel aanzienlijk minder dan gezinnen
zonder thuiswonende kinderen, die dit gemiddeld 12,2 uur per week doen. De overige
afhankelijke variabelen worden niet significant beïnvloed door het hebben van kinderen.

Hypothese 4: Er is een verband tussen het bezit van DTV, en het overige mediabezit van
mensen, evenals het uren tv kijken of het uren internetgebruik.

Allereerst bezitten DTV-bezitters in vergelijking met klassieke kijkers significant vaker een
plasma-tv (60% tegenover 33,3%) ( ²(1) = 1.128, p < .001), een breedbeeld-tv (82,5%
tegenover 48,1%) ( ²(1) = 2.079, p < .001) en een home cinema system (38,8% tegenover
19%) ( ²(1) = 7.550, p < .01). Daarnaast hebben mensen die over DTV beschikken met 43,8%
significant minder vaak een VCR dan mensen die klassiek televisie kijken, die in 68,8% van
de gevallen dit toestel bezitten ( ²(1) = 1.016, p < .001). Bovendien hebben 18,8% van de
mensen met DTV pay tv, tegenover 1,2% van dan mensen met analoge televisie ( ²(1) =
1.361, p < .001). De overige afhankelijke variabelen rond het mediabezit worden niet
significant beïnvloed door het al dan niet hebben van DTV, evenals het aantal uren tv-kijken
en surfen op het internet.

61
Hypothese 5: Wat als belangrijkste voordeel van DTV wordt gegeven, is afhankelijk van
‘gender’, ‘leeftijd’, ‘het al dan niet hebben van kinderen’ en ‘opleidings-
niveau’.

Enkel „Opleiding‟ blijkt van invloed. „gender‟, „leeftijd‟ en het al dan niet hebben van
kinderen spelen geen rol van betekenis bij de keuze voor het belangrijkste voordeel van DTV.

Tabel 3: Kruistabel tussen „Opleiding‟ en „Voordeel DTV‟

Opleiding
Lager Middelbaar Hoger
Onderwijs Onderwijs Onderwijs Total
Voordeel Kwaliteit Count 1 23 18 42
DTV
% within
20,0% 30,7% 23,4% 26,8%
RecodeOpleiding

Extra Zenders Count 1 17 13 31

% within
20,0% 22,7% 16,9% 19,7%
RecodeOpleiding

On Demand Count 1 25 33 59

% within
20,0% 33,3% 42,9% 37,6%
RecodeOpleiding

EPG Count 0 3 7 10

% within
,0% 4,0% 9,1% 6,4%
RecodeOpleiding

Tijdsbesparing Count 0 5 1 6

% within
,0% 6,7% 1,3% 3,8%
RecodeOpleiding

Digitaal Opnemen Count 2 2 5 9

% within
40,0% 2,7% 6,5% 5,7%
RecodeOpleiding

Total Count 5 75 77 157

% within
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
RecodeOpleiding
²(10) = 1.931, p < .05

62
 4.2. Verandering in kijkbeleving
In dit deel van de analyse grijpen we terug naar de driedeling die we gehanteerd hebben in de
literatuurstudie. Deze blijft, maar wordt hier in een andere volgorde besproken, om zo de link
met het volgende deel te maken. De drie aspecten zijn: community versus indivueel aspect,
Me TV versus time shiften en lean-back versus lean-forward

4.2.1 Community versus individueel aspect

In het eerste onderdeel van dit deel van de analyse gaan we dieper in op het sociale aspect van
televisie. Een belangrijke karakteristiek van televisie is namelijk dat de activiteit op zich
aanzien wordt als een sociale activiteit en soms zelfs als een familiebezigheid (Van Den
Broeck, 2007). Televisie biedt interactiemogelijkheden doordat het een context creëert om
ergens over te praten. Als een gezin samen naar een bepaald programma kijkt, kan hier tijdens
of na het programma over gepraat worden (Morley, 1986: 22-26). Wanneer we het hebben
over de sociale dimensie van het televisie kijken, kunnen we niet voorbijgaan aan het concept
imagined communities van Benedict Anderson (1991: 6). Hiermee wordt bedoeld dat mensen
het gevoel hebben een deel uit te maken van een verbeelde gemeenschap.

In de literatuurstudie komt onder andere naar voren dat door de komst van technologische
innovaties, zoals VCR, digitale televisie, etc. het verbeelde gemeenschapsgevoel van velen
wordt beschadigd (Cubbit, 1991). Het gevoel tot een gemeenschap te behoren, wordt
geoperationaliseerd als offline (hypothese 6) en online (hypothese 7) praten over
televisieprogramma‟s. Onze hypothese luidt dus als volgt:

Hypothese 6: Mensen met digitale televisie hebben minder sterk het gevoel te behoren tot
een community dan mensen zonder digitale televisie.

Allereerst nemen we als onafhankelijke variabele het bezit van digitale televisie (DTV). De
afhankelijke variabelen zijn „praten met familie/vrienden over het nieuws‟,
„realityprogramma‟s‟, „film‟, „Vlaamse dagelijkse series‟, „Vlaamse wekelijkse series‟,
„internationale dagelijkse series‟ en „internationale wekelijkse series‟. Er is een significant
verband tussen het bezit van digitale televisie en het achteraf bespreken van nieuws met
vrienden en familie. Er valt echter geen duidelijke lijn te trekken in de bevindingen. 46,7%
van de mensen met digitale televisie praat „nooit‟ over het nieuws achteraf, tegenover 29,9%

63
bij mensen zonder digitale televisie. 28% van de mensen met digitale televisie praat „vaak‟
over nieuws achteraf tegenover 14,3% bij mensen zonder digitale televisie.

Tabel 4: Kruistabel tussen „DTV‟ en „Praten over nieuws met vrienden/familie‟

DTV Total
Ja Nee
Praten over nieuws met Nooit Count 35 23 58
vrienden/familie % within DTV 46,7% 29,9% 38,2%
Soms Count 19 43 62
% within DTV 25,3% 55,8% 40,8%
Vaak Count 21 11 32
% within DTV 28,0% 14,3% 21,1%
Total Count 75 77 152
% within DTV 100,0% 100,0% 100,0%
² (2) = 14.874, p < .01

We kunnen vervolgens ook onderzoeken of er verbanden zijn tussen de onafhankelijke

variabelen „leeftijd‟, „opleiding‟ en „gender‟ met bovenvernoemde afhankelijke variabelen. Er
blijkt een verband te zijn tussen „leeftijd‟ en het achteraf bespreken van films met vrienden en
familie. Om praktische reden werd „leeftijd‟ gehercodeerd tot twee categorieën, namelijk
jonger dan 35 jaar en ouder dan 35 jaar. Zowel mensen die jonger zijn dan 35 jaar, als mensen
die ouder zijn dan 35 jaar bespreken ongeveer evenveel „soms‟ de film achteraf,
respectievelijk 37,8% en 38,4%. Mensen die jonger zijn dan 35 jaar praten wel vaker over de
film: 21,6% tegenover 5,5% bij mensen die ouder zijn dan 35 jaar.

Tabel 5: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „Achteraf bespreken van films met

vrienden/familie‟
Leeftijd Total
20-34 jaar 34-54 jaar
Achteraf bespreken Nooit Count 30 41 71
van films met % within Leeftijd
vrienden/familie 40,5% 56,2% 48,3%
Soms Count 28 28 56
% within Leeftijd
37,8% 38,4% 38,1%
Vaak Count 16 4 20
% within Leeftijd
21,6% 5,5% 13,6%
Total Count 74 73 147
% within Leeftijd
100,0% 100,0% 100,0%

² (2) = 8.898, p < .05

64
Ten tweede kunnen we onderzoek verrichten naar de onafhankelijke variabele „bezit van
digitale televisie‟ en de afhankelijke variabelen „praten op het internet over het nieuws‟,
„realityprogramma‟s‟, „film‟, „Vlaamse dagelijkse series‟, „Vlaamse wekelijkse series‟,
„internationale dagelijkse series‟ en „internationale wekelijkse series‟. We kunnen geen
significante verbanden vaststellen. Er komen echter wel andere verbanden naar voren bij de
onafhankelijke variabelen „leeftijd‟ en „opleiding‟, en de afhankelijke variabele „achteraf
online bespreken van films‟, „internationale dagelijks series‟ en „internationale wekelijkse
series‟. Zo beweert 100% van de mensen die ouder zijn dan 35 jaar nooit een film achteraf te
bespreken via internet. Bij de mensen jonger dan 35 jaar zijn er 8,1% die het „soms‟ doen, en
1,4% die het „vaak‟ doen ( ² (2) = 6.960, p < .05). Mensen jonger dan 35 jaar maken dus veel
meer gebruik van internet om films achteraf te bespreken dan mensen die ouder zijn dan 35
jaar.

Voor de onafhankelijke variabele „opleiding‟ zien we dat er een significant verband is met
drie afhankelijke variabelen: „achteraf online bespreken van internationale dagelijks series‟,
„films‟ en „internationale wekelijkse series‟. In de drie gevallen maken laaggeschoolden
steeds meer gebruik van het internet om het programma achteraf te bespreken dan
hooggeschoolden. Bij „film‟ ( ² (2) = 13.006, p < .01), „internationale dagelijkse series‟ ( ²
(2) = 10.029, p < .01), en „internationale wekelijkse series‟ ( ² (2) = 11.410, p < .01), beweert
respectievelijk 96,2%, 96,6% en 94,1% van de hooggeschoolden nooit van internet gebruik te
maken om het programma achteraf te bespreken. Bij laaggeschoolden is dit altijd lager,
namelijk 81,8%, 66,7% en 75% die nooit van het internet gebruik maken om het programma
achteraf te bespreken. Laaggeschoolden maken dus meer gebruik van het internet om
programma‟s achteraf te bespreken. De hypothese is dus niet bevestigd. Er zijn zelfs lichte
aanwijzingen dat mensen met digitale televisie een sterker community gevoel hebben dan
mensen zonder digitale televisie. We stellen ook vast dat mensen tussen 20 en 34 in
vergelijking met mensen tussen 35 en 54 jaar een sterker gemeenschapsgevoel hebben. Dit
geldt zowel voor laaggeschoolden als voor hooggeschoolden.

4.2.2 Me TV versus time shiften

Vervolgens gaan we verder met het tweede onderdeel van dit deel. Hier gaan we dieper in op
de rol van televisie als middel om onze dagelijkse activiteiten te ordenen. Voor vele mensen is
het kijken van televisie een vorm van geritualiseerd gedrag. Men heeft onbewust een

65
kijkpatroon ingebouwd in het dagdagelijkse leven. De televisie structureert en ordent ons
leven, ze functioneert als een time-table. Dagelijks zijn er programma‟s en series die trouw op
hetzelfde uur worden uitgezonden. Hierop kan men het huishouden organiseren en een vaste
routine uitbouwen (Gauntlett & Hill, 1999). Nu zien we echter dat door de komst van
technologische innovaties, men als het ware meester wordt van de eigen tijd. De televisie-
inhoud is losgekoppeld van het televisiemedium: We kunnen zelf gaan bepalen wat en
wanneer we kijken. Het doel is om efficiënter te kijken via time shifting en zo tijd te besparen
(Bauwens, 2002). De literatuurstudie toont echter aan dat veel mensen blijven hangen in hun
oude kijkgewoontes en zo goed als geen gebruik maken van de technologische innovaties die
ze in hun bezit hebben (Van den Broeck, Pierson & Lievens, 2007). Veel mensen blijven dus
vasthangen in hun kijkpatroon van voor het ontstaan van de VCR of digitale televisie. Toch
kan het gebruik van een VOD-systeem, PVR of van digitale televisie leiden tot een meer
efficiënte indeling van onze tijd. Zo moet men niet meer naar de videotheek gaan om een film
te huren. Dit kan nu rechtstreeks vanuit de zetel in de huiskamer. In deze analyse gaan we nu
na, in welke mate mensen met digitale televisie gebruik maken van de extra time shift-functies
die digitale televisie aanbiedt.

Hypothese 7: Mensen met digitale televisie maken gebruik van de functies van digitale
televisie om te time shiften.

Als onafhankelijke variabele nemen we „het al dan niet hebben van digitale televisie‟. De
afhankelijke variabelen waren: „programma‟s van nu on demand kijken‟, „programma‟s van
vroeger on demand kijken‟, „toekomstige afleveringen on demand kijken‟, „programma‟s
opnemen op harde schijf‟, „film huren‟ en „live programma‟s pauzeren‟. We stellen vast dat
digitale televisie een groot aantal functies aanbiedt om te time shiften, zoals „programma‟s
van nu on demand bekijken‟, „programma‟s van vroeger on demand bekijken‟, „toekomstige
programma‟s on demand bekijken‟ en „films huren‟. Maar meer dan de helft van de mensen
met digitale televisie maken hier geen gebruik van. De functies die het meest gebruikt worden
zijn „programma‟s live pauzeren‟ en „programma‟s opnemen op de harde schijf‟. Bij
„programma‟s opnemen op harde schijf‟ beweert zelfs 18,8% dit dagelijks te doen, bij „live
pauzeren‟ is dit 9,6%. We kunnen dus stellen dat de laatste twee besproken functies het sterkst
geïntegreerd zijn in de dagelijkse routine. Toch moeten we de mate van integratie nuanceren
en vermelden dat 40,6 % van de mensen met digitale televisie nooit gebruik maakt van het
opnemen van programma‟s op harde schijf. Bij „programma‟s live pauzeren‟ is dit 49,3%.

66
Vervolgens kijken we of er tussen de variabelen „leeftijd‟, „opleiding‟ en „gender‟ een
significant verband bestaat met de besproken functies. De afhankelijke variabelen blijven
dezelfde als hierboven. We stellen vast dat enkel de onafhankelijke variabele „opleiding‟
significante resultaten oplevert. Zo zien we dat laaggeschoolden meer gebruik maken van de
functie „Live pauzeren van programma‟s‟, dan hooggeschoolden. Laaggeschoolden zijn
hierbij diegenen met een diploma uit het algemeen of het lager secundair onderwijs,
hooggeschoolden zijn mensen met een diploma uit het hoger secundair of het hoger
onderwijs. 42,9% van de laaggeschoolden maakt dagelijks gebruik van deze functie,
tegenover slechts 6,6% van de hooggeschoolden. 53% van de hooggeschoolden maakt nooit
gebruik van deze functie. Ook films huren wordt aanzienlijk meer gedaan door
laaggeschoolden. 72,7% van de hooggeschoolden maakt nooit gebruik van deze functie,
terwijl dit bij de laaggeschoolden slechts 50% is. 12,5 % van deze laatste groep beweert zelfs
dagelijks een film te huren ( ² (3) = 9.260, p < .05).

Tabel 6: Kruistabel tussen „Opleiding‟ en „Programma‟s live pauzeren‟

Opleiding Total
Laaggeschoold Hooggeschoold
Programma‟s live Nooit Count
1 35 36
pauzeren
% within
14,3% 53,0% 49,3%
Opleiding
Maandelijks Count
1 8 9
% within
14,3% 12,1% 12,3%
Opleiding
Wekelijks Count
2 19 21
% within
28,6% 28,8% 28,8%
Opleiding
Dagelijks Count
3 4 7
% within
42,9% 6,1% 9,6%
Opleiding
Total Count
7 66 73
% within
100,0% 100,0% 100,0%
Opleiding
² (3) = 10.887, p < .05

Aanvullend gaan we op zoek naar verbanden tussen de onafhankelijke variabelen „gender‟,

„leeftijd‟, „opleiding‟ en de afhankelijke time shifting variabelen bij „Vlaams dagelijkse
series‟, „Vlaams wekelijkse series‟, „internationale dagelijkse series‟ en „internationale
wekelijkse series‟. Voor de time shifting variabelen van „Vlaamse dagelijks series‟, „Vlaamse

67
wekelijkse series‟, „internationale dagelijkse series‟ en „internationale wekelijkse series‟
vinden we zo goed als geen significante verbanden. De enige conclusie die we kunnen
trekken, is dat „afleveringen eerder bekijken‟ via digitale televisie bij „Vlaamse dagelijkse
series‟, „Vlaamse wekelijkse series‟ en „internationale dagelijkse series‟ nooit wordt gedaan.
Dit beeld zal waarschijnlijk niet volledig overeen komen met de populatie, maar wijst toch
aan dat deze functie zeer zwak geïntegreerd is.

4.2.3. Lean-back versus lean-forward

Vervolgens, als we het hebben over het kijkgedrag, kunnen we stellen dat televisie kijken,
zoals reeds aangehaald in de literatuurstudie, als een lean-back activity wordt beschouwd
(Van Den Broeck, 2007). Het zou zelfs zo ver gaan dat men eigenlijk enkel voor het medium
kiest en niet voor de inhoud ervan. Men kijkt dus naar televisie omdat het een gewoonte is
(Bauwens, 2002). De vraag die we ons nu stellen is: Wat is de invloed van digitale televisie en
diens functies op televisie kijken als lean-back activity? Intuïtief gaan we er vanuit dat
mensen met digitale televisie bewuster voor programma‟s kiezen en dus actiever kijken. De
hypothese luidt dan ook:

Hypothese 8: Mensen met digitale televisie kijken eerder lean-forward naar televisie, terwijl
mensen zonder digitale televisie eerder lean-back kijken.

Om dit te toetsen, gaan we eerst na of het al dan niet hebben van digitale televisie invloed
heeft op het „televisie kijken uit gewoonte‟. We vinden echter geen significant verband. Ook
„leeftijd‟ en „gender‟ correleren niet significant met de variabele „televisie kijken uit
gewoonte‟. „Opleiding‟ heeft echter wel een significante invloed. Van de mensen die laag
geschoold zijn, zegt 61,5% dat ze altijd naar televisie kijken omdat het een gewoonte is,
tegenover 34,2% bij de mensen die hoog geschoold zijn (zie tabel 7). Ook zegt 34,2% van de
mensen die hoog geschoold zijn, dat ze nooit naar televisie kijken omdat het een gewoonte is.
Bij de mensen die laag geschoold zijn, beweert niemand dit. Hoewel het verband significant
is, moeten we er bij vermelden dat de variabele „opleiding‟ redelijk ruw gehercodeerd is en
mogelijk tot vertekening kan leiden. Deze hercodering is hier echter noodzakelijk, aangezien
het aantal laaggeschoolden in onze steekproef relatief klein is.

68
Tabel 7: Kruistabel tussen „Opleiding‟ en „Tv kijken uit gewoonte‟

Opleiding Total
Laaggeschoold Hooggeschoold
Tv kijken uit gewoonte Nooit Count 0 50 50
% within Opleiding ,0% 34,2% 31,4%
Soms Count 5 46 51
% within Opleiding 38,5% 31,5% 32,1%
Vaak Count 8 50 58
% within Opleiding 61,5% 34,2% 36,5%
Total Count 13 146 159
% within Opleiding 100,0% 100,0% 100,0%
² (2) = 7.070, p < .05

Vervolgens richten we onze aandacht op de variabele „televisie kijken omdat de televisie

opstaat‟. Deze variabele leunt aan bij de vorige. Ook hier wordt geen significant verband
gevonden met het al dan niet hebben van digitale televisie. We vinden echter wel een
significant verband voor leeftijd (zie tabel 8). Mensen die jonger zijn dan 35 jaar kijken in
26,6% van de gevallen altijd naar televisie „gewoon omdat de televisie opstaat‟. Bij mensen
die ouder zijn dan 35 jaar is dit in 20% van de gevallen. Meer dan de helft van de mensen die
ouder zijn dan 35 jaar, namelijk 53,8%, kijkt nooit naar televisie „omdat de televisie opstaat‟.
Bij mensen die jonger zijn dan 35 jaar is dit slechts in 34,2% van de gevallen. We stellen dus
vast dat jongere mensen meer naar „televisie kijken omdat de televisie opstaat‟ en oudere
mensen veel minder naar televisie zullen „kijken omdat de televisie op staat‟. Hieruit kunnen
we concluderen dat oudere mensen bewuster programmakeuzes maken.

Tabel 8: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „Tv kijken omdat de tv opstaat‟

Leeftijd Total
20-34 jaar 35-54 jaar
Tv kijken omdat de tv Nooit Count 27 43 70
opstaat % within Leeftijd 34,2% 53,8% 44,0%
Soms Count 31 21 52
% within Leeftijd 39,2% 26,3% 32,7%
Altijd Count 21 16 37
% within Leeftijd 26,6% 20,0% 23,3%
Total Count 79 80 159
% within Leeftijd 100,0% 100,0% 100,0%
² (2) = 6.250, p < .05

69
Aangezien we met het analyseren van „lean-back‟-variabelen niet kunnen aantonen dat
mensen zonder digitale televisie eerder lean-back kijken, gaan we nu volgende variabelen
analyseren, die wijzen op interactief kijken en dus een maatstaf zijn voor lean-forward kijken:
(1) „via telefoon, sms, internet, rode knop reageren op tv-programma‟s‟; (2) „via telefoon,
sms, internet, rode knop reageren op reclamespots‟; (3) „surfen naar de website van een tv-
zender‟; (4) „surfen naar de website van een programma‟; (5) „deelnemen aan internetfora
over een tv-programma: alleen lezen‟; (6) „deelnemen aan internetfora over een tv-
programma: lezen en posten‟; (7) „deelnemen aan chatsessies met tv-personages‟; en (8) „het
internet gebruiken om informatie in te winnen over uw favoriete tv-programma‟.

Voor de onafhankelijke variabele „bezit van digitale televisie‟ wordt geen enkel significant
verband gevonden met de afhankelijke variabelen. Ook voor „gender‟ is dit zo. Voor de
variabele „opleiding‟ vinden we een significant verband met variabelen 1, 2 en 6. Mensen die
laaggeschoold zijn, reageren vaker op tv-programma‟s ( ²(3) = 11.882, p < .01), en op
reclamespots ( ² (2) = 11.457, p < .01) via telefoon, sms, etc. dan hooggeschoolden, en ze
nemen vaker deel aan internetfora over tv-programma‟s ( ² (2) = 11.617, p < .01). Hoewel
laaggeschoolden meer gebruik maken van de drie besproken variabelen, ligt het percentage
erg laag. In de drie gevallen gaat het steeds om minder dan 20%. Naast de variabele
„opleiding‟ zijn er ook verbanden tussen de onafhankelijke variabele „leeftijd‟ en de
interactievariabelen „surfen naar de website van een tv-zender‟ en „het internet gebruiken om
informatie te winnen over uw favoriete tv-programma‟. 68,4% van de -35-jarigen en 87,5%
van de +35-jarigen surft nooit naar de website van een televisiezender. Bij de -35-jarigen surft
25,3% maandelijks 5,1% wekelijks en 1,3% dagelijks naar televisiewebsites. Dit is meer dan
bij personen ouder dan 35 jaar, respectievelijk 10%, 2,5% en 0% ( ² (3) = 8.868, p < .05).
Jongere mensen surfen dus vaker naar de website van een televisiezender, dan oudere mensen.
29,1%; 5,1% en 1,3% van de mensen jonger dan 35 jaar maakt respectievelijk maandelijks,
wekelijks en dagelijks gebruik van het internet om informatie in te winnen over hun favoriete
televisieprogramma. Bij de groep mensen ouder dan 35 jaar is dit 12,5% maandelijks en de
rest nooit ( ² (3) = 13.099, p < .01). Mensen jonger dan 35 jaar maken dus meer gebruik van
het internet om informatie in te winnen over hun favoriete televisieprogramma dan mensen
die ouder zijn dan 35 jaar.

70
Om het lean-forward kijken verder te onderzoeken, analyseren we het belang van
internetbronnen om op de hoogte te blijven over een serie. We analyseren dit voor vier
soorten series: „Vlaamse dagelijkse series‟, „Vlaamse wekelijkse series‟, „internationale
dagelijkse series‟ en „internationale wekelijkse series‟. De variabelen die getest werden zijn:
„officiële programma website‟, „onofficiële programma website‟, „chat rooms over het
programma‟, „online beschrijvingen van de afleveringen‟, „mailing lists van het programma‟,
„fan fictie over het programma‟, „fan fora over het programma‟, „online foto‟s van het
programma‟, „online video clips van het programma‟ en „online geluidsfragmenten van het
programma‟. Voor „Vlaamse dagelijkse series‟ stellen we vast, dat het belang van de
afhankelijke variabele „online beschrijven van de afleveringen‟ in een significant verband
staat met „leeftijd‟. Mensen ouder dan 35 jaar vinden „online beschrijvingen van de
afleveringen‟ in 100% van de gevallen niet belangrijk. Van de mensen jonger dan 35 jaar,
vindt 10,5% „online beschrijvingen van de afleveringen‟ belangrijk en 15,8% het noch
belangrijk/noch onbelangrijk. Voor de onafhankelijke variabelen „bezit van digitale televisie‟,
„opleiding‟, „gender‟ en „leeftijd‟ is de belangrijkheid van de afhankelijke variabelen „fan
fictie over het programma‟ en „fan fora over het programma‟ constant. De respondenten
vinden beide afhankelijke variabelen in 100% van de gevallen „niet belangrijk‟. De genoemde
onafhankelijke variabelen hebben dan ook geen invloed. Voor de andere variabelen is er geen
significante verband.

Tabel 9: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „Mate van belangrijkheid van online

programma beschrijving‟
Leeftijd Total
20-34 jaar 35-54 jaar
Mate van Niet belangrijk Count
14 20 34
belangrijkheid van
online programma % within Leeftijd
73,7% 100,0% 87,2%
beschrijving
Noch belangrijk Count
3 0 3
noch onbelangrijk
% within Leeftijd
15,8% ,0% 7,7%
Belangrijk Count
2 0 2
% within Leeftijd
10,5% ,0% 5,1%
Total Count
19 20 39
% within Leeftijd
100,0% 100,0% 100,0%
² (2) = 6.037, p < .05

71
Voor „Vlaamse wekelijkse series‟ zijn net zoals bij „Vlaamse dagelijkse series‟ de
afhankelijke variabelen „fan fictie over het programma‟ en „fan fora over het programma‟
constant, maar bij „Vlaamse wekelijkse series‟ zijn ook „mailing lists van het programma‟ en
„onofficiële programma websites‟ constant: in 100% van de gevallen vindt men de
internetbron om op de hoogte te blijven over een serie niet belangrijk. Voor „internationale
dagelijkse series‟ is, net zoals bij „Vlaamse dagelijkse serie‟ en „Vlaamse wekelijkse serie‟, de
afhankelijke variabele „fan fictie over het programma‟ constant. Voor „internationale
wekelijkse serie‟ tenslotte, zijn er geen variabelen constant en vinden we slechts één
significant verband. 25% van de laaggeschoolden vinden fan fictie over het programma
belangrijk, tegenover 1,1% van de hooggeschoolden. 97,7% van de hooggeschoolden vindt
„fan fictie over het programma‟ niet belangrijk, bij laaggeschoolden is dit 75% ( ² (2) =
13.683, p < .01).

We kunnen concluderen dat we onze hypothese niet kunnen bevestigen. Er zijn geen
aanwijzingen dat mensen met digitale televisie eerder lean-forward televisie kijken. Wel
stellen we vast dat mensen tussen de 20 en 35 jaar interactiever kijken dan mensen tussen 35
en 54 jaar. Wederom maakten we een opdeling van leeftijd in twee categorieën om tot een
significant verband te komen. Deze laatste groep maakt dan wel weer bewuster
programmakeuzes. Verder zien we dat laaggeschoolden interactiever televisie kijken dan
hooggeschoolden.

Samengevat kunnen we stellen dat de functies van digitale televisie die de traditionele media
ook reeds konden vervullen, redelijk zijn geïntegreerd. De enige nieuwe functie van digitale
televisie die reeds relatief sterk geïntegreerd is in het dagelijks gebruik is het live pauzeren
van programma‟s. Verder kunnen we vaststellen dat de functies van digitale televisie om te
time shiften meer gebruikt worden door laaggeschoolden. We kunnen onze hypothese noch
bevestigen noch verwerpen. Mensen met digitale televisie maken wel gebruik van de functies
die digitale televisie biedt, maar dit zijn voornamelijk functies die mensen zonder digitale
televisie kunnen laten vervullen door reeds bestaande technologie.

4.3. Interactieve televisie

In dit deel zullen we voor een deel een aanvulling geven op het vorige deel over kijkbeleving.
Als startpunt voor de analyse over het gebruik van interactieve digitale diensten, dient men
allereerst na te gaan of de noodzakelijke technologieën voor het gebruik van deze diensten

72
reeds in het bezit zijn van vele mensen. Vanuit het Interactive Communication Behaviour
Model weten we immers dat, indien de mogelijkheid tot interactief handelen ontbreekt, dit
ervoor zal zorgen dat de kijker op een eerder passieve, klassieke wijze televisie zal kijken. De
eerste hypothese over interactieve diensten, gebaseerd op eerdere studies, luidt daarom:

Hypothese 9: Bijna alle respondenten zijn in het bezit van de technologieën die
noodzakelijk zijn voor interactieve televisiebeleving.

Ter toetsing van deze hypothese kiezen we voor een frequentietabel van de variabelen „gsm‟,
„internet‟ en „PVR‟. Voor de laatste variabele kijken we enkel naar de digitale kijkers uit de
steekproef. Hypothese 9 wordt hierbij gedeeltelijk bevestigd. De technologieën die interactief
tv-kijken via klassieke televisie mogelijk maken, zijn voor bijna iedereen beschikbaar: 99,4%
van de respondenten heeft een gsm, en 95,6% beschikt over een internetaansluiting. Als we
kijken naar de digitale kijkers, is PVR echter nog niet echt wijd verspreid: slechts 51,2% heeft
dit toestel reeds in huis.

Als we vervolgens naar de verschillende interactieve diensten kijken, weten we uit eerdere
wetenschappelijke bevindingen dat het on-demand aanbod, EPG, PVR, de extra kanalen en de
rode knop populaire functies zijn onder digitale kijkers. Afgezien van de pauzefunctie,
kunnen we dus als hypothese stellen:

Hypothese 10: Alle interactieve functies worden door bijna alle digitale kijkers minstens
één maal per maand gebruikt.

Voor de toetsing van deze hypothese kiezen we voor een frequentietabel van de variabelen
„EPG‟, „extra zenders‟, „programma‟s van nu on demand bekijken‟, „programma‟s van
vroeger on demand bekijken‟, „avant-premières‟, „PVR‟, „film huren‟, „rode knop‟ en „live
programma‟s pauzeren of terugspoelen‟. De mogelijke waarden die deze variabelen kunnen
aannemen worden allen gehercodeerd naar vier nieuwe categorieën: „nooit‟, „maandelijks‟,
„wekelijks‟ en „dagelijks‟. Voor „PVR‟ stellen we als bijkomende voorwaarde het bezitten van
deze technologie. Hypothese 10 wordt gedeeltelijk bevestigd. Enkel de functies „EPG‟ en
„PVR‟ worden door een grote meerderheid gebruikt. „extra zenders‟ en „live programma‟s
pauzeren of terugspoelen‟ worden eveneens door veel digitale kijkers gebruikt. De functies

73
„film huren‟, het on-demand aanbod, „rode knop‟ en „avant-premières‟ zijn echter minder
succesvol.

Tabel 10: Percentage digitale kijkers dat minstens één maal per maand van een digitale
functie gebruikmaakt (in volgorde van populariteit)
EPG 81,2 %
PVR 73,2 %
Extra zenders 64,5 %
Live programma‟s pauzeren of terugspoelen 50,7 %
Film huren 29,7 %
Programma‟s van nu on demand bekijken 29,3 %
Programma‟s van vroeger on demand bekijken 10,8 %
Rode knop 4,1 %
Avant-premières 1,4 %

Vooral het lage percentage van het on-demand aanbod mag hier enigszins verassend genoemd
worden, omdat eerder Vlaams onderzoek deze functie als populair bestempelde. Voor
toekomstig onderzoek kan daarnaast opgemerkt worden dat men op het eerste zicht een
verband zou kunnen leggen met de betalingsbereidheid van digitale kijkers. De minst
populairste functies zijn namelijk allen functies te betalen per keer dat men er gebruik van
maakt. Terwijl de functies met een vast maandelijks bedrag, een eenmalige aankoopkost, of
een gratis functie vaker gebruikt worden.

In een volgende stap onderzoeken we of het gebruik van interactieve diensten gevolgen heeft
voor het kijkgedrag. Omgekeerd kan ook nagegaan worden, of de mate waarin men gebruik
maakt van digitale functies, afhankelijk is van bepaalde mediagewoontes in het algemeen.
Voor deze toetsingen kiezen we om het reageren op tv-programma‟s en reclamespots via
telefoon, SMS, internet of rode knop, als interactief gedrag te beschouwen. Allereerst
onderzoeken we of er een verband bestaat tussen het wekelijks aantal uren tv-kijken en het
gebruik van digitale functies. Hypothese elf luidt daarom als volgt:

74
Hypothese 11: Mensen die meer televisie kijken, reageren meer op tv-programma’s en
reclamespots.

Deze hypothese wordt getoetst aan de hand van een kruistabel tussen de afhankelijke
variabele „tv-kijken‟ en de onafhankelijke variabelen „via telefoon, SMS, internet, rode knop
reageren op tv-programma‟s‟ en „via telefoon, SMS, internet, rode knop reageren op
reclamespots‟. Hiervoor wordt variabele „televisiekijken‟ gehercodeerd naar een ordinale
variabele met categorieën „minder dan 7 uur‟, „tussen 8 en 14 uur‟, „tussen 15 en 21 uur‟,
„tussen 22 en 28 uur‟ en „meer dan 28 uur‟. De hypothese wordt bevestigd, zowel voor tv-
programma‟s als voor reclamespots. Mensen die meer uren televisiekijken per week reageren
duidelijk meer. Meer specifiek is het percentage respondenten dat nooit reageert, significant
kleiner naarmate men meer televisiekijkt. Zo reageert slechts 2,9% van de personen die
maximaal 7 uur per week kijken op tv-programma‟s, terwijl dit bij mensen die tussen 22 en 28
uur per week tv-kijken 23,1% van de respondenten is ( ²(12) = 2.238, p < .05). Bij
reclamespots zien we hetzelfde verband: hier is dit 2,9% onder de mensen die slechts bij de
sporadische kijker, tegenover 15,4% bij de intensieve kijker ( ²(8) = 1.699, p < .05).

Tabel 11: Kruistabel tussen „TV-uren‟ en „Reageren op Tv-programma‟s‟

TV-uren

Tussen 8 Tussen 15 Tussen 22 Meer dan

Tot 7 uur en 14 uur en 21 uur en 28 uur 28 uur per
per week per week per week per week week Total
Reageren Nooit Count 34 56 31 10 11 142
op tv-
% within TV-uren 97,1% 98,2% 91,2% 76,9% 84,6% 93,4%
program
ma‟s Maandelijks Count 1 1 2 2 1 7

% within TV-uren 2,9% 1,8% 5,9% 15,4% 7,7% 4,6%

Wekelijks Count 0 0 0 0 1 1

% within TV-uren ,0% ,0% ,0% ,0% 7,7% ,7%

Dagelijks Count 0 0 1 1 0 2

% within TV-uren ,0% ,0% 2,9% 7,7% ,0% 1,3%

Total Count 35 57 34 13 13 152

% within TV-uren 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

² (12) = 2.238, p < .05

75
Samenhangend kunnen we nu de vraag stellen of de mate waarin men reageert op
televisieprogramma‟s en reclamespots samenhangt met de mate waarin men gebruik maakt
van het internet. Men zou er immers vanuit kunnen gaan, dat mensen die meer surfen op het
internet, eerder geneigd zullen zijn om interactief te zijn tijdens het televisiekijken. De
hypothese luidt:

Hypothese 12: Hoe meer men gebruik maakt van internet, hoe meer men reageert op tv-
programma’s en reclamespots.

Om deze hypothese te toetsen wordt een kruistabel tussen „internet-uren‟ en dezelfde

afhankelijke variabelen als bij de vorige hypothese, opgesteld. De onafhankelijke variabele
„internet-uren‟ hercoderen we, net zoals bij de vorige hypothese, naar een ordinale variabele
met de categorieën „minder dan 7 uur‟, „tussen 8 en 14 uur‟, „tussen 15 en 21 uur‟, „en „meer
dan 22 uur‟. De hypothese wordt echter niet bevestigd. Er is geen significant verband tussen
de mate waarin men gebruik maakt van internet, en de mate waarin men reageert op tv-
programma‟s of reclamespots.

Een volgende stap in de analyse is onderzoeken of er een verband bestaat tussen bepaalde
gedragingen tegenover de televisie en de mate waarin men interactief naar televisie kijkt.
Eerder onderzoek brengt namelijk twee tegengestelde visies in dit verband naar voren:
sommige onderzoekers menen dat traditionele kijkers bewust niet interactief kijken, terwijl
andere onderzoekers verklaren dat de passieve kijker wel interactief wil kijken, maar hier de
kans niet toe krijgt. Omdat het vorige deel over kijkbeleving hier reeds uitgebreid op inging,
beperken we ons daarom hier tot de volgende hypothese:

Hypothese 13: Hoe meer men televisie kijkt uit gewoonte, kijkt gewoon omdat de tv opstaat,
kijkt om te ontspannen, of kijkt om aan niets anders te moeten denken, hoe
minder men reageert op tv-programma’s en reclamespots.

Voor de toetsing van deze hypothese wordt gebruik gemaakt van een kruistabel tussen de
onafhankelijke variabelen „televisiekijken omdat het een gewoonte is‟, „televisiekijken
gewoon omdat de televisie op staat‟, „televisiekijken omdat het ontspannend is‟ en
„televisiekijken om even aan niets anders te moeten denken‟. Ook deze hypothese wordt niet
bevestigd. Uit de analyse kan voor geen van de vier redenen omtrent televisiekijken, een

76
verband met de mate waarin men reageert op tv-programma‟s en reclamespots worden
opgemeten.

Men kan zich daarnaast ook afvragen of het reageren op programma‟s of reclamespots niet
gerelateerd is met het soort tv-programma‟s dat men bekijkt. De hieromtrent geformuleerde
hypothese is daarom:

Hypothese 14: De mate van interactiviteit hangt samen met de voorkeur voor bepaalde
soorten tv-programma’s.

Om deze hypothese te toetsen wordt een kruistabel tussen de onafhankelijke variabelen

„nieuws‟, „sportprogramma‟s‟, „discussieprogramma‟s‟, „praatprogramma‟s‟, „documentaire‟,
„human interest‟, „Vlaamse dagelijkse serie‟, „internationale dagelijkse serie‟, „Vlaamse
wekelijkse serie‟, „internationale wekelijkse serie‟, „spelprogramma‟, „showprogramma‟,
„realityshow‟, „docusoap Vlaams‟, „docusoap internationaal‟ en „tv film‟ en de afhankelijke
variabelen „via telefoon, SMS, internet, rode knop reageren op tv-programma‟s‟ en „via
telefoon, SMS, internet, rode knop reageren op reclamespots‟ opgesteld. De onafhankelijke
variabelen worden eerst gehercodeerd naar variabelen met de drie categorieën: „nooit‟, „soms‟
en „vaak‟. Deze hypothese wordt hierop gedeeltelijk bevestigd, namelijk voor 4 van de 32
potentiële verbanden tussen types programma‟s en interactief kijkgedrag. Allereerst blijken
mensen, die soms naar showprogramma‟s kijken, significant meer te reageren op tv-
programma‟s, dan mensen die nooit of vaak naar dit type programma kijken, namelijk 18,8%
tegenover 2,8% en 5% ( ²(6) = 2.182, p < .001). Hetzelfde verband wordt vastgesteld tussen
Vlaamse dagelijkse series en reclameboodschappen. 9,1% van de mensen die soms naar deze
series kijken, reageren op reclame, terwijl dit bij mensen die hier nooit en vaak naar kijken
slechts 0,9% en 2,9% is. Daarnaast reageren mensen die vaak naar discussieprogramma‟s
kijken meer op reclameboodschappen dan mensen die een mindere voorkeur voor dit type
programma hebben (11,5% tegenover 0%) ( ²(4) = 1.564, p < .01). Ditzelfde geldt ook voor
Vlaamse docusoaps. Hier reageren 14,3% van de regelmatige kijkers op reclame, tegenover
1,6% van de mensen die nooit naar deze programma‟s kijken ( ²(4) = 2.236, p < .001).

In verband met voorgaande hypothese kan men tot slot toetsen of de mate waarin men zal
reageren op programma‟s of reclamespots gerelateerd is met de zendervoorkeur van een

77
kijker. Men zou bijvoorbeeld kunnen veronderstellen dat mensen die commerciële zenders
bekijken meer reageren op programma‟s en reclamespots dan mensen die naar de openbare
omroep of naar buitenlandse zenders kijken.

Hypothese 15: Mensen die naar commerciële zenders kijken reageren meer op tv-
programma’s en reclamespots dan mensen die naar de openbare omroep of
naar buitenlandse zenders kijken.

Om deze hypothese te toetsen kiezen we voor een kruistabel tussen de onafhankelijke

variabele „favoriete zender‟ en de afhankelijke variabelen „via telefoon, SMS, internet, rode
knop reageren op tv-programma‟s‟ en „via telefoon, SMS, internet, rode knop reageren op
reclamespots‟. De onafhankelijke variabele wordt wel eerst gehercodeerd tot de drie
categorieën „commerciële zenders‟, „openbare omroep‟ en „buitenlandse en andere zenders‟.
De hypothese wordt niet bevestigd: het percentage mensen dat niet reageert ligt zowel voor
commerciële als voor openbare zenders rond 93%. Voor buitenlandse zenders ligt het
percentage niet-interactief kijken op 100%, wellicht omdat men in dit geval simpelweg niet
kan reageren op de programma‟s of de reclamespots.

4.4. User generated content

In dit onderdeel gaan we na of er een verband is tussen de verschillende leeftijdscategorieën
in het gebruik van UGC (media-inhoud gemaakt door de mediaconsumenten zelf) en
onderzoeken we vervolgens of de gebruikers van UGC ook zelf beseffen dat de inhoud
losstaat van de verschillende beschikbare media. Hierbij richten we vooral onze aandacht naar
de jongeren. Uit de literatuurstudie is immers gebleken dat deze leeftijdsgroep de toekomst
representeert en dat we van hen dus veel kunnen leren over het toekomstige mediagebruik en
de mediaperceptie.

Bij digitale televisie kan men kiezen wat met bekijkt en wanneer men dit doet, maar men kan
nog steeds niet zelf de inhoud van de programma‟s bepalen. Daarom zullen we ons eerder
concentreren op het gebruik van internet in verband met UGC. Op internet kan men immers
wel degelijk zelf gemaakte filmpjes uploaden, foto‟s posten, amateurfilmpjes bekijken en
muziek plaatsen. We beginnen met een peiling naar de samenhang tussen leeftijd en gebruik
van user generated content.

78
Hypothese 16: Oudere respondenten zullen minder gebruik maken van UGC dan jongere
respondenten.

De afhankelijke variabelen die we hier kiezen zijn „amateurfilmpjes bekijken op het internet‟,
„zelf filmpjes op het internet plaatsen‟, „zelf foto‟s op het internet plaatsen‟ en „zelf muziek op
het internet plaatsen‟. Hierbij is „leeftijd‟ de onafhankelijke variabele. We wilden immers
nagaan of er effectief een kloof is tussen de verschillende leeftijdsgroepen. In tegenstelling tot
het vorige deel, wordt de variabele „leeftijd‟ hier in dezelfde vier leeftijdsgroepen als de
gebruikte vragenlijst opgedeeld in plaats van in twee categorieën. Met behulp van een
kruistabel vergelijken we vervolgens het gebruik gerelateerd aan UGC van jongeren en
ouderen, weergegeven in percentages.

Zoals blijkt uit tabel 12 merken we een duidelijk verschil tussen de jongste en de oudste
leeftijdscategorie wat betreft het bekijken van amateurfilmpjes op het internet. Zo zien we dat
75% uit de oudste categorie nog nooit een filmpje heeft bekeken, terwijl dit percentage in de
jongste categorie slechts 20% bedraagt. In het algemeen heeft zelfs 46% van alle
respondenten dat nog nooit gedaan. Dit hoge percentage is een gevolg van de hoge
percentages in de twee oudste leeftijdscategorieën. Als er al mensen zijn die (bijna) dagelijks
filmpjes bekijken, zijn het enkelingen die uitsluitend tot de jongste leeftijdsgroepen behoren.

Tabel 12: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „Bekijken van amateurfilmpjes‟

Leeftijd
20-24 25-34 35-44 45-54 Total
jaar jaar jaar jaar
Bekijken
Count 8 12 23 30 73
van Nooit
amateurfil
20,0% 30,8% 57,5% 75,0% 45,9%
mpjes % within Leeftijd
Maandelijks Count 14 15 16 7 52

% within Leeftijd 35,0% 38,5% 40,0% 17,5% 32,7%

Wekelijks Count 14 10 1 3 28

% within Leeftijd 35,0% 25,6% 2,5% 7,5% 17,6%

Dagelijks Count 4 2 0 0 6

% within Leeftijd 10,0% 5,1% ,0% ,0% 3,8%

Total Count 40 39 40 40 159

% within Leeftijd 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

²(9) = 43.4, p < .05

79
Vervolgens kijken we naar het verband tussen leeftijd en het zelf plaatsen van filmpjes. Onze
² gaf echter aan dat de resultaten niet significant zijn, dus kunnen we hier niet verder op
ingaan.

Tabel 13 behandelt het plaatsen van foto‟s op het web. Jongeren blijken meer foto‟s online te
plaatsen dan de oudere leeftijdscategorieën. 100% van de oudste respondenten tegenover
„slechts‟ 62% van de jongste hebben dit nog nooit gedaan. De hypothese wordt dus bewezen.
User generated content, hier in de vorm van eigen foto‟s online plaatsen, blijkt een kenmerk
van jongeren, en niet van ouderen.

Tabel 13: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „Foto‟s plaatsen op het internet‟

Leeftijd
20-24 25-34 35-44 45-54
jaar jaar jaar jaar Total
Foto‟s Nooit Count
25 30 38 40 133
% within Leeftijd
62,5% 76,9% 95,0% 100,0% 83,6%
Maandelijks Count
12 9 1 0 22
% within Leeftijd
30,0% 23,1% 2,5% ,0% 13,8%
Wekelijks Count
3 0 1 0 4

7,5% ,0% 2,5% ,0% 2,5%

% within Leeftijd
Total
40 39 40 40 159
Count
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
% within Leeftijd
²(6) = 29.391, p < .05

Tot slot gaan we na of er een verband is tussen leeftijd en het plaatsen van muziek op internet.
We gaan hier op dezelfde manier te werk als bij de voorgaande twee variabelen. We vinden
echter geen significante resultaten, en kunnen deze hypothese dus niet bevestigen. Een
mogelijke reden hiervoor kan het feit zijn dat muziek plaatsen op zich eigenlijk niet iets is dat
in het algemeen vaak gebeurt, tenzij men eigen muziek maakt.

Vervolgens kunnen we onderzoeken of er een verband is tussen de onafhankelijke variabelen

gender en het bezit van digitale televisie en de afhankelijke variabele gebruik van UGC.

80
Hypothese 17: Mannen maken meer gebruik van UGC dan vrouwen.

Bij deze hypothese nemen we „geslacht‟ als onafhankelijke variabele. De afhankelijke

variabelen blijven dezelfde als bij de vorige hypothese. We zien geen significante verbanden,
en aldus kunnen we deze hypothese dus niet als waar aannemen.

Hypothese 18: Mensen met digitale televisie maken meer gebruik van UGC dan mensen die
niet digitaal kijken.

Aangezien er bij het toetsen van deze hypothese eveneens blijkt dat geen van de resultaten
significant is, kunnen we ook hier niet verder op deze hypothese ingaan.

Uit de toetsing van hypothese 16 is gebleken dat User generated content meer een zaak is van
jongeren dan van ouderen, en dat de jongere respondenten er dus meer mee zijn vertrouwd.
Aansluitend hiermee kunnen we de volgende hypothese met betrekking tot de jeugd stellen.

Hypothese 19: Het merendeel van de respondenten in de jongste categorie zal aangeven
weinig gebruik te maken van UGC.

De jongste respondenten maken het meest gebruik van UGC, zoals hierboven reeds bewezen
werd. We hebben reeds vermeld dat het mediagebruik van jongeren ons mogelijk maakt een
accurate voorspelling te maken over de toekomst van mediareceptie en mediaproductie
(Drotner, 2000: 149). Moest blijken dat zelfs in deze categorie slechts een minderheid in
aanraking komt met UGC, zal het onderzoek van deze hypothese aangeven dat deze
inhoudsvorm allesbehalve verspreid is onder de respondenten uit onze steekproef. Daarom
filteren we op leeftijd en vragen we een frequentietabel met percentages op. Zo kunnen we
afleiden hoeveel respondenten UGC niet belangrijk vinden.

Het bekijken van filmpjes en het plaatsen van foto‟s gebeurt nog relatief frequent maar het
zelf plaatsen van filmpjes en muziek gebeurt amper. Dat de meest courante vorm van UGC
filmpjes bekijken is, wijst op weinig verandering in het traditionele model van producenten en
consumenten van inhoud. 95% van de respondenten geeft aan nog nooit een filmpje online te
hebben gezet.

81
Tabel 14: Frequentie „Bekijken van amateurfilmpjes op het internet‟

Frequency Valid Percent Cumulative Percent

Valid Nooit 8 20,0 20,0

Maandelijks 14 35,0 55,0

Wekelijks 14 35,0 90,0

Dagelijks 4 10,0 100,0

Total 40 100,0

Tabel 15: Frequentie „Zelf plaatsen van filmpjes op het internet‟

Frequency Valid Percent Cumulative Percent

Valid Nooit 38 95,0 95,0

Maandelijks 1 2,5 97,5

Wekelijks 1 2,5 100,0

Total 40 100,0

Tabel 16: Frequentie „Zelf foto‟s plaatsen op het internet‟

Frequency Valid Percent Cumulative Percent

Valid Nooit 25 62,5 62,5

Maandelijks 12 30,0 92,5

Wekelijks 3 7,5 100,0

Total 40 100,0

Tabel 17: Frequentie „Zelf muziek plaatsen op het internet‟

Frequency Valid Percent Cumulative Percent

Valid Nooit 38 95,0 95,0

Maandelijks 1 2,5 97,5

Wekelijks 1 2,5 100,0

Total 40 100,0

82
In onze literatuurstudie gaven we al aan dat veel jongeren graag zelf inhoud op het internet
plaatsen via blogs of sites zoals MySpace en YouTube. De resultaten van dit onderzoek
spreekt dit echter tegen. Bijna niemand blijkt zelf filmpjes online te zetten. Het online delen
van foto‟s gebeurt wel, maar helemaal niet op een frequente basis. Jongeren zijn dus blijkbaar
niet echt bezig met het plaatsen van eigen inhoud op het internet.

Om het verband met de algemene onderzoeksvraag van dit onderzoek duidelijk te maken,
gaan we verder in op de bekomen resultaten uit de vorige hypothese in dit deel. De volgende
hypothese is:

Hypothese 20: Het merendeel van de bevraagde jongeren is nog niet geïnteresseerd in het
gebruik van het fenomeen UGC.

Deze hypothese onderzoeken we door twaalf variabelen te toetsen die betrekking hebben tot
hoe men denkt over UGC in verband met televisieseries. De afhankelijke variabelen die we
gekozen hebben zijn: „het belang dat men hecht aan fan fictie‟, „het bekijken van online clips‟
en „het bekijken van online geluidsfragmenten‟. Onderstaande tabel geeft per type serie aan
hoeveel percent van de jongeren de online media helemaal niet belangrijk vonden.

Tabel 18: Percentage jongeren dat geen belang hecht aan online media
fan fictie 100 %
Vlaamse dagelijkse serie clips 81,8 %
geluid 100 %
fan fictie 100 %
Vlaamse wekelijkse serie clips 100 %
geluid 100 %
fan fictie 90,9 %
Internationale dagelijkse serie clips 54,5 %
geluid 72,7 %
fan fictie 84,6 %
Internationale wekelijkse serie clips 53,8 %
geluid 76,9 %

De resultaten zijn opnieuw duidelijk. In vijf van de twaalf gevallen zegt 100% van de
respondenten helemaal geen belang te hechten aan een bron van UGC. De internationale
series hebben echter hogere percentages dan de Vlaamse series. Wellicht zijn deze nauwelijks
vertegenwoordigd op het web. Maar zelfs de populairste categorie, „videoclips van de

83
internationale wekelijkse series‟, is nog niet voor de helft van de respondenten belangrijk.
Andrejevic (2008) haalde aan dat jongeren steeds meer vaardigheden willen ontwikkelen om
te kunnen deelnemen aan de interactieve media. Uit ons onderzoek blijkt echter dat ze het
gebruik daarvan helemaal niet belangrijk vinden. Uit de vaststelling dat het merendeel van de
jongeren deze media van UGC helemaal niet belangrijk vindt, zouden we kunnen concluderen
dat ze UGC niet als volwaardige, interessante kwaliteitsvolle inhoud zien, onafhankelijk van
het medium. Daarom stellen we volgende hypothese:

Hypothese 21: Mensen met digitale televisie zijn meer geïnteresseerd in het fenomeen van
UGC dan mensen zonder digitale televisie.

Om deze hypothese te toetsen, filteren we de variabelen eerst op het bezit van digitale
televisie en zoeken we vervolgens naar een verband met dezelfde twaalf variabelen als in de
vorige hypothese. De resultaten blijken echter niet significant te zijn.

Algemeen kunnen we dus besluiten, dat in verhouding met ouderen, jongeren veel meer in
aanraking komen met user generated content, hoewel het merendeel van hen aangeeft er nooit
gebruik van te maken. Voornamelijk het bekijken van filmpjes werd vaak gedaan, zelfs door
de al iets oudere leeftijdscategorieën en ook foto‟s worden regelmatig op internet geplaatst.
Het zelf plaatsen van filmpjes of muziek was in geen van de gevallen significant. Het lijkt dus
dat onze respondenten UGC niet beschouwen als volwaardige, losstaande inhoud van het
medium. Hoewel Meyer (2006) zei dat de consument van een passieve naar actieve en
participerend rol zou evolueren, is er volgens onze resultaten van deze trend nog niet veel
merkbaar. Het zelf creëren van media-inhoud is (nog) niet een vaak voorkomend fenomeen.
“In 2015 zullen de meeste mensen zelfs op regelmatige basis de mogelijkheid hebben hun
kijken als het ware te personaliseren” (Meyer, 2006). Onze bevindingen lijken een andere
toekomst te voorspellen. De helft van de behandelde steekproef heeft digitale televisie, maar
gebruikt nauwelijks te maken van user generated content.

4.5. Alternatieve en additionele kanalen bij film & tv fictie

In de literatuurstudie stelden we reeds de volgende vragen: “Komen door de opkomst van
technologische innovaties zoals digitale televisie en het ontstaan van alternatieve kanalen voor
televisie bepaalde aspecten van onze traditionele kijkbeleving in het gedrang?”, “Heeft men
nog steeds het gevoel dat men tot die ene kijkgroep behoort wanneer iedereen kan kiezen op

84
welk moment hij een welbepaald zelfgekozen programma bekijkt?” en “Worden er nu actief
programma‟s geselecteerd waarin men geïnteresseerd is en worden programma‟s waarin men
minder interesse vertoond niet meer bekeken?”. We stelden dan ook vast dat we in dit
onderzoek moesten gaan kijken naar de bestaande technologische innovaties, zoals
bijvoorbeeld digitale televisie en alternatieve kanalen zoals het internet, en deze te analyseren,
om deze vragen te beantwoorden.

4.5.1. Alternatieve kanalen bij film en TV-fictie

Om het gebruik van alternatieve kanalen voor film en televisiefictie na te gaan, combineren
we de onafhankelijke variabelen „gender‟, ‟leeftijd‟ en ‟bezit van digitale televisie‟ met de
consumptie van media-inhoud via alternatieve kanalen.

Hypothese 22: Jonge mensen maken meer gebruik van VCR, DVD en PC als alternatieve
kanalen dan oudere personen. Dit geldt ook voor mannen ten opzichte van
vrouwen en digitale kijkers ten opzichte van klassieke kijkers.

We plaatsen de onafhankelijke variabelen „gender‟, „leeftijd‟ en „bezit van digitale televisie‟

telkens apart in een kruistabel met de afhankelijke variabelen „gebruik van VCR‟, „gebruik
van dvd‟ en „televisie kijken via de computer‟. Vooraleer de analyse te beginnen, coderen we
deze afhankelijke variabelen naar vier categorieën: „nooit‟, „maandelijks‟, „wekelijks‟ en
„dagelijks‟. Ook de onafhankelijke variabele „leeftijd‟ coderen we naar vier categorieën („20-
24 jaar‟, „25-34 jaar‟, „35-44 jaar‟ en „45-54 jaar‟). Wat betreft „gender‟ blijkt na het
overlopen van de tabellen dat er geen enkel significant verband bestaat met het specifieke
gebruik van één van deze alternatieve kanalen. Qua „leeftijd„ merken we een significant
verband op tussen „leeftijd„ en de variabelen „DVD‟ en „PCTV‟.

Bij de variabele „televisie (films, series en programma‟s) opnemen op dvd‟ zien we voor de
eerste drie leeftijdscategorieën dat het grootste deel van de mensen nooit televisie zal
opnemen op dvd (zie tabel 19). Bij de laatste leeftijdscategorie (45 tot 54 jaar) zien we echter
een duidelijk verschil. Daar zal slechts 45 % van de ondervraagden nooit televisie opnemen
op dvd. 45% van hen zullen zelfs wekelijks televisie opnemen op dvd.

85
Tabel 19: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „TELEVISIE (films, series en programma‟s)
opnemen op dvd‟
Leeftijd Total
20-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar
Tv Nooit Count 16 14 14 9 53
opnemen % within Leeftijd 66,7% 77,8% 70,0% 45,0% 64,6%
op dvd
Maandelijks Count 7 3 1 1 12
% within Leeftijd 29,2% 16,7% 5,0% 5,0% 14,6%
Wekelijks Count 1 0 5 9 15
% within Leeftijd 4,2% ,0% 25,0% 45,0% 18,3%
Dagelijks Count 0 1 0 1 2
% within Leeftijd ,0% 5,6% ,0% 5,0% 2,4%
Total Count 24 18 20 20 82
% within Leeftijd 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

²(9) = 24.359, p < .001

We merken dus dat ouderen vaker televisie zullen opnemen op dvd dan jongeren. Dit kunnen
we linken aan het feit dat hoe ouder men wordt, hoe meer tijd men kan besteden aan het
bekijken van televisie en aan het opnemen ervan.

De tweede variabele die ook een significant verband vertoont met de variabele „leeftijd‟ is
‟films op DVD via computer bekijken‟. Hier merken we op dat hoe jonger men is, hoe vaker
men een dvd zal bekijken via de computer (zie tabel 20). Bij ondervraagden van 20 tot 24 jaar
merken we op dat 55 % dit nooit zal doen, terwijl dit voor maandelijkse en wekelijkse
frequentie lager ligt (respectievelijk 32,5 % en 12,5 %). Bij de ondervraagden van 25 tot 34
jaar merken we al een stijging bij het „nooit„ bekijken van „films op dvd‟s via de computer„:
74,4 % doet dit nooit. Slechts 12,8% doet dit nog maandelijks en wekelijks. Bij de
ondervraagden van 35 tot 44 jaar en van 45 tot 54 jaar zien we een serieuze daling. Meer dan
90 % van hen zal dit nooit doen.

86
Tabel 20: Kruistabel tussen „Leeftijd‟ en „Films op DVD via computer bekijken‟
Leeftijd Total
20-24 jaar 25-34 jaar 34-44 jaar 45-54 jaar
DVD Nooit Count 22 29 37 33 121
Via % within Leeftijd 55,0% 74,4% 97,4% 91,7% 79,1%
PC Maandelijks Count 13 5 1 1 20
% within Leeftijd 32,5% 12,8% 2,6% 2,8% 13,1%
Wekelijks Count 5 5 0 1 11
% within Leeftijd 12,5% 12,8% ,0% 2,8% 7,2%
Dagelijks Count 0 0 0 1 1
% within Leeftijd ,0% ,0% ,0% 2,8% ,7%
Total Count 40 39 38 36 153
% within Leeftijd 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
²(9) = 33.255, p < .001

Hoe ouder men dus is, hoe minder men dus dvd‟s via de computer zal bekijken. Een
mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat oudere mensen nog niet zo goed met dit vrij
nieuwe medium (computer) overweg kunnen. Het bekijken van een dvd op de computer
vereist immers enige kennis in verband met het medium computer en daar kan een mogelijke
verklaring zitten voor deze resultaten.

Tot slot van dit onderdeel blijkt dat wat betreft de variabele „digitale televisie‟, er geen enkel
significant verband bestaat tussen deze variabele en het specifieke gebruik van één van deze
alternatieve kanalen.

Hypothese 23: Er is een positief verband tussen het gebruik van alternatieve kanalen en de
consumptie van nieuws, realityshows, tv-films en favoriete series (Vlaams &
internationaal, dagelijks & wekelijks).

De volgende variabelen beschouwen we als afhankelijk voor deze hypothese: „opnemen op

video/opnemen op dvd van nieuws‟, „opnemen op video/opnemen op dvd/downloaden via
internet van realityshows‟, „opnemen op video/opnemen op dvd/bekijken op dvd/downloaden
via internet van tv-films‟, „opnemen op video/opnemen op dvd/bekijken op dvd/downloaden
via internet van de favoriete Vlaamse dagelijkse serie‟, „opnemen op video/opnemen op
dvd/bekijken op dvd/downloaden via internet van de favoriete Vlaamse wekelijkse serie‟,

87
„opnemen op video/opnemen op dvd/bekijken op dvd/downloaden via internet van de
favoriete internationale dagelijkse serie‟ en „opnemen op video/opnemen op dvd/bekijken op
dvd/downloaden via internet van de favoriete internationale wekelijkse serie‟. Via
kruistabellen combineren we vervolgens zowel de variabelen „gender‟, „leeftijd‟ als „bezit van
digitale televisie‟ met deze consumptiepatronen van alternatieve distributiekanalen.

Wat betreft de variabele „gender‟, vinden we geen significant verband met de

consumptiepatronen van alternatieve distributiekanalen. Wel kunnen we concluderen dat er
niemand van de respondenten ooit een Vlaamse dagelijkse serie of een Vlaamse wekelijkse
serie downloadt. Deze variabelen zijn dus constant. Dit kunnen we ook terugvinden in de
analyse van deze variabelen met leeftijd en bezit van digitale televisie. Een reden hiervoor kan
zijn dat de Vlaamse series minder of helemaal niet verspreid zijn op het internet en bijgevolg
dus minder snel door mensen zullen gedownload worden. Wat „leeftijd‟ betreft, vinden we
ook geen significant verband. Het bezit van digitale televisie blijkt echter wel een significant
verband te hebben met „het opnemen op video van tv-films‟, „het opnemen op video van de
favoriete internationale wekelijkse serie‟, „het opnemen op dvd van de favoriete internationale
wekelijkse serie‟ en „het opnemen op dvd van de favoriete internationale wekelijkse serie‟.

Wat we meteen opmerken, is dat mensen die in het bezit zijn van digitale televisie minder
geneigd zullen zijn om tv-films op te nemen op video (93% van de mensen zal dit nooit doen)
(zie tabel 21). Van de mensen die niet over digitale televisie beschikken zal 72% nooit een tv-
film opnemen. Dat toont aan dat 7% van de mensen met digitale televisie en 28% van de
mensen zonder digitale televisie ofwel soms ofwel vaak een tv-film zal opnemen. Als we deze
cijfers bekijken zien we dus dat het niet bezitten van digitale televisie tot een hogere
frequentie zal leiden van het opnemen van tv-films op video.

We kunnen vaststellen dat het opnemen van tv-films op video minder en minder wordt
gedaan. Dit zou een gevolg kunnen zijn van de veroudering van het medium VCR, dat moet
concurreren met nieuwe en betere media zoals digitale televisie en dvd. Zoals in de
literatuurstudie al aangegeven werd, lijkt het medium dvd de rol van de VCR over te nemen
(door zijn compactheid, betere beeldkwaliteit, etc.). Dit kan de aanleiding zijn voor de
vermindering van het gebruik van de VCR. Mensen die in bezit zijn van digitale televsie
lijken al helemaal geen gebruik meer te maken van het medium VCR. Doordat deze personen
over de mogelijkheid beschikken om films aan te vragen, lijkt het medium VCR voor hen

88
overbodig. Sommigen onder hen beschikken over een digicorder, waardoor de VCR helemaal
naar de achtergrond wordt geschoven.

Tabel 21: Kruistabel tussen „Digitale TV‟ en „Opnemen op video van tv-films‟
DTV Total
Ja Nee
Opnemen op Nooit Count 55 40 95
video van
% within DTV 93,2% 72,7% 83,3%
tv-films
Soms Count 1 11 12

% within DTV 1,7% 20,0% 10,5%

Vaak Count 3 4 7

% within DTV 5,1% 7,3% 6,1%

Total Count 59 55 114

% within DTV 100,0% 100,0% 100,0%

²(2) = 10.717, p < .01

Daarnaast zien we een patroon opduiken dat gelijkaardig is aan dat van het opnemen op video
van tv-films, als we het bezit van digitale televisie gaan combineren met het opnemen op dvd
van tv-films. We kunnen eveneens stellen dat het niet bezitten van digitale televisie zal leiden
tot een hogere frequentie van het opnemen van tv-films op dvd, terwijl een overgrote
meerderheid van de mensen die wel digitale televisie bezitten (90,2%) dit nooit doet ( ²(2) =
10.243, p < .01).

Ten derde stellen we vast dat zowel de meerderheid van de respondenten die beschikken over
digitale televisie als de meerderheid van de mensen die niet beschikken over digitale televisie
nooit hun favoriete internationale wekelijkse serie opnemen op video. Voor de mensen met
digitale televisie (95%) is dit aandeel wel groter dan voor mensen zonder digitale televisie
(74,3%). Van de mensen die vaak hun favoriete internationale wekelijkse serie opnemen op
video, heeft het grootste aandeel (11,4%) geen digitale televisie (ter vergelijking: het aandeel
van mensen die wel beschikken over digitale televisie bedraagt 5%). Dit kunnen we echter
nuanceren, want er zitten minder dan 5 respondenten in deze categorieën. Wat betreft de
mensen die soms hun favoriete internationale wekelijkse serie opnemen op video, merken we

89
wel een duidelijk groter aandeel bij mensen zonder digitale televisie (14,3% tegenover 0%)
( ²(2) = 7.617, p < .05).

Ten slotte, als we kijken naar de mensen die hun favoriete internationale wekelijkse serie
opnemen op dvd, zien we eigenlijk een gelijkaardig patroon als bij de mensen die deze series
opnemen op video ( ²(2) = 6.249, p < .05).

We kunnen dus concluderen dat het bezit van digitale televisie een invloed heeft op het al dan
niet opnemen op video en dvd van de favoriete internationale wekelijkse serie. Mensen
zonder digitale televisie zijn eerder geneigd om dit te doen dan mensen met digitale televisie.
Dit zou eventueel te maken kunnen hebben met het feit dat een deel van de mensen met
digitale televisie beschikt over de mogelijkheid om programma‟s op te nemen op een
digicorder en om programma‟s on demand te bekijken.

Hypothese 24: Respondenten die hun favoriete serie op video/dvd/harde schijf ter
beschikking hebben, maken vaker gebruik van alternatieve kanalen voor
televisie-inhoud.

Ook het verband tussen het bezit van de favoriete Vlaamse en internationale (dagelijkse en
wekelijkse) series op het gebruik van alternatieve kanalen voor televisie-inhoud analyseren
we voor de onafhankelijke variabelen „gender‟, „leeftijd‟ en „bezit van digitale televisie‟. Wat
betreft „gender‟, vinden we een significant verband tussen met „bezit van de favoriete
internationale dagelijkse serie‟ en „bezit van de favoriete internationale wekelijkse serie‟. We
stellen vast dat de meerderheid van de vrouwen (90,5%) hun favoriete internationale
dagelijkse serie niet op video, dvd of harde schijf bezit. Voor mannen geldt dat de helft hun
favoriete internationale dagelijkse serie wel op een of andere manier bezitten ( ²(1) = 7.544, p
< .01). Als we daarnaast kijken naar „bezit van de favoriete internationale wekelijkse serie‟,
kunnen we zien dat een meerderheid van de vrouwen (57,4%) hun favoriete internationale
wekelijkse serie niet bezit. Voor mannen zien we dan weer dat een meerderheid (64,3%) hun
favoriete internationale wekelijkse serie wel bezit ( ²(1) = 4.455, p < .05). We kunnen dus
zeggen dat, in vergelijking met vrouwen, mannen vaker hun favoriete internationale
dagelijkse en wekelijkse serie bezitten op video, dvd of harde schijf.

90
Wat betreft het bezit digitale televisie is er een significant verband tussen „bezit van digitale
televisie„ en „bezit van de favoriete internationale dagelijkse serie‟. We stellen vast dat het
aandeel van respondenten die hun favoriete internationale dagelijkse serie wel bezit groter is
bij mensen met digitale televisie (40,9%) dan bij mensen zonder digitale televisie (6,7%)
( ²(1) = 5.303, p < .05). Wat betreft „leeftijd‟ werd geen significant verband gevonden met het
bezit van favoriete series op video, dvd of harde schijf.

We kunnen dus concluderen dat het bezit van de favoriete internationale dagelijkse serie dus
eerder kan worden toegeschreven aan de mensen die beschikken over digitale televisie.

Hypothese 25: Mensen die veel gebruik maken van het internet gaan meer gebruik maken
van het internet als alternatief kanaal voor het bekijken van televisie-inhoud

Eerst hercoderen we de onafhankelijke variabele „internetgebruik‟ naar een variabele met drie
categorieën (tot 7u per week = „weinig‟, van 7 tot 14u per week = „gemiddeld‟, vanaf 15u per
week = „veel‟). Vervolgens hercoderen we de drie afhankelijke variabelen
„clips/teasers/trailers online bekijken‟, „tv-programma‟s gratis online bekijken‟ en „tv-
programma‟s betalend online bekijken‟ naar variabelen met vier categorieën „nooit‟,
„maandelijks‟, „wekelijks‟ en „dagelijks‟.

We vinden een significant verband tussen de mate van internetgebruik en het online bekijken
van clips/teasers/trailers, en het gratis online bekijken van tv-programma‟s.

We stellen vast dat van de mensen die nooit clips, teasers of trailers online bekijken, de
grootste groep zich bevindt in de categorie die weinig gebruik maakt van het internet.
Naarmate men meer gebruik maakt van het internet daalt ook het relatieve aandeel in de
categorie die nooit clips, teasers of trailers online bekijkt. Over de mensen die dit dagelijks
doen kunnen we niet echt iets concluderen, omdat er te weinig respondenten in de
desbetreffende categorieën zitten. Daarom kunnen we het best kijken naar de mensen die
wekelijks clips, teasers of trailers online bekijken. Hier zien we dat het aandeel daarvan stijgt
naarmate men meer gebruik maakt van het internet.

91
Tabel 22: Kruistabel tussen „Internet-uren‟ en „Kijkfrequentie online bekijken van
clips/teasers/trailers‟

Internet-uren

Weinig Gemiddeld Veel Total

Kijkfrequentie Nooit Count 55 11 9 75
online bekijken
% within Internet-uren 61,8% 32,4% 29,0% 48,7%
van clips, teasers,
Maandelijks Count 25 14 8 47
trailers
% within Internet-uren 28,1% 41,2% 25,8% 30,5%

Wekelijks Count 7 6 13 26

% within Internet-uren 7,9% 17,6% 41,9% 16,9%

Dagelijks Count 2 3 1 6

% within Internet-uren 2,2% 8,8% 3,2% 3,9%

Total Count 89 34 31 154

% within Internet-uren 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

²(6) = 27.724, p < .001

Voor het online bekijken van clips, teasers of trailers, kunnen we de hypothese aannemen.
Hoe meer men gebruik maakt van het internet, des te meer men clips, teasers en trailers
online gaat bekijken.

We zien een quasi gelijkaardig verband bij het gratis online bekijken van tv-programma‟s.
Naarmate men meer gebruik maakt van het internet, wordt het aandeel van mensen die nooit
gratis online kijken naar tv-programma‟s kleiner. Voor het gratis online bekijken van tv-
programma‟s kunnen we de hypothese dus ook aannemen.

Nu het internet steeds meer ingeburgerd geraakt, kunnen we Dean (2007) volgen in zijn
conclusie. Hij stelt immers dat televisie rekening moet houden met de concurrentie van
videowebsites. Uit onze analyse blijkt dat voornamelijk de zware internetgebruikers deze
concurrentie duidelijk voelbaar maken.

92
Tabel 23: Kruistabel tussen „Internet-uren‟ en „Kijkfrequentie gratis online bekijken
van programma‟s‟
Internet-uren

Weinig Gemiddeld Veel Total

Kijkfrequentie gratis Nooit Count 79 26 22 127

online bekijken van
% within Internet-uren 89,8% 76,5% 73,3% 83,6%
programma‟s
Maandelijks Count 5 6 2 13

% within Internet-uren 5,7% 17,6% 6,7% 8,6%

Wekelijks Count 3 2 4 9

% within Internet-uren 3,4% 5,9% 13,3% 5,9%

Dagelijks Count 1 0 2 3

% within Internet-uren 1,1% ,0% 6,7% 2,0%

Total Count 88 34 30 152

% within Internet-uren 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

²(6) = 13.300, p < .05

4.5.2. Patronen van consumptie via additionele kanalen

Hypothese 26: Er is een verband tussen de socio-demografische kenmerken en het bezit van
digitale televisie, en het zoeken van extra informatie over programma’s via
websites.

De variabelen betreffende het zoeken van extra informatie via websites van het nieuws,
reality, tv-films, Vlaamse dagelijkse series, Vlaamse wekelijkse series, internationale
dagelijkse series en internationale wekelijkse series hercoderen we eerst naar variabelen met
drie categorieën (nooit, soms, vaak). Vervolgens combineren we via kruistabellen de
variabelen „gender‟, „leeftijd‟ en „bezit van digitale televisie‟ met deze variabelen. Wat betreft
„gender‟ vinden we geen significant verband met het zoeken van extra informatie over
programma‟s via websites. We stellen wel een significant verband vast tussen „leeftijd‟ en
„zoeken van extra informatie over de favoriete internationale wekelijkse serie‟. Voor elke
bestudeerde leeftijdscategorie blijkt dat de overgrote meerderheid van de mensen nooit extra
informatie zoekt over hun favoriete internationale wekelijkse serie. In de laagste

93
leeftijdscategorie is het aandeel daarvan nog het laagst (61,5%), vergeleken met de andere
leeftijdscategorieën (allen boven de 90%). In vergelijking met de andere leeftijdscategorieën,
zien we ook dat de laagste categorie het grootste aandeel bevat van mensen die vaak extra
informatie zoeken over hun favoriete internationale wekelijkse serie (11,5% in vergelijking
met 6,5% , 4,8% en 6,7%). Dit kunnen we echter nuanceren, aangezien de desbetreffende
categorie minder dan 5 respondenten bevat. Daarom kijken we naar de mensen die soms extra
info zoeken over hun favoriete internationale wekelijkse serie. Hier zien we duidelijk een
groter aandeel van de jongste leeftijdsgroep (26,9%) ( ²(6) = 14.113, p < .05). We kunnen dus
concluderen dat jongeren (20-24 jaar) relatief vaker extra informatie zoeken over hun
favoriete internationale wekelijkse serie via websites dan ouderen. Dit bevestigt wat Van
Selm en Peeters (2007) reeds concludeerden, namelijk dat de personen die gebruik maken van
additionele communicatiekanalen opvallend jonger zijn dan de niet-gebruikers.

In verband met het bezit van digitale televisie vinden we nergens een significant verband met
het zoeken van extra informatie over programma‟s via websites.

Hypothese 27: Vrouwen bezitten vaker andere zaken in verband met favoriete Vlaamse en
internationale series (dagelijks en wekelijks) dan mannen. Dit geldt ook voor
digitale kijkers ten opzichte van klassieke kijkers, evenals voor oudere kijkers
ten opzichte van jongere kijkers.

We proberen „gender‟, „leeftijd‟ en „bezit van digitale televisie‟ in verband te brengen met de
afhankelijke variabelen „bezit van andere zaken in verband met favoriete Vlaamse dagelijkse
serie‟, „bezit van andere zaken in verband met favoriete Vlaamse wekelijkse serie‟, „bezit van
andere zaken in verband met favoriete internationale dagelijkse serie‟ en „bezit van andere
zaken in verband met favoriete internationale wekelijkse serie‟ door middel van kruistabellen.

Wat betreft de variabele „gender‟, merken we meteen op dat er geen significant verband is
met de vier afhankelijke variabelen. Het aanschaffen van bepaalde dingen (T-shirt, boeken,
cd‟s, etc.) gerelateerd met een bepaalde serie kan dus niet gelinkt worden aan „gender‟. Ook
voor „leeftijd‟ en „bezit van digitale televisie‟ bestaan er geen significant verbanden.

94
 4.6. Fans en fandom
Massamediaonderzoek is erg geïnteresseerd in de vraag of de mediaconsument passief of
actief omgaat met media en meer bepaald met televisieprogramma‟s. Er bestaat een
continuüm van manieren waarmee omgegaan kan worden met televisieteksten, van een
consumptievorm waarbij weinig aandacht en betekenis wordt gegeven aan de tekst tot een
gedetailleerde analyse ervan. Fans van een televisieprogramma tonen een diepere en meer
actieve interesse in hun programma dan gewone kijkers omdat ze er emotioneel gehecht aan
zijn geraakt. Onderzoek heeft dan ook uitgewezen dat hoe harder men fan is van een bepaald
programma, hoe gedetailleerder men de televisietekst zal gaan analyseren. Dit kan gaan van
het opzoeken van bijkomende informatie (laag niveau) tot de productie van verschillende
vormen van materiële cultuur met betrekking tot dit programma (hoog niveau). In dit deel zal
nagegaan worden welke effecten dit nu heeft op het kijkpatroon van fans en of er echt
significante verschillen bestaan tussen hoe fans en niet-fans media consumeren aan de hand
van enkele hypothesen.

Vooraleer de resultaten van de hypothesetoetsingen te bespreken, moet worden verduidelijkt

dat wanneer er in de analyse gesproken wordt over fans en niet-fans, het gaat over kijkers die
een programma volgen en die zichzelf als dusdanig beschouwen. Op basis van de verzamelde
data stellen we vier fanvariabelen op, die bij elke hypothese van groot belang zijn. Het gaat
hier om respondenten die zichzelf al dan niet als fan beschouwen van een Vlaamse dagelijkse
serie, een Vlaamse wekelijkse serie, een internationale dagelijkse serie, of een internationale
wekelijkse serie. Wanneer de respondenten zichzelf niet als fan van een serie beschouwen
betekent dit dat ze hier zullen worden gedefinieerd als niet-fans of gewone kijkers.

Voorgaand wetenschappelijk onderzoek betreffende fandom heeft aangetoond dat fans per
definitie emotioneel gehecht zijn aan hun favoriete televisieprogramma. Er kan dan ook
verwacht worden dat ze er een diepere en actievere interesse in zullen tonen dan gewone
kijkers. Daarom luidt de volgende hypothese dan ook:

Hypothese 28: Fans gaan hun serie vaker op eigen ritme bekijken dan niet-fans en met
betrekking tot hun programma, dus meer afwijken van de aangeboden tv-
programmering.

95
Deze hypothese wordt getoetst op basis van kruistabellen met als onafhankelijke variabelen
de vier verschillende fanvariabelen en als afhankelijke variabelen „al dan niet live kijken van
de serie‟ en „aflevering eerder bekijken, na downloaden via internet‟. Wat het live kijken
betreft kan geconcludeerd worden dat alle respondenten die een serie volgen, zowel de
mensen die zich als fan van het programma beschouwen als de mensen die dit niet doen, nog
steeds vooral live kijken. Wat de Vlaamse dagelijkse en wekelijkse series betreft wordt er
echter een significant verschil gevonden tussen het live kijken van fans en niet-fans. Bij de
respondenten die een Vlaamse dagelijkse serie volgen kijkt 100% van de niet-fans
voornamelijk live, tegenover maar 76,9% van de mensen die zich wel als fan van het
programma beschouwen. Bij de mensen die een Vlaamse wekelijkse serie volgen bedragen
deze percentages 94,7% bij de niet-fans en 66,7% bij de fans. Dit betekent dat 23,1% van de
fans van een Vlaamse dagelijkse serie ( ²(2) = 6.500, p < .05) en 33,3% van de fans van een
Vlaamse wekelijkse serie ( ²(2) = 7.860, p < .05) soms of (bijna) altijd hun programma op
eigen ritme bekijken en met betrekking tot hun serie dus significant harder afwijken van de
aangeboden tv-programmering dan niet-fans.

Wat de internationale series betreft kan er geen significant verschil tussen fans en niet-fans
aangetoond worden. Ongeveer 90% van de respondenten die een internationale dagelijkse
serie volgen kijken deze serie vooral live, of de personen zichzelf nu als fan beschouwen of
niet. Bij de respondenten die een internationale wekelijkse serie volgen kijkt ongeveer 70% in
beide groepen grotendeels live. De conclusie is dan dat de respondenten die een serie volgen
afleveringen van het betreffende programma vooral live bekijken, hoewel ze harder afwijken
van de aangeboden televisieprogrammering als het om internationale wekelijkse series gaat.
Mensen die zich als fan van (zowel dagelijkse als wekelijkse) Vlaamse series beschouwen
volgen deze significant vaker op eigen ritme dan niet-fans terwijl dit verband niet significant
is als het om internationale series gaat.

96
Tabel 24: Kruistabel tussen „Fan van een wekelijkse Vlaamse serie‟ en „Aflevering live
kijken‟

Fan van een wekelijkse Vlaamse serie

Nee Ja Totaal
Aflevering live kijken Nooit 1 3 4

2,6% 16,7% 7,1%

Soms 1 3 4

2,6% 16,7% 7,1%

Vaak 36 12 48

94,7% 66,7% 85,7%

Totaal 38 18 56

100,0% 100,0% 100,0%

²(2) = 7.860, p < .05

Wat het downloadgedrag van de respondenten betreft, kan gesteld worden dat bijna iedereen
die een serie volgt deze zelden of nooit op voorhand downloadt. Mensen die zichzelf als fan
van een serie beschouwen hebben iets meer de neiging om een aflevering te downloaden voor
ze uitgezonden wordt op televisie maar dit verschil is nooit significant. Bij de respondenten
die een Vlaamse serie volgen beweert 100% van de niet-fans en 90 tot 100% van de fans de
serie nooit op voorhand te downloaden. Bij de respondenten die een internationale serie
volgen, downloaden 90 tot 100% van de niet-fans en 75 tot 80% van de fans nooit een
aflevering vooraleer deze uitgezonden wordt op televisie. Afleveringen van internationale
series worden dus iets meer gedownload dan andere series, maar nergens is het verschil tussen
fans en niet-fans significant. De eerste hypothese kan bijgevolg niet volledig aanvaard
worden.

Onderzoek heeft al meermaals aangetoond dat gewone kijkers (niet-fans) een programma
kunnen bekijken en er een mening over kunnen vormen. Fans daarentegen tonen een actievere
interesse in het programma omdat ze er gehecht aan zijn geraakt. Een fan vindt zijn
programma niet gewoon leuk, hij geniet van het kijken en zal een emotionele leegte voelen
wanneer het programma niet meer uitgezonden wordt. Dit inzicht heeft ertoe geleid de
volgende hypothese op te stellen:

97
Hypothese 29: Een fan zal zijn/haar activiteiten meer laten bepalen door een
televisieprogramma dan een niet-fan.

Om deze hypothese te kunnen toetsen doen we een analyse op basis van kruistabellen met als
onafhankelijke variabelen opnieuw de vier verschillende fanvariabelen en als afhankelijke
variabelen respectievelijk „activiteiten baseren op de televisieprogrammering‟ en „thuis
blijven voor een bepaald televisieprogramma‟. Deze tabellen hebben allemaal gelijkaardige
resultaten, namelijk dat de meeste respondenten beweren nooit of zelden thuis te blijven voor
een tv-programma of hun activiteiten erdoor te laten bepalen. Ongeveer 70% van alle
respondenten die een bepaalde serie volgen, of ze zichzelf nu als fan beschouwen of niet,
beweren hun activiteiten nooit te baseren op de televisieprogrammering en 75 tot 90% van de
fans en niet-fans blijft nooit thuis omwille van de televisie. Wel zitten er telkens kleine
verschillen tussen de cijfergegevens van fans en niet-fans, waardoor de indruk ontstaat dat
fans hun activiteiten iets meer laten bepalen door de televisie maar deze verschillen zijn nooit
significant. De hypothese kan dus verworpen worden. Op basis van de verzamelde data moet
besloten worden dat de personen die zichzelf als fan van een serie beschouwen hun
activiteiten niet meer baseren op de televisieprogrammering dan een gewone kijker.

Doordat fans een grotere en meer diepgaande interesse tonen in hun favoriete tv-programma
dan niet-fans, gaan ze zich vaak groeperen in zowel fysieke als virtuele gemeenschappen. Op
die manier kunnen ze hun gedachten en ideeën over het programma bespreken met
gelijkgezinden. Dit inzicht vormt de basis van de volgende hypothese:

Hypothese 30: Fans hebben meer de behoefte om hun gedachten over hun favoriete
televisieprogramma te bespreken, zowel fysiek als virtueel.

Op basis van kruistabellen met als onafhankelijke variabelen de vier fanvariabelen en als
afhankelijke variabelen „programma achteraf bespreken met vrienden, familie, collega‟s‟ en
„programma achteraf bespreken met anderen via internet‟ kan men stellen dat mensen die
zichzelf als fan beschouwen van een dagelijkse serie (zowel Vlaams als internationaal)
significant meer met vrienden, familie en collega‟s praten over hun favoriete serie dan
gewone kijkers. Zo bespreken 46,2% van de fans van een Vlaamse dagelijkse serie vaak hun
programma achteraf met vrienden, familie en collega‟s; 30,8% doet dit soms en maar 23,1%
doet dit nooit. Ze verschillen hierin significant van de niet-fans, die het programma achteraf

98
veel minder bespreken, 61,5% beweert dit zelfs nooit te doen ( ²(2) = 7.177, p < .05).
Internationale dagelijkse series worden in het algemeen minder besproken achteraf dan
Vlaamse dagelijkse series maar ook hier kan men besluiten dat fans dit significant meer doen
dan niet-fans ( ²(2) = 7.357, p < .05).

Tabel 25: Kruistabel tussen „Fan van een dagelijkse Vlaamse serie‟ en „Programma
achteraf bespreken met vrienden, familie, collega‟s‟

Fan van een dagelijkse Vlaamse serie

Nee Ja Totaal
Programma achteraf bespreken met Nooit 16 3 19
vrienden, familie, collega‟s 61,5% 23,1% 48,7%

Soms 7 4 11

26,9% 30,8% 28,2%

Vaak 3 6 9

11,5% 46,2% 23,1%

Totaal 26 13 39

100,0% 100,0% 100,0%

²(2) = 7.177, p < .05

Op het vlak van de wekelijkse series is dit verband echter niet significant, daar bespreken fans
en niet-fans het programma evenveel met vrienden, familie en collega‟s. Vlaamse wekelijkse
series worden ongeveer evenveel besproken als internationale dagelijkse series maar het
verschil tussen fans en niet-fans is veel kleiner en wordt als niet significant beschouwd.
Internationale wekelijkse series worden door gewone kijkers die het programma volgen het
meest besproken achteraf, de percentages verschillen dan ook weinig van die van fans van de
serie en ook hier vindt men dus een niet-significant verband. Zowel de fans als de niet-fans in
alle 4 de fancategorieën lijken ook niet de behoefte te hebben om een aflevering nadien met
anderen via het internet te bespreken, 90 tot 100% van de respondenten in beide groepen zegt
dit nooit te doen. Het verschil tussen fans en niet-fans is op dit vlak dan opnieuw niet
significant.

De volgende hypothese is gebaseerd op de stelling dat internet van groot belang is voor fans
omdat het voor hen een vlotte en gemakkelijke manier is om meer informatie te verzamelen
over hun programma en om in contact te komen met andere fans.

99
Hypothese 31: Internetbronnen over een programma zijn belangrijker voor fans dan voor
niet-fans.

Om deze hypothese te toetsen, wordt gekeken naar hoe belangrijk fans en niet-fans bepaalde
internetbronnen vinden in verband met de serie die ze volgen en hoe vaak ze het internet
gebruiken voor het opzoeken van informatie over hun favoriete programma‟s en dergelijke.
Voor het eerste deel van de analyse vragen we kruistabellen op met als onafhankelijke
variabelen de vier fanvariabelen en als afhankelijke variabelen telkens de belangrijkheidgraad
van bepaalde internetbronnen voor de respondent. Deze afhankelijke variabelen zijn de
volgende: „belangrijkheid van de officiële programmawebsite', 'belangrijkheid van fansites
over het programma', 'belangrijkheid van chat rooms over het programma‟, 'belangrijkheid
van online beschrijvingen van afleveringen', 'belangrijkheid van mailing lists van het
programma', 'belangrijkheid van fan fictie over het programma', 'belangrijkheid van fan fora
over het programma', 'belangrijkheid online foto‟s van het programma', 'belangrijkheid van
online videoclips van het programma' en 'belangrijkheid van online geluidsfragmenten van het
programma'. Uit deze analyses kunnen we afleiden dat zowel de respondenten die zichzelf als
fan van een programma beschouwen als diegenen die dat niet doen, internetbronnen vaak niet
belangrijk vinden. 70 tot 100% van alle respondenten in beide categorieën vinden de 10
genoemde internetbronnen niet belangrijk. Officiële programmawebsites, online
beschrijvingen van afleveringen en online videoclips van het programma worden iets
belangrijker geacht dan mailing lists, fan fictie en dergelijke maar ook deze worden in het
algemeen als onbelangrijk bestempeld. Fans van een televisieprogramma vinden de bronnen
in het algemeen wel iets belangrijker dan niet-fans maar het verschil valt telkens te
verwaarlozen en is bijgevolg niet significant.

Daarna kijken we naar hoe vaak de respondenten die een serie volgen gebruik maken van
internetbronnen. Ook hier gebruiken we kruistabellen, met als onafhankelijke variabelen de
zes fanvariabelen en als afhankelijke variabelen 'surfen naar de website van een tv-zender',
'surfen naar de website van een programma‟, 'lezen van internetfora over programma‟s',
'deelnemen aan internetfora over programma‟s', 'deelnemen aan chatsessies met tv-
personages' en 'internet gebruiken om informatie op te zoeken over het favoriete programma‟.
Uit deze tabellen kan worden opgemaakt dat zowel fans als gewone kijkers meestal niet veel
gebruik maken van internetbronnen, 70 tot 100% van de respondenten (zowel fans als niet-
fans) maken er zelfs nooit gebruik van. Het opzoeken van informatie over een favoriet

100
televisieprogramma lijkt over alle categorieën heen en bij zowel fans als niet-fans wel de
meest gebruikte internettoepassing te zijn. Net zoals bij de vorige hypothesen kan ook hier
vastgesteld worden dat fans iets actiever met internetbronnen omgaan dan niet-fans maar de
meeste verbanden zijn niet significant, hoewel er hier en daar een uitzondering opduikt. Zo
nemen fans van een internationale dagelijkse serie significant meer deel aan internetfora over
televisieprogramma‟s dan niet-fans ( ²(2) = 7.797, p < .05) en surfen fans van een
internationale wekelijkse serie meer naar de websites van tv-zenders ( ²(3) = 10.928, p < .01)
en programma‟s ( ²(2) = 6.887, p < .05). Ook lezen fans van een internationale wekelijkse
serie meer internetfora over programma‟s ( ²(1) = 4.524, p < .05) en gebruiken ze het internet
meer voor het opzoeken van informatie over hun favoriete programma ( ²(3) = 9.444, p <
.05).

Hoewel er dus soms een significant verband kan worden gevonden tussen fans en het meer en
actiever gebruiken van internetbronnen over een televisieprogramma, moet ook deze
hypothese verworpen worden als men naar het geheel kijkt. Met betrekking tot de verzamelde
data zijn de bewijzen voor een dergelijk verband niet sterk genoeg.

Tabel 26: Kruistabel tussen „Fan van een wekelijkse internationale serie‟ en „Internet
gebruiken om informatie op te zoeken over het favoriete tv-programma‟

Fan van een wekelijkse internationale serie

Nee Ja Totaal
Internet gebruiken om informatie op te Nooit 82 34 116
zoeken over het favoriete tv-
82,8% 63,0% 75,8%
programma
Maandelijks 16 16 32

16,2% 29,6% 20,9%

Wekelijks 1 3 4

1,0% 5,6% 2,6%

Dagelijks 0 1 1

,0% 1,9% ,7%

Totaal 99 54 153

100,0% 100,0% 100,0%

²(3) = 9.444, .02 < .05

101
De laatste hypothese hangt wederom samen met het feit dat fans erg gehecht zijn aan „hun‟
programma, namelijk:

Hypothese 32: Fans zijn sneller geneigd om merchandise in verband met hun favoriete
televisieprogramma aan te schaffen dan niet-fans.

Om deze hypothese te kunnen toetsen vragen we kruistabellen op met als onafhankelijke

variabelen de vier fanvariabelen en als afhankelijke variabelen „bezit van de serie op
videocassette, dvd of harde schijf‟ en „bezit van nog andere dingen in verband met de serie‟.
Op basis van het verkregen cijfermateriaal kan gezegd worden dat zowel fans als niet-fans
van een serie het programma soms op dvd, videocassette of harde schijf in hun bezit hebben.
Van de respondenten die een serie volgen varieert het percentage van mensen die de serie in
hun bezit hebben op dvd, video of harde schijf tussen de 0 en 59,3%, waarbij moet worden
opgemerkt dat internationale series meer worden aangeschaft dan Vlaamse series. Een heel
klein aantal mensen bezit ook nog andere dingen in verband met de serie (bijvoorbeeld een
boek, een t-shirt en dergelijke) maar dit percentage bedraagt nooit meer dan 7,9%. Wat betreft
het verschil tussen fans en niet-fans kan men stellen dat fans van een serie procentueel steeds
minstens evenveel of meer merchandise in hun bezit hebben dan niet-fans. Het verschil tussen
fans en niet-fans is echter enkel significant wat betreft fans en niet-fans van een wekelijkse
Vlaamse serie, waarbij 27,8% van de fans de serie in hun bezit hebben tegenover 0% van de
niet-fans ( ²(1) = 11.306, p < .001). Ook hier kan men de hypothese dus niet in zijn geheel
aanvaarden.

We kunnen besluiten dat de vijf hypotheses die aan de hand van wetenschappelijke literatuur
over fandom werden opgesteld en die getoetst zijn aan de hand van de verzamelde data
moesten uitmaken of de algemeen heersende ideeën over fans ook gelden met betrekking tot
dit onderzoek. Er moet echter benadrukt worden dat geen enkele hypothese geheel aanvaard
kan worden op basis van de voor dit onderzoek verzamelde data. Wanneer de cijfergegevens
van niet-fans en fans met elkaar vergeleken worden kan tot op zekere hoogte wel gesteld
worden dat fans in het algemeen actiever omgaan met televisieteksten en dat hun kijkpatronen
verschillen van die van niet-fans, maar de bewijzen voor dergelijke verbanden zijn nooit sterk
genoeg en de verschillen met niet-fans nooit voldoende significant als men het geheel voor
ogen houdt. Dit betekent echter niet dat de heersende opvattingen over fans fout zijn. Ander
wetenschappelijk onderzoek heeft al wel met succes kunnen bewijzen dat fans actiever

102
omgaan met televisieteksten dan niet-fans en hiervoor gebruik maken van verschillende
strategieën, dat zowel fysieke als virtuele fangemeenschappen erg belangrijk voor hen zijn en
dat internet een essentiële rol speelt in het creëren en onderhouden van een actief publiek. Eén
van de moeilijkheden waar dit onderzoek mee geconfronteerd werd, is echter dat fans voor de
analyse zijn gedefinieerd op basis van het feit of ze zichzelf als fan van een bepaalde serie
beschouwen of niet. Op die manier is het mogelijk dat bepaalde respondenten die eigenlijk
geen echte fan zijn van een programma toch zo zijn gedefinieerd gedurende de analyse en
omgekeerd, wat voor een vertekening van de resultaten kan hebben gezorgd.

103
5. Conclusie
Onderzoekers in het domein van de Television Studies hebben zich de laatste jaren gebogen
over de veranderde positie van televisie in het medialandschap. Technologische innovaties
hebben niet enkel gevolgen voor het televisiebeleid en de productiezijde, maar ook voor de
consumptiezijde en de kijkgewoonten van het publiek. Tendensen van digitalisering en
convergentie hebben er voor gezorgd dat programma-inhoud tegenwoordig niet meer
gebonden is aan het televisiescherm. Deze ontwikkeling kan een belangrijke impact hebben
op het traditionele kijkppatroon, omdat het de kijker in staat stelt de TV flow te onderbreken
en te herorganiseren. Deze studie had tot doel te onderzoeken of televisiekijkers de content
inderdaad los van de carrier beschouwen en de televisie-inhoud dus consumeren waar,
wanneer en via welk medium ze verkiezen.

In vergelijking met klassieke kijkers hebben mensen in het bezit van DTV significant vaker
een plasma-tv. Daarnaast hebben mensen die over DTV beschikken minder vaak een VCR
dan mensen die klassiek televisie kijken. Bovendien hebben mensen met DTV opmerkelijk
vaker pay tv dan mensen met analoge televisie. Het is mogelijk dat deze vaststellingen alleen
maar het gevolg zijn van het feit dat het rijkere mensen zijn die DTV hebben en dat zij dus
ook meer middelen hebben om een beroep te doen op pay tv. De overige afhankelijke
variabelen rond het mediabezit worden niet significant beïnvloed door het al dan niet hebben
van DTV.

Er blijkt een verband te zijn tussen de leeftijd en het achteraf bespreken van films met
vrienden en familie voor wat betreft het gebruik van het internet. Mensen die jonger en ouder
zijn dan 35 jaar praten achteraf ongeveer evenveel over de film. Maar mensen jonger dan 35
jaar maken veel meer gebruik van internet om films achteraf te bespreken met anderen dan
mensen die ouder zijn dan 35 jaar.

Wat betreft verbeelde gemeenschappen (Anderson, 1991) vonden we dat laaggeschoolden

meer gebruik maken van het internet om programma‟s achteraf te bespreken. Er zijn zelfs
lichte aanwijzingen dat mensen met digitale televisie een sterker community gevoel hebben
dan mensen zonder digitale televisie. We stellen vast dat mensen tussen 20 en 34 in
vergelijking met mensen tussen 35 en 54 jaar een sterker gemeenschapsgevoel hebben. Dit
geldt ook voor laaggeschoolden in vergelijking met hooggeschoolden.

104
De nieuwe technologieën worden het meest gebruikt om programma‟s live te pauzeren of op
harde schijf op te nemen. We kunnen dus stellen dat deze functies het sterkst geïntegreerd zijn
in de dagelijkse routine. Toch moeten we de mate van integratie nuanceren en vermelden dat
bijna de helft van de mensen met DTV nooit gebruik maakt van de mogelijkheid van
opnemen van programma‟s op harde schijf. De helft van de DTV-gebruikers pauzeert nooit
live de uitzendingen.

Over invloed van DTV op het televisiekijken als lean back activiteit is geen significant
verband te vinden. Opleiding heeft echter wel een significante invloed. Eén derde van de
mensen die hoog geschoold zijn, zegt dat ze nooit naar televisie kijken omdat het een
gewoonte is. We vinden tevens een significant verband met leeftijd. We stellen vast dat
jongere mensen meer naar televisie kijken gewoon omdat de televisie opstaat terwijl ouderen
dat veel minder doen.

Jongere mensen surfen vaker naar de website van een televisiezender dan oudere mensen.
Mensen jonger dan 35 jaar maken dus meer gebruik van het internet om informatie in te
winnen over hun favoriete televisieprogramma dan mensen ouder dan 35 jaar. Alle
respondenten, ongeacht leeftijdscategorie, stellen dat internetbronnen niet belangrijk zijn om
extra informatie in te winnen over een programma.

Samengevat kunnen we stellen dat de functies van digitale televisie die de traditionele media
ook reeds konden vervullen, in sterke mate geïntegreerd zijn. De enige nieuwe functie van
digitale televisie die reeds dagelijks gebruikt wordt is het pauzeren van live programma‟s.
Verder kunnen we vaststellen dat de functies van digitale televisie om te time shiften meer
gebruikt worden door laaggeschoolden dan door hooggeschoolden. Dus mensen met digitale
televisie maken wel gebruik van de functies die digitale tv biedt, maar dit zijn voornamelijk
functies die reeds zonder digitale televisie vervuld konden worden. De nieuwe technologieën
zijn helemaal nog niet geïntegreerd. Een nieuw kijkpatroon begint te dagen, doch is dit nog
lang niet dominant.

De technologieën die interactief tv-kijken via klassieke televisie mogelijk maken, zijn voor
bijna iedereen beschikbaar. De PVR blijkt echter nog niet wijdverspreid en geïntegreerd te
zijn. We weten uit eerdere wetenschappelijke bevindingen dat het on-demand aanbod, EPG,
PVR, de extra kanalen en de rode knop de populairste functies zijn onder digitale kijkers.

105
Deze theorieën worden in ons onderzoek niet altijd bevestigd. Enkel de functies EPG en PVR
worden door een grote meerderheid gebruikt. Digitaal een film huren, on demand of vooraf
kijken en de rode knop oogsten weinig succes. Mensen die meer uren tv kijken per week gaan
duidelijk meer interactief om met hun televisie. Meer specifiek is het percentage respondenten
dat nooit reageert, significant kleiner naarmate men meer televisie kijkt. Er is geen significant
verband tussen de mate waarin men gebruik maakt van het internet en de mate waarin men
reageert op tv-programma‟s of reclamespots. Het percentage mensen dat niet reageert ligt
zowel voor commerciële als voor openbare zenders rond 93%. Er is dus sprake van zeer lage
user interactivity.

Wat betreft user generated content kunnen we besluiten dat het online bekijken van
amateurfilmpjes of het online plaatsen van eigen foto‟s bijna uitsluitend door de jongere
respondenten gebeurt. Het bekijken van filmpjes en het plaatsen van foto‟s gebeurt nog
relatief frequent, maar het zelf plaatsen van filmpjes en muziek gebeurt amper. Dat de meest
courante vorm van UGC filmpjes bekijken is, wijst op weinig verandering in het traditionele
model van producenten en consumenten van inhoud. Nagenoeg alle respondenten geven aan
nog nooit een filmpje online te hebben gezet. In onze literatuurstudie gaven we al aan dat veel
jongeren graag zelf gegevens op het internet plaatsen via blogs of sites zoals MySpace en
YouTube. De resultaten van dit onderzoek spreken dat echter tegen. Bijna niemand blijkt zelf
filmpjes online te zetten. Het online plaatsen van foto‟s gebeurt wel, maar helemaal niet op
een frequente basis. Men is dus blijkbaar niet bezig met het plaatsen van eigen materiaal op
het internet. De uitspraak “Ieder van ons is zowel een consument als een producent” (Future
Exploration Network, 2006: 9) lijkt daarom te sterk geformuleerd. Hoe kan men iedereen als
prosumer beschouwen als men geen interesse vertoont in de mogelijkheden van UGC?
Daarom kunnen we deze visie niet beamen. Andrejevic (2008) haalde aan dat jongeren steeds
meer vaardigheden willen ontwikkelen om te kunnen deelnemen aan de interactieve media.
Uit ons onderzoek blijkt echter dat ze het gebruik daarvan helemaal niet belangrijk vinden.
Uit de vaststelling dat het merendeel van de jongeren deze media van UGC helemaal niet
belangrijk vindt, zouden we kunnen concluderen dat ze UGC niet als volwaardige,
interessante kwaliteitsvolle inhoud zien, onafhankelijk van het medium.

Televisie-inhoud is tegenwoordig ook beschikbaar via andere distributiekanalen. Hoe jonger

men is, hoe vaker men een dvd zal bekijken via de computer en omgekeerd, hoe ouder hoe
minder men gebruik maakt van deze mogelijkheid. Het bekijken van een dvd op de computer

106
vereist immers enige kennis in verband met het medium computer en daar kan een mogelijke
verklaring zitten voor deze resultaten.

Geen van de respondenten heeft ooit een Vlaamse dagelijkse of wekelijkse serie gedownload.
Mensen die in het bezit zijn van digitale TV zullen minder geneigd zijn om tv-films of series
op te nemen op video. We stellen vast dat het aandeel van respondenten die hun favoriete
internationale dagelijkse serie op video of dvd in bezit heeft groter is bij mensen met digitale
TV dan bij mensen zonder digitale TV. Wat leeftijd betreft werd geen significant verband
gevonden met het bezit van favoriete series op video, dvd of harde schijf. Naast alternatieve
distributiekanalen worden televisieprogramma‟s ook verspreid via additionele kanalen, zoals
bijvoorbeeld programmawebsites. Naarmate men meer gebruik maakt van het internet daalt
het relatieve aandeel in de categorie die nooit clips, teasers of trailers online bekijkt. Ook het
aandeel van mensen die nooit gratis online kijken naar tv-programma‟s wordt dan kleiner. Nu
het internet steeds meer ingeburgerd geraakt, kunnen we Dean (2007) volgen in zijn
conclusie. Hij stelt immers dat televisie rekening moet houden met de concurrentie van
videowebsites. Uit onze analyse blijkt dat voornamelijk de zware internetgebruikers deze
concurrentie duidelijk voelbaar maken. We kunnen concluderen dat jongeren (20-24 jaar)
relatief vaker extra informatie zoeken over hun favoriete internationale wekelijkse serie via
websites dan ouderen. Dit bevestigt wat Van Selm en Peeters (2007) ondervonden, namelijk
dat de personen die gebruik maken van additionele communicatiekanalen opvallend jonger
zijn dan de niet-gebruikers.

Respondenten die zichzelf als fan beschouwen van een serie bekijken afleveringen van het
betreffende programma vooral live, hoewel ze meer afwijken van de aangeboden
televisieprogrammering als het om internationale wekelijkse series gaat. Wat het
downloadgedrag van de respondenten betreft, kan gesteld worden dat bijna iedereen die een
serie volgt deze zelden of nooit op voorhand zal downloaden. Mensen die zichzelf als fan van
een serie beschouwen zijn iets meer geneigd om een aflevering te downloaden voor ze
uitgezonden wordt op televisie, maar dit verschil is nooit significant. Op basis van de
verzamelde data moet besloten worden dat de personen die zichzelf als fan van een serie
beschouwen hun activiteiten niet meer baseren op de televisieprogrammering dan een niet-
fan kijker. Zowel de fans als de niet-fans lijken geen behoefte te hebben om een aflevering
nadien met anderen via het internet te bespreken: 90 tot 100% van de respondenten in beide
groepen zegt dit nooit te doen. Het opzoeken van informatie over een favoriet

107
televisieprogramma lijkt zowel bij fans als niet-fans de meest gebruikte internettoepassing te
zijn. Fans van een internationale dagelijkse serie nemen bovendien significant meer deel aan
internetfora over televisieprogramma‟s dan gewone kijkers en fans van een internationale
wekelijkse serie surfen significant vaker naar de websites van tv-zenders. Wat betreft het
verschil tussen fans en niet-fans kan men stellen dat fans van een serie procentueel minstens
evenveel of meer merchandising producten in hun bezit hebben dan niet-fans. Het verschil
tussen fans en niet-fans is echter enkel significant wanneer het gaat over fans en niet-fans van
een wekelijkse Vlaamse serie, waarbij 27,8% van de fans de serie in hun bezit hebben
tegenover 0% van de niet-fans.

Op basis van het empirisch onderzoek kunnen we concluderen dat de technologische

innovaties wel degelijk een impact hebben op onze traditionele kijkbeleving, maar dat deze
impact zeker niet overschat mag worden. Uit ons onderzoek blijkt dat jongeren meer met
alternatieve en additionele kanalen voor televisie-inhoud omgaan en ook beter vertrouwd zijn
met de technologie. Als er grote veranderingen optreden in het televisiegebruik, is het deze
leeftijdscategorie die men nauwer dient te bestuderen om de toekomst beter in te kunnen
schatten. In dat toekomstbeeld mag ook de rol van het internet niet onderschat worden.
Voorlopig fungeert het deels als een supplement voor televisie en deels als vervanging. Meer
kan er niet met zekerheid gezegd worden, stellen we vast.

In toekomstig onderzoek is het belangrijk om deze veranderende kijkpatronen te onderzoeken

via een longitudinale studie. Op die manier kan men nagaan hoe de evolutie van een klassiek
kijkpatroon naar een actiever kijkpatroon verloopt en of het kijkpatroon van een persoon over
de tijd heen effectief verandert.

Wat dit onderzoek sterk maakt is de onderzoekerstriangulatie. Zowel de literatuurstudie, de

dataverzameling, de analyse en het uitschrijven is gebeurd door meerdere onderzoekers. Elk
van hen werpt een ander, subjectief beeld op het onderzoekssubject. Dit maakt het onderzoek
betrouwbaarder. Doordat de methode zeer gedetailleerd beschreven wordt is het onderzoek
makkelijk repliceer- en verifieerbaar. Daarnaast werd het onderzoek in stappen uitgevoerd en
geschreven. Hierdoor konden de verscheidene deelnemers van het onderzoek elkaars werk op
meerdere punten in de tijd evalueren en feedback geven. De kwaliteit van het onderzoek zal er
zo zeker op vooruitgegaan zijn. De survey bevatte zowel een kwantitatief als kwalitatief

108
gedeelte. Het kwalitatieve gedeelte kan de kwantitatieve bevindingen kracht bij zetten,
contoleren of fungeren als illustratie voor de resultaten.

Zoals elk empirisch onderzoek kent ook deze studie echter enkele beperkingen. Tijdens de
analyse van het onderzoek zijn er enkele implicaties opgetreden die het moeilijk maakten om
een duidelijke weergave te brengen van de feiten. Zo was het aantal respondenten per
categorie te klein om in een aantal van de gevallen tot significante bevindingen te komen.
Door de steekproef te vergroten kan dit euvel verholpen worden. Een onderdeel van het
onderzoek bestond erin een aantal respondenten dagboeken over hun mediagebruik te doen
bijhouden, naar voorbeeld van Gauntlett en Hill (1999). In de analyse werd van deze data
echter geen gebruik gemaakt. Dit is mogelijk een indicatie dat we te veeleisend waren in de
periode van dataverzameling. De tijd en energie die in de niet-gebruikte dagboeken kroop kon
wellicht beter besteed worden om een grotere steekproef te bevragen.

109
6. Discussie
Tijdens de analyse van het onderzoek zijn er enkele implicaties opgetreden die het moeilijk
maakten om een duidelijke weergave te brengen van de feiten. Zo was het aantal
respondenten per categorie te klein om in een aantal van de gevallen tot significante
bevindingen te komen. Doordat er gebruik werd gemaakt van de snowball-methode om
respondenten te vinden, zijn er overwegend mensen uit eenzelfde categorie bevraagd, met
name vooral hooggeschoolden. Dit kan ongewild tot een steekproefvertekening hebben
geleid.

Het is eveneens belangrijk te vermelden dat de variabele „opleiding‟ behoorlijk ruw

gehercodeerd is. Deze hercodering is hier echter noodzakelijk aangezien het aantal
laaggeschoolden in onze steekproef relatief laag ligt. Een andere moeilijkheid waarmee dit
onderzoek geconfronteerd werd, is de definitie van fan-zijn. Dit is voor de analyse
gedefinieerd op basis van het feit of de respondent zichzelf als fan van een bepaalde serie
beschouwt of niet. Op die manier is het mogelijk dat bepaalde respondenten die eigenlijk geen
echte fan zijn van een programma toch zo zijn gedefinieerd gedurende de analyse en
omgekeerd. Daarom is het voor toekomstig onderzoek van belang om vooraf een welomlijnde
definitie van fans te maken.

Wat dit onderzoek sterk maakt, is de onderzoekertriangulatie. Zowel de literatuurstudie, de

dataverzameling, de analyse en het uitschrijven is gebeurd door meerdere onderzoekers. Elk
van hen werpt een ander, subjectief beeld op het onderzoekssubject. Dit maakt het onderzoek
betrouwbaarder. Bovendien is het onderzoek makkelijk repliceer- en verifieerbaar doordat de
methode zeer gedetailleerd beschreven wordt.

Daarnaast werd het onderzoek in stappen uitgevoerd en geschreven. Hierdoor konden de

verscheidene deelnemers van het onderzoek elkaars werk op meerdere punten in de tijd
evalueren en feedback geven. De kwaliteit van het onderzoek zal er zo zeker op
vooruitgegaan zijn.

De survey bevatte zowel een kwantitatief als kwalitatief gedeelte. Het kwalitatieve gedeelte
kan de kwantitatieve bevindingen kracht bij zetten en/of kan fungeren als illustratie voor de
resultaten. De literatuurstudie vormt in dit onderzoek een zeer sterke en diverse basis waarop
heel het onderzoek opgehangen kan worden.

110
In toekomstig onderzoek is het belangrijk om deze veranderende kijkpatronen te onderzoeken
via een longitudinale studie. Op die manier kan men nagaan hoe de evolutie van een klassiek
kijkpatroon naar een actiever kijkpatroon verloopt en of het kijkpatroon van een persoon over
de tijd heen effectief verandert. Het is eveneens belangrijk om in toekomstig onderzoek na te
gaan in hoeverre nieuwe technologieën gedomesticeerd zijn per provincie. Want in de ene
regio ligt het bezit en gebruik waarschijnlijk hoger dan in de andere.

111
7. Bibliografie
ANDERSON, B. (1991), Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of
nationalism, Londen: Verso, 224p.

ANG, I. (1997), „Living-room wars: new technologies, audience measurement and the tactics
of television consumption‟, 131-145 in Silverstone, R. & Hirsch, E. (eds.), Consuming
technologies. Media and information in domestic spaces, Londen: Routledge, 241p.

ANG, I. (1985), Watching Dallas: Soap opera and the melodramatic imagination, Londen:
Routledge, 149p.

ANDREJEVIC, M. (2008), „Watching Television Without Pity: The Productivity of Online

Fans‟ in Television & New Media, 9, 1: 24-46.

ARONSON, E., WILSON, T.D, AKERT, R.M. (2007), Sociale psychologie, Amsterdam:
Pearson Education Benelux BV, 504p.

BAILLIE, L., FRÖHLICH, P., SCHATZ, R. (2007), „Exploring Social TV‟, 215-220 in
LUZAR-STIFFLER, V., DOBRIC, V.H. (eds.), Proceedings of the ITI 2007 29th
international conference on information technology interfaces, Zagreb: Univ computing
centre.

BANDY, E. (2007), From Dawson's Creek to "Dawson's Desktop": TV-Web Synergy in a

Multi-Media World, http://www.allacademic.com/meta/p172730_index.html.

BAUWENS, J. (2002), Burgers voor de buis: een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar
de relatie tussen tv-consumptie en burgerschap, Brussel (VUB): Doctoraatsverhandeling.

BAUWENS, J. (2002) „Burgers voor de buis: een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar
de relatie tussen tv-consumptie en burgerschap”, Brussel, VUB, Doctoraatsverhandeling.

BBC (2008), Q&A: Hollywood writers‟ strike,

http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/7092571.stm, gelezen op 10-04-2008.

112
BEYER, Y., ENLI, G.S., MAASØ, A.J., YTREBERG, E. (2007), „Small Talk Makes a Big
Difference: Recent Developments in Interactive, SMS-Based Television‟ in Television & New
Media, 8, 3: 213-234.

BJARKMAN, K. (2004), „To have and to hold: The video collector‟s relationship with an
ethereal‟ in Television & New Media, 5, 8: 217-246.

BIELBY, D.D., HARRINGTON, C.L., BIELBY, W.T. (1999), „Whose stories are they?
Fans‟ engagement with soap opera narratives in three sites of fan activity‟ in Journal of
Broadcasting & Electronic Media, 43, 1: 35-51.

BLEVINS, J.L. (2004), „Battle of the Online Brands: Disney Loses Internet Portal War‟, in
Television & New Media, 5, 3: 247-271.

BOOK, C.L., BARNETT, B. (2006), „PCTV: Consumers, expectancy-value and likely

adoption‟ in Convergence: The International Journal of Research into New Media
Technologie, 12(3): 325-339.

BORDERWIJK, J. L., VAN KAAM, B. (1986), „Towards a New Classification of

TeleInformation Services‟ in Inter Media, 14, 1: 16-21.

BRERETON, P. (2007), „Editorial: the consumption and use of DVDs and their add-ons‟ in
Convergence: The International Journal of Reasearch into New Media Technologies, 13, 2:
115-117.

BROWN, P. (2000), „PVRs: Content Control‟ in Broadcasting and Cable, 10 juli: 38.

BRUNS, A. (2006), Produsage: Towards a Broader Framework for User-Led Content

Creation, (online), http://snurb.info/files/Produsage%20(Creativity%20and%20Cognition
%202007).pdf, gelezen op 1/3/08.

CARDONA, M.M., FINE, J. (2003), „The next DTC: DVD explodes‟ in Advertising Age, 74,
35: 21-22.

113
CARLSON, M. (2006), „Tapping into TiVo‟ in New Media & Society, 8, 1: 97-115.

CARPENTIER, N., VAN DEN BULCK, H. (2007), „Media Morgen: Reflecties over „Push‟
en „Pull‟ media‟, (online), http://homepages.vub.ac.be/~ncarpent/Push&fPullCar pentier -
Vandenbulck.pdf, gelezen op 5/4/08.

CASE, T. (2004), 'Sizing Up PVRs‟ in MediaWeek, 14, 33: 29-29.

CIM, (2008), Tactische studie televisie: methodologie, (online), http://www.cim.be, gelezen

op 16/03/2008.

CHUNG, D.S. (2007), „Profits and Perils: Online News Producers‟ Perceptions of
Interactivity and Uses of interactive features‟ in Convergence: The International Journal of
Research into new media, 13, 1: 43-61.

COSTELLO, V., MOORE, B. (2007), „Cultural Outlaws: an Examination of Audience

Activity and Online Television Fandom‟ in Television & New Media, 8, 2: 124-143.

CRIBB, R. (2005), „Watch as PC Morphs into TV on Steroids‟, in The Toronto Star, 21-11-
2005.

CUBAN, M. (2005), „Q&A: Mark Cuban‟ in Advertising Age, 76, 43: 8-8.

CUBITT, S. (1991). Timeshift: on video culture. London: Routledge.

DEAN, P. (2007), „DVDs: Add-Ons or Bygones?‟ in Convergence: The International

Technologies Journal of Research into New Media, 13, 2: 119-128.

DEERY, J. (2003), 'TV.com: Participatory Viewing on the Web' in The Journal of Popular
Culture, 37, 2: 161-183.

DE PRETER, W. (2007), „Telenet lanceert HDTV in huurmodel‟ in De Standaard, 24-10-

2007.

114
DE SOLA POOL, I. (1990) Technologies without boundaries; on telecommunications in a
global age, Cambridge: Harvard University Press, 283.

DROTNER, K. (2000), „Difference and diversity: trends in young Danes‟ media uses‟ in
Media, Culture & Society, 22, 2: 149-166.

EGER, K., KILLAT,U. (2008) „Bandwidth trading in BitTorrent-like P2P networks for
content distribution‟ in Computer Communications, 31: 201-211.

ENLI, G.S. (2008), „Redefining Public Broadcasting: Multi-platform participation‟ in

Convergence: The International Journal of Research into new media, 14, 1: 105-120.

EUROSTAT, (2002), Vrijetijdsbesteding van mannen en vrouwen: een Europese vergelijking,

(online), http://www.statbel.fgov.be/figures/d34_nl.asp#03, 29/03/2008.

EVANS, E. (2007). Healing fractures: downloading and community. Paper presented at

Transforming Audiences Conference, London.

FLAHERTY, A.J. (2000), A Perspective on Digital TV and HDTV, (online)

http://www.hdtvmagazine.com/history/2005/06/a_perspective_o.php, gelezen op 6-04-2008.

FUTURE EXPLORATION NETWORK (2006), Future of Media Report 2006, (online),

http://www.rossdawsonblog.com/Future_of_Media_Report2006.pdf, gelezen op 2/3/08.

GAUNTLETT, D. & HILL, A. (1999), TV Living. Television, culture and every day life,
Londen: Routledge, 306p.

GLORIEUX, I., MINNEN, J., VANDEWEYER, J. (2004), De tijd staat niet stil.
Veranderingen in de tijdsbesteding van Vlamingen tussen 1999 en 2004, (online),
http://www.vub.ac.be/TOR/main/publicaties/downloads/t2005_25.pdf, 01/03/2008.

GORDON, J. (2002), „The Mobile Phone: An artefact of popular culture and a tool of the
public sphere‟, in Convergence: The International Journal of Reasearch into New Media
Technologies, 8, 3: 15-26.

115
GRAY, J. (2003), „New Audiences, New Textualities: Anti-fans and Non-fans‟ in
International Journal of Cultural Studies, 6, 1: 64-81.

GUNTER, B., NICHOLAS, D., HUNTINGTON, P., WILLIAMS, P. (2003), „Digital

interactive television: health information platform of the future?‟ in ASLIB Proceedings New
Information Perspectives, 55, 5: 346-356.

GUTHRIE, M. (2007), „Barbee on New Life for Jericho‟ in Broadcasting & Cable, 137, 26:
3-14.

HA, L. (2002), „Enhanced Television Strategy Models: A Study of TV Web Sites‟ in Internet
Research, 12, 3: 235-247.

HILL, A. (2002), „TV audiences and everyday life‟, 64-65 in Miller, T. (ed.), Televisions
studies, Londen: British Film Institute, 87p.

HJORTH, L. (2008), „Being Real in the Mobile Reel: A case study on convergent mobile
media as domesticated new media in Seoul, South Korea‟ in Convergence: The International
Journal of Research into New Media Technologies, 14, 1: 91-104.

HOLMES, S. (2004), „„But this time you choose!‟ Approaching the „interactive‟ audience in
reality TV‟ in International Journal of Cultural Studies, 7, 2: 213-231.

JENKINS, H. (2003), „Interactive audiences?‟, 279-295 in NIGHTINGALE, V., ROSS, K.

(eds.), Critical readings: media and audiences, Maidenhead: Open University Press, 306 p.

JENKINS, H. (2003), „Quentin Tarantino‟s Star Wars?: Digital Cinema, Media Convergence,
and Participatory Culture‟, 281-311 in THORNBURN, D., JENKINS, H.

JENKINS, H. (1992), Textual Poachers: Television Fans & Participatory Culture, New
York: Routledge, 343.

116
JENSEN, J.F. (1998), „Interactivity: Tracking a new concept in media and communication
studies‟ in Nordicom Review, 19, 1: 185-204.

KANG, M.H. (2002), „Interactivity in television: Use and impact of an Interactive program
guide‟ in Journal of Broadcasting & Electronic Media, 46, 3: 330-345.

KERR, A.; KUCKLICH, J., BRERETON, P. (2006), „New media – new pleasures?‟ in
International Journal of Cultural Studies, 9, 1: 63-82.

KESSLER, M. (2005), „Intel Deal is Next Step in Fight for Home Entertainment‟ in USA
TODAY, 30-11-2005.

KOMPARE, D. (2006), „Publishing Flow: DVD Box Sets and the Reconception of
Television‟ in Television New Media, 7, 4:335-360.

KRUGMAN, D.M., JOHNSON, K.F. (1991). Differences in the consumption of traditional

broadcast and VCR movie rentals. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 35(2).

LEVY, S., NEBENZAHL, I.D. (2008), „The influence of product involvement on consumers‟
interactive processes in interactive television‟ in Marketing Letters, 19, 1: 65-77.

LIN, CAROLYN, A. (1992). The functions of the VCR in the home leisure environment.
Journal of Broadcasting & Electronic Media, 36(3).

LING, R., NILSEN, S., GRANHAUG, S. (1999), „The domestication of Video-On-Demand.

Folk understanding of a New Technology‟ in New Media & Society, vol.1, nr.1, 83-100.

LOWRY, B. (1999), „And the Media Gods Said, Go Forth and Multiply with a Channel for
Seemingly Every Man, Woman and Child on the Planet, We‟ll Need Personal Video
Recorders to Pull Together an Optimal Lineup‟ in Los Angeles Times Magazine, 13 June: 25.

LULL, J (1990), Inside Family Viewing: Etnographic Research on Television‟s Audiences,

Londen: Routledge, 190p.

117
MARKMAN, K.M. (2005), Star Trek, Fan Film, and the Internet: Possibilities and
Constraints of Fan-Based Vernacular Cultures,
http://www.allacademic.com/meta/p14905_index.html.

MATHIESON, C. (2001), „Third of Homes Have Digital TV‟, The Times, p. 21.

MCKEE, A. (2002), „Fandom‟, 66-69 in MILLER, T. (ed.), Television Studies, London:

British Film Institute, 160.

MENON, S. (2007), „A Participation Observation Analysis of the Once & Again Internet
Message Bulletin Boards‟ in Television & New Media, 8, 11: 341-374.

MEYER, L. (2006), „Three Scenarios for TV in 2015‟ in Communications & Strategies, 62, 2:
93-108.

MOHR, I. (2007), „Buzz Marketing for Movies‟ in Business Horizons, 50, 5: 395–403.

MOORES, S. (1997), „Broadcasting and its audiences‟, 214-247 in Mackay, H. (ed.),

Consumption and everyday life, Londen: Sage Publications, 312p.

MORLEY, D. (1986), Family Television. Cultural power and domestic leisure, Londen:
Routledge, 184p.

MULLAN, B. (1997), Consuming television, Oxford: Blackwell Publishers, 245.

ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT (2007).

Working party on the Information Economy. Participative web: user-created content,
(online), http://www.oecd.org/dataoecd/57/14/38393115.pdf, gelezen op 2/4/08.

PALMER, P (1987), The Lively Audience: A Study of Children Around the TV Set, Londen:
Routledge, 180p.

POYNTON, A.C. (2003), Digital Video and HDTV: Algorithms and Interfaces, United States:
Morgan Kaufmann Publishers, 736p.

118
RAJAPAKSHE, H., QUEK, D.P. (1995), Video on Demand, (online)
http://www.doc.ic.ac.uk/~nd/surprise_95/journal/vol4/shr/report.html, gelezen op 26-03-2008.

RITCHIE, J., LEWIS, J., ELAM, G. (2003) „Designing and selecting samples‟, in J. Ritchie
& J. Lewis (eds.) Qualitative Research Practice: A guide for social science students and
researchers. London: Sage: 77-108

RYAN, M. (2007), When TV Fans Unite, Beautiful Things Can Happen,

http://featuresblogs.chicagotribune.com/entertainment_tv/2007/06/when_tv_fans_un.html.

SANDBERG, P. (1999), „Information Key to Digital Future‟, The Australian, p. 8.

SEAWELL, B. (eds.), Rethinking Media Changes: The Aesthetics of Transition, s.l.: MIT
Press, 432 p.

SIAPERA, E. (2004), 'From Couch Potatoes to Cybernauts? The Expanding Notion of the
Audience on TV Channels' Websites' in New Media Society, 6, 2: 155-172.

SILVERSTONE, R. (1994), Television and everyday life, Londen: Routledge, 204p.

SKOPAL, P. (2007), „The Adventure Continues on DVD‟ in Convergence: The International

Journal of Research into New Media Technologies, 13, 2: 185-198.

SMOLIC, A., FEHN, C., MÜLLER, K., MCCUTCHEN, D. (2003), „MPEG 3DAV - Video-
Based Rendering for Interactive TV Applications‟ in ITG-Fachbericht, 179: 183-188.

SNODDY, R. (2001), „Pace Turns Foreign Markets for Digital Growth‟, The Times, p. 23.

VAN DEN BROECK, PIERSON, J., LIEVENS, B.(2007), „Video-on-demand: towards new
viewing practices?‟ in Observatorio journal, 1, 3: 23-44p.

119
VAN DEN BROECK, W., PIERSON, J., PAUWELS, C. (2004), Does itv imply new uses? A
Flemish case study, Paper presented at the EuroITV2004 conference in Brighton. 29 March –
1 April 2004, 12 p.

VAN DEN BULCK, J (1999), „VCR-use and patterns of time shifting and selectivity‟ in
Journal of Broadcasting & Electronic Media, 43, 3: 316-327p.

VAN DIJK, J.AG.M., DE VOS, L. (2001), Searching for the Holy grail, images of interactive
television‟ in New Media Society, 3, 4: 443-465.

VAN SELM, M., PEETERS, A. (2007), „Additional communication channels in Dutch

television genres‟ in New Media & Society, 9, 4: 651-669.

VERCRUYSSE, L., VANDEN BOSCH, A., VERMAELE, L. (2005), De openbare omroep

in een digitaal tijdperk, (online) http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2004-2005/g449-
1.pdf, gelezen op 02-03-2008.

WEBER, I., EVANS, V (2002), „Constructing the Meaning of Digital Television in Britain,
the United States and Australia‟ in New Media & Society, 4, 4: 435–456.

WHITAKER, C.J. (2001.), DTV Handbook: The Revolution in Digital Video, United States:
McGraw-Hill Professional Publishing, 781 p.

WHITTINGHAM, J. (2000), Digital Local Storage, London: Durlacher Research Ltd, 87 p.

WILDMANN, S.S. (2004), „Television via the internet: new directions‟ in Journal of
Broadcasting & Electronic Media, 48(3), 513-517.

WILZIG, L., AVIGDOR, C. (2004), „The natural life cycle of new Media Evolution: Inter
Media struggle for survival in the internet age‟ in New Media & Society, 6, 6: 707-730.

120