Batxilergo Zientifiko-Teknikoa

MATEMATIKA II

GEOMETRIA

2. Ebaluazioa

21/22
 AURKIBIDEA

BEKTOREAK ESPAZIOAN .................................................................................................................................. 2

BEKTOREAK ESPAZIOAN ............................................................................................................................. 2
V3 BEKTORE-ESPAZIOA. DEFINIZIOAK ................................................................................................... 4
3
E , V3 eta R MULTZOEN ARTEKO ERLAZIOA ........................................................................................... 4
ERREFERENTZIA SISTEMA AFINA .............................................................................................................. 4
BEKTORE ASKE BATEN KOORDENATUAK ............................................................................................... 5
ZUZENKI BATEN ERDIKO PUNTUA............................................................................................................. 5
HIRU PUNTU LERROKATUAK....................................................................................................... .................6
PUNTU BATEN SIMETRIKOA BESTE BATEKIKO.......................................................................................6
GEOMETRIA AFINA ............................................................................................................................................ 7
ZUZENAREN EKUAZIOAK ESPAZIOAN ...................................................................................................... 7
BI ZUZENEN POSIZIO ERLATIBOAK ......................................................................................................... 10
PLANOAK ESPAZIOAN ................................................................................................................................. 12
Hiru puntu ez lerrokatuek determinatzen duten planoaren ekuazioa ............................................ 13
Ekuazio segmentarioa ................................................................................................................... 13
Plano bereko hiru bektore (lau puntu) linealki dependenteak dira ................................................ 13
PLANO BEREAN EZ DAUDEN LAU PUNTUK OSATZEN DUTEN TETRAEDROA .............................. 14
ZUZEN BATEK ETA ZUZEN HORRETAN EZ DAGOEN PUNTU BATEK DETERMINATZEN DUTEN
PLANOA. .......................................................................................................................................................... 16
ELKAR MOZTEN DUTEN BI ZUZENEK DETERMINATZEN DUTEN PLANOA.................................... 16
BI PLANOREN POSIZIO ERLATIBOA ......................................................................................................... 18
HIRU PLANOREN POSIZIO ERLATIBOA ................................................................................................... 19
ZUZEN BAT ETA PLANO BATEN POSIZIO ERLATIBOAK ..................................................................... 21
GEOMETRIA METRIKOA ................................................................................................................................. 24
BI BEKTOREREN ARTEKO BIDERKETA ESKALARRA .......................................................................... 24
ZENBAIT APLIKAZIO .................................................................................................................................... 26
Bektore baten modulua.................................................................................................................. 26
Bi punturen arteko distantzia ........................................................................................................ 27
Bi bektoreren arteko angelua ........................................................................................................ 27
PLANO BATEN BEKTORE KARAKTERISTIKOA ...................................................................................... 28
PERPENDIKULARTASUN ETA PARALELOTASUN BALDINTZAK ....................................................... 28
Bi zuzen: ........................................................................................................................................ 28
Bi plano: ......................................................................................................................................... 29
Zuzen bat eta plano bat: ................................................................................................................ 29
BI ZUZENEN ARTEKO ANGELUA............................................................................................................... 30
BI PLANOREN ARTEKO ANGELUA ............................................................................................................ 30
ZUZEN BAT ETA PLANO BATEN ARTEKO ANGELUA ........................................................................... 30
PUNTU BATETIK PLANO BATERAINOKO DISTANTZIA ....................................................................... 31
BI PLANO PARALELOEN ARTEKO DISTANTZIA .................................................................................... 32
ZUZEN ETA PLANO PARALELOEN ARTEKO DISTANTZIA .................................................................. 32
PUNTU BATEN SIMETRIKOA PLANOAREKIKO ...................................................................................... 33
PUNTU BATEN SIMETRIKOA ZUZENAREKIKO ...................................................................................... 34
BIDERKETA BEKTORIALA ......................................................................................................................... 36
APLIKAZIOAK ................................................................................................................................................ 37
I) Triangelu baten azalera .............................................................................................................. 37
II) Bi zuzenekin perpendikularra den bektore bat .......................................................................... 38
III) Bi planorekin paraleloa den bektore bat ................................................................................... 38
IV) Puntu batetik zuzen baterainoko distantzia ............................................................................ 39
V) Bi zuzen paraleloen arteko distantzia ....................................................................................... 40
BIDERKETA MISTOA .................................................................................................................................... 41
APLIKAZIOAK ................................................................................................................................................ 42
I) Tetraedro baten bolumena ........................................................................................................ 42
II) Bi zuzen gurutzatuen arteko distantzia minimoa ...................................................................... 44

1
 Geometria

BEKTOREAK ESPAZIOAN
BEKTOREAK ESPAZIOAN
Ordenatuta dauden A eta B bi puntuk, bektore finko bat definitzen dute: AB
A puntua jatorria da eta B muturra
Ordenak, bektorearen norantza adierazten du.
Bi puntuek, “r” zuzenaren norabidea determinatzen dute
A eta B-ren arteko distantzia, bektorearen modulua da
AB -ren modulua = dist (A,B) = AB
“ norabidea :“r” eta “r”-rekin paraleloak diren zuzen guztiena
“ norantza : A-tik B-runtz

Norabide bakoitzak bi norantza ditu: A-tik B-ra eta B-tik A-ra

AA , BB , CC ,... bektore nuluak, norabide eta norantza gabekoak dira

EKIPOLENTZIA ERLAZIOA
Bi bektore espazioan ekipolenteak direla diogu baldin modulu, norabide eta norantza
berdinekoak direnean.

BEKTORE ASKEA
B
AB -rekin ekipolenteak diren bektore multzoari bektore askea deitzen zaio;
A hau da, espazioan, AB -ren modulu, norabide eta norantza berdinekoak diren infinitu
bektoreak
Infinitu horietatik, ordezkari gisa, bat erabiliko dugu:
[ AB ] izendatzen da edota a , b ,...

C D CD -rekin ekipolenteak diren multzoa beste

bektore aske bat izango da.

Bektore bat erabili nahi dugunean, bere ordez, bektore horren berdinak diren guztietako
edozein har dezakegu
Espazioko bektore askeen multzoa V3 adieraziko dugu
Aipa ditzagun ondoko multzo hauek:
E  A, B, C ,... , espazioko puntuen multzoa
 
E3  AB , CD ,.... , espazioko bektore finkoen multzoa
V3  a , b ,... , espazioko bektore askeen multzoa

2
 Geometria

ERAGIKETAK V3 MULTZOAN

Batuketa 

Eman ditzagun a eta b bektore askeak a eta b
Ondoko barne-eragiketa definitzen da:
V3 + V3  V3 , modu honetan:  
a b

 b
Propietateak: “TALDE ABELIARRA” a
   
1.- Trukatze-propietatea: a  b  b  a
     
2.- Elkartze-propietatea:  a  b   c  a   b  c 
   
  
3.- Elementu neutroa (bektore nulua): a  0  a

  
4.- Aurkako elementua: a    a   0
 

Zenbaki erreal bat bider bektore bat

Emaitza, norabide berdineko beste bektore bat da
Ondoko kanpo-eragiketa definitzen da: R . V3  V3

Demagun a dela.

 
2 a bektorea, norabide eta norantza berdinekoa da eta luzera bikoitza 2a .

 
-2 a bektorea, norabidez berdina, norantza aurkakoa eta luzera bikoitza -2 a

 
Propietateak: t, s   eta a, b V3 -koak izanik
  
5.- Banakorra eskuinetik: (t+s) a = t a + s a
   
6.- Banakorra ezkerretik: t ( a + b ) = t a + t b
 
7.- Elkartze-propietatea: (t  s ) a = t  ( s  a )
 
8.- Elementu neutroa: 1  a  a

Froga daiteke V3 multzoak BEKTORE- ESPAZIOAREN egitura duela: (V3, +,   )

Ariketa

H G Kalkulatu:
E
F               
a)  AD    DC  b)  AD    DB    AE 
         
D
C           
c)  BC    DH  d)  HG    FB    EB 
A B          
    
 HG    FB    EB 
3
 Geometria

V3 BEKTORE-ESPAZIOA. DEFINIZIOAK

 Bektoreak, zuzen berdinekoak edo paraleloak badira, linealki menpekoak dira

 Bi bektore norabide ezberdinekoak, linealki independienteak dira
 Hiru bektore (edo gehiago) plano berdinekoak, linealki menpekoak dira
 Hiru bektore ez planokideak linealki independienteak dira. Gainera, V3 osoaren
  
sortzaile dira (v1 , v2 , v3 )
 V3-ren oinarria, plano ezberdinetan dauden hiru bektorek osatzen dute . Edozein
   
x bektorea, v1 , v1 eta v3 bektoreen konbinazio lineala da
   
x  x v1  y v2  z v3

 V3 espazioaren dimentsioa 3 da. Lau bektore (edo gehiago)

espazioan, linealki menpekoak dira

E , V3 eta R3 MULTZOEN ARTEKO ERLAZIOA

1 2 
E  V3  R3
M x (x,y,z)
   
(1). Espazioan O jatorria finkatuz, M  E puntuari OM   x  V 3 bektorea dagokio
 
   
  
 
(2). v1 , v 2 , v3  oinarria finkatuz gero, OM   x bektorea adierazteko modu bakarra
   
    
dago: x  x v1  y v2  z v3 . Beraz, x bektorea, ( x , y , z)  R 3 hirukotearekin erlazionatzen
dugu, x , y eta z koordenatuak direlarik
R3 –ko elementuak zenbaki errealen hirukote ordenatuak dira eta espazioko puntuak
adierazten dituzte.
3   x  x   x , y , z  | x , y , z  

ERREFERENTZIA SISTEMA AFINA

       
O puntua eta V3-ko e1 , e2 , e3  oinarri bat emanik, R = O; e1 , e2 , e3  multzoari E
   

espazio afinaren erreferentzia-sistema esaten zaio. k
   
 
Erreferentzia ezagunena R = O; i , j , k  da.  j
  i O
 O jatorri puntua
      
  i . j , k  oinarri kanonikoa; hau da, i (1, 0, 0); j (0, 1, 0); k (0, 0, 1)
 
  
 i , j , k bektore elkarzutak eta unitarioak dira. Oinarri ortonormala delakoa
osatzen dute.
Espazioa edonola kontsidera genezake: puntuz, bektorez edo hirukotez osatua. A puntu


bakoitzari (x, y, z)   hirukotea dagokio, a  OA bektorearen koordenatuak x, y eta z
 
direlarik.

4
 Geometria

Adibidea P (2, 4, 3) eta M (3, 2, -4) puntuen adierazpena espazioan:

P (2, 4, 3)

x = 2 : P-tik YZ planora dagoen distantzia.

y = 4 : P-tik XZ planora dagoen distantzia.

z = 3 : P-tik XY planora dagoen distantzia.

 
OP   v  (2,4,3)

V3 an egindako eragiketak, modu berean

egin daitezke 3 -ko elementuekin.

ERAGIKETAK KOORDENATUEKIN
Izan bitez u  x1 , y1 , z1  eta v  x2 , y2 , z2  bi bektore:
Batuketa: u  v  x1  x2 , y1  y2 , z1  z2 
Zenbaki batekin biderkatu: k  u  kx1 , k  y1 , k  z1 
Konbinazio lineala: a  u  b  v  a  x1  b  x2 , a  y1  b  y2 , a  z1  b  z2 

BEKTORE ASKE BATEN KOORDENATUAK

  
z Ikusten denez, a  AB  b betetzen da.
   
A B
a  Beraz, AB  b  a
b
Koordenatuak, A (a1, a2, a3) eta B ( b1, b2, b3) badira, A eta B
y puntuen arteko bektorea:
x 
AB = (b1  a1 , b 2  a 2 , b 3  a 3 )
Adibidez, A (2, 0, 3) eta B (3, 1, 0) puntuak emanik,

AB = (1, 1, -3) “Modulu eta norabide berdinak, baina norantza aurkakoak”

BA = (-1, -1, 3)

ZUZENKI BATEN ERDIKO PUNTUA

   A (a1, a2, a3) eta B ( b1, b2, b3) izanik, erdiko

A M B puntuaren koordenatuak :
 a  b a  b2 a3  b3 
M=  1 1, 2 , 
 2 2 2 
1
A( 1, 2, 0) eta B( 3, 0, 1) –en erdiko puntua : M = (2, 1, )
2

5
 Geometria

HIRU PUNTU LERROKATUTA

 
A, B eta C puntuak lerrokatuta daude AB eta BC bektoreek
norabide bera badute. Horien koordenatuak proportzionalak
direnean gertatzen da hori:
x2  x1 y 2  y1 z 2  z1
 
x3  x 2 y 3  y 2 z 3  z 2

PUNTU BATEN SIMETRIKOA BESTE BATEKIKO

P-ren simetrikoa Q puntuarekiko P’ da, Q puntua PP’ zuzenkiaren
erdiko puntua bada. Beraz, P ( x1 , y1 , z1 ) eta Q ( x2 , y2 , z2 ) badira,
P' ( ,  ,  ) -ren koordenatuak ondoko berdintzetatik lor daitezke:
x1   y  z 
 x2 ; 1  y2 ; 1  z2
2 2 2

ARIKETAK

1. Irudi honetako puntuen koordenatuak hauek dira:

3 3
(0, 3, 3) (3, 0, 3) (3, 3, 3) (3, , 0) (0, 3, ) (3, 0, 0)
2 2
3 3
(0, , 3) (3, 3, 0) (0, 3, 0) (0, 0, 3) (3, 0, )
2 2

Lotu puntu bakoitza bere koordenatuekin.

 
2. Demagun 2 espazioaren u , v oinarria, u  1 , 2 eta v  3 , 1 izanik:

a) Frogatu a   1 , 3 bektorearen koordenatuak 2 eta -1 direla.

b) Aurkitu oinarri berean 0 , 5 bektorearen koordenatuak.

3. Eman ditzagun u  a ,  2 , 1 , b , v  1 , 2 , 3 , 4 eta w   1 , 0 ,  2 , 3 bektoreak.

Aurkitu a eta b-ren balioak, u bektorea v eta w -ren konbinazio lineala izan dadin.

4. P3 ( x) multzoan, a  x3  x  2 , b  3 x3  x 2  4 eta c   x3  x  2 bektoreak


linealki menpekoak dira. Posible al da b bektorea beste bien konbinazio lineal bezala

adieraztea? Eta c bektorea?
5. Froga ezazu A(4, 5, 7), B(-1, 2, 3) eta C(9, 8, 11) puntuak lerrokatuta daudela.
6. Kalkulatu “a” eta “b”-ren balioak, A(1, 2, -1), B(3, 0, -2) eta C(4, a, b) puntuak
lerrokatuta egon daitezen.
7. A(1, 7, 11) eta B(4, -2, 17) ezagutuz, AB zuzenkia hiru zati berdinetan zatitzen duten
puntuen koordenatuak aurki itzazu.
8.   
P erdiko puntua dela jakinik, aurkitu A-ren
A(1, -7, 4) P(5, 3, 1) A’
simetrikoaren (A’ puntuaren) koordenatuak

6
 Geometria

GEOMETRIA AFINA
ZUZENAREN EKUAZIOAK ESPAZIOAN
Z P
Zuzen bat determinatzeko, bi puntu behar
dira, edo bestela, puntu bat eta norabidea.
v
Norabide bektoreari bektore zuzentzailea
esaten zaio. A

Demagun zuzena A=(a1 , a2 , a3) puntutik p
pasatzen dela eta bektore zuzentzailea a
v  (v1 , v2 , v3 ) dela.
Zuzen hori era askotan adieraz daiteke. Y
O
Adibide baten bidez azalduko ditugu era
guztiak.
Har ditzagun A = (1 , 3 , -2) puntua eta X
v  (2 ,  1, 3) bektore zuzentzailea.

Goiko irudian honako hau dugu: OP  OA  AP edo p  a  k . v

Ekuazio bektoriala
(x , y , z) = (a1 , a2 , a3) + k . (v1 , v2 , v3)
Esate baterako, A = (1 , 3 , -2) puntua duen eta v  (2 ,  1, 3) bektore zuzentzailea den
zuzenaren ekuazio bektoriala zera da: (x , y , z) = (1 , 3 , -2) + k . (2 , -1 , 3)

Ekuazio parametrikoak x  a1  k .v1 


y  a 2  k .v 2 
z  a3  k .v3  x  1  2k 

Adibidetzat hartu dugun zuzenaren y  3 k 
ekuazio parametrikoak hauek izango dira: z   2  3k 

Ekuazio jarraitua
Ekuazio parametrikoetan v1 , v2 eta v3 zero ez badira, hiru ekuazioetan k bananduta , eta
adibidearekin jarraituz, ondokoa lortuko dugu:
x  a1 y  a 2 z  a3 x 1 y 3 z  2
    
v1 v2 v3 2 1 3
Puntua: A = (1 , 3 , -2) ; v  (v1 , v2 , v3)  (2, 1 , 3)

Ekuazio laburtua
r zuzenaren ekuazio jarraituetatik abiatuz,  x 1  2 y  6 x  2 y  7
  
hauek lor ditzakegu: 3 y  9  z  2  z  3 y  7 
Kasu honetan, ekuazio laburtuak y-arekiko lortu ditugu

7
 Geometria

Ekuazio orokorra edo ekuazio inplizituak

Aurreko bi ekuazio laburtuak modu honetan adierazten dira era orokorrean:
x  2y  7  0 Ax  By  Cz  D  0 
 
3y  z  7  0  A' x  B' y  C' z  D'  0

Ardatz cartesiarren ekuazioak Z

y  0
OX ardatzaren ekuazioa: r: 
z  0
x  0
r: 
 OY ardatzaren ekuazioa: z  0
Y
x  0 O
 OZ ardatzaren ekuazioa: r: 
y  0

Ariketa ebatzia 1
 x   1  6t

Idatzi r :  y  4t zuzena era jarraituan eta era inplizituan. Aurkitu zuzenaren bi puntu
z  6  t

eta bektore zuzentzailea.
x 1 y  0 z  6
Era jarraituan:  
6 4 1
 x  1  6 z  36 x  6 z  35  0 
Era inplizituan:   
 y  4 z  24  y  4 z  24  0
Bektore zuzentzailea: v  (v1 , v2 , v3 )  (6 , 4 ,  1)

Puntu bat: A(-1 , 0 , 6)

Beste puntu batzuk ekuazio parametrikoan t-ri balioak emanda atera ditzakegu; adibidez t = 1
bada, x = 5 ; y=4 eta z = 5. Beraz, B(5 ,4 , 5)

Ariketa ebatzia 2
x  2  5 y
r : zuzena emanda, zein da bektore zuzentzailea? Adierazi era parametrikoan
z   9  8 y
eta era jarraituan

Bektore zuzentzailea: v  (v1, v2 , v3)  (5,1,8)

 x  2  5t

Era parametrikoan: r :  y  t
 z  9  8t

x 2 y z 9
Era jarraituan:  
5 1 8

8
 Geometria

Nola aurkitu era inplizituan adierazitako Ax  By  Cz  D  0 zuzen baten

r:
bektore zuzentzailea? A' x  B' y  C' z  D'  0

Formula garrantzitsua: i j k
v  A B C
A' B' C '

Adibidea
x  2y  7  0
r:  zuzenaren bektore zuzentzailea honela
3y  z  7  0
kalkula daiteke:

i j k
v 1 2 0  2i  0  3k  0  j  0  (2 ,  1, 3)
0 3 1

Ariketak

1. Idatzi (x,y,z) = (-1,2,3) +  (0,2,-3) zuzenaren ekuazio

inplizituak.

2. Determinatu A = (1,2,3) puntutik pasatuta v  (1, 0 , 0)

bektore zuzentzailea duen zuzenaren ekuazio laburtuak.

3. Idatzi A = (1,0,1) puntutik pasatuta bektore

zuzentzailetzat OX ardatza duen zuzenaren ekuazio
parametrikoak eta laburtuak

4. Idatzi hiru ardatz cartesiarrek determinatzen dituzten

zuzenen ekuazio parametrikoak.

5. Lor itzazu ondoko zuzenen bektore zuzentzaileak:

x  1  6z 2 x  y  z  1  0 x  y  2 z  1 0
r : r ':  r ' ': 
y  z x  2 y  z  4  0  x  3z  4  0

x  y  z  0
6. Demagun r   zuzena.
x  y  2z  2
a) Adierazi era parametrikoan
b) Existitzen al da a parametroaren baliorik non (a,0,-a)
puntua r zuzenean dagoen?

9
 Geometria

Bi puntutatik pasatzen den zuzena

Demagun zuzenaren bi puntu ezagutzen ditugula: A = (1 , 3 , -2) OY
0 -5
OX
eta B = (11 , -2 , 13). Zein da beraren ekuazioa? 0
5
10

Puntutzat bata zein bestea har daiteke; adibidez, har dezagun 20

A=(1,3,-2)
r
Bektore 20

zuzentzailea: v  AB  (111 ,  2  3 , 13  (2))  (10 ,  5 , 15) B

10
OZ A
Bektore horren proportzional bat ere har dezakegu, 0
esaterako v  (2 ,  1 , 3)

x 1 y  3 z  2
Zuzenaren ekuazioa hauxe da:  
2 1 3

Ariketak
1. Aurkitu A = (a , 1 , 1) eta B = (2 , 0 , 1) puntuetatik
pasatzen den zuzenaren ekuazio orokorra edo cartesiarra. Ba al
dago a-ren baliorik non (1 , 1 , 1) puntua r zuzenean dagoen?.
Erantzuna arrazoitu.

2. r zuzen bat A=(3,0,4) puntutik pasatzen da eta B=(1,3,-2) eta

C=(2,5,1) puntuetatik pasatzen den zuzenaren paraleloa da. Lor
ezazu r zuzenaren ekuazioa.
x  5
3. Lor ezazu P=(1,-1,-2) puntutik pasatuta r :  zuzenaren
z  1  y
paraleloa den zuzenaren ekuazioa.

BI ZUZENEN POSIZIO ERLATIBOAK

Eman ditzagun bi zuzen, r eta r’. r-ren determinazioa: A=(x1 , y1 , z1) puntua eta
u  (u1 , u 2 , u3 )
r’-ren determinazioa: B=(x2 , y2 , z2) puntua eta v  (v1 , v2 , v3 )
Zer posizio erlatibo izan ditzake bi zuzen horiek?

I) u k v
Bi bektore zuzentzaileak proportzionalak badira,
zuzenak kointzidenteak edo paraleloak dira. edo

Bi kasu horiek bereizteko, nahikoa da zuzen bateko edozein puntu hartzea eta beraren
koordenatuak beste zuzenaren ekuazioan ordezkatzea.

Ariketa. Azter itzazu bi kasu hauek:

x 1 z2 x  7 y  6 z  11
a) r :  y 3  eta r ':  
2 3 4 2 6
 x   2  2t x  5  t
 
b) r :  y  4 eta r ':  y  6
 z  3  6t  z  7  3t
 
10
 Geometria

II) u kv

Bi bektore zuzentzaileak linealki independenteak badira edo proportzionalak

ez badira, zuzenek elkar ebakitzen dute edo elkarrekin gurutzatzen dira.
Bi kasu horiek bereizteko, AB bektorea kontsideratzen dugu, eta
det ( AB , u , v ) kalkulatzen dugu

II-a)
x2  x1 y2  y1 z2  z1
det ( AB , u , v )  0 ; u1 u2 u3  0
v1 v2 v3 A
u

v
Bada, AB , u eta v bektoreak linealki B
menpekoak dira. Orduan, zuzenak plano
berean daude, eta ebaki egiten dute elkar.

Ariketa. Determina ezazu bi zuzen hauen posizio erlatiboa

x 1 y 1
r : x  y  z 1 eta r ':  z2
2 3

II-b)
x2  x1 y2  y1 z2  z1 r
det ( AB , u , v )  0 ; u1 u2 u3  0 A u
v1 v2 v3

bada, hiru bektore horiek linealki independenteak dira.

Orduan, zuzenak ez daude plano berean eta
gurutzatu egiten dira elkarrekin. v
r’
B

Ariketa. Determina ezazu bi zuzen hauen posizio erlatiboa

x 1 z2 x  2 y 1 z  2
r:  y  3 eta r ':  
2 3 5 2 3

11
 Geometria
Z
PLANOAK ESPAZIOAN tu
P
Plano bat determinatzeko, puntu bat eta bi
norabide desberdin behar dira. Norabide horiek bi
bektore linealki independente izan behar dute, eta u
planoaren bektore zuzentzaileak deritze. A=(a1 , a2
A
, a3) puntua eta u  (u1 , u 2 , u3 ) eta
v  (v1 , v2 , v3 ) bektoreak dituen  planoa OA
v
v

kontsideratuko dugu:  : ( A , u , v ) Ikus
ditzagun plano hori adierazteko zenbait era.
OP  OA  AP edo OP  OA  t u   v Y
O
Goiko irudian honako hau dugu:

Ekuazio bektoriala X

(x , y , z)  (a1 , a 2 , a 3 )  t . (u1 , u 2 , u 3 )  . (v1 , v 2 , v3 )

Ekuazio parametrikoak
x  a1  t u1  λ v1 

y  a2  t u 2  λ v2  t eta  -ri balioak emanik, planoaren
z  a3  t u3  λ v31 
 puntuak lortzen dira.
Ariketa.
Kontsideratu  : ( A , u , v ) planoa, A = (4,-3,2), u  (2 ,1, 2) eta
v  (3 , 2 , 5) izanik. Determinatu:
a)Planoaren ekuazio bektoriala eta ekuazio parametrikoak
b)Planoko bi puntu, A ez direnak

Ekuazio orokorra, cartesiarra edo inplizitua

u , v eta AP bektoreak plano berean daude; beraz, linealki menpekoak dira.

Beraz,
Heina ( AP , u , v )  2 eta det ( AP , u , v )  0 da.
x  x0 y  y0 z  z0
u1 u2 u3  0 Determinante horren garapena eginda, honelako ekuazio bat
v1 v2 v3 lortzen da: Ax + By + Cz + D = 0

Ekuazio horri planoaren ekuazio orokorra, cartesiarra edo inplizitua deritzo

Adibidea. Idatzi P=(-1 , 2 , 5) puntutik pasatuta u  (4 ,1, 6) eta v  (3, 2 ,1)

bektoreek determinatzen duten planoaren ekuazio orokorra.
x 1 y  2 z  5
4 1 6 0  x  2y  z  2  0
3 2 1

12
 Geometria

Hiru puntu ez lerrokatuek determinatzen duten planoaren ekuazioa

Ariketa ebatzia.
Izan bedi A(0 , 0 , 0), B(-2 , 1 , 2) eta C(2 , 2 ,1)
puntuak.
a)Egiazta ezazu ez daudela lerrokatuta B
C
b)Aurkitu determinatzen duten planoaren ekuazioa 3

AB  (2 ,1, 2) OZ
2
2
a) Bi bektore horiek ez dira 1
AC  (2 , 2 ,1) 0 1.5
-1
proportzionalak; beraz, hiru puntuak ez daude lerro 1
-2 OY
berean. A
-1 0.5
0
b) Puntutzat A, B zein C har dezakegu OX 1 0
Bi bektore zuzentzaileak: AB eta AC 2

x0 y0 z 0
2 1 2  0   :  3x  6 y  6 z  0   : x  2 y  2 z  0
2 2 1

Ekuazio segmentarioa edo kanonikoa

Plano batek OX, OY eta OZ ardatzak A=(a,0,0), B=(0,b,0) eta C=(0,0,c) puntuetan ebakitzen
baditu, hurrenez hurren, hauxe da plano horren ekuazioa:
xa a a
AB   a , b , 0  x y z
y b 0 0    1
AC   a , 0 , c  a b c
z 0 c
Esate baterako, ardatzak (2, x y z 0, 0), (0 , 1 , 0) eta (0 , 0 , 3) puntuetan
ebakitzen dituen planoa hau    1 da:
2 1 3

Plano bereko hiru bektore (lau puntu) linealki menpekoak dira

Ariketa ebatzia. Egiazta ezazu ondoko lau puntuek plano
berean daudela edo koplanarioak direla:
A = (0,1,1), B = (1,2,1), C = (0,0,3) eta D = (-1,-1,3)
B
AB  (1,1, 0)
1 1 0 A D 
AC  (0 ,  1, 2)  det ( AB , AC , AD )  0 1 2  0
C
1  2 2
AD  (1,  2 , 2)

Beraz, A, B, C eta D puntuak plano berean daude. Gainera,

lerrokatuta ez daudenez, lauki bat osatuko dute.

13
 Geometria

PLANO BEREAN EZ DAUDEN LAU PUNTUK OSATZEN DUTEN TETRAEDROA

Puntuak hirunaka hartuta plano bana osatzen dute. Laugarren puntua plano horretatik kanpo
baldin badago, laukoteak tetraedro bat osatuko du.

Adibidea. Har ditzagun A = (-2,1,2), B = (0,0,0), C = (2,2,1) eta D = (0,0,1) puntuak. Plano
berean ez badaude det ( AB , AC , AD )  0 izan behar du
A
AB  (2 ,  1,  2)
2
2 1  2
1.5
AC  (4 ,1,  1)  det ( AB , AC , AD )  4 1  1   2  2  8  4  4  2  6  0 C1 Z
2 1 1 D 0.5

AD  (2 ,  1,  1) -2 2
0

-1 B 1.5
0 1 Y
Oharra: X 1 0.5

2 0

Tetraedroa: 4 aurpegi triangeluar dituen poliedroa da.

Poliedroa: Aurpegi lauak eta bolumen mugatua dituen gorputz geometrikoa.

Ariketak
1.- Izan bitez A 4 , 5 ,  7  , B 2 , 0 , 3 eta C  2 , 1 , 3 puntuak. Frogatu
ez daudela lerrokatuta eta aurkitu determinatzen duten planoaren
ekuazioa.

2.- Aurki ezazu m-ren balioa, ondoko lau puntuak koplanarioak izan
daitezen: A(1 , 2 , 0), B(0 , 3 , -1), C(1 , 0 , 1), D(-1 , 2 , m).
Zein da plano horren ekuazioa?

3.- Ondoko puntuak emanik: A  1, 2 ,  1, B  1, 3 , 0 , C  0 , 0 , 1 eta

D  0 , 2 , 4 , determina ezazu osatzen duten irudi geometrikoa.

14
 Geometria

ARIKETAK
1. Ezker eta eskuin zutabeko elementuak erlaziona itzazu. Adierazi erlazioa marra bidez.

(1, 2, 0)
Zuzena
x=1

x2 

z  1  y
Puntua
x+y+z=1

x=y=z
x  1 Bektorea

y  t
z  s 
x  0 Planoa

y  0

2. Zenbat puntu behar dira zuzen bat determinatzeko? Nolako puntuak izan behar dira?
Aukeratu beharrezkoak eta adierazi zuzena bi era
ezberdinetan.

3. Izan bedi irudiko kuboa. Demagun kuboaren aldea 1 dela

 
eta erreferentzia-sistema O ; OA , OB , OC dela.
a) Lor ezazu r, r’ eta r’’ zuzenen ekuazioak.
b) Nola daude elkar r eta r’ zuzenak? Eta r eta r’’?
Arrazoitu. Plano berean daudenean, aurkitu planoaren
ekuazioa.
c) Zein da AGFE planoaren ekuazioa?

4. Posible denean, idatzi ondorengo kasuen adibide erraz bana eta azaldu bere esangura
geometrikoa.
a) Bi ekuazio lineal eta hiru ezezaguneko sistema bateragarri determinatua
b) Bi ekuazio lineal eta hiru ezezaguneko sistema bateragarri indeterminatua.
c) Bi ekuazio lineal eta hiru ezezaguneko sistema bateraezina.
d) Hiru ekuazio lineal eta hiru ezezaguneko sistema bateragarri determinatua.

5. Zenbat puntu behar dira plano bat determinatzeko? Nolako puntuak izan behar dira?
Adierazi aljebraikoki plano baten ekuazioa, aurkitu plano horren hiru puntu ez lerrokatuak
eta adierazi planoa beste era batean.

6. Aukeratu lau puntu plano ezberdinetan daudenak. Ze irudi geometriko osatzen dute? Lau
puntuek , zenbat plano ezberdin determinatzen dituzte?

7. Idatz itzazu:
a) Bi zuzen paraleloak
b) Bi zuzen ez paraleloak eta plano berean daudenak. Ze determinatzen dute elkar?.
c) Bi zuzen ez paraleloak eta plano ezberdinetakoak. Nola daude espazioan?

15
 Geometria

ZUZEN BATEK ETA ZUZEN HORRETAN EZ DAGOEN PUNTU BATEK

DETERMINATZEN DUTEN PLANOA.

Izan bitez r zuzena eta P puntua

v bektore zuzentzailea eta A puntu bat ditzakegu. 
Gainera, AP bektorea kalkula daiteke. Beraz, baditugu
P
planoa determinatzeko behar ditugun hiru elementuak:
 : ( A , v , AP )
x 1 y
Adibidea. Determinatu r :   z  1 zuzena A
3 2 v
barnean edukita P = (0,1,1) puntutik pasatzen den r
planoaren ekuazioa

r-ren puntu bat; adibidez, A = (1 , 0 , -1)

r-ren bektore zuzentzailea: v  (3 , 2 ,1)

AP  (1,1, 2) x 1 1 3
: y 1 2  0  3x  7 y  5 z  2  0
z 1 2 1

ELKAR MOZTEN DUTEN BI ZUZENEK DETERMINATZEN DUTEN PLANOA.

Planoaren bektoretzat r eta r’-ren bektore zuzentzaileak har daitezke, eta puntutzat r zein r’-
ren barnean dagoen puntu bat (P).

Adibidea.

x  1  t x  1  t P r
 
Izan bitez r :  y  2  t eta r ':  y  t zuzenak. u
z  t z  t
 
v r’
a)Egiazta ezazu elkar puntu bat mozten dutela; hau da,
planokideak direla.
b)Aurkitu determinatzen duten planoaren ekuazioa.

a) Lehen galdera bi eratan aztertuko dugu:

I) r zuzenaren elementuak: A=(1,2,0) puntua eta u  (1,  1,1) bektorea
r’ zuzenaren elementuak: B=(1,0,0) puntua eta v  (1,1,1) bektorea

Beraz, AB  (0 ,  2 , 0)

0 1 1
det ( AB , u , v )   2  1 1  0  Plano berean daude
0 1 1

16
 Geometria

II) Bi zuzenek parametro desberdinekin adierazita ( t eta s), sistemaren ebazpena egingo dugu.
1  t  1  s

2  t  s   Sistema bateragarr i zehatza : t  1 eta s  1
ts 

Modu honetan eginda, ebaki puntua kalkulatu daiteke: x = 2 , y = 1 eta z =1.
M = (2 , 1 , 1)

b) Planoaren ekuazioa:

Planoaren puntu bat; adibidez, A = (1 , 2 , 0)

Bi bektoreak: u  (1,  1,1) eta v  (1,1,1)

x 1 y  2 z x 1 1 1

: 1 1 1  0 edo : y  2 1 1  0   x  z 1  0
1 1 1 z 1 1

Ariketak

x  1 t  s

1. Arrazona ezazu  y  2 t  2s ekuazio sistemak plano bat
 z  4  3t  3s

adierazten duen ala ez.

2. Egiazta ezazu A = (1 , 10 , 8) eta B = (1 , 2 , 3) puntuak

x  1

r :  y  2   zuzenean dauden ala ez.
z  


3.  : x  y  z  1  0 planoa emanda, aurki itzazu plano horretako

lerrokatuta ez dauden hiru puntu.
4. Idatzi hiru plano cartesiarren ekuazio parametrikoak.
5. Idatzi XY planoaren paraleloa den plano baten ekuazioa
“ XZ “ “ “ “ “ “
“ YZ “ “ “ “ “ “
x  1
6. P = (3 , 1 , 1) puntua eta r :  zuzena  planoaren barruan
z   3
daude. Aurkitu planoaren ekuazioa

17
 Geometria

7. P = (1 , 3 , 5) eta M = (1 , 1 , 3) puntuak  planoan daude eta

v  (2 ,1, 0) bektorea planoaren paraleloa da. Lor ezazu 
planoaren ekuazioa.
8. Lor ezazu P = (0 , 1 , 0) puntua barruan duen eta
x x  2 y  1  0
r  y  z eta s   zuzenen paraleloa den planoaren
2 3 y  z  0
ekuazioa
9. Eman ditzagun A = (-1,2,5), B = (2,1,6), C = (4,1,7) eta
D = (-1,5,6) puntuak.
a) Egiazta ezazu tetraedro bat osatzen dutela.
b) Aurki ezazu tetraedroaren alde baten ekuazioa.
c) Aurki ezazu tetraedroaren aurpegi baten ekuazioa.

BI PLANOREN POSIZIO ERLATIBOA

Izan bitez  : Ax  By  Cz  D  0 planoak.

 ': A' x  B' y  C ' z  D'  0
M matrizea eta M’ matrize zabaldua idatziko ditugu: A B C
M  
 A B C D
 ; M '   
 A' B' C '   A' B' C ' D' 
Gerta daitezkeen kasuak:

I) A B C D
   hein (M) = hein (M’) = 1 Bi planoak kointzidenteak dira.
A' B' C ' D'

Adibidez,  : x  3 y  2z  9  0 eta  ':  2x  6 y  4z  18  0

II) A B C D
   hein(M) = 1 eta hein (M’) = 2
A' B' C ' D'

Adibidez,  : 3x  6 y  3z  5  0 3 6 3 5
 ': 2 x  4 y  2 z  7  0   
2 4 2 7

Sistema bateraezina. Ez dago puntu komunik. Planoak elkarren paraleloak dira.

III) hein(M) = 2 eta hein (M’) = 2 Sistema bateragarri

A B A C B C indeterminatua. Planoak
 edo  edo 
A' B' A' C ' B' C ' ebakitzaileak dira, hots,
 : x  y  2z  4  0 beren arteko ebakidura zuzen
1 1 bat da.
 ': x  y  3 z  1  0 
1 1
Infinitu soluzio daude

18
 Geometria

HIRU PLANOREN POSIZIO ERLATIBOA

Izan bitez  : Ax  By  Cz  D  0 planoak.

 ': A' x  B' y  C ' z  D'  0
 ' ': A' ' x  B' ' y  C ' ' z  D' '  0

A B C  A B C D
M matrizea eta M’ matrizeak ondokoak dira:    
M   A' B' C '  ; M '   A' B' C ' D' 
 A' ' B' ' C ' '   A' ' B' ' C ' ' D' ' 
   

Gerta daitezkeen kasuak:

I) hein (M) = hein (M’) = 1

 : 2 x  y  3z   1
 ': 4 x  2 y  6 z   2 Sistema bateragarri indeterminatua.
Planoak kointzidenteak dira.
 ' ':  2 x  y  3 z  1

II) hein (M) = hein (M’) = 2

Sistema bateragarri indeterminatua. Plano horiek zuzen komun bat dute.
Bi posibilitate:

II-a) Hiru planoak

 : x  y  3z   2
ebakitzaileak izan zuzen
 ': 2 x  y  5 z   5 batean
 ' ': 3 x  2 z   7

II-b)
 : x  y  3z   2 Bi plano kointzidenteak
 ': 2 x  2 y  6 z   4 izan eta hirugarrena
 ' ': x  z  0 ebakitzailea.

III) hein (M) = hein (M’) = 3

Sistema bateragarri determinatua. Soluzio bakarra. Hiru

planoek elkar puntu bat ebakitzen dute.

 :x y z0
 ': x  y  1 x = 1 ; y=0 ; z=1 . P = (1 , 0 , 1)
 ' ': x  z  2

19
 Geometria

IV) hein (M) =2 ; hein (M’) = 3

Sistema bateraezina. hein (M) =2 denez, plano ebakitzaileak daude.
Bi posibilitate:

 :x y z0
IV-a ) Bi plano paraleloak dira eta
 ': x  y  z  1
hirugarrena ebakitzaileak.
 ' ': 2 x  y  6 z  1

IV-b)
 :x y z 0 Ez dago plano
paralelorik. Plano
 ': x  y  z  0
ebakitzaileak dira, eta
 ' ': x  z   8 binaka zuzen bat
ebakitzen dute elkar.

V) hein (M) = 1 ; hein (M’) = 2

Bi posibilitate:

V-a) Hiru planoak

 : 2 x  y  3z   1
desberdinak eta
 ': 4 x  2 y  6 z  0 paraleloak
 ' ':  2 x  y  3z  4

V-b)  : x  y  z 1 Bi plano berdinak

 ': 2 x  2 y  2 z  2 eta hirugarrena
 ' ': x  y  z  0 paraleloa.

Ariketak
1. Aztertu hiru plano hauen posizio erlatiboa “a” parametroaren
balioen arabera:  1 : x  y  z  a  1
 2 : ax  y  (a  1) z  a
 3 : x  ay  z  1
1 : x  y  z  a 1
2. Berdin ondoko hiru planoekin:  2 : 2 x  y  az  a
 3 : x  ay  z  1

20
 Geometria

ZUZEN BAT ETA PLANO BATEN POSIZIO ERLATIBOAK

Izan bitez
 Ax  By  Cz  D  0
r zuzena eta  : A' ' x  B' ' y  C ' ' z  D' '  0 planoa.
 A' x  B' y  C ' z  D'  0

Hiru ekuazio eta hiru ezezaguneko sistema osatzen

dugu. M eta M’ matrizeak ondokoak izango dira: A B C  A B C D
   
M   A' B' C '  ; M '   A' B' C ' D' 
 A' ' B' ' C ' '   A' ' B' ' C ' ' D' ' 
   

Gerta daitezkeen kasuak:

I) hein (M) = hein (M’) = 3 Sistema bateragarri

determinatua. Soluzio bakarra. r
Zuzenak eta planoak elkar 
puntu bat ebakitzen dute.
Adibidez,
y
r: x  z zuzena eta  : x  y  z  4  0 planoa.
2

II) hein (M) =2 ; hein (M’) = 3 r

Sistema bateraezina. Ez
dago puntu komunik. 
Zuzena eta planoa
elkarren paraleloak dira.
Adibidez,
x  y  z  0
r  zuzena eta  : 2 x  z  3 planoa
x  y  0

III) hein (M) = hein (M’) = 2


Sistema bateragarri indeterminatua.
Zuzena planoaren barruan dago.
r

Adibidez,
x  y  z  1  0
r  zuzena eta  :2 x  z  1  0 planoa
x  y  0

21
 Geometria

ARIKETAK

1. Aztertu plano hauen arteko posizio erlatiboak:

x  1   

a)  1 : 4 x  2 y  4 z  1  0 eta  2 :  y  2  2
z  3  

b)  1 : mx  y  z  1  0 ;  2 : x  my  z  1  0 eta  3 : x  y  z  1  0
c)  1 : 2 x  y  3z  5  0 ;  2 : 3x  y  2 z  1  0 eta  3 : 4 x  3 y  z  2  0
d) Izan bitez  1 : x  y  2 z  0 ;  2 : x  y  0 eta  3 : x  az  b planoak.
Existitzen al dira a eta b parametroen baliorik non hiru planoak
zuzen berean ebakitzen diren? Erantzuna ezezkoa bada, arrazoitu.
Erantzuna baiezkoa bada, aurkitu parametroen balioak.

2. Aztertu ondoko zuzenen posizio erlatiboak:

x  2 y  z  6 x  2 y 1
a) r :  eta s:  z
2 x  y  z   1 3 -2
 x  1  2t
 x  2 y 1
b) r :  y  3t  2 eta s:  z
 z   6t  1 3 -2

 x  5  3  2
x 1 y  5 z  3 
3. Determina ezazu r:   zuzena  :  y  7  2  5
4 -1 17  z  8    3

plano barruan dagoen ala ez.

4. Lor ezazu K-ren balioa ondoko zuzenak elkarren ebakitzaileak

izan daitezen, eta kalkulatu ebaki-puntua.
x 1 y  5 z 1 x y  k z 1
a) r :   eta s :  
2 -3 2 4 -1 2
 x 1   x  4
 
b) r :  y  2  2 eta s :  y  3  
z  k    z 1  
 

2 x  3 y  z  D  0
5. Aurki ezazu D-ren balioa r: zuzenak:
3x  2 y  2 z  6  0
a) OX ardatza ebaki dezan.
b) OY ardatza ebaki dezan.
x 1 y  3 z  5 x y z
6. Aurkitu a eta b-ren balioak r :   eta s :  
2 a 4 b 3 -1
zuzenak elkarren paraleloak izan daitezen.

7. Izan bitez r1 eta r2 zuzenak:

2 x  y  z  2  x  2 z  3
r1   ; r2  
x  y  z  0  y  az   6
Aztertu a parametroaren baliorik existitzen den zeinetarako bi zuzenak ebaki ez diren.

22
 Geometria

8. Azter itzazu ondoko zuzen eta planoen arteko posizio erlatiboak

m parametroaren arabera. Elkarren ebakitzaileak diren kasuetan,
aurkitu ebaki-puntua
 x 1  2

a) r :  y   1  3 eta  : 2x  3y  mz  1  0
z  

x -1 y - 2 z  1
b) r :   eta  : x  2y  8z  m  0
2 3 -1
C=(2,-3,3) D
9. ABCD paralelogramoan, lor itzazu D erpinaren
koordenatuak.

A=(-2,5,6) B=(4,-1,2)
x  y  z  0
10. Determinatu (0 , 1 ,4) puntua eta r :  zuzena barnean
x  y  z  3
dituen planoaren ekuazioa.

x  y  z  2  0
11. Determinatu r: zuzena barnean duen eta
3x  3 y  z  8  0
s: x-2 = y-3 = z zuzenaren paraleloa den planoaren ekuazioa.

12. Lor ezazu koordenatu-jatorri puntua barnean duen eta

5x-3y+2z-3=0 planoaren paraleloa den planoaren ekuazioa.

13. Lor ezazu A = (3, -2, -7) puntua barnean duen eta 2x-3z+5=0
planoaren paraleloa den planoaren ekuazioa.

14. 2x+y+5z-3 = 0 planoak hiru ardatz cartesiarrak mozten ditu.

Non?

15. 2x+y+5z-3 = 0 planoak nola mozten du XY plano cartesiarra? Eta

YZ planoa?

16. Aurkitu m parametroaren balioa A = (0, 0 ,1), B = (0, 1, 2),

C = (-2, 1, 3) eta D = (m, m-1, 2) puntuak:
a) planokide izan daitezen.
b) tetraedro bat osa dezaten.

17. Determina ezazu A = (2, -1, 3) eta B = (3, 1, 2) puntuetatik

pasatu eta v  (3,  1,  4) bektorearen paraleloa den planoaren
ekuazioa.

18. Aurkitu a eta b parametroek bete behar dituzten baldintzak

P=(a, b,0) puntua, A=(0, 1,-1) , B =(1, 1, 1) eta C =(2, 0, 0)
puntuek determinatzen duten planoan egon dadin.

23
 Geometria

GEOMETRIA METRIKOA
BI BEKTOREREN ARTEKO BIDERKETA ESKALARRA

v Bektoreen arteko eragiketa berezi bat da. Bi bektoreren biderkadura

eskalarrari zenbaki erreal bat dagokio.
u , v eta bai cos 
 u
Era honetan definitzen dugu:
Bai

zenbakiak dira; beraz, u . v

u . v  u . v . cos zenbaki bat da. Hortik datorkio,
hain zuzen, izena: eskalar hitza.

Adibidea.
Eman dezagun u  3 , v  4 eta   600 direla:
1
u . v  3 . 4 . cos 60 0  12 . 6
2

Ondorio garrantzitsua: Bi bektore perpendikularrak badira,

haien biderkadura eskalarra zero da.
u  v  u . v  0 Izan ere, cos  cos900  0 da.

Eta alderantziz: “Nuluak ez diren bi bektoreren biderkadura

eskalarra zero bada, bektoreak perpendikularrak dira”.

Propietateak
v
1.- Bi bektoreren biderkadura eskalarra hauxe
da: bektore baten moduluaren eta beste
bektoreak lehenengoaren gainean sortzen  u
duen proiekzioaren arteko biderkadura.
O v . cos M

v ren proiekzioa u ren gainean

u . v  u . ( v . cos )

 u . (v  ren proiekzioa u - ren gainean)

 u . OM Angelua zorrotza bada emaitzaren

zeinua + izango da, eta kamutsa
bada zeinua – izango da.

24
 Geometria

2.- Trukatze-propietatea: u . v  v . u

-
u

Izan ere, v . u  v . u .cos(  )  v . u . cos( )  u . v,

zeren cos(  )  cos  baita.

3.- Banatze-propietatea: u . (v  w )  u . v  u . w

4. Elkartze-propietatea:
( u ) . v   (u . v) ,  edozein zenbaki erreal izanik.
Adibidez, (3 u) . v  3 (u . v)

Adierazpen analitikoa
Demagun oinarria ortonormala dela eta oinarri horretan u eta v bektoreen osagaiak
(u1, u2, u3) eta (v1, v2 , v3) direla, hurrenez hurren.
Ondokoa betetzen da: u . v  u1 . v1  u2 . v2  u3 . v3
v = (v1, v2, v3)
Esaterako,

u  (1 , - 2 , 3) eta v  (3, 4 , 0) bektoreak emanda, 

O u =(u1, u2, u3)
u . v  1. 3  (2) . 4  3. 0   5 M

Bi bektore perpendikularrak badira, haien biderkadura eskalarra zero da; hau da:
u1.v1 + u2.v2 + u3.v3 = 0. Adibidez, (2 , -3 , 1) eta (3 , 2 , 0) bektoreak
perpendikularrak dira, zeren 2.3 + (-3).2 + 1.0 = 0 baita.

KONTUAN IZAN!
Biderketa eskalarraren hiru definizio:

I) u . v  u . v . cos

II) u . v  u . OM

III) u . v  u1 . v1  u 2 . v 2  u3 . v3 (oinarria ortonormala den kasuan)

Emaitza: ZENBAKI ERREAL BAT da.

25
 Geometria

Ariketak

1. Oinarri ortonormal batean u  (1 , - 2, 0) eta v  (2, 2, 3) bektoreak

emanda, kalkulatu:

a) u . v ; b) 2u . v ; c) ( u  v ) . v

2. A(-11, 8 , 4) , B(-1 , -7 , -1) eta C(9 , -2 , 4) puntuak

emanda, froga ezazu AB eta BC bektoreak perpendikularrak
direla.
3. A(6 , 10 , 10), B( 1 , 0 , -5) eta C(6 , -10 , 0) puntuak
erpintzat hartuta, froga ezazu triangelu zuzena osatzen
dutela.
4. Aurkitu m-ren balioa, ondoko bektoreak ortogonalak
(perpendikularrak) izan daitezen:

a  (2 ,1 ,  1) ; b  (1, m , 0)

ZENBAIT APLIKAZIO

Bektore baten modulua Y

Adibidez, (3 ,  1, 0) bektorearen modulua a -ren bidez adierazten da eta ondoko

balioa da: 3
X
a  32  (1) 2  02  10
-1
Orokorrean u  (u1 , u 2 , u3 ) bektore baten a  (3 ,  1 , 0)
Z
modulua hauxe da:

u  u12  u22  u32

Bektore unitarioa.
1 balioko modulua duten bektoreei bektore unitario deitzen zaie.
u bektore bat emanda, zein da u -ren norabide berbera eta noranzko berbera dituen
u
bektore unitarioa? Ondoko bektorea da:
u

Adibidea.
Demagun u  (2,  1, 3) dela.
Modulua: u  2 2  (1) 2  32  14
u -ren paraleloa den eta noranzko bera duen bektore
2 1 3
unitarioa hauxe da: ( , , )
14 14 14

26
 Geometria

Bi punturen arteko distantzia

Y B=(b1,b2, b3)
Planoko A eta B puntuen arteko distantzia puntu biek
determinaturiko bektore finkoaren modulua da. Eta AB
d ( A , B) bidez adieraziko dugu.

AB  (b1  a1 , b2  a2 , b3  a3 )
A=(a1,a2,a3)
d ( A , B)  AB  (b1  a1 )  (b2  a2 )  (b3  a3 )
2 2 2

Esate baterako, A = (-1 , 4 , 0) eta B = (4 , 2 , 1) puntuak badira:

d ( A , B)  (4  1) 2  (2  4) 2  (1  0) 2  25  4  1  30

Bi bektoreren arteko angelua v

Izan bitez u  (u1 , u 2 , u3 ) eta v  (v1 , v2 , v3 ) bektoreak oinarri
ortonormal batean. Ondokoa betetzen da: 
u
u . v  u . v . cos 
 u .v u1.v 1  u2 .v2  u3 . v3
  cos  
Bestalde, u .v  u1.v 1  u2 .v2  u3 . v3  u .v u1  u22  u32 . v12  v22  v32
2


Adibidea

u  (2 ,  3 , 0) eta v  (5 , 4 , 0) badira,

u .v 2 .5  ( 3) . 4  0 . 0 2
cos       0.0866 da,
u .v 2  ( 3)  0
2 2 2
. 5 4 0
2 2 2
13 . 41

eta   arc cos ( 0,0866 )  94 º 58 '

Ariketak

1. Oinarri ortonormal batean u  (2 ,1,  1) eta v  (3 , 2 , 0) bektoreak

emanik, kalkula itzazu:


a) u . v ; b) u ; c) v ; d) cos (u , v )

2. Lortu v  (3 , 2 , 0) bektorearen paraleloa izan eta 1 modulua

duen bektorea.

3. Kalkula ezazu zein den P = (-2 , 3 , 1) eta Q = (3 , -4 , 0)

puntuen arteko distantzia

27
 Geometria

PLANO BATEN BEKTORE KARAKTERISTIKOA

Demagun  : Ax+By+Cz+D = 0 planoa.

v  ( A, B , C)
v  ( A, B , C)
bektoreari bektore karakteristikoa deitzen zaio eta
planoarekin perpendikularra da.


Adibidez,  : x – y +2z +2 = 0 planoaren bektore v  (1,  1, 2)

karakteristikoa (1 , -1 , 2 ) da eta  -ren

perpendikularra da.


Ariketa
Lor ezazu bektore bat, non 3x-2y+1=0 planoaren perpendikularra
izanik bere modulua 1 dena.

PERPENDIKULARTASUN ETA PARALELOTASUN BALDINTZAK

Bi zuzen:
Paraleloak, bektore zuzentzaileak proportzionalak direnean. Adib.:

x 1 y z  2 x y z 1
r:   eta s :  
1 1 3 2 2 6

Perpendikularrak, bektore zuzentzaileen arteko biderkadura eskalarra 0 denean. Adib.:

x 1 y z  2 x y z 1
r:   eta s :  
1 1 3 2 1 1

28
 Geometria

Bi plano:

Paraleloak, bektore karakteristikoak proportzionalak direnean. Adib.:

1 : x  y  2 z  5  0 eta  2 : 2 x  2 y  4 z  1  0

Perpendikularrak, bektore karakteristikoen arteko biderkadura eskalarra 0 denean. Adib.:

1 : x  y  2 z  5  0 eta  2 : 2 x  2 y  2 z  1  0

Zuzen bat eta plano bat:

Paraleloak, bektore zuzentzailearen eta karakteristikoaren arteko biderkadura eskalarra 0

denean. Hau da: A.u1 + B.u2 + C.u3 = 0

u  (u1 , u2 , u3 ) r
Adib. :
x y z
x  y  z  5  0 planoa eta   zuzena.
v  ( A, B , C) 2 1 1

Perpendikularrak, bektore zuzentzailea eta

karakteristikoa proportzionalak direnean. Hau da: r
u  (u1 , u2 , u3 )

A B C
  v  ( A, B , C)
u1 u 2 u3
Adib. :
x y z
x  y  z  5  0 planoa eta   zuzena. 
1 1 1

29
 Geometria

BI ZUZENEN ARTEKO ANGELUA

v  (v1 , v2 , v3 )
r eta s zuzenek osatzen duten angelua, u eta v bektore
zuzentzaileek osatzen duten angelu zorrotza da.
r 
u .v u1 .v 1  u 2 .v 2  u 3 . v3
cos   u  (u1 , u2 , u3 )
u .v u12  u 22  u 32 . v12  v 22  v32
s

BI PLANOREN ARTEKO ANGELUA

Bi planoen bektore karakteristikoek osatzen duten angelu zorrotza da.

Demagun bi planoak Ax + By + Cz + D = 0 eta A’x + B’y

+C’z + D’ = 0 direla. Zera betetzen da:
 
u  ( A, B , C) ; v  ( A' , B' , C ' )
 

u v
A. A'  B.B'  C.C '
cos  
u .v A  B  C 2 . A' 2  B' 2  C ' 2
2 2

ZUZEN BAT ETA PLANO BATEN ARTEKO ANGELUA

 angelua r-ren bektore zuzentzaileak eta r

planoaren bektore karakteristikoak v  ( A, B , C)
osatutako angeluaren osagarria da. u  (u1 , u2 , u3 )
90  
o


 
uv
A.u1  B.u 2  C.u 3
cos (90º  )  sin   
u .v A 2  B 2  C 2 . u12  u 22  u 32

Ariketak
1. Aurki ezazu ondoko bi zuzenek osatzen duten angelua:

2 x  y  3 z  7  0 x  y  z  0
r : eta s : 
x  2z  0 3x  2y - 1  0
2. Aurki ezazu ondoko zuzenak eta planoak osatzen duten angelua
2 x  5 z  7
r : eta  : x  y - 2z  0
3x  4 y  2

30
 Geometria

PUNTU BATEN PROIEKZIOA PLANOAN

Ariketa ebatzia

Bila ezazu P(1 , 0 , 4) puntuaren proiekzio--puntua 2x – y + z + 2 = 0 planoarekiko.

P puntutik pasatu eta planoarekin perpendikularra den r

zuzenaren bektore zuzentzailea emandako planoaren bektore
karakteristikoa da, hau da, (2, -1, 1).

r-ren ekuazioa honela kalkulatzen dugu: P (1, 0, 4)

v  (2,1,1)
 x 1 y  0 z  4 x  1  2 y
  r:    r: 
P  (1,0,4) 
 2 1 1 z  4  y
M
Orain kalkula dezagun zuzenaren eta planoaren arteko ebaki-
puntua (M), ondoko ekuazio sistema ebatzita:
 r
2 x  y  z  2
 5 4 8
x  1 2 y   M  ( , , )
 3 3 3
z  4 y 

PUNTU BATETIK PLANO BATERAINOKO DISTANTZIA

Har ditzagun aurreko ariketa ebatziaren P(1 , 0 , 4) puntua eta

2x – y + z + 2 = 0 planoa, eta kalkula dezagun beraien arteko
distantzia.
P (1, 0, 4)
Bi eratan egingo dugu: arrazoituz eta formula bat erabiliz.

I) M proiekzio-puntua kalkulatzen dugu, aurreko ariketan d

emandako pausuak jarraituz.
5 4 8
M  ( , , )
3 3 3 M

P puntutik planora arteko distantzia eta P-tik M puntura

artekoa bat dira; hau da:  r
5 4 8 8 4 4
PM  ( 1 ,  0 ,  4)  ( , ,  )
3 3 3 3 3 3

8 4 4 96 8
d ( P ,  )  d ( P , M )  PM  ( ) 2  ( ) 2  ( ) 2  
3 3 3 9 6

31
 Geometria

II) Formula erabilita:

Ax + By + Cz + D = 0 planoa eta A (a1 , a2 , a3) puntua emanda:

A.a1  B.a2  C.a3  D

d ( A , ) 
A2  B 2  C 2

Gure adibidean,  : 2 x  y  z  2  0 eta P = (1 , 0 , 4) direnez gero,

2 .1  (1) . 0  1. 4  2) 8 8
d ( A , )   
2 2  (1) 2  12 6 6

Ariketa
Kalkulatu P(1 , -2 , 0) puntutik -2x + 3y + z – 1 = 0 planora
dagoen distantzia. Egizu bi eratan.

BI PLANO PARALELOEN ARTEKO DISTANTZIA

Kalkula dezagun
d
 :3x  2 y  4z  6  0 eta  :3x  2 y  4z  2  0
'

plano paraleloen arteko distantzia.  : 3x  2 y  4 z  6  0

Har dezagun  -ren puntu bat, esaterako P = (0,-3,0), P(0,-3,0)

eta kalkula dezagun P-tik  ' -ra arteko distantzia
3.0  2.( 3)  4.0  2 8
d ( ,  ' )  d ( P,  ' )  
3  (2)  4
2 2 2
29

ZUZEN ETA PLANO PARALELOEN ARTEKO DISTANTZIA

Eman ditzagun x-2y+z =2 planoa eta x=y/2=z/3

zuzena. Arrazoitu paraleloak direla. Orain
r:x  y  z P( 0, 0, 0 )
2 3 distantzia kalkulatuko dugu.

Aukera dezagun r-ren puntu bat (kontuz, ez

planoarena!), adibidez, P(0,0,0). Ondoren, aski da P-
tik planora arteko distantzia lortzea; hau da:

 : x  2y  z  2  0
1.0  2.0  1.0  2 2 2
d ( r ,  )  d ( P,  )   
12  (2) 2  12 6 6

32
 Geometria

PUNTU BATEN SIMETRIKOA PLANOAREKIKO

Kalkula dezagun A = (1 , 2 , 4) puntuaren

simetrikoa x + y + z = 1 planoarekiko

B puntua aurkitu behar da, eta hori ondoko hiru A (1 , 2 , 4)

pausuak emanda lor daiteke:

I) A-tik pasatu eta  -ren perpendikularra den 

r zuzena bilatu. M v  (1,1,1)
II) Zuzena eta planoaren zuzenen arteko M
ebaki-puntua aurkitu.
B
III) M puntua A eta B-n erdiko puntutzat hartu.


Hau da:

I)  -ren bektore karakteristikoa (1,1,1) da;

beraz, r zuzen perpendikularraren zuzentzailetzat
(1,1,1) har daiteke

v  (1,1,1) 
 x 1 y  2 z  4  y  x 1
  r:    r: 
A  (1,2,4) 1 1 1 z  x  3

II)  planoaren eta r zuzenaren ebaki- puntua kalkulatzeko ondoko ekuazio-sistema ebatziko
dugu:
x  y  z  1

y  x  1   M  (1, 0 , 2)
z  x3  

III) Demagun B-ren koordenatuak (x , y , z) direla. M puntua, erdiko puntua denez:

x 1 y2 z4
1  ; 0 eta 2  x  3 ; y  2 eta z  0  B  (3 ,  2 , 0)
2 2 2

33
 Geometria

PUNTU BATEN SIMETRIKOA ZUZENAREKIKO

z 1
Kalkula dezagun A = (2 , 0 , 3) puntuaren simetrikoa r : x  1  y  2  zuzenarekiko
2

B puntua aurkitu behar da, eta hori z 1

r : x 1  y  2 
ondoko hiru pausuak emanda lor daiteke: 2

I) A-tik pasatu eta r -ren perpendikularra

v  (1,1,2)
den  planoa bilatu.
II) Zuzena eta planoaren zuzenen arteko 
M ebaki-puntua aurkitu. B

III) M puntua A eta B-n erdiko puntutzat M

hartu.
A(2 , 0 , 3)
Hau da:

I)  -ren bektore karakteristikoa eta r -

ren zuzentzailea bektore bera da: (1,1,2).
Beraz,

v  (1,1,2) 
   : x  y  2z  D  0
A  (2,0,3)
A   denez, 2  0  6  D  0 ; D  -8   : x  y  2z - 8  0

II)  planoaren eta r zuzenaren ebaki- puntua kalkulatzeko ondoko ekuazio-sistema ebatziko
dugu:

x  y  2 z  8
 3 5
x  1  y  2   M  ( , , 2)
2 2
z 1  2 y  4 


III) Demagun B-ren koordenatuak (x , y , z) direla. M puntua, erdiko puntua denez:

3 x2 5 y 0 z 3
 ;  eta 2  x  1 ; y  5 eta z 1  B  (1, 5 ,1)
2 2 2 2 2

34
 Geometria

Ariketak

1. Lor ezazu P=(1,0,2) puntutik pasatu eta 2x-3y+4z-6=0 planoaren

perpendikularra den zuzenaren ekuazioa.

y7 z9
2. Lor ezazu P=(1,-2,0) puntutik pasatuta r : x  2  
4 5
zuzenaren perpendikularra den planoaren ekuazioa.

3. A=(1,2,-3) eta B=(-3,0,1) puntuek zuzenki bat mugatzen dute.

Aurki ezazu zuzenki horren erdiko puntutik pasatzen den plano
perpendikularraren ekuazioa.

4. Aurki ezazu A=(0,1,-2) puntuaren simetrikoa 2x-y-z+5=0

planoarekiko.

x 1 y 1 z
5. Aurki ezazu A=(1,0,2) puntuaren simetrikoa r :  
2 3 1
zuzenarekiko.

x z
6. Determinatu r :  y 1  zuzenak  : x+2y-z+4=0 planoaren
2 3
gainean duen proiekzio ortogonala.

 y  2x  1
7. Nola daude elkar r :  zuzena eta  : x-y+z-1=0 planoa?
z  x  3
Paralelo baldin badaude, kalkulatu distantzia. Eta puntu bat
mozten badute, kalkulatu angelua.

x y 1 z
8. Aurrekoaren berdina, baina r :   zuzena eta  : x+2y-
2 1 3
z+4=0 planoa izanda.

9. Idatzi plano baten ekuazioa, non bere bektore

karakteristikoaren koordenatuak ez diren nuluak. Ondoren,
aukeratu planotik kanpo dagoen puntu bat. Datu horiekin,
kalkula ezazu planoa aurpegitzat eta puntua erpintzat duen
kuboaren bolumena.

35
 Geometria

BIDERKETA BEKTORIALA

Definizioa
  
 
Izan bedi B  i , j , k delakoa V3-ren oinarri ortonormal bat eta izan bitez u eta v bi


bektore, oinarri horretan (u1 , u2 , u3 ) eta (v1 , v2 , v3 ) koordenatuak dituztenak.

   
u eta v bektoreen biderkadura bektoriala u x v eran adierazten da eta V3-ko beste bektore
bat da
  
i j k
 
u x v  u1 u2 u3
v1 v2 v3

Barne-eragiketa bat da: V3 x V3 V3

Defini ditzagun bektore horren modulua, norabidea eta noranzkoa.
     
 Modulua. u x v  u v sin (u , v )
 
Interpretazio geometrikoa. Demagun u eta v bektore linealki independenteak ditugula eta
kontsidera dezagun horien bidez eraikitako ABCD paralelogramoa.
Honako hau betetzen da:
     
u x v  u v sin (u , v )  AB . AD . sin 

Baina, AD . sin  h denez, hauxe idatz dezakegu:

 
u x v  AB . h  ABCD  ren azalera

 
Beraz, u eta v bektoreen arteko biderkadura bektorialaren modulua, horien gainean
eraikitako paralelogramoaren azaleraren berdina da.
 
 Norabidea. u eta v bektoreen norabideen perpendikularra da.
 
 Noranzkoa. u -tik v -ra angelu txikiena ibiliz biraraztean kortxo-kentzekoak
aurrerantz duena.

 
(u , v )  180 0 bada, gorantz
 
(u , v )  180 0 bada, beherantz

Propietateak
      
I) Baldin u  0 edo v  0 badira, u x v  0 da.
 
Arrazoitu ezazu u eta v ez-nuluak baina paraleloak edo linealki menpekoak direnean,
  
u x v  0 dela.

36
 Geometria

     
i j k i j k
    Modulua eta norabidea
II) u x v   (v x u ) , zeren u1 u2 u3   v1 v2 v3 berdina dute, baina
v1 v2 v3 u1 u2 u3 noranzkoa aurkakoa.

      
III) Banatze propietatea: u x ( v  w )  (u x v )  (u x w )
     
IV) Elkartze nahasia: k (u x v )  ( k u ) x v  u x ( k v ) , non k R den.
     
Esaterako, 5 (u x v )  ( 5 u ) x v  u x (5 v )

Ariketak
       
1.- Kalkula ezazu u  i  j  k eta v  2i  3 j  k bektoreen arteko
biderkadura bektoriala. Ondoren, egiaztatu ezazu ateratzen den
 
bektorea perpendikularra dela bai u - rekin bai v - rekin

2.- Aurki ezazu A(0 , 1 ,1) , B(2 , 1 ,0) eta C(3 , 0 , 1) puntuek
determinatzen duten planoarekin perpendikularra den bektore bat.

3.- Zuzen bat P(1 , 0 ,1) puntutik pasatzen da eta bere bektore
 
zuzentzailea u  (1,1, 0) eta v  (1,1,1) bektoreekin perpendikularra da. Lor
itzazu zuzen horren ekuazio parametrikoak.

APLIKAZIOAK

I) Triangelu baten azalera

Izan bitez A = (1 , 1 ,3) , B = (2 , 5 , -1) eta C = (-4 , 3, -2) puntuak. Lor itzazu irudiko ABCD
paralelogramoaren azalera eta ABC triangeluaren azalera.
 
u  BA eta v  BC badira, ABCD
 
paralelogramoaren azalera u x v eginda
kalkulatzen da.
 
Kalkula dezagun, bada u x v :

u  (  1 ,  4 , 4)

v  (6 ,  2 ,  1)

  
i j k
    
u x v   1  4 4  12 i  25 j  22 k
 6  2 1

 
Beraz, paralelogramoaren azalera: u x v  122  (25) 2  (22) 2  1253  35,4 u 2

1  
ABC triangeluaren azalera, paralelogramoaren azaleraren erdia da; hau da u x v ; hortaz:
2
1235
 17,7 u 2
2

37
 Geometria

Poligono baten azalera

Edozein poligonoren azalera kalkula dezakegu, triangelutan

deskonposatuz gero.
Poligonoaren azalera triangelu guztien azaleren batura izango da.

II) Bi zuzenekin perpendikularra den bektore bat

 
Demagun bi zuzenen bektore zuzentzaileak u eta v direla.
 
Beraiekin perpendikularra den bektore bat u x v izango da.

Hartu bi arkatz edo boligrafo.

Jarri posizio desberdinetan eta egiaztatu beti
egongo dela arkatz bien perpendikularra den
bektoreren bat eta segmenturen bat.

III) Bi planorekin paraleloa den bektore bat

Demagun bi planoren bektore karakteristikoak n1  ( A, B , C ) eta n 2  ( A' , B ' , C ' ) direla. Bi
plano horiekin paraleloa den bektore bat n1 x n2 da.
Hartu bi folio elkar zuzen bat mozten dutenak.
Kontura zaitez bi folioen bektore karakteristikoen
perpendikularra den bektorea zuzenaren bektore
zuzentzailea dela.

 1 : x  z  0 eta  2 : 2 x  y  z  3  0 planoekin paraleloa den

bektore bat edo bi plano horiek determinatzen duten zuzenaren
bektore zuzentzailea gauza bera da.
Hau da,
x  z  0
r :
2x  y  z  3  0
zuzenaren bektore zuzentzailea:
  
i j k
   
v 1 0 1  i  j  k  (1, 1,  1) da
2 1 1

Ariketa

x  y  z 1  0 2 x  y  3 z  1  0
Lor ezazu r: eta r ':  zuzenekin
2 x  y  z  3  0 x  z  0
perpendikularra den bektore bat.

38
 Geometria

IV) Puntu batetik zuzen baterainoko distantzia

Bi era ezberdinetan egingo dugu:


 Izan bitez zuzenaren R puntua eta v bektore
zuzentzailea.
Zuzenekoa ez den P puntutik r zuzenerako distantzia
kalkulatu behar dugu

RP eta v bektoreek determinaturiko paralelogramoaren azalera RP x v da.

Baina paralelogramo baten azalera bere oinarriaren eta altueraren (dist (P , r)) arteko
biderkadura ere bada. Alegia, v . d ( P , r )

Azaleraren bi adierazpenak berdinduz eta d (P , r) bakanduz, bilaturiko distantzia lortuko

dugu:

RP x v
d (P , r) 
v

.
Adibidea
Kalkula dezagun P(2 , 4 , 1) puntuaren eta r: (x , y , z) = (2 , 3 , -1) + k ( 1 , 2 ,1)
zuzenaren arteko distantzia.
Zuzenaren puntua: R = (2 , 3 , -1)
Zuzenaren bektore zuzentzailea: v = (1 , 2 , 1)

i j k
RP  (0 ,1, 2) RP x v  0 1 2   3i  2 j  k
1 2 1

RP x v 9  4 1 14 7
d (P , r)    
v 1 4 1 6 3

39
 Geometria

 P puntuak r zuzenaren gainean duen proiekzio ortogonala lortuz gero (P’ puntua), zera
beteko litzateke: d(P , r) = d( P , P’). Horretarako, hurrengo pausuak egingo ditugu:
 r-ren perpendikularra izanik P puntua barnean
daukan  planoa lortuko dugu:
 : x  2y  z  D  0
P denez gero, 2 + 2(4) + 1 + D = 0 ; D = -11
Beraz,  : x  2 y  z  11  0

 P’ puntua lortuko dugu, hots,  -ren eta r-ren arteko ebaki puntua. Horretarako:
x  2  k

r: (x , y , z) = (2 , 3 , -1) + k ( 1 , 2 ,1) edo r :  y  3  2k
 z  1  k

  r : (2+k) + 2(3+2k) + (-1+k) – 11 = 0 ; k = 2/3
2 2 2 8 13 1
P '  (2  , 3  2 , 1 )  ( , , )
3 3 3 3 3 3
2 1 4
P P'  ( , , )
3 3 3
4 1 16 21 7
d (P , r)  P P '     
9 9 9 9 3

V) Bi zuzen paraleloen arteko distantzia

P Zuzen batetik edozein puntu aukeratu

r (P), eta kalkulatu P-tik beste zuzenera
d dagoen distantzia.
s

Ariketa.
Idatzi bi zuzen paraleloak eta kalkulatu beraien arteko distantzia.

40
 Geometria

BIDERKETA MISTOA

Definizioa
Biderketa mistoa V3-ren hiru bektore askeen arteko eragiketa bat da. Lehendik ezagunak
ditugun biderketa eskalarretik eta biderketa bektorialetik abiatuz definitzen da.

u , v , w  eran adierazten da eta emaitza zenbaki erreal bat da, modu honetan definitzen
dena: u , v , w   u . ( v x w )
Oinarri ortonormal batean, eragiketa horren emaitza eta ondoko determinantearen balioa bat
datoz:

u1 u2 u3
 
u , v , w  v1 v2 v3
w1 w2 w3
Adibidea.

 
u  (3,1,2) , v  (2,5,1) eta w  (1,1,2) bektoreak emanda, kalkulatu u , v , w biderketa
mistoa.
3 1 2
 
u , v , w   2 5 1  30  4  1  10  3  4  8
1 1 2

 
Zein izango da v , u , w biderketaren emaitza? Zergatik?

Propietateak.
 Bektore bat nulua bada, biderketa mistoa 0 da.
 Bektoreak planokide edo linealki menpekoak badira, biderketa mistoa 0 da. Zergatik?

Interpretazio geometrikoa

Demagun u , v eta w bektore linealki

independenteak ditugula eta kontsidera dezagun
horien gainean eraikitako paralelepipedoa.
Honako hau betetzen da:

h =
u , v , w   u .( v x w )  u v x w cos 

Baina dakigunez, v x w  oinarriaren azalera =

S da; eta cos arrazoiaren definizioaren arabera:
u cos   h

Beraz, honako hau idatz dezakegu:

u , v , w   S . h  Paralelepipedoaren bolumena.
41
 Geometria

Adibidea.
A = (5,3,-3) , B=(3, 4,-2), D=(4,-1,-3) eta
E=(5,1,3) erpinak emanda, kalkula ezazu
eraikitzen duten
paralelepipedoaren
bolumena.

AB  (2,1,1) ; AD  (1,  4 , 0) ; AE  (0,2 , 6)

2 1 1
Bolumena   1  4 0  56 u 3
0 2 6

APLIKAZIOAK

I) Tetraedro baten bolumena

1
Bolumenaren formula: . oinarriaren azalera ( St ) . altuera
3

Ikus dezakezunez, tetraedroaren oinarriaren azalera paralelepipedoaren oinarriaren azaleraren

1
erdia da ( St  S p ) , eta altuera berbera dute.
2
Beraz, tetraedroaren bolumena :
1 1
3 2
1
6
1
. S p . h  . paralelepipedoaren bolumena  . u , v , w
6
 
Adibidea
Lor ezazu erpinak A = (1 , 1 ,-5) , B = (3 , 3 , -2),
C =(2 , -3 , -1) eta D = (1 , 2 ,3) puntuetan dituen
tetraedroaren bolumena.

AB  (2, 2 , 3) ; AD  (1,  4 , 4) ; AE  (0 ,1, 8)

2 2 3
1 85 3
1  4 4   85 ; Bolumena  .  85  u
6 6
0 1 8

42
 Geometria

Ariketak
1. - Lor ezazu
u  (5,1,7) , v  (4,7,3) eta w  (1,0,4)
bektoreen gainean eraikitako
paralelepipedoaren bolumena.

Em.: 202 u3

2.- Emanik A=(1 , 3 ,0) , B = (2 , -1 , 4), C =(1 , -1 , 2) eta D = (4 , 0 ,1) puntuak,

egiaztatu planokideak ez direla. Ondoren, lortu lauron artean determinaturiko
tetraedroaren bolumena eta ABC aurpegiaren azalera.
13 3
Em. : B  u , S  21 u 2
3

Ariketa ebatzia
Tetraedro baten hiru erpin A(1 , 0 , 0), B(0 , 2 , 0) eta C(2 , 1 , 0) dira. Laugarren
y z 1
erpina, D, hurrengo zuzenean dago: x2  
2 1

Aurkitu D erpina, jakinik tetraedroaren bolumena 1 u3 dela.

x  2  t

r r zuzena era parametrikoan adieraziko dugu: r :  y  2t
D  z  1  t


D puntua, t parametroaren arabera, modu honetakoa izango da:

B C D = ( 2+t , 2t , -1-t)

Bolumena = 1 =
1
6

AB , AC , AD 
AB  (1, 2 , 0) ; AC  (1,1, 0) ; AD  (1  t , 2t ,  1  t )

1 2 0
1 1 1 2 1 1 t 1 t
 1 1 0  (1  t ) (1) 6  (1  t ) (3)  1  t 1
6 6 1 1 6 2 2
1 t 2t 1 t

D erpinaren koordenatuak: x = 2+1 = 3 ; y = 2(1) = 2 ; z = -1 – 1 = -2

D = (3 , 2 , -2)

43
 Geometria

II) Bi zuzen gurutzatuen arteko distantzia minimoa

Bi zuzenak, r eta r’, elkarrekin gurutzatzen diren kasuan, formula orokor bat ondorioztatuko
dugu bien arteko distantzia lortzeko. Horretarako, r zuzeneko A puntua eta v bektore
zuzentzailea eta r’ zuzeneko A’ puntua eta v ' bektorea kontsideratuko ditugu.
AA ' , v eta v ' bektoreek eraturiko paralelepipedoaren
 
bolumena A A' , v , v ' biderketa mistoaren balio
absolutua da.
Baina bolumen hori oinarriaren azaleraren eta
altueraren arteko biderketa eginez ere lor daiteke: .
V p  v x v ' . d (r , r ' )
Beraz:
AA' , v , v '
d (r , r ' ) 
v x v'
Adibidea.
y 3
Kalkulatu r : x  2   z eta r’: x = y = z zuzenen arteko distantzia.
2
Zuzenen posizio erlatiboa determinatuko dugu.
r-ren puntu bat eta bektore zuzentzaile bat: A = (2 , 3 , 0) eta v  (1, 2 ,1)
r’-ren puntu bat eta bektore zuzentzaile bat: A’ = (0 , 0 , 0) eta v '  (1,1,1)
AA '  (2 , 3, 0)
2 3 0
det ( AA ' , v , v ')  1 2 1   4  3  2  3   2  0  Gurutzatze n dira
1 1 1
Orain kalkula dezagun beraien arteko distantzia minimoa:
AA' , v , v '   2  2
i j k
v x v'  1 2 1  2i  j  k  2k  j  i  i  k  (1 , 0 ,  1)
1 1 1

v x v '  12  02  (1)2  2

Beraz, d (r , r ' ) 
AA' , v , v '  2
 2
v x v' 2

Ariketa
x 1
r:  y  z2 eta r ': ( x , y , z)  (3,1, 2)  k (1, 4 ,  1) zuzenak
3
emanik, egiaztatu gurutzatzen direla eta kalkulatu beraien
8 2
arteko distantzia minimoa. Em.:
9

44
 Geometria

EGIA ALA GEZURRA? ARRAZOITU

1.- x eta y paraleloak badira, x . y  x . y da

2.- Zuzen bik (espazioan) elkar ebakitzen ez badute, plano berean daude

3.- A(2 , 3 , 4) puntuak eta v (1,2,3) eta w (4,8,12) bektoreek plano bat determinatzen dute

4.- Plano baten ekuazioa determinaturik dago bere bektore karakteristikoa eta planoan dagoen
puntu bat ezagunak badira

5.-  planoa y = 3 da

x  

6.- Aurreko planoa eta  ´   y  3 planoa berdinak dira
z  


7.- a . (a x b )  0 eta b . (a x b )  0 dira

x  2  0
8.- (2 , -3 , -7) puntua r   zuzenean dago
 z  7

x7 y z 3
9.- y + 1 = 0 planoa eta   zuzena perpendikularrak dira
0 16 0

10.- x = 4 planoa OX ardatzari paraleloa da

11.- y = 0 , OY ardatza da

12. u  1 eta v  2 bektoreen moduluak emanik, posible al da u . v  7 izatea?. Zergatik?

 Ax  By  Cz  D
13.- Eman ditzagun r   zuzena eta zuzen horretatik kanpo dagoen
ax  by  cz  d
P( x0 , y0 , z 0 ) puntua. Egia al da plano bat determinatzen dutela? Horrela bada, deskribatu era
arrazoituan planoaren ekuazioa aurkitzeko prozedura

14.- Honako baieztapen hau: Plano bat determinaturik dago, bere barne-
koak diren hiru puntu ezagunak baldin badira.
Egia al da kasu guztietan, ala hiru puntuei buruzko baldintza gehiagorik beharrezkoa al da?
Justifika ezazu erantzuna. Egia den kasuetan, deskriba ezazu planoaren ekuazioa kalkulatzeko
prozedura

45
 Geometria

GALDERAK

1.- u  i  3 j  2k , v  2k eta w  i  3 j bektoreak emanik, kalkulatu:

a) u x (v  w ) ; b) u . (v x w )

2.- A(1,2,3) , B(-1,2,1) eta C(-3,0,0) puntuak emanik, ABC planoarekiko ortogonala den
bektore unitario bat aurki ezazu

3.- Idatz ezazu ondoko baldintzak bete behar dituen zuzenaren ekuazioa:
zuzenak, (0,1,2) koordenatuak dituen puntua eduki behar du. Zuzenak ez du puntu komunik
z = 5 planoarekin

 Ax  By  Cz  D  0
4.- Izan bitez r   zuzena eta P( x0 , y0 , z 0 ) zuzen horretan ez dagoen
ax  by  cz  d  0
puntua. Deskribatu r zuzenaren bitarteko P puntuaren simetrikoa kalkulatzeko prozedura

5.- Azal ezazu nola kalkulatzen den plano baten eta planoaz kanpoko puntu baten arteko
distantzia

6.- Izan bitez A = (1 , 0 , -1) eta B = (2 , a , b) puntuak. Existitzen al da a eta b parametroen

baliorik non P = (2 , 2 , 1) puntua A eta B-tik pasatzen den zuzenean dagoen?. Ezezkoan,
arrazoitu erantzuna. Baiezkoan, a eta b parametroen balioak kalkulatu.

7.- Ondoko ekuazioa duen zuzena emanik,

x = 1+t ; y = 2+2t ; z = 3+3t
idatz ezazu honen paraleloa den zuzenaren ekuazioa, P(2,4,6) puntua eduki behar ez duelarik
  
8.- Demagun u eta v bektoreak ditugula. Biz w beraien arteko biderkadura bektoriala.
 
Zenbat balio du u eta w bektoreen arteko biderkadura eskalarrak? Zergatik?

9.- r zuzena  planoarekin perpendikularra da eta (1 , 2 , 1) puntua r zuzenean dago. Horrez

 
gain, u  (1,1, 0) eta v  (0 ,1,  1) bektoreak  planoan daude. Kalkulatu r zuzenaren
ekuazioa. Nahikoak al dira aurreko datuak  planoaren ekuazioa kalkulatzeko. Erantzuna
arrazoitu.

10.- Idatz ezazu ondoko baldintzak bete behar dituen planoaren ekuazioa:
- Planoak, P(1,2,3) puntua eduki behar du
- Planoak ez du inoiz ebaki behar z=10 planoa

11.- Plano baten punturik hurbilena koordenatu-jatorriarekiko (1 , 3 , 2) puntua da. Zein da

planoaren ekuazioa?

12.- Kalkulatu m , jakinik ondoko bi zuzen hauek elkartzut daudela

x z
mx = y = z+2 eta  y 1
4 2

13.- (1 , 2 , a) x (1 , a , 0) biderkadura bektoriala OZ ardatzaren paraleloa da. Aurkitu a

46
 Geometria

ARIKETAK

1.- Kalkulatu a eta b ondoko zuzenak paraleloak izan daitezen:

2 x  ay  z  1 z  4x
r  ; s 
2 x  3 y  bz  3 z  2 y  6

 x  az  2 x 1 y 1
2.- Aurki itzazu a eta b-ren balioak , r   eta s    z zuzenak
y  z  3 2 b
planokide eta elkartzut direla jakinik. Bilatu elkar mozten duten puntua.

3.- Aztertu ondoko planoaren eta zuzenaren elkarren arteko posizioak a parametroaren arabera:
y 1 z
 1  x  ay  2 z 1  0 ; r  x  
3 2

x 1 y  2 z 1
4.- r    zuzenak,  1  x  y  z  0 eta  2  2 x  y  0 planoak ebakitzen
1 1 1
ditu P1 eta P2 puntuetan. Kalkula ezazu P1P2 zuzenkiaren luzera

5.- Bila ezazu x  2 y  z  10 planoak eta koordenatu-ardatzek eratzen dituzten angeluak

 x  1  2

6.- r   y   zuzenaren puntu batzuetatik P(1 , 0 ,5) puntura arteko distantzia 3 da.
z  3

Zeintzuk dira r-ren puntu horiek?

7.- Aurki ezazu ondoko baldintzak betetzen dituen zuzenaren ekuazioa: A(1,1,1) puntutik
x 1 y z
pasatzen da, x - 2y – z = 0 planoarekin paraleloa da eta   zuzenarekin elkartzut
1 2 3
dago.

8.- Aurkitu planoaren ekuazioa ondoko kasuetan:

x 1 y  2 z  3
a)   zuzena bere barnean du eta x – y + 2z –1 = 0 planoarekin
2 3 1
elkartzut dago
b) (1 , 1 , 2) puntua planokoa da eta 2x – 2y – 4z – 6 = 0 eta 3x + y + 6z – 4 = 0 planoekin
elkartzut dago
c) (2 , 2 , 2) eta (0 , -2 , 0) puntuak planoan daude eta x – 2y + 3z – 7 = 0 planoarekin
elkartzut dago
d) Koordenatu-jatorritik planora arteko distantzia 2 da eta 6x – 6y + 7z –44 = 0
planoarekin paraleloa da.

47
 Geometria

e) A = (1 , 0 , -a) eta B = (-3 , 0 , a) puntuak plano batekiko simetrikoak dira. Aurkitu

plano horren ekuazioa.
f) P = (1 , 2 ,1) eta Q = (1 , 2 , 3) puntuak planoan daude eta
r zuzena eta  planoaren arteko S ebaki puntua ere planoan dago, r eta  ondokoak
 x 1  2t

izanik: r   y  2  2t ;   x  y  z  0
 z 1  2t


9.- Eman dezagun P(0 , 1 , 2) puntua. Aurki ezazu:

a) P-ren simetrikoa 2x – y – z + 2 = 0 planoarekiko
3x  2 y  5  0
b) P-ren simetrikoa r   zuzenarekiko
x  2z  1  0
c) x – 2y + 3z – 6 = 0 planoaren plano simetrikoa P puntuarekiko
d) P-tik plano koordenatuetara dagoen distantzia

10.- Eman ditzagun A( 0 , 0 , 0) eta B(0 , 2 , 0) puntuak eta bi puntu horietatik distantzia
 x  1

berdinera eta r   y  t zuzenean dagoen C puntua. Aurkitu A , B , C-k osatzen duten
z  2  t

planoaren ekuazioa

x  y  z  0
11.- Eman ditzagun r   eta s  x  y  z zuzenak:
x  y  z  0
a) Froga ezazu planokideak direla
b) Aurkitu elkar mozten duten puntua

x  y  z  1
12.- Aurkitu (1 , 2 , 1) puntutik igarotzen den eta r   zuzena elkartzut mozten
x  z  2
duen zuzenaren ekuazioa

x 1 z 1
13.- M(0 , 1 , 2) puntutik pasatu eta r   y zuzena elkartzut mozten duen
2 0
zuzenaren ekuazioa aurki ezazu

y z
14.- x    1 planoak, hiru ardatz kartesiarrak mozten dituen hiru puntuk osatzen duten
2 3
triangeluaren azalera aurki ezazu

15.- Kubo baten bi aurpegi 2x – 2y + z –1 = 0 eta 2x – 2y + z + 5 = 0 planoetan daude.

Aurkitu kuboaren bolumena

48
 Geometria

16.- 64 unitate kubikotako bolumena duen kubo baten bi aurpegi ondoko planoen gainean
daude:
3x  4 y  12z  a  0

6 x  8 y  24z  36  0
Aurki itzazu a-ren balio posibleak

17.- Plano batek hiru ardatz koordenatuak mozten ditu A(0 , 2 , 0) , B(0 , 0 , 2) eta C
puntuetan, C , OX ardatzeko puntu bat delarik. Aurkitu planoaren ekuazioa, ABC hirukiaren
azalera 2 3 dela jakinik

18.- x + y + z = m planoak, ardatz koordenatuak mozten dituen puntuek eta koordenatu-jatorri

puntuak tetraedro bat osatzen dute. Bila ezazu m , tetraedroaren bolumena 36 u3 izan dadin

19.- Eman ditzagun A(0,0,0) , B(1,2,0) , C(0,3,2) eta D(2,7,2) puntuak:

a) Froga ezazu planokide direla eta lauki bat osatzen dutela
b) Kalkulatu laukiaren azalera (ez da paralelogramoa)

20.- Eman ditzagun A(2,-1,0) , B(0,-1,-1) , C(1, 1,-3) eta D(3,1,-2) puntuak. Froga itzazu:
a) planokide direla
b) laukizuzen bat osatzen dutela

21.- Kalkulatu ondoko lau planoek osatzen duten tetraedroaren bolumena:

x=3 ; y=2 ; z=0 eta 2x+3y-6z=6

22.- Izan bitez A = (1 , 0 , 0) , B = (1 , 1 , 0) , C = (1 , 1 , 1) , D = (1 , 5 , 3) eta E = (1 , 3 , 2)

espazioko puntuak. Aztertu ea bost puntuak plano berean dauden

49