‫ﻟﻮړو زده ﮐ و وزارت‬

‫ﮐﻨﺪﻫﺎر ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن‬
‫ﭘﻮﻫﻨ ﻰ‬ ‫او روز‬ ‫د ﻮو‬
‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﺎﻧ ﻪ‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﺎﴏ ﺳﯿﺎﳼ ﺗﺎرﯾﺦ‬

‫وړاﻧﺪي ﮐﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻌﯿﺐ وﺣﺪت‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫ﺑﺴﻢ ﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫•د ﮐﻮرس ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬

‫•د ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﻪ اړه ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ؟‬
‫•اﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ دئ؟‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫ﻋﻠﻢ ﻪ دئ؟‬

‫د ﻋﻠﻢ )‪ (Knowledge‬ﯾﻮ ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬

‫“ﭘﻪ ﯾﻮې ﺎﻧ ي ﻣﻮﺿﻮع د ﭘﻮﻫﯧﺪ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ‪ ،‬د ﻣﻨﻈﻤﻮ ﯧ ﻧﯿﺰو ﻣﯿﺘﻮدوﻧﻮ او‬
‫ﻧﻈﺮي ﺗﻔﮑﺮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‪ ،‬د دﻻﯾﻠﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ارزو ﺗﻪ ﻋﻠﻢ ﯾﺎ ﭘﻮﻫﻨﻪ واﯾﻲ‪.‬‬
‫ﯾﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ذات ﮐﻲ ﯾﻮ ﺟﺴﻮراﻧﻪ ﻧﻮ ﺘﻲ ﺗﻔﮑﺮ وي‪،‬‬
‫‪‬د ﻣﺪارﮐﻮ ﯾﻮ ﻏﻮره ﺗﻨﻈﯿﻢ وي‬
‫‪ ‬او ﻟﻪ ﺎﻧﻪ ﴎه د ﻧﻈﺮﯾﻮ او ﻓﺮﺿﯿﻮ د رد ﯾﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻟﭙﺎره دﻻﯾﻞ وﻟﺮي”‪.‬‬
‫) ﯿﺪﻧﺰ‪۱۳۸۷ .‬؛‪(۴۴‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ‬

‫•ﺗﺎرﻳﺦ د ﻣﻬﺎل او ﺎی ﭘﻪ ﻗﻴﺪ ﴎه د ﺗﯧﺮ وﺧﺖ او ﺗﯧﺮو ﮐ ﻧﻮ ﺑﻴﺎن ﺗﻪ وﻳﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬

‫•ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻐﻪ ﻋﻠﻢ دئ ﭼﯽ د ﻣﻬﺎل او ﺎی ﭘﻪ ﻗﻴﺪ ﮐﻲ د ﺑﴩي ﻮﻟﻨﻲ ﺗﮑﺎﻣﲇ‬

‫ﺗ ﻠﻮری ﺗﴩﯾﺢ ﮐﻮي‪.‬‬

‫•د ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ ﺗﯧﺮي ﭘﯿ ﻲ ﺑﯿﺎﻧﻮي‪ ،‬اوﺳﻨﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﯿ ي او د راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ ﭘﻪ اړه ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﻲ ﮐﻮي‪.‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۲‬‬

‫•ﺗﺎرﻳﺦ د ﻣﻬﻤﻮ ﭘﻴ ﻮ د ﻧﯧ ﻮ او د ﻣﻬﻤﻮ اﻓﺮادو د ﮐﺎرﻧﺎﻣﻮ ﺛﺒﺘﻮل او ﺑﻴﺎﻧﻮل دي‪.‬‬

‫•“ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﭘﺮاﺧﻪ ﻣﺎﻧﺎ د ﺗﺠﺮﺑﻮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ډﻟﻮ او ژوﻧﺪﯾﻮ ﻮﻟﻨﻮ د‬
‫اﺣﻮاﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐﻲ اﻃﻼﻋﺎت دي”‪ .‬اﻣﺮﻳﮑﺎي ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮه‪ ،‬ﻣﺎرټ‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۲‬‬

‫• “ﭘﻪ ﭘﺮون ﮐﻲ د ﻣﺎدي )اﻗﺘﺼﺎدي(‪ ،‬ﺷﻌﻮري )ذﻫﻨﻲ‪-‬ﻋﻘﲇ( اوﺳﻠﻴﻘﻮي‬

‫)ﻓﺮﻫﻨ ﻲ‪-‬ﮐﻠﺘﻮري( ﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻮ او اﺧﺘﻼﻓﻮﻧﻮ ﺨﻪ د راﭘﻴﺪا ﺳﻮﯾﻮ ﺣﻮادﺛﻮ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ او ﺑﻴﺎن ﺗﻪ ﺗﺎرﻳﺦ واﯾﻲ‪ ”.‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻄﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫‪‬وﱄ ﻓﮑﺮ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد او ﮐﻠﺘﻮر ﻣﻬﻢ دي؟‬

‫‪‬ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺗﻔﺎوت ﻪ دئ؟‬
‫‪‬ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﺗﻀﺎد ﻪ دئ؟‬
‫‪‬د ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﻪ دئ؟‬
‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۳‬‬

‫راﺑﯿﻦ ﺟﻮرج ﮐﺎﻟﯿﻨ ﻮوډ‪:‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ دئ؟‬
‫“د ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﺳﺎﯾﻨﴘ ﻋﻠﻮم ﯾﺎ ﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬د ﺗﻔﮑﺮ ﻳﻮه ﺎﻧﮕ ې ﺑ ﻪ ده؛ ﻳﻮ‬
‫ډول ﻴ ﻧﻪ ده‪”.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ دی ﮑﻪ‪،‬‬
‫“ﻋﻠﻢ‪ ،‬د ﺗﻔﮑﺮﻳﻮه ﺑ ﻪ ده ﭼﻲ دﻫﻐﻲ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ او ﭼﻮﮐﺎټ ﮐﻲ ﺎﻧﮕ ي ﭘﻮ ﺘﻨﻲ‬
‫ﻣﻄﺮح اود ﻫﻐﻮی ﺟﻮاﺑﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻫ ﻪ ﮐﻴ ي‪”.‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۴‬‬
‫د ﮐﺎﻟﯿﻨ ﻮوډ اداﻣﻪ‪:‬‬

‫ﻧﻮ ﺗﺎرﯾﺦ داﳼ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮو‪:‬‬

‫)ﻋﻤﻠﻮﻧﻪ(‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﺷﻴﺎﻧﻮ د ﭘﻮﻫﻴﺪو ﻋﻠﻢ دئ او ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮﻫﻨﻪ ﮐﻲ ﺷﻴﺎن ﮐ‬

‫دي‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ د ﮐ ﻧﻮ ﻋﻠﻢ دئ او د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﮐ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺗ او ﭘﻮ ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺟﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﯿﺪا‬

‫ﮐﻮي‪.‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۵‬‬

‫ﮐﺎﻟﯿﻨ ﻮوډ اداﻣﻪ‪...‬‬

‫ﻋﻠﻢ دئ‪ .‬ﺎنﭘﭙﮋﻧﺪﻧﻪ‪ ،‬د اﻧﺴﺎن د‬ ‫ﻟﻪ ﺑﲇ ﺧﻮا ﺗﺎرﻳﺦ داﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺎنﭘﻴﮋﻧﺪ‬
‫ﻣﻘﺎم ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﻪ ده اوﻻﻧﺪي ﭘﻮ ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐﻮي‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻪ دئ؟‬
‫ﻫﻐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﻪ ﺗﻪ ﯾﯥ‪ ،‬ﻮک دئ؟‬
‫ﻫﻐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﻪ ﺗﻪ ﯾﯥ او ﺑﻞ ﻫﯿ ﻮک ﻧﻪ دئ‪ ،‬ﻮک دئ؟‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۶‬‬

‫؟ د ﮐﺎﻟﯿﻨ ﻮوډ اداﻣﻪ‪...‬‬

‫ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺎنﭘﻴﮋﻧﺪﻧﻪ دا ﭘﻮ ﺘﻨﻪ ﻮاﺑﻮي ﭼﻲ ﻪ‬
‫ﮐﻮﻻی‬ ‫ﮐﻮﻻی ﺳﻮ؟ او ﻟﮑﻪ ﻨ ﻪ ﭼﻲ ﻫﻴ ﻮک ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯿ ي ﭼﻲ ﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﻮ‬
‫ﺳﻮ‪.‬‬
‫د دې ﻟﭙﺎره ﭼﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﮐ و اﻧﺴﺎن ﻪ ﮐﻮﻻی ﳼ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﮐ و ﭼﻲ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻪ ﮐ ي دي؟‬
‫ﻧﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ارز ﺖ دا دئ ﭼﻲ ﻣﻮږ ﭘﻮﻫﻮي ﭼﻲ اﻧﺴﺎن ﻪ ﮐ ي دي او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺴﺎن ﻪ ﺷﯽ او ﻮک دئ؟‬

‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ‪۷‬‬

‫“ﺗﺎرﯾﺦ د ﺑﺷري روح د ﺎنﭘوھﭔدﻧﻲ )ﺧود آﮔﺎھ ( او‬

‫آزادۍ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻠﻲ )ﺑﺷﭘړﺗﯾﺎﯾﻲ( ﺗ ﻠوری دئ”‪.‬‬
‫اﻟﻣﺎﻧﯽ ﻓﯾﻠﺳوف‪ ،‬ﻓرﯾدرﯾﮏ وﯾﻠﮭﻠم ھﯾ ل‪.‬‬

‫د دﻏﮫ ﺗﻌرﯾف ﻟﻧډه ﺗﺷرﯾﺢ‪:‬‬

‫د ﺑﺷر ﺗﺎرﯾﺦ د ھﻐﮫ د ﻓﮑر ﺗﺎرﯾﺦ دئ ﮑﮫ ﭼﻲ اﻧﺳﺎﻧﻲ ﮐړﻧﻲ د ھﻐﮫ ﻟﮫ‬
‫ارادې ﺧﮫ او د ھﻐﮫ اراده د ھﻐﮫ ﻟﮫ ﻓﮑر ﺧﮫ ﻣﻧﺷﺎ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻧو ﻧﺗﯾﺟﮫ اﺧﻠو‬
‫ﭼﻲ د اﻧﺳﺎن د ﮐړﻧو ﭘﮫ اړه ﭘوھﮫ‪ ،‬د ھﻐﮫ د ﻓﮑر د ﺑﺷﭘړﺗﯾﺎﯾﻲ ﺗ ﻠوري ﭘﮫ ﺑﺎره‬
‫ﮐﻲ ﭘوھﮫ ده‪.‬‬
‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻪ ده؟‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ د ﻧ ۍ د ﻟﻮﯾﻮ ﻣﺴﺌﻠﻮ ﭘﻪ اړه د )وﱄ؟( ﭘﻮ ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺟﻮاب ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻞ د ﺷﯿﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ او ذات ﺑﺤﺚ ﮐﻮي‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻟﺘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ د ﺣﮑﻤﺖ ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ ﮐﺎرﯾ ي‬

‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻪ ده؟‬

‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ دوه ډوﻟﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﮐﯿ ي‪:‬‬
‫‪ (1‬د ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﻘﺎدي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ .‬ﮐﻮﻣﻪ ﻪ ر ﺘﯿﺎ او ﻋﯿﻨﻲ دي؟‬
‫‪ (2‬د ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻈﺮي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪.‬‬
‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪۲‬‬

‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮐﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﭘﻮ ﺘﻨﻲ‪:‬‬ ‫•‬

‫اﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗ ﻠﻮری ﻟﺮي؟‬ ‫‪‬‬
‫اﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﭘﯧ ﻲ د ﯾﻮه ﻟﻪ ﻣﺨﮑﻲ ﮐ ﻞ ﺳﻮې ﻧﻘﺸﯥ او ﻗﻮاﻧﯿﻮ ﭘﺮ اﺳﺎس‬ ‫‪‬‬
‫راﻣﻨ ﺘﻪ ﮐﯿ ي؟‬
‫اﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺨﻲ ﭘﯧ ﻲ ﻮﱄ د اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﻻس ﮐﻲ دي؟ او ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻏﻮ ﺘﻲ‬ ‫‪‬‬
‫وای‪ ،‬د ﻫﻐﻮی ﺗ ﻠﻮری ﯾﯥ ﺑﺪﻟﻮﻻی ﺳﻮای؟‬
‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻏﺎﯾﺖ او ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺪف ﻪ دئ؟‬ ‫‪‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻪ راﻏﻠﯽ او ﭼﯿﺮي ﻲ؟‬ ‫‪‬‬
‫د اﻧﺴﺎ ﺣﺮﮐﺖ او اﻟﻬﻲ ارادې ﺗﺮﻣﻨ ﻪ راﺑﻄﻪ ده؟‬ ‫‪‬‬
‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪۳‬‬

‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﯥ ﺑﺤﺚ اداﻣﻪ‪...‬‬

‫ﺧﻄﻲ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫‪‬ﺧﻄﻲ‬‫‪‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫‪‬دورا‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ‬ ‫‪ ‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون ‪ ۱۳۳۲-۱۴۰۶‬زﯦ دﯾﺰ‪ .‬دورا‬
‫‪‬ﻧﺎﯾﻒ اﻟﺮﺿﺎن ‪ -۱۹۵۹‬زﯦ دﯾﺰ‪ .‬د ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺪاوم ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫‪ ‬ﻫﯿ ﻞ ‪ ۱۸۳۱ -۱۷۷۰‬زﯦ دﯾﺰ‪ .‬ﺧﻄﻲ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﲇ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫‪Ketabton.com‬‬
 ‫د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪۴‬‬

‫د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻓﻠﺴﻔﯥ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬

‫“د ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﻪ اوږدو ﮐﻲ د ﯾﻮې ﻮﻟﻨﻲ د ﺗﺤﻮﻻﺗﻮ او ﺗﻄﻮراﺗﻮ )ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ( د ﭘ اووﻧﻮ‬
‫ﯧ ﻟﻮ ﺗﻪ د ﺗﺎرﯾﺦ د ﻓﻠﺴﻔﯥ ﻋﻠﻢ واﻳﻲ‪ .‬د ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺮ دﻏﻮ ﺗﺤﻮﻻﺗﻮ او ﺗﻄﻮراﺗﻮ‬
‫ﺑﺎﻧﺪي د ﺣﺎﮐﻤﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﯧ ﻧﻪ ﻫﻢ ﮐﻮي”‪.‬‬
‫ﻣﻄﻬﺮي‬
‫د ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﯿﻠﺴﻮان واﯾﻲ ﭼﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ اوﺗﺮﻗﻲ د ﺑﴩي ﻮﻟﻨﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫ﻳﻮه ﻃﺒﯿﻌﻲ ﭼﺎره ده‪ .‬ﻮﻟﻨﻪ د ﺗﻞ ﻟﭙﺎره د ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او ﺗﺤﻮل ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮐﻲ ده او ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﴎه ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﺮﺣﻠﯥ ﺨﻪ و ﺑﲇ ﻣﺮﺣﻠﯥ ﺗﻪ د‬
‫ﺪن او ﺗﻌﺎﱄ )ﻟﻮړواﱄ‪/‬ﭘﺮﻣﺨﺘﯿﺎ( ﭘﺮ ﻟﻮر ﺗﮓ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪Ketabton.com‬‬