Professional Documents
Culture Documents
Nhung Dieu Can Biet LTDH Ky Thuat Giai Nhanh He PT Dang Thanh Nam
Nhung Dieu Can Biet LTDH Ky Thuat Giai Nhanh He PT Dang Thanh Nam
Nhung Dieu Can Biet LTDH Ky Thuat Giai Nhanh He PT Dang Thanh Nam
HỆ PHƯƠNG TRÌNH
uc
2
x + 2 y = 2 x − 4 y + 3
2
y.i
kienthuchay.info
Muïc Luïc
kie
Lôøi noùi ñaàu
Chöông 1: Kieán thöùc boå sung khi giaûi heä phöông trình . .................................. 3
Chuû ñeà 1: Phöông trình, baát phöông trình baäc nhaát vaø baäc hai . ...................... 3
Chuû ñeà 2: Phöông trình baäc ba . ....................................................................... 4
Chuû ñeà 3: Phöông trình baäc boán ...................................................................... 7
Chuû ñeà 4: Phöông trình phaân thöùc höõu tyû....................................................... 12
nth
Chuû ñeà 5: Heä höông trình hai aån coù chöùa phöông trình baäc nhaát .................. 13
Chuû ñeà 6: Heä höông trình baäc hai hai aån daïng toång quaùt. ............................. 14
Chöông 2: Caùc kyõ thuaät vaø phöông phaùp giaûi heä phöông trình . ....................25
Chuû ñeà 1. Kyõ thuaät söû duïng heä phöông trình baäc nhaát hai aån.. ...................... 25
Chuû ñeà 2. Heä phöông trình ñoái xöùng loaïi I. .................................................... 46
Chuû ñeà 3. Heä phöông trình ñoái xöùng loaïi II. . ................................................. 99
Chuû ñeà 4. Heä phöông trình coù yeáu toá ñaúng caáp . .......................................... 132
uc
Chuû ñeà 5. Kyõ thuaät söû duïng pheùp theá. .......................................................... 159
Chuû ñeà 6. Kyõ thuaät phaân tích thaønh nhaân töû. . .............................................. 188
Chuû ñeà 7. Kyõ thuaät coäng, tröø vaø nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä. ...... 222
Chuû ñeà 8. Kyõ thuaät ñaët aån phuï daïng ñaïi soá. . ............................................... 254
Chuû ñeà 9. Kyõ thuaät ñaët aån phuï daïng toång - hieäu. ......................................... 336
Chuû ñeà 10. Kyõ thuaät söû duïng tính ñôn ñieäu cuûa haøm soá. . ............................ 361
ha
Chuû ñeà 11. Kyõ thuaät söû duïng ñieàu kieän coù nghieäm cuûa heä phöông trình. ..... 427
Chuû ñeà 12. Kyõ thuaät ñaùnh giaù. ..................................................................... 438
Chuû ñeà 13. Heä phöông trình coù chöùa caên thöùc. . .......................................... 491
Chuû ñeà 14. Kyõ thuaät löôïng giaùc hoùa. ............................................................ 576
Chuû ñeà 15. Kyõ thuaät heä soá baát ñònh. ............................................................. 600
Chuû ñeà 16. Kyõ thuaät phöùc hoùa. ..................................................................... 640
y.i
Chuû ñeà 17. Kyõ thuaät söû duïng tính chaát hình hoïc giaûi tích. . .......................... 665
Chuû ñeà 18. Kyõ thuaät nhaân lieân hôïp ñoái vôùi heä phöông trình coù chöùa caên thöùc
...................................................................................................................... 677
Chuû ñeà 19. Moät soá baøi toaùn choïn loïc vaø reøn luyeän naâng cao. ....................... 704
Chöông 3: Baøi toaùn coù chöùa tham soá...............................................................783
Chuû ñeà 1: Heä ñoái xöùng loaïi I . ........................................................................783
n
kienthuchay.info
CHÖÔNG 1: KIEÁN THÖÙC BOÅ SUNG
KHI GIAÛI HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
kie
- Noä i dung chöông naø y ñeà caä p ñeá n caù c noäi dung
- Phöông trình, baá t phöông trình baä c nhaá t vaø baä c hai.
- Caù c phöông trình baä c ba, baä c boán daï ng ñaë c bieä t.
- Caù c phöông trình daïng phaâ n thöù c ñaë c bieä t.
- Phöông phaù p giaû i phöông trình baä c ba, baä c boán toå ng quaù t.
- Heä phöông trình cô baû n goà m heä baä c nhaá t hai aå n, heä baä c nhaá t ba aå n, heä
nth
goà m moä t phöông trình baä c nhaá t hai aå n vaø moä t phöông trình baä c hai hai aå n.
- Heä phöông trình baä c hai hai aå n daïng toå ng quaù t.
Ñaâ y laø nhöõ ng kieá n thöù c cô baû n vaø caà n thieá t tröôù c khi tieá p caä n vôùi heä phöông
trình neân hy voïng seõ cung caá p ñuû nhöõng kyõ naê ng veà giaû i phöông trình vaø heä
phöông trình tröôùc khi chuùng ta ñeán vôùi caùc heä phöông trình daïng naâng cao hôn.
uc
a a
b b
+ Neáu a < 0 ⇔ x < − ⇒ S = −∞
; −
a a
2. Phöông trình vaø baát phöông trình baäc hai
a) Phöông trình baä c hai ax2 + bx2 + c = 0, (a ≠ 0). Ñònh thöù c ∆ = b2 – 4ac.
n
2a
2
+ Neáu ∆ = b – 4ac > 0, phöông trình coù hai nghieäm phaâ n bieä t:
kienthuchay.info
−b ± ∆
x1,2 = vaø khi ñoù ax2 + bx + c = a(x – x 1 )(x – x 2 ).
2a
kie
b) Baá t phöông trình baä c hai f(x) = ax 2 bx
+ c+ 0,(a
> ≠.
0)
+ Neá u ∆ = b2 − 0≤khi ñoù a.f(x) ≥ 0, ∀x ∈ R .
4ac
+ Neá u ∆ = b2 − 0>khi ñoù f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t x 1 < x 2 .
4ac
x > x2
f(x) > 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x 2 ) > 0 ⇔
- Neá u a > 0 ⇒ x < x1
nth
f(x) < 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x2 ) > 0 ⇔ x1 < x < x 2
f(x) > 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x2 ) > 0 ⇔ x1 < x < x 2
- Neá u a < 0 ⇒ x > x2
f(x) < 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x2 ) > 0 ⇔ x < x
1
1 1 3
Ñaë t m = a3 − a =m
⇔ m±2 1 . +
2 a3
3
1 1 1 1 1 1
Khi ñoù 4 a − + 3 a − = a3 − =m .
2 a 2 a 2 a3
1 1
y.i
Do ñoù x = a laø
− nghieäm cuû a phöông trình hay phöông trình coù nghieäm
2 a
1 1
duy nhaá t x = a .−
2 a
Ví duï 1. Giaû i phöông trình 4x3 + 3x = 2 .
n
Lôøi giaûi
Haø m soá f(x) = 4x3 +3x −2 coù f '(x) = 12x 2 neâ n phöông trình
3 +0, >x ∀ ∈
coù toá i ña moä t nghieäm.
fo
kienthuchay.info
1 1
Ñaë t 2 = a3 − ⇔a =3 2 ±5 .
2 a3
kie
1
Choï n a = 3 +2 5 −=
⇒ −3 2 5
a
3
1 1 1 1 1 1
Khi ñoù : 4 a − + 3 a − = a3 − .
2 a 2 a 2 a3
Vaä y: phöông trình coù nghieä m duy nhaá t:
1 1 1
x = a − = 3 2 −5 .
nth
3
+5 +2
2 a 2
2. Phöông trình daïng 4x3 − 3x = m .
α α
TH1: Neá u m ≤ 1 ñaë t m = cos α ñoù do cos α = 4 cos3
khi 3cos −neâ n
3 3
α α + 2π α − 2π
phöông trình coù ba nghieä m x1 = cos ,x2 cos = ,x3 = cos .
3 3 3
uc
1 1 3
TH2: Neá u m > 1 ñaë t m = a3 + a =m
⇔ m±2 1 . −
2 a3
3
1 1 1 1 1 1
Khi ñoù a3 + = 4 a + 3− a + .
2 3
a 2 a 2 a
1 1
ha
Vì vaäy x 0 = a laø
+ moä t nghieäm cuû a phöông trình.
2 a
Ta chöù ng minh x 0 laø nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình.
TH1: Neá u p = 0 ⇒ x3 = q ⇔ x = 3 q.
p
TH2: Neá u p > 0 ñaë t x = 2 t ñöa veà phöông trình daï ng: 4t 3 + 3t = m .
fo
kienthuchay.info
p
TH3: Neá u p < 0 ñaë t x = 2 t− ñöa veà phöông trình daï ng: 4x3 − 3x = m .
3
kie
4. Phöông trình bậc ba dạng tổng quaùt ax3 + bx2 + cx + d = 0, (a ≠ 0).
Phöông phaùp phaân tích nhaân töû.
Neá u phöông trình coù nghieäm x 0 thì ta coù theå phaâ n tích:
(
ax3 + bx2 + cx + d = ( x −x 0 ) ax2 +( b +ax 0 ) x +c +bx 0 +ax20 . )
Töø ñoù ñeå giaû i phöông trình baä c ba treâ n ta ñi giaû i phöông trình baä c hai:
ax2 + ( b + ax 0 ) x + c + bx 0 + ax20 = 0 .
nth
Phöông phaùp Cardano. Chia hai vế phương trình cho a đ
ưa phương trình về
dạng: x3 + ax2 + bx + c = 0 .
a
Baè ng caù ch ñaë t y = x − luoâ n ñöa phöông trình veà daïng chính taé c:
3
a2
y3 + py + q = 0 (1) trong ñoù p = q – , q = c + G x, x 2 − a2 = 0 PP
.
→
3
uc
Ta chæ caàn xeùt p, q ≠ 0 vì neáu p = 0 hoaë c q = 0 phöông trình ñôn giaûn, tieá p tuï c
ñaë t y = u + v thay vaø o (1), ta ñöôï c:
u v p u v q 0 u 3 v 3 3uv p u v q 0 .
3
3 3 p3
3uv + p = 0 u v = −
Vaä y : ta coù heä phöông trình 3 3
⇔ 27 .
u + v + q = 0 3 3
u + v −= q
p3
Theo ñònh lyù Vi–eù t u, v laø hai nghieäm cuûa phöông trình X3 + qX − = 0 (3)
27
q2 p3
y.i
Ñaë t ∆ = +
4 27
q q
+ Neá u ∆ > 0 khi ñoù (3) coù hai nghieäm u3 =− + ∆ , v3 =− − ∆ vaø
2 2
q q
phöông trình (2) coù nghieäm duy nhaá t y = 3 − + ∆ + 3 − − ∆ neâ n
n
2 2
a 3 q q
phöông trình (1) coù nghieäm thöï c duy nhaá t x = + − + ∆ +3 − − ∆ .
3 2 2
fo
kienthuchay.info
q
+ Neá u ∆ = 0 khi ñoù (3) coù nghieäm keù p u = v = − 3 vaø phöông trình (2) coù
2
kie
q q
hai nghieäm thöï c trong ñoù coù moä t nghieä m keù p y1 =
2 3 − ; y2 =
y3 =
3
2 2
Do ñoù: (1) coù hai nghieä m thöï c, trong ñoù coù moä t nghieä m keù p:
a q a q
x1 = + 2 3 − ;x 2 =x3 = + 3
3 2 3 2
+ Neá u ∆ < 0 khi ñoù (3) coù nghieäm phöù c, giaû söû laø u 0 , v 0 khi ñoù (1) coù ba
nth
nghieäm phức:
a
y= x1 = + u0 + v0
1 u0 + v0 3
1 3 a 1 3
y2 =− ( u0 + v0 ) + i ( u0 − v0 ) ⇒ x2 = − ( u + v0 ) + i ( u − v0 )
2 2 3 2 0 2 0
1 3 a 1 3
− ( u0 + v0 ) − i
y3 = ( u 0 − v 0 ) x3 = − ( u 0 + v 0 ) − i ( u − v0 )
2 2 3 2 2 0
uc
Ngoaøi hai caù ch treâ n coù theå giaû i phöông trình baä c ba baè ng phöông phaùp löôï ng
giaù c hoù a hoaë c bieán ñoåi ñöa veà ñaú ng thöù c a3 = b3.
c 0, ( a ≠ 0 ) .
1. Phöông trình daïng truøng phöông ax 4 + bx2 + =
4 4
a+b b−a a−b
Ñaë t t= x − phöông trình trôû thaø nh: t + +t + c ñöa veà
=
2 2 2
phöông trình daï ng truø ng phöông.
4 4
Ví duï 1. Giaû i phöông trình ( x − 2 ) + ( x − 6 ) =
82 .
n
Lôøi giaûi
4 4
Ñaë t t= x − 4 phöông trình trôû thaønh: ( t + 2 ) + ( t − 2 ) =
82 .
fo
kienthuchay.info
( )( = t 1
)
t =−1 x − 4 =−1 x =3
⇔ t 4 + 24t 2 − 25 =0 ⇔ t 2 − 1 t 2 + 25 =0 ⇔ ⇔
=x−4 1 =
⇔
x 5
kie
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø= = 5.
x 3,x
3. Phöông trình daïng ( x + a )( x + b )( x + c )( x + d ) =
m vôùi a + d = b + c .
( x + a )( x + d ) hoaëc t =
Ñaët t = ( x + b )( x + c) ñöa veà phöông trình baäc hai vôùi aån
t.
Ví duï 2. Giaû i phöông trình x ( x − 1)( x − 2 )( x − 3) =
24 .
nth
Lôøi giaûi
Ñaët t = x ( x − 3) = x2 − 3x ⇒ ( x − 1)( x − 2 ) = x2 − 3x + 2 = t + 2 phöông trình trôû thaønh:
t =−6 x2 − 3x =
−6 x =
−1
t ( t + 2 ) =24 ⇔ t 2 + 2t − 24 =0 ⇔ ⇔ ⇔ .
= t 4= 2
x − 3x =
4 x 4
Vaä y: phöông trình coù hai nghieäm laø x = 4.
−1, x =
4. Phöông trình daïng ( x + a )( x + b )( x + c )( x + d ) =
ex 2 vôùi ad
uc
= m.
= bc
( )(
⇔ x2 + ( a + d ) x + ad x2 + ( b + c ) x + bc =
ex2 . )
Xeù t tröôø ng hôï p x = 0 xem thoûa maõ n phöông trình hay khoâng.
ha
( )(
( x + 2 )( x + 6 ) . ( x + 3)( x + 4 ) = 30x2 ⇔ x2 + 8x + 12 x 2 + 7x + 12 = 30x 2 )
n
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình cho x2 , ta ñöôï c:
fo
kienthuchay.info
12 12
30 .
x + + 8 x + + 7 =
x x
kie
Ñaë t t =
12
( )
x + , t ≥ 4 3 phöông trình trôû thaønh:
x
t = −2
( t + 8)( t + 7) =30 ⇔ t 2 + 15t + 26 =0 ⇔ t = −13 .
12
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm t =−13 ⇔ x + =−13 .
x
nth
x = −1
⇔ x2 + 13x + 12 =0 ⇔ .
x = −12
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø x = −1 .
−12,x =
2
4 3 2 e d
5. Phöông trình daïng ax + bx + cx + dx + e =0 vôùi = .
a b
TH1: Neá u e = 0 ñöa veà phöông trình:
uc
ax 4 + bx3 + cx2 + dx ( )
= x ax3 + bx2 + cx + d= 0 , phöông trình tích coù chöù a
phöông trình baä c ba daï ng toå ng quaù t ñaõ bieát caù ch giaûi.
TH2: Neá u e ≠ 0 ⇒ x =0 khoâ ng laø nghieäm cuû a phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 chia hai veá phöông trình cho x2 ta ñöôï c:
ha
e d e d
ax2 + + bx + + c = 0 ⇔ a x 2 + + b x + + c= 0.
x2
x 2
ax bx
d d2 d e d
Ñaë t t = x + ⇒ t 2 = x2 + + 2 = x2 + + 2 ñöa veà phöông trình
bx 2
b x 2 b ax 2 b
baä c hai vôùi aån t .
y.i
2 6 4 2 2
x + 3x − 6 + + = 0 ⇔ x + + 3 x + − 10 = 0 .
x x 2
x x
2 t = 2
fo
kienthuchay.info
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm:
2 −5 ± 17
t =−5 ⇔ x + =−5 ⇔ x2 + 5x + 2 =0 ⇔ x = .
kie
x 2
−5 ± 17
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø x = .
2
6. Phöông trình daïng x 4 = ax 2 + bx + c .
TH1: Neá u ∆= b2 − 4ac= 0 bieá n ñoå i ñöa phöông trình veà daïng:
2
b
nth
x4 a x + .
=
2a
TH2: Neá u ∆= b2 − 4ac ≠ 0 ta choï n soá thöï c m sao cho:
( ) ( ) ( )
2 2
x 4 = x2 − m + m = x2 − m + 2m x 2 − m + m 2 = ax 2 + bx + c .
( )
2
⇔ x2 − m = ( a − 2m ) x2 + bx + c + m 2 .
uc
Ta choï n m sao cho: b2 − 4 ( a − 2m ) c + m 2 =
0. ( )
3
Ví duï 5. Giaû i phöông trình x 4 = 7x2 − 3x − .
4
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
2 1 3± 3
x + 1 = 3x −
2 x =
( x + 1) 1
2
2
= 3x − ⇔ 2 ⇔ 2 .
2 x 2 + 1 =−3x + 1 −3 ± 7
x =
2 2
3± 3 −3 ± 7
y.i
( ) =( b )
2
⇔ 2ax2 + bx 2
− 4ac x2 − 4adx − 4ae .
fo
10
kienthuchay.info
Theâ m vaø o hai veá cuû a phöông trình ñaï i löôïng 2y 2ax2 + bx + y2 (vôù i y laø ( )
haè ng soá tìm sau).
kie
( ) = (b )
2
Khi ñoù : 2ax2 + bx + y 2
− 4ac + 4ay x 2 + 2 ( by − 2ad ) x − 4ae + y2 .
( )
2
x 4 − 16x3 + 64x2 = 7x2 + 52x + 35 ⇔ x 2 − 8x = 7x 2 + 52x + 35 .
( )( ) ( )
2
x2 − 8x + 2y x2 − 8x + y2 = 7x2 + 52x + 35 + 2y x2 − 8x + y2 .
⇔ ( x − 8x + y ) =
2
uc
2
( 2y + 7) x2 + x ( 52 − 16y ) + 35 + y2 .
( 26 − 8y ) − ( 2y + 7) ( 35 + y2 )=
2
Ta choï n y sao cho ∆ 'x = 0.
(
⇔ ( y − 1) 2y2 − 55y + 431 = 0 ⇔ y = 1 . )
ha
11
kienthuchay.info
Chuû Ñeà 4: PHÖÔNG TRÌNH PHAÂN THÖÙC HÖÕU TYÛ
a2 x 2
kie
1. Phöông trình daïng x2 + b.
=
2
( x + a)
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2
ax 2ax2 x2 x2
x − + b
= ⇔ + 2a. b.
=
x+a x+a x+a x + a
x2
nth
Ñaë t t = ñöa veà phöông trình baä c hai vôù i aå n t : t 2 + 2at =
b.
x+a
2
x
2
Ví duï 1. Giaû i phöông trình x + 1.
=
x +1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≠ −1 .
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
uc
2 2
x 2x2 x2 x2
x − + 1
= ⇔ + 2. 1.
=
x +1 x +1
x +1 x +1
x2
2 =−1 + 2 x =−1 + 2 − 2 2 − 1
x 2
x 2
⇔ + 2. 1⇔ x +1
= ⇔ 2 .
ha
x +1 x +1 x2
=−1 − 2 x = −1 + 2 + 2 2 − 1
x +1 2
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø :
−1 + 2 − 2 2 − 1 −1 + 2 + 2 2 − 1
x = ;x .
2 2
y.i
x2 + mx + a x2 + px + a
2. Phöông trình daïng + b.
=
x2 + nx + a x 2 + qx + a
Xeù t xem x = 0 coù laø nghieäm cuûa phöông trình hay khoâ ng.
a a
x+
+m x+ +p
n
a
Ñaë t t= x + ñöa veà phöông trình baä c hai vôù i aå n t .
x
12
kienthuchay.info
x2 + 5x + 3 x 2 + 4x + 3
184
Ví duï 2. Giaû i phöông trình + =
− .
2 2
x − 7x + 3 x + 5x + 3 119
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x2 + 5x + 3 ≠ 0,x2 − 7x + 3 ≠ 0 .
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn phöông trình.
3 3
x+ +5 x+ +4
x x 184
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i phöông trình döôùi daï ng: + = − .
3 3 119
x+ −7 x+ +5
nth
x x
Ñaë t t =
3
( )
x + , t ≥ 2 3 phöông trình trôû thaønh:
x
7 x = 2
3 7
= 2t = x +
t+5 t+4 184 x 2 3
+ = − ⇔ ⇔ ⇔ x = .
t−7 t+5 119 y = 971 3 971 2
−
211 x + x =−
211
−971 ± 408589
uc
x = 422
a x + b1y = c1
1. Heä phöông trình baäc nhaát hai aån: 1
a
2 x + b 2 y =c2
(
, a12 + b12 > 0,a22 + b22 > 0 . )
Ñaâ y laø heä phöông trình cô baû n ñeå giaû i chuù ng ta coù theå thöï c hieä n pheù p theá , söû
duï ng maùy tính boû tuùi hoaëc söû duï ng ñònh thöù c Crame(hay ñöôï c duø ng trong
bieä n luaän).
y.i
a1 b1 c1 b1 a1 c1
=D = ,Dx = ,Dy .
a2 b 2 c2 b2 a2 c2
Caù c tröôø ng hôïp Keá t quaû
D≠0 Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:
D Dy
( x;y ) =
n
x
.;
D D
D D=
= x D=
y 0 Heä phöông trình coù voâ soá nghieäm.
fo
13
kienthuchay.info
a1x + b1y + c1z = d1
2. Heä phöông trình baäc nhaát ba aån: a2 x + b2 y + c= 2 2
( 2
2 z d 2 , a i + b i + ci > 0 . )
kie
a x + b y + c z = d3
3 3 3
Heä naø y duø ng pheù p theá ñöa veà heä baä c nhaá t hai aån hoaëc duø ng maù y tính boû tuùi.
3. Heä phöông trình hai aån goàm moät phöông trình baäc nhaát vaø moät phöông
mx + ny = a
trình baäc hai: 2 2
.
ax + bxy + cy =d
nth
Ruù t x theo y hoaë c ruù t y theo x töø phöông trình ñaà u cuû a heä theá vaø o phöông
trình thöù hai cuû a heä ñöa veà giaû i phöông trình baä c hai.
phaù p theá.
a b
b) Neá u 1 = 1 baè ng caù ch loaï i boû x2 + y2 ñöa veà heä phöông trình baäc hai coù
a2 b 2
moä t phöông trình baä c nhaá t vaø giaû i heä baè ng phöông phaù p theá .
c) Neá u moä t trong hai phöông trình laø thuaà n nhaá t baä c hai(chaú ng haïn
y.i
2 2
d= 1 f1 )khi ñoù phöông trình ñaàu laø a1x + b1y + c1xy =
1 e= 0 phöông trình
x
naõ y cho pheù p ta tính ñöôï c t = .
y
d) Heä ñaú ng caá p baä c hai neá u d=
1 e=
1 d=
2 e=
2 0 heä trôû thaø nh heä ñaú ng caá p baä c
hai. Baè ng caù ch khöû ñi heä soá töï do ta ñöa veà moä t phöông trình thuaà n nhaát baä c
n
x
hai cho pheùp ta tính ñöôï c t = .
y
fo
14
kienthuchay.info
Cty TNHH MTV DVVH Khang Vieät
e) Ñöa veà heä baä c nhaá t baè ng caù ch ñaët y = tx vaø ñaë t z = x2 giaû i heä vôù i hai aå n laø
( x;z ) luùc sau giaûi phöông trình z = x2 .
kie
f) Trong nhieà u tröôø ng hôï p ta coù theå aù p duï ng phöông phaù p tònh tieá n nghieäm.
x= u + a
Baè ng caù ch ñaë t (vôù i u,v laø caù c aå n vaø a,b laø hai nghieä m cuû a heä
y= v + b
phöông trình). Ñeå tìm a,b coù hai caù ch thöï c hieä n ta cho caù c haïng töû baä c nhaát
sau khi khai trieån trieä t tieâ u töø ñoù ta coù heä ñaú ng caá p baä c hai vôùi hai aån
u,v caù ch giaûi töông töï tröôø ng hôï p c) hoaë c ñaïo haøm moä t phöông trình laà n löôï t
nth
theo bieán x ,theo bieá n y giaûi heä phöông trình thu ñöôï c ta ñöôï c nghieäm
( x0 ;y0 ) khi ñoù=a 0 ,b y 0 .
x=
g) Duø ng heä soá baá t ñònh(xem theâ m chuû ñeà heä soá baát ñònh).
Caùch 1: Laá y (1) + k.(2) ñöa veà moä t phöông trình baä c hai vôù i aå n
t = ax + by + c ta tìm k hôï p lyù sao cho phöông trình baä c hai coù Delta laø soá
chính phöông.
uc
Caùch 2: Tìm hai caë p nghieä m cuû a heä phöông trình. Vieá t phöông trình ñöôø ng
thaú ng ñi qua hai ñieåm ñoù . Laá y moä t ñieå m khaù c hai ñieå m treâ n thay vaø o hai veá
caù c phöông trình cuû a heä töø ñoù suy ra heä soá baá t ñònh caà n tìm.
h) Ñaï o haøm laà n löôï t theo bieán x hoaë c theo y ñoá i vôù i moä t trong hai phöông trình
u= x − a
ha
cuû a heä tìm ra nghieäm = x a,y= b khi ñoù ñaë t aån phuï ñöa veà heä
v= y − b
phöông trình ñaú ng caá p.
B. BAØI TAÄP MAÃU
Lôøi giaûi
Caùch 1: Söû duïng phöông phaù p theá. Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
5x − 4y − xy = 15 . Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
5x − 15
5x − 4y − xy =15 y =
n
2 2
⇔ x+4 ( x ≠ −4 )
x + y − 4x + 2y =
−3 2 2
x + y − 4x + 2y =
−3
fo
15
kienthuchay.info
5x − 15
y = +
x 4
⇔
kie
2
x 2 + 5x − 15 − 4x + 2. 5x − 15 + 3 =0
x+4 x+4
5x − 15
y =
⇔ x+4
x 4 + 4x3 + 22x 2 − 180x + 153 =
0
5x − 15
nth
y = + x = 1,y = −2
⇔ x 4 ⇔ .
(
( x − 1)( x − 3) x + 8x + 51 =
2
0
=
x
) 3,y
= 0
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø= ( 3;0 ); (1; −2 ) .
Caùch 2: Ñöa veà heä baä c nhaá t
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 ñaë t y = tx heä phöông trình trôû thaø nh:
uc
( )
1 + t 2 x2 + 2 ( t − 2 ) x =−3
.
( )
t 2 − t + 1 x2 + (1 − 2t ) x =
12
( )
1 + t2 z + 2 ( t − 2) x = −3
ha
2
Ñaë t z = x khi ñoù heä trôû thaø nh: .
( )
t 2 − t + 1 z + (1 − 2t ) x =
12
.
−3 2t − 4 1 + t2 − 3
Dz = =−18t + 45;D x = 15t 2 − 3t + 15
=
12 1 − 2t 2
t − t + 1 12
(
Neá u D =0 ⇔ −4t 3 + 7t 2 − 8t + 5 =0 ⇔ ( t − 1) 4t 2 − 3t + 5 =0 )
⇔ t = 1 ⇒ Dz = 27 ≠ 0 neâ n heä voâ nghieä m.
n fo
16
kienthuchay.info
Dx
x =
Xeù t t ≠ 1 ⇒ D ≠ 0 khi ñoù D ⇒ z = x2 ⇔ D .D = D2 .
kie
z x
D
z = z
D
0 ⇔ 9t ( t + 2 ) 17t 2 − 10t + 20 =
⇔ 153t 4 + 216t 3 + 360t = (
0. )
t = 0
nth
⇔
t = −2
Dx
TH1 : Neá u t = 0 ⇒ D = 5,Dx =15 ⇒ x = =3 ⇒ y = 0 .
D
D
TH2 : Neá u t =−2 ⇒ D =81,Dx =81 ⇒ x = x =⇒
1 y=−2 .
D
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø= ( 3;0 ); (1; −2 ) .
uc
Caùch 3 : Ñaë t aå n phuï ñöa veà heä ñaúng caá p
x= u + 1
Ñaë t heä phöông trình trôû thaø nh:
y= v − 2
u +1 2 + v − 2 2 − 4 u +1 + 2 v − 2 =
( ) ( ) ( ) ( ) −3
ha
.
2 2
( u + 1) + ( v − 2 ) − ( u + 1)( v − 2 ) + u + 1 − 2 ( v − 2 ) =
12
u2 + v2 − 2u − 2v =0
⇔ .
2 2
u − uv + v + 5u − 7v =
0
Caùch 4: Heä soá baát ñònh(2 höôù ng xöû lyù).
y.i
( k + 1) x2 − ( ky + k + 4 ) x + k ( y2 − 2y − 12 ) + y2 + 2y + 3 =
0.
n
Ta coù : ∆ x = ( ky + k + 4 )
2
((
− 4 ( k + 1) k y 2 − 2y − 12 + y 2 + 2y + 3 ) )
( ) ( )
= −3k 2 − 8k − 4 y2 + 10k 2 + 8k − 8 y + 49k 2 + 44k + 4 =0 .
fo
17
kienthuchay.info
Ta choï n k sao cho ∆ x laø soá chính phöông muoán vaäy cho ∆ 'y =
0.
( ) − ( −3k )( )
2
kie
⇔ 5k 2 + 4k − 4 2
− 8k − 4 49k 2 + 44k + 4 =0
.
4 3 2
⇔ 43k + 141k + 134k + 44k + 8 =0 ⇒ k =−1
Töù c laø tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä nhö lôøi giaû i 1 ôû treâ n.
x2 + 3y2 + 4xy − 18x − 22y + 31 =
0
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
2x + 4y + 2xy + 6x − 46y + 175 = 0
nth
Lôøi giaûi
x= u + a
Caùch 1: Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y= v + b
u + a 2 + 3 v + b 2 + 4 u + a v + b − 18 u + a − 22 v + b + 31 =
( ) ( ) ( )( ) ( ) ( ) 0
2 2
.
2 ( u + a ) + 4 ( v + b ) + 2 ( u + a )( v + b ) + 6 ( u + a ) − 46 ( v + b ) + 175 = 0
uc
u2 + 3v2 + 4uv + ( 2a + 4b − 18) u + ( 6b + 4a − 22 ) v
+ a2 + 3b2 + 4ab − 18a − 22b + 31 =0
⇔
2u + 4v + 2uv + ( 4a + 2b + 6 ) u + ( 8b + 2a − 46 ) v
2 2
+ 2a2 + 4b2 + 2ab + 6a − 46b + 175 = 0
ha
Ta seõ choïn caù c heä soá ( a; b ) sao cho heä treâ n trôû thaønh heä ñaúng caá p baä c hai.
2a + 4b − 18 =0
6b + 4a − 22 =0 a =
−5
⇔ ⇔ .
4a + 2b
= +6 0 = b 7
8b + 2a − 46 =
0
y.i
18
kienthuchay.info
1
x =
− −5
2 2
kie
1 1
u = v = − y =
− +7
2 2 2 2
⇔ ⇔ .
1 1
u= v= = x −5
2 2 2 2
y 1
= +7
2 2
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
1 1 1 1
( x;y ) = − − 5; − + 7 ; − 5; + 7 .
2 2 2 2 2 2 2 2
Nhaän xeùt: Vieä c ñaë t aå n phuï thöï c hieä n baè ng thuû thuaä t nhanh nhö sau :
Ñaï o haøm theo bieán x vaø ñaï o haøm theo bieá n y moä t trong hai phöông trình cuû a
heä (ta löï a choï n phöông trình ñaà u cuû a heä)ta ñöôï c:
2x + 4y − 18 = 0 x =−5 u =+ x 5
uc
⇔ ⇒ .
6y + 4x − 22 =0 y =7 v =y − 7
Caùch 2: Laá y (2) + k.(1) ta ñöôï c:
( k + 2 ) x2 + 2 ( y + 3 + 2ky − 9k ) x + 4y2 + 3ky2 − 46y + 175 − 22ky + 31k =0 .
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x.
Ta coù :
ha
2
(
'x ( 2k + 1) y + 3 − 9k − ( k + 2 ) 4y 2 + 3ky 2 − 46y + 175 − 22ky + 31k
∆= )
= (k 2
) ( )
− 6k − 7 y 2 − 14 k 2 − 6k − 7 y + 50k 2 − 291k − 341
Lôøi giaûi
Laá y (2) − (1) theo veá ta ñöôï c: x2 + 2 (12 − y ) x + y2 − 24y + 144 =
0.
2
⇔ ( x + 12 − y ) = 0 ⇔ x = y − 12 .
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
n
2
( y − 12 ) + 3y 2 + 4y ( y − 12 ) − 18 ( y − 12 ) − 22y + 31 =
0.
fo
19
kienthuchay.info
1 1 1
y = 7− x = − − 5,y =− +7
2 2 2 2 2 2
⇔ 2
8y − 112y + 391 =⇔
0 ⇒ .
kie
1 1 1
y = 7 + x = − 5,y = +7
2 2 2 2 2 2
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
2x + xy − y − 5x + y + 2 =
2 2
0
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y + x + y − 4 =0
Lôøi giaûi
nth
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y= 2 − x
( x + y − 2 )( 2x − y − 1) = 0
2 ⇔ = y 2x − 1 .
x + y 2 + x + y − 4 = 0 2 2
x + y + x + y − 4 =0
y= 2 − x
2 2 =x 1,y
= 1
x + y + x + y − 4 = 0
uc
⇔ ⇔ 4 13 .
y 2x − 1 x =− ,y =
−
= 5 5
x2 + y2 + x + y − 4 =0
(1;1) ; − 45 ; − 135 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y
= )
ha
x2 − y2 − 2x + 2y + 3 =0
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2
y − 2xy + 2x + 4 = 0
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
y2 + 4
Xeù t y ≠ 1 ruù t x = töø phöông trình thöù hai thay vaø o phöông trình thöù
y.i
2y − 2
nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2
y2 + 4 y2 + 4
− y 2 − 2. + 2y + 3 =0.
2y − 2 2y − 2
( )( )
n
20
kienthuchay.info
5 4 5
y =
1− x =
1− ,y =
1−
3 3 3
⇔ 3y2 − 6y − 22 =0 ⇔ ⇒
kie
.
5 4 5
y =
1+ x =
1+ ,y =
1+
3 3 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
4 5 4 5
( x;y ) =−
1 ;1 − ; 1 + ;1 + .
3 3 3 3
x2 − 2xy + 2y + 15 = 0
nth
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2
2x − 2xy + y + 5 =0
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
x2 + 15
Vôù i x ≠ 1 ruù t y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2x − 2
2
x2 + 15 x 2 + 15
uc
2x − 2x. + +5=0.
2x − 2 2x − 2
( )(
⇔ 3x 4 − 12x3 + 26x 2 − 28x − 245 =0 ⇔ x 2 − 2x − 7 3x2 − 6x + 35 =0 . )
x =1− 2 2 x =1 − 2 2,y =
1− 3 2
⇔ x2 − 2x − 7 = 0 ⇔ ⇒ .
ha
x =
1 + 2 2 x =
1 + 2 2,y =
1+ 3 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
(1 − 2
( x;y ) = )(
2;1 − 3 2 ; 1 + 2 2;1 + 3 2 . )
x2 + y2 + x − 2y = 2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình 2 .
x + y + 2 ( x + y ) =
y.i
2
11
Lôøi giaûi
Caùch 1 : Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c x + 4y =
9.
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
9 − 4y 2 + y2 + 9 − 4y − 2y =
⇔ ( )
n
x2 + y2 + x − 2y =2 2
.
x + 4y =9 x= 9 − 4y
fo
21
kienthuchay.info
17y2 − 78y + 88 = =x 1,y
= 2
0
⇔ ⇔ 23 44 .
x= 9 − 4y x =− ,y =
kie
17 17
23 44
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;2 ); − 17 ; .
17
Caùch 2 : Nhaä n thaá y x = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 ñaë t y = tx khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
( )
1 + t 2 x 2 + (1 − 2t ) x =2
nth
.
( )
1 + t 2 x 2 + 2 (1 + t ) x =
11
2
Ñaë t z = x heä phöông trình trôû thaø nh:
( )
1 + t 2 z + (1 − 2t ) x =2
( )
1 + t 2 z + 2 (1 + t ) x =
11
Tính ñöôï c D = ( ) ( )
( 4t + 1) t 2 + 1 ,Dx =9 t 2 + 1 ,Dz =26t − 7 .
uc
1 27
Neá u D =0 ⇔ t =− ⇒ Dz =− ≠ 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
4 2
Dx
x=
1 D ⇒ z= x2 ⇔ D .D= D2 .
Neá u D ≠ 0 ⇔ t ≠ − ⇒ z x
4 Dz
ha
z=
D
t = 2
( ) ( )
2
⇔ 81 t + 12
=( 26t − 7 )( 4t + 1) t + 1 ⇔ 23t − 2t − 88 = 0 ⇔
2 2
.
t = − 44
23
Dx
y.i
x2 + 4y 2 − 4x + 12y + 11 =
0
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình
2 2
x + 4y − 2xy − x + 4y − 12 =0
fo
22
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
kie
( 2x + 8) y + 23 − 3x = 0 ⇔ y = 3x2x−+238 (do x = −4 khoâng thoûa maõn heä phöông trình).
3x − 23
Thay y = vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :
2x + 8
2
2 3x − 23 3x − 23
x + 4 − 4x + 12. + 11 =
0.
2x + 8 2x + 8
nth
⇔ x 4 + 4x3 + 22x 2 − 180x + 153 =
0.
x = 1,y = −2
( ) x = 1
⇔ ( x − 1)( x − 3) x2 + 8x + 51 =0 ⇔ ⇒
x = 3 x = 3,y = −
12 .
7
(1; 2 ); 3; − 127 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =−
uc
x2 + 2y2 + xy + x − 10y =−12
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
2 2
3x − y − xy + 15x + 4y = −8
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+ y 3 heä phöông trình trôû thaø nh:
x 2,v =−
u − 2 2 + 2 v + 3 2 + u − 2 v + 3 + u − 2 − 10 v + 3 =−12
ha
( ) ( ) ( )( ) ( )
2 2
.
3 ( u − 2 ) − ( v + 3) − ( u − 2 )( v + 3) + 15 ( u − 2 ) + 4 ( v + 3) =− 8
u + uv + 2v =
⇔
2 2
4
u2 + uv + 2v=
⇔
2
4 3u2 − uv − v2
.
( )
2 2
3u − uv − v =1 3u2 − uv − v2 =
1
y.i
u = v
11u2 − 5uv − 6v2 =
0 6v
⇔ ⇔ u = −
11
2 2
3u − uv − v = 1
3u − uv − v2 =
2
1
n fo
23
kienthuchay.info
u = −1,v = −1 x = −3,y = 2
u = v
2 u=1,v = 1 x =−1,y = 4
2
3u − uv − v = 1
kie
6 11 6 11
⇔ ⇔ u = − ,v = ⇔ x = − − 2,y = + 3 .
u = − 6 v 53 53 53 53
11
2 6 11 6 11
2
3u − uv − v = 1 u = ,v = − x = − 2,y = − +3
53 53 53 53
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
6 11 6 11
( x;y ) =
( −3;2 ); ( −1;4 ); − − 2; + 3 ; − 2; − + 3 .
nth
53 53 53 53
Nhaän xeùt: Caù ch ñaë t aå n phuï nhö treâ n xuaá t phaùt töø thuû thuaä t. Ñaï o haøm moä t
trong hai phöông trình cuû a heä theo bieá n x vaø theo bieá n y ta ñöôï c(ôû ñaâ y ta löï a
choï n phöông trình ñaà u cuû a heä ).
2x + y + 1 =0 x =−2 u =x + 2
⇔ ⇒ .
4y + x − 10 = 0 y = 3 v = y − 3
x2 + y2 =1 (1)
uc
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 2
(
2
)
48 x − y + 28xy + 21x + 3y =
69 (2)
Lôøi giaûi
Laá y 50.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:
98x2 + 28xy + 21x + 2y 2 + 3y − 119 =
0.
ha
y= 7 − 7x
⇔ ( 7x + y − 7 )(14x + 2y + 17 ) = 0 ⇔
y = − 14x + 17
.
2
24 7
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø: ( x;y ) = (1;0 ) ; ; .
25 25
y.i
x2 + y2 + x = 3
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − 2y − xy + y + 1 =0
Lôøi giaûi
Laá y 2.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:
3x2 + 2x − 5 − xy + y = 0 ⇔ ( x − 1)( 3x + 5 − y ) = 0 .
n
Xeù t tröôø ng hôï p tìm ñöôï c caù c nghieäm cuûa heä phöông trình laø:
11 17
(=
x;y ) (1;1) ; (1; −1) ; ( −2; −1) ; − ; .
fo
10 10
24
kienthuchay.info
CHÖÔNG 2. CAÙC KYÕ THUAÄT VAØ PHÖÔNG PHAÙP
GIAÛI HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
kie
Chöông naø y laø noä i dung chính cuû a cuoá n saù ch. Toâ i trình baøy theo caù c daï ng
toaù n ñieå n hình phaâ n theo caù c chuû ñeà . Moã i chuû ñeà cung caá p caù c phöông phaùp
cuõ ng nhö kyõ thuaä t giaû i nhanh ñoà ng thôø i laø moä t soá löu yù ñoá i vôùi baï n ñoï c trong
quaù trình xöû lyù töø ng baøi toaù n cuï theå.
+ Caù c phöông trình cuûa heä chæ laø phöông trình baä c nhaá t hoaë c baä c 2 cuû a moä t
aå n x vaø y.
+ Coù 1 nhaâ n töû laëp laï i ôû caû 2 phöông trình cuû a heä vaø caù c thaønh phaàn coø n laïi
chæ coù daï ng baä c nhaát cuû a x vaø y(1 caê n thöù c; 1 bieåu thöù c cuû a x vaø y).
+ Coù 2 nhaâ n töû laëp laï iôû caû 2 phöông trình cuû a heä(coù 2 caê n thöù c; 2 bieå u thöù c
cuû a x vaø y).
y.i
Ñeå roõ hôn baïn ñoï c theo doõ i caù c ví duï trình baø y döôùi ñaâ y chaé c chaé n seõ hình
thaø nh kyõ naêng nhaä n dieän heä phöông trình ñöôï c giaû i baè ng kyõ thuaä t naøy.
Chuù yù. Trong chöông 1 caùc baø i toaù n veà heä phöông trình baä c hai hai aå n daïng
toå ng quaùt toâi ñaõ trình baø y kyõ thuaä t naø y.
Caà n nhaá n maï nh theâm raè ng phöông phaù p naøy giuù p ta giaû i quyeá t ñöôï c baø i toaù n
khi nhaä n bieá t ñöôï c heä baä c nhaá t hai aå n. Tuy nhieâ n coù 1 thöï c teá raè ng ñoái vôù i 1
n
soá heä phöông trình seõ yeâ u caà u baï n ñoï c tính toaùn khaù naë ng. Do vaä y muï c ñích
cuû a baø i vieá t laø cung caá p theâ m cho baï n ñoï c 1 kyõ thuaä t ñeå giaû i heä. Nhìn heä
phöông trình döôùi con maé t linh hoaï t hôn vaø tö duy suy nghó ta seõ coù theâm caù c
fo
25
kienthuchay.info
B. BAØI TAÄP MAÃU
x2 + y2 − 4x + 2y =−3
kie
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y − xy + x − 2y =12
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Caû hai phöông trình cuûa heä coù daïng phöông trình baäc 2 cuû a x hoaë c cuûa y. Vì
vaä y ta coù theå ñöa veà heä phöông trình baä c nhaá t 2 aå n. Ta coù theå coi x laø tham
soá hoaë c y laø tham soá . Lôø i giaû i döôù i ñaây ta coi x laø tham soá .
nth
2
Ñaë=
t a y= ,b y heä phöông trình trôû thaø nh:
a + 2b = −x 2 + 4x − 3
.
a − ( x + 2 ) b =−x − x + 12
2
Coi ñaây laø phöông trình baäc nhaá t hai aå n a vaø b khi ñoù
Heä naø y heä soá cuû a a vaø b khaù ñôn giaû n neâ n ta duø ng phöông phaùp theá :
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä suy ra: ( x + 4 ) b = 5 ( x − 3)
uc
5 ( x − 3)
⇒b= (vì x = −4 khoâng thoaû maõn heä phöông trình).
x+4
− x3 + 3x + 18 5 ( x − 3)
=a = ;b .
x+4 x+4
ha
2
− x3 + 3x + 18 x−3
b2 ⇔
Maë t khaù c a = 25
= .
x+4 x+4
( ) x = 1 x = 1,y = −2
⇔ ( x − 1)( x − 3) x2 + 8x + 51 =0 ⇔
x 3 =
=
⇒
x 3,y= 0
.
Coø n nhieà u giaû i khaù c cho 1 heä phöông trình baä c hai hai aå n daïng toå ng quaùt ñaõ
trình baø y trong chöông tröôù c.
x 4 + 4x 2 + y 2 − 4y =2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x y + 2x + 6y = 23
n
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Coi x laø tham soá vaø y laø aå n thì roõ raø ng caû 2 phöông trình cuû a heä coù
fo
26
kienthuchay.info
t − 4y =2 − x 4 − 4x 2
2
Ñaë t t = y heä phöông trình trôû thaø nh: 2 .
( )
x + 6 y =23 − 2x
2
kie
Ta coi heä phöông trình trình treâ n laø heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n t vaø y ta
x2 + 6;Dt =
ñöôï c: D = − x6 − 10x 4 − 30x 2 + 104;Dy =
23 − 2x 2 .
2
Dy
Dt
( )( ) ( )
2
2
Suy ra: t = y ⇒ = ⇔ x2 + 6 −x6 − 10x 4 − 30x2 + 104 = 23 − 2x 2
D D
nth
x =1 ⇒ y =3
⇔ (1 − x)(1 + x)(1 + x 2 )(x 4 + 16x 2 + 95) = 0 ⇔ .
x =−1 ⇒ y =3
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( −1;3); (1;3) .
Nhaän xeùt. Ta hoaø n toaøn duø ng pheù p theá cho heä phöông trình treâ n baè ng caù ch
23 − 2x 2
ruù t y = töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø theá vaø o phöông trình ñaà u
x2 + 6
uc
cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
Baøi 3. (TSÑH Khoái A 2008) Giaûi heä phöông trình:
2 3 2 5
x + y + x y + xy + xy =− 4
.
x 4 + y 2 + xy (1 + 2x ) = 5
−
ha
4
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Lôø i giaûi tham khaû o vaø ñaù p aùn chính thöù c söû duï ng aå n phuï khaù ñôn
giaû n. Nhìn nhaä n caû 2 phöông trình cuû a heä laø phöông trình baä c 2 cuû a y. Vì vaä y
theo daá u hieä u ñaõ bieát ta hoaø n toaøn ñöa ñöôï c heä veà heä phöông trình baä c nhaá t
hai aån.
y.i
2 3
( 2 5
xy + x + x + 1 y =− x − 4
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng
)
.
(
y2 + 2x2 + x y = 4
−x − )
5
4
3
( 2 5
)
n
xa + x + x + 1 b =−x −
Ñaë= 2
t a y= ,b y heä phöông trình trôû thaø nh: 4.
a + 2x 2 + x b =
(
−x 4 −
5
4
)
fo
27
kienthuchay.info
( ) (
Ta coù D = x 2x2 + x − x3 + x + 1 = x3 + x 2 − x − 1 =) ( x − 1)( x + 1)
2
.
kie
3
+ Neáu x =⇒1 y= − .
2
+ Neáu x = −1 thay vaø o heä ban ñaàu ta thaá y voâ nghieä m.
Tính tieáp Dx ,Dy ta tìm ñöôï c:
( ) ( 4x − 5) =0 ⇔ x = 45 ⇒ y =− 25
2
⇔ 2x2 + 2x + 3 3 3 3 .
uc
16
3 5 25
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø : ( x;y ) =
1; − ; 3 ; − 3 .
2 4 16
Xem theâm lôø i giaû i ñaë t aå n phuï trong chuû ñeà kyû thuaät aå n phuï ñaï i soá.
( x + y )( 2 − y ) =(1 − 2y )(1 + xy )
, ( x,y ∈ ) .
ha
( )
2x y2 − y + 1 = y 2 − 4y + 1
y.i
2x ( y + 3) = ( 3y + 1) x2 + 1
( )
y 2 − 4y + 1
x =
(
2 y2 − y + 1 )
n
⇔ 2
y2 − 4y + 1 y2 − 4y + 1
2. ( y + 3) − ( 3y + 1) + 1 = 0 (1)
(
2 y2 − y + 1 ) (
2 y2 − y + 1
)
fo
28
kienthuchay.info
Ta coù (1) ⇔ 11y 5 − 35y 4 + 110y3 − 70y 2 + 55y − 7 =0.
v −1
kie
Ñeå giaûi phöông trình ña thöù c treâ n ta ñaë t y = vaø sau khi ruù t goï n ñöa
v +1
9
5 −1
9 2
phöông trình veà daï ng: 2v5 − 9 = 0 ⇔ v = 5 ⇒y= .
2 9
5 +1
2
5
12 − 1
Thay ngöôï c laï i ta tìm ñöôï c x = .
nth
5
12 + 1
9
5 5 −1
12 − 1 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
5 12 + 1 9
5 +1
2
Nhaän xeùt. Caâ u hoû i ñaë t ra laø taïi sao nghó ñeán vieä c giaû i phöông trình ña thöùc
uc
v −1
baä c 5 nhö treân baè ng pheùp ñaë t y = . Ñeå laøm roõ ñieà u naøy tröôù c heá t ta xeù t
v +1
caù ch khaù c cho baø i toaùn nhö sau:
x + y 1 − 2y
=
( ) 1 + xy 2 − y
Vôùi x y − 1 ( x − 3)( y − 2 ) ≠ 0 vieát laïi heä phöông trình döôùi daïng:
2 2
x − y = 1 − 3x
ha
1 − xy 3 − x
u −1 v −1
Ñaë t x
= = ,y heä phöông trình trôû thaø nh: .
u +1 v +1 u−v 2−u
= (1)
u+v u+2
uv − 1 3 − v
= (2)
y.i
uv + 1 3 + v
Töø (1) keá t hôï p vôù i tính chaá t cuû a tyû leä thöù c ta coù :
u−v 2−u 2−v 2 + v − 2u
= = =
u + v u + 2 2 + v + 2u 2−v .
⇒ (2 − v) = (2 + v) − 4u ⇔ u2 = 2v
2 2 2
n
uv − 1 3 − v 3u − uv 3u − 1 3u + 1 − 2uv
Töông töï töø (2) ta coù : = = = =
uv + 1 3 + v 3u + uv 3u + 1 + 2uv 3u − 1
⇒ (3u − 1)2 = (3u + 1)2 − 4u2 v2 ⇔ u2 v2 = 3u .
fo
29
kienthuchay.info
u2 = 2v
Vaä y ta coù heä phöông trình: .
2 2
u v = 3u
kie
Xeù t u = 0 ⇒ v = 0 ⇒ x = y = −1 ⇒ xy = 1 (loaï i do 1 − xy ≠ 0 ).
9
4 5
5 −1
u 9 12 − 1 2
Vaä y u. = 3 ⇔ u = 5 12 ⇒ v = 5 ⇒ x = ,y = .
4 2 5
12 + 1 9
5 +1
2
Ñaâ y laø moä t heä ñöôï c xaâ y döï ng moä t caù ch khaù ñaë c bieä t. Nguyeâ n do ñaâu ta coù
nth
pheù p ñaë t treâ n vaø cô sôû naøo xaây döï ng daï ng heä treâ n xin nhöôøng cho baï n ñoï c.
Ñeå aù p duï ng baï n ñoï c reøn luyeä n qua baø i toaù n töông töï sau:
x + y 1 − 3y
1 + xy = 3 − y
Ví duï. Giaû i heä phöông trình .
x − y = 1 − 5x
1 − xy 5 − x
uc
( x + y ) 2xy + 5= 4xy − 3y + 1
Baøi 5.Giaû i heä phöông trình: , ( x,y ∈ ) .
( x + 2y ) 2xy + 5= 6xy + x − 7y − 6
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
ha
Chuù yù caê n thöù c 2xy + 5 vaø caû hai phöông trình cuû a heä coù chöù a theâ m ñaï i
löôï ng 4xy,6xy hoaø n toaø n bieåu dieãn ñöôï c theo caê n thöù c treân vaø caù c thaø nh
phaà n coø n laï i ñeà u daï ng baäc nhaá t cuû a x vaø y. Vì vaä y neá u coi
= u 2xy + 5 laø
tham soá ta ñöa ñöôï c heä phöông trình veà heä baä c nhaá t 2 aå n x vaø y.
Caùch 1: Ñieàu kieä n 2xy + 5 ≥ 0 .
y.i
( (
x + y ) u= 2 u2 − 5 − 3y + 1
)
⇔
2u2 − ( x + y ) u − 3y − 9 =0
.
( x + 2y )= (
u 3 u2 − 5 + x − 7y − 6 )3u − ( x + 2y ) u + x − 7y − 21 =
2
0
n
− ux − ( u + 3) y = −2u2 + 9
⇔ .
( ) ( )
fo
2
1 − u x − 7 + 2u y = 21 − 3u
30
kienthuchay.info
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n cuûa x vaø y; u laø tham soá ta ñöôï c:
− u − ( u + 3)
= u2 + 5u + 3 .
kie
D=
1 − u − ( 7 + 2u )
( ) (
Töông töï ta coù : Dx= u u2 + 5u + 3 , Dy = ( u − 3) u2 + 5u + 3 . )
Vôù i D = 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
Dx Dy
Vôù i D ≠ 0 ⇒ x= = u,y= = u − 3 ⇒ xy= u ( u − 3) .
D D
nth
u2 − 5 u = 1
⇔ = u ( u − 3) ⇔ u2 − 6u + 5 = 0 ⇔ .
2 u = 5
Thay ngöôï c laï i coâng thöù c nghieäm ta coù caù c nghieäm laø:
( x;y=) (1; −2 ); ( 5;2 ) thoaû maõn ñieàu kieän.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y= ) (1; −2 ); ( 5;2 ) .
Caùch 2:Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
uc
( x + y ) 2xy + 5= 4xy − 3y + 1 (1)
.
( x + 2y ) 2xy + 5= 6xy + x − 7y − 6 (2)
( x − y ) 2xy + 5 =−2x + 5y + 15
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5
⇔
( ) (
( x − y − 3) 2xy + 5 + 5 = 3 x − 2xy + 5 )
y.i
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5
⇔ .
(
2xy + 5 − x 2xy + 5 )( ) (
2xy + 5 + 5 = 3 x − 2xy + 5 )
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5
⇔ .
( )(
x − 2xy + 5 2xy + 5 + 5 2xy + 5 + 3 =0 )
n
31
kienthuchay.info
y= x − 3
y= x − 3 x 5,y
= = 2
⇔ ⇔ x ≥ 0 ⇔ .
x =2x ( x − 3) + 5 x =1,y =−2
kie
2 2
x = 2x − 6x + 5
Nhaän xeùt. Qua baøi toaùn treân 1 laàn nöõa khaúng ñònh kyõ thuaät naøy toû ra raát hieäu quaû.
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình:
3
( x + y ) y + 3 + y 2x2 − 1 = xy + 2y2
y3
, ( x,y ∈ ) .
nth
3
y +3
2x + ( x + y ) 2x2 − 1= 3xy − x2
3
y
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
y3 + 3
Vieä c laë p laï i 2 caê n thöù c , 2x2 − 1 ôû hai phöông trình cuû a heä luù c naøy
3
y
uc
coi hai aån laø 2 caên vaø x,y laø tham soá . Hy voï ng ñöa veà heä phöông trình baä c
nhaá t 2 aå n coù theå tìm ñöôï c 2 caê n thöù c theo x vaø y.
y3 + 3
Ñieà u kieän: 2x 2 − 1 ≥ 0, ≥ 0,y ≠ 0 .
y3
ha
y3 + 3
Ñaë t u = ,v = 2x 2 − 1, ( u,v ≥ 0 )
3
y
( x + y ) u + yv = xy + 2y 2
Heä phöông trình trôû thaø nh : .
2xu + ( x + y ) v = 3xy − x
2
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t vôù i hai aå n laø u vaø v ta ñöôï c:
y.i
x2 + y2 ,D u =
D= (
2y x2 + y2 ,Dv =
−x x2 + y2 . ) ( )
Du y3 + 3
u
= = 2y = 2y x = −1
Vì vaäy D ⇔ y3 ⇔ .
v = Dv y = 1
n
= −x
D 2x2 − 1 =−x
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;1) .
fo
32
kienthuchay.info
3x + y
3x − y + 2 =8
x − y2
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình: , ( x,y ∈ ) .
kie
3x + y + 3x − y = 7
x2 − y2
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
1
Nhìn nhaä n caû 2 phöông trình cuû a heä coù chung vaø neá u coi ñaï i löôï ng
x2 − y2
nth
naø y laø tham soá thì heä trôû thaø nh heä baä c nhaá t 2 aån vôù i x vaø y.
Ñieà u kieän: x2 − y2 ≠ 0 .
1 1
3x 1 + 2 − y 1 − =8
x − y2 2
x −y
2
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: .
1 1
3x 1 + 2 + y 1 − 2
2 x − y2
=7
uc
x − y
1 3 (1 + m ) x − (1 − m ) y =8
Ñaë t m = heä phöông trình trôû thaø nh: .
x2 − y2 3 (1 + m ) x + (1 − m ) y =
7
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t vôù i hai aå n x,y vaø m laø tham soá .
6 ( m + 1)(1 − m ) ,Dx =
15 (1 − m ) ,Dy =
−3 ( m + 1) .
ha
Ta coù : D =
m =⇒1 Dx = 0
Vôùi D =0 ⇔ ( m + 1)(1 − m ) =0 ⇔ heä phöông trình voâ nghieäm.
m =−1 ⇒ Dy =0
Dx 5
x =
=
D 2 ( m + 1)
y.i
Vôù i D ≠ 0 ⇒ .
Dy 1
y =
=
D 2 ( m − 1)
3− 5
2 2
m =
1 5 1 1 2 .
Maë t khaù c: x2 − y2 = ⇔ − = ⇔
n
m 2 ( m + 1) 2 ( m − 1) m 3+ 5
m =
2
fo
33
kienthuchay.info
5+ 5 1+ 5
x = ,y = −
Thay ngöôï c laï i coâng thöù c nghieäm ôû treâ n ta coù 4 4 .
kie
5− 5 −1 + 5
= x = ,y
4 4
Caùch 2:Coä ng theo veá vaø tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
6x
6x + 2 =15
x − y2
.
−2y + 2y = 1
nth
x2 − y2
Nhaä n thaáy x = 0 hoaë c y = 0 khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
2 5 5 1
2 + 2 2
=
x
4
x − y =
x −y 25 1 16
⇔ ⇒ −= x2 5y2 (1) .
⇔=
−2 + 2 1 5
+ =1 4 x 2
y 2 2
x −y 2
=
uc
2
x −y 2 y
x y x 2
− y 2
Thay x2 = 5y2 vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c:
1+ 5 5+ 5 1+ 5
y = − x = ,y =
−
2 1 2 4 4 4 .
−2 + = ⇔ 8y + 4y − 2 = 0 ⇔ ⇒
4y 2 y −1 + 5 5− 5 −1 + 5
ha
= y = x = ,y
4 4 4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) 5 +4 5 ; − 1 +4 5 ; 5 −4 5 ; −1 +4 5 .
=
Ghi chuù. (1) xem theâm kyõ thuaä t coä ng, tröø laá y tích hai phöông trình cuû a heä .
y.i
Ngoaøi ra ta coù theå giaû i heä phöông trình treâ n baèng soá phöù c.
5x2 ( y + 1) + y= y 2 x + 6x + 1
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình 1 .
y2 + y (1 − 10x ) =−25x 2 + + 1
x
n
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi: Roõ raø ng caû hai phöông trình cuû a heä laø phöông trình
2
baä c hai cuûa y. Do vaä y neá u ñaë=
t a y= ,b y heä trôû thaø nh moä t heä phöông trình
fo
baä c nhaá t 2 aå n.
34
kienthuchay.info
Ñieà u kieän: x ≠ 0 .
2
Ñaë=
t a y= ,b y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
( )
x.a − 5x2 + 1 b − 5x2 + 6x + 1 =0 25x3 + 15x2 − x + 1
a =
⇔ x ((
, x 5x2 − x − 1 ≠ 0 ) )
( 2
) 3
x.a + x − 10x b + 25x − x − 1 =0 =
b 5x + 2
25x3 + 15x2 − x + 1 2
b2 ⇔
Ta coù a =
x
(
= 5x + 2 ) .
5+3 5 5+3 5 3 5 +1
nth
x = − x = − ,y =
−
⇔ 5x2 + 5x − 1 = 0 ⇔ 10 ⇒ 10 2 .
5−3 5 5−3 5 3 5 −1
x = − x = − ,y =
10 10 2
x= 0 ⇒ VN
( 2
)
Neá u x 5x − x − 1 = 0 ⇔ x =
1 − 21
10
⇒y=
±1 − 21
2
.
uc
1 + 21 21 − 1
= x 10
⇒y
=
2
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm laø :
5+3 5 3 5 +1 5 − 3 5 3 5 −1
( x;y ) =
−
10
;− ; −
2 10
;
2
;
ha
.
1 − 21 ±1 − 21 1 + 21 21 − 1
; ; ;
10 2 10 2
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
( )
y2 x − 5x2 + 1 y − 5x2 + 6x + 1 =0
.
2
y.i
( )
xy + x − 10x2 y + 25x3 − x − 1 =
0
( )
⇔ 5x2 − x − 1 ( 5x − y + 2 ) = 0 ⇔ x =
1 + 21
10
⇒y=
21 − 1
2
.
= y 5x + 2
fo
35
kienthuchay.info
+ Vôùi =
y 5x + 2 thay vaø o phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôï c:
( 5x + 2 )
2
( )
x − 5x2 + 1 ( 5x + 2 ) − 5x2 + 6x + 1 =0.
kie
5+3 5 5+3 5 3 5 +1
x =
− x =
− ,y =
−
⇔ 5x2 + 5x − 1 = 0 ⇔ 10 ⇒ 10 2 .
5−3 5 5−3 5 3 5 −1
x =
− x =
− ,y =
10 10 2
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm laø
nth
5+3 5 3 5 +1 5 − 3 5 3 5 −1
( x;y ) =
−
10
;− ; −
2 10
;
2
;
.
1 − 21 ±1 − 21 1 + 21 21 − 1
; ; ;
10 2 10 2
⇔
(
( x + 1) y 2 − x2 + 1 y + x3 + x =
) 0 (1)
.
( )
xy 2 − x 2 + x − 1 y + x3 − x 2 + 1 =
0 (2)
Nhaä n thaá y töø heä treâ n ta hoaø n toaø n giaû i baè ng phöông phaù p theá baè ng caù ch löôï c
boû ñi nhaân töû y2 töø hai phöông trình cuû a heä.
y.i
( ) ( ) ( ) (
− x x2 + 1 y + x x3 + x + ( x + 1) x 2 + x − 1 y − ( x + 1) x3 − x 2 + 1 =
0. )
1
x = − 2
n
⇔ ( 2x + 1)( x − 1)( y + 1) = 0 ⇔ x =1 .
y = −1
fo
36
kienthuchay.info
1
+ TH1: Neá u x = − thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
kie
1 2 5 5 5±3 5
y − y − = 0 ⇔ 4y2 − 10y − 5 = 0 ⇔ y = .
2 4 8 4
+ TH2: Neá u x = 1 thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
1 3
2y2 − 2y + 2 = 0 ⇔ 2 y − + = 0 voâ nghieäm.
2 2
+ TH3: Neá u y = −1 thay vaøo heä ta ñöôï c:
nth
x3 + x2 + 2x + 2 =0
3 (heä voâ nghieä m).
x + 2x = 0
−1 5 + 3 5 −1 5 − 3 5
Vaä y heä ñaõ cho coù hai nghieä m laø (x;y) = ; , ; .
2 4 2 4
Caùch 2: Duø ng heä hai phöông trình baä c nhaá t
uc
Chuù yù neáu ñaë t a = y2 ,b = y ⇒ a = b2 vaø heä phöông trình trôû thaø nh:
( )
( x + 1) a − x 2 + 1 b + x3 + x =0
.
( )
xa − x 2 + x − 1 b + x3 − x 2 + 1 =
0
Thì roõ raøng ñaâ y laø heä phöông trình hai aån baä c nhaá t vaø ta coi x laø tham soá .
ha
Luù c naø y chæ caà n tìm a vaø b theo x roài giaû i phöông trình a = b2 ta ñöôï c 1
phöông trình cuûa x vaø ta coù ngay keá t quaû cuûa baø i toaùn.
( ) ( )
Thaä t vaä y ta coù : D =− ( x + 1) x2 + x − 1 + x x2 + 1 =−2x2 + x + 1 .
Da= ( x + 1)( 2x
2 2
)
− x − 1 ,D b= 2x2 − x − 1 .
y.i
1
x= −
+ Neáu D= 0 ⇔ 2 thay laïi vaø o heä ta tìm ñöôï c nghieäm nhö caù ch 1.
x = 1
D
+ Neáu D ≠ 0 ⇒ a = a =−x2 − 1 < 0 voâ lyù.
D
n
1 5−3 5 1 5+3 5
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
− ; ; − ; .
2 4 2 4
fo
37
kienthuchay.info
Caùch 3: Heä soá baát ñònh.
Laá y −1.(1) + 2.(2) ta ñöôï c: (x − 1)(x2 + y2 − x − 3y − xy − 2) =0 .
kie
x = 1
⇔ 2 2
x + y − x − 3y − xy − 2 =0
x3 + x2 + 2x + 2 =0
Vôù i x = 1 thay vaø o heä ta ta ñöôïc: (heä voâ nghieä m).
3
x + 2x = 0
Vôù i x2 + y2 − x − 3y − xy − 2 =0 (3) .
nth
Laá y 2.(1) − (3) ta ñöôï c: (2x + 1)(x2 + y2 − x + y − xy + 2) =0
1
x= −
⇔ 2 .
2 2
x + y − x + y − xy + 2 =0
−1 5±3 5
Vôù i x = ⇒y= .
2 4
Vôù i x2 + y2 − x + y − xy + 2 =
uc
0 (4) .
Laá y (4) − (3) ta ñöôï c: y = −1 thay vaøo (3) thaá y voâ nghieäm.
−1 5 + 3 5 −1 5 − 3 5
Vaä y heä ñaõ cho coù hai nghieä m laø (x;y) = ; , ; .
2 4 2 4
3x + x2 − 7 − y2 + 24 = 3
ha
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình: , ( x,y ∈ ) .
4 x2 − 7 − y 2 + 24 = 3y
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi: Khi baé t gaë p heä xuaá t hieä n hai caê n thöù c laë p laï i trong
hai phöông trình cuû a heä treâ n yù töôû ng ñaà u tieâ n laø ruù t töø ng caên thöù c theo x vaø
y. Roõ raøng khi bieå u dieã n ñöôï c moã i caê n thöù c theo x vaø y roà i chæ caà n thöï c hieän
y.i
pheù p bình phöông ta ñöa veà heä phöông trình baä c 2 hai aån daï ng toå ng quaù t. Vaø
theo kyõ thuaä t heä phöông trình baä c nhaá t hai aån ta hoaøn toaø n giaû i ñöôï c heä môù i
sinh ra.
Ñieà u kieän: x ≥ 7 .
Heä phuông trình tuwong ñöông vôù i:
n
x2 − 7 − y 2 + 24 = 3 − 3x x2 − 7 = x + y − 1
⇔ .
4 x2 − 7 − y2 + 24 = 3y y2 + 24 = 4x + y − 4
fo
38
kienthuchay.info
x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0 x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0
2 2 2
⇔ x − 7 = ( x + y − 1) ⇔ x2 − 7 = ( x + y − 1) (1) .
kie
2 2
y2 + 24= ( 4x + y − 4 ) y2 + 24= ( 4x + y − 4 )
x2 − 7 = x + y − 1 2
Ta coù :
( ) y + 2y ( x − 1) − 2x + 8 = 0
⇔
2
.
( x − 1) y =
2
y2 + 24= ( 4x + y − 4 ) −2x 2 + 4x + 1
Do x ≥ 7 heä treâ n khaù ñôn giaû n ta söû duïng pheù p theá töø phöông trình thöù hai
nth
cuû a heä ta ñöôï c:
−2x2 + 4x + 1
y= . Thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x −1
2
−2x2 + 4x + 1 −2x 2 + 4x + 1
+ 2. . ( x − 1) − 2x + 8 =0.
x −1 x −1
⇔ 2x3 − 6x2 + 6x − 11 =
0.
uc
3 9
⇔ 2 ( x − 1) =9 ⇔ x =1 + 3 ⇒ y = 3 6 − 3 36 .
2
9
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =
1 + 3 ; 3 6 − 3 36 .
2
ha
x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0 x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0
7
Caùch 2: Ta coù : (1) ⇔ ( y − 1)( 2x + y − 1) + 7 =0 ⇔ y − 1 =− (1)
2x + y − 1
( x − 1)( 2x + y − 2 ) − 3 =0 3
x −1 = (2)
2x + y − 2
y.i
6 7
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c: 2x=
+ y−3 − .
2x + y − 2 2x + y − 1
Ñaë t t = 2x + y − 2 phöông trình trôû thaønh:
6 7
t −1 = − ⇔ t = 3 6 ⇔ 2x + y − 2 = 3 6 .
t t +1
n
Thay vaøo (1), (2) tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình laø :
9
( x;y ) = 1 + 3 ; 3 6 − 3 36 .
fo
2
39
kienthuchay.info
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baø i toaù n hay vaø khoù caû 2 lôøi giaû i cho baøi toaù n heá t söù c
ñeï p maé t. Vôù i lôø i giaû i 1 töï nhieâ n vaø deã nghó ñeá n hôn tuy nhieâ n lôø i giaû i 2 cho
kie
ta 1 loá i tö duy giaû i heä ñöa veà aå n phuï giöõ a 2 aå n raá t hay.
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
Baøi 1. Chöù ng minh raèng vôù i moïi m heä phöông trình sau coù nghieäm x2 + y2
2x − my = m
khoâ ng ñoåi: 3m 2 + 4
mx + y =
m2 + 4
nth
Lôøi giaûi
4m 4 − m2
Deã tính=
ñöôï c x = ,y .
m2 + 4 m2 + 4
( )
2
16m 2 + 4 − m 2
2 2
Khi
= ñoù x + y = 1.
( )
2
m2 + 4
uc
x 4 − y 2 − 8x2 − 6y =−2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x y + y + y = −1
Lôøi giaûi
a − 8b = y 2 + 6y − 2
a x 4 ,b
Ñaë t = = x2 ⇒ .
2
by =− y − y − 1
ha
y3 − 2y2 − 10y − 8 y2 + y + 1
Deã tính ñöôï c a = ,b = − .
y y
2
2y3 − 2y2 − 10y − 8 y 2 + y + 1
Maë t khaù c a =
b ⇔ = .
y y
y.i
x = ±1,y = −1
y = −1
(
⇔ ( y + 1) 4y 2 + 9y + 1 = ) 0 ⇔ −9 ± 65 ⇒ x =
−
3 + 65
4
,y =
−9 + 65
8
y = 8
3 − 65 9 + 65
x =
± ,y = −
n
4 8
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm laø
( x;y ) =( ±1; −1); − 3 + 4 65 ; −9 +8 65 ; ± 3 − 4 65 ; − 9 + 8 65 .
fo
40
kienthuchay.info
( y + x ) 2xy + 8= 4xy − 3y + 7
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
( x + 2y ) 2xy + 8 = x − 7y + 6xy + 3
kie
Lôøi giaûi
2
u −8
Ñaë t =
u 2xy + 8, ( u ≥ 0 ) ⇒ xy
= .
2
Heä phöông trình trôû thaø nh:
− ux − ( u + 3) y = −2u2 + 9
.
nth
(1 − u ) x − ( 7 + 2u ) y = 21 − 3u
2
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n cuûa x vaø y; u laø tham soá ta ñöôï c:
− u − ( u + 3)
D= = u2 + 5u + 3
1 − u − ( 7 + 2u )
( ) (
Töông töï ta coù : Dx= u u2 + 5u + 3 , Dy = ( u − 3) u2 + 5u + 3 . )
uc
Vôù i D = 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
Dx Dy
Vôù i D ≠ 0 ⇒ x= = u,y= = u − 3 ⇒ xy= u ( u − 3) .
D D
u2 − 8 u = 2
Ta coù phöông trình: = u ( u − 3) ⇔ u2 − 6u + 8 = 0 ⇔ .
2 u = 4
ha
Thay ngöôï c laï i coâng thöù c nghieäm ta coù caù c nghieäm laø :
( x;y=) ( 2; −1); ( 4;1) thoaû maõn ñieàu kieän.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y= ) ( 2; −1); ( 4;1) .
x + y x2 + 7 + y 2y 2 + 1 = xy + 2y 2
( )
y.i
( x + y ) a + yb = xy + 2y2
.
2xa + ( x + y ) b = 3xy − x
2
fo
x2 + y2 ,Da =
Ta coù D = (
2y x2 + y2 ,D b = )
−x x2 + y2 . ( )
41
kienthuchay.info
+ Neáu x2 + y2 = 0 ⇔ x = y = 0 thoaû maõn.
Da
kie
a
= = 2y x2 + 7 =
2y x = −3
+ Neáu x2 + y2 > 0 ta coù D ⇔ ⇔ .
b = Db 2 y = 2
= −x 2y + 1 =−x
D
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −3;2 ) .
( x + y ) x + y + y x − y = xy + 2y2
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
nth
2x x + y + ( x + y ) x − y= 3xy − x
2
Lôøi giaûi
Ñaë t a = x + y,b = x − y, ( a,b ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
( x + y ) a + yb = xy + 2y2
.
2xa + ( x + y ) b = 3xy − x
2
( ) ( )
uc
x2 + y2 ,Da =
Ta coù D = 2y x2 + y2 ,D b =
−x x2 + y2 .
b = x − y =− x
= −x
D
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
x + x2 − 7 − y 2 + 24 = 2
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
4 x 2 − 7 − y 2 + 24 =7y
y.i
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 7 .
x2 − 7 − y 2 + 24 = 2 − x
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
n
2 2
4 x − 7 − y + 24 = 7y
2
3 x − 7 = 7y + x − 2
⇔ .
fo
3 y2 + 24 = 4x + 7y − 8
42
kienthuchay.info
7y + x − 2 ≥ 0
Ñieà u kieän tröôù c tieâ n: .
4x + 7y − 8 ≥ 0
kie
Bình phöông hai veá cuûa heä phöông trình baä c hai toå ng quaù t:
8x2 + ( 4 − 14y ) x − 49y2 + 28y − 67 =0
2 .
2x + ( 7y − 8) x + 5y − 14y − 19 =
2
0
a x2=
Ñaë t= = b2 heä phöông trình trôû thaø nh:
,b x,a
8a + ( 4 − 14y ) b − 49y 2 + 28y − 67 =0
nth
.
2a + ( 7y − 8) b + 5y − 14y − 19 =
2
0
( )
⇔ ( y − 1) 12y3 − 2y 2 + 243y − 135= 0 ←
ha
(1)
→= x 4.
y 1 ⇒=
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;1) .
u =x + x2 − 7 u2 − 2ux + x2 = x2 − 7
Caùch 2: Ñaë t ,( v > 0) ⇒ .
2 2 2
y + y2 + 24
v = v − 2vy + y = y + 24
y.i
u2 + 7 v2 − 24
=x = ;y
2u 2v
⇒ .
2 2
2 u − 7 v + 24
x −7
= ; =y2 + 24
2u 2v
(Do u = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình).
n
v2 + 24
u − = 2
2v
Khi ñoù , heä phöông trình trôû thaø nh: .
fo
2 2
u − 7 v + 24 v2 − 24
4. 2u − 2v = 7.
2v
43
kienthuchay.info
v2 + 4v + 24
u =
v2 + 4v + 24 2v
kie
u = 2 2
2v
⇔ ⇔ v + 4v + 24 − 7 .
2 2
u − 7 4v − 72 2v
2
4v − 72
2. u = v 2. =
2
v + 4v + 24 v
2v
v2 + 4v + 24
u = v2 + 4v + 24
2v u =
nth
⇔ 2 ⇔ 2v
( )
2
( )
2
v + 4v + 24 − 28v
= 4v2 − 72 (
v − 6 ) 3v3 + 26v2 + 144v + 384 =
0
2
v + 4v + 24
2
v>0 u 7=x + x − 7 = 7 x 4
← → ⇔ ⇔ .
v 6= y + y 2 + 24 =1 y 1
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = ( 4;1) .
uc
Nhaän xeùt. Vôù i pheù p ñaë t aån phuï nhö treâ n ta xöû lyù toaø n boä nhöõ ng heä phöông
a x + b a2 x 2 + b + c y + d c2 y 2 + d = e
trình coù daï ng: 1 1 1 1
.
a2 x + b2 a2 x 2 + b + c2 y + d 2 c2 y 2 + d = f
ha
u =ax + a2 x 2 + b
Pheùp ñaët aå n phuï laø pheùp ñaë t aå n phuï khöû caê n thöù c daï ng
cy + c2 y2 + d
v =
Euler (xem theâ m chuû ñeà heä phöông trình chöù caê n thöùc).
2 x2 + 3 − 2 y2 + 5 =− y
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
y.i
3 x2 + 3 − y2 + 5 =3x
Lôøi giaûi
4 x2 + 3 = 6x + y 6x + y > 0,6x + 3y > 0
Tìm ñöôï c
( )
⇔ 16 x2 + 3= 36x 2 + 12xy + y 2 .
n
4 y2 + 5 = 6x + 3y
( )
16 y2 + 5= 36x 2 + 36xy + 9y 2
fo
44
kienthuchay.info
20x 2 + 12xy + y 2 − 48 =
0 (1)
Ñöa veà giaû i heä phöông trình: .
2 2
7y − 36xy − 36x + 80 = 0 (2)
kie
Laá y (2) − 7.(1) theo veá ta ñöôï c:
416 − 176x 2
120xy + 176x 2 − 426 = 0 ⇒ y = .
120x
Thay vaøo phöông trình (1) ta ñöôï c:
2
2 416 − 176x 2 416 − 176x 2
20x + 12x. + 0.
− 48 =
nth
120x 120x
x =
±1 x =
1,y = 2
( 2
)(
⇔ x − 1 64x − 169
= 0⇔
2
x =
±
) DK
13 →
13
x = ,y = −
1.
8 8 4
(1;2 ); 138 ; − 14 .
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m=
uc
Nhaän xeùt. Ñeå saù ng taï o ra caù c heä phöông trình daï ng nhö treâ n ta xuaá t phaù t töø
x2 + a = c x + d y + e
1 1 1
caù c ñaúng thöù c .
y2 + b = c2 x + d 2 y + e2
Ta chæ vieäc laáy toång baát kyø k1 x2 + a + k 2 y2 + b ñöôïc 1 phöông trình cuûa heä.
ha
x2 y + xy − 2 y + 1 =0
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình 2 , ( x,y ∈ ) .
( 2
)2
x 4 − 2y + y − 9 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0 .
y.i
b 2y 2 − 4 2 y − 1 y 2 − 9
= = −
y y 2y 2 − 4
(do y = 2 khoâ ng thoaû maõ n heä phöông trình) .
fo
45
kienthuchay.info
2
2
2 y − 1 y2 − 9
y2 − 9
Maë t khaù c a =
b ⇔ = − .
2y 2 − 4 y 2y 2 − 4
kie
y11 + 10y 5 + 16y 4 + 24 y 7
⇔ ( y −2
) 3 5 2 3
=
0
−40y + 28 y − 8y − 45 y + 54y − 28 y + 8 .
1
⇔ y =2 ⇔ y =4⇒ x =
2
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x ; y ; 4 .
nth
2
Neáu P x ; y P y; x vôùi moïi x , y thì ta noùi P x ; y laø ña thöùc ñoái xöùng.
ha
Heä phöông trình ñoái xöùng loaïi I laø heä phöông trình coù daïng:
F (x , y ) 0 .
G (x , y ) 0
trong ño:ù F (x , y );G (x , y ) laø caù c ña thöù c ñoá i xöù ng vôù i x , y .
- Heä ñoá i xöù ng loaï i I laø heä maø vai troø cuû a x , y trong moãi phöông trình cuû a heä
y.i
Vôù i heä naø y ñoå i vay troø cuûa x , y thì heä khoâ ng thay ñoåi.
fo
46
kienthuchay.info
Phöông phaùp chung:
S= x + y
Ñaë t vôù i ñieà u kieä n S2 ≥ 4P tìm ñöôï c S,P .
kie
P = xy
Khi ñoù theo ñònh lyù Vi-eù t x, y laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
t 2 − St + P =
0.
Löu yù: Moä t soá tröôøng hôï p ta phaû i ñaë t S =−
x y,P =xy vaø luù c naø y ta phaû i coù
S2 ≥ −4P thöï c chaá t laø heä ñöôï c suy ra töø heä ñoá i xöù ng loaï i 1 khi thay y bôû i
− y . Moä t soá baø i toaù n ñôn giaû n maø khi bieá n ñoå i S,P chæ coù daï ng baä c nhaá t
nth
hoaë c daï ng baä c hai ta coù theå khoâ ng caàn ñaë t aån phuï vaø cöù theá tieá n haø nh bieá n
ñoå i töông ñöông. Khi tìm ñöôï c S,P vieä c tìm x,y khoâ ng caà n chi tieá t maø chæ ra
chæ ra nghieä m ( x;y ) baèng bao nhieâ u.
Moä t soá haè ng ñaú ng thöù c hay ñöôï c söû duï ng:
2
x 2 + y2 = ( x + y ) − 2xy = S2 − 2P
2
x 2 − xy + y2 = ( x + y ) − 3xy = S2 − 3P
uc
2 .
x 2 + xy + y 2 = ( x + y ) − xy = S2 − P
2
(
x3 + y3 = ( x + y ) ( x + y ) − 3xy = S S2 − 3P )
2
( )
2
x 4 + y 4 = ( x + y ) − 2xy − 2x 2 y 2 = S2 − 2P
2
ha
− 2P 2
( )( ) ( )
2
x 4 + y 4 + x 2 y 2 = x 2 + y 2 − xy x 2 + y 2 + xy = S2 − 2P − P2
.
1 1 x+y S
+= =
x y xy P
1 1 x2 + y2 S2 − 2P
y.i
+= =
x2 y2 x2 y2 P2
Ñaë c ñieå m cuû a daï ng toaù n naø y laø ñoâ i khi soá nghieä m cuû a heä thì chæ coù nghieäm
duy nhaá t hoaë c coù soá nhieäm chaü n vaø ñoâ i khi raá t nhieà u nghieä m coù khi ñeán 8
hoaë c 16 nghieäm.
n
47
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
kie
x2 + y2 + x + y =4 x 2 + y 2 + x + y =4
2 ⇔
2
x + y + x + y + xy =2 xy = −2
x + y 2 − 2xy + x + y = x + y 2 + x + y =
⇔ ( ) ⇔ ( )
4 0
xy = −2 xy = −2
x + y =0 x + y =−1
⇔ ∨ .
nth
xy = −2 xy = −2
x = 2 x = − 2 x = 1 x = −2
⇔ ∨ ∨ ∨ .
y = − 2 y = 2 y = −2 y = 1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = ( )( )
2; − 2 ; − 2; 2 ; (1; −2 ) ; ( −2;1) .
x + y + 2xy =2
uc
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình 3 3
x + y = 8
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P . Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
2−S
S + 2P = 2 P = 2S3 + 3S2 − 6S − 16 =
0
2
(
S S2 − 3P =
⇔
)
8 2 6 − 3S
S S − 8
=
⇔
P=
2−S
2
.
2
(
( S − 2 ) 2S2 + 7S + 8 =
0
= )
S 2 x +
= y 2 =
x 2 =x 0
y.i
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ ∨
2−S =P 0 = xy 0 = y 0=y 2
P =
2
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x,y ) = ( 2,0 ) ; ( 0,2 ) .
x3 + y3 = 19
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
n
( x + y )( 8 + xy ) =
2
fo
Lôøi giaûi
48
kienthuchay.info
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P . Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
(
S S2 − 3P =
) 19 SP= 2 − 8S
⇔ 3
S3 + 24S − 25 =
⇔ 2 − 8S
0
.
S ( 8 + P ) =
2 S − 3 ( 2 − 8S) =
19 P =
S
(
( S − 1) S2 + S + 25 =0
=)
S 1 =x+y 1
⇔ ⇔ ⇔
2 − 8S P =
−6 xy =−6
P =
nth
S
x = 3 x = −2
⇔ ∨ .
y = −2 y = 3
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x,y ) =( 3, −2 ) ; ( −2,3) .
2 ( x +
= y ) 3 3 x2 y + 3 xy2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
3 x + 3 y =
uc
6
Lôøi giaûi
3 3y
Ñaë t= x a,= b khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh trôû thaønh:
( ) (
2 a3 + b3 = 3 a2 b + b2 a
.
)
ha
a + b =6
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P . Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
( 2
2S S − 3P = )
3SP =
S 6
⇔
a=
⇔
+b 6
.
= P 8= ab 8
S = 6
y.i
x2 + y2 + 2xy =
n
8 2
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
x + y = 4
fo
Lôøi giaûi
49
kienthuchay.info
YÙtöôûng: Bình phöông hai veá phöông trình hai cuû a heä vaø ruù t x + y theo xy theá
vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä .
kie
Ñieà u kieän x ≥ 0,y ≥ 0 .
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
( )
x + y − 2 xy − 2xy + 2xy =
2
8 2
x + y = 4
( )
2
nth
16 − 2 xy − 2xy + 2xy = 8 2
⇔ .
x+ y= 4
2xy − 64 xy + 256 + 2xy = 8 2 xy − 32 xy + 128 =
8 − xy
⇔ ⇔
x + y 4 = x + y 4
xy − 32 xy + 128 =64 − 16 xy + xy
xy = 16
uc
⇔ xy ≤ 8 ⇔ ⇔x=y=4.
x + y =8
x + y = 4
( ) ( ) ( )
2
ha
2 x2 + y2 + 2 xy = x + y ⇔ 2 x2 + y2 =+
x y.
( )
⇔ 2 x2 + y2 = x2 + 2xy + y2 ⇔ ( x − y ) = 0 ⇔ x = y .
2
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
x 4 + y 4 + 6x 2 y 2 =
41
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
( )
y.i
2 2
xy x + y = 10
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra xy > 0 .
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
2 2
)
xy x2 + y2 =
( 10 )
n
2 10
xy ( x + y ) − 2xy =
2
x +y + 4x2 y2 =
41
⇔ 100 ⇔
(
xy x2 + y2 = 10 )
x2 y2
+ 4x 2 2
y = 41 4 4 2 2
4x y − 41x y + 100 = 0
fo
50
kienthuchay.info
5
xy =2 ∨ xy = x + y =±3
2 x + y =±3
⇔ ⇔ ∨ 5
kie
xy ( x + y )2 − 2xy =10 xy = 2 xy =
2
= x 1;y
= 2
x + y =±3 x=2;y =1
Với ⇔ .
xy = 2 x=−1;y = −2
x =
−2;y = −1
x + y =±3
nth
2
Vôùi 5 tröôøng hôïp naøy khoâng thoûa maõn ( x + y ) ≥ 4xy neân voâ nghieäm.
xy =
2
Vaä y: heä coù boá n nghieäm= laø ( x;y ) (1;2 ) ; ( 2;1) ; ( −1; −2 ) ; ( −2; −1) .
Caùch 2: Nhaän thaá y hai phöông trình cuû a heä veá traù i ñeà u cuøng baä c 4.
Ta ñöa veà phöông trình:
x 4 + y 4 + 6x=
2 2
y
10
41
( )
8
xy x2 + y2 ⇔ ( 2x − y )( x − 2y ) x2 − xy +=
5
y2 0 .
uc
8
Do xy ≠ 0 ⇒ x2 − xy + y2 > 0 .
5
Do ñoù hoaë c y = 2x hoaë c x = 2y .
Chæ vieä c theá vaøo moä t trong hai phöông trình cuûa heä ta tìm ñöôï c ( x;y ) .
1
( )
ha
x2 + y2 1 + =49
x 2 2
y
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình
1
( x + y ) 1 + xy = 5
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän xy ≠ 0 .
y.i
2 1 1
x + 1 + y + 1 − 2 x + 1
1
y+ = 53 x + y + = −14
x y x y x y
⇔ ⇔ .
x + y + 1 + 1 =
fo
1 1 5
x + y + x + y = 5 x y
51
kienthuchay.info
1 1
x + = 7 x + = −2 x = −1 7±3 5
x x x =
⇔ ∨ ⇔ 7±3 5 ∨ 2 .
kie
y + 1 =−2 y + =
1
7 y = y = −1
y y 2
7±3 5 7±3 5
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = −1; ; ; −1 .
2 2
( x + y )(1 + xy ) = 18xy
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình 2 .
( 2
)(
x + y 1 + x y =
2 2
)
208x2 y2
nth
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt: Heä phöông trình naø y töông töï baøi toaù n treâ n khi khöû ñi xy vaø
x2 y2 beâ n veá phaû i cuû a phöông trình cuû a heä .
Nhaä n thaáy ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieäm cuûa heä phöông trình.
Xeù t vôù i xy ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi:
1 1 1
( x + y ) 1 + = 18
uc
xy x + y + + = 18
x y
⇔ .
x2 + y2 1 + 1 = 1 1
( )
x2 y2
208
x 2
+ y 2
+ +
x2 y2
208
=
1 1 1 1
=x + y + + 18 x + y + +
= 18
x y x y
ha
⇔ 2 2 ⇔ 2
1 1 1 1 1 1
x + x + y +=y
212 x + + y + − 2 x + y=
x y x
+ 212
y
1 1 1 1
x + y + + = 18 x=
+ 14 x = + 4
x y x x
⇔ ⇔ ∨ .
x + 1 y + 1 = 1 1
56 y=
+ 4 y=
+ 14
y.i
x y y y
x =7 ± 4 3 x =2± 3
⇔ ∨ .
y =
2± 3 y =
y± 3
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm laø:
( x;y=) ( 0;0 ) ; ( 7 ± 4 )(
3;2 ± 3 ; 2 ± 3;7 ± 4 3 . )
n
x + y − xy =3
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình (TSÑH Khoái A 2006) .
x + 1 + y + 1 =4
fo
52
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
xy ≥ 0
Ñieà u kieän : .
kie
x,y ≥ −1
Ñaë t
S= x + y
P = xy
( )
, S2 ≥ 4P . Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
3 3
2 2 3 = ( x − 1) x + 2 + 1
3 4 4
1 − y2 =4xy
A
= B=
,A B=
,A B ,... y 2 4 3
2 4x + y − 4xy =1
y = x + x + 1
nth
4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 ≥ 0
P =− 2
S − P = 3 ( S 3) ,S ≥ 3
⇔
S + 2 + 2 S + P + 1 =
16 2 S + ( S − 3)2 + 1 = 14 − S
P =− 2
P =−
(
2
S 3) ,S ≥ 3 ( S 3) ,S ≥ 3
⇔ ⇔
( )
.
2 S2 − 5S + 10 = 14 − S 4 S2 − 5S + 10 = S2 − 28S + 196
uc
3S2 + 8S − 156 = 0 =
S 6 x=
+y 6 =
x 3
⇔ 2
⇔ ⇔ ⇔ .
( S 3) ,S ≥ 3=
P =− P 9= xy 9 =y 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
ha
x2 − 1 + y2 − =
1 xy + 2
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình 1 1 .
2+ 2 = 1
x y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1, y ≥ 1,xy + 2 ≥ 0 .
y.i
⇔ .
2 2
x + y = 2 2
x y
fo
53
kienthuchay.info
Ñaë t u= x2 + y2 ,v= xy, ( u ≥ 2,v ≥ −2 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
u − v − 4 + 2 v2 − u + 1 = u = 1,v = −1
kie
0
⇔ .
u = v
2 u 4,v
= = 2
u = 4 x2 + y2 =
4 x = − 2,y =
− 2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ⇔ ⇔ .
v = 2 xy = 2 = x =2,y 2
(
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) =− 2; − 2 ; )( 2; 2 .)
nth
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình (TSÑH Khoái A,A1 2012):
x3 − 3x2 − 9x + 22 = y3 + 3y2 − 9y
2 1 .
2
x + y − x + y =
2
Lôøi giaûi
2 1
( x − y ) + 2xy − ( x − y ) =
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: 2
uc
(3 2
) ( 2
)
x − y − 3 x + y − 9 ( x − y ) + 22 =
3
0
2 1
( x − y ) + 2xy − ( x − y ) =
⇔ 2 .
( x − y ) ( x − y ) + 3xy − 3 ( x − y )2 + 2xy − 9 ( x − y ) + 22 =
2
0
ha
a= x − y
Khi ñoù ta ñaë t heä phöông trình trôû thaønh:
b = xy
2 1
a + 2b − a =
2 .
( ) ( )
a a2 + 3b − 3 a2 + 2b − 9a + 22 =
0
y.i
1 a a2
b = + −
4 2 2
⇔ .
2 3 3a 3a2 2 1
a a + + − − 3 a + + a − a2 − 9a + 22 =0
4 2 2 2
n
1 a a2
1 a a2 b = + − a = 2
b = + − 4 2 2
⇔ 4 2 2 ⇔ ⇔ 3
3 2
(
( a − 2 ) −2a2 + 2a − 41 =
0 b = −
)
fo
−2a + 6a − 45a + 82 =
0 4
54
kienthuchay.info
Do phöông trình: −2a2 + 2a − 41 =
0 coù ∆ ' =−81 < 0 neâ n voâ nghieäm.
a = 2 x − y = 2 x = y + 2
kie
Vôù i 3⇔ 3 ⇔ 3
b = − xy = − y ( y + 2 ) =
−
4 4 4
3 1
x= y + 2 x = ;y = −
2 2.
⇔ 2 1 ⇔
( y + 1) = x = 1
;y = −
3
4 2 2
nth
3 1 1 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
; − ; ; − .
2 2 2 2
x − 1 3 − 12 x − 1 =y + 1 3 − 12 y + 1
( ) ( ) ( ) ( )
Caùch 2: Vieá t laï i heä döôù i daï ng .
1
x2 + y2 − x + y =
2
Ñeá n ñaâ y ñaë t u =x − 1;v =y + 1 vaø ñöa veà heä phöông trình
(
( u − v ) u2 + uv + v2 − 12 =
)
uc
u3 − 12u =v3 − 12v (1) 0
2 2 1⇔ 1
.
( u + 1) + ( v − 1) − ( u + 1) + ( v − 1) = u2 + v2 + 2u − 2v − = 0 (2)
2 2
Caùch 3: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
x − 1 3 − 12 x − 1 =y + 1 3 − 12 y + 1
( ) ( ) ( ) ( ) (1)
ha
2 2 .
x − 1 + y + 1 =
1 (2)
2 2
1 1 3 3 1
x − ≤ 1 − ≤ x ≤ − ≤ x − 1 ≤
2 2 2⇔ 2 2
Töø (2) ta coù : ⇔
1 3
y + ≤ 1 − ≤ y ≤ 1 − ≤ y + 1 ≤ 3
1
y.i
2
2 2 2 2
3 3
⇒ x − 1,y + 1 ∈ − ; .
2 2
3 3
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 12t treâ n − ; ta coù:
2 2
n
( ) 3 3
= 3 t 2 − 4 < 0, ∀t ∈ − ; töù c f(t) laø haøm nghòch bieá n treân
f '(t)
2 2
3 3
− ; .
2 2
fo
55
kienthuchay.info
Do ñoù (1) ⇔ f(x − 1) = f(y + 1) ⇔ x − 1 = y + 1 ⇔ x = y + 2 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
kie
1 3 1
y=− x= ,y =
−
2 1 3 2⇒ 2 2.
( y + 2) + y2 − y − 2 + y =
2
⇔ 2y2 + 4y + = 0 ⇔
2 3 1 3
y =
−
2
x=
2
,y =
−
2
Baøi 12. (VMO 2005) Cho x,y laø hai soá thöï c thoû a maõn x − 3 x + 1= 3 y + 2 − y .
Tìm giaù trò lôùn nhaá t, giaù trò nhoû nhaá t cuû a bieåu thöù c P= x + y .
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ −1,y ≥ −2 .
Ta caà n tìm taä p giaù trò cuûa P , xeù t heä phöông trình :
x − 3 x + 1= 3 y + 2 − y
.
x + y =P
Nhöõ ng giaù trò cuû a P ñeå heä treâ n coù nghieäm chính laø taä p giaù trò cuûa P .
( )
uc
x += y 3 x +1 + y + 2
Vieá t laï i heä döôù i daïng : .
x + y =P
=u x +1
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= y+2
u2 + v2 − 3= 3 ( u + v ) 3 ( u + v ) =
ha
P
⇔
u2 + v2 − 3 =P u2 + v2 =P + 3
P
u + v =
3
⇔
=uv
2
=
(
( u + v ) − u2 + v2 1 P 2
−
)
P − 3
y.i
2 2 9
P 1 P2
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình: t 2 − t+ − P − 3 =0 (1) .
3 2 9
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâ m.
n fo
56
kienthuchay.info
P2 P2
=∆ − 2 − P − 3 ≥ 0
9 9
kie
P 9 + 3 21
⇔ ≥0 ⇔ ≤ P ≤ 9 + 3 15 .
3 2
1 P2
− P − 3 ≥ 0
2 9
9 + 3 21
Vaäy giaù trò lôùn nhaát cuûa P baèng 9 + 3 15 , giaù trò nhoû nhaát cuûa P baèng .
2
nth
Baøi 13. (TSÑH Khoái A 2006) Cho x,y laø hai soá thöï c x, y ≠ 0 thoû a maõn
1 1
xy ( x + y ) = x2 − xy + y2 . Tìm giaù trò lôù n nhaá t cuû a bieå u thöù c =
A + .
3
x y3
Lôøi giaûi
Theo giaû thieá t ta coù :
xy ( x + y ) x2 − xy + y2 1 1 1 1 1
= ⇔ + = − +
uc
.
2 2
x y 2 2
x y x y x 2 xy y2
1 1
Ñaë=
t u = ,v , ( u,v ≠ 0 ) khi ñoù u + v = u2 − uv + v2 ;
x y
( )
Vaø A = u3 + v3 = ( u + v ) u2 − uv + v2 = ( u + v ) .
2
ha
u + v = u2 − uv + v2
Xeù t heä phöông trình: 2
.
( u + v ) =A
Khi ñoù giaù trò lôù n nhaá t cuûa A ñeå heä treâ n coù nghieä m chính laø giaù trò lôù n nhaát
cuû a A .
Tröôù c tieâ n ta phaû i coù A ≥ 0 vaø ñeå yù :
y.i
2
v 3v2
u + v = u2 − uv + v2 = u − + > 0, ∀u,v ≠ 0
2 4
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
2
uv = ( u + v ) − ( u + v )
u + v = u + v 2 − 3uv A− A
( ) uv =
n
⇔ 3 ⇔ 3 .
2
( u + v ) =A
u + v =A u + v =A
fo
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a heä phöông trình :
57
kienthuchay.info
A− A
t 2 − At + = 0 (1) .
3
kie
Heä coù nghieäm thoû a maõ n yeâ u caàu treâ n ⇔ (1) coù nghieäm u,v ≠ 0 .
A− A
∆= A − 4. ≥0
0 < A ≤ 16
3
⇔ ⇔ .
A − A A ≠ 1
= P 3
≠0
1
Khi A = 16 ⇒ x = y = . Vaä y giaù trò lôù n nhaá t cuû a A baè ng 16 .
nth
2
Baøi 14. (TSÑH Khoái B 2009) Cho caù c soá thöï c x,y thay ñoå i thoû a maõn:
3
(x + y) + 4xy ≥ 2 .
( ) (
Tìm giaù trò nhoû nhaá t cuû a bieå u thöù c P= 3 x 4 + y 4 + x 2 y 2 − 2 x 2 + y 2 + 1 . )
Lôøi giaûi
2
Ta coù ( x + y ) ≥ 4xy keá t hôï p vôù i giaû thieá t suy ra :
uc
3 2 3
( x + y ) + ( x + y ) ≥ ( x + y ) + 4xy ≥ 2
⇔ ( x + y − 1) ( x + y ) + 2 ( x + y ) + 2 ≥ 0 ⇔ x + y ≥ 1 .
2
Ta coù :
( ) ( )
P= 3 x 4 + y 4 + x 2 y 2 − 2 x 2 + y 2 + 1
ha
3
(x + y ) + (x + y ) − 2(x + y ) + 1
3 2
2 2 4 4 2 2
=
2 2
≥ (x + y ) + (x + y ) − 2(x + y ) + 1 = (x ) − 2(x )
3 2 2 3 2
2 2
2 9 2 2 2
2
+ y2 2
+ y2 + 1
2 4 4
1 2 1 9
Ñaë t t = x2 + y2 ≥ ( x + y ) = khi ñoù P ≥ t 2 − 2t + 1 .
y.i
2 2 4
9 2 1
Xeù t haø m soá f(t)= t − 2t + 1 treâ n ; +∞ , ta coù :
4 2
9 1 1 9
f '(t)= t − 2 > 0, ∀t ≥ ⇒ min f(t)= f = .
2 2 t∈ 1 ;+∞
2 16
n
2
9 1
Vaä y P ñaï t giaù trò nhoû nhaát baè ng khi x= y= .
16 2
fo
DAÏNG 3: ÖÙ ng duï ng heä ñoái xöù ng loaï i I giaûi phöông trình voâ tyû
58
kienthuchay.info
Moä t soá phöông trình voâ tyû neá u kheù o leù o ñaë t aå n phuï daï ng hai aån ta ñöa ñöôï c
veà heä ñoá i xöù ng loaï i I deã daø ng tìm ñöôï c nghieä m cuû a phöông trình.
kie
Baøi 1. Giaû i phöông trình sau: x 35 − x3 x + 35 − x3 =
3 3
30 .
Lôøi giaûi
3
Ñaë t y = 35 − x3 ⇒ x3 + y3 = 35 .
Vaø phöông trình ban ñaà u trôû thaø nh: xy ( x + y ) =
30
Töø ñoù ta coù heä phöông trình:
nth
x + y 3 − 3xy x + y =
x3 + y3 = 35 ( ) ( ) 35 ⇔ x + y= 5 ⇔ x= 2,y= 3 .
⇔
xy ( x + y ) =30 xy ( x + y ) =
30 xy
= 6 x 3,y
= = 2
1+ 4 1− = 4 1+ ⇔ 4 1 + − 4 1 − = 1.
x x x x
1 1
Ñaë t u =4 1 + ;v =4 1 − khi ñoù ta coù heä phöông trình:
x x
u − v =1
u − v =1
⇔ 2
4
( )
2 .
4 2
− 2u2 v2 =
y.i
u + v = 2 u + v 2
u − v = 1
u − v =
1
⇔ 2
2 ⇔ 2 2 .
( u − v ) + 2uv − 2u v =
2 2
2 2u v + 4uv − 1 =0
n fo
59
kienthuchay.info
6
4 − 3 +1
2
kie
u= v + 1 u=
2 1
⇔ 6 ⇔ ⇒x= .
4
uv =−1 + >0 6
2 4 − 3 −1 4 6
2 − 3 +1
v = 2
2 −1
2
nth
( )
2
Baøi 3. Giaû i phöông trình 33 − 2x − x 2 = 2 − x + 1 .
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ −1 + 34 .
( )
2 2
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 34 − ( x + 1) = 2 − x + 1 .
uc
=u x +1
Ñaë t ,( u ≥ 0) ⇒ u + v =2.
v =2 − x + 1
2
( ) 2
4 2
Khi ñoù ta coù v4 = 2 − x + 1 = 34 − ( x + 1) = 34 − ( x + 1) = 34 − u4 .
Ta coù heä phöông trình:
ha
u + v = 2 u,v≥ 0
u= 1 + 2
4 4
←→ ⇒ x + 1= 1 + 2 ⇔ x= 2 + 2 2 .
u + v = 34 v= 1 − 2
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x2 + y2 = 8
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
y.i
xy + x + y =0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y 2 − 2xy
( ) = 8 ⇔ ( x + y ) + 2 ( x +=
2
y) 8
.
n
xy + x + y 0
= xy + x + y 0
=
fo
60
kienthuchay.info
x = −2
x + y =4 y = −2
kie
x + y =−4
xy = 4 x = 1− 3
⇔ x + y = 2 ⇔ ⇔ .
x + y =2 y = 1+ 3
xy + x + y = 0
xy = −2 x = 1+ 3
y = 1− 3
Vậy hệ phương trình coù ba nghiệm laø :
nth
( x;y ) =( −2; −2 ); (1 − )(
3;1 + 3 ; 1 + 3;1 − 3 . )
x2 + xy + y 2 =3
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
x + xy + y =3
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y 2 −= xy 3 ( x + y ) −=
2
( ) xy 3
uc
⇔
xy =3 − ( x + y ) xy =3 − ( x + y )
x + y = 2
x+y 2 +x+y−6=
( ) 0 xy = 1 x = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
xy =3 − ( x + y )
x + y =−3 y = 1
ha
xy = 6
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
x2 + y2 + x + y = 4
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình (Döï Bò Khoái A 2005)
x ( x + y + 1) + y ( y + 1) =2
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y + x + y =
2 2
4 x 2 + y2 + x + y = 4
2 ⇔
2
x + y + x + y + xy = 2 xy = −2
x + y 2 − 2xy + x + y = x + y 2 + x + y =
( ) ⇔ ( )
n
4 0
⇔
xy = −2 xy = −2
fo
61
kienthuchay.info
x + y =0 x = 2,y = − 2
xy = −2
⇔ x= − 2,y = 2.
kie
⇔
x + y =−1 x =−2,y = 1
xy = −2
x = 1,y = −2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = ( )( )
2; − 2 ; − 2; 2 ; (1; −2 ) ; ( −2;1) .
x2 y + xy2 = 2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
nth
x + y + xy = 3
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
xy ( x + y ) = 2 ( 3 − x − y )( x + y ) = 2
⇔ .
x + y + xy = 3 xy =3 − ( x + y )
x + y = 2
x+ y 2 −3 x+ y +2 =
( ) ( )
uc
0 xy = 1 x = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
xy =3 − ( x + y )
x + y = 1 y =1
xy = 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Ñaù p soá: ( x;y ) = (1;1) .
ha
x2 − xy + y2 =x + y
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
3 3 1 2 2
x + y − = x y − xy
4
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y.i
x2 − xy + y2 =x + y x2 − xy + y2 =x + y
2 ⇔
2
2
(
)1
( )
1 .
2
( x + y ) x − xy + y = xy −
2 2 2
x − xy + y = xy −
2 2
x2 − xy + y2 =x + y
x 2 − xy + y2 =x + y 1
x + y + xy =
n
2 2 1
⇔ x − xy + y = xy − 2 ⇔ ⇔ 2
2 2 1 1
.
x + y = x2 + y2 =
x2 − xy + y2 = 1 2
− xy + 2
fo
2
62
kienthuchay.info
1 1
x + y + xy = xy = − ( x + y )
2 2
⇔ ⇔
kie
.
2 1
( x + y ) − 2xy = ( x + y )2 − 2 1 − ( x + y ) =
1
2 2 2
5
x + y =−1 −
2
1 xy= 3 + 5
xy = 2 − ( x + y ) 2 2
⇔ ⇔ .
nth
( x + y )2 + 2 ( x + y ) − 3 =
0 x + y =−1 + 5
2 2
3 5
xy= 2 − 2
Baøi 6. Giaû i caù c heä phöông trình sau:
x + y + xy = 5
1. Giaû i heä phöông trình 2 2
.
x y + y x = 6
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y += xy 5 x + y += xy 5 x + y + xy = 5
⇔ ⇔ .
xy ( x =
+ y) 6 ( 5 − x − y )( x =
+ y) 6 2
( x + y ) − 5 ( x + y ) + 6 =0
ha
x + y =2
xy = 3 x 2,y
= = 1
⇔ ⇔ .
x + y =3 =
x 1,y
= 2
xy = 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) .
y.i
xy ( x − y ) =−2
2. Giaû i heä phöông trình .
x3 − y3 = 2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
xy ( x − y ) = xy ( x − y ) =
n
−2 −2
x=
−y 2 = x 1
2 2 ⇔ ⇔ ⇔ .
( x − y ) ( x − y ) + 3xy =
3
( x − y ) − 6 =2 xy =
−1 y =
−1
fo
kienthuchay.info
x3 + y3 = 2
3. Giaû i heä phöông trình .
xy ( x + y ) =2
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2
( x + y ) ( x + y ) − 3xy =
3
( x + y ) = 8 x=+y 2 =x 1
⇔ ⇔ ⇔ .
xy ( x + y ) = 2 xy ( x + y ) = =
2 xy 1= y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
nth
x2 + y2 = 8 − x − y
4. Giaû i heä phöông trình .
xy ( x + y + xy + 1) =
12
Lôøi giaûi
x + y 2 + x + y − 2xy =
( ) 8
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
(
xy x + y + xy + 1) =12
uc
Ñaë t
P = xy
(
S= x + y 2
)
, S ≥ 4P heä phöông trình trôû thaø nh:
S2 + S − 8
P =
S2 + S − 2P = 8 2
⇔ 2 .
P ( S + P + 1) =
2
12 S + S − 8 . S + S + S − 8 + 1 =
ha
12
2 2
2
S +S−8
P = S2 + S − 8
2 P =
⇔ 2 ⇔ 2 .
2
S + S − 8 . S + S + S −=
8
S ( S − 3)( S + 2 )(=
S + 5) 0
+ 1 12
2 2
y.i
x + y = 0 x = 2,y = −2
xy = −4
x = −2,y = 2
S =0,P =−4 x + y = 3 x = 2,y = 1
= S 3,P
= 2 xy = 2 = x 1,y
= 2
⇔ ⇔ ⇔ .
n
xy = 6 x = −3,y = −2
64
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù taùm nghieäm laø
( x;y ) (1;2 ); ( 2;1); (1; −3); ( −3;1); ( −2;2 ); ( 2; −2 ); ( −2; −3); ( −3; −2 ) .
=
kie
x+y 4 +2 x+y 3 = 3 x+y
( ) ( ) ( )
5. Giaû i heä phöông trình .
( )
5 x 2 + y 2 − 8xy =
18
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 0 x + y = 0
( x + y )( x + y − 1) ( x + y ) + 3 ( x + y ) + 3 =
nth
⇔ x + y = 1 .
( 2 2
)
5 x + y − 8xy = 18 2
( 2
5 x + y − 8xy =)
18
x = −1,y = 1
x + y = 0
x + y = 0 x = 1,y = −1
xy = −1
⇔ x + y = 1 ⇔ x + y = 3 − 35 3 + 35 .
=1 ⇔ x = ,y
2 6 6
5 ( x + y ) − 18xy = 18 13
uc
xy = −=18 x 3= + 35
,y
3 − 35
6 6
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = ( −1;1); (1; −1); 3 − 6 35 ; 3 + 6 35 ; 3 + 6 35 ; 3 − 6 35 .
ha
xy = −2 x = 2,y = −1
⇔ ⇔ .
x + y =−5 x = −1,y = 2
xy = 10
fo
kienthuchay.info
x + y =1 − 2xy
2. Giaû i heä phöông trình 2 2
.
x + y = 1
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y =1 − 2xy x + y =1 − 2xy x + y =1 − 2xy
2 ⇔ 2 ⇔ 2 2 .
( x + y ) − 2xy
= 1 (1 − 2xy ) − 2xy
= 1 4x y − 6xy = 0
x + y = 1
nth
xy = 0 =x 1,y
= 0
⇔ x + y = −2 ⇔ .
x 0,y
= = 1
3
xy = 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
1 1
x + y + + = 5
uc
x y
3. Giaû i heä phöông trình .
x2 + y2 + 1 + 1 =
9
x2 y2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
ha
3+ 5
=x 1,y
=
2
1 1 1 1 3− 5
x + y + + = 5 x + = 2,y + = 3 = x 1,y
=
x y x y 2
⇔ ⇔ ⇔ .
x + 1 y + 1 = 1 1 3− 5
6 x + = 3,y + = 2
= x = ,y 1
n
x y x y 2
3+ 5
= x = ,y 1
2
fo
66
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = 1; 3 −2 5 ; 1; 3 +2 5 ; 3 −2 5 ;1 ; 3 +2 5 ;1 .
kie
x2 + y2 = 13
4. Giaû i heä phöông trình .
3 ( x + y ) + 2xy + 9 =0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
( )
nth
x + y 2 − 2xy = x + y − 13
( ) 13 xy =
⇔ 2 .
3 ( x + y ) + 2xy + 9 = 0 2
3 ( x + y ) + ( x + y ) − 13 + 9 = 0
x + y = 1
x = 3,y = −2
xy = −6
⇔ x + y =−4 ⇔ x = −2,y = 3 .
3 x −= 4 ± 10 −4 10
uc
xy = = ,y
2
2 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø:
( x;y ) =( −2;3); ( 3; −2 ); −4 ±2 10 ; −4 2 10 .
ha
x2 + y2 − x + y =2
5. Giaû i heä phöông trình .
xy + x − y =−1
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
2 − (x − y) + (x − y)
x − y 2 + 2xy − x − y = xy =
( ) ( )
y.i
2 2
⇔ .
xy + ( x − y ) =
2
−1 2 − (x − y) + (x − y)
+ (x − y) =
−1
2
2 x − y =−1
xy = 2 − ( x − y ) + ( x − y )
xy = 0 x = −1,y = 0
⇔
n
⇔ 2 ⇔ .
2 x − y = 4 =
x 0,y
= 1
( x − y ) − 3 ( x − y ) − 4 = 0
xy = −5
fo
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;0 ); ( 0;1) .
67
kienthuchay.info
x + y + xy = 5
6. Giaû i heä phöông trình 2 2
.
x + y − x y − xy =−3
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
xy =5 − ( x + y )
x + y + xy = 5
⇔
x + y − xy ( x + y ) =−3 x + y − ( x + y ) 5 − ( x + y ) =
.
−3
x + y =1
xy =5 − ( x + y )
nth
⇔ ⇔ xy = 4 ⇔ =x 1,y
= 2
2 x + y = .
( x + y ) ( )
− 4 x + y + 3 =0
3 =
x 2,y
= 1
xy = 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) .
x3 + y3 = 8
7. Giaû i heä phöông trình .
x + y + 2xy = 2
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 8 2−x−y
( x + y ) ( x + y ) − 3xy =
3
( x + y ) − 3. ( x + y ) − 8 =0 .
⇔ 2
x + y + 2xy = 2 x + y + 2xy = 2
2 0
( x + y − 2 ) 2 ( x + y ) + 7 ( x + y ) + 8 =
ha
x + y= 2 x= 0,y= 2
⇔ ⇔ ⇔ .
x + y + 2xy = xy
= 0 =
x 2,y
= 0
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 2;0 ) ; ( 0;2 ) .
x y + y x = 6
8. Giaû i heä phöông trình .
y.i
2 2
x y + y x =
20
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
xy =
( x+ y 6 )
xy x + y +=
(
2 xy 36 )
20 + 2xy xy = 36
n
⇔ ⇔ .
xy ( x + y ) 20
= =xy ( x + y ) 20 xy ( x + y ) =
20
xy = 4 x + y = 5 x = 1,y = 4
fo
⇔ ⇔ ⇔ .
xy ( x + y ) =
20 =xy 4 x 4,y
= = 1
68
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;4 ) ; ( 4;1) .
x + y + xy = 11
kie
9. Giaû i heä phöông trình 2 .
x + y + 3 ( x + y ) =
2
28
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P heä phöông trình trôû thaø nh:
S = 2
S = 2 S = 2
⇔ 2 ⇔
(
2
)
2 .
2
S − 2P − 2P =
34 2P − 16P − 18 =
0 P =∨9 P=−1
ha
Lôøi giaûi
Ñaë t
S= x + y 2
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
S = 4
(
2
)
( )
2
S − 2P − 2P 2 . S S2 − 3P =280
n
S = 4
⇔ .
2P − 64P + 256 . 4 (16 − 3P ) =
2
fo
280
69
kienthuchay.info
Ñaù p soá. ( x;y ) = (1;3) ; ( 3;1) .
x2 + y2 = 1
kie
12. Giaû i heä phöông trình 1.
10 10
x + y =
8
Lôøi giaûi
Ta coù : x 10
+y 10
(
=x + y 2 2
)( x 8
− x 6 y 2 + x 4 y 4 − x 2 y 6 + y8 )
(
= x8 + y8 − x 2 y 2 x 4 + y 4 + x 4 y 4 )
nth
( )
( )
2 2
= x4 + y4 − 2x 4 y 4 − x 2 y 2 x 2 + y 2 − 2x 2 y 2 + x 4 y 4
2 .
( ) 2 2
( )
2
= x2 + y2 4 4
− 2x y − x y − x y 1 − 2x y 2 2 2 2
( ) ( )
2
1 2x 2 y2
=− − x 4 y 4 − x 2 y2 1 − 2x 2 y2 =
5x 4 y 4 − 5x 2 y 2 + 1
,xy =− 2−
5 2 5
6 1 6
x + y = 1 − 2 − ,xy =− 2−
5 2 5
6 1 6
⇔ x + y =− 1 + 2 − ,xy = 2 − .
y.i
5 2 5
6 1 6
x + y = 1 + 2 − 5
,xy =
2
2−
5
x + y =− 1 + 2 + 6 1 6
,xy = 2 +
5 2 5
n
x2 + y2 + xy = 7
13. Giaû i heä phöông trình .
fo
4 4 2 2
x + y + x y = 21
70
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t ( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
P = xy
S2 − P =7 2
S − P = 7 S = ±3
2 ⇔ ⇔
( )
2 2
.
2
S − 2P − 2P =+ P 2 21 ( 7 − P ) =− P 2 21 P = 2
soá. ( x;y )
Ñaù p = (1;2 ); ( 2;1); ( −1; −2 ); ( −2; −1) .
x2 + y2 + xy = 13
nth
14. Giaû i heä phöông trình .
4 4 2 2
x + y + x y = 91
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
S2 − P =
13
S = ±4
2 ⇔ .
( )
uc
2
2 2
S − 2P − 2P + P =91 P = 3
Ñaù p soá
= . ( x;y ) (1;3); ( 3;1); ( −1; −3); ( −3; −1) .
x2 + y2 =5
15. Giaû i heä phöông trình 5 .
x + y = 11( x + y )
5
ha
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + y2 = 5
( )
.
( x + y ) x − x y + x y − xy + y = 11( x + y )
4 3 2 2 3 4
y.i
x2 + y2 = 5
⇔
( )
.
( x + y ) x − x y + x y − xy + y − 11 =
4 3 2 2 3 4
0
x2 + y2 = 5
(1)
x + y = 0
⇔
n
x + y =
2 2
5
4 (2)
3 2 2 3 4
x − x y + x y − xy + y − 11 = 0
fo
71
kienthuchay.info
5
x = −
2
kie
y = 5
= x + y 5 y = − x
2 2
2
Giaû i heä phöông trình (1): ⇔ 2 ⇔ .
= x + y 0 =2x 5 5
x=
2
5
y = − 2
nth
x2 + y2 = 5
Giaû i heä phöông trình (2): .
4 3 2 2 3 4
x − x y + x y − xy + y − 11 0
=
x2 + y2 = 5
⇔
( ) ( )
2 .
2 2
x +y − 2x2 y2 − xy x2 + y2 + x2 y2 − 11 = 0
x2 + y2 =
5 x = −2,y =
−1
uc
x2 + y2 =
5 xy = −7 x=−1,y =
−2
⇔ ⇔ ⇔ .
5 = x 1,y
= 2
2 2 2 2
x + y =
2 2
x y + 5x y − 14 = 0
xy = 2 = x 2,y
= 1
Vaä y heä phöông trình coù saùu nghieä m:
( x;y=) 25 ; − 25 ; − 25 ; 25 ; ( −1; −2 ); ( −2; −1); (1;2 ); ( 2;1) .
ha
1
( x + y ) 1 + =5
xy
16. Giaû i heä phöông trình .
xy + 1 = 4
xy
y.i
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
1
S 1 + =5 S 1 + 1 = 5 5
n
P =5 S = S
⇔ P ⇔ 3+ 3 ∨ 3− 3 .
1 2
P + P = 4 P − 4P + 1 = 0 P =
2 − 3 P =2+ 3
fo
72
kienthuchay.info
1
( x + y ) 1 + =4
xy
17. Giaû i heä phöông trình .
kie
1 x2 + y2
xy + xy + xy = 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
1 1 1 1
nth
x + y + x + y =4 x + + y + =
4
x y
⇔ .
xy + 1 + x + y =4 1 11
x y + + + y = 4
xy y x y xy
1 1 1
x + + y + = 4 x+ = 2 x 2 − 2x
x y x = +1 0 =x 1
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
x + 1 y + 1 = 1
2
y − 2y + 1 =0 y =1
y + 2
=
4
uc
x y y
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
1
( x + y ) 1 + = 6
xy
18. Giaû i heä phöông trình 2
.
ha
(
2
)2 1
x + y 1 + xy =
18
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1 1 1
y.i
x + y + x + y = 6 x + y + + = 6
x y
⇔ 2 2 .
x2 + y2 + 2 + x y 1 1 1 1
+ + 18
=
y x x2 y2 x + y + y + x = 18
1 1 1 1
x + y + + = 6 x+y+ + = 6
n
x y x y
⇔ 2 ⇔ .
1 1 1 1 x + 1 y + 1 =
x + y + y + x − 2 x + y y + x =
18 9
y x
fo
73
kienthuchay.info
1 3− 5 3− 5
x + = 3
xy + 1 =3y x = y = x = ,y
y 2 2 .
⇔ ⇔ ⇔ 2 ⇔
kie
y + 1 = xy + 1 = 3x x − 3x + 1 = 0 3+ 5 3+ 5
3 = x = ,y
x 2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) = 3 −2 5 ; 3 −2 5 ; 3 +2 5 ; 3 +2 5 .
2
( ) 1
nth
x2 + y2 1 + = 8
xy
19. Giaû i heä phöông trình .
3
3
(
x +y
3
)
1 +
1
xy
= 16
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
uc
2 1
(
)
x + y2 1 +
2
+
xy x2 y2
=
8
1
(
3 3
) 3 3
x + y 1 + 2 2 + xy + 3 3 =
x y x y
16
2 2
ha
2 2 1 1 2x 2y 1 1
x + y + + + + = 8 x + +y + = 8
x2 y2 y x y x
⇔ 2 2
⇔
3 3
x3 + y3 + 3x + 3y + 3x + 3y + 1 + 1 = 16 1 1
y2 x2 y x x3 y3 x + + y + = 16
y x
1
u= x +
y.i
y
Ñaë t heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y + 1
x
2 2 2
u + v = u + v = 8 ( u + v ) − 2uv =
2 2
8 8
⇔ ⇔
3
( )
.
( u + v ) u + v − uv =
2 2
16 ( u + v )( 8 − uv ) =
3
u + v = 16 16
n fo
74
kienthuchay.info
2
uv = ( u + v ) − 8 2
2 ( u + v) − 8
uv =
kie
⇔ 2 ⇔ 2 .
( u + v) − 8
( u + v ) 8 −
3
2
16
= ( u + v ) − 24 ( u + v ) + 32 =
0
1 1
x + + y + = 4
y x
1 1
x + y + = 4
nth
u + v = 4
y x
uv = 4
x + 1 + y + 1 =−2 − 2 3
u + v =−2 − 2 3 y x
⇔ ⇔
uv= 4 + 4 3 x + 1 y + 1 =4 + 4 3
y x
u + v = − 2 + 2 3
1 1
uv= 8 − 4 3
x + y + y + x =−2 + 2 3
uc
1 1
x + y + =4 − 4 3
y x
= x 1,y = 1
( x + y ) . xy + 1 =−2 + 2 3
⇔ xy
ha
.
xy + 1 = 2−4 3
xy
Baï n ñoï c töï giaû i tieá p heä phöông trình coù naê m nghieäm.
x2 + y2 + x + y = 4xy
20. Giaû i heä phöông trình 1 1 y x .
y.i
x + y + 2 + 2 = 4
x y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
75
kienthuchay.info
x2 + y2 + x + y = 4xy x 2 + y2 =
2xy
⇔ ⇔
(
( x + y ) x + y =
2 2 2 2
4x y )
x + y =2xy
kie
x = y x 0,y
= = 0
⇔ 2
⇔ .
2x = 2x =x 1,y
= 1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = (1;1) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
nth
x y
+ ( x + y ) = 4
y x
21. Giaû i heä phöông trình 2 .
x + y x2 + y2 =
2
y2 x2
4( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x y
+ ( x + y ) = 4
y x
2
x + y − 2 . x + y 2 − 2xy =
y x
( ) 4
ha
x y
+ ( x + y ) = 4
y x
⇔ 2 2
2x y 2 x y
( x + y ) y + x − 2 ( x + y ) + 4xy − 2xy y + x = 4
x y x2 + y2
y.i
+ ( x + y ) =4 .( x + y ) =4
y x xy
⇔ ⇔
( ) ( )
2 2 .
x2 + y2 x2 + y2
(
x2 + y2 +
) xy
6
=
(
x2 + y2 + ) xy
6
=
S= x + y 2
( )
n
76
kienthuchay.info
S3
S2 − 2P P =
2S + 4
.S = 4
kie
P 2
2
⇔ S3
S − 2.
( )
2
S2 − 2P 2 S3
2S + 4
2
S − 2P + 6
= S − 2. + 6
=
P 2S + 4 S3
2S + 4
S3
P = S3
2S + 4 P =
nth
⇔ ⇔ 2S + 4
2
4S 16S 2
6
2S + 4 + 2S + 4 = S + S − 6 =0
S = −3
P = 27 x=+y 2 =
x 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
= xy 1= y 1
S = 2
P = 1
uc
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
2 1 2 1
x + 2 + y + 2 = 2 7
x y
22. Giaû i heä phöông trình .
1 6
ha
1
xy + x + y =
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ( x + y ) ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y.i
2 1 2 2
2 1 x − 1 + 2 + y − 1 + 2 =
x + 2 + y + 2 = 2 7 2 7
x y
x
y
⇔ .
x+y 1 1
6 + xy = x+y x − + y − = 6
x y
1
n
u= x −
x
Ñaë t heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y − 1
y
fo
77
kienthuchay.info
u + v =6 u2 + v2 + 2uv =
36
⇔ 2 .
2 2
u + 2 + v + 2 =
2 7
2 2 2 2 2
u + v + 4 + 2 u v + 2 u + v + 4 =28 ( )
kie
2 2 u + v = 6
u + v + 2uv = 36
⇔ ⇔ uv ≥ 6 (heä phöông trình voâ nghieäm).
u v + 2 ( 36 − 2uv ) + 4 = uv − 6
2 2
uv = −5
Caùch 2:
2 2
1 1 1 1
nth
2 2
Ta coù : x + + y + = x − + 2 + y − + 2
x 2
y 2
x y
2
1 1
( )
2
≥ x − + y − + 2 + 2 = 2 11 > 2 7 .
x y
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
2 1 2 1
x + 2 + y + 2 = 2 2
uc
y x
23. Giaû i heä phöông trình .
1 1
x + y = x + y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
ha
2 2
2 1 2 1 1 1
Ta coù : x + + y + ≥ x + + y + ≥ 22 + 22 =
2 2.
y 2
x 2
x y
1
x + = 2
x = 1
x
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi ⇔ .
y + 1 =
2 y =1
y.i
y
Thay vaøo phöông trình thöù hai thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
n
x −1 + y −1 = 3
24. Giaû i heä phöông trình .
x + y = 5 + ( x − 1)( y − 1)
fo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ 1 .
78
kienthuchay.info
=u x −1
Khi ñoù ñaët heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= y −1
kie
= u + v 3 = u + v 3 u + v =3
2 ⇔ ⇔ 2
u + v − uv =3 ( u + v ) − 3uv =
2 2 2
u + v + 2 =5 + uv 3
x −1 =2
u + v = 3 u 2,v
= = 1 y −1 =
1 x 5,y
= = 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
uv = 2 =u 1,v
= 2 =x 2,y
= 5
nth
x −1 =
1
y −1 =2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 2;5) ; ( 5;2 ) .
x2 + y2 + xy + 3xy =
4 3
25. Giaû i heä phöông trình .
x + y = 2 2
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
2 2
( x + y ) − xy=
+ 3xy 4 3 8 − 2 xy − xy= + 3xy 4 3
⇔ .
x + y + 2 xy = 8
x + y = 8 − 2 xy
ha
3xy − 32 xy + 64 + 3xy =
4 3 3xy − 32 xy + 64 =
4 3 − 3xy
⇔ ⇔ .
x + y = 8 − 2 xy x + y = 8 − 2 xy
xy ≤ 4
x=
+y 4 =
x 2
⇔ 3xy − 32 xy + 64 = 3xy − 24 xy + 48 ⇔ ⇔
y.i
.
= xy 4= y 2
x + y = 8 − 2 xy
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
x2 + y2 + x + y = 18
26. Giaû i heä phöông trình .
n
x ( x + 1) y ( y + 1) =72
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
fo
79
kienthuchay.info
x + y 2 + x + y − 2xy =
( ) 18
xy ( xy + x + y + 1) =72
kie
2
xy = ( x + y ) + ( x + y ) − 18
2
⇔ 2 2
( x + y ) + ( x + y ) − 18 ( x + y ) + ( x + y ) − 18 =
. + x + y + 1 72
2 2
nth
2
xy = ( x + y ) + ( x + y ) − 18
⇔ 2
4 3 2
( x + y ) + 4 ( x + y ) − 31( x + y ) − 70 ( x + y ) =
0
x + y = 0 x = 3,y = −3
xy = −9 x = −3,y = 3
x + y = 5 = x 2,y = 3
uc
xy = 6 = x 3,y= 2
⇔ ⇔ .
x + y =7 = x 4,y
= 3
= xy 12 =
x 3,y= 4
x =
x + y = −2 −4,y = 2
x = 2,y = −4
xy = −8
ha
18 y2 + y = 6
⇔
2
( )( )
2
.
x + x y + y = 72 x2 + x =6
2
y + y = 12
1
( x + y ) 1 + =5
n
xy
27. Giaû i heä phöông trình
x2 + y2 1 + 1 =
( )
x2 y2
9
fo
Lôøi giaûi
80
kienthuchay.info
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
kie
1 1 1 1
x + y + x + y =5 x + y + + = 5
x y
⇔ 2 2 .
x + y +
2 2 1 1 1 1
+ 9
=
x2 y2 x + x + y + y = 13
1
x + 3
=
x
nth
1 1 1 3± 5
x + y + x + y = 5 y + y 2
= =x 1,y
=
2 .
⇔ ⇔ ⇔
x + 1 y + 1 = 1 3± 5
6 x+ 2
=
= x = ,y 1
x y x
2
1
y + y 3
=
3± 5 3± 5
uc
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = 1; ; ;1 .
2 2
y x 7
+ = +1
28. Giaû i heä phöông trình x y xy .
x xy + y xy = 78
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy > 0 .
Töø phöông trình thöù hai suy ra x + y > 0 do ñoù x > 0,y > 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y 7 + xy
y.i
= x + y = 7 + xy x + y = 7 + xy
xy xy ⇔ ⇔
( )
.
xy ( x + y ) =
78 xy 7 + xy = 78
xy ( x + y ) = 78
x + y =13
x + y = 7 + xy
xy = 6 x + y= 13 x= 9,y= 4
n
⇔ ⇔ ⇔ ⇔
( )
2 .
xy + 7 xy − 78 =
0 x + y =−6 =xy 36 x 4,y
= = 9
xy = −13
fo
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 4;9 ) ; ( 9;4 ) .
81
kienthuchay.info
x2 + xy + y 2
29. Giaû i heä phöông trình
( ) x2 + y2 =
185
.
( )
kie
x2 − xy + y2 2
x +y =2
65
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:
( )
2 x 2 + y 2 x 2 + y 2 =
250
⇔
2
x +y =
2
5
⇔
x 2 + y 2 =
25
.
(
2
x − xy + y
2 2
x +y =)
2
65 ( 25 − xy ) .5 =65 xy = 12
nth
x + y = 7 x 3,y
= = 4
x + y 2 − 2xy =
⇔ ( ) 25 xy = 12 = x 4,y
= 3
⇔ ⇔ .
xy = 12 x + y =−7 x =−3,y =
−4
xy = 12 x =
−4,y =
−3
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m= ( 3;4 ); ( 4;3); ( −3; −4 ); ( −4; −3) .
Caùch 2: Nhaân cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
uc
( ) ( )
185 x 2 − xy + y 2 ⇔ ( 4x − 3y ) =⇔
65 x 2 + xy + y 2 =
2
0
4
y =x .
3
4
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c keá t quaû töông töï .
3
x5 + y 5 =
1
ha
9 4 4 5 5 4 4
x + y = x + y x + y 0 =x 1,y
= 0
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
x3 + x3 y3 + y3 =
17
31. Giaû i heä phöông trình .
x + xy + y =5
n
Lôøi giaûi
x + y 3 − 3xy x + y + x3 y3 =
( ) ( ) 17
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
fo
( x + y ) + xy =
5
82
kienthuchay.info
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
17 S3 − 3S ( 5 − S) + ( 5 − S) =
3
S3 − 3SP + P3 = 17
⇔ .
S + P = 5 S + P =5
S3 − 3S 5 − S + 5 − S 3 =
⇔ ( ) ( ) 17 ⇔ 18S2 − 90S + 108 =
0
.
S + P =
5
S + P 5
=
S = 2
nth
P = 3 x + y = 3 x = 1,y = 2
⇔ ⇔ ⇔ .
S = 3 xy
= 2 =
x 2,y= 1
P = 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) .
x2 + xy + y 2 =
3
32. Giaû i heä phöông trình 5 .
x + y + 15xy ( x + y ) =
5
uc
32
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + xy + y 2 =3 x2 + xy + y 2 =3
⇔
5
( )
.
x + y + 5xy ( x + y ) x + xy + y =
5
( x + y ) =
5 2 2
32 32
ha
x + y = 2 x=+y 2 =
x 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
( x + y ) − xy =
3
= xy 1= y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
y.i
x y 1 1 1
+ − = + −1
y x xy x
2
y2
33. Giaû i heä phöông trình .
n
x y x2 − xy + y2
x + 1 + y + 1 =xy
Lôøi giaûi
fo
83
kienthuchay.info
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
x2 + y2 − 1 x2 + y2 − x2 y2
= (
( xy − 1) x2 + xy + y 2 = 0 )
kie
xy 2
x y 2
⇔ .
x y x2 − xy + y2
x y x2 − xy + y2 + =
+ = x + 1 y + 1 xy
x +1 y +1 xy
Do xy ≠ 0 neâ n x2 + xy + y 2 > 0 do ñoù heä töông ñöông vôù i:
xy 1= xy 1
⇔ x y x2 − xy + y2 ⇔ 2xy + x + y x2 − xy + y 2 .
nth
= + =
x +1 y +1 xy xy + x + y + 1 xy
xy = 1 x =−1,y =
−1
⇔ 2 2
⇔ .
x + y = 2 =x 1,y
= 1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = (1;1) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
uc
x2 + y2 =+1 xy
34. Giaû i heä phöông trình x 2 y 2 .
+
1
=
y + 1 x + 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≠ −1 .
ha
x2 + y2 =+ 1 xy
⇔ x2 + y2 + x + y 2 2xy
− 1
=
xy + x + y + 1 ( x + 1)( y + 1)
x2 + y2 =+ 1 xy x2 + y2 =+ 1 xy
n
2
⇔ 1 + xy + x + y 2xy ⇔ 2xy .
− 1
= =0
( x + 1)( y + 1)
xy + x + y + 1 ( x + 1)( y + 1)
fo
84
kienthuchay.info
x = −1,y = 0
x2 + y2 =
1 = x 1,y= 0
⇔ ⇔
kie
.
xy = 0 x = 0,y = −1
x 0,y
= = 1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =
( −1;0 ); (1;0 ); ( 0; −1); ( 0;1) .
x2 y2 1
+ =
35. Giaû i heä phöông trình ( y + 1)2 ( x + 1)2 2 .
nth
x + y + 1 =3xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≠ −1,y ≠ −1 .
Caùch 1:
x2 y2 2xy 2xy 1
Ta coù + ≥ = = .
( y + 1)
2
( x + 1)
2
( x + 1)( y + 1) xy + x + y + 1 2
uc
x + y + 1 = 3xy = x 1,y
= 1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x y ⇔ 1 1.
x =
y +1 = x +1 − ,y =
−
3 3
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; − ; (1;1) .
3 3
ha
2 2
x − y + 2xy
=
1
x
−
y
0
=
⇔ y + 1 x + 1 xy + x + y + 1 2 ⇔ y + 1 x + 1
x + y + 1 =3xy x + y + 1 =3xy
x y =x 1,y
= 1
=
n
⇔ y +1 x +1 ⇔ 1 1.
x = − ,y =
−
x + y + 1 = 3xy
3 3
fo
85
kienthuchay.info
xy + 3 2 + x + y 2 =
( ) ( ) 8
36. Giaû i heä phöông trình x y 1 .
kie
2 + = −
2
x + 1 y + 1 4
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 y2 + x2 + y2 + 8xy + 9 =
2
(
8 x +1 y +1 =
2
)(
−8xy )
x y 1 ⇔ x y 1
2 + =
− 2 + =
−
nth
x + 1 y 2
+ 1 4 2 4
x + 1 y + 1
x 1
2 =
x + 1 4
x y 1 y 1 x= 2± 3
. = − = −
2 2
y + 1
2 8 2
x +1 y +1 y = −1
⇔ ⇔ ⇔ .
x + y = −
1
x = − 1 x = −1
x2 + 1 y2 + 1 4 y=
uc
x + 1
2 2 2± 3
y 1
=
y2 + 1 4
( )( )
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =−1;2 ± 3 ; 2 ± 3; −1 .
1 1 2
ha
+ =
2 2 1 + 2xy
37. (VMO 2009) Giaû i heä phöông trình 1 + 2x 1 + 2y .
2
x (1 − 2x ) + y (1 − 2y ) =
9
Lôøi giaûi
1
y.i
1 1 2 4
⇔ + + =
1 + 2x 2 1 + 2y 2
( )(
1 + 2x 2 1 + 2y 2 )
1 + 2xy
fo
86
kienthuchay.info
1 1 2 2 2
⇔ + − + − 0.
=
1 + 2x 2
1 + 2y 2 1 + 2xy
(1 + 2x )(1 + 2y )
2 2 1 + 2xy
kie
2
2 ( x − y ) ( 2xy − 1)
⇔
(1 + 2xy ) (1 + 2x2 )(1 + 2y2 )
2
2
.
−4 ( x − y )
+ 0
= (1)
(1 + 2xy ) 1 + 2xy + (1 + 2x )(1 + 2y )
2 2
nth
1
Do x,y ∈ 0; neâ n veá traù i cuû a (1) luoân nhoû hôn hoaë c baèng 0 do ñoù daá u baèng
2
xaû y ra khi vaø chæ khi x = y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
1 1 9 ± 73
x (1 − 2x ) = ⇔ 2x 2 − x + =0⇔x=
9 81 36
uc
9 ± 73 9 ± 73
⇒ ( x;y ) = ; (thoû a maõ n ñieàu kieä n).
36 36
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) = 9 +3673 ; 9 +3673 ; 9 −3673 ; 9 −3673 .
ha
1 1 2
+ =
38. Giaû i heä phöông trình 1 + x 1+ y 1 + xy .
1 + 1 − x 2 . 1 + 1 − y 2 =x + y − 1
Lôøi giaûi
y.i
Ñieà u kieän: xy ≥ 0, x ≤ 1, y ≤ 1 .
Bieá n ñoå i phöông trình ñaà u tieâ n cuû a heä töông töï baø i treâ n suy ra x = y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
1 + 1 − x 2 = 2x − 1 ⇔ 1 − x 2 = 2x − 2 ⇔ x = 1 ⇒ ( x;y ) = (1;1) .
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = (1;1) .
x2 + xy + y 2= 19 x − y 2
39. Giaû i heä phöông trình
( ) .
fo
x2 − xy + y2 = 7 ( x − y )
87
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
kie
x − y 2 + 3xy = 19 x − y 2
( ) ⇔ xy = 6 ( x − y )
2
( )
2
2
.
( x − y ) + xy = 7 ( x − y ) 7 ( x − y ) = 7 ( x − y )
x − y = 0
x 0,y
= = 0
xy = 0
⇔ ⇔ x = 3,y = 2 .
x − y = 1 x =
−2,y = −3
nth
xy = 6
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m= ( 0;0 ); ( 3;2 ); ( −2; −3) .
1 1
+ =3 − xy
x y
40. Giaû i heä phöông trình 2 2
.
1 + 1 =7 − 3x y + 2
x2 y2 xy
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1 1 1
+ =3 − xy + =3 − xy
x y x y
2 ⇔ 2 2
.
3x 2 y2 + 2
ha
1 1 2 3 − xy 2 − 2 =7 − 3x y + 2
x + y − xy =7 − ( ) xy
xy xy
x + y = 2
1 1
+ =3 − xy xy = 1 x = 1
⇔ x y ⇔ ⇔ .
2 2
x + y =2 y = 1
x y − 3xy + 2 =0
xy = 2
y.i
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
41. Giaû i heä phöông trình
( )(
4x2 + 3y 4y 2 + 3x + 25xy =
) 12
.
x3 + y3 + 2xy ( x + y ) = x 2 + xy + y 2
n
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
fo
88
kienthuchay.info
( )(
4x2 + 3y 4y 2 + 3x + 25xy =
) 12
( )
( x + y ) x 2 − xy + y 2 + 2xy ( x + y ) = x 2 + xy + y 2
kie
⇔
( )( )
4x2 + 3y 4y 2 + 3x + 25xy = 12
.
(
( x + y − 1) x 2 + xy + y 2 =
0 )
⇔ ( (
4x2 y2 + 9xy + 12 x3 + y3 + 25xy =
)) 12
.
x + y =
nth
1
2 2 2
4x y + 9xy + 12 ( x + y ) ( x + y ) − 3xy + 25xy =
12
⇔
x + y =1
⇔
(
4x y + 9xy + 12 (1 − 3xy ) + 25xy =
2 2
)12 4x2 y2 − 2xy + 12 =
⇔
12
.
x + y =1
x + y = 1
uc
xy = 0
4x y − 2xy + 12 =
2 2
12 1 x 0,y
= = 1
⇔ ⇔ xy = ⇔ .
x + y = 1 2 =x 1,y
= 0
x + y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
ha
( 3x + y )( x + 3y ) xy = 14
42. Giaû i heä phöông trình .
(
( x + y ) x + 14xy + y =
2 2
)
36
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y.i
( )
2
3x2 + 10xy + 3y 2 xy = 14 3 ( x + y ) + 4xy xy = 14
⇔ .
(
( x + y ) x 2 + 14xy + y 2 =
36 ) ( x + y ) ( x + y )2 + 12xy =
36
S= x + y ( )
3S2 + 4P 2 P =
14
n
Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh: .
P = xy (
S S2 + 12P 2 =
36 )
Ñaâ y laø heä ñaú ng caá p nhaân cheù o theo veá ta ñöôï c:
fo
89
kienthuchay.info
( ) ( ) (
18 3S2 + 4P 2 P = 7S S2 + 12P 2 ⇔ ( S − 6P ) 7S2 − 12SP + 12P 2 = 0 . )
kie
2 S = 0
6 48
⇔ ( S − 6P ) 7 S − P + P =0 ⇔ P = 0 .
2
7 7
S = 6P
Chæ coù nghieä m S = 6P thoû a maõ n.
S = 3
S 6P S 6P
= =
Khi ñoù 1.
S S2
=+ 12P 2
( 36
⇔
)
6P 36P 2
=+ 12P 2
(
36
⇔
P = )
nth
2
3 3
x=+ y 3 x= + y 3 x =− 2,y =+ 2
2 2
⇔ 1⇔ 1 ⇔ .
= xy = xy x = 3 3
2 4 + 2,y =− 2
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
3 3 3 3
( x;y ) =
−
2
2; + 2 ; + 2; − 2 .
2 2 2
uc
( 3x + y )( x + 3y ) xy = 35 2
43. Giaû i heä phöông trình .
2
(
( x − y ) x + 14xy + y =
2
33 )
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
2
3x2 + 3y2 + 10xy xy = 35 2 3 ( x − y ) + 16xy xy = 35 2
⇔ .
(
( x − y ) x2 + 14xy + y 2 =33 ) ( x − y ) ( x − y )2 + 16xy =
33
y.i
1 + xy + 1 + x + y =2
44. Giaû i heä phöông trình .
2 2 2 2
x y − xy = x + y + x + y
Lôøi giaûi
n
2 2 ⇔ .
( x + y − xy )( x + y + xy + 1) =
2
x y − xy = ( x + y ) − 2xy + x + y 0
90
kienthuchay.info
1 + xy + 1 +=x+y 2 x + y + 1 + 1 += x+y 2
⇔ ⇔
= x + y − xy 0 = x + y − xy 0
kie
x=
+y 0 = x 0
⇔ ⇔ .
= xy 0= y 0
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
x y 2 xy
+ =
y +1 x +1 xy + 1
45. Giaû i heä phöông trình .
nth
1 + 1 = 2
x −1 y −1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 1,y > 1 .
Xuaá t phaùt töø phöông trình ñaà u tieâ n cuû a heä suy ra x = y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
= 2 ⇔ x = 2 ⇒ ( x;y ) = ( 2;2 ) .
uc
1− x
Vậy hệ phương trình có nghiệm duy nhất ( x;y ) = ( 2;2 ) .
x y 2+ 2
+ =
(
1 − x2 1 − y
46. Giaû i heä phöông trình:
)
( ) (1 − y ) 1 − x2 ( ) (
1 − x2 1 − y2 )( )
ha
x y 1
+ =
1− x
2
1− y 2
(
1 − x2 1 − y2 )( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 < x < 1, −1 < y < 1 .
y.i
x y
=
n
2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi 1 − y2 1 − x2 ⇔ x =y=± .
2 2
2
x + y = 1
fo
2
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù nhaá t chæ coù nghieä m x= y= thoûa maõ n.
2
91
kienthuchay.info
2 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
kie
x4 + y4 xy 3
= −
( x + y ) 4 x+y 8
47. Giaû i heä phöông trình .
1 1
+ − 3= 2 ( x + y )
x y
Lôøi giaûi
nth
Ñieà u kieän: x > 0,y > 0 .
2
x+y 2
( )
( )
2
4 4 x2 + y2 2
x +y 1
=
Ta có: ≥ ≥ .
4 4 4 8
(x + y) 2(x + y) 2(x + y)
xy 3 x+y 3 1
Maë t khaù c: − ≤ − =.
uc
x + y 8 2(x + y) 8 8
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
− 3 = 4x ⇔ 2 − 3 x = 4x x ⇔ x ( 4x + 3) = 2 .
x
ha
2
( 1
⇔ x ( 4x + 3) = 4 ⇔ ( 4x − 1) 4x2 + 7x + 4 = 0 ⇔ x = ⇒ y = .
4
1
4
)
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
4 4
x + y
48. Giaû i heä phöông trình xy
− 2 xy x + y + x2 y2 +
2
xy
0
=(.
)
y.i
x + y= 3 xy − 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 0,y > 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
2
1 1
1 + 1 − xy = + − xy =
0
0 x + y =
xy xy
x y ⇔ x y ⇔ .
xy= xy 3 xy − 2
fo
x + y= 3 xy − 2 x + y= 3 xy − 2
92
kienthuchay.info
x+ y= xy xy x + y =
1
⇔ ⇔
( )( )
2
xy = 1
kie
xy − 1 xy + 2 =
0
(Heä voâ nghieä m do x + y ≥2 xy =2 > 1 ).
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
2 3
( x − y ) x − 2xy + y + 3 + 1 =
2 2
49. Giaû i heä phöông trình .
x 2 + xy + y 2 = 2
nth
Lôøi giaûi
2 2
( x − y ) ( x − y ) + 3 + 1 =3
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
2 2
x + xy + y = 2
1
x−y 2 = xy =
( ) 1
2 2
1 x − 2xy + y = 3
⇔ ⇔ ⇔ .
uc
x 2 + xy + y 2 = 2
2
x + xy + y =
2
2 x2 + y2 = 5
3
−3 + 21 3 + 21
= x = ,y
6 6
1 1 3 + 21 −3 + 21
= xy 3 xy = 3 = x = ,y
6 6
ha
⇔ ⇔ ⇔ .
( x + y )2 − 2xy = 5 x + y =± 7 3 + 21 3 − 21
x = − ,y =
3 3 6 6
3 − 21 3 + 21
x = ,y = −
6 6
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
y.i
( x;y ) = −3 +6 21 ; 3 + 6 21 ; 3 + 6 21 ; −3 +6 21 ;
3 + 21 3 − 21 3 − 21 3 + 21
− ; ; ;−
6 6 6 6
n
2
Nhaän xeùt: Phöông trình ñaà u töông ñöông vôù i ( x − y ) =
1 ñöôï c suy ra töø tính
93
kienthuchay.info
duï ng haø m soá trong giaûi heä phöông trình). Ñeå taïo ra caù c heä phöông trình khoù
hôn ta ta thay phöông trình thöù hai vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
kie
2
2 2
( 2
( x − y ) x − 2xy + y + 3 + m x + xy + y − 2m + 1 =
2
3
.
)
x 2 + xy + y 2 = 2
Choï n m = 2 ta coù baø i toaùn.
x −1 +
y=
−1 2 ( xy − 1)
50. Giaû i heä phöông trình .
nth
x+ y
( )
1
x + 3y
+
1
=
y + 3x
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ 1 .
x 1 x x+y y 11 2y
Ta coù : ≤ + ; ≤ +
x + 3y 2 x + y x + 3y x + 3y 2 2 x + 3y
uc
x+ y 1 x x + 3y 1 1 x 3
⇒ ≤ + += + .
x + 3y 2 x + y x + 3y 2 2 x + y 2
x+ y 1 y 3
Töông töï ta coù : ≤ + .
y + 3x 2 x + y 2
ha
2 x − 1 = 2 x 2 − 1 ⇔ x − 1 =
2
( x − 1) ⇔ ( x − 1)( x − 2 ) = 0
94
kienthuchay.info
1 1
+ = 9
x y
kie
51. Giaû i heä phöông trình .
1 + 1 1 + 1 1 + 1 =
18
3 x 3 y 3 x 3
y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : xy ≠ 0 .
1 1
Tröôù c tieâ n khöû caê n cho ñôn giaûn ta ñaë
= t u = ,v .
3 3
x y
nth
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
3
u3 + v3 = 9 ( u + v ) − 3uv ( u + v ) =9
⇔ .
( u + v )( u + 1)( v + 1) =
18 ( u + v )( uv + u + v + 1) =
18
3
uv = ( u + v ) − 9 3
3( u + v) ( u + v) − 9
uv =
uc
⇔ ⇔ 3( u + v)
u+v 3 −9
( )
( u + v )
+ u + v + 1 =
3 2
18 ( u + v ) + 3 ( u + v ) + 3 ( u + v ) − 63 =
0
( 3 u + v )
3
uv = ( u + v ) −9
3( u + v) u + v = 3
ha
⇔ ⇔ .
uv = 2
2 0
( u + v − 3) ( u + v ) + 6 ( u + v ) + 21 =
1
3 =1
x x = 1
1
y.i
= 2 y = 1
=u 1,v
= 2 3 y 8
⇔ ⇔ ⇔ .
u 2,v
= = 1 1 1
3 x
=2 x =
8
1 y = 1
=1
n
3
y
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = 1; ; ;1 .
8 8
fo
95
kienthuchay.info
( x + 7y ) x + ( y + 7x=) y 8 2xy ( x + y )
52. Giaû i heä phöông trình .
kie
x 2 + y2 + 2xy = 8
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 0,y ≥ 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
x x + y y + 7 xy ( )
y 8 2xy ( x + y ) .
x+ =
⇔( )(
x + y x − xy + y + 7 xy ) ( x += )
y 8 2xy ( x + y ) .
nth
⇔( y )( ) ( )
2
x+ x=
− y 8 xy 2(x + y) − x − y .
( )
2
x− y
( )( )
2
⇔ x+ y x− y 8 xy.
= .
2(x + y) + x + y
( ) ( x + y ) ( 2 ( x + y ) + x + y ) − 8 xy =
2
⇔ x− y 0 (1) .
uc
Ta có: ( x + y ) ( 2 ( x + y ) + x + y ) − 8 xy
≥ ( x + y )( x + y + x + y ) − 8 xy
.
= 2 ( x + y ) − 8 xy = 2 ( x − y ) ≥ 0
2 2
ha
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chi khi x = y do ñoù (1) ⇔ x =y.
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
2x2 + 2x 2 = 8 ⇔ 2 2x = 8 ⇔ x = 2 2 ⇒ y = 2 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 2 2;2 2 . ( )
( )
y.i
3 x 2 + y 2 − 2 ( x + y + xy ) =
15
53. Giaû i heä phöông trình .
25
x3 + y3 =
4
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
n
2
3 ( x + y ) − 2xy − 2 ( x + y + xy ) =
15
.
( x + y )3 − 3xy ( x + y ) = 25
fo
4
96
kienthuchay.info
Ñaë t
S= x + y 2
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
( )
3 S2 − 2P − 2 ( S + P ) = 3S2 − 2S − 15
15 P =
8
⇔ .
3 25 3S2 − 2S − 15 25
S − 3SP = 3
4 S − 3S. 8
=
4
7
S = 1,P = −
4
3S2 − 2S − 15
nth
P = 265
⇔ 8 ⇔ S= 10,P= .
( S − 1)( S − 10 )( S + 5) = 8
0
S = 35
−5,P =
4
7
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm S = 1,P = − .
4
1+ 2 2 1− 2 2
=S 1 x + y =
= 1 x = ,y
uc
2 2
7⇔ 7⇔ .
P = − xy = − 1− 2 2 1+ 2 2
4 = 4 x = ,y
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) = 1 + 22 2 ; 1 − 22 2 ; 1 − 22 2 ; 1 + 22 2 .
ha
x2 + y2 x2 + xy + y2
+ = x+y
2 3
54. Giaû i heä phöông trình .
3( x + y )
2xy − = 5
2
Lôøi giaûi
y.i
3 2
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = y . Thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
fo
97
kienthuchay.info
x = −1 x = y= −1
2
2x − 3x =5 ⇔ ⇒ .
x= 5 x= y= 5
kie
2 2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t :
( x;y ) = 25 ; 25 .
x +1 2 y +1 2 =
( ) ( ) −9xy
55. Giaû i heä phöông trình .
(
x2 + 1 y2 + 1 =)(
−10xy )
nth
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
x2 + 1 y 2 + 1
( 2
)( 2
x + 1 + 2x y + 1 + 2y =−9xy )xy ≠ 0
←→
x
+ 2
y
+ 2 =
−9
.
( 2
)( 2
x +1 y +1 = )
−10xy 2
x +1 y +1
.
2
= −10
x y
uc
x + y= xy + xy
56. Giaû i heä phöông trình .
1 + 3x2 + 1 + 3y2 =4xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän xy ≥ 0 ⇒ x + y ≥ 0 ⇒ x ≥ 0;y ≥ 0 .
ha
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä neân x > 0;y > 0 .
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù
x+y 1 1
x + y = xy + xy ≤ xy + ⇒ x + y ≤ 2xy ⇒ + ≤ 2
2 x y
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä :
(( )) .
2
y.i
1 1
16x2 y2 = 1 + 3x2 + 1 + 3y2 ≤ + y 1 + 3x2 + x 1 + 3y2
y x
) (
1 1
= + ( x + y )(1 + 3xy ) ≤ 2.2xy (1 + 3xy ) = 4xy + 12x 2 y 2 ⇒ xy ≤ 1 .
y x
Laï i coù 2xy ≥ x + y ≥ 2 xy ⇒ xy ≥ 1 .
n
Nhö vaäy taá t caû caù c baát ñaúng thöù c treâ n phaû i xaû y ra daá u baèng, ñieà u naø y töông
ñöông vôù i x= y= 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
fo
98
kienthuchay.info
Chuû ñeà 3. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI II
Noä i dung chuû ñeà naø y toâ i ñeà caä p ñeá n phöông phaù p chung ñeå giaûi moä t baøi toaù n
kie
heä phöông trình ñoá i xöù ng loaï i II vaø moät soá heä phöông trình coù caù ch giaû i
töông töï . Moät soá heä ñöa ñöôï c veà heä ñoá i xöùng loaï i II baè ng phöông phaùp ñaë t
aå n phuï vaø öù ng duïng heä phöông trình ñoái xöùng loaï i II trong baø i toaù n giaû i
phöông trình voâ tyû .
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
F(x,y) = 0
Heä ñoái xöùng loaïi II laø heä coù daïng: .
nth
F(y,x) = 0
Trong ñoù F(x,y) laø moä t ña thöù c khoâ ng ñoá i xöùng.
Hay caù ch khaù c heä ñoá i xöùng loaï i II laø heä maø khi ta ñoå i vai troø x,y cho nhau
thì phöông trình naøy chuyeån thaønh phöông trình kia.
3x= 3
2y + 1
Ví duï: Heä phöông trình .
3
3y= 2x + 1
uc
3
Khi thay y bôû i x thì phöông trình thöù hai trôû thaø nh 3x= 2y + 1 ñaâ y
chính laø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä .
Phöông phaùp chung.
Tröø theo veá hai phöông trình trong heä ta ñöôï c moät nhaâ n töû chung ( x − y )
ha
nhoùm laïi ñöa veà phöông trình tích vaø sau ñoù xeù t hai tröôøng hôï p
x = y
( x − y ) f ( x,y ) =
F(x,y) − F(y,x) = 0⇔ .
f ( x,y ) = 0
Vieä c tröø theo veá thöôø ng söû duï ng caù c haè ng ñaú ng thöù c hoaë c nhaâ n lieâ n hôï p
(neáu chöùa daá u caên).
y.i
a2 − b2 =( a − b )( a + b )
(
a3 ± b3 =( a ± b ) a2 ab + b2 )
a−b .
a− b=
a+ b
n
3 a±b
a±3b=
3 2 3
a 3 ab + b2
fo
99
kienthuchay.info
TH1: Neá u y = x thay vaø o moät trong hai phöông trình cuû a heä tìm ñöôï c
nghieäm.
kie
TH2: Neá u f(x,y) = 0 ta coù caù c höôùng xöû lyù nhö sau:
- Neá u f(x,y) coù daï ng baä c nhaát hoaë c ruù t ñöôï c y theo x hay x ruù t ñöôï c theo
y thöï c hieä n pheùp theá vaø o moä t phöông trình cuû a heä tìm ra nghieä m.
- Neá u f(x,y) coù daï ng baä c cao chuù yù f(x,y) vaø F(x,y) + F(y,x) laø caù c ña
f(x,y) = 0
thöù c ñoái xöù ng ta ñöa veà giaû i heä phöông trình: ñaâ y laø heä
F(x,y) + F(y,x) =
0
nth
ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i.
Chuù yù:Neá u heä phöông trình bao goàm caù c haø m daï ng ña thöù c, caê n thöù c, haø m
muõ vaø Logarit, löôï ng giaù c sau khi tröø theo veá hai veá moä t phöông trình
daï ng g(x) = g(y) , trong ñoù g(t) laø moä t haø m ñôn ñieä u thì chuù ng ta söû duï ng
tính chaá t cuûa haø m soá ñeå chæ ra raè ng x = y .
2x= y2 + 1
Ví duï:Heä phöông trình .
uc
= x2 + 1
2y
Tröø theo veá ta ñöôï c 2 ( x − y ) = y2 − x2 ⇔ x2 + 2x = y2 + 2y ⇔ g(x) = g(y) .
Trong ñoù g(t)= t 2 + 2t laø haø m ñoà ng bieán treâ n 0; +∞ ) . Töø ñoù suy ra x = y .
A. BAØI TAÄP MAÃU
ha
x2 − y2 − 4x + 4y = 3y − 3x ⇔ ( x − y )( x + y ) − ( x − y ) = 0 .
x = y
⇔ ( x − y )( x + y − 1) = 0 ⇔ .
y= 1 − x
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
n
x = 0
2 2 x = 0 y = 0
x − 4x =3x ⇔ x − 7x =0 ⇔ ⇒ .
x = 7 x = 7
fo
y = 7
100
kienthuchay.info
TH2: Neá u y = 1 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
1 − 13
kie
x =
2
1 − 13 1 + 13
x = y =
2 ⇒ 2
x 2 − 4x = 3 (1 − x ) ⇔ x 2 − x − 3 = 0 ⇔ .
1 + 13 x = 1 + 13
x =
2 2
y = 1 − 13
nth
2
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø :
( x;y ) = ( 0;0 ); ( 7;7); 1 − 2 13 ; 1 + 2 13 ; 1 + 2 13 ; 1 − 2 13 .
3x=3
x2 + 2y2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
3y= y + 2x
uc
Lôøi giaûi
Töø hai phöông trình cuû a heä suy ra heä coù nghieä m khi x,y ≥ 0 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä , ta ñöôï c:
( ) ( ) ((
3 x3 − y3 =− x 2 − y 2 ⇔ ( x − y ) 3 x 2 + y 2 + xy + x + y =0 . ) )
ha
x = y
⇔ .
2
(
2
3 x + y + xy + x + y =0 )
x = y x= y= 0
Neá u x = y , khi ñoù ta ñöôï c heä 3 2 2
⇔ .
3x= x + 2y x= y= 1
y.i
( )
Neá u 3 x 2 + y2 + xy + x + y =
0 , khi ñoù ta coù heä
(
3 x 2 + y 2 + xy + x + y =0
.
)
3
3x= 2 2
x + 2y
Töø x ≥ 0 suy ra ñeå heä coù nghieäm thì phöông trình thöù nhaá t phaû i coù nghieä m,
suy ra y ≤ 0 . Do ñoù x= y= 0 , thöû laï i thaá y thoû a maõ n.
n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y ) = ( 0,0 ) ; (1,1) .
fo
101
kienthuchay.info
y2 + 2
3y =
x2
kie
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình (TSÑH Khoái B 2003) 2
.
3x = x + 2
y2
Lôøi giaûi
Heä coù nghieäm khi x > 0,y > 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi
x = y
⇔ 3 2
⇔
(
( x − 1) 3x 2 + 2x + 2 =
0 )
⇔ x = y = 1.
3x − x − 2 =0 x = y
Vaä y: heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Nhaän xeùt: Ñoá i vôù i heä coù daï ng phaâ n thöù c tröôù c tieâ n ta bieá n ñoå i ñöa veà daï ng
ña thöù c vaø ñieà u kieä n coù nghieäm cuû a heä phöông trình giuù p ta xöû lyù baø i toaù n
uc
nhanh goï n hôn.
x + y2 =x3
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2
y + x =y3
Lôøi giaûi
ha
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
y.i
=x 0 = x 0,y= 0
( )
x + x2 = x3 ⇔ x x 2 − x − 1 = 0 ⇔ x =
1− 5
2
⇒ x =
1− 5
2
,y =
1− 5
2
.
1+ 5 1+ 5 1+ 5
n
= x 2
=
x =
2
,y
2
TH2: Neá u x2 + xy + y 2 + x + y − 1 =0.
fo
102
kienthuchay.info
x + y + x2 + y2 = x3 + y3
Ta coù heä phöông trình: .
2 2
x + y + xy + x + y − 1 = 0
kie
x + y 3 − 3xy x + y = x + y 2 − 2xy + x + y
( ) ( ) ( )
⇔ .
2
( x + y ) − xy + x + y − 1 =0
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
nth
S3 − 3SP = S2 − 2P + S P = S2 + S − 1
⇔ 3 .
2
S − P + S − 1 =0
2
(
2 2
)
S − 3S S + S − 1 = S − 2 S + S − 1 + S ( )
P = S2 + S − 1
⇔ .
3 2
2S + 2S − 4S + 2 =0 (1)
( )
Maë t khaù c: S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 S2 + S − 1 ⇔ 3S2 + 4S − 4 ≤ 0 ⇔ −2 ≤ S ≤
2
3
.
uc
Khi ñoù : 2S3 + 2S2 − 4S + 2 > 0, ∀S ≥ −2 ⇒ (1) voâ nghieäm.
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( x;y ) = ( 0;0 ); 1 −2 5 ; 1 −2 5 ; 1 +2 5 ; 1 +2 5 .
ha
3
2x + y =2
x
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
2y + x = 3
y2
Lôøi giaûi
y.i
3 3
2(x − y) = − ⇔ (x − y) 2 + =0⇔ x=y.
x2 y2 x 2 2
y
fo
103
kienthuchay.info
x = y
Vì vaäy ta coù heä phöông trình 3 ⇔ x = y =1.
2x + y =
kie
y2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
( ) (
( x − 1) y2 + 6= y x2 + 1
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
)
( ) (
( y − 1) x2 + 6= x y2 + 1
)
nth
Lôøi giaûi
xy 2 + 6x − y2 − 6= yx 2 + y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i .
2 2 2
yx + 6y − x − 6= xy + x
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
x = y
( x − y )( x + y − 2xy + 7) = 0 ⇔ x + y − 2xy + 7 =0 .
uc
TH1 : Neá u x = y khi ñoù ta coù heä phöông trình :
x y= x y x= y= 2
2 2 2
⇔ 2 ⇔ .
xy + 6x − y − 6= yx + y x − 5x + 6= 0 x= y= 3
TH2: Neá u x + y − 2xy + 7 =0 , khi ñoù coä ng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta
ñöôï c: x2 + y2 − 5 ( x + y ) + 12 =
0.
ha
x2 + y2 − 5 ( x + y ) + 12 =
0 ( x + y ) − 5 ( x + y ) − 2xy + 12 =
2
0
Töø ñoù ta coù heä : ⇔
x + y − 2xy + 7 = 0 x + y − 2xy + 7 = 0
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
(
, S ≥ 4P . )
y.i
S= 5 x + y= 5 x= 2;y= 3
Ñoá i chieá u ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieäm ⇔ ⇔ .
=P 6 xy
= 6 x 3;y
= = 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( 2,2 ) ; ( 3,3) ; ( 3,2 ) ; ( 2,3) .
fo
104
kienthuchay.info
Nhaän xeùt: Vieä c laá y toå ng hai phöông trình cuûa heä ñöa veà moä t ña thöù c ñoá i
xöù ng raá t coù yù nghóa khi ta thöï c hieä n tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä maø
kie
phöông trình luù c sau khoù xöû lyù. Ñaây laø moä t kinh nghieäm quyù baù u khi giaû i heä
ñoá i xöùng loaï i II. Phaà n baøi taäp reø n luyeä n toâ i coù ñöa ra moä t soá baø i taä p cuø ng
daï ng naøy cho baï n ñoï c reø n luyeä n.
2 3 y2 7x
x − y + 2 =
2 x 2y
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 2
.
y2 − 3 x + x = 7y
nth
2 y2 2x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
2 y2 7x 7y
x + 2y + 2 = +
x 2y 2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2
.
y 2 + 2x + x = 7y + 7x
uc
y2 2x 2
2
x + y = 7 y + x
x 2 y
.
2
x 7 y
y + = x +
ha
y 2 x
y x
Ñaë t u =+
x ,v =+
y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y
y
x + 0
= x =−1,y =−1
x
x x 5= 5
y.i
2 7 0 = ,y
u = 2 v = u 0,v
= 0 y + y = 2 2
⇔ 7 7 ⇔ ⇔ 3 .
u
v2 = 7 u =
,v
=
x+
y 7
=
x 3,y
= =
2 2 2
2 x 2 3
x 7 =x = ,y 3
y + y =
2
2
n
5 5 3 3
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø : ( x;y ) = ( −1; −1) ; ; ; 3; ; ;3 .
2 2 2 2
fo
105
kienthuchay.info
Nhaän xeùt:Vôù i daï ng heä ñoái xöù ng loaï i II bieå u thöù c phöông trình coù daïng phöù c
taï p hoaë c baä c cao caà n chuù yù bieá n ñoå i phöông trình ñöa veà heä ñôn giaû n hôn.
kie
x + 5 + y − 2 = 7
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
y + 5 + x − 2 =7
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 2,y ≥ 2 .
Nhaä n thaáy x = 2 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t x > 2 khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc
nth
x+5 − y+5 + y−2 − x−2 =0.
1 1
⇔ (x − y) − =0 ⇔ x =y,
x+5+ y+5 x − 2 + y − 2
1 1
do − <0.
x+5+ y+5 x−2 + y−2
Vì vaäy ta coù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
uc
x = y x = y
⇔
x + 5 + y − 2 = 7 x + 5 + x − 2 = 7 (1)
x = y
x = y
⇔ ⇔ x ≤ 23 ⇔ x = y = 11 .
2
x + 3x − 10 = 23 − x 2
ha
2
x + 3x − 10 = 529 − 46x + x
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (11;11) .
Nhaän xeùt: Phöông trình (1) coù theå chæ ra nghieäm duy nhaá t baè ng phöông phaùp
haø m soá (xem cuoá n phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû cuø ng taù c giaû ) vaø moä t
heä ñôn giaû n nhö naø y ta coù theå tieá p caä n vôù i 10 lôøi giaû i khaù c nhau. Ñöa ra cho
y.i
.
y
(1 − x )(1 − y ) =−
2 2
y x 2
n
Lôøi giaûi
(
Ñieà u kieän: 1 − x 2
)(1 − y ) ≥ 0 .
2
106
kienthuchay.info
(x − y) (1 − x )(1 − y ) = x − y + x
2 2 2
− y2 .
kie
y = x
⇔ (x − y)
(1 − x )(1 − y )
2 2
−1− x − y = 0 ⇔
( )( )
1 − x 2 1 − y 2 =1 + x + y
.
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
( ) ( )
2
x 1 − x2 = x − x2 ⇔ x 1 − x2 − 1 + x = 0 .
nth
x = 0 x 0 =
= x 0,y
= 0
⇔ 2 ⇔ ⇒ .
1 − x − 1 + x =0 =
x 1 =
x 1,y
= 1
TH2: Neá u (1 − x )(1 − y ) =1 + x + y thay vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä
2 2
ta ñöôï c:
x (1 + x + y ) = x − y 2 ⇔ x 2 + xy + y 2 = 0 .
uc
2 y
y 3 2 x + = 0 x = 0
⇔ x + + y =0 ⇔ 2 ⇔ .
2 4 y = 0 y = 0
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
ha
x 1 + y2 + y 1 + x2 = 2
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
x 1 + x 2 + y 1 + y 2 =
2
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x 1 + y2 − x 1 + x2 + y 1 + x2 − y 1 + y2 =
0.
y.i
x = y y = x
⇔ ( x − y ) 1 + y2 − 1 + x2 =0 ⇔ ⇔ .
1 + x 2 = 1 + y 2 y = −x
TH1: Neá u y = − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
n
x 1 + x2 − x 1 + x2 =
2 (voâ nghieä m).
TH2: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
fo
5 −1
x 1 + x2 + x 1 + x2 =2 ⇔ x 1 + x 2 =⇔
1 x=
2
107
kienthuchay.info
5 −1 5 − 1
⇒ ( x;y ) =
; .
2 2
kie
5 −1 5 − 1
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
1 1
( )
2
4 1 + 2 + 2
+ 5y = y + 2 y +1
x ( )
x + 1
Baøi 11.Giaû i heä phöông trình .
nth
1 1
( )
2
4 1 + 2 + 2
+ 5x = x + 2 x +1
y ( y + 1)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y > 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
4 1 + 1 − 1 + 2
uc
+ 5y = y + 4 ( y + 1) + 4 y ( y + 1)
x x + 1 x ( x + 1)
.
2
1 1 2
4 1 + − + + 5x = x + 4 ( x + 1) + 4 x ( x + 1)
y y +1 y ( y + 1)
ha
2
1 1
4 1 + = 4 y ( y + 1) + 4 4 1 + = 4 y ( y + 1) + 4
x ( x + 1) x ( x + 1)
⇔ ⇔ .
2 1
1
4 1 + = 4 x ( x + 1) + 4
4 4 x ( x + 1) + 4
y ( y + 1)
1 + =
y ( y + 1)
y.i
1 1
= y ( y + 1) = y ( y + 1)
x ( x + 1) x ( x + 1)
⇔ ⇔ .
1 = x ( x + 1) 1
= x ( x + 1) y ( y + 1)
y ( y + 1) y ( y + 1) x ( x + 1)
n
1
= y ( y + 1)
x ( x + 1) =
1
⇔ x ( x + 1) ⇔ .
y ( y + 1) =
1
x ( x + 1) y ( y + 1) =
1
fo
108
kienthuchay.info
−1 + 5
x=
x + x − 1 =
2
0 x,y > 0 2
⇔ ←→ .
kie
2
y + y − 1 =0 −1 + 5
y = 2
−1 + 5 −1 + 5
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) = ; .
2 2
x2 + 3 + 2 x = 3 + y
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình .
nth
y2 + 3 + 2 y = 3 + x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieä n x ≥ 0,y ≥ 0 . Nhaä n thaáy ( x;y ) = ( 0;0 ) khoâ ng laø nghieäm cuû a heä vaäy
xeù t vôù i x > 0,y > 0 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 3 − y2 + 3 + 3 ( x− y = )
0.
uc
x+y 3
⇔ (x − y) + =0⇔ x =y.
x2 + 3 + y2 + 3 x+ y
x = y x = y
2 ⇔ .
2
x + 3 + 2 x = 3 + y x + 3 − 2 + x − 1 =0
x = y
⇔ x +1 1 ⇔ x = y =1.
( x − 1) 2 + =0
y.i
x + 3 + 2 x + 1
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
2
y + 3y + y + 2= 2x + 11 + 2x2 x + 4 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
fo
kienthuchay.info
( )
x3 − y3 + 3 x 2 − y 2 + x − y= 2y + 11 − 2x + 11 + 2y 2 y + 4 − 2x 2 x + 4
x2 + xy + y2 + 4 ( x + y )
kie
2
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 3 ( x + y ) + 1 + + 2. =0
2 2
2x + 11 + 2y + 11 x x + 4 + y y + 4
⇔x=y (do x,y ≥ 0 ).
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c:
x3 + 3x2 + x + 2= 2x + 11 + 2x2 x + 4 .
nth
Nhö vaä y maáu choá t cuû a baø i toaù n laø xöû lyù phöông trình voâ tyû treâ n. Ta coù ba
caù ch xöû lyù nhö sau:
Caùch 1: Ñieàu kieä n: x ≥ 0 töø giaû thieá t.
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:
(x + 2 − ) (
2x + 11 + x 2 x + 3 − 2 x + 4 =
0. )
TH1: Neá u x + 2 > 2x + 11 ⇔ x > 2 2 − 1 ⇒ x + 3 > 2 x + 4 phöông trình voâ
uc
nghieäm.
TH2: Neá u x + 2 < 2x + 11 ⇔ −4 ≤ x < 2 2 − 1 ⇒ x + 3 < 2 x + 4 phöông
trình voâ nghieä m.
TH3: Neá u x + 2= 2x + 11 ⇔ x= 2 2 − 1 phöông trình thoû a maõ n.
Vaä y phöông trình coù nghieä m duy nhaá=
t x 2 2 − 1 suy ra heä coù nghieäm duy
ha
(
nhaá t: ( x;y ) = 2 2 − 1;2 2 − 1 . )
Caùch 2: Nhaân lieâ n hôï p ta ñöôï c:
(x + 2 − ) (
2x + 11 + x 2 x + 3 − 2 x + 4 =
0. )
x2 + 2x − 7 x2 + 2x − 7
+ x2 . 0.
y.i
⇔ =
x + 2 + 2x + 11 x +3+2 x+ 4
x2
(
⇔ x2 + 2x − 7 ) +
1
=
x + 3 + 2 x + 4 x + 2 + 2x + 11
0.
x2 + 2x − 7 =0
n
⇔ x 2
1
+ =0 (1)
x + 3 + 2 x + 4 x + 2 + 2x + 11
fo
kienthuchay.info
x2 1
+ 0
=
x +3+2 x+ 4 x + 2 + 2x + 11
kie
⇔ x3 + 2x2 + x + 3 + x2 2x + 11 + 2 x + 4 =0.
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u tieâ n ta ñöôï c heä :
x3 + 2x2 + x + 3 + x2 2x + 11 + 2 x + 4 =0
3 .
2 2
x + 3x + x + 2
= 2x + 11 + 2x x + 4
Suy ra − x2 + 1 + 2 x2 + 1 ( ) ( ) 2x + 11 =0 .
x + 4 + x2 + 1
nth
(
⇔ x2 + 1 )( 2x + 11 + 2 x + 4 − 1) + 2 =0.
(t ) (t )
2
2 2
−4 − 2t − 1 + t 2 − 2 − 2t 2 + 3 =
0.
uc
( )( ) 2
2
t ≥0
⇔ t 2 − 2t − 1 t 2 − 4 +1+ = 0 ← t 1+ 2 .
→=
2t − 1 + 2t 2 + 3
x2 + x = 2y
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
2
ha
y + y 2x
=
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x,y ≥ 0 .
Xeù t haø m soá f(t)= t 2 + t treâ n ñoaï n 0; +∞ ) .
1
Ta coù f '(t)
= 2t + > 0, ∀t ∈ ( 0; +∞ ) .
y.i
2 t
Do ñoù haøm soá f(t) ñoà ng bieá n treâ n 0; +∞ )
2y = f(x)
Heä phöông trình töông ñöông vôùi ⇒ 2 ( y − x ) = f(x) − f(y)
2x = f(y)
n
Do f(t) laø haøm ñoàng bieán neâ n, neá u y ≥ x ⇒ f(x) ≤ f(y) vaø neá u
y ≤ x ⇒ f(x) ≥ f(y) . Vaä y x = y , khi ñoù heä trôû thaø nh:
=x y= x y
fo
2 ⇔ 2 .
x +
= x 2y x − 2x +
= x 0
111
kienthuchay.info
x= y= 0
x = y
kie
⇔ x =y =1 .
⇔
( )(
x x − 1 x + x − 1 =
0 )
x= y= 3 − 5
2
3− 5 3− 5
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x,y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) ; ; .
2 2
Nhaän xeùt:Ngoaø i söû duï ng haø m soá ta thöï c hieän theo hai caù ch sau:
nth
Caùch 1: Nhaä n thaá y ( 0;0 ) laø nghieäm cuû a heä , xeù t vôù i x2 + y2 > 0 khi ñoù tröø
theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
1
x2 − y2 + 2 ( x − y ) + x − y = 0 ⇔ ( x − y ) x + y + 2 + = 0 ⇔ x = y.
x + y
Caùch 2: Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 2x + x = y2 + 2y + y .
uc
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x,y > − .
2
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x2 − y2 + 3x − 3y + ln ( 2x + 1) − ln ( 2y + 1) = y − x .
y.i
⇔ x2 + 4x + ln ( 2x + 1) = y 2 + 4y + ln ( 2y + 1) (1) .
1
Xeù t haø m soá f(t) = t 2 + 4t + ln ( 2t + 1) treâ n − ; +∞ , ta coù :
2
2 1 2 1
n
2
112
kienthuchay.info
Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
kie
x2 + 3x + ln ( 2x + 1) = x ⇔ x 2 + 2x + ln ( 2x + 1) = 0 (2) .
1
Xeù t haø m soá g(t) = t 2 + 2t + ln ( 2t + 1) treâ n − ; +∞ , ta coù :
2
2 1 2 1
g'(t)= 2t + 2 + = 2 t + + + 1 > 0, ∀t > − neâ n g(t) laø haø m ñoà ng
2t + 1 2 2t + 1 2
nth
1
bieá n treâ n − ; +∞ .
2
Vì vaäy (2) ⇔ g(x) = g(0) ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
x + 1 + x 2 − 2x + 2 =3y
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
2
y + 1 + y − 2y + 2 = x
3
uc
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x − y + x2 − 2x + 2 − y 2 − 2y + 2 = 3y − 3x .
⇔ 3x + x + x2 − 2x + 2 = 3y + y + y 2 − 2y + 2 (1) .
ha
x + 1 + x 2 − 2x + 2 = 3x ⇔ 3− x x + 1 + x 2 − 2x + 2 − 1= 0 (2) .
= 3− t t + 1 + t 2 − 2t + 2 − 1 , ta coù :
Xeù t haø m soá g(t)
n
t −1
g'(t) =−3− t ln3 t + 1 + t 2 − 2t + 2 + 3− t 1 + .
fo
2
t − 2t + 2
113
kienthuchay.info
t −1
= 3− t 1 + − ln3 t + 1 + t 2 − 2t + 2 < 0, ∀t ∈ R
t 2 − 2t + 2
kie
t −1
Do 1 + − ln3 t + 1 + t 2 − 2t + 2
2
t − 2t + 2
t 2 − 2t + 2 + t − 1 − t 2 − 2t + 2 ln3 t + 1 + t 2 − 2t + 2
=
t 2 − 2t + 2
t 2 − 2t + 2 + t − 1 − t + 1 + t 2 − 2t + 2
nth
= 2
< − <0
t 2 − 2t + 2 t 2 − 2t + 2
Do ñoù g(t) laø haøm nghòch bieá n treâ n R.
Vì vaäy: (2) ⇔ g(x) =g(1) ⇔ x =1 ⇒ y =1 .
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Töông töï caù ch treâ n ta giaûi ñöôï c heä toå ng quaùt:
uc
x − 1 + x 2 − 2x + a2 + 1 =ay
, ( a ≥ 1) .
2 2
y − 1 + y − 2y + a + 1 = x
a
Heä phöông trình naø y cuõ ng coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
ha
n
+ b(x) a(x) n a(x)f(x) − b(x) .
Daï ng 2: Phöông trình f(x) =
u + b(x) =
n
u = f(x) a(x)v
Ñaë t ⇒ .
n
n n
= v a(x)f(x) − b(x) v + b(x) =a(x)u
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi II coù nhaâ n töû chöù a bieá n a(x) .
fo
3
Baøi 1.Giaû i phöông trình 3x − 5= 8x3 − 36x2 + 53x − 25 .
Lôøi giaûi
114
kienthuchay.info
Caùch 1: Vieá t laï i phöông trình ñaõ cho döôù i daïng:
3
3
3x − 5= ( 2x − 3) − ( x − 2 ) .
kie
3
Ñaë t 3x − 5 = 2y − 3 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
2y − 3=
( 2x − 3) − ( x − 2 ) ⇔ 2y + x − 5= ( 2x − 3)
3 3
.
3 3
3x − 5=
( 2y − 3) 3x − 5= ( 2y − 3)
Ñaâ y laø heä nöû a ñoá i xöù ng loaï i II. Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
nth
2 ( x − y ) ( 2x − 3) + ( 2x − 3)( 2y − 3) + ( 2y − 3) =−
2 2
y x.
5± 3
Vaä y: phöông trình coù ba nghieäm laø=
x 2,x
= .
4
1
Baøi 2. Giaû i phöông trình: 8x2 − 13x + 7 = 1 + 3 ( x + 1)( 2x − 1) + x 2 − x − 1
x
n
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 8x3 − 13x 2 + 7x = ( x + 1) 3x 2 − 2
3
( ) ( x + 1) 3 ( x + 1)( 2x − 1) + ( x2 − x − 1)
fo
3
⇔ ( 2x − 1) − x 2 − x − 1 =
115
kienthuchay.info
3
Ñaë t u = 2x − 1,v = 3x2 − 2 ta coù heä phöông trình:
( )
u3 − x 2 − x − 1 = ( x + 1) v
kie
.
( )
v3 − x 2 − x − 1 = ( )
x + 1 u
y + 1 = x + 1
x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
xy + 1= y 2 + y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
y.i
2
xy + 1= x + x
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x2 + 1 = x2 + x ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
fo
TH2: Neá u y =−1 − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
116
kienthuchay.info
2
x ( −1 − x ) + 1 =( −1 − x ) + x ⇔ 2x 2 + 4x =0 ←
x≠0
→ x =−2 ⇒ y =1 .
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø (=
x;y ) (1;1) ; ( −2;1) .
kie
x2 − xy = 3 ( 2 + y )
Baøi 2.Giaû i heä phöông trình .
y − xy = 3 ( 2 + x )
2
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
y = x
nth
x2 − y2 = 3y − 3x ⇔ ( x − y )( x + y + 3) = 0 ⇔ .
y =−3 − x
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c caù c nghieä m
( x;y ) =( −2; −2 ); − 3 +2 3 ; −3 +2 3 ; −3 +2 3 ; − 3 +2 3 .
Vaä y: heä phöông trình coù ba nghieä m:
( x;y ) =( −2; −2 ); − 3 +2 3 ; −3 +2 3 ; −3 +2 3 ; − 3 +2 3 .
uc
4x + 2 2 =2y + 15
( )
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2
( 4y + 2 ) =2x + 15
ha
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2 2
( 4x + 2 ) − ( 4y + 2 ) =2y − 2x ⇔ 4 ( x − y )( 4x + 4y + 4 ) = 2 ( y − x )
y = x
⇔ ( x − y )( 8x + 8y + 10 ) =
0 ⇔ .
y = − 5 + 4x
y.i
4
x + y2 = y3
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2 3
y + x x
=
fo
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
117
kienthuchay.info
x − y + y2 − x 2 = y3 − x3 ⇔ x − y + ( y − x )( y + x ) = ( y − x ) ( y2 + xy + x2 ) .
y = x
kie
( )
⇔ ( y − x ) x2 + xy + y 2 − x − y + 1 = 0 ⇔ 2 2
x + xy + y − x − y + 1 =0
.
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
=x 0 = x 0,y= 0
( )
x + x2 = x3 ⇔ x x 2 − x − 1 = 0 ⇔ x =
1− 5
2
⇒ x =
1− 5
2
,y =
1− 5
2
.
nth
1+ 5 1+ 5 1+ 5
= x 2
=
x =
2
,y
2
TH2: Neá u x2 + xy + y2 − x − y + 1 =0 coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä
ta ñöôï c: x + y + x2 + y2 = x3 + y3 .
x + y + x2 + y2 = x3 + y3
Xeù t heä phöông trình (ñaâ y laø heä ñoái xöùng loaï i I).
2 2
x + xy + y − x − y + 1 = 0
uc
Caùch 2: Vieá t laï i:
2 2 2
x2 + xy + y 2 − x − y + 1 = 0 ⇔ ( x + y ) + ( x − 1) + ( y − 1) = 0
x + y =0
⇔ x = 1 (voâ lyù).
y = 1
ha
Vaä y tröôø ng hôï p naø y heä phöông trình voâ nghieä m.
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m:
( x;y ) = ( 0;0 ); 1 −2 5 ; 1 −2 5 ; 1 +2 5 ; 1 +2 5 .
( )
y.i
x3 +=
1 2 x2 − x + y
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
y3 +=
1 2 y2 − y + x( )
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
n
x3 − y3 = 2x2 − 2y 2 − 4x + 4y .
( )
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 = 2 ( x − y )( x + y ) − 4 ( x − y ) .
fo
118
kienthuchay.info
y = x
(
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 − 2x − 2y + 4 =0 ⇔ 2 ) 2
x + xy + y − 2x − 2y + 4 =
0
.
kie
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
= x 1 = x 1,y
= 1
( )
x3 + 1 = 2x2 ⇔ ( x − 1) x2 − x − 1 = 0 ⇔ x =
1− 5
2
⇒ x =
1− 5
2
,y =
1− 5
2
1+ 5 1+ 5 1+ 5
= x = x = ,y
nth
2 2 2
TH2: Neá u x2 + xy + y 2 − 2x − 2y + 4 =
0.
x = −y
2 2 2
⇔ ( x + y) + ( x − 2) + ( y − 2) =0 ⇔ x =2 (voâ lyù).
y = 2
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( x;y ) = (1;1) ; 1 −2 5 ; 1 −2 5 ; 1 +2 5 ; 1 +2 5 .
uc
x3 + 1 =2y
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
3
y + 1 =2x
Lôøi giaûi
ha
( )
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 2 = 0 ⇔ x = y .
x = 1
(
x + 1 = 2x ⇔ ( x − 1) x + x − 1 = 0 ⇔ x =
3 2
)
−1 + 5
2
−1 − 5
x =
n
2
fo
119
kienthuchay.info
= x 1,y
= 1
kie
−1 + 5 −1 + 5
⇒ x
= = ,y .
2 2
−1 − 5 −1 − 5
= x = 2
,y
2
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m:
( x;y ) = (1;1); −1 +2 5 ; −1 +2 5 ; −1 −2 5 ; −1 −2 5 .
nth
2x − y = 3x − 2
2 2
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
2 2
2y − x = 3y − 2
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
y = x
3x2 − 3y2 = 3x − 3y ⇔ ( x − y )( x + y − 1) = 0 ⇔ .
uc
y= 1 − x
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: ( x;y ) = (1;1) ; ( 2;2 ) .
( )( )
(1 + x ) 1 + x 2 1 + x 4 =y 7 + 1
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
( )( )
(1 + y ) 1 + y 2 1 + y 4 =x 7 + 1
ha
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(1 + x ) (1 + x2 )(1 + x4 ) − (1 + y ) (1 + y2 )(1 + y4 ) =y7 − x7 .
( )( ) ( )(
⇔ x 7 + (1 + x ) 1 + x 2 1 + x 4 = y 7 + (1 + y ) 1 + y 2 1 + y 4 (1) . )
y.i
= 14t + ( t + 1) ( 3t + 2t + 1) > 0, ∀t ∈ .
6 2 4 2
Ta coù f '(t)
Do ñoù f(t) laø haøm soá ñoà ng bieán treâ n . Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
n
(1 + x ) (1 + x2 )(1 + x4 ) =
1 + x7 .
fo
120
kienthuchay.info
Nhaä n thaáy x = 1 khoâ ng laø nghieä m cuû a phöông trình neân nhaâ n theo veá hai
phöông trình vôù i 1 − x ta ñöôï c:
kie
(1 − x )(1 + x ) (1 + x2 )(1 + x4 ) =
(1 + x7 ) (1 − x )
x = 0
8 7 8
⇔ 1− x =
1 + x − x − x ⇔ x = −1 .
x = 1
Keá t hôï p vôù i x ≠ 1 suy ra ( x;y
= )
( 0;0 ); ( −1; −1) .
nth
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( −1; −1) .
4 2
x + xy − = 4
y
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
y 4 + xy − 2 =
4
x
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2(x − y)
x4 − y4 −
2 2
y x
(
+ = 0 ⇔ ( x − y )( x + y ) x2 + y2 −
xy
) =0 .
x = y
ha
( )
2
⇔ ( x − y ) ( x + y ) x2 + y2 − =0 ⇔
xy (
xy ( x + y ) x + y − 2 =
2 2
0
.
)
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c nghieäm.
( 5x − 4y )( 3x + 2y ) =7y − 2x
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
( 5y − 4x )( 3y + 2x ) =7x − 2y
y.i
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
n
x = y
( x − y )( 23x + 23y + 9 ) =0 ⇔ 23x + 23y + 9 =0 .
Xeù t caù c tröôø ng hôïp thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä , suy ra:
fo
kienthuchay.info
5x − 4y 3x + 2y 2 = 7y − 2x + 20
( )( )
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình .
2
( 5y − 4x )( 3y + 2x ) = 7x − 2y + 20
kie
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( x − y ) ( 61x2 + 113xy + 61y2 + 9 ) = 0 ⇔ x = y (do 61x2 + 113xy + 61y2 + 9 > 0 ).
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
( )
25x3 = 5x + 20 ⇔ 5x3 − x − 4 = 0 ⇔ ( x − 1) 5x2 + 5x + 4 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Baøi 12. Tìm caù c soá thöï c döông x,y thoû a maõn heä phöông trình
5x − 4y 3x + 2y 3= 5 7y − 2x + 20
( )( ) ( ).
3
( 5y − 4x )( 3y + 2x ) = 5 ( 7x − 2y + 20 )
uc
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( )
( x − y ) ( x + y ) 167x2 + 266xy + 167y2 + 45 = 0 ⇔ x = y (do x,y > 0 ).
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c nghieä m döông duy nhaát
ha
x =1 ⇒ y =1 .
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình
(
( 3x + 2y ) y +
2
= 6
2
)
35
(
y x2 + 1
.
)
(
( 3y + 2x ) x 2 +
= 6 )
35 2
(
x y +1 )
y.i
2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
2 ( 3x + 2y ) y2 +=
)
6 35y x2 + 1( )
n
.
(
2 ( 3y + 2x ) x2 +=
)
6 35x y2 + 1( )
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
fo
122
kienthuchay.info
x = y
( x − y ) ( 4x2 + 45xy + 4y2 − 47) =0 ⇔ 2 2
.
4x + 45xy + 4y − 47 =
0
kie
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x 0
= x 0,y
= = 0
( 2
) ( 2
)
( 2
)
10x x + 6 =35x x + 1 ⇔ x 25x − 25 =0 ⇔ x =−1 ⇒ x =−1,y =−1 .
= =
x 1 x 1,y
= 1
( 6x + 4y ) x2 + y2 −=
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình
(
1 5y x2 + 1
.
) ( )
( 6y + 4x ) x2 + y2 −=
(
1 5x y2 + 1 ) ( )
Lôøi giaûi
ha
x + 9 + y − 7 = 4
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
y + 9 + x − 7 =4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 7,y ≥ 7 .
n
123
kienthuchay.info
1 1
⇔ (x − y) − =0⇔ x=y.
x + 9 + y + 9 x − 7 + y − 7
kie
x = y x = y
Vì vaäy ta coù heä phöông trình ⇔ .
x + 9 + y − 7 =4 x + 9 + x − 7 =4
x = y
⇔ ⇔x=y=7.
2
x + 2x − 63 =7 − x
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 7;7 ) .
nth
Nhaän xeùt:Ñeå yù x+9 + y−7 ≥ 7+9 =4 neân heä töông ñöông vôùi= = 7.
x 7,y
x + 2 − y =2
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
y + 2 − x =2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ x,y ≤ 2 .
uc
Neá u x = 0 ⇒ y = 0 . Neáu x = 2 ⇒ y = 2 .
Xeù t vôù i 0 < x,y < 2 tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x−y x−y
x − y + 2−y − 2−x =0⇔ + =0.
x+ y 2−y + 2−x
1 1
ha
x2 + 91 = y − 2 + y2
y.i
x2 + 91 − y2 + 91 = y − 2 − x − 2 + y2 − x2 .
x2 − y2 y−x
⇔ = + ( y − x )( y + x ) .
fo
x2 + 91 + y2 + 91 x−2 + y−2
124
kienthuchay.info
x+y 1
⇔ (x − y) + + x + y =0.
x2 + 91 + y 2 + 91 x−2 + y−2
kie
x+y 1
⇔x=y (do + + x + y > 0 ).
x2 + 91 + y 2 + 91 x−2 + y−2
Thay x = y vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 91 = x − 2 + x 2 ⇔ x 2 + 91 − 10 = x − 2 − 1 + x2 − 9 .
x2 − 9 x−3
nth
⇔ = + ( x − 3)(=
x + 3) 0 .
x2 + 91 + 10 x − 2 +1
x+3 1
⇔ ( x − 3) − − x − 3 = 0.
2 x − 2 +1
x + 91 + 10
x+3 1 x+3
⇔x= 3 (do − −x−3< − x − 3 < 1 − 2 − 3 =−4 < 0 ).
x2 + 91 + 10 x − 2 +1 x + 10
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
uc
x2 + 21 = y2 + y − 1
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình .
y2 + 21 = x2 + x − 1
Lôøi giaûi
ha
⇔ x2 + 21 + x2 + x − 1 = y2 + 21 + y 2 + y − 1 (1) .
y.i
125
kienthuchay.info
2
3 7x − 8 + 7 − 2x = y
6
, ( x,y ≤ 0 ) .
kie
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình
3 2
7 − 2y
7y − 8 + =x
6
Lôøi giaûi
7
Ñieà u kieän: − ≤ x,y ≤ 0 .
2
7
nth
Nhaä n thaáy x = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2
7
Xeù t x > − tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2
3 7 − 2x2 7 − 2y2
7x − 8 − 3 7y − 8 + − = y−x.
6 6
7(x − y) (
2 x2 − y2 )
uc
⇔ − y−x
=
( ) ( )
2 2 7 − 2x2
3
7x − 8 + 3 7x − 8 3 7y − 8 + 3 7y − 8 7 − 2y2
6 +
6 6
2(x + y)
ha
7
⇔ (x − y) − + 1 =
0
( ) ( )
2 2 2 2
3 3 7 − 2x 7 − 2y
7x − 8 + 7x − 8 3 7y − 8 + 3 7y − 8 6 +
6 6
⇔x=y do x,y ≤ 0 .
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
y.i
7 − 2x2 7 − 2x2
3
7x − 8 + = x ⇔ 3 7x − 8 − ( 2x − 2 ) + − (2 − x) = 0 .
6 6
7 − 2x2 2
7x − 8 − ( 2x − 2 )
3 − (2 − x)
⇔ + 6 0.
=
( )
2
n
3
7x − 8 + ( 2x − 2 ) 3 7x − 8 + ( 2x − 2 )
2
7 − 2x2
+2−x
6
fo
126
kienthuchay.info
( ) x 1
kie
⇔ 8x2 − 24x + 17 + =0.
( )
2 2
+ ( 2x − 2 ) 7x − 8 + ( 2x − 2 )
3 3 2
7x − 8 7 − 2x
6 + 2 − x
6
⇔ 8x2 − 24x + 17 = 0 (do x ≤ 0 ) phöông trình naøy voâ nghieäm vôù i x ≤ 0 .
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
y
x = 1
nth
4
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
x
1
y =
4
Lôøi giaûi
Heä phöông trình coù nghieäm khi x > 0,y > 0 .
x
y = 1
uc
4 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y = log 1 x
4
x
1
Hai haø m
= soá f(x) = ,g(x) log 1 x laø haøm ngöôï c cuû a nhau neâ n coù ñoà thò
4
ha
4
ñoá i xöùng nhau qua ñöôø ng phaâ n giaù c goù c phaà n töø thöù nhaá t suy ra
f(x)= g(x) ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x
1 1 1
x = ⇔ x.4x − 1 = 0 ⇔ x = ⇒ y = .
y.i
4
2 2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
( )
x
1 + 2 =y + 1 + y 2
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình
n
.
( )
y
1+ 2 =x + 1 + x 2
Lôøi giaûi
fo
127
kienthuchay.info
(1 + 2 ) − (1 + 2 ) = y + y + 1 − x − x + 1 .
x y
2 2
kie
⇔ x + 1 + x + (1 + 2 ) = y + 1 + y + (1 + 2 ) (1) .
x y
2 2
(1 + 2 ) ( )
x −x
=x + 1 + x 2 ⇔ 1 + 2 x + 1 + x 2 − 1 =0 (2) .
( )
−x
Xeù t haø m soá g(x) = 1 + 2 x + 1 + x 2 − 1 treâ n , ta coù :
uc
−x
( )( ) ( ) x
−x
g'(x) =− ln 1 + 2 1 + 2 x + 1 + x2 + 1 + 2 1 +
1 + x2
x + 1 + x 2 1
(1 + 2 ) ( )
−x
= − ln 1 + 2 < 0, ∀x ∈ .
1 + x2
ha
y2 − x2 x 2 + 1
e =
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình y2 + 1 .
y.i
1 + x + 1 + y= 2 1 − xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ −1,xy ≤ 1 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
n
2
ey x2 + 1
2
=
y2 + 1
⇔ ex
2
( x + 1) = e ( y + 1) ⇔ x
2 y2 2 2 x = y
= y2 ⇔
x = −y
.
ex
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ñöôïc caù c nghieäm cuû a heä laø ( x;y ) ( 0;0 ); ( −1; −1) .
fo
128
kienthuchay.info
8x3 + y2 + 5x = 3 − y + x2
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình .
3 2
8y + x + 5y = 3 − x + y2
kie
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
8x3 − 8y3 + y2 − x2 + 5x − 5y =x − y + x2 − y2 .
⇔ 8x3 − 2x2 + 4x = 8y3 − 2y2 + 4y ⇔ x = y .
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
nth
3
8x3 + 6x = 3 ⇔ 4x3 + 3x = (giaûi phöông trình naø y baè ng phöông phaùp
2
löôï ng giaù c hoùa hoaë c aån phuï daï ng ñaï i soá xem chöông 1).
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t
3 − 7 3 3 + 7 3 3 − 7
3 3 + 7 + 3
( x;y ) = ; + .
16 16 16 16
uc
x2 + 3x + ln ( x − 1) =y + 8
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình .
y + 3y + ln ( y − 1) =x + 8
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 1,y > 1 .
ha
⇔ x2 + 4x + ln ( x − 1) = y 2 + 4y + ln ( y − 1) ⇔ x = y .
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 2x + ln ( x − 1) − 8 =0.
y.i
Veá traù i laø moä t haøm ñoà ng bieá n treâ n (1; +∞ ) neâ n phöông trình coù nghieä m duy
nhaá t x = 2 ⇒ y = 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
1 1
n
2
xy + = x + +
x 1 y ln y
Baøi 25.Giaû i heä phöông trình .
xy + 1 = y 2 + 1
fo
y 1 + x ln x
Lôøi giaûi
129
kienthuchay.info
Ñieà u kieän: x,y > 0 .
Vì x ln x + 1 > 0,y ln y + 1 > 0, ∀x,y > 0 (chuù yù xeù t haøm soá).
kie
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
1 1 1 1
− = x2 − y2 + − .
x y 1 + y ln y 1 + x ln x
1 1 1 1
⇔ x2 − − = y2 − − (1) .
x 1 + x ln x y 1 + y ln y
1 1
Xeù t haø m soá f(t) = t 2 − − treâ n ( 0; +∞ ) , ta coù :
nth
t 1 + t ln t
2
f '(t)= 2t + +
1 1 + ln t
= 2t +
(1 + t ln t ) + t 2 + t 2 ln t
> 0, ∀t > 0 (do t 2 + t 2 ln t > 0 )
2 2 2
t (1 + t ln t ) (1 + t ln t )
Neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân ( 0; +∞ ) vì vaä y (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä vaø thöï c hieä n xeù t haø m soá ta coù
x= y= 1 .
uc
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: cos x > 0,sin y > 0 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
log2 (1 + 3cos x ) − log2 (1 + 3sin=
y ) log3 ( sin y ) − log3 ( cos x ) .
130
kienthuchay.info
= log2 (1 + 3t ) − log3 ( cost ) − 2 suy ra (2) coù toái ña hai nghieäm.
Khaûo saùt haøm g(t)
cos x = 1
kie
cos x = 1 sin y = 1
1
Ta coù : g(1) = 0⇒
g = 1 ⇒ cos x = .
1
3
cos x = 3
3
1
sin y =
3
nth
uc
ha
y.i
n fo
131
kienthuchay.info
Chuû ñeà 4. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH COÙ YEÁU TOÁ ÑAÚNG CAÁP
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
1. Heä ñaú ng caá p laø heä coù daïng:
P k (x,y) = c
k
1
, ( c1 ,c2 ∈ ) .
Q (x,y) = c2
1
trong ñoù P k (x,y),Q k (x,y) laø caù c ña thöù c baäc k, k = ,1,2,3,4,5,... cuû a x,y
2
nth
khoâ ng chöùa thaø nh phaàn baäc nhoû hôn k :
k k
=P k (x,y) ∑ p=
ix y ;Q k (x,y) ∑ q i x k − i y i , ( pi ,q i ∈ ) .
k −i i
=i 0=i 0
xy x2 + y2 =
Ví duï 1. Heä phöông trình
(
30 )
thì veá traù i caù c phöông trình cuû a
(
xy x2 − y 2 =
24 )
uc
heä laø ña thöù c baä c 4 cuû a x,y .
2x2 − 5xy + 3y2 =1
Ví duï 2. Heä phöông trình thì veá traù i caù c phöông trình
2 2
3x + 4xy − y = 3
cuû a heä laø ña thöù c baä c 2 cuûa x,y .
Phöông phaùp: Xeùt xem x = 0 hoaë c y = 0 coù phaû i laø nghieä m cuû a heä phöông
ha
P k (x,tx) c=
= x k P k (t,1) c
1 1
k ⇔ .
k k
=Q (x,tx) c= 2
x Q (t,1) c 2
y.i
Ñeá n ñaây suy ra c2 .P k (t,1) = c1 .Q k (t,1) , ñaâ y laø phöông trình ña thöù c ñaõ bieá t
caù ch giaû i. Tìm ñöôï c t töø ñoù suy ra moá i lieâ n heä giöõ a x,y vaø ñöa veà phöông
trình ña thöù c vôù i bieá n x hoaëc bieá n y .
1. Moät soá heä quy ñöôïc veà daïng heä ñoàng baäc
n
a x2 + b y2 + c xy + d x + e y = 0
Daïng 1: Heä phöông trình baäc hai 1 1 1 1 1
.
2 2
a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y = 0
fo
132
kienthuchay.info
Phöông phaùp:
Xeù t x = 0 hoaë c y = 0 coù laø nghieäm cuû a heä phöông trình hay khoâ ng?
kie
t y tx, ( t ∈ ) .
Xeù t vôù i x ≠ 0 khi ñoù ñaë=
Ñöa veà heä phöông trình:
(
1 1 1 )
x2 a + b t 2 + c t + x ( d + e t ) =
1 1 0
⇔
x a + b t 2 + c t =
1 1 1 ( )
− ( d1 + e1t )
.
2
( 2
)
x a2 + b2 t + c2 t + x ( d 2 + e2 t ) = 0 2
(
x a2 + b2 t + c2 t =
− ( d 2 + e2 t ))
d1 + e1t d 2 + e2 t
nth
Suy ra: = .
2
a1 + b1t + c1t a2 + b2 t 2 + c2 t
(
⇔ ( d1 + e1t ) a2 + b2 t 2 + c2 t = ) (
( d 2 + e2 t ) a1 + b1t 2 + c1t . )
Ñaâ y laø moä t phöông trình baä c ba coù phöông phaù p giaû i toå ng quaù t neâ n tìm ñöôï c
nghieäm t .
Thay ngöôï c laï i heä ta tìm ñöôï c ( x;y ) .
uc
Ngoaøi ra daï ng heä naøy coøn ñöôï c giaû i baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh(xem
phöông phaù p heä soá baá t ñònh).
a x2 + b y2 + c xy + d x + e y + f =
1 0
Daïng 2:Heä baäc hai hai aån 1 1 1 1 1
.
2 2
a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y + f2 =
0
ha
Phöông phaùp:
Thöû tìm caù c nghieä m ñôn giaû n chaú ng haïn tìm ñöôï= 0 ,y y 0 .
c x x=
x= u + x 0
Khi ñoù ñaët thay vaø o heä phöông trình vaø ñöa veà heä coù daï ng 1.
y= v + y 0
y.i
Xeù t y = 0 coù laø nghieäm cuû a heä phöông trình hay khoâ ng.
Xeù t y ≠ 0 ñaë t x = ty khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
fo
133
kienthuchay.info
1( 1 1 )
y3 ( a t + b ) c t 2 + d t + e =
1 1 f1
.
( )
y ( a2 t + b2 ) c2 t + d 2 t + e2 =
3 2
kie
f2
Suy ra: f ( a t + b ) ( c t + d t + e =
2 1 1 1
2
) f (a t + b )(c t
1 1 1 2 2 2
2
)
+ d 2 t + e2 .
Ñaâ y laø phöông trình baä c ba coù phöông phaù p giaû i toå ng quaù t neâ n tìm ñöôï c t ,
thay ngöôï c laï i heä ta tìm ñöôï c ( x;y ) .
Chuù yù: Trong moä t soá tröôøng hôï p ñaë c bieä t heä giaû i ñöôï c baè ng phöông phaùp heä
soá baá t ñònh hoaë c phöù c hoùa(Xem phöông phaù p heä soá baá t ñònh vaø phöù c hoù a
nth
trong cuø ng cuoán saù ch).
P m (x,y) = a
Daïng 4: Heä daïng , trong ñoù m + n = k khi ñoù ta phaû i
n k
Q (x,y) = R (x,y)
ñöa veà moä t phöông trình ñaú ng caá p baä c k ñeå laø m ñöôï c ñieàu naø y ta theá töø
phöông trình ñaà u vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
uc
P m (x,y).Q n (x,y) = a.R k (x,y) , ñaây laø phöông trình ñaúng caáp baäc k ta giaûi ñöôïc.
x2 + y2 = 2
Ví duï 3. Heä phöông trình .
3 2
x + x y =+ x y
Ta vieá t laï i heä döôù i daïng :
x2 + y2 = 2
ha
x2 + y2 = 2
3 ⇔ .
x + x 2
y =
1
2
( )
x + y (
x 2
+ y 2
) x 3
+ x 2
y − xy 2
− y 3
0
=
Löu yù:Ñoâ i khi caà n bieá n ñoåi ñaë t aå n phuï ñeå ñöa veà daï ng heä ñaú ng caá p.
B. BAØI TAÄP MAÃU
x2 − 2xy + 3y2 = 9
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
y.i
2 2
2x − 13xy + 15y = 0
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Vôù i x ≠ 0 ta ñaë= t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
( ) ( )
n
x2 1 − 2t + 3t 2 =
x2 1 − 2t + 3t 2 =
9
⇔
(
x2 1 − 2t + 3t 2 = 9
⇔
) 9
(
x2 2 − 13t + 15t 2 = 0 )
15t 2 − 13t + 2 =0
2
t = ∨ t =
3
1
5
fo
134
kienthuchay.info
5 2
x = ±3 x = ± 5 2 x = ±
2 ⇔ x = ±3 2 .
⇔ 2 ∨ ∨
kie
t = t = 1 y = ±2 2
3 5 y = ± 2
5 2 2
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ( x;y ) =( ±3; ±2 ) ; ± ;± .
2 2
x2 + 2xy + 3y2 = 9
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
2x + 2xy + y = 2
nth
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
Xeù t vôù i x ≠ 0 ta ñaë=
(
x2 1 + 2t + 3t 2 = 9
) ⇔
( ) (
2 1 + 2t + 3t 2 = 9 2 + 2t + t 2
.
)
2
x 2 +=
( )
2t + t 2 2 x 2 2 +=
(
2t + t 2 2 )
uc
3t 2 + 14t + 16 = 8
0 t =−2 ∨ t =−
⇔ 2 ⇔ 3 .
(
x 2 + 2t + t =
2
) 2
(
x 2 2 + 2t + t 2 =
2)
8 3
t= − x = ±
t =−2 3 x =±1 17
ha
⇔ ∨ ⇔ ∨ .
x =
±1 x = ± 3 y =
2 y = 8
17 17
( ±1; 2 ); ± 3 ; 8
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =
17 17
3x2 + 2xy + y 2 =
11
y.i
(
x2 3 +=
)
2t + t 2 11 x 2 3 +=
⇔
(
2t + t 2 11 ) .
( ) ( ) (
x2 1 + 2t + 3t 2 = 17 11 1 + 2t + 3t 2 = 17 3 + 2t + t 2
)
fo
135
kienthuchay.info
5 4 3
⇔
(
x 2 3 + 2t + t 2 =11)
⇔
t = 2
∨
t = −
4
⇔
x = ±1 x = ±
∨ 3 .
kie
16t 2 − 12t − 40 =
0 x = ±1 4 3 y = ±2 5 3
x= ± y=
3
3
4 3 5 3
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = ( ±1; ±2 ) ; ± ; .
3 3
6x2 − xy − 2y 2 =56
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
nth
2 2
5x − xy − y = 49
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
Xeù t vôù i x ≠ 0 ta ñaë=
(
x2 6=
− t − 2t 2 56 )x 2 6=
⇔
(
− t − 2t 2 56 ) .
2
( 2
x 5 − t − t= )49 (2
56 5 − t − t= ) (
49 6 − t − 2t 2 )
uc
1 2
42t 2 − 7t − 14 =
0 t = − t = 3
2
⇔ 2 ⇔ ∨
( 2
x 6 − t − 2t =56 )x = ±2 7 x = ±3 7
3 5
ha
7 7
x = ±2 x = ±3
3 5
⇔ ∨ .
7 7
y = 3 y = ±2 5
7 7 7 7
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laøø : ( x;y ) =
±2 ; ±3 ; ±2 .
3 3 5 5
y.i
2x2 − x ( y − 1) + y 2 =
3y
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
x2 + xy − 3y2 =x − 2y
Lôøi giaûi
n
136
kienthuchay.info
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
Xeù t x ≠ 0 ta ñaë=
3t − 1
( )
kie
x2 2 − t + t 2 + x (1 − 3t ) =0 x =
⇔ 2 − t + t2 .
2
( )
x 1 + t − 3t 2 + x ( −1 + 2t ) =0 x = 1 − 2t
1 + t − 3t 2
3t − 1 1 − 2t
Suy ra: = .
2 − t + t2 1 + t − 3t 2
(
⇔ 7t 3 − 3t 2 − 7t + 3 = 0 ⇔ t 2 − 1 ( 7t − 3) = 0 . )
nth
3
t =
t = 1 t −1 7
−1 t ==
7
⇔ t = 1 ⇔ x = −1 ∨ x = .
1 ∨ x =
3 = y 1= y 1 43
t = 3
7 y = 43
uc
( 0;0 ); (1;1); ( −1;1); 437 ; 43
3
m laø ( x;y )
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieä= .
14x 2 − 21y 2 + 22x − 39y =
0
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
2 2
35x + 28y + 111x − 10y = 0
Lôøi giaûi
ha
0
35 + 28t 2
39t − 22 10t − 111
⇔ = ⇔ 186t 3 − 421t 2 + 175t +=
112 0 .
2 2
14 − 21t 35 + 28t
(
⇔ ( 3t + 1) 62t 2 − 161t + 112 =0 ⇔ t =− .
1
)
n
3
1 39t − 22
Vôù i t = − suy ra x = =−3 ⇒ y =tx =1 .
3 14 − 21t 2
fo
( x;y )
Vaä y heä coù hai nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −3;1) .
137
kienthuchay.info
2y x2 − y2 =
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình
3x
.
( )
( )
kie
x x2 + y2 =10y
Lôøi giaûi
Neá u x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( 0;0 ) laø nghieä m cuûa heä .
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
Xeù t x ≠ 0 ta ñaë=
(
2tx x 2 − t 2 x2 =
3x )
2t 1 − t 2 x 2 =
(
3 2t 1 − t 2 .10t =
)
3 1 + t2 ( ) ( )
nth
⇔ ⇔ .
(
x x 2 + t 2 x=
2
10tx
)
1 + t 2 x=
2
10t (
1 + t 2 x=
2
)
10t ( )
3 1
4 2
20t − 17t + 3 = 0 t =± 5 ∨ t =± 2
⇔ ⇔ .
( 2 2
1 + t x = 10t ) 1 + t 2 x2 =
10t ( )
3 5 3
1 t = x = ± 4
uc
t = 5 x = ±2 2 5
⇔ 2 ∨ ⇔ ∨ .
x = ±2 54 3 y = ±1 5 4 27
x =±
2 5 y =±
2 125
5 3 5 27
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ( x;y ) =( ±2; ±1) ; ± 4 ; ± 4 .
2 5 2 125
ha
x x2 − y2 =
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình
6y
.
( )
2y x2 + y2 =
5x ( )
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( 0;0 ) laø nghieä m cuû a heä .
y.i
(
x3 1 − t 2= 6tx
) (
5 1 − t 2= 6t.2t 1 + t 2
⇔ .
) ( )
2t 1 +=
(
t 2 x3 5x )
x2 =
)
1 − t 2 3t (
n
( )( ) 0 ⇔ t = 1 ⇔ x = ±2 .
12t + 17t − 5 =
4 4t − 1 3t + 5 =
2 2 2
0
⇔ ⇔
x (1 − t ) =
2
x (1 − t ) =
2 2
6t 6t x = ±2 2
y = ±1 2
fo
138
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( ±2; ±1) .
(
( x − y ) x2 − y2 = 3 )
kie
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
(
( x + y ) x 2 + y 2 =
15 )
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
Xeù t vôù i x ≠ 0 ta ñaë=
(
x (1 − t ) .x2 1 − t 2 = 3
) ( )
15 (1 − t ) 1 − t 2 = 3 (1 + t ) 1 + t 2
( )
nth
⇔ .
x (1 + t ) .x 2 =
( )
1 + t 2 15 x3 (1 − t ) =
(
1 − t2 3 )
⇔
(
(1 + t ) 2t 2 − 10t + 2 = 0 )
⇔
t =−1 ∨ t =
5 ± 21
2 .
(
x3 (1 − t ) 1 − t 2 = )3 x3 (1 − t ) 1 − t 2 =
(
3 )
5 + 21 5 − 21
uc
t = t =
2 2
⇔ ∨ .
21 3 21
=x 3 2+ =x 3 2+
14 7
21 3 21
=x 3 2+ =x 3 2+
ha
14 7
⇔ ∨ .
5 + 21 3 21 5 − 21 3 3 21
y = . 2+ y = . 2+
2 14 2 7
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø
( x;y ) = 3 2 + 21 ; 5 + 21 .3 2 + 21 ; 3 2 + 3 21 ; 5 − 21 .3 2 + 3 21
y.i
14 2 14 7 2 7
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình
(
x x2 − xy + y2 = 6y
.
)
(
2y x2 + xy + y 2 =
7x )
n
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( 0;0 ) laø nghieä m cuû a heä .
fo
139
kienthuchay.info
(
2x3 t 1 + t + t 2 = 7x
) (
6t.2t 1 + t + t 2 = 7 1 − t + t 2
⇔ .
) ( )
3
( 2
) 2 2
( )
kie
x= 1− t + t 6tx x = 1− t + t 6t
4
⇔ 2
3 2
12t + 12t + 5t + 7t − 7 =0
⇔
(
2t − 1) 6t 3 + 9t 2 + 7t + 7 =
0
.
( )
( 2
x 1 − t + t =6t )
x2 1 − t + t 2 =6t
( )
1 6t x = ±2 6t
3
t = = + 9t 2 + 7t + 7 0 = 3
+ 9t 2 + 7t + 7 0 (1)
⇔ 2 ∨ 2 ⇔ ∨ .
(
x 1 − t + t 2 6t )
= ±1 x2 1 − t + t 2 6t ( )
nth
x= y=
= ±2
6t
Nhöng do
= x2 > 0 ⇒ t > 0 do ñoù (1) voâ nghieäm.
t2 − t + 1
Vaä y heä coù ba nghieä m laø ( 0;0 ) ; ( ±2; ±1) .
x3 − 8x = y3 + 2y
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình 2 .
x −=3 3 y2 + 1 ( )
uc
Lôøi giaûi
x3 − y3 = 8x + 2y (1)
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
2 2
x − 3y = 6 (2)
Nhaän thaáy x = 0 khoâng thoûa maõn heä xeùt vôùi x ≠ 0 ta ñaët y = tx , khi ñoù heä trôû thaønh:
ha
( )
x3 1 − t 3 = ( 2t + 8) x
(
x 2 1 − 3t 2 =
6 )
1
t =
( )
Töø ñaây suy ra 6 1 − t 3 = ( 2t + 8) 1 − 3t 2 ( ) ⇔ 12t 2 − t − 1 = 0 ⇔ 3 .
y.i
1
t = − 4
1
1 y = 3 x x = ±3
TH1: Vôù i t =⇒ ⇔ .
3 2
x 1 − 3t 2 =
6 (
y = ±1
)
n
fo
140
kienthuchay.info
x 4 78
y = − x = ±
1 4 13 .
TH2: Vôù i t =− ⇒ ⇔
kie
4 2
x 1 − 3t 2 =
6 ( 78
y = ± 13 )
Vaä y heä coù boá n nghieäm la:ø
78 −4 78 78
( x,y
= ) ( 3,1) ; ( −3, −1) ; 4 1378 , − ;
13 13
, .
13
Nhaän xeùt:Töø heä treâ n ta coù theå bieá n ñoå i nhö sau Veá traù i cuû a (1) laø ña thöù c
nth
baä c ba, veá phaû i (1) laø ña thöù c baä c moä t. Veá traù i cuû a (2) laø ña thöù c baä c hai do
vaä y nhaâ n veá traùi cuû a (2) vaøo veá phaû i cuû a (1) ñeå ñöôï c moä t phöông trình ñaú ng
caá p baä c ba töø ñoù suy ra moá i lieâ n heä giöõ a x,y . Caù c baø i toaù n sau toâ i trình baø y
caù ch nhö treâ n(ñöông nhieâ n caù c baïn coù theå xöû lyù baè ng caù ch ñaë t y = tx ).
x3 − y3 = 8x + 2y
2 ⇔
3
=
x − y3
8x + 2y 2
6
. x − 3y2
. ( )
uc
2
x − 3y = 6 x − 3y =
2 2
6
x3 + y3 = 1
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình .
2 2 3
x y + 2xy + y =2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
3 3
x + y = 1 2x − x y − 2xy + y =
3 2 2 3
0
y.i
⇔ .
2 2 3 3
x y + 2xy + y = 2 x + y
3
(
3 3
x + y = )1
( x − y )( x + y )( 2x − y ) =
0 x = y x =−y y =2x
⇔ ⇔ 3 3
∨ 3 3
∨ 3 .
3
x + y =
3
1 x + =
y 1 x + =y 1 x + =y3 1
n
1 1
x = 3 x = 3
2 9
⇔ ∨ .
y 1 2
= = y
fo
3
2 3
9
141
kienthuchay.info
1 1 1 2
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; ; ; .
3 3 3 3
2 2 9 9
kie
x2 + y2 = 2
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
(
( x + y ) 4 − x y − 2xy =
2 2
2y 5 )
Lôøi giaûi
Nhaän thaáy veá phaûi cuûa phöông trình thöù hai coù baäc 5 neân bieåu dieãn 4 − x2 y2 − 2xy
döôù i daï ng baä c 4. Thaä t vaä y ta coù :
nth
( ) ( ) ( )
2
4 − x2 y2 − 2xy =x2 + y2 − x2 y2 − x2 + y2 xy =x 4 + y 4 + x2 y2 − xy x2 + y2 .
x = y
⇔ 2 ⇔x=y=±1 .
uc
2
x + y =2
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( ±1; ±1) .
5x2 − 3y =x − 3xy
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2 3
x − x = y − 3y
ha
Lôøi giaûi
5x + 3xy =+
2
x 3y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
3 3 2 2
x + 3y =x + y
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( 0;0 ) laø nghieä m cuû a heä .
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
Xeù t vôù i x ≠ 0 ñaë=
y.i
(
x2 ( 5 + 3t ) = x (1 + 3t ) x 5 + 3t ) =+ 1 3t
⇔ .
3
( 3
)
x 1 + 3t = x 1 + t
2
( 2
)
( 5 + 3t ) 1 + t =+
2
( (
1 3t ) 1 + 3t 3) ( )
x ( 5 + 3t ) =+ 1 3t x ( 5 + 3t ) =+1 3t
n
⇔ ⇔ 2 .
9t 4
− 5t 2
− 4 =0
t − 1 9t(2
+ 4 0
=)( )
fo
142
kienthuchay.info
1
t = 1 x=
t =
−1 2 ∨ x =
−1
⇔ 1∨ ⇔ .
kie
x = x =
−1
y=
1 y = 1
2 2
1 1
Vaä y heä coù ba nghieä m laø ( 0;0 ) ; ; ; ( −1;1) .
2 2
x3 + y3 − xy2 =
1
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
4 4
4x + y = 4x + y
nth
Phaân tích lôøi giaûi. Veá traùi phöông trình ñaà u cuû a heä daï ng baä c 3 vì vaäy nhaâ n
vaø o veá phaû i phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c moät phöông trình ñaúng caá p
baä c 4.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
x3 + y3 − xy2 1
= = x3 + y3 − xy 2 1
⇔ .
4
(
) ( )
uc
4x + y 4
= ( 4x + y ) x 3
+ y 3
− xy 2
xy 3y 2
− 4xy + x 2
= 0
= x 0= x 1= x 1 25
⇔ ∨ ∨ ∨
= y 1= y 0= y 1 y = 3
3
25
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
3
( x;y ) = ( 0;1); (1;0 ); (1;1); 3 1 ;
3 .
y.i
25 25
y. x − y 2 =
( ) 2.
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình
x3 − y3 =19
n
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
fo
143
kienthuchay.info
2
y. ( x − y ) =
2
⇔
2 3
(
19y. ( x − y ) = 2 x − y
3
.
)
x3 − y3 = x3 − y3 =
kie
19 19
2x3 − 21y3 + 38xy 2 − 19x 2 y =
0 ( x − y )( x − 7y )( 2x − 3y ) =
0
⇔ ⇔ .
3 3
x − y = 19 x3 − y3 = 19
7
x y= x 7y
3 x =
= x = y 3
18 x = 3
⇔ 3 3
∨ 3 3
∨ 2 ⇔ ∨ .
x −=
y 19 x −=y 19 3 y = 1 y = 2
nth
3
x − y =19
3
18
7 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; ; ( 3;2 ) .
3 3
18 18
x3 + y3 =
1
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
5 5 2 2
x + y = x + y
Phaân tích lôøi giaûi. Veá traù i phöông trình nhaá t cuû a heä laø ña thöù c baä c 3 neâ n
uc
nhaân vôùi veá phaûi cuûa phöông trình thöù hai ta ñöôïc moät phöông trình ñaúng caáp baäc 5.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
x3 + y3 =
1 x3 + y3 =
1
⇔ .
5
( )( 2 3
)
ha
5 2 2 3 3
x + y = x + y x + y
3 2
x y + x y = 0
⇔
(
xy x2 + y2 =
0=x 0=
⇔
)
x 1
∨ .
x3 + y3 =
1 = y 1= y 0
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
y.i
x m + y m =
1
Nhaän xeùt: Toå ng quaù t cho heä phöông trình: ,( k > m ) .
k k k −m
x + y = x + y k −m
Nghieäm cuû a heä laø ( 0;1) ; (1;0 ) .
x3 + 3x
= 448y3 + 6y
n
144
kienthuchay.info
x3 − 448y3 =−
6y 3x
⇔
3 3
x − 448y =
1
96
(
( 6y − 3x ) 385x2 − 16y2 . )
2 2
385x − 16y = 96
kie
385x2 − 16y2 = 96
1251x3 − 42912y3 − 2310x 2 y − 48xy 2 =
0
⇔ .
2 2
385x − 16y = 96
⇔
(
( x − 4y ) 1251x2 + 2694xy + 10728y 2 = 0)
385x2 − 16y 2 = 96
nth
1
x = 4y x = ±
⇔ ⇔ 2.
2 2 1
385x − 16y = 96 y = ±
8
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ± ; ± .
2 8
x2 + y2 = 2
uc
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình 4
.
( x + y )(1 + xy ) =32
2
+ xy = 32 x2 + y2 =
2
2
x + y = 2
2
x = 1
=
⇔ ( x + y ) − x2 − y2
xy = 1 y = 1
⇔ .
2
n
Vaä y: heä phöông trình ñaõ cho coù nghieä m duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
fo
145
kienthuchay.info
3 3 1
3x − y =
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình x+y.
kie
2 2
x + y = 1
Phaân tích lôøi giaûi. Quy ñoàng phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c veá traù i laø ña thöù c
baä c 4 vaä y chæ nhaâ n veá phaû i phöông trình ñoù vôùi bình phöông veá traùi cuû a
phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c phöông trình ñaú ng caá p baä c 4.
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x + y ≠ 0 .
nth
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
( x + y ) 3x3 − y3 =
)
( ) (
1 ( x + y ) 3x3 − y3 = x 2 + y 2
⇔ )
2
.
x 2 + y 2 =
1 x2 + y2 =1
2x 4 + 3x3 y − 2x2 y2 − xy3 − 2y 4 =
0
⇔
2 2
x + y = 1
( )
uc
( x − y ) 2x3 + 5x2 y + 3xy2 + 2y3 =
0
⇔ .
x 2 + y2 =1
1 2
⇔
(
( x − y )( x + 2y ) 2x2 + xy + y2 =
)0
⇔
x = ±
2
∨
x =
5
.
x2 + y2 = y = 1 1
ha
1 ± y= ±
2 5
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù boá n nghieä m laø :
1 1 2 1
( x;y ) =
± ;± ; ;± .
2 2 5 5
x2 + xy + y 2 =
3
y.i
32 32
146
kienthuchay.info
x + y =2 x + y =2
⇔ 2 2
⇔ ⇔ x = y = 1.
x + xy + y =3 xy = 1
kie
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
x3 + 4y − y3 − 16x =
0
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
2 2
y 5x + 4
=
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
nth
x3 − y3 = 16x − 4y
2
x3 − y3 = ( y − 4x ) 5x2 − y 2
⇔
(.
)
2
5x − y = −4 5x2 − y 2 =−4
21x3 − 5x2 y − 4xy2 =
0 x ( 7x − 4y )( 3x + y ) =
0
⇔ ⇔ .
2 2
5x − y = −4 5x 2 − y 2 =−4
4
x= y
x =
0 x =
±1 x =
0 x =
±1
uc
7
⇔ ∨ ∨ ⇔ ∨ .
y =
±2 80 2 2
y −y =−4 y=
3 y =
±2 y =
3
49
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =( 0; ±2 ) ; ( ±1; 3) .
x x − y y= 2 4 x + y
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình
(.
)
ha
x − 3y =
6
3
Phaân tích lôøi giaûi: Veá traù i cuû a phöông trình thöù nhaá t coù daï ng baä c vaø veá
2
1
phaû i laø baä c do vaä y chæ caàn nhaân theâm vaø o veá phaû i vôù i veá traù i cuû a phöông
2
y.i
3
trình thöù hai ñöa veà phöông trình ñoàng baä c .
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 0,y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
x x − y y=
1
3
(
4 x + y ( x − 3y ) )x x + x y − 12y x =
⇔
0
.
x − 3y =
6
x − 3y 6
=
fo
147
kienthuchay.info
⇔
(
x x −3 y
)( x +4 y =
0 )
.
x − 3y =
6
kie
x 0= x 3 y x + =
= 4 y 0 x 9
⇔ ∨ ∨ ⇔ .
x − 3y 6 =
x − 3y
= 6 x − 3y
= 6 y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 9;1) .
Phaân tích lôøi giaûi: Thay −1= x 2 − 3xy + y 2 töø phöông trình thöù hai cuû a heä
vaø o phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c moä t phöông trình ñaú ng caá p baä c 3.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
(
2x3 − 9y3 = ( x − y ) 4xy + x2 − 3xy + y2
⇔ 2
)
2x3 − 9y3 =x3 − y3
.
uc
2
x 2 − 3xy + y2 =−1
x − 3xy + y =
−1
x3 = =
8y3 x 2y
= x 2y x = ±2
⇔ ⇔ 2 2
⇔ ⇔ .
2 2
x − 3xy + y =−1 x − 3xy + y =−1 y2 =1 y = ±1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( ±2; ±1) .
ha
2x2 y2 + x2 + 2x =
2
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình .
2 2 2
2x y − x y + 2xy =1
Lôøi giaûi
2x2 y2 + x + 1 2 =
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( ) 3 .
2xy ( x + 1) − x 2 y2 =
y.i
1
Ñaë t u =x + 1,v =xy khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
u2 + 2v2 =
2 2
3 u + 2v = 3 2uv − v
⇔
(2
.
)
2
2uv − v 1
= 2
2uv − v =1
n
u2 − 6uv + 5v2 =
0 ( u − v )( u − 5v ) =
0
⇔ ⇔ .
2 2
2uv − v = 1 2uv − v = 1
fo
148
kienthuchay.info
5
u= ±
= u v=
u 5v
3
⇔ ∨ ⇔ u =v =±1 ∨ .
kie
v2 1 2uv −=
2uv −= v2 1 v = ± 1
3
5 8
x + 1 =± x = −2 2 x =−
x + 1 =±1 3⇔ x = 3.
⇔ ∨ 1 ∨ 3∨
xy = ±1 xy = 1 y = 1
± 2 y = 2 y =
3 8
1 2 8 1
nth
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =
−2; ; ;2 ; − ; .
2 3 3 8
x3 + 3xy2 = −49
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − 8xy + y = 8y − 17x
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
t y tx, ( t ∈ ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh
Xeù t vôù i x ≠ 0 ñaë=
uc
8t − 7 8t − 7 b
= x = =
(
x3 1 + 3t 2 =
) −49
⇔
1 − 8t + t 2 ( )
t 2 − 16 − ( 8t − 17 ) a − b
.
( )
x 2 1 − 8t + t 2 = x ( 8t − 7 ) =
x3 = −49 −49
=
−49
( )
1 + 3t 2 3 t 2 − 16 + 49 49 + 4a
ha
t 2 − 16,b =
trong ñoù a = 8t − 17 .
b3 −49
⇔ 49 b3 + ( a − b ) +=
3
Töø ñoù suy ra : = 3a 0
( a − b ) 49 + 3a
3
⇔ a 49b2 − 49b ( a − b ) + 49 ( a − b ) + 3 = 0 ⇔ a = 0
2
y.i
Suy ra t 2 =16 ⇒ x3 =−1 ⇔ x =−1 ⇒ y =±4 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x,y ) = ( −1,4 ) ; ( −1, −4 ) .
Nhaän xeùt:Ngoaøi ra coù theå giaû i heä treâ n baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh vaø
n
ñaë t aå n phuï daï ng toå ng hieäu khi coù daáu hieä u(xem phöông phaù p heä soá baá t ñònh
trong cuø ng cuoán saù ch) hoaëc ñaë t aå n phuï daï ng toång hieäu.
fo
149
kienthuchay.info
x2 − y2 = 5
Baøi 27.Giaû i heä phöông trình 3
.
y ( x − y ) = 2
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 − y2 = 5 x2 − y2 = 5
2 ⇔ .
(
y x − y
3
) 25
=
2 2
x (− y 2
( )
x − y )
2
2x 2
− (
21xy + 27y 2
0
= )
nth
x =−3,y =
−2
x2 − y2 = 5
x = 9 1
x2 − y2 = 5 − ,y = −
x = y 4 4.
⇔ 2 ⇔ ⇔
( x − y ) ( 2x − 3y ) ( x − 9y ) =
0 2x 3y
= 9 1
=x = ,y
x = 9y 4 4
=
x 3,y
= 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
uc
( x;y ) =( −3; −2 ); − 94 ; − 14 ; ( 3;2 ); 94 ; 14 .
Nhaän xeùt: Töø baø i toaù n giaûi heä treân ta hoaøn toaø n giaû i ñöôï c phöông trình:
( )
3
x−5 x − x−5 2 baè ng pheù p ñaë t aå n phụ:
=
ha
2 2
u = x u − v = 5
⇒ 3
.
= v x − 5 v ( u − v ) = 2
Lôøi giaûi
14x 2 − 21y 2 =
−22x + 39y
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: .
2 2
35x + 28y = −111x + 10y
14x = −22x
2
n
150
kienthuchay.info
Xeù t y ≠ 0 , ñaë t x = ty khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
( )
y2 14t 2 − 21 =y ( −22t + 39 )
kie
.
( )
y2 35t 2 + 28 =y ( −111t + 10 )
( ) (
( −22t + 39 ) 35t 2 + 28 .
Suy ra: ( −111t + 10 ) 14t 2 − 21 = )
(
⇔ 112t 3 + 175t 2 − 421t + 186 = 0 ⇔ ( t + 3) 112t 2 − 162t + 62 = 0 ⇔ t = −3 .)
( )
y2 14t 2 − 21 =y ( −22t + 39 )
nth
x = −3
Khi ñoù : x = −3y ⇔ .
t = −3 y = 1
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −3;1) .
3x2 − 2xy = 16
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − 3xy − 2y =8
uc
Lôøi giaûi
Nhaä n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(
8 3x2 − 2xy =) ( )
16 x2 − 3xy − 2y2 ⇔ ( x + 2y ) =0⇔x=−2y .
2
y =
−1 x =
2,y =−1
ha
Lôøi giaûi
Nhaä n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) ( y = 0
2 x2 − 2xy + 3y2 = 1 2x2 − 13xy + 15y 2 ⇔
x = y
. )
TH1: Neá u y = 0 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: x = ±3 .
n
TH2: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
3 3
2x 2 =9⇔x=± ⇒y=± .
fo
2 2
151
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) =( −3;0 ); ( 3;0 ); − 3 ; − 3 ; 3 ; 3 .
kie
2 2 2 2
x2 − 3xy + y2 = −1
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + 2xy − 2y =1
Lôøi giaûi
Nhaâ n cheù o theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) ( ) x = y
nth
1 x 2 − 3xy + y 2 = −1 x 2 + 2xy − 2y 2 ⇔ 2x 2 − xy − y 2 = 0⇔ .
y = −2x
Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôï c laï i heä phöông trình tìm ñöôï c caù c nghieä m:
( x;y ) =( −1; −1); (1;1) .
( x − y ) x2 + y2 =
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình
(
13
.
)
( x + y ) x 2 − y 2 =
(
25 )
uc
Lôøi giaûi
Nhaä n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) (
25 ( x − y ) x 2 + y 2 = 13 ( x + y ) x 2 − y 2 . )
x = y
ha
⇔ ( x − y )( 2x − 3y )( 3x − 2y ) =0 ⇔ 2x =3y .
3x = 2y
Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôï c laïi heä tìm ñöôï c caù c nghieäm
( x;y ) =( −2; −3); ( 3;2 ) .
x2 + y2 = 2
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2
x + y = 2 x + y =
2 2
2
n
⇔ .
2 2 2
(
5x y − 4xy + 3y − x + y ( x + y ) =
2 3
0
3
) 2 2 3
2y − 5xy + 4x y − x =0
fo
152
kienthuchay.info
x =−1,y = −1
=x 1,y
= 1
x2 + y2 = 2
kie
x2 + y2 = 2
2 2.
⇔ 2 ⇔ x = y ⇔ x = −2 ,y = −
( y − x ) ( 2y − x ) =
0 5 5
x = 2y
x 2= 2 2
= ,y
5 5
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m:
( x;y ) =( −1; −1); (1;1); 2 25 ; − 25 ; 2 25 ; 25 .
nth
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình
(
x2 + xy − 3y2 + 1 x 2 =
−48
.
)
(
y2 + xy + 1 y 2 =
)
−12
Lôøi giaûi
Nhaä n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) ( ) ( )( )
uc
x2 x2 + xy − 3y2 =
+ 1 4y2 y2 + xy + 1 ⇔ x 2 − 4y 2 x2 + xy + y2 =
+1 0.
x = 2y
⇔ x 2 − 4y 2 =0 ⇔ .
x = −2y
TH1: Neá u x = 2y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(3y + 1) y
ha
2 2
−12 voâ nghieäm.
=
TH2: Neá u x = −2y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(1 − y ) y
2 2
=−2 ⇔ y 4 − y 2 − 12 =0 ⇔ y =±2 ⇒ x =4 .
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình
(
( 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
) .
( )
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x − 6y
Lôøi giaûi
Neá u ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieä m cuû a heä .
n
Xeù t x2 + y2 > 0 nhaâ n cheù o hai phöông trình cuû a heä vaø löôï c ñi x2 + y2 hai veá
ta ñöôï c:
fo
( 6 − x )( 8x − 6y ) = ( 3 − y )( 6x + 8y ) ⇔ ( x − 2y )( 4x + 2y − 15) = 0
153
kienthuchay.info
x = 2y
⇔ .
4x + 2y − 15 = 0
kie
Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôïc laï i moä t trong hai phöông trình cuû a heä tìm ñöôï c
9
caù
= c nghieäm laø ( x;y ) ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 4;2 ) ; 6; − .
2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình
( )
( 6 − x ) x2 − y2 =6x + 8y
.
( )
( 3 − y ) x 2 − y 2 =8x − 6y
nth
Lôøi giaûi
2 2
Neá u x − y = 0 ⇒ x = y = 0 .
Xeù t x2 − y2 ≠ 0 nhaâ n cheùo hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( 6 − x )( 8x − 6y ) = ( 3 − y )( 6x + 8y ) ⇔ ( x − 2y )( 4x + 2y − 15) = 0
x = 2y
⇔ .
4x + 2y − 15 =
0
uc
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình
( )
−2x2 + 7 x − y 2 + 1 =
( ) 0
.
( ) 2
3x2 − 4xy + 4y2 − 7 ( x − y ) − 1 =
0
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = y khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
ha
x = 2
x − 2y 2 =
( ) 0 x = 2y
y = 1
⇔ .
⇔
( ) 2
−2x 2 + 7 ( x − y ) + 1 =0
⇔ 2
( 2
−8y + 7 y + 1 =0
)
x = −2
y = −1
n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( −2; −1) ; ( 2;1) .
x3 + 8y3 − 4xy2 =1
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình .
fo
4 4
2x + 8y − 2x − y =0
154
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
kie
x3 + 8y3 − 4xy2 = 1
.
4 4 3
(
2x + 8y − ( 2x + y ) x + 8y − 4xy =
3 2
0 )
x3 + 8y3 − 4xy2 =
1 x3 + 8y3 − 4xy2 = 1
⇔ ⇔ .
2x ( x − 2y )( x − 6y ) =
0
4 2 2 3
2x − 8x y + 12xy = 0
1
nth
1 x 0,y
x3 + 8y3 − 4xy2 = = =
2
x = 0 1
⇔ ⇔ x = 1,y = .
x = 2y 2
x = 6y x = 3 1
= ,y
3
25 2 3 25
1 1 3 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø : ( x;y ) = 0; ; 1; ; ; .
2 2 25 2 25
3 3
uc
x3 − 2xy2 = −1
Baøi 12.Giaû i heä phöông trình .
4 4
x + y + x − 3y =0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
x3 − 2xy2 = −1
4 4
(
x + y + ( x − 3y ) − x + 2xy =
3 2
0 )
x3 − 2xy2 = −1
⇔ .
3 2 2 3
3x + 2x y − 6xy + y 0
=
y.i
x3 − 2xy2 = −1
x3 − 2xy2 = −1
⇔ ⇔ x = y .
(
( x − y ) 3x + 5xy − y =
2 2
0 )
2 2
3x + 5xy − y =0
n
Xeù t tröôø ng hôï p tìm ra nghieä m cuû a heä phöông trình laø:
fo
155
kienthuchay.info
3 37 − 6 ; 5 + 37 .3 37 − 6 ;
( x;y ) = ( )( ) 5
− 1;0 ; 1;1 ;
2 5
kie
.
37 − 6 −5 + 37 3 37 − 6
−3 ; .
5 2 5
16x 2 y2 − 17y 2 =−1
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
4xy + 2x − 7y = −1
nth
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i :
2 2
4xy + 1= 7y − 2x ⇒ ( 4xy + 1) = ( 7y − 2x ) .
⇔ 16x 2 y2 + 8xy + 1 =4x 2 − 28xy + 49y 2 ⇔ 17y 2 + 8xy =4x 2 − 28xy + 49y 2 .
x = y
⇔ x2 − 9xy + 8y2 =0 ⇔ .
x = 8y
uc
TH1: Neá u x = y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
= x 1 =x 1,y= 1
2 2
4x + 2x − 7x =−1 ⇔ 4x − 5x + 1 =0 ⇔ ⇒
=x 1 = x 1= ,y
1
4 4 4
(thöû laï i thaáy thoû a maõn).
ha
TH2: Neá u x = 8y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
32y 2 − 9y + 1 =0 (voâ nghieä m).
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; ; .
4 4
x3 + y3 = 7x + 7y
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
y.i
3 3
x − y = 19x − 19y
Lôøi giaûi
Nhaâ n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) (
19 ( x − y ) x3 + y3 = 7 ( x + y ) x3 − y3 )
n
⇔ 6x 4 − 13x3 y + 13xy3 − 6y 4 =
0.
fo
156
kienthuchay.info
y = x
y = −x
kie
⇔ ( x − y )( x + y )( 2x − 3y )( 3x − 2y ) =0 ⇔ y = 3 x .
2
2
y = 3 x
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c caù c nghieä m:
( x;y ) =( −3; −2 ); ( 3;2 ); ( −2; −3); ( 2;3); ( 0;0 ) .
nth
x3 + y3 = 4x2 + 4y 2
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
3 3 2 2
x − y = 6x − 6y
Lôøi giaûi
Nhaâ n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( )( ) ( )( )
6 x 2 − y 2 x3 + y3 = 4 x 2 + y 2 x3 − y3 .
y = x
⇔ ( x − y ) ( x + 3xy + y ) =0 ⇔
3 2 2
.
uc
2 2
x + 3xy + y 0
=
TH1 : Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
x 0 =
= x 0,y
= 0
2x3 =
8x2 ⇔ ⇒ .
x 4 =
= x 4,y
= 4
TH2 : Neáu x2 + 3xy + y2 =
ha
0 keát hôïp vôùi phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc :
x2 + 3xy
= + y2 0 x2 + 3xy = + y2 0
⇔ .
3 3 2
x − y = 6 x − y (
2
) (
( x − y ) x + xy + y − 6x − 6y = 0
2 2
)
x = y x 0,y
= = 0
2
y.i
2
x + 3xy + y x 3 − =5 3+ 5
⇔ ⇔
= ,y .
x + 3xy + y
2 2 2 2
2 2 3+ 5 3− 5
x + xy + y − 6x − 6y 0
=
= x = 2
,y
2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieäm:
n
( x;y ) = ( 0;0 ); ( 4;4 ) ; 3 +2 5 ; 3 −2 5 ; 3 −2 5 ; 3 +2 5 .
fo
157
kienthuchay.info
x2 + xy + y 2 =x + 4y
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − 4y = 1
kie
Lôøi giaûi
( ) ( )
2 2
Töø heä phöông trình suy ra: x 2 + xy + y 2 = ( x + 4y ) x 2 − 4y 2 .
2x = 5y
(
⇔ ( 2x − 5y ) 3x2 + 12xy + 13y 2 =⇔
0 2 ) 2
3x + 12xy + 13y =0
.
TH1: Neá u 2x = 5y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra:
nth
25 2 2 5
y − 4y2 =⇔
1 y=± ⇒x=± .
4 3 3
2
TH2: Neá u 3x2 + 12xy + 13y 2 =0 ⇔ 3 ( x + 2y ) + y 2 =0
x +=
2y 0 =
x 0
⇔ ⇔ (thöû laïi thaá y khoâ ng thoû a maõ n).
=y 0= y 0
uc
5 2 5 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; − ; ; .
3 3 3 3
x 4 + y 4= 17 ( x + y )
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
x − y = 45 ( x − y )
4 4
Lôøi giaûi
ha
y = 2x
x= y= 0
Xeù t tröôø ng hôï p vaø thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 3 3;2 3 3 ) ; ( 2 3 3; 3 3 ) ; ( 3 17; 3 17 ) .
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m:
n
158
kienthuchay.info
Chuû ñeà 5. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG PHEÙP THEÁ
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
Heä goà m hai phöông trình trong ñoù coù theå ruù t ñöôï c moä t bieá n theo bieá n coø n laï i
vaø theo suy nghó ñôn giaû n theá vaø o phöông trình coøn laï i cuû a heä ta ñöôï c moä t
phöông trình ña thöù c baä c cao giaû i ñöôï c. Ñoâ i khi ta cuõ ng thöï c hieän pheù p theá
haè ng soá hoaë c theá moä t bieåu thöù c vaø o phöông trình coø n laï i.
Daáu hieäu nhaän bieát
- Heä goà m moä t phöông trình laø phöông trình baä c nhaá t ñoá i vôù i x,y .
nth
- Coù theå ruù t moä t bieán theo bieá n coø n laï i töø moä t phöông trình cuû a heä .
Caùc daïng heä ñaõ gaëp
Heä phöông trình cô baû n goà m moä t phöông trình baä c nhaá t vaø moä t phöông trình
baä c hai hai aå n.
B. BAØI TAÄP MAÃU
x + y − 1 =0 (1)
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình 3
3x + x ( 7y − 3) + x 2y − 7y = ( )
uc
2 2
2y2 (2)
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Nhaä n thaáy töø (1) ta coù theå ruù t y = 1 − x hoaë c x = 1 − y ñeå theá vaøo phöông trình
(2) vaø ñeå yù seõ ñöa veà phöông trình baä c ba vôù i aå n x hoaë c aå n y . ôû ñaâ y ta löï a
ha
choï n pheù p theá y = 1 − x vaø o (2) vì baä c cuû a . y .ôû (2) cao nhaá t laø 2 neâ n vieä c
2
tính caù c bieå u thöù c (1 − x ) , (1 − x ) ñôn giaû n hôn vieä c tính caù c bieå u thöù c
3
(1 − y ) .
Ruù t y = 1 − x töø (1) theá vaø o (2) ta ñöôï c:
y.i
1 3
− ; ; (1;0 ) ; ( 2; −1) .
Suy ra ( x;y ) =
2 2
1 3
− ; ; (1;0 ) ; ( 2; −1) .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =
fo
2 2
159
kienthuchay.info
xy =x + 7y + 1
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình 2 2 .
y 10y 2 − 1
x=
kie
Phaân tích lôøi giaûi:
Ta ruù t ñöôï c y theo x töø phöông trình ñaàu cuû a heä theá vaøo phöông trình thöù hai
cuûa heä ñöa veà moät phöông trình baäc 4 vôùi x .
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
7y + 1
nth
Xeù t vôù i y ≠ 0 töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù x = theá vaøo phöông
y −1
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc:
2
7y + 1 2 2 4 3 2
y= 10y − 1 ⇔ 39y + 34y − 8y − 2y +=
1 0.
y −1
( ) (
⇔ ( y + 1) 39y3 − 5y2 − 3y + 1 = 0 ⇔ ( y + 1)( 3y + 1) 13y2 − 6y + 1 = 0 )
uc
y = −1
⇔
y = − 1
.
3
Vôù i y = −1 suy ra x = 3 .
1
Vôù i y = − suy ra x = 1 .
3
ha
1
1; ; ( 3; −1) .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =−
3
x3 − 2xy + 5y =
7
⇔
( ) (
x3 − 2x −3x2 + 2x + 3 + 5 −3x2 + 2x + 3 =
7
.
)
2
y =−3x + 2x + 3 y =
−3x 2
+ 2x + 3
fo
160
kienthuchay.info
7x3 − 19x 2 + 4x + 8 =
⇔
0
⇔
(
( x − 1) 7x2 − 12x − 8 =
0
.
)
−3x2 + 2x + 3
y = y = −3x2 + 2x + 3
kie
6 − 2 33 6 + 2 33
= x = x
x = 1 7 7
⇔ ∨ ∨ .
y = 2 −153 + 44 23 −153 − 44 23
= y = 49 y 49
Vậy hệ phương trình coù ba nghiệm laø :
nth
( x;y ) (1;2
= ); 6 − 27 33 ; −153 +4944 23 ; 6 + 27 33 ; −153 −4944 23 .
2x3 + y ( x + 1) =
4x 2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
4 6
5x − 4x = y2
Phaân tích lôøi giaûi:
Phöông trình ñaàu cuûa heä chæ chöùa y töï do neâ n ta ruù t y theo x vaø theá vaø o
uc
phöông trình thöù hai cuû a heä vaø hy voïng ñöa veà moä t phöông trình baä c cao ñoá i
vôù i x phaâ n tích ñöôï c nghieäm.
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i x ≠ −1 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i
ha
4x2 − 2x3
2
4x − 2x 3 y =
y = x +1
x +1 ⇔ 2
4 6 2 4 6
4x 2 − 2x3
5x −= 4x y 5x − = 4x
x +1
4x2 − 2x3
y.i
y = 4x2 − 2x3
x +1 x = 0 y =
⇔ 2 ⇔ ∨ x +1
4 ( 2 − x )
(
x 5 − 4x −
4 2
) 2
= 0 y = 0
( )
5 − 4x2 x + 1 2 − 4 2 − x 2 =
( ) ( ) 0
( x + 1)
4x2 − 2x3
n
x = 0 y =
⇔ ∨ x +1
y = 0 4 3 2
4x + 8x + 3x − 26x + 11 =
0
fo
161
kienthuchay.info
4x2 − 2x3 1
y = x=
x = 0 =x 0=x 1 2.
⇔ ∨ x +1 ⇔ ∨ ∨
kie
( )( ) (
y = 0 x − 1 2x − 1 2x2 + 7x + 11 =
0
=y 0=
)
y 1 y = 1
2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) ; ; .
2 2
5
x − y + 1 =
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình 2 .
y + 2 ( x − 3) x + 1 =− 3
nth
4
Phaân tích lôøi giaûi:
Phöông trình ñaà u cuû a heä neá u bình phöông khöû caên thöù c ta ruùt ñöôï c y theo
x do vaäy ta thöï c hieä n pheù p theá .
Lôøi giaûi
x ≥ −1
Ñieà u kieän khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
uc
y ≥ −1
5 5
x ≥ x ≥
2 2
2
5 21
y = x − − 1 ⇔ y = x2 − 5x + .
2 4
ha
3 x2 − 5x + 2 ( x − 3) x + 1 + 6 =0
y + 2 ( x − 3) x + 1 =−
4
5
x ≥
2
x = 3
2 21
⇔ y = x − 5x + ⇔ 3.
4 y = −
y.i
( x − 3) x − 2 + 2 x + 1 = 4
0
) 3; − 34 .
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
n
kienthuchay.info
Caû hai phöông trình cuû a heä coù ñieåm chung laø coù chöù a nhaân töû chung
6x + 6 − x2
x2 + xy do vaä y ta seõ theá xy = töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø o
kie
2
phöông trình ñaà u ñöa veà phöông trình baä c 4 vôù i aå n x .
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
6x + 6 − x2
(
2
)
2
2
x + 2x + 9
x + xy = 2x + 9
=
⇔ 2
.
nth
2
xy = 6x + 6 − x 6x + 6 − x 2
2 xy =
2
x x + 4 3 =
x 4 + 12x3 + 48x2 + 64x =
0
( ) 0 x =
−4
⇔ 6x + 6 − x2 ⇔ 2 ⇔ 17 .
xy = xy = 6x + 6 − x y =
2 2 4
17
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = −4; .
uc
4
x2 + 1 + y ( y + x ) =4y
Baøi 7. (TSÑH Khoái B 2006) Giaûi heä phöông trình .
2
( )
x + 1 ( y + x − 2) = y
Caû hai phöông trình coù nhaâ n töû chung x2 + 1 neá u ruù t töø phöông trình ñaàu theá
vaø o phöông trình thöù hai ta coù nhaâ n töû chung y .
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + 1= y ( 4 − y − x ) x2 + 1= y ( 4 − y − x )
y.i
2 ⇔
( )
.
x + 1 ( y +
= x − 2 ) y (
y 4 − x − y )( y +
= x − 2 ) y
0 x + 1= y ( 4 − y − x )
x2 + 1 = 2
⇔ ∨
y = 0 ( 4 − x − y )( y + x − 2 ) = 1
n
x2 + 1= y ( 4 − y − x )
x + 1= y ( 4 − x − y ) x + y =
2 3
⇔ 2
⇔ 2
⇔ 2
− ( x + y ) + 6 ( x + y=
) − 9 0 ( x + y =
− 3) 0 x + 1 =y
fo
163
kienthuchay.info
y= 3 − x x2 + x − 2 =0 x = 1 x = −2
⇔ 2 ⇔ ⇔ ∨ .
x + 1 = 3 − x y = 3 − x =y 3= y 5
kie
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø (=
x;y ) (1;3); ( −2;5) .
x2 + 1
+x+y= 4
y
Nhaän xeùt: Ngoaø i ra coù theå ñöa veà heä .
2
x +1
y .( y + x − 2 ) =
1
nth
x2 + 1
Ñaë t aå n phuï u = ;v = x + y − 2 (xem theâ m phöông phaù p ñaë t aå n phuï ).
y
x ( x + y + 1) − 3 =0
Baøi 8. (TSÑH Khoái D 2009) Giaûi heä phöông trình 2 5 .
( x + y ) − 2 + 1 = 0
x
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän x ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
3 3
x + y = − 1 x + y = −1
x x
2 ⇔ .
3 − 1 − 5 + 1 = 4 6
0 − +2= 0
x x2 x 2 x
ha
3 x = 2
y = − x − 1 x = 1
⇔ x ⇔ ∨ 3.
( x − 1)( 2x − 4 ) = y = 1 y = −
0 2
(1;1) ; 2; − 23 .
( x;y )
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø=
y.i
x + y =−1
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình 3 3
.
x − 3x = y − 3y
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
y =−1 − x
n
y =−1 − x
3 ⇔ 3 3
x − 3x = ( −1 − x ) − 3 ( −1 − x )
3
x − 3x = y − 3y
y =−1 − x ( x − 1)( 2x + 1)( x + 2 ) =
0
fo
⇔ 3 2
⇔
2x + 3x − 3x − 2 =0 y =−1 − x
164
kienthuchay.info
1
x= −
x = 1 2 ∨ x = −2 .
⇔ ∨
kie
y = −2
y=
1 y= 1
2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =(1; −2 ) ; − ; ; ( −2;1) .
2 2
Nhaän xeùt: Qua caù c ví duï treâ n nhaä n thaá y phöông phaù p theá heá t söù c ñôn giaûn
maø baá t kyø hoï c sinh naø o cuõ ng nghó ñeá n ñaàu tieân khi giaû i heä . Thoâ ng thöôø ng
caù c heä coù nghieäm ñeï p khi ñöa veà phöông trình baä c cao ta seõ giaû i ñöôï c nhôø
nth
phaâ n tích thaø nh nhaâ n töû . Haï n cheá cuû a phöông phaùp naøy laø ñoâi khi tính toaùn
coà ng keà nh deã daã n ñeá n sai soù t vaø moä t ñieåm nöõa laø neá u heä coù nghieäm leû vieä c
giaû i phöông trình baä c cao seõ heá t söù c khoù khaên. Luùc naø y thöû nghó ñeá n caùc
phöông phaù p khaù c chaú ng haï n nhö ñaë t aå n phuï. Moät löu yù cuû a phöông phaùp
naø y laø ta coù theå theá moät bieå u thöù c, moä t haè ng soá töø moä t phöông trình vaøo
phöông trình coøn laïi.
y2 − xy + 1 =0
uc
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y + 2x + 2y + 1 =
0
Phaân tích lôøi giaûi:
2
Ruù t y= xy − 1 töø phöông trình ñaà u theá vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta
ñöôïc phöông trình ñöa ñöôïc veà phöông trình tích neân ta söû duïng phöông phaùp theá.
x2 + xy + 2x + 2y =0 ⇔ x ( x + y ) + 2 ( x + y ) =0
ha
x = −2
⇔ ( x + 2 )( x + y ) =0 ⇔ .
x = −y
Lời giải
Hệ phương trình ñaõ cho tương ñương với:
y=2
xy − 1 y= 2
xy − 1
y.i
2 ⇔
x + xy + 2x + 2y =
0 ( x + 2 )( x + y ) =
0
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình
( )
2x2 + y ( x + y ) + x ( 2x + 1) =7 − 2y
.
x ( 4x + 1) =7 − 3y
fo
165
kienthuchay.info
Phaân tích lôøi giaûi.
Neá u thöï c hieä n pheù p theá bieá n thoâ ng thöôø ng trong tröôøng hôïp naø y khoâ ng thöï c
kie
hieä n ñöôï c ñeå yù ñeá n soá 7 töï do ôû hai phöông trình thöû theá töø phöông trình döôù i
leâ n phöông trình treâ n xem ta ñöôï c gì? Hy voïng ñöa veà ñöôï c moä t phöông
trinh tích.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
( )
2x2 + y ( x + y ) + x ( 2x + 1) =7 − 2y
.
nth
2
7= 4x + x + 3y
⇔
( )
2x2 + y ( x + y ) + x ( 2x + 1)= 4x 2 + x + 3y − 2y
.
7= 4x 2 + x + 3y
⇔
( )
2x2 + y ( x + y ) =2x 2 + y
( )
2x2 + y ( x + y − 1) =0
⇔ .
7= 4x 2 + x + 3y 7= 4x 2 + x + 3y
uc
y = −2x2 y = 1 − x
⇔ ∨ 2
.
2
7= 4x + x + 3y 7= 4x + x + 3y
1 ± 17
y = −2x2 y= 1 − x x =
y = 1 − x 4
⇔ ∨ 2 ⇔ 1 ± 17 ⇔ .
ha
2 2x x 2 0
2x − x + 7 =0 − − = x = 3 17
4 y = 4
1 ± 17 3 17
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; .
4 4
x3 + 7y = x + y 2 + x2 y + 7x + 4
( )
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
fo
166
kienthuchay.info
x3 + 7y = x + y 2 + x2 y + 7x + 8x − 8y − 3x2 − y2
( ) .
2
4 = 8x − 8y − 3x − y 2
kie
⇔
x + 2x − x y − 2xy − 15x + 15y =
3 2 2
0
⇔
2
(
( x − y ) x + 2x − 15 =0
.
)
2 2
4 = 8x − 8y − 3x − y 4 = 8x − 8y − 3x2 − y2
x = y x2 + 2x − 15 =
0
⇔ 2 2
∨ .
2 2
4 = 8x − 8y − 3x − y 4 = 8x − 8y − 3x − y
nth
x = y x =−5 x =
3 = x 3= x 3
⇔ 2 ∨ 2 ∨ 2 ⇔ ∨
2y =
+ 4 0 y + 8y + 119
= 0 y + 8y =
+7 0 y =
−1 y =
−7
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
( 3; −1); ( 3; −7) .
x2 ( y + 1) = 6y − 2
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
4 2 2 2 2
( 2
x y + 2x y + y x + 1= 12y − 1
)
uc
Phaân tích lôøi giaûi. Caû hai phöông trình coù nhaâ n töû chung x2 töø phöông trình
6y − 2
cuû a heä ruù t ñöôï c x2 = tôù i ñaâ y theá vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ñöa
y +1
veà phöông trình ña thöù c baäc boá n vôù i aå n y . Nhöng tröôù c tieâ n phaûi xeùt xem
y = −1 coù laø nghieäm cuû a heä hay khoâ ng?
ha
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t y ≠ −1 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
2 6y − 2
x =
y +1
2 .
y.i
6y − 2 2 2 6y − 2 6y − 2 2
y + 1 y + 2y y + 1 + y y + 1 + 1= 12y − 1
2 6y − 2
x = 2 6y − 2 x2 = 6y − 2
y +1
x = y +1
⇔ ⇔ y +1 ∨ .
4 ( y − 1)( 9y + 1) y2
n
2
4 ( 9y + 1) y =( y + 1)
= y − 1 y = 1 2
2
( y + 1)
fo
167
kienthuchay.info
3 2
x = ± 2 36y + 3y − 2y − 1 =0
⇔ ∨ 2 6y − 2 .
y = 1 x =
kie
y +1
± 2
x =
(
( 3y − 1) 12y 2 + 5y + 1 =
0 )
x =
x = 0
± 2
⇔ ∨ 6y − 2 ⇔ ∨ 1.
y 1= x2 y 1 y =
y +1 3
Baøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
( x + y )( x + 2 ) = 16
.
uc
( x + y )( 4 + xy ) = 32
Nhaä n thaáy x = −2 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i x ≠ −2 khi ñoù heä töông ñöông vôù i
16 16
x + y = x+y= 16
x+2 x + y =
x + 2 ⇔ ⇔ x+2 .
ha
( x + y )( 4 + xy ) = 16
32 . ( 4 + xy ) = 32
4 + xy = 2x + 4
x + 2
16
x + y = x =0 x =2∨x =−6
⇔ x+2 ⇔ ∨ .
x ( y − 2 ) = 0 y 8=
= y 2
m laø ( x;y ) ( 0;8); ( 2;2 ); ( 2; −6 ) .
y.i
x − 1 2 + 6 x − 1 y + 4y 2 =
( ) ( ) 20
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
2
x 2 + ( 2y + 1) =2
Phaân tích lôøi giaûi: Chöa thaá y moá i lieân heä naø o giöõ a hai phöông trình cuû a heä
n
ta thöû khai trieå n caù c bieå u thöù c tích vaø haú ng ñaú ng thöùc ra xem sao? Nhaän
thaá y coù nhaâ n töû chung x2 + 4y 2 ta söû duïng pheù p theá cho heä naøy.
fo
Lôøi giaûi
168
kienthuchay.info
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
x 2 − 2x + 1 + 6xy − 6y + 4y 2 =
20 −2x + 1 + 1 − 4y + 6xy − 6y =20
⇔ 2 .
kie
2 2 2
x + 4y + 4y + 1 = 2 x + 4y = 1 − 4y
( 3x − 5) y =+
x 9
⇔ .
x2 + 4y2 = 1 − 4y
5
Nhaä n thaáy x = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
3
nth
5
Khi ñoù vôùi x ≠ heä töông ñöông vôù i:
3
x+9
x+9 y=
y = − 3x − 5
⇔ 3x 5 ⇔ 2 .
2 2 2x + 18
( 1) 2 x + 3x − 5 +=
x 2 + 2y += 1 2
x+9
y =
uc
⇔ 3x − 5 .
9x 4 − 30x3 + 32x 2 + 190x + 119 =
0
x+9
y=
3x − 5 x = −1
⇔ ⇔ .
(
( x + 1)2 9x 2 − 48x + 119 =
0 )
y = −1
ha
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; −1) .
x3 + 2xy 2 =5
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
2 2
2x + xy + y = 4x + y
Lôøi giaûi
y.i
5 − x3
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình, vôù i x ≠ 0 ruùt y2 =
2x
töø phöông trình thöù nhaá t vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5 − x3
2x 2 + xy + = 4x + y ⇔ 3x3 − 8x2 + 5 + 2x2 y − 2xy = 0 .
2x
n
( ) ( )
⇔ ( x − 1) 3x 2 − 5x − 5 + 2xy ( x − 1) =0 ⇔ ( x − 1) 3x 2 − 5x − 5 + 2xy =0 .
fo
169
kienthuchay.info
1 + 2y 2 = 5
Vôù i x = 1 khi ñoù heä trôû thaø nh ⇔y=± 2.
2
2 + y + y = 4 + y
kie
Vôù i 3x2 − 5x − 5 + 2xy khi ñoù thay vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c
2x2 −
1
2
( )
3x2 − 5x − 5 + y2 = 4x + y .
⇔ x2 + 5x + 5 + 2y2 = 8x + 2y ⇔ x 2 − 3x + 5 = 2y (1 − y ) (1) .
2
3 11 11
Veá traù i x2 − 3x + 5 = x − + ≥ .
nth
2 4 4
1 2 1
Veá phaû i 2y (1 − y ) ≤ ( y + 1 − y ) = .
2 2
Töø ñaây suy ra phöông trình (1) voâ nghieä m.
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m= (1; 2 ); (1; − 2 ) .
13y3 − 3x2 = 1
uc
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình
2
y + 4y + 1 = 5x + 4xy
Lôøi giaûi
5 5 y2 + 4y + 1
Nhaä n thaáy y = − khoâ ng thoûa maõn heä , neâ n vôùi y ≠ − ruù t x =
4 4 4 + 5y
ha
töø phöông trình thöù hai thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2
y2 + 4y + 1
3
13y − 3
4 + 5y
=
3
( y = −2
1 . ⇔ ( y − 2 ) ( y + 2 ) 13y2 + 16y + 7 =0 ⇔
y = 2
.)
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y=
) (1; −2 ); (1;2 ) .
xy − x + y =2
y.i
x +1
3 2
3 2 x+2 x+2 x+2
cuû a heä ta ñöôï c: x − 4x +=
x + 18 2 + 5 − .
x +1 x +1 x +1
fo
170
kienthuchay.info
x = − 2 x =− 2,y = − 2
= x 2 = x = 2,y 2
kie
( )( )
2
⇔ x2 − 2 x 2 − x − 4 == 0 ⇔ x 1 − = 17 ⇒ 1 − 17 1 − 17 .
2 x = 2
,y
4
1 + 17 1 + 17 1 + 17
= x 2
= x = 2
,y
4
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( )( )
( x;y ) =− 2; − 2 ; 2; 2 ; 1 − 2 17 ; 1 − 4 17 ; 1 + 2 17 ; 1 + 4 17 .
nth
Nhaän xeùt: Xem theâ m moät soá baø i toaù n cuøng daï ng naøy ñöôï c ñeà caä p trong chuû
ñeà Kyõ thuaä t heä soá baát ñònh.
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
xy + x − 1 = 3y
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình 2 .
x ( y − x ) 2y
= 2
uc
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 3 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
x −1
Xeù t x ≠ 3 töø phöông trình ñaàu suy ra y = thay vaø o phöông trình thöù hai
3−x
cuû a heä ta ñöôï c:
ha
2
x −1
2 x −1 5 4 3 2
x = − x 2 4x + 2 0 .
⇔ x − 5x + 5x + 5x −=
3 − x 3 − x
(
⇔ ( x + 1) x 4 − 6x3 + 11x 2 − 6x + 2 =
0. )
( ) 1
2
⇔ ( x + 1) x 2 − 3x + 1 + 1 =0 ⇔ x =−1 ⇒ y =− .
2
y.i
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = −1; − .
2
x ( y − 3) − 9y =1
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình 2
.
( x − 1) y2 + 2y =−1
n
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 3 khoâ ng thoûa maõn phöông trình töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy
fo
171
kienthuchay.info
4 ( 2y + 1)
x ( y − 3) − ( y − 3) = 8y + 4
x − 1 = y − 3
⇔ .
kie
2
( x − 1) y 2 + 2y = −1 2 2
( x − 1) y + 2y = −1
4 ( 2y + 1)
4 ( 2y + 1) x − 1 =
x − 1 = y−3
⇔ y−3 ⇔ 2 .
2 2 4 ( 2y + 1) 2
( x − 1) y + 2y =−1 y − 3 y + 2y + 1 =0
nth
4 ( 2y + 1) 4 ( 2y + 1)
x − 1 = x = 2,y = −1
y − 3 x −1 =
⇔ ⇔ y−3 ⇔ .
x = 1,y = − 1
2y + 1 16y2 2y + 1 + y − 3 2 =
( ) ( ) ( ) 0 ( 2y + 1)( y + 1) = 0 2
( 2; −1); 1; − 21 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
uc
2 x + 2 2 =+
( ) y 19 .
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình
2
2 ( y + 2 ) =+
x 1
Lôøi giaûi
2
Ruùt x = 2 ( y + 2 ) − 1 töø phöông trình hai cuûa heä theá vaøo phöông trình ñaàu ta ñöôïc:
ha
2
2 2 ( y + 2 ) − 1 + 2 = y + 19 ⇔ 8y 4 + 64y3 + 200y 2 + 287y + 143 = 0 .
2
(
⇔ ( y + 1) 8y3 + 56y2 + 144y + 143 =
0. )
y = −1
3 3 12081 − 277 .
y.i
⇔ 7 10 k ,k =
y = − − + 2
3 3k 6
x = 1, y = −1
2
⇒ 1 10 k 7 10 k .
x =−2 − + − 1,y =
− − +
3 3k 6 3 3k 6
n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
1 10 k 2 k
( x;y ) =(1; −1); 2 − 3 − 3k + 6 − 1; − 37 − 10 3 12081 − 277
fo
+ vôù i k = 3 .
3k 6 2
172
kienthuchay.info
4x2 y2 + xy2 + 4xy − 3y3 + 1 =7y 2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2
3xy − 3y − y + 1 = 0
kie
Lôøi giaûi
xy ( 4xy + y + 4 )= 7y2 + 3y3 − 1
Vieá t laï i heä döôù i daïng:
3y2 + y − 1
xy =
3
3y + y − 1 3y + y − 1
2 2
⇒ 4. + y + 4 = 7y2 + 3y3 − 1
nth
3 3
y = 1
y = 1
6
(
⇔ ( y − 1)( 6y − 1) 6y2 + 8y + 1 = 0 ⇔ ) y = − 4 + 10
6
y = −4 + 10
uc
6
= x 1,y
= 1
x = 3 1
− ,y =
2 6
⇒ 5 4 + 10 .
x= 1− ,y = −
ha
2 6
x = 5 −4 + 10
1+ ,y =
2 6
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y )= (1;1); − 23 ; 61 ; 1 − 25 ; − 4 + 6 10 ; 1 + 25 ; −4 +6 10
y.i
x y
2x + 4y + y + x =
8
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
4x + 1 + 1 = 6
x y
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
fo
173
kienthuchay.info
6x − 4x 2 − 1
Ruù t y = töø phöông trình thöù hai vaø thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a
x
kie
heä ta ñöôï c:
6x − 4x 2 − 1 x2 6x − 4x 2 − 1
2x + 4. + + 8.
=
x 6x − 4x 2 − 1 x2
(
⇔ ( x − 1) 8x3 − 20x 2 + 24x − 5 =
0. )
x = 1
= x 1,y
= 1
⇔ 3 3261 − 155 ⇒
nth
3
x k,y 6k − 4k 2 − 1
5 11 2 2 = =
x = − 3 + k
6 6 3 3261 − 155 6
3 3 3261 − 155
5 11 2 2
với k =− 3 + .
6 6 3 3261 − 155 6
6k − 4k 2 − 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; k;
uc
k
3 3 3261 − 155
5 11 2 2
vôù i k =− 3 + .
6 6 3 3261 − 155 6
ha
xy − 3x − 2y =6
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình 2 2
.
x + y − 2x − 4y =
8
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 2 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
3x + 6
Xeùt x ≠ 2 ruùt y = töø phöông trình ñaàu thay vaøo phöông trình thöù hai ta ñöôïc:
x−2
y.i
2
3x + 6 3x + 6
x2 + − 2x − 4. =8 ⇔ x 4 − 6x3 + x2 + 60x + 52 =0 .
x − 2 x − 2
( )
⇔ ( x + 1)( x + 2 ) x 2 − 9x + 26 =0 ⇔
x =
x =
−1 x =
⇒
−2 x =
−1,y =
−2,y =
−1
0
.
n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( −2;0 ) .
x ( x + 2 )( 2x + y ) =
9
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
fo
x2 + 4x + y = 6
174
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
2
Caùch 1: Ruù t y =
− x − 4x + 6 töø phöông trình thöù hai cuû a heä theá vaø o phöông
kie
trình ñaà u ta ñöôï c:
(
x ( x + 2 ) 2x − x 2 − 4x + 6 =⇔
9 )
x 4 + 4x3 − 2x 2 − 12x + 9 =0.
2 2 x =−3 x =
−3,y =
9
⇔ ( x − 1) ( x + 3) =0 ⇔ ⇒ .
=x 1 =x 1,y
= 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø (=
x;y ) (1;1) ; ( −3;9 ) .
nth
( )
x2 + 2x ( 2x + y ) = 9
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: .
x 2 + 2x + 2x + y =
6
Ñaë t u =x2 + 2x,v =2x + y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v = 6 u = 3 x2 + 2x =3 x = 1,y = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
uv = 9 v = 3 2x + y =3 x = −3,y = 9
uc
x2 + xy =x + 2
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình 2 .
2y + (
5 x + 13x)2
26
=
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
x + 2 − x2
ha
Xeù t x ≠ 0 ruù t y = töø phöông trình ñaàu theá vaø o phöông trình thöù hai
x
cuû a heä ta ñöôï c:
2
x + 2 − x2
x 2 + 5 + 13x 2 = 26 ⇔ 2x 4 + 9x3 − x 2 − 18x + 8 = 0 .
x
y.i
=x 1,y
= 2
x = 1
x 1= 9
x = 1 =
2
,y
2 .
⇔ ( x − 1)( 2x − 1)( x + 2 )( x + 4 ) =0 ⇔ 2 ⇒
x = −2 x =−2,y =
2
9
x = −4 x =
−4,y =
n
2
175
kienthuchay.info
xy + x − 2 =0 (1)
3 2 2 2
.
2x − x y + x + y − 2xy − y =
0 (2)
kie
Lôøi giaûi
Deã thaá y x = 0 khoâng thoû a maõn heä phöông trình.
2−x
Khi ñoù ruù t y = töø (1) theá vaø o (2) ta ñöôï c:
x
2
2−x 2−x 2−x 2−x
2x3 − x2 . + x2 + − 2x. − 0 .
=
x x x x
nth
(
⇔ 2x5 + 2x 4 − 2x 2 − 6x + 4 = 0 ⇔ 2 ( x − 1) x 4 + 2x3 + 2x 2 + x − 2 = 0 . )
( ) + (x
) ( )( )
2
⇔ ( x − 1) x2 + x + x − 2 = 0 ⇔ ( x − 1) x2 + x + 2 x 2 + x − 1 = 0 .
2
x = 1
x = 1
⇔ 2 ⇔ −1 ± 5 .
x + x − 1 =0 x =
2
uc
Suy ra ( x;y )
= (1;1) ; −1 ±2 5
;± 5 .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä
= m laø ( x;y ) (1;1) ; −1 ±2 5
;± 5 .
ha
x2 + 5x + y = 9 (1)
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
3x + x y + 2xy + 6x = 18 (2)
Lôøi giaûi
2
Ruù t y =9 − x − 5x töø (1) thay vaø o (2) ta ñöôï c:
x 4 + 4x3 − 5x2 − 18x + 18 =
0.
y.i
x = −3
( )
⇔ ( x − 1)( x + 3) x2 + x − 6 = 0 ⇔ x = 1 .
x =−1 ± 7
( )(
Suy ra: ( x;y ) = ( −3;15) ; (1;3) ; −1 − 7;6 + 3 7 ; −1 + 7;6 − 3 7 . )
n
176
kienthuchay.info
x2 + y2 − xy =
1
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình .
3
2x = x + y
kie
Lôøi giaûi
y 2x3 − x töø phöông trình thöù hai cuûa heä thay vaøo phöông trình ñaàu ta ñöôïc:
Ruùt=
( ) ( )
2
x2 + 2x3 − x − x 2x3 − x = 1 ⇔ 4x6 − 6x 4 + 3x2 − 1 = 0 .
( )( ) x =
⇔ x2 − 1 4x 4 − 2x 2 + 1 =0 ⇔ x 2 =1 ⇔
=
−1 x =
x 1
⇒
=
−1,y =
x 1,y
= 1
−1
.
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
x = −2 x =
−2,y =
−
2
(1;0 ); −2; − 23 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y
= )
9y 4 − xy 2 =12 − 4x
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
2 2 2
4x − y x = 3
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
( ) ( )
2
9y 4 − xy 2 =12 − 4x
9 4x2 − 3 − x3 4x2 − 3 = (12 − 4x ) x 4
2 3 ⇔ .
y2= 4 − 3
n
y = 4 − 2
x x2
fo
177
kienthuchay.info
132x 4 + 3x3 − 216x 2 + 81 =
0
( x − 1) 132x3 + 135x 2 − 81 =
0 ( )
⇔ 2 3 ⇔ .
3
kie
y = 4 − 2 y 2= 4 −
x x2
x = 1
y ± 1
⇔ 132x3 + 135x 2 − 81 =
0.
2 3
y = 4 − 2
nth
x
3 3
Do y2 ≥ 0 ⇒ 4 − ≥0⇔ x ≥
x2 2
3
Khi ñoù phöông trình 132x3 + 135x 2 − 81 =
0 voâ nghieäm vôùi x ≥ .
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø x; y= ( ) (1; −1) ; (1;1) .
uc
x + x2 y =+ y 2
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình 2
.
( 2x + y ) + 3y =
2
12
Lôøi giaûi
y x2 − 1 =2 − x (1)
Heä phöông trình töông ñöông vôùi
( .
)
ha
( 2x + y )2 + 3y 2 =
12 (2)
Neá u x = 1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:
2 y = 1
(2 + y) + 3y 2 = 12 ⇔ 4y 2 + 4y − 8 = 0 ⇔ .
y = −2
( x;y ) (1;1) ; (1; −2 ) .
y.i
Suy ra=
Neá u x = −1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:
2 y = −1
(2 − y) + 3y 2 = 12 ⇔ 4y 2 − 4y − 8 = 0 ⇔ .
y = 2
Suy ra ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( −1;2 ) .
n
2−x
Neá u x ≠ ±1 khi ñoù ruù t y = töø (1) theá vaøo (2) ta ñöôï c:
x2 − 1
fo
178
kienthuchay.info
2 2
2−x 2−x
2x + 2 + 3 2 12 . ⇔ x6 − 3x 4 − x3 + 9x2 − 6x + 1 =
= 0
x −1 x −1
kie
( )
2
⇔ x3 − 3x + 1 0 ⇔ x3 − 3x + 1 =
= 0.
1 2π 2π
8cos3 t − 6 cos t + 1 =0 ⇔ cos3t = ⇔ t =± + k ,k ∈ .
2 9 3
2π 4π 8π 2π 4π 8π
nth
Do t ∈ 0; π ⇒ t ∈ ; = ; ⇒ x 2= cos ,x 2 cos .
cos ,x 2=
9 9 9 9 9 9
Do phöông trình baäc ba coù toái ña ba nghieäm neân ñaây laøø ba nghieäm cuûa phöông trình.
Vaäy heä phöông trình coù baûy nghieäm laø:
2 (1 − cos t ) 2π 4π 8π
(=
x;y ) (1;1) ; (1; −2 ) ; ( −1; −1) ; ( −1;2 ) ; 2 cos t;
vôùi t ∈ ; ; .
2
cos t − 1 9 9 9
uc
x 4 − 4x 2 + y 2 − 6y + 9 =
0 (1)
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x y + x + 2y − 22 = 0 (2)
Lôøi giaûi
2
22 − x
Ruù t y = töø (2) thay vaø o (1) ta ñöôï c:
x2 + 2
ha
( )
2
2
22 − x 2 16 x 2 − 4
4 2
x − 4x +
x2 + 2
2 2
− 3 =0 ⇔ x x − 4 + (
=0 . )
( )
2
2
x +2
x = ±2
( )( )(
⇔ x2 − 4 x2 − 2 x 4 + 6x 2 + 32 =0⇔
x = ± 2
. )
y.i
Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä döôù i daïng:
fo
179
kienthuchay.info
x2 + 4y 2 − 2x + 6 ( x − 1) y = 19 1 − 4y − 2x + 6 ( x − 1) y =
19
⇔ .
x 2 + 4y2 = 1 − 4y x 2 + 4y2 =1 − 4y
kie
x+9
Ruù t y = theá vaø o phöông trình thöù hai tìm ñöôï c nghieäm: ( x;y ) = ( −1; −1) .
3x − 5
6 1
8x − xy = y − 3x 4
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình 2 .
x3 − 4x2 y =
y
Lôøi giaûi
nth
Ruù t y theo x töø hai phöông trình cuû a heä roà i so saù nh vôù i nhau tìm ñöôï c
nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) .
x2 ( y + 1) = 6y − 2
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình .
4 2 2 2 2
( 2
x y + 2x y + y x + 1= 12y − 1
)
Lôøi giaûi
uc
( 2
) ( )
2
2 2 2
x + 1 y + y x + 1= 13y − 1
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: .
( )
( y + 1) x2 + 1 = 7y − 1
u2 v2 + uv= 13v2 − 1
Ñaë t u = x2 + 1,v = y, ( u ≥ 1) heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
.
u ( v + 1) = 7v − 1
7v − 1
Ruù t u = töø phöông trình thöù hai cuû a heä thay vaø o phöông trình ñaàu cuûa
v +1
heä ta ñöôï c:
2 v = 1 1
7v − 1 2 7v − 1 x 0,y
= =
y.i
v + .v
= 13v 2
− 1 ⇔ ⇒ 3 .
v +1
v +1 v = 1
3 x =± 2,y =
1
180
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
1 3
Ñieà u kieän: ≤x≤ .
kie
4 2
6
Ruù t y2 = töø phöông trình thöù hai cuû a heä thay vaøo phöông trình ñaà u,
2 3 − 2x
ta ñöôï c: 4x − 1 + 6 − 4x + ( 6 − 4x )( 4x − 1) − 5 =0 .
Ñaë t t = 4x − 1 + 6 − 4x ⇒ t 2 = 5 + 2 ( 6 − 4x )( 4x − 1) , ( t > 0 ) .
nth
t2 − 5 t = 3
Phöông trình trôû thaønh: t + − 5 = 0 ⇔ t 2 + 2t − 15 = 0 ⇔ .
2 t = −5
Suy ra t = 3 ⇔ 4x − 1 + 6 − 4x = 3 ⇔ 5 + 2 ( 6 − 4x )( 4x − 1) = 9 .
1 1 3
x = 2 x = ,y = ±
⇔ ⇒ 2 2 .
y = 5 5
x = ,y = ± 3
uc
4 4
1
; ± 3 ; 5 ; ± 3 .
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =
2 2 4
1 − y 2 = 4xy
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
ha
2 4 3
4x + y − 4xy 1
=
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
1 − y2
Xeù t y ≠ 0 ruù t x = töø phöông trình ñaàu thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa
4y
y.i
2
1 − y2 1 − y2 3
heä ta ñöôï c: 4
4y
+ y4 − 4
4y
y =
( )(
1 . ⇔ y2 − 1 8y 4 + 5y 2 − 1 =
0 )
x = 0,y = −1
y = − 1
n
⇔ y = 1 ⇒ x = 0,y = 1 .
57 − 5 x = 21 − 57 57 − 5
y = ± ± ,y =
±
fo
4 4
16 57 − 5
181
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
57 − 5
( ) ( ) ( ) ± 21 − 57 ; ±
kie
x;y 0;
= −1 ; 0;1 ; .
4
16 57 − 5
x3 y + x3 + xy + x = 1
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình
3 2 3
4x y + 4x − 8xy − 17x = −8
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
nth
Xeù t x ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
( )
x3 + x ( y + 1) = 1
4x3 y 2 + 4x3 − 8xy − 17x = −8
1
= y 3
−1
x +x
⇔ 2
4x3 1 − 1 + 4x3 − 8x 1 − 1 − 17x = −8
uc
x3 + x x3 + x
1 1
y= −1 y = −1
3
x +x 3
x +x
⇔ ⇔
(
x 8x6 + 7x 4 − 10x = 2
)
−5 0
( )(
x x2 − 1 8x 4 + 15x
= 2
+5 0 )
3
ha
x2 = 1
x = −1,y = −
⇔ ⇔ 2.
1
= y − 1 1
x3 + x x = 1,y = − 2
3 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = −1; − ; 1; − .
2 2
y.i
3 3
= ( x − 1) x + 2 + 1
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình y .
2
y = x + x + 1
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: y ≠ 0,x ≥ − 2 .
n
Theá y = x2 + x + 1 töø phöông trình hai vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
3= ( x − 1)
3
x3 + 2 + 1 .
fo
182
kienthuchay.info
Ñaë=
t u x3 + 2 phöông trình trôû thaønh:
3= ( u − 3) ( u + 1) ⇔ u + u − 3u − 6=
2 3 2
0
kie
⇔ ( u − 2 ) ( u + 3u + 3) = 0 ⇔ u = 2
2
⇔ x3 + 2 = 2 ⇔ x = 3 2 ⇒ y = 3 4 + 3 2 + 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
= ) ( 3
)
2; 3 4 + 3 2 + 1 .
x3 + xy − 2 =0
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình .
nth
3
y + 3xy + 3 =0
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2 − x3
Xeù t x ≠ 0 khi ñoù töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù y = .
x
2 − x3
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x
uc
3
2 − x3 2 − x3
( )
3
+ 3x. + 3 = 0 ⇔ x3 − 1 = 7 .
x x
3 3 1− 3 7
⇔ x 3 − 1= 7 ⇔ x= 1+ 3 7 ⇒ y= .
3
1+ 3 7
ha
1− 3 7
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y = ) 3
1 + 3
7 ; .
3
1 + 7
3
Nhaän xeùt: Daïng heä naø y ñöôï c nhaé c tôù i trong chuû ñeà Coä ng tröø vaø nhaân theo
theo veá hai phöông trình cuû a heä caù c em theo doõ i.
y.i
2x2 y + 3xy = 4x 2 + 9y
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình
2
7y + 6= 2x + 9x
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy 2x2 + 3x − 9 =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
4x2
n
Ruù t y = töø phöông trình ñaà u cuû a heä thay vaø o phöông trình thöù
2x2 + 3x − 9
hai ta ñöôï c:
fo
183
kienthuchay.info
4x2
7.
2
2x + 3x − 9
(
+ 6= 2x2 + 9x ⇔ ( x + 2 )( 2x − 1) 2x2 + 9x − 27 =
0 )
kie
16
x = −2 x = −2,y = −
7
1 1 1
⇔ x = ⇒ x =,y = −
2 2 7
−9 ± 3 33 −9 ± 3 33
x = =
4
x =
4
,y 3
nth
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m:
( x;y ) = −2; − 167 ; 21 ; − 17 ; −9 ± 43 33
; =3 .
x 4 y2 − 4xy + y 2 =
1
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình .
2
2x − 2x + y = −1
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x 4 y2 − 4xy + y 2 =
1
2
y = −2x + 2x − 1
4
( ) ( ) ( )
2
2 2 2
x −2x + 2x − 1 − 4x −2x + 2x − 1 + −2x + 2x − 1 1
=
ha
⇔ .
y =−2x 2 + 2x − 1
⇔
(
x 4 4x 4 − 8x3 + 8x2 − 4x + 5 =
0 )
y =−2x2 + 2x − 1
4
( )
y.i
2 2
x 4 x − x + ( 2x − 1) + 4 =
2
0 x = 0
⇔ ⇔ .
2 y = −1
y = −2x + 2x − 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 0; −1) .
x + y = 1
n
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình 2x + 3y + 25 .
( 4 − x )(13 − y ) =2x + y + 2
fo
184
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: ( 4 − x )(13 − y ) ≥ 0,2x + y + 2 ≠ 0 .
kie
Ruùt y = 1 − x töø phöông trình ñaàu vaø theá vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
x = 31 − 3 x = 31 − 3,y = 4 − 31
nth
⇔ ⇒ .
x = 4 2 − 4 x = 4 2 − 4,y = 5 − 4 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m:
( x;y )= ( )(
31 − 3;4 − 31 ; 4 2 − 4;5 − 4 2 . )
2x3 + y ( x + 1) =4x 2
Baøi 27. Giaû i heä phöông trình .
4 6 2
5x − 4x = y
uc
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
4x2 − 2x3
Ruù t y = töø phöông trình ñaà u thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ,
x +1
2
4
4x2 − 2x3
6
ha
ta ñöôï c: 5x − 4x =
.
x +1
=x 0 = x 0,y = 0
( )
⇔ x ( x − 1)( 2x − 1) 2x + 7x + 11 =0 ⇔ x =1 ⇒ x =1,y =1 .
4 2
1 1 1
=x =x = ,y
y.i
2 2 2
.
1 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) ; ; .
2 2
x2 − 2xy + x + y =0
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình .
4 2 2 2
x − 4x y + 3x + y = 0
n
Lôøi giaûi
1
Nhaä n thaáy x = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
fo
185
kienthuchay.info
1 x2 + x
Xeù t x ≠ töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra y = .
2 2x − 1
kie
x2 + x
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2x − 1
2
4 x2 + x
2
x2 + x
x − 4x . + 3x2 + 0.
=
2x − 1 2x − 1
x 0 =
= x 0,y
= 0
(
)
⇔ x ( x − 1)( x − 2 ) 2x + 1 =0 ⇔ x =1 ⇒ x =1,y =2 .
2
nth
x 2 =
= x 2,y
= 2
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;2 ) ; ( 2;2 ) .
( )
2
⇔ x2 + 2xy − 3y2 0
=⇔ x2 + 2xy − 3y2 =0.
y = x x=− ,y = −
x + 2xy − 3y =
2
0 2
4
3 4
3
3 ⇔ x = −3y ⇔ .
4
2x y + y =1 3 1 1
4
2x y + y = x 4=
1 = ,y
4
3 3
( x;y ) 41 ; 41 ; − 41 ; − 41 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m:=
3 3 3 3
y.i
xy += 3 y x2 + 3
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình .
y2 + 4x + 2 ( x − 1) x2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
2 3
y x + 3 − x =
.
( )
y 2 + 4x + 2 x − 1 x 2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
fo
186
kienthuchay.info
y= x2 + 3 + x
⇔ .
y2 + 4x + 2 ( x − 1) x2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
kie
y= x2 + 3 + x
⇔ 2 .
x + x2 + 3 + 4x + 2 ( x − 1) x2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
y= x2 + 3 + x
⇔ .
4x − 2 + 2x x2 + 3 + 2 ( x − 1) x 2 − 2x + 4 =
nth
0 (1)
Xeù t phöông trình (1):
4x − 2 + 2x x 2 + 3 + 2 ( x − 1) x 2 − 2x + 4 =0.
2
⇔ x + x x2 + 3 =1 − x + (1 − x ) ( x − 1) + 3 (2) .
t + t t 2 + 3 treâ n , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t) =
uc
t2
f '(t) = 1 + t 2 + 3 + > 0, ∀t ∈ neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân .
2
t +3
1 1 + 13
Vì vaäy (2) ⇔ f(x) =f(1 − x) ⇔ x =1 − x ⇔ x = ⇒ y = .
2 2
1 1 + 13
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
ha
2 2
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
y = x + x2 + 3 y = x + x2 + 3
2 .
⇔
2 2
2 2 = 1 − x 2 + 3 + 1 − x
( ) ( )
2
y= 1 − x + 3 + 1 − x x + x + 3
y.i
2
Nhaä n xeù t: x + x2 + 3 > 0, (1 − x ) + 3 + 1 − x > 0 do ñoù
2 2
x + x2 + 3 = 2 2
(1 − x ) + 3 + 1 − x ⇔ x + x2 + 3= (1 − x ) + 3 +1− x
n
1 1 + 13
⇔ x =1 − x ⇔ x = ⇒ y = .
2 2
x2 + 3y = 9
fo
187
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
2
9−x
Ruùt y = töø phöông trình ñaàu thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
kie
3
4 2
9 − x2 9 − x2 9 − x2
+ 4 ( 2x − 3) − 48. 0.
− 48x + 155 =
3 3 3
2
⇔ x 4 − 18x2 + 36x − 18 =0 ⇔ x 4 =18 ( x − 1) .
3 9+6 2
x =
− ±
x 3 2 ( x − 1)
nth
= 2
2
2
⇔ ⇔ .
x2 =
−3 2 ( x − 1) 3 9−6 2
x
= ±
2 2
ñaú ng caá p tìm ñöôï c môùi lieân heä giöõ a caù c bieá n trong phöông trình.
Moä t soá tích hay gaë p:
a + b =1 + ab ⇔ ( a − 1)( b − 1) =0
.
au + bv = ab + uv ⇔ ( a − v )( b − u ) = 0
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
y.i
f(x,y).g(x,y)
= 0= f(x,y) 0= g(x,y) 0
⇔ ∨ .
= G(x,y) 0 = G(x,y) 0= G(x,y) 0
Phöông phaù p phaân tích thaønh nhaâ n töû ñoá i vôù i phöông trình baä c hai hai aån
Phöông trình baä c hai hai aån coù daï ng:
F(x,y) = ax2 + bxy + cy 2 + dx + ey + f = 0 .
n
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng: ax2 + ( by + d ) x + cy2 + ey + f =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån x vaø tham soá laø y ta ñöôï c:
( )
fo
2 2
=
∆ ( by + d ) − 4 cy2 + ey + =
f ( my + p ) .
188
kienthuchay.info
− ( by + d ) + my + p
x =
Suy ra 2a .
kie
− ( by + d ) − my − p
x =
2a
− ( by + d ) + my + p − ( by + d ) − my − p
Do ñoù F(x,y) =
a x − x − .
2a 2a
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
− ( by + d ) + my + p − ( by + d ) − my − p
nth
a x − x − =0
2a 2a .
G(x,y) = 0
Ñoá i vôù i phöông trình ñaú ng caá p baä c cao caù c em xem theâm heä ñaú ng caá p trong
cuø ng cuoá n saù ch.
Chuù yù: Daá u hieä u nhaä n bieát ñöa veà tích ñoái vôùi phöông trình cuû a heä.
- Heä coù moä t phöông hoaë c hai phöông trình baä c hai(nhöng nhôù laø coù theå laø
uc
2
baä c boán hoaë c baä c saù u vì baè ng pheù p ñaë=
t x t= ,x t 3 ñöa phöông trình baä c hai
veà phöông trình baä c cao hôn).
- Heä coù phöông trình ñaúng caá p.
0.
- Heä coù moä t phöông trình coù daï ng tích uv − Av − Bu + AB =
- Heä coù moä t phöông trình laø haè ng ñaúng thöù c daï ng ...
ha
- Heä coù moä t phöông trình chöù a caê n( thöôø ng ñöa veà nhaâ n töû chung baè ng
phép đặt ẩn phụ; pheù p nhaân lieâ n hôïp hoaë c ñaù nh giaù haø m soá ).
Nhaän xeùt. Ngoaø i ra neá u thaø nh thaïo söû duï ng maù y tính caàm tay ta phaân tích
phöông trình thaø nh nhaâ n töû heát söù c ñôn giaû n:
Moä t ví duï phaân tích thaønh nhaâ n töû baè ng maù y tính Boû tuù i:
y.i
(
x3 − 3x2 + 2 − y2 − 3 y = )
0 (1).
Ta caà n tìm moá i lieân heä giöõ a x vaø y thoâ ng thöôøng seõ chuù ng seõ coù daïng tuyeá n
tính .
+ Böôùc 1: Nhaäp vaøo maùy soá 1000 vaø löu vaøo bieán nhôù A(SHIFT + STO + A).
n
+ Böôùc 2: Nhaäp vaø o maùy tính phöông trình (1) vôù i chuù yù ôû ñaâ u coù y ta thay
baè ng bieán nhôù A vöø a löu.
+ Böôùc 3: Giaû i nghieä m treân maù y (SHIFT + SOLVE).
fo
189
kienthuchay.info
Vaä y ta vieá t laï i phöông trình döôùi daïng:
kie
.
Nhö vaäy neá u söû duï ng thaønh thuï c maù y tính Boû tuùi caù c baø i toaù n söû duï ng tính
nth
ñôn ñieä u cuû a haø m soá vieä c tìm ra haø m ñaë c tröng khaù ñôn giaû n.
B. BAØI TAÄP MAÃU
Baøi 1. (TSÑH Khoái A 2011) Giaûi heä phöông trình:
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
− 2(x + y) 0
5x2 y − 4xy2 + 3y3= 5x2 y − 4xy2 + 3y3=
− 2(x + y) 0
⇔
( 2 2
) 2
(
xy x + y + 2 − x + y −=
2
)
2xy 0 ( xy − 1) x 2 + y 2 =
(
−2 0 )
ha
xy = 1
5x2 y − 4xy2 + 3y3 − 2 ( x + y ) =
0 2
5x y − 4xy + 3y − 2 ( x + y ) =
2 3
0
⇔ xy = 1 ⇔
2 x2 + y2 = 2
2
x + y =2 2
5x y − 4xy + 3y − 2 ( x + y ) =
2 3
0
xy = 1
y.i
(
5x2 y2 − 4xy.y2 + 3y 4 − 2 xy + y2 = 0 )
⇔
x2 + y2 = 2
( )
3y x + y2 + 2x2 y − 4xy2 − 2 ( x + y ) =
2
0
n fo
190
kienthuchay.info
x = 1
xy = 1 y = 1
kie
4 2
3y − 6y + 3 = 0 x = −1
⇔ 2 ⇔
x + y =
2
2 y = −1
6y + 2x 2 y − 4xy 2 − 2 ( x + y ) =
0 x2 + y2 = 2
(1 − xy )( 2y − x ) =
0
x = 1 2 10 2 10
nth
x = x = −
y = 1 5 ∨ 5 .
⇔ ∨
x = −1 10 10
y= y= −
y = −1 5
5
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
10 2 10 10
( x;y ) =( −1; −1) ; (1;1) ; 2 510 ; ; −
5 5
;− .
5
uc
y2 =(5x + 4)(4 − x)
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
y − 5x − 4xy + 16x − 8y + 16 0
=
Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
ha
( )
∆ y= (4x + 8)2 − 4 −5x2 + 16x + 16 = 36x 2 .
4x + 8 + 6x
= y = 5x + 4
2
y.i
Suy ra .
y= 4x + 8 − 6x= 4 − x
2
TH1: Vôù i =
y 5x + 4 , thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôïc
x = 0 ⇒ y = 4
x(5x + 4) =0 ⇔ .
n
x = 4
− ⇒y= 0
5
TH2: Vôù i y= 4 − x , thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c
fo
191
kienthuchay.info
x = 0 ⇒ y = 4
x(4 − x) =0 ⇔ .
x = 4 ⇒ y = 0
kie
( 0;4 ) , ( 4;0 ) , − 45 ;0 .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä
= m laø ( x;y )
Nhaän xeùt: Ñaâ y laø daï ng heä phöông trình baä c hai hai aå n ñaõ ñöôï c baø n tôù i ta
hoaø n toaøn xöû lyù baèng phöông phaù p ñaõ trình baø y trong chuû ñeà tröôù c.
x3 − 4y3 = 6x2 y − 9xy2
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
x + y + x − y = 2
nth
Lôøi giaûi
x + y ≥ 0
Ñieà u kieän: .
x − y ≥ 0
Nhaän xeùt: Heä coù phöông trình ñaà u laø phöông trình ñaú ng caá p neân ta xöû lyù
phöông trình naø y tröôù c tieân.
(
x3 − 4y3= 6x2 y − 9xy2 ⇔ ( x − 4y ) x2 − 2xy + y2 = 0 . )
uc
2 x = 4y
⇔ ( x − 4y )( x − y ) =0 ⇔ .
x = y
TH1: Neá u x = y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2x = 2 ⇔ x = 2 ⇒ y = 2 .
ha
TH2: Neá u x = 4y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
3y + 5y = 2 ⇔ y = 8 − 2 15 ⇒ x = 32 − 8 15 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y )= ( 2;2 ); ( 32 − 8 15;8 − 2 15 .)
xy + x + y = x 2 − 2y 2
y.i
xöû lyù ñöôïc gì neân taäp trung nghieân cöùu phöông trình ñaàu cuûa heä coù daïng baäc hai.
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
fo
192
kienthuchay.info
2 x = −y
( x + y ) − ( x + y ) − 3y2 − 3xy = 0 ⇔ ( x + y )( x − 2y − 1) = 0 ⇔ =x 2y + 1
.
kie
Do x ≥ 1,y ≥ 0 neâ n x = − y voâ lyù.
Vaä y =
x 2y + 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( 2y + 1) 2y − y 2y = 2y + 2 ⇔ ( y + 1) ( 2y − 2 ) = 0 ⇔ y = 2 (do y ≥ 0 ).
Suy ra ( x;y ) = ( 5;2 ) laø nghieäm cuûa heä phöông trình.
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: .
Thöï c hieän töông töï caù c baøi toaù n treân ta vieá t laï i phöông trình ñaàu cuû a heä döôù i
uc
daï ng: .
+ TH1: Neá u thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
.
.
ha
.
y.i
+ TH2: Neá u thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
.
.
n
193
kienthuchay.info
Nhaän xeùt: Nhö vaä y maáu choá t cuûa baø i toaù n laø ñöa veà giaû i moä t phöông trình
voâ tyû baè ng pheùp nhaâ n lieân hôï p. Caù c naêm gaà n ñaây Boä giaùo duï c vaø o ñaø o taï o
kie
raá t hay ñöa baø i toaùn giaû i heä phöông trình veà moä t baø i toaùn giaû i phöông trình
voâ tyû baè ng caù ch nhaâ n lieân hôïp. Ñeå chi tieá t theâm veà phöông phaù p baï n ñoïc
tham khaû o Cuoá n “ Nhöõng ñieàu caàn bieát LTÑH Kyõ thuaät giaûi nhanh Phöông
trình, baát phöông trình voâ tyû” cuø ng taù c giaû .
2
3
1 − x + xy + 3 = y3
x 2 2
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
nth
2 1 4
( xy + 2 ) + 2 = 2y +
x x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≠ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
2
2 1 xy + 2 1 1 1 2
( xy + 2 ) + = 2.
x
⇔ xy + 2 − = 0 ⇔ xy + 2 − = 0 ⇔ y =
x x
−
x2 x2 x
uc
1 2
Thay =
y − vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x 2 x
3 3
1 − x2 1 2 3 1 2
+ x 2 − + = 2 − .
x2 x x x x x
ha
(
⇔ x ( x − 2 ) 3x 4 + 4x3 + 2x 2 − 12x + 6 = 0 ← )
→ x= 2 ⇒ y= −
x≠0 3
4
.
) 2; − 34 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
y.i
x2 + 2x + xy − 1 2 =
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình
( ) 2x2 y .
x3 y3 + 3xy2 − 7y3 =
1
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
n
2
x 2 + 2x + x 2 y 2 − 2xy + 1 − 2x 2 y = 0 ⇔ ( xy − x ) − 2 ( xy − x ) + 1 = 0 .
2 x +1
⇔ ( xy − x − 1) = 0 ⇔ xy − x − 1 = 0 ⇒ y = (do x = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä
fo
x
phöông trình).
194
kienthuchay.info
x +1
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x
kie
2 3
( x + 1) + 3x x x+ 1 − 7 x x+ 1 =⇔
3 3 2 3
1 x3 ( x + 1) + 3x2 ( x + 1) − 7 ( x + 1) =x3
( )
3 3
⇔ x ( x + 1) + 1 = 8 ( x + 1) ⇔ x 2 + x + 1 = 2 ( x + 1) .
1− 5 1− 5 1− 5
= x = x = ,y
⇔ x2 − x − 1 = 0 ⇔ 2 ⇒ 2 2 .
nth
1+ 5 1+ 5 1+ 5
= x = x = ,y
2 2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) = 1 −2 5 ; 1 −2 5 ; 1 +2 5 ; 1 +2 5 .
2 2 8xy
x + y + x y = 16
+
uc
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
2
x 2x x3 x 2 y
8y + 3 = +
3y 4 2
−
Lôøi giaûi
3
x x2
Ñieà u kieän: x + y ≠ 0,y ≠ 0, + ≥0.
3y 4
ha
8y 6 8y 8 8y 6
x2 4x + 3y x = 6y
⇔ = 2
⇔ 3x= 2y ( 4x + 3y ) ⇔ .
8y 6 3x = −2y
TH1: Neá u x = 6y thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
n
28 168 28
2 y=− x=− ,y =−
48y 37 ⇒ 37 37 .
36y2 + y2 + = 16 ⇔
7y 4 24 4
= y 7 = x = ,y
fo
7 7
195
kienthuchay.info
TH2: Neá u 3x = −2y thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä suy ra:
( −8;12 ); 138 ; − 12
( x;y ) = .
kie
13
( −8;12 ); 247 ; 47 .
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n chæ nhaä n hai nghieä m ( x;y ) =
( −8;12 ); 247 ; 47 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1
nth
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình 2.
8 y ( )
x − 2 + 4 − 8y = ( )
y − x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 5,y ≥ 2 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
2
8 xy − 2y + 4 − 8y = x2 − 2xy + y2 ⇔ 4 ( xy − 2y ) + 8 xy − 2 + 4 = (x + y) .
uc
( )
2 2
⇔ 2 xy − 2y + 2 =( x + y ) ⇔ 2 xy − 2y + 2 =x + y
x − 2 − 2 y ( x − 2 ) + y =
2 xy − 2y + 2 = x + y 0
ha
⇔ .
x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1 x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1
( )
2
x−2 − y = 0 x − 2 =y
⇔ ⇔ .
x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1 x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1
y.i
y= x − 2 y= x − 2 x = 6
⇔ ⇔ ⇔ .
x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1 x − 5 + 2x − 8 =3 y = 4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 6;4 ) .
3y2 + 1 + 2 x +=
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình
( 1) y 4y x 2 + 2y + 1
n
.
y ( y − x ) =3 − 3x
Lôøi giaûi
fo
2
Ñieà u kieän: x + 2y + 1 ≥ 0 .
196
kienthuchay.info
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
4y2 − 4y x 2 + 2y + 1 + x 2 + 2y + 1 = x 2 − 2xy + y 2 .
kie
2 2y − x2 + 2y + 1 = x − y
2
⇔ 2y − x + 2y + 1 = ( x − y ) ⇔
2
.
2
2y − x + 2y + 1 = y − x
TH1: Neá u 2y − x2 + 2y + 1 = x − y keá t hôïp vôù i phöông trình thöù hai ta coù heä
phöông trình:
3y − x ≥ 0 3y − x ≥ 0
nth
3y − x= x2 + 2y + 1 2
⇔ 9y − 6xy − 2y − 1 = 0 ⇔ 9y2 − 6xy − 2y − 1 =0
y ( y − x ) =3 − 3x 2
y − xy + 3x − 3 = 0
2
3y − 2y − 18x + 17 =
0
x = 1
3y − x ≥ 0
y = 1
2
3y − 2y + 17
⇔ 9y2 − y. − 2y − 1 = 0 ⇔ x = 62 + 4 178 .
3 9
uc
2
3y − 2y + 17
x = y = 13 + 178
18 3
TH2: Neá u 2y − x2 + 2y + 1 = y − x keá t hôïp vôù i phöông trình thöù hai ta coù heä
phöông trình:
ha
x + y ≥ 0 = x 1,y = 1
x + y= x 2 + 2y + 1
2
⇔ y + 2xy − 2y − 1 = 0 ⇔ 2 1 + 10 .
y ( y − x ) =3 − 3x 2 = x =,y
y − xy + 3x − 3 = 0 3 3
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( x;y ) = (1;1); 62 + 49 178 ; 13 + 3 178 ; 23 ; 1 + 3 10 .
y.i
( x + y + 1) x − y + 2y + 2 =0
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
2
( )
x + 2 ( x − y − 3) = y + 2
2
Phaân tích tìm lôøi giaûi: Ta seõ phaâ n tích phöông trình ñaà u cuû a heä suy nghó töï
n
a2 + b
= x =
a x−y 2 .
nhieâ n nhaá t laø ñaë t ,(a ≥ 0) ⇒
b= x + y b − a2
fo
y =
2
197
kienthuchay.info
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
( b + 1) a + b − a2 + 2 =0 ⇔ a2 − ( b + 1) a − b − 2 =0 (1) .
kie
2 2
Ta coù (1) laø phöông trình baä c 2 cuûa a coù ∆ a = ( b + 1) + 4 ( b + 2) = ( b + 3) .
b + 1 − ( b + 3) b +1+ b + 3
Suy ra a = = −1 hoaë c a= = b+2.
2 2
Do vaäy vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t döôù i daï ng:
( a + 1)( a − b − 2 ) = 0 ⇔ ( )(
x − y +1 x−y −x−y−2 = 0. )
nth
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
x+y+2− x−y
)(
x − y +1 =0
⇔
)
x + y + 2 = x − y
.
( 2
)
x + 2 ( x − y − 3) = y + 2
2
2
x + 2 ( x − y(− 3 ) = y)2
+ 2
(
x2 − y2 = ( x − y ) x − y − 2
)
uc
⇔ .
( )
x2 + 2 ( x − y − 3) = y2 + 2
2 3
y =x − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2
⇔ .
( ) 3
x + 2 ( x − y − 3) = x + 2 − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2 2
ha
2 3
y =x − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2
⇔ .
x 2 ( x − y − 4 ) + ( x − y )3 − 8 =0
2 3
y =x − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2
y.i
⇔ 2 x−y+2 x−y +4 .
( x − y − 4 ) x + =0
x − y + 2
x=−y 4 = x 3
⇔ ⇔ .
x + y =2 y =−1
n
198
kienthuchay.info
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
Baøi 1. (TSÑH Khoái D 2012) Giaûi heä phöông trình:
kie
xy + x − 2 =0
3 2 2 2
.
2x − x y + x + y − 2xy − y =
0
Lôøi giaûi
Baø i toaù n naø y ñaõ ñöôï c nhaéc ñeá n trong chuû ñeà phöông phaù p theá. Tinh yù ta phaân
tích ñöôï c phöông trình thöù hai cuûa heä döôù i daï ng:
y = x2
( )
nth
x2 − y ( 2x − y + 1) = 0 ⇔ .
y 2x + 1
=
Xeùt töøng tröôøng hôïp keát hôïp vôùi phöông trình ñaàu cuûa heä tìm ñöôïc caùc nghieäm:
−1 + 5
( x;y ) =(1;1) ; − 1 +2 5 ; − 5 ;
2
; 5.
y2 =+
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình
( x 8) x2 + 2( ) .
uc
y2 − ( 8 + 4x ) y − 5x2 + 16x + 16 =
0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y2
=+ (
( x 8) x2 + 2 = x 0,y)
= 4
( )
ha
2 ( x 8) x2 + 2 y=
y =+ 4−x x=−2,y =
6
⇔ ⇔ .
( y − 5x − 4 )( y + x − 4 ) =0 2
y =+ 2
( x =
( x 8) x + 2 −
)
5,y
x 19,y
= = 99
9
=
=y 5x + 4
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m ( x;y ) = ( 0;4 ); ( −2;6 ); ( −5;9 ); (19;99 ) .
y.i
x2 − 3x = y2 − y − 2
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình 2
.
( x + y ) x2 − 4x + 5 = ( 2 − x ) (x + y) +1
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
n
2 2
2 2 1 3 y= x − 1
x − 3x + 2 =y − y ⇔ y − = x − ⇔ .
2 2 y= 2 − x
fo
199
kienthuchay.info
Xeù t töø ng tröôøng hôï p vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c
nghieäm: ( x;y ) = ( 0;2 ) ; (1;0 ) .
kie
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; ( 2;0 ) .
x2 + 2y + 3 + 2y − 3 =
0
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
3
(3
) 2
2 x + 2y + 3y ( x + 1) + 6x + 6x + 2 =
2
0
Lôøi giaûi
nth
2
Ñieà u kieän: x + 2y + 3 ≥ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
2
2x3 + 6x 2 + 6x + 2 + 4y3 + 3y ( x + 1) =0.
⇔ 2 ( x + 1) + 3y ( x + 1) + 4y3 =0 ⇔ ( x + 1 + 2y ) 2 ( x + 1) − y ( x + 1) + 2y2 =0
3 2 2
2y =− x − 1
2y =−x − 1
uc
⇔ 2 ⇔ x = −1 .
2 ( x + 1) − y ( x + 1) + 2y =
2
0 y = 0
TH1: Neá u ( x;y ) = ( −1;0 ) thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn.
TH2: Neá u 2y =−x − 1 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
14 5
ha
x2 − x + 2 =x + 4 ⇔ x =− ⇒y= .
9 8
14 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; .
9 8
x3 + 2x2 y − 3xy2 + xy + x −
= 2y 2y 2 ( 5y + 1)
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
y.i
( ) ( )
2
x + 17y + 12 = 4 ( x + y + 7 ) x + 3x + 8y + 5
2 2
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( x − 2y ) ( x2 + 4xy + 5y2 + y + 1) =0 .
n
⇔ ( x − 2y ) ( x + 2y ) + y2 + y + 1 = 0 ⇔ x = 2y .
2
fo
200
kienthuchay.info
( 4y ) ( ) ( )
2 2
2
+ 17y + 12 = 4 ( 3y + 7 ) 4y 2 + 14y + 5 ⇔ 4y 2 + 11y − 2 = 0 .
kie
11 + 3 17 11 + 3 17 11 + 3 17
y =
− x =
− ,y =
−
⇔ 4y 2 + 11y − 2 = 0 ⇔ 8 ⇒ 4 8 .
−11 + 3 17 −11 + 3 17 −11 + 3 17
= y = x = ,y
8 4 8
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
11 + 3 17 11 + 3 17 −11 + 3 17 −11 + 3 17
( x;y ) =
− ;− ; ; .
nth
4 8 4 8
( )(
x2 + 9 x 2 + 9y = 22 y − 1 2
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình
( ) . )
x 2 −=
2 4y y + 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ −1 .
uc
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daïng:
( x + 9) ( x + 9 + 9 ( y − 1=)) 22 ( y − 1) .
2 2 2
⇔ ( x + 9 ) + 9 ( y − 1) ( x + 9 ) − 22 ( y − 1) =
2 2
2 2
0 (1) .
Coi (1) laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x2 + 9 vaø tham soá laø y , ta ñöôï c:
ha
2 2 2
∆ = 81( y − 1) + 4.22 ( y − 1) = 169 ( y − 1) .
x2 + 9
2
Suy ra x= 2y − 11 hoaë c x2 =
−11y + 2 .
2
TH1: Neá u x= 2y − 11 thay vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c:
y.i
= 4y y + 1 .
2y − 13
Phöông trình naø y voâ nghieäm vì ñeå phöông trình coù nghieäm ta coù
13
2y − 13 ≥ 0 ⇒ y ≥ ⇒ 4y y + 1 > 2y > 2y − 13 .
2
TH2: Neá u x2 =
−11y + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
n
201
kienthuchay.info
x + y =2
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 2 .
4x + y = 5 ( 2x − y ) xy
2
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 .
Roõ raøng heä naø y coù moä t phöông trình baä c nhaá t neâ n ta coù theå xöû lyù baè ng pheùp
theá . Tuy nhieâ n neá u ñeå yù phöông trình thöù hai:
2
4x2 + y2= 5 ( 2x − y ) xy ⇔ ( 2x − y ) − 5 ( 2y − y ) xy + 4xy= 0 .
nth
2x − y − xy = 0
( )(
⇔ 2x − y − xy 2x − y − 4 xy = 0 ⇔ )
2x − y − 4 xy = 0
.
Tôù i ñaâ y thöï c hieä n xeù t tröôøng hôï p vaø theá töø phöông trình ñaàu vaø o hai phöông
25 + 8 6 28 − 8 6
trình treâ n deã daø ng tìm ñöôïc nghieäm ( x;y ) = (1;1) ; ; .
25 25
( ) (
( x − y ) x2 + xy + y2 + 3= 3 x 2 + y 2 + 2
)
uc
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
4 x + 2 + 16 − 3y = x2 + 8
Lôøi giaûi
16
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≤ .
3
ha
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
3 3
x3 − y3 + 3 ( x − y ) = 3x2 + 3y2 + 2 ⇔ ( x − 1) = ( y + 1) ⇔ x = y + 2 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
4 y + 4 + 16 − 3y = ( y + 2 ) + 8 .
y.i
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû treâ n ta duø ng kyõ thuaä t nhaâ n lieân hôï p tìm ñöôïc
nghieäm y = 0,y = −3 .
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y
= ) ( 2;0 ); ( −1; −3) .
3y2 + 1 + 2 x +=
( 1) y 4y x2 + 2y + 1 .
n
Lôøi giaûi
fo
2
Ñieà u kieän: x + 2y + 1 ≥ 0 .
202
kienthuchay.info
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
4y2 − 4y x 2 + 2y + 1 + x 2 + 2y + 1 = x 2 − 2xy + y 2 .
kie
2 2y − x2 + 2y + 1 = x − y
⇔ 2y − x 2 + 2y + 1 = ( x − y ) ⇔
2
.
2
2y − x + 2y + 1 = y − x
Xeù t tröôø ng hôïp vaø keá t hôï p vôù i phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôïc
Xeù t tröôø ng hôï p tìm ñöôï c caù c nghieäm cuûa heä phöông trình laø
11 17 1 + 2 14 3 + 14
(=
x;y ) (1;1) ; (1; −1) ; ( −2; −1) ; − ; ; − ; ;
10 10 5 5
−1 + 2 14 3 − 14
;
y.i
5 5
y + 3 = x2 − x − y − 3
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình y .
12 = x + 3 − 2 4y − x
x
Lôøi giaûi
n
203
kienthuchay.info
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2
y + 3 + 1 = x − 1
kie
y + 3 + y + 3 = x2 − x
⇔ 2 2 .
3 ( 4y − x ) = x − 2x 4y − x
2
(
4y − x + x )(
4y − x − x =0 )
Baï n ñoï c töï chia tröôø ng hôïp vaø giaû i tieáp tìm ñöôï c:
( x;y ) = ( 3;1); 1 − 6145 ; 19 −18145 .
nth
2 2 2xy
x + y + 1
=
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình x+y .
x + y = x2 − y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y > 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
uc
( x + y ) ( x2 + y2 ) + 2xy =+
x y.
⇔ ( x + y ) ( x + y ) − 2xy + 2xy − x − y =
2
0.
⇔ ( x + y )( x + y − 1)( x + y + 1) − 2xy ( x + y − 1) =0.
ha
x + y = 1
( )
⇔ ( x + y − 1) x2 + y2 + x + y = 0 ⇔ 2 2
x + y + x + y =0
.
x + y = 1 y = 0 .
2
⇔ x = −2
x + y = x − y
y = 3
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;0 ); ( −2;3) .
n
2 2 2xy
x + y + = 1
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình x+y .
fo
x + y = x3 − y 2
204
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Thöï c hieä n töông töï baø i treân ñöa veà giaû i heä phöông trình:
kie
y= 1 − x
x + y = 1 y = 1 − x x = 1
.
3 2
x − y = x + y
⇔ 3 2
x − (1 − x ) − 1 =0
⇔
( x − 1) x + 2 =
2
0
⇔
(
y = 0 )
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình
(
2 − x2 y 4 + 2xy 2 − y 4 + 1= 2 3 − 2 − x y 2
.
)
x − y2 + x = 3
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y2 ≥ 0,x2 y 4 + 2xy2 − y 4 + 1 ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( xy + 1) ( ( ) )
2
2
− y 4 = 2 1 + xy 2 − 3 − 2 y 2 .
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình neâ n chia hai veá phöông
uc
xy 2 + 1
trình treâ n cho y2 vaø ñaë t t = ta ñöôï c:
y2
t ≥ 3 − 2
(
t 2 − 1 = 2t − 2 3 − 2 ⇔ )
⇔ t = 3.
( ) ( )
2
2 2
t − 1= 4t − 8t 3 − 2 + 4 3 − 2
ha
3
(
2x = 1 + 4y − 3x
2
2x + 1 )
Lôøi giaûi
fo
1
Ñieà u kieän: x ≥ − .
2
205
kienthuchay.info
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
( x − 2y ) x 2 − xy + y 2 + 3 ( x −=
2y ) 0 (
( x − 2y ) x 2 − xy + y 2 =
+3 0 )
kie
⇔ .
( )
2x3 = 1 + 4y − 3x 2 2x + 1
(
2x3 = 1 + 4y − 3x 2 2x + 1
)
x = 2y x = 2y
.
⇔ 3
(
2x = 1 + 2x − 3x2 ) 2x + 1
⇔ 3 2
2x + 3x 2x + 1 − ( 2x + 1 )
3
=0
x = 2y
x = 2y
nth
⇔ ⇔ x + 2x + 1 = 0
( )( )
2
x + 2x + 1 2x + 2x + 1 =
0
2x + 2x + 1 = 0
x =
1 − 2,y =2−2 2
⇔ 1− 5 1− 5 .
=x = ,y
4 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
uc
1− 5 1− 5
(1 −
( x;y ) = )
2;2 − 2 2 ;
4
;
2
.
x3 − 3x2 y + 4y3 = 4 x − 2y 2
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình
( ) .
x + y + x − 2y = 3
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x − 2y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x = 6
x = 2y
( ) ( ( )
x + y x 2 − 4xy + 4y 2 =x − 2y 2
) ⇔ x + y =
y = 3
y.i
1 ⇔ .
x + y + x − 2y = 3 x = 2
3
x + y + x − 2y =
y = −1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
= ( x;y ) ( 6;3); ( 2; −1) .
y 4 − 2xy 2 + 7y 2 =
− x 2 + 7x + 8
n
206
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
15
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ .
kie
2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
2 2
) ( 2
y −x + 7 y −x −8=
0) 2
⇔
(
2
y − x −1 y − x + 8 = 0)( .
)
3y 2 + 13 = 15 − 2x + x + 1 3y2 + 13 = 15 − 2x + x + 1
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ñöôïc nghieäm cuû a heä laø ( x;y=
) ( 3; −2 ); ( 3;2 ) .
nth
2 xy − y + x + y = 5
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình .
5 − x + 1 − y =1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy − y ≥ 0,y ≤ 1,x ≤ 5 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
uc
x + y ≤ 5
2 xy − y = 5 − x − y
4 ( xy − y ) = 25 − 10 ( x + y ) + x + y + 2xy .
2 2
⇔
5 − x + 1 − y =1
6 − x − y + 2 5 − x − 5y + xy = 1
x + y ≤ 5 x + y = 5
2 2 2 2
⇔ x + y − 2xy − 10x − 6y + 25 =0 ⇔ x + y − 2xy − 10x − 6y + 25 =0
ha
2 5 − x − 5y + xy = x + y − 5 2 5 − x − 5y + xy = x + y − 5
x = 5
⇔ .
y = 0
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;0 ) .
y.i
x − 2y = xy
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
x − 1 − 2y − 1 =1
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ .
n
2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
fo
207
kienthuchay.info
(
x − y − y =
+ xy 0
⇔
)
x+ y
(
x=−2 y 0
.
)( )
x − 1 − = x − 1 − =
kie
2y − 1 1 2y − 1 1
x 4y = x 4y
⇔ ⇔ .
x − 1 − =
2y − 1 1 4y − 1 − =
2y − 1 1
x = 2 x = 10
x 4y = x 4y
⇔ ⇔ ⇔ 1 hoaë c 5 .
4y − 1 = 1 + 2y − 1 4y − 1 = 2y + 2 2y − 1 y = y =
2 2
nth
1 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = 2; ; 10; .
2 2
x2 + 4y 2 = 5
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
( x + y − 1) y − 1 = ( y − 2) x+y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,y ≥ 1 .
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + 4y 2 = 5
.
( x + y ) y − 1 − y − 1 − ( y − 1) x + y + x + y =0
x2 + 4y 2 =
5 x2 + 4y 2 =
ha
5
⇔ ⇔ .
(
x + y y − 1 + 1 )( x + y − y −1 =)
0 x + y = y − 1
x2 + 4y2 =
5 x =−1,y =
−1
⇔ ⇔ .
x = −1 =x 1,y
= 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
x
2 + 6y = − x − 2y
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình y .
x + x − 2y =x + 3y − 2
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≠ 0,x − 2y ≥ 0,x + x − 2y ≥ 0 .
fo
208
kienthuchay.info
x − 2y − y x − 2y − 6y 2 =
0
⇔
(
x − 2y − 3y x − 2y + 2y =
0 )(
.
)
kie
x + x − 2y =x + 3y − 2 x + x − 2y =x + 3y − 2
(12; −2 ); 83 ; 94 .
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ra nghieäm cuûa heä laø ( x;y
= )
x + y + x − y= x2 − y2 + 1
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
( )
2
2 2
x +y 1
=
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x − y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )( )
x + y −1 x − y −1 = x + y = 1
0
⇔ x − y = 1 .
( )
2
x2 + y2 =
( )
2 2
1 2
x + y 1
=
uc
x + y = 1
2 x + y =
1
2 =
( x + y ) − 2xy
1 2 2
4x y − 4xy =
0
x 0,y
=
= 1
⇔ ⇔ ⇔ x = 1,y = 0 .
x − y = 1 x − y =
1
2 2 x = 0,y = −1
ha
2
2 1 4x y + 4xy = 0
( x − y ) + 2xy =
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n nhaä n hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
1 1
y.i
x − = y −
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình x y.
3
x= 2y − 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
n
3
3
x= 2y − 1 x= 2y − 1 3
x= 2y − 1
209
kienthuchay.info
x = 1
x = y
3 y = 1
x − 2x + 1 = 0
kie
x = y
⇔ ⇔ x = −1 ± 5 .
y = − 1
x
⇔
(
( x − 1) x + x − 1 =
2
0
)2
4 y = −1 ± 5
x + x + 2 =0
2
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
5 −1 + 5 1 + 5 1 + 5
( x;y ) (1;1) ; −1 +2
nth
= ; ; − ;− .
2 2 2
x3 − 3x2 + x + 3y = xy + 3
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình .
2 2
2y − 9x − 3xy y
=− 3x
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x = 3
uc
(
( x − 3) x2 − y + 1 =
) 0
2
x − y + 1 =
⇔
0
.
( y − 3x )( 3x + 2y − 1) =0 y = 3x
3x + 2y − 1 =0
x = 3
ha
y = 3x
x = 3 x = 3,y = −4
3x + 2y − 1 = 0 = x 3,y= 9
⇔ 2 ⇔ x = −1,y = 2 .
x − y + 1 = 0
x = 1
− ,y =
5
y = 3x 2 4
y.i
x2 − y + 1 =0
3x + 2y − 1 =0
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( 3; −4 ); ( 3;9 ); ( −1;2 ); − 21 ; 45 .
( x;y ) =
n
2
2x + 1 + 2y + 1 = (x − y)
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình 2 .
fo
( x + y )( x + 2y ) + 3x + 2y = 4
210
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
1 1
Ñieà u kieän: x ≥ − ,y ≥ − .
kie
2 2
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
y= 1 − x
x + 3 ( y + 1) x + 2y + 2y − 4 = 0 ⇔
2 2 .
y = − x + 4
2
TH1: Neá u y = 1 − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
nth
2 2
2x − 1 4x 2 − 4x + 1
2x + 1 + =
3 − 2x − 4x 2
⇔ 4 + 2 3 + 4x= .
2 4
Ñaë t u = 3 + 4x − 4x2 ñöa veà phöông trình baä c boán vôùi aå n laø u cuoá i cuøng tìm
ñöôï c hai nghieäm cuûa phöông trình laø:
1 3 1 3 3 1
x=
− ,x = ⇒ ( x;y ) =
− ; ; ; − .
2 2 2 2 2 2
uc
x+4 1 1
TH2: Neá u y = − ≥ − ⇔ x ≤ −3 voâ lyù do x ≥ − .
2 2 2
1 3 3 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
− ; ; ; − .
2 2 2 2
(
3 2y2 + 11 (17 − y ) + y )
ha
4x − =
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình .
y ( y − 3x + 3=
) 5 ( 3x + 2 )
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: x ≥ ,y ≥ 0 .
5
y.i
4.
y−2
3
( )
− 3 =2y2 + 11 (17 − y ) + y ⇔
4y − 17
3
− y =2y2 + 11 (17 − y ) ( )
fo
211
kienthuchay.info
⇔
y − 17
( )
=2y2 + 11 (17 − y ) ⇔ ( y − 17 )
1
+ 2y2 + 11 =
0
kie
4y − 17 4y − 17
+ y + y
3 3
⇔ y = 17 ⇒ x = 5 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t . ( x;y ) = ( 5;17 ) .
.
2 2
4x
= x + 1 + 1 x2 − y3 + 3y − 2
( )
nth
Baøi 27. Giaû i heä phöông trình 2 .
x 2 + ( y + 1)2 = 2 1 + 1 − x
y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≠ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
y = −2
( y + 2 ) ( x2 + y2 − 1) = 0 ⇔ .
uc
2 2
x + y = 1
TH1: Neá u y = −2 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x = 0
4x 2 x2 x2 + 1 + 1 ⇔
= .
x = ±2 2
( )(
Suy ra ( x;y ) =( 0; −2 ) ; −2 2; −2 ; 2 2; −2 . )
ha
4x 2 + 4 − x 4 4 + x2 4 − x2 ( )
y.i
2 2
Ta coù : 4 =
x +1 − x = ≥ 4, ∀x ∈ −1;1 .
2 2 2 2
4 x +1 + x 4 x +1 + x
2
Maë t khaù c: y3 − 3y − 2 + 4 = y3 − 3y + 2 = ( y − 1) ( y + 2 ) ≥ 0, ∀y ∈ −1;1 .
Suy ra 4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 ≥ 0 .
n
212
kienthuchay.info
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình:
kie
( )
x5 + ( 7 − 4y ) x3 + ( 4 − y ) x 4 + ( 4 − 9y ) x2 + 4y2 − 6y + 2 x − 2y3 + 2y2 − 2y =
0
4 x + y2 + 1 = 1 + 5x − 2y3 + 4y2 − x 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y2 + 1 ≥ 0 .
Nhaä n xeù t. Vieä c phöông trình ñaà u cuûa heä raá t coà ng keành coù duï ng yù cuû a taù c giaû
nth
neâ n suy nghó ngay ñeán vieäc ruù t ñöôï c y theo x vaø ngöôï c laï i.
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä phöông trình döôù i daï ng:
( x − y ) ( x + 1)
+ x 2 + y 2 + ( y − 1) =0 ⇔ x =y .
4 2
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 x2 + x + 1 = 1 + 5x − 2x3 + 4x 2 − x 4
( )( )
uc
⇔ x2 + x x2 + x − 5 + 4 x2 + x + 1 − 1 =0.
2
2 1 3 3
Ñaë t u= x + x + 1= x + + ≥ khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
2 4 2
( u − 1)( u − 6) + 4u − 1 =
2 2
0 ⇔ (u 2
)( )
− u − 1 u2 + u − 5 =
0
ha
1+ 5
3
u≥u =
2
← → 2
−1 + 21
u =
2
2 1+ 5
x −1 ± 3 + 2 5
y.i
x + x +1
= =
⇔ 2 ⇔ 2 .
2
−1 + 21 x = −1 ± 19 − 2 21
x + x +1 =
2 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
n
3 + 2 5 −1 ± 3 + 2 5 −1 ± 19 − 2 21 −1 ± 19 − 2 21
( x;y ) = −1 ± 2
;
2
;
2
;
2
fo
213
kienthuchay.info
3 2 43
2xy − 3y − 4xy + =0
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình 27 .
kie
6x3 y + 3xy3 + 5xy 2 2 2 2
= 6x y + 2x + y + 1
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( 3xy − 1) ( 2x2 + y2 + xy + 1) =0 ⇔ xy = 13 .
2
y 3y2
nth
Vì 2x + y + xy + 1= x + + x2 +
2 2
+ 1 > 0, ∀x,y ∈ .
2 4
1
Thay xy = vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c:
3
43 2 4 43
2xy.y 2 − 3y2 − 4xy + =0 ⇔ y 2 − 3y 2 − + =0 .
27 3 3 27
1 1
y =− x=−1,y = −
uc
⇔ 3⇒ 3.
1 1
y
= x 1,y
= =
3 3
1 1
Vậy hệ phương trình coù hai nghiệm laø : ( x;y ) = −1; − ; 1; .
3 3
ha
xy + 1 3 + x y − 1 = x3 − 1
( ) ( )
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình .
x3 − 4xy − 4 =0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
3
y.i
xy + 1 3 + xy + 1 = x3 + x x=−2,y =
( ) xy + 1 =
x
2
⇔ 3 ⇔ .
x3 − 4xy − 4 =0 x − 4xy − 4 =0 = 1
x 2,y
=
2
3 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = −2; ; 2; .
2 2
n
2x2 − x − y + 2= 2x + 2y + 3 + 4x + 2y + 6
Baøi 31. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − y + x − 3y =2
fo
214
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 2x + 2y + 3 ≥ 0,4x + 2y + 6 ≥ 0 .
kie
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
y= x − 1
( x + y + 2 )( x − y − 1) = 0 ⇔ x + y =−2 .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra y= x − 1 .
Thay y= x − 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
2x2 − 2x + =
3 4x + 1 + 6x + 4 .
nth
⇔ 2x2 − 4x= 4x + 1 − ( x + 1) + ( )
6x + 4 − ( x + 2 ) .
(
⇔ x2 − 2x 2 +
) 1
4x + 1 + x + 1
+
1
=
6x + 4 + x + 2
0.
x = 0 x = 0,y = −1
⇔ x 2 − 2x =0 ⇔ ⇒ .
x 2 =
= x 2,y
= 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=
) ( 0; −1); ( 2;1) .
uc
Baøi 32. Giaû i heä phöông trình
7x3 + y3 + 3xy ( x − y ) − 12x 2 + 6x − 1 =0
2 .
y + 7y − 17 = 9x + 2 ( x + 6 ) 5 − 2y
Lôøi giaûi
ha
5
Ñieà u kieän: y ≤ .
2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
3 3
( 2x − 1) = ( x − y ) ⇔ 2x − 1 = x − y ⇔ x = 1 − y .
Thay x = 1 − y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y.i
y2 + 7y − 17 = 9 (1 − y ) + 2 ( 7 − y ) 5 − 2y .
(
(14 − 2y ) y 2 + 16y − 26 ≥ 0
)
⇔ y2 + 16y − 26 = (14 − 2y ) 5 − 2y ⇔
( )
2
y 2 + 16y − 26 = (14 − 2y )2 ( 5 − 2y )
n
⇔
(
(14 − 2y ) y 2 + 16y − 26 ≥ 0
)y =
⇔
2 x =
⇒
−1,y =
2
.
y 4 + 40y3 + 72y 2 − 160y − 304 =
0 y =
− 38 x 39,y
= =
− 38
fo
kienthuchay.info
( )
( x + y ) x 2 + y 2 + 2xy =+
x y
Baøi 33. Giaû i heä phöông trình .
kie
log2 = x + y log3 x 2 + y 2 + 1 − 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y > 0,x2 + y2 > 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( x + y − 1) ( x2 + y2 + x + y ) =0 .
nth
TH1: Nếu x + y =1 ⇔ y =1 − x thay và o phương trình thứ hai của hệ ta ñược:
log3 x 2 + y 2 + 1 − 1 = 0 ⇔ x 2 + y 2 + 1 − 1 = 1 .
⇔ x2 + y2 + 1 = 2 ⇔ x2 + y2 = 3 .
y = 1 − x
Ta coù heä phöông trình: 2 2
.
x + y = 3
uc
1− 5 1+ 5
y = 1 − x = x = ,y
⇔ 2 ⇔ 2 2 .
2
x + (1 − x ) − 3 =0 1+ 5 1− 5
= x = ,y
2 2
ha
x =+ 3 2 ( 3y − x )( y + 1)
Baøi 34. Giaû i heä phöông trình .
x+5
3y − 2 − = xy − 2y − 2
2
Lôøi giaûi
n
2
Ñieà u kieän: x ≥ −5,3y − x ≥ 0,y ≥ .
3
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
fo
3y − x + 2 ( 3y − x )( y + 1) − 3 ( y + 1) =0 .
216
kienthuchay.info
⇔ ( 3y − x − y + 1 )( )
3y − x + 3 y + 1 = 0 ⇔ 3y − x = y + 1 ⇔ x = 2y − 1
Baøi 35. Tìm nghieäm höõ u tyû cuû a heä phöông trình
uc
3 17x 2 − y 2 − 6x + 4 =
+ x 6 2x 2 + x + y − 3y + 2
.
3x2 + xy + 1= x + 1
Lôøi giaûi
17x 2 − y 2 − 6x + y ≥ 0
ha
2x2 + x + y ≥ 0
Ñieà u kieän:
3x2 + xy + 1 ≥ 0
x + 1 ≥ 0
Bình phöông hai veá phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x = 0
3x2 + xy + 1 = x + 1 ⇔ x ( 3x + y − 1) = 0 ⇔ .
y.i
3x + y − 1 =0
TH1: Neá u x = 0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
3 4 − y2 + 3y − 6 y − 2 =0.
3 4 − t 4 + 3t 2 − 6t − 2 =0 ⇔ 3 4 − t 4 =−3t 2 + 6t + 2 .
fo
217
kienthuchay.info
−3t 2 + 6t + 2 ≥ 0
−3t + 6t + 2 ≥ 0
2
⇔ ⇔ .
( ) ( )
2
4 2 4 3 2
9 4 − t =−3t + 6t + 2 18t − 36t + 24t + 24t − 32 =
0
kie
−3t 2 + 6t + 2 ≥ 0
⇔ (phöông trình naøy khoâng coù nghieäm höõu tyû).
4 3 2
18t − 36t + 24t + 24t − 32 =
0
TH2: Neá u 3x + y − 1 = 0 ⇔ y = 1 − 3x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä
u2 − 4v2 = 3u − 6v ⇔ ( u − 2v )( u + 2v − 3) = 0 .
⇔ 2 2x2 − 2x + 1 + 8x2 + 3 − 3 2 2 0.
8x + 3 − 2 2x − 2x + 1 =
uc
(
⇔ 8x2 + 3 = 4 2x2 − 2x + 1 ⇔ x = ) 1
8
5
⇒y= .
8
2
2 2 1 1
− 3 2 2 x − + + 8x2 + 3 − 3 .
ha
Vì 2 2x − 2x + 1 + 8x + 3=
2 2
1
≥2 + 3 − 3= 2 + 3 −3> 0
2
1 5
Vaä y nghieä m duy nhaá t thoûa maõn yeâu caàu baøi toaù n laø ( x;y ) = ; .
8 8
y.i
x3 + ( 2 − y ) x2 + ( 2 − 3y ) x = 5 ( y + 1)
Baøi 36. Giaû i heä phöông trình .
3 y + 1= 3x2 − 14x + 14
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ −1 .
n
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( x − y − 1) ( x2 + 3x + 5) = 0 ⇔ x = y + 1 .
fo
218
kienthuchay.info
2
3 y + 1= 3 ( y + 1) − 14 ( y + 1) + 14 ⇔ 3 y + 1= 3y 2 − 8y + 3 .
kie
3y2 − 8y + 3 ≥ 0 3y2 − 8y + 3 ≥ 0
y = 0
⇔ ⇔ ⇔ .
( )
2
9 ( y + 1=
) y = 3
4 3 2
3y2 − 8y + 3 9y − 48y + 82y − 57y =
0
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; ( 4;3) .
x +1
= 8y2 + 8y + 1
Baøi 37. Giaû i heä phöông trình 2 .
nth
( ) ( )
4 x3 − 8y3 − 6 x2 + 4y2 + 3 ( x − 2y ) − 1 =
0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
3 3
( 2x − 1) = ( 4y + 1) ⇔ 2x − 1 = 4y + 1 ⇔ 2y = x − 1 .
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
uc
x +1 2 x +1
= 2 ( x − 1) + 4 ( x − 1) + 1 ⇔ = 2x2 − 1 .
2 2
4 4 8
1+ 5 5 + 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; − ;− .
4 8
x2 − 3y + 2 + 2 x2 y + 2y = 0
Baøi 38. Giaû i heä phöông trình .
x 2 + 4x − y + 1 + 3 2x − 1 =
y.i
1
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + 4x − y + 1 ≥ 0 .
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t y > 0 phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
n
x2 + 2 x2 + 2 y>0 x2 + 2
+2 3 0 ←
−= → y x2 + 2 .
= 1⇔=
y y y
fo
219
kienthuchay.info
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
1 9
4x − 1 + 3 2x − 1 = 1 ⇔ x = ⇒y= .
kie
2 4
1 9
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 4
x + y 2(x − y) 2
+ xy
= +
xy x+ y xy
Baøi 39. Giaû i heä phöông trình .
1 − 1 +x+y=
nth
y 4
x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 0,y > 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
1 1
1 1
+ −
x y
2
+ xy − 2 ( )
x− y =
0⇔
x
− −2
( )
x − y + xy =
0
uc
xy y
2
x− y
⇔
−2
xy
( ) 0.
x − y + xy =
2
x− y x > y
⇔ − xy =0⇔ x− y =xy ⇔ .
ha
xy x + y − 2 xy =x 2 2
y
x > y 3+ 5
x =
2 .
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: x + y − 2 xy= x2 y2 ⇔
1 3− 5
1
− +x+y= 4 x = 2
y.i
y x
3+ 5 3− 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
( )(
x − y + 2 2 + x 2 + 4x + 3 y 2 − 1 =
( ) 81 )
n
220
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 2 .
kie
Bình phöông hai veá phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x + y − 2 + 2 x ( y − 2) = ( x + 1)( y − 1) .
( )
2
⇔ xy − 2x − 2 xy − 2x + 1 =0 ⇔ xy − 2x − 1 =0 ⇔ xy − 2x =1
1
⇔y= + 2 (do x = 0 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình).
x
nth
1
Thay y= 2 + vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieä m:
x
( x;y ) = 21 ;4 ; 2; 25 .
4x2 + y 4 =4 − 4xy 2
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình sau 2 .
2
x − 2 xy + 8 = −y 4 ( )
uc
Lôøii giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä phaâ n tích ñöôï c thaø nh:
=
x y2 + 4
( 2
)( 2
y −x−4 y −x+4 = 0⇔
x y2 − 4
=
. )
ha
( ) ( )
2
4 y2 + 4 + y 4 =4 − 4 y2 + 4 y2 phöông trình voâ nghieäm.
( ) ( )
2
4 y2 − 4 + y 4 =4 − 4 y2 − 4 y2 ⇔ 9y 4 − 48y2 + 60 =0 .
y.i
y2 = 2 x =−2,y = ± 2
⇔
2 10
⇒ 2 10 .
y = x =
− ,y =±
3 3 3
n
221
kienthuchay.info
kie
Chuû ñeà 7. KYÕ THUAÄT COÄNG, TRÖØ VAØ NHAÂN HAI VEÁ
PHÖÔNG TRÌNH CUÛA HEÄ
Heä daïng naøy goàm hai phöông trình coù moät ñieåm chung laø cuøng coù moät nhaân
nth
töû nhöng maø ta khoâng bieán ñoåi ñöôïc gì töø hai phöông trình rieâng bieät cuûa heä.
Tuy nhieân thöïc hieän pheùp coäng - pheùp tröø hoaëc pheùp nhaân theo veá hai
phöông trình cuûa heä ta ñöôïc moät heä môùi ñôn giaûn hôn heä ban ñaàu. Daáu hieän
nhaän bieát laø heä coù daïng nöûa ñoái xöùng thöôøng coù moät ñieåm chung vaø sai khaùc
nhau veà daáu.
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
u(x,y) + v(x,y) =
f(x,y)
Noäi dung cuûa phöông phaùp laø ñöa veà moät heä coù daïng ,
u(x,y) − v(x,y) g(x,y)
=
trong ñoù u(x,y);v(x,y);f(x,y);g(x,y) laø caùc ña thöùc vôùi x,y .
Khi ñoù nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
uc
u2 (x,y) − v2 (x,y) =
f(x,y).g(x,y) vaø ñaây laø moät phöông trình ñaúng caáp ñoái
vôùi x,y .
Moät soá haèng ñaúng thöùc söû duïng:
x + y 2 =x 2 + 2xy + y 2 x + y 3 =x3 + 3x2 y + 3xy2 + y3
( ) ( )
; .
2 3
( x − y ) =x 2 − 2xy + y 2 ( x − y ) =x3 − 3x2 y + 3xy2 − y3
x + y 4 =x 4 + 4x3 y + 6x2 y2 + 4xy3 + y 4
( )
ha
.
4
( x − y ) =x 4 − 4x3 y + 6x2 y2 − 4xy3 + y 4
x+y 5 =
( ) x5 + 5x4 y + 10x3y2 + 10x2 y3 + 5xy4 + y5 .
5
( x − y ) =x5 − 5x 4 y + 10x3 y 2 − 10x 2 y3 + 5xy 4 − y 5
x+y 6 =
( ) x6 + 6x5y + 15x4 y2 + 20x3y3 + 15x2 y4 + 6xy5 + y6 .
6
( x − y ) =x 6 − 6x 5 y + 15x 4 y 2 − 20x3 y3 + 15x 2 y 4 − 6xy 5 + y 6
y.i
x+y 7 =
( ) x7 + 7x6 y + 21x5y2 + 35x4 y3 + 35x3y4 + 21x2 y5 + 7xy6 + y7 .
7
( x − y ) =x 7 − 7x 6 y + 21x 5 y 2 − 35x 4 y3 + 35x3 y 4 − 21x 2 y 5 + 7xy 6 − y 7
222
n fo
kienthuchay.info
kie
Nhaän xeùt: Loaïi heä naøy thöôøng xuaát phaùt töø caùc haèng ñaúng thöùc.
5
Xeùt vôùi ( x ± y ) thöôøng xuaát phaùt töø hai höôùng
Höôùng 1:
nth
x5 + 10x3 y2 + 5xy 4 =
a
5 (1) .
2 3 4
y + 10x y + 5x y = b
Coäng vaø tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
5
a+b + 5 a−b
x + y 5 =+
( ) a b ⇔ x + y = 5
a+bx =
2
⇔ .
5 5 5
( x − y ) =−
a b x − y = a−b a+b − 5 a−b
y =
2
Höôùng 2: Vôùi xy ≠ 0 vieát (1) döôùi daïng:
4 2 2 4 a 4 2 2 4 a b
x + 10x y + 5y = 6x + 20x y + 6y = +
uc
x x y
⇔ (2) .
b
y 4 + 10x2 y2 + 5x 4 = a b
4y 4 − 4x 4 = −
y x y
Chuù yù.Caùc heä phöông trình daïng (1) vaø (2) ta nhôù vaän duïng tính chaát cuûa
haèng ñaúng thöùc.
ÖÙng duïng cuûa phöông phaùp:
- Xöû lyù heä ñoái xöùng loaïi I.
- Xöû lyù heä ñoái xöùng loaïi II.
ha
2
y + x + y + 1 ≥ 0
Khi ñoù laàn löôït coäng vaø tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
2 2 20 x + y =
2 x + x + y + 1 + y + x + y + 1 = 8
⇔
2
2 ( x + y ) = 16
x + 9 + y2 + 9 = 10
223
n fo
kienthuchay.info
kie
x + y = 8
⇔ 2
x + y 2
+2 ( x + 9)( y + 9) =
2 2
82
x + y = 8
nth
⇔ 2 2
( x + y ) − 2xy + 2 9 ( x + y ) − 18xy + x y + 81 =
2 2
82
xy ≥ −9
x + y =8
⇔ ⇔ x + y =8
2 2
657 + x y − 18xy =
9 + xy 2 2 2 2
657 + x y − 18xy = x y + 18xy + 81
x + y =8
⇔ ⇔ x=y=4.
xy = 16
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( 4;4 ) .
2x2 + 2 − x + y − 1 − 34 = x + 2xy
uc
Baøi 2. Giaûi heä phöông trình .
2
2y + 2 − x + y − 1 − 34 = 2y − xy
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän: x ≤ 2,y ≥ 1 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
x = 2y
2x 2 − 2y 2 = 3xy + x − 2y = 0 ⇔ ( x − 2y )( 2x + y − 1) = 0 ⇔ .
y = 1 − 2x
=x 2y ≥ 2
ha
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( −2;5) .
Formatted: Font: 11 pt, Bold
Baøi 3. Giaûi heä phöông trình
(
( x + y ) 3xy − 4 x =
)
−2 (1)
.
Formatted: Font: 11 pt, Bold
(
( x + y ) 3xy + 4 y =
2 (2) ) Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
224
nfo
kienthuchay.info
kie
Lôøi giaûi Formatted: Font: 11 pt, Italic
(
( x + y ) 6xy − 4 x + 4 y= 0
)
⇔
(
( x + y ) 3xy − 2 x + 2 y= 0
.
) Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
(
( x + y ) −4 x − 4 y = )
−4 ( x + y ) x + y =
1 ( ) Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
2=
⇔
(x − y 3xy )
⇔
(
2 x − y ( x + y )= x + y 3xy
.
) ( ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
( ) ( )
Field Code Changed
( x + y ) x + y= 1 ( x + y ) x + y= 1 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
2 ( x + y )(=
x − y ) 3xy ( x − 2y )( 2x
= + y) 0
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
⇔ ⇔ .
(
( x + y ) x + = y 1) ( x + y ) x + = (
y 1 ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
uc
Field Code Changed
x = 2 3 3 − 2 2
Field Code Changed
x 2y x 2y
=
9 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
.
⇔
(
( x + y ) x=
⇔
)
+ y 1 3y 2 +=
⇔
1 y 1
3
(
3−2 2 ) Field Code Changed
y = Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
9
Field Code Changed
3−2 2 3−2 2 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = 2 3 ;3 .
9 9 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
ha
=x 4 + 5y 4 + 10x2 y2
x x + 5xy + 10x y =
5 4 3 2
2
⇔ .
1 =y 4 + 5x 4 + 10x2 y2
5 4 2 3
y + 5yx + 10y x =1
y
225
n fo
kienthuchay.info
kie
1+ 5 3
x+y 5 =
( ) 3 x + y = 5 x =
3 2 .
⇔ ⇔ ⇔
5 5
( x − y ) =1 x − y =
1 3 −1
y = 2
nth
1+ 5 3 5 3 −1
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ; .
2 2
12
1 − x=2
y + 3x
Baøi 5. Giaûi heä phöông trình (VMO 2007) .
1 + 12 y =
6
y + 3x
Lôøi giaûi
Ñeå heä coù nghieäm ta phaûi coù x > 0,y > 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi:
12 2 3 1
uc
3 1
1 − = + 1
= + 1
=
y + 3x x y x y x
⇔ ⇔ .
1 + 12 =6 3
−
1
=
12 9 − 1 =12
y + 3x y y x y + 3x y x y + 3x
3 1 3 1 3 1
+ = 1 + 1
= + 1
=
⇔ y x ⇔ y x ⇔ y x .
3x − y 9x + y =
2 2
27x − 6xy − y =0 ( )( ) 0 y = 3x
ha
3 1
+ 1 x= 4 + 2 3
=
⇔ 3x x ⇔ .
y = 3x y 12 + 6 3
=
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (
4 + 2 3;12 + 6 3 . )
xy2 1 − x 2 − y 2 + x Formatted: Font: 11 pt, Bold
3
= Formatted: Font: 11 pt, Bold
x2 + y2 5
Baøi 6. Giaûi heä phöông trình . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
2 2 2
x y 1− x − y − y 4 Field Code Changed
y.i
=
x2 + y2 5 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
kienthuchay.info
kie
Caùch 1: Laàn löôït bình phöông hai veá cuûa hai phöông trình trong heä roài coäng laïi Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
⇔
( )( )=
x2 + y2 + 1 − x2 − y2 x2 y 4 + x 4 y2
1
Field Code Changed
(x + y )
2
2 2
x y ( x + y )(1 − x − y ) + x + y
2 2 2 2 2 2 2 2 Field Code Changed
(x + y )
2
2 2 Formatted: Font: VNI-Times
x y (1 − x − y ) + 1
2 2 2 2 Field Code Changed
⇔ =1 ⇔ x y (1 − x − y ) =x + y − 1 .
2 2 2 2 2 2 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
uc
2 2
x +y Formatted: Font: VNI-Times
( 2 2
⇔ x y +1 1− x − y )( 2 2
) =0 ⇔ x 2 2
+ y =1 . Field Code Changed
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
3 3 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
=x 5= x 5
Formatted: Font: VNI-Times
⇔ (thoûa maõn ñieàu kieän).
− y =4 y =− 4 Field Code Changed
5 5 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
ha
) 35 ; − 45 .
Formatted: Font: VNI-Times
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y
=
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
2
x y 1 − x2 − y 2 + 1 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
=3
Formatted: Font: VNI-Times
x2 + y2 5
Caùch 2: Vieát laïi heä phöông trình döôùi daïng: . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
y x2 1 − x2 − y 2 − 1 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
=4
Field Code Changed
x2 + y2 5
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
y.i
227
n fo
kienthuchay.info
kie
2 2 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
x y 1 − x2 − y2 + 1
= 3 x (1) Formatted: Font: VNI-Times
x2 + y2 5 Field Code Changed
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi: .
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
y2 x2 1 − x − y − 1
nth
2 2
= 4 y (2)
5
x2 + y2
) 35 ; − 45 .
Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y
=
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Formatted: Font: VNI-Times
1 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
2x 1 + 2 =3
x + y2 Field Code Changed
Baøi 7. Giaûi heä phöông trình .
1 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
ha
2y 1 − 2
2
1
=
x +y
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän x ≠ 0,y ≠ 0 .
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi
1 3 3 1 9 1 4
1 + 2 = = + 2 = 2− 2
x +y
2 2x 2x 2y 4x 4y x2 + y2
⇔ ⇔ .
1 − 1
=
1 3 − 1 =2 3 + 1 = 2
x +y 2 2 2y 2x 2y x + y 2 2 2x 2y
y.i
= 9y − 8x y − x
4 2 2 4
0 =
2 2
(
y − x 9y + x 2 =
2
0
)(
y2 x2 )
⇔ 3 1 ⇔ 3 1 ⇔ 3 1 .
+ 2 == + 2 + 2
2x 2y 2x 2y 2x 2y
228
n fo
kienthuchay.info
kie
y = ± x 1
x=
x = 1 2 .
⇔ 3 1 ⇔ ∨
2
2x + 2y = y = 1 y = − 1
2
nth
) 21 ; − 21 ; (1;1) .
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y
=
78y
x + 2 = 20
x + y2
Baøi 8. Giaûi heä phöông trình .
y + 78x = 15
2
x +y 2
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän x2 + y2 > 0 .
u= x + y
Neáu cöù theá quy ñoàng leân seõ raát phöùc taïp ta ñaët aån phuï thì ta coù:
v= x − y
(
u2 + v2= 2 x2 + y2 . )
1225 25 624
Khi ñoù (1) ⇔ −= ⇔ 1225v4 − 25u4 + 576u2=
v2 0 .
u2 v2 u2 + v2
( )(
⇔ 25v2 − u2 49v2 + 25u2 = )
0 ⇔ 25v2 − u2 ⇔ u =±5v ⇔ x + y =±5 ( x − y )
x + y= 5 ( x − y )
=x + y 30 =x 18
35 5 ⇔ ⇔ .
+ = 2 =x−y 6 = y 12
x + y x − y
Vôùi x + y =−5 ( x − y ) ta coù heä phöông trình
229
n fo
kienthuchay.info
kie
x + y =−5 ( x − y )
=x+y 5 = x 2
35 5 ⇔ ⇔ .
+ = 2 x − y =−1 y=3
x + y x − y
nth
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( 2;3) ; (18;12 ) .
Formatted: Font: 11 pt, Bold
x 4 22x2
x3 + y 6 2 + = Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt,
x + 5y6
3 5
Baøi 9.Giaûi heä phöông trình .
Bold
3 3 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
2y y 9
4 − = Field Code Changed
x x3 + 5y6 10x 2
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Lôøi giaûi Formatted: Centered, Indent: Left: 0 cm,
Ñieàu kieän: x3 + y6 ≥ 0,x ≠ 0,x3 + 5y6 ≠ 0 . Hanging: 0.49 cm, Line spacing: single
Formatted: Font: VNI-Times
Nhaän thaáy y = 0 khoâng thoûa maõn heä phöông trình.
Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
uc
Xeùt y ≠ 0 Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä treân ta ñöôïc: Formatted: Centered, Indent: Left: 0 cm,
Hanging: 0.49 cm, Line spacing: single
2x 4 11x2 9x 2 11x 2 9x 2 121x 4 81x 4 Field Code Changed
= + − = −
x3 + 5y6 5 x3 + y6 20y3 5 x3 + y6 20y3 25 x3 + y6
(
400y6) Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Font: VNI-Times
y.i
565 6 484 6
TH1: Neáu x3 =
− y ⇒ x3 + y 6 =− y < 0 neân loaïi tröôøng hôïp naøy.
81 81
230
n fo
kienthuchay.info
kie
TH2: Neáu x3 = 15y 6 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
x3 15y = 6 x3 15y 6
x3 = 15y 6
2y3 y3 9 ⇔ 2y3 1 9 ⇔ .
6 4
4 − 3= 4 − = 18x2 y3
nth
6 2 3 2 40y − x =
x x + 5y 10x x 20y 10x
4 2
x3 15y= 6 x3 15y6 = x = ,y
15 3
225
→
x,y ≠ 0 x,y ≠ 0
⇔ 40 ← → 40 ←
= 3 4
x − x 18x y =
2 3
x − x 18y
2 3 80 5
15 15 x = ,y = −4 3
3 9
4 2 80 5
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieä
= m laø: ( x;y ) ; ; ; −4 3 .
15 225 3 9
3
Nhaän xeùt.Qua caùc ví duï treân nhaän thaáy moät ñieàu pheùp coäng – tröø vaø nhaân Formatted: Font: VNI-Times, Underline
theo veá ñöôïc thöïc hieän lieân tuïc vaø maáu choát cuûa baøi toaùn laø ñöa veà aùp duïng Formatted: Font: VNI-Times
( )
Formatted: Indent: Left: 0 cm, Hanging: 0.51
x2 y2 + 1 = 2
cm, Line spacing: Multiple 1.05 li
Baøi 1. Giaûi heä phöông trình .
Formatted: Font: Bold
x2 y2 + xy + 1 =3x 2
Formatted: Font: VNI-Times
ha
Xeùt töøng tröôøng hôïp thay vaøo heä ban ñaàu tìm ñöôïc nghieäm: Field Code Changed
231
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
3 1 + 97 Formatted ...
= x 4xy − Field Code Changed
8 ...
Baøi 2. Giaûi heä phöông trình .
Formatted
3 1 − 97 ...
y= xy −
nth
Formatted
8 ...
Formatted ...
Lôøi giaûi Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
x y − 4x y + xy + 6 = 0 ⇔ ( xy + 1)( xy − 2 )( xy − 3) = 0 .
3 3 2 2
Field Code Changed ...
Formatted ...
x3 − xy 2 + 2000y = 0
Baøi 3. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
3 2
y − x y − 500x = 0 Field Code Changed ...
Formatted
Lôøi giaûi ...
Formatted ...
x3 − xy 2 =
−2000y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: . Formatted ...
= y3 − x 2 y
500x Formatted
uc
...
Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
Field Code Changed
( )=
−2000y ( y )
...
3 2 3 2
500x x − xy −x y . Formatted ...
Formatted ...
x = −y
Field Code Changed ...
( )(
⇔ x2 − y 2 x2 − 4y2 ) 0
=⇔ x = y .
x = −2y
Formatted
Field Code Changed
...
...
x = 2y Formatted ...
ha
Formatted
Xeùt töøng tröôøng hôïp hay ngöôïc laïi vaøo heä tìm ñöôïc caùc nghieäm: ...
Formatted ...
( 0;0 ); −20 103 ;10 103 ; 20 103 ; −10 103 .
( x;y ) = Field Code Changed ...
Formatted ...
Formatted
y ( xy − 2 ) =
3x 2
...
Baøi 4. Giaûi heä phöông trình . Field Code Changed ...
2 2
y + x y + 2x = 0 Formatted ...
Formatted ...
Lôøi giaûi
Formatted ...
y.i
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed ...
xy = 0 Formatted ...
xy ( xy − 2 )( xy + 2 ) =
−3x 2 y2 ⇔ xy ( xy − 1)( xy + 4 ) =⇔
0 xy = 1 . Field Code Changed ...
xy = −4 Formatted ...
nth
Formatted ...
TH1: Neáu xy = 0 ⇒ x = y = 0 . Formatted ...
Field Code Changed ...
Formatted
TH2: Neáu xy = 1 thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: ...
Formatted ...
3 1 1 3
y (1 − 2 ) = ⇔ y =−3 3 ⇒ x =− ⇒ ( x;y ) =−
3 ;− 3 .
Field Code Changed ...
y2 3
3 3 Formatted ...
Formatted ...
TH3: Neáu xy = −4 thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
Formatted ...
16
y ( −4 − 2 ) =3. ⇔ y =−2 ⇒ x =2 ⇒ ( x;y ) =( 2; −2 ) .
Field Code Changed ...
y2 Formatted ...
Field Code Changed
uc
...
Vaäy heä phöông trình coù ba nghieäm laø ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( 2; −2 ); − 31 ;−3 3 . Formatted ...
3 Formatted ...
Field Code Changed ...
x + xy =
3
2
Baøi 5. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
3
y + 3xy =−3 Formatted ...
Field Code Changed ...
Formatted ...
Lôøi giaûi
Formatted ...
x = 2 − xy 3
ha
Formatted
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: 3 . ...
y =−3 ( xy + 1) Formatted ...
Formatted ...
Suy ra x y =−3 ( xy + 1)( 2 − xy ) ⇔ x y − 3x y + 3xy + 6 =0 .
3 3 3 3 2 2
Formatted ...
3 Formatted ...
⇔ ( xy − 1) =−7 ⇔ xy =1 − 7 . 3
Field Code Changed ...
3
y =
−3 1 − 7 + 1 =y 3
33 7 − 6 Field Code Changed ...
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed ...
Formatted ...
233
n fo
kienthuchay.info
kie
3 3 3 3
=
x 4 22x2
x3 + y 6 2 + =
nth
x + 5y6
3 5
Giả i hệ phương trình .
3 3
2y y 9
4 − =
x x3 + 5y6 10x 2
Bài giả i
Điề u kiệ n: x3 + y6 ≥ 0,x ≠ 0,x3 + 5y6 ≠ 0 .
Nhậ n thấ y y = 0 không thỏ a mãn hệ phương trình.
x 22x
2
x3 5y6 5 x3 + y 6
Xét y ≠ 0 Hệ phương trình đ
ã cho tương đ
ương với: .
x4 9x2
2
uc
x3 + 5y6 10y3
Cộ ng trừ theo vế hai phương trình của hệ ta đ
ược:
11x 2 9x 2
=2 +
3
5 x +y 6 20y3
.
4
x 11x2 9x 2
=
3 −
6 3
x + 5y 5 x3 + y6 20y
Nhân theo vế hai phương trình của hệ trên ta đ
ược:
ha
2
2x 4 11x 2
9x 11x 2
9x 2 121x 4 81x 4
= + − = − .
x3 + 5y6 5 x3 y 6 20y3 5 x3 y 6 20y3 25 x3 + y 6
(
400y 6 )
x = 15y
3 6
2 121 81
⇔ = − ⇔ 565 6 .
3
x + 5y 6 3
(
25 x + y 6 400y )
6 3
x = − 81 y
Xét trường hợp thay ngược lạ i phương trình đ
ầ u của hệ tìm đ
ược nghiệ m.
y.i
Nhậ n xét. Qua các ví dụ trê n nhậ n thấ y mộ t điề u phé p cộ ng – trừ và nhân theo vế
đ
ược thực hiệ n liên tục và mấ u chố t của bài toán là đ
ưa về áp dụng hằ ng đ ẳ ng thức
( a − b )( a + b ) = a2 − b2 .
234
n fo
kienthuchay.info
kie
Trên đ
ây là lời giả i tự nhiên nhấ t cho các lớp bài toán dạ ng này ngoài ra có thể giả i đ
ược Formatted ...
bằ ng phương pháp sử dụng số phức(xem nộ i dung giả i hệ bằ ng lượng giá c và
số phức).
C. BÀI TẬP RÈN LUYỆN Formatted
nth
...
x y + 1 =
Giả i hệ phương trình
2
( 22
) .
Formatted ...
2 2
x y + xy + 1 =3x 2
Giả i Formatted ...
Hệ phương trình đ
ã cho tương đ
ương với: Formatted ...
xy = 1 Formatted ...
4x2 y2 + xy − 5 = 0 ⇔ ( xy − 1)( 4xy + 5) = 0 ⇔
uc
.
xy = − 5
4
Xét từng trường hợp thay vào hệ ban đ ược nghiệ m ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
ầ u tìm đ Formatted ...
3 Formatted ...
1 + 97
= x 4xy −
8
Giả i hệ phương trình .
3 1 − 97
y= xy −
8
ha
Hệ phương trình đ
ã cho tương đ
ương với: Formatted ...
x3 − xy 2 = Formatted
y.i
...
−2000y
.
= y3 − x 2 y
500x
Nhân theo vế hai phương trình của hệ ta đ
ược: Formatted ...
(
500x x3 − xy 2 = ) (
−2000y y3 − x 2 y . ) Formatted ...
235
n fo
kienthuchay.info
kie
x = −y Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English
(United States)
( )(
⇔ x2 − y 2 x2 − 4y2 ) 0
=⇔ x = y .
x = −2y
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
(United States)
3 1 1 3
y (1 − 2 ) = ⇔ y =−3 3 ⇒ x =− ⇒ ( x;y ) =−
3 ;− 3 . Formatted ...
y2 3
3 3 Formatted ...
TH3: Nế u xy = −4 thay vào ph ầ
ương
u củatrình đđ ợ
hệ ta ưc: Formatted ...
16 Formatted
y ( −4 − 2 ) =3. ⇔ y =−2 ⇒ x =2 ⇒ ( x;y ) =( 2; −2 ) .
...
x + xy =
3 Formatted: Font: VNI-Times
2
Giả i hệ ph ương
3 trình . Formatted: Font: VNI-Times
y + 3xy =−3
Formatted: Font: VNI-Times
Giả i Formatted: Font: VNI-Times
Hệ ph ới:
ương trình đã cho tương đương v Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Font: VNI-Times
236
n fo
kienthuchay.info
kie
x = 2 − xy
3
3 .
y =−3 ( xy + 1)
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Centered
5x3 + 3y3 = 2xy + 6 x3 = 13xy − 12
3 ⇔ . Formatted: Font: VNI-Times
3
3x + 2y = −3xy + 8 y3 = −21xy + 22 Formatted: Centered
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Field Code Changed
( )(
⇔ ( xy − 1) xy + 137 − 19033 xy + 137 + 19033 =
0 ) Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
xy = 1 Field Code Changed
⇔ xy = −137 − 19033 Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
xy =−137 + 19033
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ta tìm ñöôïc caùc nghieäm Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
( x;y
= ) (1;1) ; 3 13 19033 − 1793; 3 2899 − 21 19033 ;
y.i
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
= x3 y3
( 9xy + 2 )( 3xy + 1) ⇔ 9x3y3 − 27x=
2 2
y − 15xy − 2 0 .
Formatted
Formatted
...
...
9
Field Code Changed ...
Ñaây laø phöông trình baäc ba toång quaùt vôùi aån t = xy söû duïng phöông phaùp ñaõ Formatted ...
3 + 3 3 7 + 3 49 Field Code Changed ...
trình baøy tìm ñöôïc nghieäm duy nhaát xy = .
3 Formatted ...
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình tìm ñöôïc: Formatted ...
Formatted
11 + 6 3 7 + 3 3 49 4 + 3 3 7 + 3 49 ...
( x;y ) = −3 ; −3 . Field Code Changed ...
uc
3 3
Formatted ...
Formatted ...
x3 − 8y3 =1 + 3xy − 3x2 y2
Baøi 8. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
3 3
8y − 3x = 1 − 3xy + 9x2 y2 Field Code Changed ...
x3 = Formatted
−3x2 y2 − 1 ...
3 . Formatted ...
8y = −3xy − 2
ha
Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
3 3
8x=y (3x y + 1) (3xy + 2) ⇔ x y
2 2 3 3
+ 6x2 y2 + 3xy=
+2 0. Field Code Changed ...
Formatted ...
3 3
⇔ ( xy + 1) + 3x2 y2 + 1 = 0 ⇔ ( xy + 1) − x3 = 0 ⇔ xy + 1 = x ⇔ xy = x − 1 . Formatted ...
Field Code Changed ...
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä treân ta ñöôïc:
2 3 Formatted ...
x =−3 ( x − 1) − 1 ⇔ 3x =( x − 2 )
3 3
Field Code Changed ...
3 2 3 3
Formatted ...
⇔ 3x =x − 2 ⇔ x = =−1 − 3 − 9 .
y.i
1− 3 3 Formatted ...
Field Code Changed ...
3 3 3
x − 1 −1 − 3 − 9 − 1 1 + 3
Suy ra
= y = = . Field Code Changed ...
x −1 − 3 3 − 3 9 2
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed ...
Formatted
238 ...
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
1+ 3 3 Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát laø ( x;y ) = −1 − 3 3 − 3 9;
...
.
2 Formatted ...
Formatted ...
Nhaän xeùt: Qua ñaây nhaän thaáy khi giaûi phöông trình baäc ba coù duy nhaát moät
nth
Field Code Changed ...
nghieäm neáu tính yù bieán ñoåi ta tìm ñöôïc nghieäm raát tröïc quan maø khoâng phaûi Formatted ...
söû duïng baát kyø moät phöông phaùp naøo khaùc.
Formatted ...
( x − y ) x2 + y2 =x 4 − 1
Baøi 9. Giaûi heä phöông trình .
( ) Formatted ...
( )
Formatted ...
( x + y ) x 4 + y 4 =x 4 + 1
Formatted ...
Field Code Changed ...
Lôøi giaûi
Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
( x − y )( x + y ) ( x )( x ) = ( x − 1)( x + 1) .
Field Code Changed ...
2 2 4 4 4 4
+y +y Formatted ...
Formatted
y = −1 ...
⇔ x8 − y8 = x8 − 1 ⇔ y8 = 1 ⇔ . Field Code Changed
uc
...
y = 1
Formatted ...
Xeùt tröôøng hôïp thay ngöôïc laïi heä ban ñaàu tìm ñöôïc caùc nghieâm: Formatted ...
( x;y
= ) ( 0;1); ( −1; −1); ( 2; −1) . Field Code Changed ...
Formatted ...
x = 2y − 6y − 2
3
Baøi 10. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
y =− x3 + 3x + 4 Formatted ...
Formatted
Lôøi giaûi ...
Formatted ...
x − 2 = y + 1 2 y − 2
( )( ) .
ha
Formatted ...
Vieát laïi heä phöông trình döôùi daïng:
2
y − 2 =− ( x + 1) ( x − 2 ) Field Code Changed ...
Formatted ...
Nhaân cheùo theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
2 2 2 2
2 ( y − 2 ) ( y + 1) =− ( x + 1) ( x − 2 ) ⇔ x =y=2. Field Code Changed ...
Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( 2;2 ) . Formatted ...
Field Code Changed
x ( xy + 6 ) = y3 ...
Baøi 11. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
y.i
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed ...
xy = 0 Formatted ...
2
xy ( xy + 6 )( xy − 24 ) =x y ⇔ xy ( xy + 8)
3 3
=0⇔ . Field Code Changed
xy = −8
...
Formatted ...
TH1: Neáu xy = 0 ⇒ x = y = 0 . Formatted ...
nth
TH2: Neáu xy = −8 thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Field Code Changed ...
Formatted ...
3
8
−2x =y3 = − ⇔ x =±4 ⇒ y =±2 . Formatted ...
x Field Code Changed ...
Vaäy heä phöông trình coù ba nghieäm laø ( x;y ) =( 0;0 ) ; ( −4;2 ) ; ( 4; −2 ) . Formatted ...
Formatted ...
(
5x − 4y= 2 x2 − y2
) Field Code Changed ...
Baøi 12. Giaûi heä phöông trình
4x − 5y =
(
5 x2 − y2 . ) Formatted
Formatted
...
...
x2 + y2 Field Code Changed
...
Formatted ...
Lôøi giaûi
uc
Formatted ...
Ñieàu kieän: x2 + y2 > 0 .
Formatted ...
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
5
(
)
9 ( x − y ) = x2 − y2 2 +
x 2
+
y2
Field Code Changed
Formatted
...
...
Formatted ...
x = y
5 Field Code Changed ...
⇔ (x − y) 9 − (x + y) 2 + 0 ⇔
= 5 .
( x + y ) 2 + 2
x 2
+ y 2 =9 Formatted ...
x + y2
ha
( x − y ) 2 − 2 =
2
1 Formatted ...
x + y Field Code Changed ...
y.i
TH1: Neáu x = y thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
Field Code Changed
x = 0 ⇒ y = 0 (loaïi). ...
Formatted ...
TH2: Neáu x = − y thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
Formatted ...
9x = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (loaïi). Field Code Changed ...
Formatted ...
Field Code Changed
240 ...
Formatted ...
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
TH3: Neáu x ≠ ± y khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi: Formatted ...
Field Code Changed
5 5 9 10 9 1
...
( x + y ) 2 + 2 =9 2 + 2 = = − Field Code Changed ...
y2 x + y2 x + y
x + x2 + y2 x + y x − y
.
nth
⇔ ⇔ Formatted
...
5 2 − 5 1 9 1
( x − y ) 2 − 1
= = = 4 + Formatted ...
2 2 x−y x+y x−y
x 2 + y 2 x +y Formatted ...
Field Code Changed ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
Field Code Changed ...
40 9 1 9 1 40 81 1
= − + ⇔ 2 = − . Formatted ...
x2 + y2 x + y x − y x + y x − y x + y 2 ( x + y )2 ( x − y )2 Field Code Changed ...
Field Code Changed
( ) = 81( x )(x − y) − (x )(x + y) .
2 2 2 ...
2 2 2 2 2 2
⇔ 40 x − y +y +y Field Code Changed ...
Formatted ...
⇔ 10x 4 − 41x3 y + 60x 2 y 2 − 41xy3 + 10y 4 =
0
Formatted ...
(
⇔ ( y − 2x )( 2y − x ) 5y2 − 8xy + 5x2 =
0 ) Field Code Changed
uc
...
Formatted ...
y = 2x
⇔ ( do x2 + y2 > 0 ). Field Code Changed ...
x = 2y Formatted ...
Vôùi y = 2x thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Field Code Changed ...
Formatted ...
x = 0 ⇒ y = 0
(
5x − 4.2x = 2 x 2 − 4x2 ) ⇔ −3x = −6x 2 ⇔
x = 1 ⇒ y = 1
. Formatted
Field Code Changed
...
...
2
Formatted ...
ha
1
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän nhaän nghieäm ( x;y ) = ;1 . Formatted ...
2 Field Code Changed ...
Vôùi x = 2y thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
Field Code Changed
( ) y = 0 ⇒ x = 0 ...
= 2 4y 2 − y 2
5.2y − 4y ⇔ . Formatted ...
y =1 ⇒ x =2 Formatted ...
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 2;1) . Formatted ...
Field Code Changed ...
1
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ;1 ; ( 2;1) . Formatted ...
2
y.i
( )
2
10 x2 − y2 Formatted ...
( 5x − 4y )( 4x − 5y ) = 2 2 . Field Code Changed ...
x +y Formatted ...
Bieán ñoåi töông töï caùch giaûi treân ta coù keát quaû töông töï. Formatted ...
241
n fo
kienthuchay.info
kie
4 1 Formatted: Font: Bold
3
x + 2y − x =− + 3 3 Formatted: Font: Bold
Baøi 13. Giaûi heä phöông trình 4 .
y 4 + 2x3 − y =− 1 − 3 3
Formatted: Font: VNI-Times
x 4 − 4x3 + 8y + y 4 − 4y3 + 8x =
−8 Formatted: Centered
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt, Italic
4 3 4 3
⇔ x − 4x + 8x + 4 + y − 4y + 8y + 4 =
0 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
( ) + (y )
2 2 Field Code Changed
2 2
⇔ x − 2x − 2 − 2y − 2 0.
=
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
x = 1− 3,y =
1− 3
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
x2 − 2x − 2 = 0 x =1 − 3,y =1 + 3
⇔ ⇔ . Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
2
y − 2y − 2 = 0 x = 1+ 3,y =
1+ 3 Field Code Changed
y.i
1+
x 3,y =
1− 3
= Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
Thöû laïi heä phöông trình chæ coù nghieäm ( x;y ) =+
1 (
3;1 − 3 thoûa maõn. ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =+
1 3;1 − 3 . ( ) Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
242
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed ...
x 4 − 2x3 − 11y 2 + 12y + 41 =
0
Baøi 15. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
4 3 2
y − 2y − 11x + 12x + 31 = 0 Formatted ...
Formatted
Lôøi giaûi ...
nth
Formatted
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: ...
4 3 2 4 3 2 Formatted ...
0.
x − 2x − 11x + 12x + y − 2y − 11y + 12y + 72 =
Field Code Changed ...
x= y= 3 Formatted ...
x2 − x − 6 =0
( ) + (y ) x =y =−2
2 2 Field Code Changed ...
⇔ x −x−6 2 2
−y−6 =0⇔ ⇔ .
y 2
− y − 6 =0
= x 3,y
= 2 Formatted ...
Formatted
x =−2,y =3 ...
Formatted ...
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän chæ coù nghieäm ( x;y=
)
( 3; −2 ) thoûa maõn. Field Code Changed ...
2 Formatted ...
2 2
= 3y + x x3 + 3xy2 = 2 Formatted
x ...
⇔ . Field Code Changed
= 1 2 2 y 3
+ 3x 2
y 1
= ...
3x + y
y Formatted ...
Formatted ...
Ñaáy ñaây tieáp tuïc laáy toång vaø hieäu hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
Field Code Changed ...
3
3 +1 Formatted
x+y 3 =
( ) 3 ⇔ x + y =3 3 ⇔ x = 2 . ...
Field Code Changed
3
3
...
( x − y ) = 1 x − y =1 3 −1 Formatted ...
y = 2
y.i
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
Baøi 17. Giaûi heä phöông trình
(
( x + y ) 3xy − 4 x =−2 (1)
.
) Formatted
Field Code Changed
...
...
(
( x + y ) 3xy + 4 y =2 (2) ) Formatted ...
nth
Formatted ...
Lôøi giaûi Formatted ...
Ñieàu kieän: x,y ≥ 0 . Formatted ...
Töø hai phöông trình cuûa heä suy ra x + y > 0 . Formatted ...
Field Code Changed ...
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: Formatted ...
(
( x + y ) 6xy − 4 x + 4 y= 0
⇔
)
( x + y ) 3xy − 2 x + 2 y= 0
(.
) Formatted
Field Code Changed
...
...
(
( x + y ) −4 x − 4 y = )
−4 ( x + y ) x + y =
1 ( ) Formatted ...
Formatted ...
2=
⇔
(x − y 3xy )
⇔
(
2 x − y ( x + y )= x + y 3xy
.
) ( ) Field Code Changed
Formatted
...
( ) ( )
uc
...
( x + y ) x + y= 1 ( x + y ) x + y= 1 Field Code Changed
...
Formatted ...
2 ( x + y )(=
x − y ) 3xy ( x − 2y )( 2x
= + y) 0
Field Code Changed ...
⇔ ⇔ .
(
( x + y ) x + = y 1 ) ( x + y ) x + = y 1 ( ) Formatted
Field Code Changed
...
...
Formatted
x = 2 3 3 − 2 2
...
x 2y = x 2y Field Code Changed
9 ...
.
⇔
(
( x + y ) x=
⇔
)
+ y 1 3y 2 +=
⇔
1 y 1 (
3−2 2 ) Formatted ...
ha
3
y = Field Code Changed ...
9
Formatted ...
3−2 2 3−2 2 Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = 2 3 ;3 . Field Code Changed ...
9 9
Formatted ...
Formatted
−6 ...
( x − 2y ) 3x + 8y + 4 x − 4xy + 4y − 16 =
2 2
Formatted ...
Baøi 18. Giaûi heä phöông trình
Field Code Changed
( y − 4x ) 2x + 3y + 2 x2 − 4xy + 4y2 − 16 =
−10
...
Formatted ...
y.i
Formatted ...
Lôøi giaûi
Formatted ...
2 2
Ñieàu kieän: x − 4xy + 4y − 16 ≥ 0 . Field Code Changed ...
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
( x − 2y )( 3x + 8y ) + ( y − 4x )( 2x + 3y ) Formatted
Field Code Changed
...
...
244
n
fo
kienthuchay.info
kie
( )
+ x2 − 4xy + 4y 2 − 16 4 ( x − 2y ) + 2 ( y − 4x ) =
−16 .
Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
(
( x − 2y ) 3x + 8y − 4 ( 2x + 3y ) =−6 )
( x − 2y )( 5x + 4y ) =
⇔
6
.
Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
(
( y − 4x ) 2x + 3y − 2 ( 2x + 3y ) =
−10 )
( y − 4x )( 2x + 3y ) =
10
uc
Ñaây laø heä ñaúng caáp ta ñöa veà phöông trình. Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
(
⇔ 49 x − y2 2
) 0
=⇔
y = −x
y = x
. Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Xeùt tröôøng hôïp vaø thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä treân vaø ñoái chieáu ñieàu Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
( )( )
ha
245
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
1 − x 2 − y 2 ( x + y )
15 Field Code Changed
=
1 − x2 + y2 4 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: . Field Code Changed
nth
1 + x2 − y2 ( x − y ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
1
= Field Code Changed
1 − x2 + y2 4
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
1 − x2 + y2 1 − x2 + y2 4 4
x2 + y2 Formatted: Centered
kienthuchay.info
kie
Field Code Changed ...
Formatted ...
(4
4xy x − y =2
4
)121x − 122y
x + y2
(1)
Formatted
Field Code Changed
...
...
.
x 4 + 14x 2 y2 + y 4 =122x + 121y Formatted ...
(2)
nth
2 2 Formatted
x +y ...
Formatted ...
Nhaän thaáy caùc haèng soá 121,122 xuaát hieän caû hai phöông trình nghó ñeán vieäc Field Code Changed ...
loaïi boû chuùng ñi. Formatted ...
Laáy (1).x + (2).y vaø −(1).y + (2).x theo veá ta ñöôïc: Field Code Changed ...
Field Code Changed ...
x5 + 10x3 y2 + 5xy 4 =
122 (3)
5 . Formatted ...
2 3 4
y + 10x y + 5x y = 121 (4) Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed ...
Laáy (3) + (4) vaø (3) − (4) theo veá ta ñöôïc:
Formatted
uc
...
x+y 5 =
( ) 243 ⇔ x= Field Code Changed
+y 3 = x 2 ...
⇔ . Field Code Changed ...
5
( x − y ) =1 x
= − y 1 =y 1
Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( 2;1) . Formatted ...
Field Code Changed ...
x y2 + 1
(=
3 ) Formatted
Formatted
...
x2 + y2 5 ...
Baøi 21. Giaûi heä phöông trình . Formatted
( )
...
ha
2
y x −1 4 Formatted ...
=
x2 + y2 5 Field Code Changed ...
Formatted ...
Lôøi giaûi Formatted ...
Ñieàu kieän: x2 + y2 > 0 . Formatted ...
2 2 Formatted ...
3 4
Khi ñoù ñeå yù + =
1. Formatted ...
5 5 Field Code Changed ...
Laàn löôït bình phöông hai veá cuûa hai phöông trình trong heä roài coäng laïi theo Formatted ...
y.i
( ) ( ) ( )( )
2 2 Field Code Changed ...
x y2 + 1 y x2 − 1 x2 + y2 x2 y2 + 1
+ =
1 ⇔ 1.
=
Formatted ...
2 2
( )
2 2 2
x +y x +y x2 + y2
Formatted ...
Field Code Changed ...
Formatted ...
247
n fo
kienthuchay.info
kie
( )( )
x = ±1 Field Code Changed
⇔ x2 y2 + 1 = x2 + y2 ⇔ x2 − 1 y2 − 1 = 0 ⇔ .
Formatted: Font: VNI-Times
y = ±1
) 13 ; −1 ; ( 3;1) .
Formatted: Font: VNI-Times
Xeùt tröôøng hôïp roài thöû laïi ta ñöôïc hai nghieäm ( x;y
=
nth
Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
Caùch 2: Nhaän thaáy xy = 0 khoâng thoûa maõn heä phöông trình neân vieát laïi döôùi daïng:
Formatted: Font: VNI-Times, Condensed by
( )
0.2 pt
x2 y2 + 1
3x Formatted: Font: VNI-Times, Condensed by
= (1)
x2 + y2 5 0.2 pt
.
( )
Field Code Changed
y2 x2 − 1 4y Formatted: Font: VNI-Times, Condensed by
= (2) 0.2 pt
2
x + y
2 5
Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Font: VNI-Times
Laáy (1) − (2) theo veá ta ñöôïc:
uc
Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
3x 4y x 2 + y 2 4y + 5
− = =1 ⇔ 3x − 4y =5 ⇔ x = . Formatted: Font: VNI-Times
5 5 x2 + y2 3
Field Code Changed
Thay ngöôïc laïi phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
x= 22 − 21xy
3
3
= y 13xy − 12
Chæ vieäc nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
(
x3 y3 = ( 22 − 21xy )(13xy − 12 ) ⇔ ( xy − 1) x 2 y2 + 274xy − 264 = 0 . )
248
n fo
kienthuchay.info
kie
xy = 1
3
= xy 1 x= 22 − 21xy
⇔ ⇔
xy =
−137 ± 19.033 xy = −137 ± 19.033
nth
3
x= 22 − 21xy
x = 1
y = 1
(
⇔ x = 3 22 − 21 −137 ± 19.033 .
)
(
y = 13 − 12 −137 ± 19.033
3
)
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø:
( ) (
( x;y ) (1;1) ; 3 22 − 21 −137 ± 19.033 ; 3 13 − 12 −137 ± 19.033 .
= )
uc
Nhaän xeùt: Daïng toång quaùt cuûa heä treân coù daïng
ax k + by k =
P((xy)m ) Formatted: Font: VNI-Times, Vietnamese
k , trong ñoù k > m vaø P,Q laø caùc ña thöùc baäc m cuûa xy . (Vietnam)
k
cx + dy = Q((xy)m )
Formatted: Font: Bold
Ñeå giaûi heä naøy ta coi noù laø heä cô baûn vôùi hai aån laø x k ,y k vaø Formatted: Font: Bold
P((xy)m );Q((xy)m ) laø caùc haèng soá. Tieáp ñeá n nhaân theo veá cuûa x k ,y k ñöa Formatted: Font: VNI-Times
veà phöông trình ña thöùc baäc k cuûa xy . Tìm ñöôïc xy roài suy ra giaù trò cuûa x,y . Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
ha
1 1 35
+ =(1) Formatted: Font: Italic
1 − x2 1 − y 2 12
Baøi 23. Giaûi heä phöông trình . Formatted: Centered, Line spacing: single
x −
y 7
= (2) Formatted: Font: VNI-Times, Italic
1− x
2
1 − y 2 12 Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Indent: First line: 0 cm, Line
Lôøi giaûi spacing: single
Ñieàu kieän: −1 < x < 1, −1 < y < 1 . Field Code Changed
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Font: VNI-Times
1+ x 1− y 7
y.i
1+ x 1− y 7
+ = + = Formatted: Font: VNI-Times
1− x 2
1− y 2 2
1− x 1+ y 2 Field Code Changed
⇔ .
1− x 1+ y 7 1− x 1+ y 7 Formatted: Font: VNI-Times
+ = + =
1+ x
1 − x2 1 − y2 3 1− y 3 Field Code Changed
Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
249
n fo
kienthuchay.info
kie
1+ x 1+ y Formatted: Font: VNI-Times
Xuaát hieän nhaân töû chung ñaë=
t u = ,v , ( u > 0,v > 0 ) . Field Code Changed
1− x 1− y
Formatted: Font: VNI-Times
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
Formatted: Font: VNI-Times
nth
1 7 7v − 2
u=
+ = u u 3,v
= = 2 Field Code Changed
v 2 ⇔ 2v ⇔
u =1 1. Formatted: Font: VNI-Times
v= 1 7 v + 2v 7 = ,v
+ = 2 3
u 3 7v − 2 3
Formatted: Font: VNI-Times
1+ x
=3 Field Code Changed
1− x
1+ y
=2 1 1
1− y x 2=
= ,y
3
⇔ ⇔ .
1+ x 1 1 1
= x =
− ,y = −
1− x 2 3 2
uc
1+ y 1
=
1− y 3
u =
x
u2 =
=
x2 1 − 1 − x2
=
1( )
−1
Formatted: Font: VNI-Times
Ñaët ⇒ .
( )
Formatted: Font: VNI-Times
v = y 2 1 − 1 − y2
y2 1
1− y 2 =
v = = − 1
1 − y2 1 − y2 1 − y2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh: Formatted: Font: VNI-Times
u − v = u − v =
12 12
⇔
u2 + 1 + v2 + 1 =35 u2 − v2 35
(1) =
u + 1 − v + 1 12
12 2 2
y.i
250
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Laáy (1) + (2) theo veá ta ñöôïc: Field Code Changed ...
Formatted
7 3 ...
35 u + v 35
2u − u = − Field Code Changed ...
2
2 u + 1= + = + 12 2
⇔ 120 u + 1 = 24u + 168 ⇔ 4.
nth
Formatted
12 5 12 5 u = 4 ...
3 Formatted ...
Formatted ...
Thay ngöôïc laïi ta coù keát quaû nhö caùch treân.
Field Code Changed ...
x6 + 15x 4 y2 + 15x 2 y 4 + y 6 =
32 Formatted ...
Baøi 24. Giaûi heä phöông trình .
5 3 3 5 Formatted
6x y + 20x y + 6xy = 32 ...
Formatted ...
Lôøi giaûi Formatted ...
Laàn löôït coäng theo veá, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
x+y 6 =
( ) 64 ⇔ x + y =±2 ⇔ x =1,y =1 . Field Code Changed ...
Formatted ...
6
( x − y ) =0 x − y =0 x =−1,y =−1
Formatted
uc
...
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
Field Code Changed ...
Formatted ...
x 7 + 21x5 y2 + 35x3 y 4 + 7xy6 =
64 Formatted ...
Baøi 25. Giaûi heä phöông trình . Field Code Changed
7 2 5 3 4 6 ...
y + 21x y + 35x y + 7x y = 64
Formatted ...
Lôøi giaûi Formatted ...
Laàn löôït coäng theo veá, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
x+y 7 = Formatted
( ) 128 ⇔ x= ...
+y 2 = x 1
ha
⇔ . Formatted ...
7
( x − y ) =0 x
= − y 0 =y 1 Field Code Changed
...
Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = (1;1) . Formatted ...
Field Code Changed ...
2 2 3 1
x + y = 4x + 2y Formatted ...
Baøi 26. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
x2 − y2 = 3 1
− + Field Code Changed ...
2x y
Formatted ...
y.i
kienthuchay.info
kie
( )
3 2 Formatted: Font: VNI-Times
2 2 2 4
4 x + y = + 6x + 2y 2 = 3
2
x y y y + 3x y = 2 Field Code Changed
⇔ ⇔ .
( )
3 2 6 3 2
2 x − y =
2 2
− + 2x 2 + 6y 2 = x + 3xy 3
=
x y x
nth
3 Formatted: Font: VNI-Times
3 5 +1
( x + y ) =5 x + y = 3 x = Field Code Changed
5 2 .
⇔ ⇔ ⇔
3 3
( x − y ) =1 x − y =
1 5 −1
y = 2
( )( )
3 2
2 2 4 2 2 4 Formatted: Font: Bold
8 x + y x + 6x y + y = +
x y Formatted: Font: Bold
Baøi 27. Giaûi heä phöông trình .
( )( )
2 3 Formatted: Font: VNI-Times
uc
2 x2 − y2 3x 4 + 10x2 y2 + 3y 4 =−
y x Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
Lôøi giaûi Formatted: Font: Italic
Ñieàu kieän: xy ≠ 0 . Formatted: Centered
Formatted: Font: VNI-Times, Italic
Formatted: Font: VNI-Times
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Field Code Changed
252
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted: Font: Bold
4 2 3 9
x + y − xy − x = 0 Formatted: Font: Bold
Baøi 28. Giaûi heä phöông trình 8 .
Formatted: Font: VNI-Times
y 4 + x 2 − x3 y − 9 y =
0
8 Field Code Changed
nth
Formatted: Font: VNI-Times
Lôøi giaûi
Formatted: Font: Italic
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:
Formatted: Font: VNI-Times, Italic
Neáu x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieäm cuûa heä phöông trình. Formatted: Centered
Xeùt xy ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Font: VNI-Times
3 y2 x y 2
9 2 x + y 9 3 3
3 9 Field Code Changed
x + − y − = 0 + = =
x 8 y x 4 xy 4 Formatted: Font: VNI-Times
2
⇔ ⇔
y3 + x − x3 − 9 =
y 8
0
3 3
( y2 x2
2 x − y + x − y =
)3 3 1
0 x − y 2 − =
xy
0 ( ) Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
Formatted: Font: VNI-Times
uc
x = y Field Code Changed
x + y
3 3 3 9
9 2x 9 x= y= Formatted: Font: VNI-Times
= = 8
2
xy 4 4
x
Field Code Changed
1
⇔ x3 = y3 ⇔ ⇔ x = 1,y = .
1 2 Formatted: Font: VNI-Times
xy =
xy = 1 2 x 1
,y 1
2 3 3 9 = 2
=
x + y = 8
Formatted: Font: VNI-Times
9 9 1 1
Vaäy heä phöông trình coù boán nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ; ; 1; ; ;1 .
ha
kienthuchay.info
kie
1 4 y3 17 Field Code Changed
2
( 4
x −y +2 = 5
x 2
) 4
x − xy + 4y =
3
17x Formatted: Font: VNI-Times
⇔ 3 ⇔ .
( )
2x 1 17 5 4 3
y − x y + 4x =17y
− x 4 − y 4 =
y
nth
2 2
(
x5 − y5 1 − 1 =
2 xy
0 ) Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
Formatted: Centered
Formatted: Font: VNI-Times
Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
Lôøi giaûi Formatted: Font: VNI-Times
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
( )
3 ( x − 1) 27x 2 + 11 y 2 = −4 ( y − 1)( y + 1)
.
Field Code Changed
kienthuchay.info
kie
Field Code Changed ...
Formatted ...
Formatted ...
( 27x 2
) ( )
+ 11 y 2 7y 2 + 6y + 6 = ( y + 1) y3 ( 3x + 1) .
Field Code Changed
Field Code Changed
...
...
⇔ ( 27x 2
+ 11)( 7y 2
)
+ 6y + 6 = ( y + 1) y ( 3x + 1) . Formatted ...
Formatted ...
nth
⇔ ( 27x 2
+ 11)( 7y 2
+ 6y + 6 ) = ( y 2
)
+ y ( 3x + 1) . Field Code Changed ...
Formatted ...
Ta coù: Formatted ...
( )( ) ( ) ( )
27x2 + 11 7y2 + 6y + 6 > y2 + y ( 3x + 1) y 2 + y ( 3x + 1) ≥ y 2 + y ( 3x + 1) ( ) Formatted
Field Code Changed
...
...
Neân phöông trình naøy voâ nghieäm daãn tôùi heä voâ nghieäm. Formatted ...
Vaäy heä coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) . Formatted ...
Formatted ...
Nhaän xeùt: Ñaây laø moät baøi toaùn khoù vaø nuùt thaét cuûa noù laø nhaåm ñöôïc nghieäm Field Code Changed ...
x= y= 1 daãn tôùi phaân tích nhö treân. Ñeå xöû lyù caù c baøi toaùn daïng naøy caùc em Formatted ...
laøm nhieàu baøi cuøng daïng seõ coù phaûn xaï khi gaëp heä roái nhö vaäy. Döôùi ñaây laø Field Code Changed ...
uc
moät soá baøi taäp töông töï cho caùc em tham khaûo. Formatted ...
Formatted ...
x3 y2 − x2 y2 + xy2 − 2xy + 2x − y 2 =
0
Baøi 30. Giaûi heä phöông trình . Formatted ...
3 3 2
5y − 4xy − y + 4y − 4 = 0 Formatted ...
Field Code Changed
Lôøi giaûi ...
( )
Formatted
( x − 1) x2 + 1 y 2 = 2x ( y − 1) ...
Formatted ...
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: .
( y − 1) y2 + 4 = 4 ( x − 1) y3
( ) Field Code Changed ...
ha
Formatted ...
Neáu x =1 ⇒ y =1 . Formatted ...
Field Code Changed
Xeùt x,y ≠ 1 . Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä vaø löôïc boû ...
Formatted ...
( x − 1)( y − 1) hai veá ta ñöôïc: ( x2 + 1) y2 ( y2 + 4 ) =
8xy3 . Formatted ...
Field Code Changed
( ) ( )
...
Ta coù: x2 + 1 y 2 y 2 + 4 ≥ 2 x .y2 .4 =
y 8 xy3 ≥ 8xy3 . Formatted ...
Field Code Changed ...
x2 = 1 x = 1
Formatted
...
2 y = 2
y.i
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi y= 4 ⇔ (thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn). Field Code Changed ...
3 x = −1 Formatted ...
xy ≥ 0
y = −2 Formatted ...
Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) .
...
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed
255 ...
Formatted ...
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
2x2 y3 − x2 y + x2 − 4xy3 + 2y3 − 2y + 2 =
0 Field Code Changed ...
Baøi 31. Giaûi heä phöông trình Formatted
2 6 2 2 6 6 ...
x y − x y + 2x − 2xy − 2x + y − y + 2 = 0
Formatted ...
Lôøi giaûi
nth
Formatted ...
2 x − 1 2 y3 =−
(
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:
) ( y 1) x2 + 2 ( .
) Field Code Changed
Formatted
...
...
( 2
)
( y − 1) x 2 + 1 = ( x − 1) y 6 + 1
( ) Formatted
Field Code Changed
...
...
Töø ñoù suy ra heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) . Formatted ...
Formatted ...
(
Baøi 32. Giaûi heä phöông trình
5 x + y ) xy +
1
xy
+ 2= 2
(2
4 2x + 3y 1 +
1
xy .
) Formatted
Formatted
...
...
( ( )
11 3x + y = 9x + 13y xy + 1
2 2
)( ) Field Code Changed ...
Formatted ...
Lôøi giaûi Formatted
uc
...
Ñieàu kieän: xy ≠ 0 . Formatted ...
Formatted
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: ...
Field Code Changed
( )
...
5 x + y xy + 1 =2
( )( ) 4 2x2 + 3y2 ( xy + 1) Formatted ...
( )
11 3x2 + y2 = ( 9x + 13y )( xy + 1) Formatted
Field Code Changed
...
...
Formatted ...
( )
11 3x + y = ( 9x + 13y )( xy + 1)
2 2 Formatted
Formatted
...
...
TH1: Neáu xy = −1 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä thaáy khoâng thoûa maõn. Field Code Changed ...
Formatted ...
Formatted ...
( )
Formatted ...
TH2: 5 ( x + y )( xy=
+ 1) 4 2x + 3y ,xy ≠ −1 ta coù heä phöông trình:
2 2
Formatted ...
( )
Field Code Changed ...
5 ( x + y )( xy +=
1) 4 2x 2 + 3y 2
y.i
Formatted ...
.
( )
11 3x 2 + y 2 = ( 9x + 13y )( xy + 1) Field Code Changed
Formatted
...
...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä vaø löôïc ñi xy + 1 hai veá ta ñöôïc: Formatted ...
Field Code Changed ...
Formatted ...
256
n fo
kienthuchay.info
kie
( ) ( )
) 4 2x2 + 3y2 ( 9x + 13y ) .
55 3x 2 + y2 ( x + y= Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
( )
⇔ 93x3 + 61x 2 y − 53xy 2 − 101y3 =0 ⇔ ( x − y ) 93x 2 + 154xy + 101y 2 =0 . Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
nth
x = y xy ≠ 0 Field Code Changed
⇔ 2 2
←→ x = y .
Formatted: Font: VNI-Times
93x + 154xy + 101y =0
Thay y = x vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä treân ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
( ) 2
10x x 2 + 1= 20x 2 ⇔ x ( x − 1)= 0 ←
→= y 1.
x 1⇒ =
x≠0
Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) .
Formatted: Font: VNI-Times
5x + y
y y 5x + y
10x 10x y 5x + y
3 1 3 1
− =2 − =2
⇔ 10x y ⇔ 10x y .
2
( y − 10x )( 9y + 5x ) =
0
2
9y − 50x − 85xy =
0
y = 10x 1
x =
⇔ 3 1
=2
⇔ 10 .
−
10x y y = 1
y.i
1
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ;1 .
10
257
n fo
kienthuchay.info
kie
1
3x 1 + =2
x+y
Baøi 34. Giaûi heä phöông trình (VMO 1996) .
7y 1 − 1 =
4 2
nth
x+y
Lôøi giaûi Formatted: Centered
y = 6x
1 2 1 2
x = − x = +
3 21 3 21
⇔ 2 4 2 ⇔ ∨ .
+ 2
= y =− 12 12
2 3 y =+
2 3
3x 7y 21 21
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø:
ha
1 2 12 1 2 12 Formatted: Centered
( x;y ) =
− ;2 3 − ; + ;2 3 + .
3 21 21 3 21 21
Formatted: Font: VNI-Times
3 ⇔ .
3
3x + 2y = −3xy + 8 y3 = −21xy + 22
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
x3 y3 = (13xy − 12 )( −21xy + 22 ) .
258
n fo
kienthuchay.info
kie
xy = 1
( )( )
⇔ ( xy − 1) xy + 137 − 19033 xy + 137 + 19033 = 0 ⇔ xy = −137 − 19033 .
xy =−137 + 19033
nth
Thay ng ược lại hệ ph aươtìm ợc
đ ư
ng trình các
t nghiệm
( x;y
= ) (1;1) ; 3 13 19033 − 1793; 3 2899 − 21 19033 ; 3 −13 19033 − 1793; 3 2899 + 21 19033
.
x3 − 2y3 + xy =0
Giải hệ ph ươ
ng trình .
3
3y + 3xy + 1 =0
Giải
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
3 9xy + 2
x = −
3 .
uc
y3 = − 3xy + 1
3
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
=x3 y3
( 9xy + 2 )( 3xy + 1) ⇔ 9x3y3 − 27x=
2 2
y − 15xy − 2 0.
9
Đây l à ph trình bậc ba tổng quát với ẩn t = xy sử dụng ph
ơng ươ ng ph
3 3
3 + 3 7 + 49
bày tìm đ nghiệm duy nhất xy =
ợc ư .
3
ha
Thay ng ợ
ưc lại hệ ph ợc
ươ ng
11 + 6 3 7 + 3 3 49 4 + 3 3 7 + 3 49
( x;y ) =
−3
3
; −3
3
.
x3 − 8y3 = 1 + 3xy − 3x2 y2
Giải hệ ph ươ
ng trình .
3 3
8y − 3x = 1 − 3xy + 9x2 y2
Giải
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
y.i
x =
3
−3x2 y2 − 1
3 .
8y =−3xy − 2
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
8x=
y3 3
(3x y + 1) (3xy + 2) ⇔ x y
2 2 3 3
+ 6x2 y2 + 3xy=
+2 0.
259
n fo
kienthuchay.info
kie
3 3
⇔ ( xy + 1) + 3x2 y2 + 1 = 0 ⇔ ( xy + 1) − x3 = 0 ⇔ xy + 1 = x ⇔ xy = x − 1 .
Thay vào ph ầu ng củatrìnhhệ đ trên
ươ ta ợc:
đ ư
2 3 2
x3 =−3 ( x − 1) − 1 ⇔ 3x3 =( x − 2 ) ⇔ 3 3x =x − 2 ⇔ x = =−1 − 3 3 − 3 9
nth
1− 3 3
.
x − 1 −1 − 3 3 − 3 9 − 1 1 + 3 3
=
Suy ra y = = .
x −1 − 3 3 − 3 9 2
3
Vậy hệ ph ệm
ươ ng
duytrình ( x;y ) = −1 − 3 3 − 3 9; 1 +2 3 .
nhấtcólànghi
Nhận xét. Qua đây nhận thấy khi giải ph ậc ng
ươ ba trình
có duy b nhất một
nghiệm nếu tính ý biến đổi ta tìm ợc đ ư nghiệm rất trực quan mà không phải sử
dụng bất kỳ một ph ươ ng pháp nào khác.
( )
( x − y ) x2 + y2 =x 4 − 1
uc
Giải hệ ph ươ
ng trình .
( )
( x + y ) x 4 + y 4 =x 4 + 1
Giải
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
( )( ) (
( x − y )( x + y ) x2 + y2 x4 + y4 = x4 − 1 x4 + 1 . )( )
y = −1
⇔ x8 − y8 = x8 − 1 ⇔ y8 = 1 ⇔ .
y = 1
ha
Xét tr ờ
ưng hợp thay ng ợ ưc lại hệ ban đầu tìm ợc ư các nghiêm
đ
( x;y
= ) ( 0;1); ( −1; −1); ( 2; −1) .
x = 2y3 − 6y − 2
Giải hệ ph ươ
ng trình .
y =− x3 + 3x + 4
Giải
Viết lại hệ ph ới dạng:
ươ ng trình dư
x − 2 = y + 1 2 y − 2
( )( ) .
y.i
2
y − 2 =− ( x + 1) ( x − 2 )
Nhân chéo theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ưcc:
2 2 2 2
2 ( y − 2 ) ( y + 1) =− ( x + 1) ( x − 2 ) ⇔ x =y=2.
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = ( 2;2 ) .
260
n fo
kienthuchay.info
kie
x ( xy + 6 ) = y3
Giải hệ ph ươ
ng trình .
y ( xy − 24 ) =x3
Giải
nth
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
2 xy = 0
xy ( xy + 6 )( xy − 24 ) =x3 y3 ⇔ xy ( xy + 8) =0⇔ .
xy = −8
TH1: Nếu xy = 0 ⇒ x = y = 0 .
TH2: Nếu xy = −8 thay vào ph ầu
ươ của hệ tađđ ợ
ng trình ưc:
3
8
−2x =y3 = − ⇔ x =±4 ⇒ y =±2 .
x
Vậy hệ ph ệm
ươ ng ( x;y )có=(ba
là trình ); ( −4;2 ); ( 4; −2 ) .
0;0nghi
1
3x 1 + =2
uc
x+y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
xy 1 − 1 =
4 2
x+y
2 2
1 ± 2 ; 2 2 ± 2 .
Đáp số. ( x;y ) =
3
21 7
6
x 1 + =3 2
x+y
ha
Giải hệ ph ươ
ng trình .
y 1 − 6 = 1
x + y
Đáp số. ( x;y ) = ( )(
2;1 ; 2 2;2 .)
1 2 x+ y
4 x + =2
4 x + y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
4 1 2 x+ y
y − =1
y.i
4 x + y
H ư
ớng dẫn. x =2 y .
261
n fo
kienthuchay.info
kie
7
x 2 + =3 2
2x + 5y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
y 2 − 7
=3
nth
2x + 5y
15
x 2 − =2+ 3
x + 2y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
y 2 + 15 =
(
3 3 −1
x + 2y
)
5
x 3 + = 2
42x + y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
2y 3 − 5
= 4
42x + y
uc
5+2 6 5+2 6
Đáp số. ( x;y ) = ; .
7 9
(
5x − 4y= 2 x2 − y2
)
Giải hệ ph ươ
( )
ng trình 5 x2 − y2 .
4x − 5y =
x2 + y2
Giải
ha
)
− y2 2 −
2
⇔ ( x + y ) 1 − ( x − y ) 2 − 2
2
x +y
= 0 .
x + y2
262
n fo
kienthuchay.info
kie
x = −y
⇔ 5 .
( x − y ) 2 − 2 = 1
x + y2
nth
TH1: Nếu x = y thay vào ph ầu
ươ của ưc: x = 0 ⇒ y = 0 (loại).
hệ tađđ ợ
ng trình
TH2: Nếu x = − y thay vào ph ầu
ươ ngcủatrình
hệ đta ợc:
đ ư
9x = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (loại).
TH3: Nếu x ≠ ± y khi đó hệ ph ới: ng trình tương đương v
ươ
5 5 9 10 9 1
( x + y ) 2 + 2 =9 2 + 2 = = −
x + y2 x + y2 x + y
x2 + y2 x + y x − y
⇔ ⇔ .
5 2 − 5 1 = 9 1
( ) 2 2
x − y 2 − 1
= = 4 +
x2 + y2 x − y x+y x−y
x +y
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
uc
40 9 1 9 1 40 81 1
= − + ⇔ 2 = − .
x2 + y2 x + y x − y x + y x − y x + y 2 ( x + y )2 ( x − y )2
( ) ( ) ( )
2 2 2
⇔ 40 x2 − y2 = 81 x2 + y2 ( x − y ) − x 2 + y2 ( x + y ) .
(
⇔ 10x 4 − 41x3 y + 60x 2 y 2 − 41xy3 + 10y 4 =0 ⇔ ( y − 2x )( 2y − x ) 5y 2 − 8xy + 5x 2 =0 )
.
y = 2x
⇔ ( do x2 + y2 > 0 ).
ha
x = 2y
Với y = 2x thay vào ph ầu
ươ của hệ tađđ ợ
ng trình ưc:
x = 0 ⇒ y = 0
( )
5x − 4.2x = 2 x2 − 4x2 ⇔ −3x = −6x 2 ⇔
x = 1 ⇒ y = 1
.
2
1
Đối chiếu với điều kiện nhận nghiệm ( x;y ) = ;1 .
2
Với x = 2y thay vào ph ầu
ươ của hệ tađđ ợ
ng trình ưc:
y.i
(
= 2 4y 2 − y 2 ⇔
5.2y − 4y )
y = 0 ⇒ x = 0
y =1 ⇒ x =2
.
263
n fo
kienthuchay.info
kie
1
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có= hai
là trình ; ( 2;1) .
;1nghi
2
Nhận xét. Ta có thể nhân theo vế hai ph ủa
ươ hệ ng đtrình ềưa
c phv ươ ng trình
( )
nth
2
2 2
10 x − y
( 5x − 4y )( 4x − 5y ) = 2 2
.
x +y
Biến đổi t ự
ươcách
ng tgiải trên ta có kết quả t ự. ng t
ươ
4 3 1
x + 2y − x =− + 3 3
Giải hệ ph ươ 4 .
ng trình
y 4 + 2x3 − y =− 1 − 3 3
4
Giải
Lấy tổng hai ph ủa
ươ hệ
ng theo c ta đ ợ
trình vế ưc:
2 1 −1 ± 3
2 2 x + x= − 0 =x
uc
2 1 2 1 2 2
x + x − +y + y − = 0 ⇔ ⇔ .
2 2 y2 + y − 1 = −1 ± 3
0 y=
2
2
−1 − 3 −1 + 3
Thử lại chỉ có nghiệm ( x;y ) = ; thỏa mãn.
2 2
−1 − 3 −1 + 3
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = ; .
2 2
ha
( ) + (y )
2 2
⇔ x 2 − 2x − 2 2
− 2y − 2 0.
=
x = 1− 3,y =
1− 3
y.i
x − 2x − 2 = 0
2
x =1 − 3,y =1 + 3
⇔ ⇔ .
2
y − 2y − 2 = 0 x = 1+ 3,y =
1+ 3
1+
x = 3,y =
1− 3
264
n fo
kienthuchay.info
kie
Thử lại hệ ph trình ch( x;y ) =+
ỉ cóngnghiệm
ươ 1 (
3;1 − 3 thỏa mãn. )
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) =+
1 3;1 − 3 .( )
nth
x 4 − 2x3 − 11y 2 + 12y + 41 =
0
Giải hệ ph ươ
4ng trình .
3 2
y − 2y − 11x + 12x + 31 = 0
Giải
Cộng theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
x 4 − 2x3 − 11x 2 + 12x + y 4 − 2y3 − 11y 2 + 12y + 72 =
0.
x= y= 3
x2 − x − 6 =0
( ) + (y ) x =y =−2
2 2
2
⇔ x −x−6 2
−y−6 =0⇔ ⇔ .
y 2
− y − 6 =0
= x 3,y
= 2
x =−2,y =3
Đối chiếu với điều kiện chỉ có nghiệm ( x;y=
) ( 3; −2 ) thỏa mãn.
uc
Vậy hệ ph trìn duy nhất ( x;y=
ươcóngnghiệm
h ) ( 3; −2 ) .
1 1 2 2
+ = 2 x + y (1)
x 2y
( )
Giải hệ ph ươ
ng trình .
1 − 1 = y2 − x2 (2)
x 2y
Giải
Điều kiện: xy ≠ 0 .
ha
3 3
( x − y ) =1 x − y =
1 3 −1
y = 2
3 3 +1 3 3 −1
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = ; .
2 2
265
n fo
kienthuchay.info
kie
Giải hệ ph
ươ
(
( x + y ) 3xy − 4 x =−2 (1)
.
)
ng trình
(
( x + y ) 3xy + 4 y =
2 (2) )
nth
Giải
Điều kiện: x,y ≥ 0 .
Từ hai ph ủa hệ
ươ trìnhrac x + y > 0 .
ng suy
Lấy (1) + (2) và (1) − (2) theo vế ta đ ợ
ưc:
(
( x + y ) 6xy − 4 x + 4 y= 0
)
( x + y ) 3xy − 2 x + 2 y= 0
⇔ .
( )
(
( x + y ) −4 x − 4 y = )
−4 ( x + y ) x + y =
1 ( )
2=
⇔
(
x − y 3xy ) 2 x − y ( x + y )=
⇔
(
x + y 3xy
.
) ( )
( )
( x + y ) x + y= 1 ( x + y ) x + y= 1
( )
uc
2 ( x + y )(=
x − y ) 3xy ( x − 2y )( 2x
= + y) 0
⇔ ⇔ .
(
( x + y ) x + = y 1 ) ( x + y ) x + = y 1 ( )
x 2y = x 2y x = 2 3 3 − 2 2
9
⇔
( x + y ) x=( ⇔
)
+ y 1 3y 2 +=
⇔
1 y 1
3 3−2 2 (.
)
y =
9
ha
3−2 2 3−2 2
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = 2 3 ;3 .
9 9
−6
( x − 2y ) 3x + 8y + 4 x − 4xy + 4y − 16 =
2 2
Giải hệ ph ươ
ng trình .
( y − 4x ) 2x + 3y + 2 x2 − 4xy + 4y 2 − 16 =
−10
Giải
Điều kiện: x2 − 4xy + 4y2 − 16 ≥ 0 .
y.i
( x − 2y )( 3x + 8y ) + ( y − 4x )( 2x + 3y ) + ( )
x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 4 ( x − 2y ) + 2 ( y − 4x ) =
−16
.
⇔ −5x2 − 10xy − 13y 2 + 16 − 2 ( 2x + 3y ) x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 =0 .
266
n fo
kienthuchay.info
kie
2
⇔ x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2 ( 2x + 3y ) x2 − 4xy + 4y 2 − 16 + ( 2x + 3y ) =
0.
2
⇔ x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2x + 3y =0 ⇔ x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 + 2x + 3y =0 .
nth
− ( 2x + 3y ) .
⇔ x2 − 4xy + 4y 2 − 16 =
ợc lại hệ ph
Thay ng ư ợc: ng trình ta đư
ươ
( )
( x − 2y ) 3x + 8y − 4 ( 2x + 3y ) =−6 ( x − 2y )( 5x + 4y ) =
⇔
6
.
(
y − 4x (
) 2x + 3y − 2 ( 2x + 3y ))=
−10 ( y − 4x )( 2x + 3y ) 10
=
Đây là hệ đẳng cấp ta đ ề phv
ưa ươ ng trình.
Suy ra 5 ( x − 2y )( 5x + 4y ) = ( )
3 ( y − 4x )( 2x + 3y ) ⇔ 49 x 2 − y 2 =0⇔
y = −x
y = x
.
Xét tr ờ
ưng hợp và thay vào ph ầu
ươ ng
củatrình đ và đối chiếu điều kiện
hệ trên
tìm nghiệm ( x;y ) =
ợc ư
đ (
− 2; 2 ; 2; − 2 .)( )
uc
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có=
là trình (
− nghi
hai )(
2; 2 ; 2; − 2 . )
x − y x2 − y2
= 2 (1)
1 − x2 + y2
Giải hệ ph ươ
ng trình .
y − x x2 − y2 7
= (2)
1 − x2 + y2 4
ha
Giải
Điều kiện 0 ≤ x2 − y2 < 1 .
Lấy (1) + (2) và (1) − (2) theo vế ta đ ợ
ưc:
2
1 − x − y ( x + y ) 15
2
=
1 − x2 + y2 4
.
1 + x2 − y2 ( x − y )
1
=
y.i
4
1 − x2 + y2
Nhân theo vế hai ph ủa
ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
2 2
1 − x − y ( x + y ) 1 + x − y ( x − y ) 15 1
2 2
. = . .
1 − x2 + y2 1 − x2 + y2 4 4
267
n fo
kienthuchay.info
kie
1 − x2 + y2
⇔
1 − x2 + y2
( )
. x2 − y2 =
15
16
⇔ x2 − y2 =
15
16
.
ợc lại hệ ph
Thay ng ư ng trìđầu ta đ ợ
ươ ban
nh ưc:
nth
y 15
x −
4 =2
1 4x − y 15 =
2 7 15
4 x= 8 +
⇔ 7⇔ 4 .
x 15 4y − x 15 =
y − 4 y= 7 + 2 15
4 =7
1 4
4
Thỏa mãn điều kiện.
7 15
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) =
8 + ;7 + 2 15 .
4
uc
4 4 121x − 122y
x − y = 2
Giải hệ ph
ươ
ng trình
(
4xy x + y 2 ) .
4 2 2 4 122x + 121y
x + 14x y + y = 2
x + y2
Giải
Điều kiện: xy ≠ 0 .
Hệ ph ươ
ơngng
đương ới:cho tư
trình vđã
ha
(
4xy x 4 − y 4 = )121x − 122y
x2 + y2
(1)
.
122x + 121y
x 4 + 14x 2 y 2 + y 4 = (2)
2
x +y 2
Nhận thấy các hằng số 121,122 xuất hiện cả hai ph ến
ươ việc
ng trình
loại nghĩ
bỏ đ
chúng đi.
Lấy (1).x + (2).y và −(1).y + (2).x theo vế ta đ ợ
ưc:
x5 + 10x3 y2 + 5xy 4 =
122 (3)
y.i
5 .
2 3 4
y + 10x y + 5x y = 121 (4)
Lấy (3) + (4) và (3) − (4) theo vế ta đ ợ
ưc:
268
n fo
kienthuchay.info
kie
5
( x + y ) =243 x=
+y 3 =
x 2
⇔ ⇔ .
5
( x − y ) =1 x=
−y 1 =
y 1
nhấtcó( nghi
x;y ) = ( 2;1) .
nth
Vậy hệ ph ệm
ươ ng
duytrình
(
x y2 + 1
=
3 )
x2 + y2 5
Giải hệ ph ươ
ng trình .
(
y x2 − 1 4
=
)
2
x + y
2 5
Giải
Điều kiện: x2 + y2 > 0 .
2 2
3 4
Khi đó để ý + =1.
5 5
uc
Lần l ợ
ưt bình ph ếươcủa
ng hai
hai ph
v ệươrồi
ngcộng
trìnhlại theohvế ta
trong
đ ược:
( ) ( ) ( )( )
2 2
x y2 + 1 y x2 − 1 x2 + y2 x2 y2 + 1
+ 1
= ⇔ 1.
=
2 2
( )
2 2 2
x +y x +y x2 + y2
( )(
x = ±1
⇔ x2 y2 + 1 = x2 + y2 ⇔ x2 − 1 y2 − 1 = 0 ⇔
y = ±1
. )
ha
) 13 ; −1 ; ( 3;1) .
Xét tr ờ ưc hai nghiệm ( x;y
ưng hợp rồi thử lại ta đ ợ =
Cách 2: Nhận thấy xy = 0 không thỏa mãn hệ ph ết lại
ươ ới dạng:
ư
ngdtrình nên vi
(
x2 y2 + 1
=
)
3x
(1)
x2 + y2 5
.
(
y2 x2 − 1 4y
=
) (2)
2
x + y
2 5
y.i
269
n fo
kienthuchay.info
kie
1
5 + 4y
2
5.
5 + 4y 2
3
(
)
. y + 1= 3 y 2 +
3
⇔
y = −1 x = ,y = −1
y = 1
⇒
3 .
x 3,y
= = 1
nth
xy2 1 − x 2 − y 2 + x
3
=
x2 + y2 5
Giải hệ ph ươ ng trình .
x2 y 1 − x2 − y2 − y 4
=
x2 + y2 5
⇔
2 2
(
x + y + 1− x − y 2
)( x y
2 2 4
+ x 4 y2 )=
1⇔
x y ( x + y )(1 − x − y ) + x
2 2 2 2 2 2 2
+ y2
1
=
(x + y ) (x + y )
2 2
2 2 2 2
(
x2 y2 1 − x2 − y2 + 1 )
⇔
x2 + y2
( )
=1 ⇔ x 2 y 2 1 − x 2 − y 2 =x 2 + y 2 − 1 .
ha
( )(
⇔ x2 y2 + 1 1 − x 2 − y 2 =0 ⇔ x 2 + y 2 =1 . )
ợc lại hệ ph
Thay ng ư ợc: ng trình ta đư
ươ
3 3
= x = x
5 ⇔ 5 (thỏa mãn điều kiện).
− y =4 y =− 4
5 5
) 35 ; − 45 .
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó (nghi
duytrình x;y
=
y.i
270
n fo
kienthuchay.info
kie
2 2 2
x y 1 − x − y + 1 3
=
x2 + y2 5
.
nth
2 2 2
y x 1 − x − y − 1
= 4
5
x2 + y2
Từ đây suy ra x > 0,y < 0 .
Khi đó hệ ph ới. ng trình tương đương v
ươ
2 2 2 2
x y 1 − x − y + 1 3
= x (1)
x2 + y2 5
.
y2 x2 1 − x2 − y2 − 1
= 4 y (2)
5
x2 + y2
uc
Lấy (1) − (2) theo vế ta đ ợ
ưc:
x2 + y2 3x 4y
= − ⇔ 3x − 4y = 5 .
x2 + y2 5 5
3 2 4 2
Mặt khác
3x 4y
5
−
5 5 5
(
≤ + − x 2 + y 2= ) x2 + y2 ≤ 1 .
x2 + y2 = 1
3
x=
ha
x y 5 .
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi = ⇔
3 / 5 −4 / 5 y = − 4
x > 0,y < 0 5
) 35 ; − 45 .
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y
=
1 1 35
+ = (1)
1 − x2 1 − y 2 12
Giải hệ ph ươ
ng trình .
x y 7
y.i
− = (2)
1− x
2
1 − y 2 12
Giải
Điều kiện: −1 < x < 1, −1 < y < 1 .
Lấy (1) + (2) và (1) − (2) theo vế ta đ ợ
ưc:
271
n fo
kienthuchay.info
kie
1+ x 1− y
7 1+ x 1− y 7
+ = + =
1 − x2 2
1 − y2
1− x 1+ y 2
⇔ .
1− x 1+ y 7 1− x 1+ y 7
+ = + =
nth
1+ x
1 − x2 1 − y2 3 1− y 3
1+ x 1+ y
=
Xuất hiện nhân tử chung đặt u = ,v , ( u > 0,v > 0 ) .
1− x 1− y
Khi đó hệ ph ở
ươthành:
ng trình tr
1 7 7v − 2
u=
+ = u u 3,v
= = 2
v 2 ⇔ 2v ⇔
u =1 1.
v= 1 7 v + 2v 7 = ,v
+ = 2 3
u 3
7v − 2 3
1+ x
=3
1− x
uc
1+ y
=2 1 1
1− y x 2=
= ,y
3
⇔ ⇔ .
1+ x 1 1 1
= x =
− ,y = −
1− x 2
3 2
1+ y 1
=
1− y 3
1 1 1 1
Vậy hệ ph ệmng
ươ (=
x;y )cóhai; nghi
là trình ; − ; − .
ha
2 3 3 2
u =
x
=
u2 = x2 (
1 − 1 − x2
=
)
1
−1
1 − x2 1 − x2 1 − x2 1 − x2
Cách 2: Đặt ⇒ .
v =
y
2 =
2
v =
y2 (
1 − 1 − y2
=
)
1
− 1
1− y
1 − y2 1 − y2 1 − y2
Khi đó hệ ph ở
ươthành:
ng trình tr
7 7 7
u − v =
y.i
u − v = 12 u − v =
12 ⇔ ⇔ 12
u2 + 1 + v2 + 1 = 35 u2 − v2 35 u2 + 1 − v2 + 1 =u + v (2)
(1) =
12 u2 + 1 − v2 + 1 12 5
.
Lấy (1) + (2) theo vế ta đ ợưc:
272
n fo
kienthuchay.info
kie
7 3
35 u + v 35
2u − u = −
2 u2 + 1 = + = + 12 ⇔ 120 u2 + 1 = 24u + 168 ⇔ 4.
12 5 12 5 u = 4
3
nth
ợc lại ta có kết quả nh
Thay ng ư ư cách trên.
x + 15x y + 15x y + y =
6 4 2 2 4 6
32
Giải hệ ph ươ
ng trình .
5 3 3 5
6x y + 20x y + 6xy =32
Giải
ợt cộng theo vế, trừ theo vế hai ph
Lần l ư ủa
ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
x+y 6 =
( ) 64 ⇔ x + y =±2 ⇔ x =1,y =1 .
6
( x − y ) =0 x − y =0 x =−1,y =−1
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có=(hai
là trình −1) ; (1;1) .
−1;nghi
uc
x 7 + 21x5 y2 + 35x3 y 4 + 7xy6 =
64
Giải hệ ph ươ
7ng trình2 5 .
3 4 6
y + 21x y + 35x y + 7x y = 64
Giải
ợt cộng theo vế, trừ theo vế hai ph
Lần l ư ủa
ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
x+y 7 =
( ) 128 ⇔ x= +y 2 = x 1
⇔ .
7
( x − y ) =0 x
= − y 0 =y 1
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có= (hai
là trình 1;1)nghi
.
ha
2 2 3 1
x + y = +
4x 2y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
x2 − y2 = 3 1
− +
2x y
Giải
Điều kiện: xy ≠ 0 .
( 2 2
4 x + y = +)
3 2
x y
2
4
6x + 2y 2 = 3 2
y + 3x y = 2
y.i
y
⇔ ⇔ .
( 3
) 2 6 3 2
2 x − y =
2 2
− + 2x 2 + 6y 2 = x + 3xy 3
=
x y
x
273
n fo
kienthuchay.info
kie
3
5 +1
x+y 3 =
( ) 5 x + y = 3 x =
5 2 .
⇔ ⇔ ⇔
3 3
( x − y ) =1 x − y =
1 5 −1
y = 2
nth
3 +1 3 5 −1
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có= hai52nghi
là trình ; .
2
(2 2
)(
4 2 2
8 x + y x + 6x y + y = +
4
)
3 2
x y
Giải hệ ph ươ
ng trình .
( )( 2 3
2 x2 − y2 3x 4 + 10x2 y2 + 3y 4 =−
y x
)
Giải
Điều kiện: xy ≠ 0 .
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
uc
6 4 2 2 4 6 4
14x + 70x y + 42x y + 2y = x 7 + 21x5 y2 + 35x3 y 4 + 7xy6 =
3
y
⇔ .
6 7 2 5 3 4 6
2x 6 + 42x 4 y 2 + 70x 2 y 4 + 14y 6 = y + 21x y + 35x y + 7x y = 2
x
Lần l ượt cộng theo vế, trừ theo vế hai ph ủa
ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
7
5 +1
7
( x + y ) =5 x + y = 7 x =
5 2 .
⇔ ⇔
7 7
( x − y ) =1 x − y =
1 5 −1
y = 2
ha
7 +1 7 5 −1
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có= hai52nghi
là trình ; .
2
4 2 3 9
x + y − xy − x = 0
Giải hệ ph ươ
ng trình 8 .
y 4 + x 2 − x3 y − 9 y =
0
8
Giải
y.i
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
Nếu x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) là nghiệm của hệ ph ươ ng trình.
Xét xy ≠ 0 khi đó hệ ph ới: ng trình tương đương v
ươ
274
n fo
kienthuchay.info
kie
3 y2 9 x2 y2 9 x3 + y3 9
x + − y3 − =0 + = =
x 8 y x 4 xy 4
2
⇔ ⇔ .
y3 + x − x3 − 9 =
0
2 x 3
− y (
3
+
y2 x2
− )0
=
3 3
x − y 2 − = (
1
0 )
nth
y 8 x y xy
x = y
x3 + y3 9 3 9
= 2x 9 x= y=
8
xy 4 2 =
x 4 1
⇔ x3 = y3 ⇔ ⇔ x = 1,y = .
1 2
xy =
xy = 1 2 x 1
= =,y 1
2 3 9
3
x + y = 2
8
9 9 1 1
Vậy hệ ph ốn nghiệm
ươ có(bx;y ) = ( 0;0 ) ; ; ; 1; ; ;1 .
ng trìnhlà
8 8 2 2
uc
Nhận xét. Từ bài toán này ta sáng tác một số bài toán t ự
ươnhng t ư sau:
x 4 + y 4 17
=
xy 2
Cho= x 2,y= 1 ta có .
x4 − y4
( 1
− =)
1
2 xy
0
x3 y3 17 x3 y3 17
= + = +
y x 2 y x 2
Suy ra ⇔ .
ha
3 3
x3 y3
1 4
2
x(− y 4
−
x
y
= )+
y
x
0
2
1
x 4
− y(4
−
y
=+
x
0 )
1 4 y3 17
2
( 4
x −y +2 = 5 )
x 2
4 3
x − xy + 4y = 17x
⇔ 3 ⇔ .
( )
5 4 3
2x − 1 x 4 − y 4 =
17 y − x y + 4x =17y
y 2 2
x5 − xy 4 + 4y3 =
17x
Bài toán. Giải hệ ph ươ
5ng trình .
4 3
y − x y + 4x = 17y
y.i
x5 + y 5 33
=
xy 2
x 2,y
Cho= = 1 ta có .
(
x5 − y5 1 − 1 =
2 xy
0 )
275
n fo
kienthuchay.info
kie
Suy ra
x 4 y 4 33 1 5 2y 4 33
+
y x
=
2
x −y +
2
5
x
= 6
2
( 5
x − xy + 4y =
)4
33x
⇔ 4 ⇔
( )
nth
4 4 2x 1 33 6 5 4
1 5
( 5 x y
2 x − y − y + x = )
0
y
− x −y =
2
5 5
2
y − x y + 4x 33y
=
.
x6 − xy 5 + 4y 4 =
33x
Bài toán. Giải hệ ph ươ
6ng trình .
5 4
y − x y + 4x = 33y
81x3 y2 − 81x 2 y2 + 33xy2 − 29y 2 =
4
Giải hệ ph ươ
ng3trình 2 3 .
3 2
25y + 9x y − 6xy − 4y = 24
Giải
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
(
3 ( x − 1) 27x 2 + 11 y 2 =
)
−4 ( y − 1)( y + 1)
uc
.
3 ( 3x + 1)( x − 1) y =
3
−4 ( y − 1) 7y2 + 6y + 6 ( )
Nếu x =1 ⇒ y =1 . Nếu y = 0 hệ ph ệm.ng trình vô nghi
ươ
Xét x ≠ 1,y ≠ 1,y ≠ 0 nhân chéo hai ph ủa
ươ ng ợc bỏ
và l cư
hệ trình
( x − 1)( y − 1) hai vế ta đ ợưc:
( 27x + 11) y ( 7y + 6y + 6) = ( y + 1) y (3x + 1) .
2 2 2 3
⇔ ( 27x + 11)( 7y + 6y + 6 ) = ( y + 1) y ( 3x + 1) .
ha
2 2
⇔ ( 27x + 11)( 7y + 6y + 6 ) = ( y + y ) ( 3x + 1) .
2 2 2
Ta có:
( 27x 2
)( ) ( ) ( ) (
+ 11 7y 2 + 6y + 6 > y 2 + y ( 3x + 1) y 2 + y ( 3x + 1) ≥ y 2 + y ( 3x + 1) )
.
Nên ph ệmng
ươ dẫn tới hệ
trình nàyvôvônghiệm.
nghi
Vậy hệ có nghiệm duy nhất ( x;y ) = (1;1) .
y.i
Nhận xét. Đây là một bài toán khó và nút thắt của nó là nhẩm đ ợ ưc nghiệm
x= y= 1 dẫn tới phân tích nh ể xử
ư trên. Đ bài toán dạng này các em làm
lý các
nhiều bài cùng dạng sẽ có phản xạ khi gặp hệ rối nh ậy.v D ớ
ư ưi đây là một số
bài tập t ự cho
ươ ngcác
t em tham khảo.
276
n fo
kienthuchay.info
kie
x y − x y + xy − 2xy + 2x − y =
3 2 2 2 2 2
0
Giải hệ ph ươ
ng trình .
3 3 2
5y − 4xy − y + 4y − 4 =0
Giải
nth
ới:
ươ ng
( )
( x − 1) x2 + 1 y 2 = 2x ( y − 1)
Hệ ph trình đã cho tương đương v .
( )
( y − 1) y2 + 4 = 4 ( x − 1) y3
Nếu x =1 ⇒ y =1 .
Xét x,y ≠ 1 . Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng và ưcc bỏ ( x − 1)( y − 1) hai vế
l ợ
trình
ta đ ợ
ưc:
( x + 1) y ( y + 4) =
2 2 2
8xy . 3
Ta có: ( x + 1) y ( y + 4 ) ≥ 2 x .y .4 =
2 2 2 2
y 8 xy3 ≥ 8xy3 .
x = 1
uc
x2 = 1
y = 2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi y= 2
4 ⇔ (thử lại thấy không thỏa
3 x = −1
xy ≥ 0 y = −2
mãn).
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = (1;1) .
2x y − x y + x − 4xy + 2y − 2y + 2 =
2 3 2 2 3 3
0
Giải hệ ph ươ
2ng6trình2 2 6 6
ha
x y − x y + 2x − 2xy − 2x + y − y + 2 =0
Giải
ới:
2 x − 1 2 y3 =−
(
ươ ng
) (
( y 1) x2 + 2 )
Hệ ph trình đã cho tương đương v .
( ) 2
(
( y − 1) x 2 + 1 = ( x − 1) y 6 + 1
)
Từ đó suy ra hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = (1;1) .
5 ( x + y ) xy +
1
xy
+ 2= 2
( 2
4 2x + 3y 1 +
1
xy .
)
Giải hệ ph ng trình
ươ
y.i
( ) ( )(
11 3x2 + y2 = 9x + 13y xy + 1
)
Giải
Điều kiện: xy ≠ 0 .
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
277
n fo
kienthuchay.info
kie
xy = −1
2 2
(
5 ( x + y )( xy + 1)= 4 2x + 3y ( xy + 1)
2
)
5 ( x + y )( xy +=
⇔ 1) 4 2x 2 + 3y 2 . ( )
( 2 2
)
11 3x + y = ( 9x + 13y )( xy + 1)
11 3x + y = ( 9x + 13y )( xy + 1)
2 2
( )
nth
TH1: Nếu xy = −1 thay vào ph ứ
ươhai
ngcủa hệth
trình thấy không thỏa mãn.
TH2: 5 ( x + y )( xy= (
+ 1) 4 2x 2 + 3y 2 ,xy ≠ −1 ta có hệ ph ) ươ ng trình:
5 ( x + y )( xy +=
(
1) 4 2x 2 + 3y 2
.
)
( )
11 3x 2 + y 2 = ( 9x + 13y )( xy + 1)
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng và
trìnhợcc đi xy + 1 hai vế ta đ ợ
l ư ưc:
( ) (
) 4 2x2 + 3y2 ( 9x + 13y ) .
55 3x 2 + y2 ( x + y= )
⇔ 93x + 61x y − 53xy − 101y =0 ⇔ ( x − y ) 93x 2 + 154xy + 101y 2 =0 .
3 2 2 3
( )
uc
x = y xy ≠ 0
⇔ 2 2
←→ x = y .
93x + 154xy + 101y =0
Thay y = x vào ph ứ nhất
ươ của hệ
ng trình th trên ta ợc:
đ ư
( 2
)
10x x + 1= 20x ⇔ x ( x − 1)= 0 ←
2
→=x 1⇒ =
y 1.
2 x≠0
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = (1;1) .
ha
3 x + y x + 1 2 =
( )( ) 8x2 .
Giải hệ ph ươ
ng trình 2
7 ( x − y )( y − 1) =64y 2
y.i
278
n fo
kienthuchay.info
kie
Formatted: Font: Calibri
nth
uc
ha
y.i
279
n fo
kienthuchay.info
Chuû ñeà 8. KYÕ THUAÄT ÑAËT AÅN PHUÏ DAÏNG ÑAÏI SOÁ
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
Noä i dung chuû ñeà naøy ñeà caä p ñeá n phöông phaù p chung khi ñaë t aå n phuï daï ng ñaïi
soá ñoù laø tìm nhaâ n töû chung giöõa hai phöông trình cuûa heä(Caù c baøi toaù n ñaë t aå n
phuï ñöôï c coø n ñöôï c nhaé c ñeá n trong caù c chuû ñeà khaùc nhö heä phöông trình coù
chöù caên thöù c, ñaë t aå n phuï daï ng toå ng hieäu).
Caùc daáu hieän ñaët aån phuï
- Heä ñoá i xöù ng loaïi I.
nth
- Heä coù caù c nhaâ n töû laë p laï i trong hai phöông trình cuûa heä.
- Heä coù toå ng vaø hieä u x + y ; x − y .
- Coù chöù a caê n thöù c ñaët aå n môù i baè ng caê n thöù c(caù c baøi toaù n ñaë t aån phuï ñoái
vôù i heä chöù a caê n thöù c raá t hay).
- Moä t soá heä sau khi ñaë t aå n phuï ñöa veà heä ñoái xöùng loaïi I vaø loaï i II.
AÙp duïng vôùi heä coù soá haïng chung xuaát hieän ôû caùc phöông trình trong heä.
u= x ± y
uc
Thöôøng thì caùc baøi toaùn bieán ñoåi ñôn giaûn ta ñaët aån phuï vôùi
v = xy
x + y ) ( x + y ) − 2xy =
2
x3 + xy 2 + x2 y + y3 =
4
(
4
Ví duï 1. ⇔
(
( x + y ) x + xy + y =
2 2
6) ( x + y ) ( x + y )2 − xy =
6
ha
u= x + y
Ta ñaë t aå n phuï nhö sau:
khi ñoù ñöôï c heä môù i:
(
u u2 − 2v = 4
ñôn
)
v = xy (
u u2 − v =
6 )
giaû n hôn nhieàu.
Ñoâi khi chia(hoaëc nhaân) hai veá cuûa phöông trình trong heä vôùi moät bieåu thöùc
y.i
naøo ñoù cuûa bieán( thöôøng ñôn giaûn laø x,x2 ,x3 ;y,y2 ,y3 ) luùc naøy seõ ñöôïc heä
môùi coù theå ñaët aån phuï ñöôïc.
x2 + xy − 3x + y =0
Ví duï 2. .
4 2 2 2
x + 3x y − 5x + y = 0
n
Môù i ñaà u nhìn heä naø y chöa coù gì ñaë c bieä t tuy nhieâ n, vôù i x ≠ 0 ta chia hai veá
cuû a phöông trình ñaà u cho x vaø chia hai veá cuû a phöông trình thöù hai cho x2 ta
ñöôï c heä môù i nhö sau:
fo
254
kienthuchay.info
y y
x + + y − 3 = 0 x + + y − 3 =0
x x
⇔ .
kie
2 2
x2 + y + 3y − 5 =0 y
x+ +y−5= 0
x2 x
y u + v = 0
Ñeá n ñaâ y ta ñaë t u =+
x y 3 . Khi ñoù heä trôû thaønh:
;v =− 2 .
x u + v − 2 =0
B. BAØI TAÄP MAÃU
2x − 1 2 + 4 y − 1 2 =
( ) ( ) 25 .
nth
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình
xy ( x − 1)( y − 2 ) =
−6
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
2x − 1 2 + 4 y=
) ( − 1) 25 ( 2x − 1) + 4 ( y=
2 2 2
( − 1) 25
2 ⇔ .
( )(
x − x y2 − 2y = )
−6 (
4x2 − 4x y2 − 2y = −24 )( )
uc
2x − 1 2 + 4 y − 1 2 =
( ) ( ) 25
⇔ .
2 2 −24
( 2x − 1) − 1 ( y − 1) − 1 =
2 2
( 2x − 1) ,v =−
Ñaë t u = ( y 1) , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaønh :
ha
x = 3
2x − 1 2 =
u + 4v = 25 u,v≥ 0 u = 25 ( ) 25 y = 1
←→ ⇔ ⇔ .
( u − 1)( v − 1) =−24 v = 0 2
( y − 1) =0
x = −2
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø (=
x;y ) ( 3;1); ( −2;1) .
y.i
2 3 2 5
x + y + x y + xy + xy =− 4
Baøi 2. Giaûi heä phöông trình(TSÑH Khoái A 2008)
x 4 + y 2 + xy (1 + 2x ) = 5
−
4
n
Lôøi giaûi
2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
(
x + y + xy x + y + 1 =−
5
4.
)
fo
( 5
)
2
x2 + y + xy =−
4
255
kienthuchay.info
=u x2 + y
Ñaë t heä phöông trình trôû thaø nh :
v = xy
kie
5 5
u + v ( u + 1) = −
4⇔ v= − − u2
4
.
u2 + v =− 5 u + v ( u + 1) =− 5
4 4
5 5 5
v = − − u2 v = − − u 2
u=0,v =−
4 4 .
⇔ ⇔ 4 ⇔
u3 + u 2 + u = 1 3
nth
u 2u + 1 2 = u =
4
0
( ) 0
− ,v =
2
−
2
5
u = 0 x2 + y = 0 x = 3
4
TH1 : Neá u 5⇔ 5 ⇔ .
v = − xy = − 25
4 4 y = − 16
3
1 2 1 2x3 + x − 3 =
u = − x +y= − 0
uc
2 2
TH2 : Neá u ⇔ ⇔ 3 .
v = 3 3 xy = −
− xy = − 2
2 2
(
( x − 1) 2x2 + 2x + 3 =
0 )
x = 1
⇔
3
⇔ 3.
xy = − y = −
ha
2 2
3 5 25
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
1; − ; 3 ; − 3 .
2 4 16
x3 y + x3 + xy + x =
1
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
3 2 3
4x y + 4x − 8xy − 17x =
−8
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
x3 ( y + 1) + x ( y + 1) =
1
.
( 2 2 2 2 3
)
4x x y + x + 2x y − 8x y − 8xy − 17x = −8
n
⇔
( )
( xy + x ) x2 + 1 = 1
.
2
( )
4x ( xy + x ) − 8xy x 2 + 1 − 17x =
fo
−8
256
kienthuchay.info
⇔
(
( xy + x ) x2 + 1 =
)1
.
2
( ) (
4x ( xy + x ) − 8 ( xy + x ) x + 1 + 8x x + 1 − 17x = )
kie
2 2
−8
x = 0
⇔
(
( xy + x ) x2 + 1 =1)
2
(
⇔ 4 ( xy + x ) + 8 x + 1 − 17 =
2
0. )
2
( )
4x ( xy + x ) + 8x x2 + 1 − 17x =
0
( xy + x ) x2 + 1 = 1 ( )
( )
4 xy + x 2 + 8 x 2 + 1 − 17 =
( )
nth
0
⇔ .
(
( xy + x ) x2 + 1 =
1)
Ñaë t u =xy + x,v =x2 + 1, ( v ≥ 1) heä phöông trình trôû thaø nh :
= uv 1= uv 1
2 ⇔ 2 2 3
4u +=
8v − 17 0 4u v + 8v= − 17v2 0
uc
x = −1
1 1 y = − 3
uv = 1 v≥1 u = xy + x = 2
⇔ 3 2
← → 2 ⇔ 2 ⇔ .
8v − 17v + 4 =0 v = 2 x2 + 1 = x =1
2
1
y = −
2
ha
3 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = −1; − ; 1; − .
2 2
x3 ( 3y + 55) =
64
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2
(
xy y + 3y + 3 = 12 + 51x
)
y.i
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
4 3 4 3
= 3y + 55 = 3 ( y + 1) + 52
n
x x
⇔ .
3 12 3 4
2
y + 3y + 3y = + 51 ( y + 1) = 3. + 52
x x
fo
257
kienthuchay.info
4
u =
Ñaë t x heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
v= y + 1
u=
3
3v + 52 u3 − v3 = 3 ( v − u )
3 ⇔ .
3
v= 3u + 52 u= 3v + 52
( u − v ) u + uv + v + 3 =
2 2 0 u = v
⇔ ⇔ 3 .
3
u= 3v + 52 u= 3u + 52
nth
⇔
(
( u − 4 ) u2 +
= 4u + 13 =
0
⇔
)
u 4=
4
=4
⇔ x
x 1
⇔ .
u = v = v 4= y + 1 =4 y 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;3) .
2x2 + xy = 1
2
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình 9x 3xy .
uc
= 1+
4 2
2 (1 − x ) 2 (1 − x )
Lôøi giaûi
Caùch 1: Ñieàu kieä n : x ≠ 1 .
3x
Ñaë t u = − khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
ha
2
2 (1 − x )
2x2 + xy =
1
2 ⇒ x,u laø hai nghieäm cuû a phöông trình 2t 2 + yt − 1 =0.
2u + uy =
1
1 3x 1 −1 ± 3
Theo vi-eù t ta coù : xu =− ⇔− .x =− ⇔x= ⇒y=2.
2 2 (1 − x )
2 2 2
y.i
−1 + 3 1 + 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä
= m ( x;y ) ;2 ; − ;2 .
2 2
1 − 2x 2
Caùch 2: Ruù t y = theá vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä.
x
n
y ( 2x + 1) = 2x + 9
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình 2 .
3 3x x 35 3
x + −2y + 4y
fo
− − =
2 4 8
258
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
1 1
y x + = x + + 4
kie
2 2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 3
1 1 3
x + − x + − 4 =−2y + 4y
2 2
1 yt = t + 4
Ñaë t t= x + heä phöông trình trôû thaø nh: 3 3
.
2 t − t − 4 =−2y + 4y
nth
yt = t + 4 yt = t + 4
⇔ 3 ⇔ 3 .
t + 2y − ( t + 4 ) − 4y =
3 3
0 t + 2y − yt − 4y =
0
yt = t + 4 yt = t + 4
⇔ 3 ⇔ 3
t + 2y − y ( t + 4 ) =
3 3
0 t + 2y − y.yt =
0
y = t
yt = t + 4
yt = t + 4 yt = t + 4
⇔
uc
⇔ 3 ⇔ 2 .
( t − y ) ( t + 2y ) =
3 2
t + 2y − y t =
0 0 t = −2y
yt = t + 4
1 − 17
t =
2
y = t
ha
2 1 − 17
y =
t = t + 4 y = t 2
⇔ ⇔ 2 ⇔
t = − 2y t = t + 4
t = 1 + 17
−2y 2 = −2y + 4 2
y = 1 + 17
2
y.i
1 1 − 17 17
x + = x =−
2 2 2
1 − 17 1 − 17
= y = y
2 2
⇔ ⇔ .
n
x + 1 1 + 17 x 17
= =
2 2 2
= y 1= + 17 y 1 + 17
fo
2 2
259
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
17 1 − 17 17 1 + 17
( x;y )= − ; ; ; .
kie
2 2 2 2
Nhaän xeùt: Baï n ñoï c tham khaû o moä t soá baø i taä p töông töï daï ng naø y trong chuû ñeà
Kyõ thuaä t heä soá baá t ñònh.
x + y3 =2xy2
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
3 9
x + y = 2xy 4
nth
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y3 2xy 2 = x + y3 2xy2
⇔ .
(
3
x + y x=
2
)( 3
− xy + y 6
2xy 4
) 2
2xy x=
2
(
− xy3 + y 6 2xy 4 )
x + y3 = 2xy 2
x + y3 =2xy 2
⇔ ⇔ 2xy 2 = 0 .
( )
uc
2 2 3 6 2
2xy x − xy + y − y =0 2 3 6 2
x − xy + y − y =0
= 2xy 2 0= x 0
x + y3 = 2xy2 y = 0
⇔ ⇔ .
3
2xy 2
x + y3 = 2xy2 x + y =
ha
2 2 3 6 2
x − xy + y − y =0
3 6 2
x − xy + y − y =0
ñöông vôù i:
x 2 x 2
y + y = 2xy y + y = 2xy
2 ⇔ 2 .
x − xy + y 4 =
1 x 2
y2 y + y − 3xy =
1
n
x
Ñaë t u =+ y2 ,v =
xy heä phöông trình trôû thaø nh:
y
fo
260
kienthuchay.info
u = 2
v = 1
kie
= u 2v= u 2v
⇔ 2 ⇔ 2 ⇔ u = − 1 .
u=
− 3v 1 4v −= 3v − 1 0 2
1
v = −
4
x x = − 1 + 5
+ y =
2
2 4
nth
y
x = −1 y = 1
xy = 1
⇔ x ⇔ y = −1 ∨ 1+ 5
.
2 1 x = 1
y + y = − 1+ 5
2 x =
y = 1 4
1
xy = −
1
4 y = −
1+ 5
uc
Vaä y heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :
1+ 5 1
( x;y
= ) ( 0;0 ); ( −1; −1); (1;1); − ; ; 1 + 5 ; − 1 .
4 1 + 5 4 1 + 5
xy + x + 1 =7y
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình 2 2 .
ha
x y + xy + 1 =13y2
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t y ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x 1 x 1
y.i
x + y + y = 7 +x + = 7
y y
⇔ 2
.
x + +x 1 1 x
2
= 13 x + 13
y y2 − =
y y
1 x
Ñaë t u =+
x ,v =khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
n
y y
fo
261
kienthuchay.info
u = −5
u + v = 7 v= 7 − u v = 7 − u v = 12
.
kie
2 ⇔ 2 ⇔ 2 ⇔
u − v 13 u −=( 7 − u) =
13 u + u − 20 0
u = 4
v = 3
1
x + = −5
y
12y 2 + 5y + 1 = x = 3
x 0
= 12
y x = 12y y = 1
⇔
nth
⇔ ⇔ x = 1 .
1
3y − 4y + 1 =
2
x + = 4 0
1
y x = 3y y=
x 3
= 3
y
1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;1) ; 1; .
3
uc
x2 + xy − 3x + y =0
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
4 2 2 2
x + 3x y − 5x + y = 0
Lôøi giaûi
y = 0
Neáu x = 0 ⇒ 2 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moât nghieäm cuûa heä phöông trình.
ha
y = 0
Xeù t x ≠ 0 chia phöông trình thöù nhaá t cuûa heä cho x , chia phöông trình thöù hai
cuû a heä cho x2 ta ñöôï c:
y y
x + x + y − 3 =0 x + + y − 3 =0
x
⇔ 2 .
y.i
2
x2 + y + 3y − 5 =0 y
x+ +y−5= 0
x2 x
y
Ñaë t u= x + heä phöông trình trôû thaø nh:
x
u = −1
n
u +=y−3 0 u +=y−3 0 y = 4
2 ⇔ 2 ⇔ .
u +=y−5 0 u −=u−2 0 u = 2
fo
y = 1
262
kienthuchay.info
y
x + = −1 2
x + x + 4 = 0
x
kie
=
y 4= y 4 x = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
y
x + =
x 2
− 2x + 1 =0 y = 1
2
x y = 1
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
x2 + y2 + xy + 1 = 4y
nth
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình 2
.
y ( x + y ) = 2x + 7y + 2
2
Lôøi giaûi
x2 + 1 + y ( x + y ) =4y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
2
y ( x + y )= 2 x + 1 + 7y
2
( )
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
uc
Xeù t y ≠ 0 vieá t laï i heä döôù i daïng:
x2 + 1
+x+y= 4
y
.
2 x2 + 1
( x + y=
) 2. y + 7
ha
x2 + 1
u =
Ñaë t y heä phöông trình trôû thaø nh:
v= x + y
u + v = 4 u= 4 − v u = 4 − v
⇔ ⇔ 2 .
y.i
2 ( 4 −=
v) + 7 =
2 2
2u + 7 v v v + 2v − 15 0
x2 + 1
=9
y
u = −5 x + y =−5 x =
9,v = −2,y =
5
⇔ ⇔ ⇔ .
n
=u 1,v
= 3 x2 + 1 =x 1,y
= 2
=1
y
x + y = 3
fo
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −2;5); (1;2 ) .
263
kienthuchay.info
4x2 y + y2 + 2 = 7xy
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình 4 2 4 4 .
+ 4 25y 2 x 2 −
kie
16x y + y=
25
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng :
y2 + 2
4x + = 7
xy
nth
4 2
.
16x 2 + y + 4y + 4 =
25
x 2 2
y
y2 + 2
Ñaë=
t u 4x,v
= khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
xy
4x = 4
2 = x 1,y
= 1
uc
y + 2 x 1,y
= 2
=3 =
u + v = 7 u + v= 7 u= 4,v= 3 xy 3
2 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔=
x =,y 1 .
u + v = 25 uv
= 12 =
u 3,v
= 4 4x = 3 4
2
y + 2 3
xy = 4 x = 4
,y = −3
ha
25
2x − y − xy
= 2
2xy (1 − x )
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình 2 .
(
2 2
x + 2y 1 +
)1
xy
= 12
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
fo
264
kienthuchay.info
2x2 y − xy2 + 2x − y = 2xy
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2 1 .
2
( ) 2
kie
x + 2y 2 2 + + 1 =
12
x y xy
xy + 1 xy + 1
2x ( xy + 1) − y ( xy + 1) =
2xy 2. − = 2
y x
⇔ 1 2x 2 1 2y ⇔ 2 2 .
2 + 2 + x + 2 2 + + y2 =
12 1 1
y y x x x + y + 2 y + x = 12
nth
xy + 1 xy + 1
Ñaë t u
= = ,v heä phöông trình trôû thaø nh:
y x
v 2u − 2
= = u 2,v
= 2
2u − v = 2
2 ⇔ 2 2 ⇔ 2 22 .
u + 2 ( 2u − 2 ) =
2 u =− ,v =
−
u + 2v = 12 12
9 9
xy + 1
=2
y
uc
xy + 1
=2
x x = 1
⇔ ⇔ .
xy + 1 2 y =1
= −
y 9
xy + 1 22
ha
= −
x 9
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
( )
6x 4 − x3 − x y 2 − ( y + 12 ) x 2 =
−6
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
( )
2
5x 4 − x2 − 1 y 2 − 11x 2 = −5
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( ) ( )
2
2 2 2 2
6 x − 1 − x x − 1 y − x y = 0
.
n
( ) ( )
2 2
5 x 2 − 1 − x 2 − 1 y 2 − x 2 =
0
Nhaä n thaáy x = ±1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
fo
265
kienthuchay.info
( )
2
Xeù t x2 − 1 ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình cho x2 − 1 ta ñöôï c:
kie
2 2
6 − xy − x y =
0
x2 − 1 x2 − 1
.
2
2 x
5 − y − 2 = 0
x −1
x
Ñaë t u = khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
2
x −1
nth
6
uy ( u + y ) = 6 uy =
uy 2 + u2 y − 6 =0 u+y
2 ⇔ 2
⇔ .
( ) 12
2
u + y − 5 = 0 u + y − 2uy 5
= 2
( u + y ) − 5
=
u+y
6 6
uy = u + y uy = u + y
⇔ ⇔ .
uc
3 ( u + y − 3) ( u + y )2 + 3 ( u + y ) + 4 =
( u + y ) − 5 ( u + y ) − 12 =
0
0
x 1 ± 17
=2 x =
u = 2 2
x − 1 4
uy = 2 = y 1= y 1 = y 1
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
ha
u + y = 3
u = 1 x
=1
1 ± 5
y = 2 2 x =
x − 1
2
y = 2 y = 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = 1 −2 5 ;2 ; 1 +2 5 ;2 ; 1 − 4 17 ;1 ; 1 + 4 17 ;1 .
y.i
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình
(
9xy3 − 24y2 + 27x2 + 40 y + 3x − 16 =
0
.
)
y 2 + ( 9x − 10 ) y + 3 ( x + 3) =
0
Lôøi giaûi
n
2
y + 3x ( 9xy + 1) = ( 5y − 4 )
266
kienthuchay.info
Ñaë t u =y2 + 3x,v =9xy + 1 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v 2 ( 5y − 4 )
u +=
kie
2
⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
uv ( 5y − 4 )
=
( )
2 2
t 2 − 2 ( 5y − 4 ) t + ( 5y − 4 ) = 0 ⇔ t − ( 5y − 4 ) = 0 ⇔ t = 5y − 4 .
x 0,y
= = 1
=u 5y − 4 y + 3x = 5y − 4
2 1 + 21 7
nth
Vì vaäy ⇔ ⇔ x = − ,y =2− .
=v 5y − 4 9xy + 1= 5y − 4 9 3
−1 + 21 7
x= ,y= 2 +
9 3
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( x;y ) =( 0; −1); − 1 + 9 21 ;2 − 37 ; −1 +9 21 ;2 + 37 .
uc
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng
( )
y 2 + 3x 9xy + 1 = 5y − 4 2 (1)
( ) ( )
y 2 + 3x = 10y − 9xy − 9 (2)
1
Nhaä n thaáy xy = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
9
1
ha
Xeùt xy ≠ − khi ñoù nhaân theo veá vaøo (2) vôùi 9xy + 1 vaø so saùnh vôùi (1) ta ñöôïc:
9
2
( 9xy + 1)(10y − 9xy − 9 ) = ( 5y − 4 ) .
2
⇔ ( 9xy + 1) 2 ( 5y − 4 ) − ( 9xy + 1) = ( 5y − 4 ) .
2 5
⇔ ( 5y − 4 ) − ( 9xy + 1) = 0 ⇔ 9xy = 5y − 5 ⇔ xy = ( y − 1) .
y.i
9
Khi ñoù (2) trôû thaø nh y2 + 3x − 5y + 4 =0 . Nhaän thaá y y = 0 khoâ ng thoû a maõ n
do vaäy nhaâ n vaø o hai veá vôùi y ta ñöôï c:
1
y3 + 3xy − 5y2 + 4y =0 ⇔ y3 +
3
( 5y − 5) − 5y2 + 4y =0 .
n
y = 1
3 2
⇔ 3y − 15y + 17y − 5 =⇔ 2
(
0 ( y − 1) 3y − 12y + 5 = 0 ⇔
y= 2 ±
)
7 .
3
fo
267
kienthuchay.info
u(x,y) + v(x,y) = t(x,y)
Nhaän xeùt: Toå ng quaù t daïng heä naø y coù daï ng trong ñoù
u(x,y).v(x,y) = s(x,y)
kie
t 2 ( x,y ) ≤ 4s(x,y) . Döôù i ñaây toâi trình baø y moä t soá baø i taä p töông töï cho caù c em
reø n luyeä n phaû n xaï khi gaë p heä daï ng treâ n.
7x2 − 8xy + 4y2 = 6xy + 4
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
4 2
(
12x − 4xy 7x + 4y =
2
)
4 + 12xy − 23x 2 y 2
Lôøi giaûi
nth
Heä phöông trình ñaõ ho töông ñöông vôù i:
7x2 − 8xy + 4y2 = 6xy + 4
2
.
12x − 28x y − 16xy + 32x y =( 3xy + 2 )
4 3 3 2 2
⇔
( ) ( )
3x2 − 4xy + 4y2 + 4x 2 − 4xy = 2 ( 3xy + 2 )
.
( )
4x ( x − y ) 3x2 − 4xy + 4y 2 = ( 3xy + 2 )
2
uc
Ñaë t u = 3x2 − 4xy + 4y2 ,v = 4x2 − 4xy khi ñoù ta coù heä phöông trình:
v 2 ( 3xy + 2 )
u +=
2
⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
uv ( 3xy + 2 )
=
2 2
t 2 − 2 ( 3xy + 2 ) t + ( 3xy + 2 ) = 0 ⇔ ( t − 3xy − 2 ) = 0 ⇔ t = 3xy + 2 .
ha
2 1
⇔ x = −2y ⇔ x = − ,y = .
2 15 15
4x − 4xy = 3xy + 2 2 1
x = ,y = −
15 15
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
n
2 1 2 1
( x;y
= ) ( 2;1); ( −2; −1); ;− ; − ; .
15 15 15 15
fo
268
kienthuchay.info
x2 + 3x ( y − 4 ) + 4y2 + 4 =0
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
3
( 2
)
12 y + 1 x + 8y + ( 3xy − 34 ) x − 1 =
2
0
kie
Lôøi giaûi
Giaû i heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
x2 + 4y 2 3xy + 2 = 6x − 1 2
( ) ( ) ⇔ x2 + 4y2 =6x − 1 .
x 2 + 4y 2 + 3xy +=
2 2 ( 6x − 1) 3xy + 2 = 6x − 1
nth
Giaû i heä phöông trình baè ng phöông phaù p theá hoaë c heä baä c hai hai aå n toång quaù t
tìm ñöôï c caù c nghieäm:
2
−4
(1;1) ; k; 5k − 4k
( x;y ) = ,k =
5−
3
11
+ 3 6 267 − 91 .
6 267 − 91
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø:
5k − k 2 − 4 11
( ) ( ) k; 4 ,k =
x;y 1;1
= ; 5− + 3 6 267 − 91 .
uc
3
6 267 − 91
x2 − xy − y2 =−1
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
( 2
) (
2
3yx + 1 − 5y x + 3y 2 − 3y x = y + 1 )
Lôøi giaûi
ha
u + v =4xy
2 2
⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
uv= 5x y − 6xy + 1
t 2 − 4xy + 5x 2 y 2 − 6xy + 1 =0.
xy= 2xy + − x 2 y2 + 6xy − 1
n
t 2xy ± − x y + 6xy − 1 ⇔
Suy ra = 2 2
⇔ xy= 1 .
2 2
xy= 2xy − − x y + 6xy − 1
fo
269
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình töông ñöông vôù i:
x = −1
kie
xy 1= xy 1 y = −1
2 2
⇔
−1 x2 − y2 =
⇔ x = 1 .
x − xy − y = 0
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
Giaû i heä phöông trình naø y baè ng phöông phaù p theá ta coù keát quaû töông töï .
2
( v − 1)( 3v + 1) = 5v2 − 6v + 1 ⇔ ( v − 1) = 0 ⇔ v = 1.
x2 − y2 =
0 x =−1,y =
−1
⇒ ⇔ .
xy = 1 =x 1,y
= 1
uc
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình
( )
5 x 2 + y 2 + 6xy + 3x + y = 0
.
7 ( x + y )3 + 2x3 + 6xy2 + 2 =0
Lôøi giaûi
ha
) ( ( )
3x + y 2 + 2 3x2 + 6xy + 7y 2 + 3 3x + y =
( ) 0
.
(
( 3x + y ) 3x2 + 6xy + 7y 2 =
−2 )
=u 3x + y
Ñaë t .
y.i
2 2
v = 3x + 6xy + 7y
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u2 + 2v + 3u =
0 uv = −2
⇔ 3 2
.
uv =−2 u + 3u − 4 =0
n
uv = −2 u = 1,v = −2
⇔ 2 ⇔ .
( u − 1)( u + 2 ) =0 u = −2,v = 1
fo
270
kienthuchay.info
3x + y =1
TH1: Neá u u =1,v =−2 ⇔ 2 2
heä naø y voâ nghieä m.
3x + 6xy + 7y =−2
kie
3
3x + y =−2 x = − 4
TH2: Neá u u =
−2,v =
1⇔ 2 2
⇔ .
3x + 6xy + 7y =1 1
y=
4
3 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; .
4 4
nth
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
4 x + y 2 + x − y 2 + 2 x + y + x − y =
( ) ( ) ( ) ( ) 0.
3 3
8 ( x + y ) + ( x − y ) =−2
u= x + y 4u2 + v2 + 2u + v =0
Ñeá n ñaâ y ñaë t ñöa veà heä phöông trình: 3 .
v= x − y 3
8u + v = −2
uc
( x − 3y )( 20x − 9y + 33) + 49y 2 + 33y = 0
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình 2
.
2 ( x − y ) ( x + y ) + x2 y − 10y3 + 3 =0
Lôøi giaûi
Caùch 1: Vieá t laï i heä döôù i daï ng:
ha
( ) (
18 x − 2y 2 + 33 x − 2y + 2x 2 + 3xy + 4y 2 =
( ) 0
.
)
( )
( x − 2y ) 2x 2 + 3xy + 4y 2 + 3 =
0
u= x − 2y
Ñaë t 2 2
heä phöông trình trôû thaø nh:
v = 2x + 3xy + 4y
y.i
2 2 3
2x − x y − 2xy − 8y + 3 = 0
⇔
) ( ) (
20 x − 2y 2 + 33 x − 2y + −4y 2 + 11xy =0
(
.
)
fo
kienthuchay.info
( ) ( ) (
20 x − 2y 2 + 33 x − 2y + −4y 2 + 11xy =0
)
⇔ .
( )
kie
( x − 2y ) 2 ( x − 2y ) + −4y2 + 11xy + 3 =0
2
( ) ( )
2
3
x y − y + xy x y − 2xy + 2 =
3y
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
1
x 2 − 2x 2 y − 0
=
x4 y
Lôøi giaûi
nth
Ñieà u kieän xy ≠ 0 .
Khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
( ) (
y x − 1 2 + y x 4 y − 2x2 y + 2x =
3y )
2 1 .
x − 2x 2 y − 4 = 0
x y
uc
) (
x − 1 2 + x 4 y − 2x2 y + 2x =
( )
3 x2 − 2x 2 y + x 4 y =
2
⇔ 1 ⇔ 2 2 1 .
x 2 − 2x 2 y − 4 =0 x − 2x y − 4 = 0
x y x y
=u x2 − 2x 2 y
Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
4
v = x y
u + v =2
u=
+v 2 =
u 1
1 ⇔ ⇔ .
u − = 0
= uv 1= v 1
v
2 2
x − 1 x 4 − x2 − 2 =
=
y.i
0
1
x 2 − 2x 2 y = x 2
⇔ ⇔ ⇔ 1 .
y = 1
4
x y = 1 y = 4
x
x4
( )(
x2 + 1 x2 − 2 =
0 )
x = ± 2
⇔ ⇔ (thoû a maõ n ñieàu kieä n).
n
1 1
y = y =
x4 4
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − 2; , 2; .
fo
4 4
272
kienthuchay.info
2 ( x − 1)
x + y − 2 + =3
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình x+y .
kie
( x + y ) x − y + 2= 6 x + y − 2
Lôøi giaûi
u2 + v2
u = x+y−2 x + y = u + 2
2 x =
2
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ ⇔ .
2
v = x−y+2 x − y = y − 2 u − v2 + 4
2
y=
nth
2
Heä phöông trình trôû thaø nh:
u2 + v2
2
2
− 1
(
v u2 + 2 + u2 + v2 −=
)
2 3 u2 + 2 ( )
v + 3⇔
= .
u2 + 2
(
u2 + 2 v =6u )
( )
u2 + 2 v =
6u
uc
6u + u2 + v2 −=
⇔
2 3 u2 + 2 (
⇔ 2
)
2u2 − v2 − 6u + 8 =0
.
2
(
u +2 v=
6u)
u + 2 v = 6u ( )
2
2u2 − 6u − 6u + 8 =
u 2
+ 2
0
(
( u − 1)( u − 2 ) u4 + 6u2 + 6u + 8 =
0 )
ha
⇔ ⇔ .
6u
6u v =
v = 2 u2 + 2
u +2
5
x =
x + y − 2= 1
( u − 1)( u − 2 ) = 2
0
= u 1,v
= 2 x−y+2 =2 1
⇔ y = .
y.i
⇔ 6u ⇔ ⇔
v = 2 u 2,v
= = 2 x+y−2 =2 2
u +2 x = 4
x−y+2 =2 y = 2
5 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 4;2 ) ; ; .
2 2
n
x y2 + 6 + y x2 + 3 = 7xy
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
x x 2 + 3 + y y 2 + 6 = 2 + x 2 + y 2
fo
273
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Vôù i x = 0 hoaë c y = 0 heä phöông trình khoâ ng thoû a maõ n.
kie
Xeù t x ≠ 0,y ≠ 0 khi ñoù bieá n ñoå i heä phöông trình thaønh
2 2 y2 + 6
x + 3 y 2
+ 6 x +3
+ = 7 + = 7
x y x y
⇔ .
2 2 2 3x 6y
+ 2
=
x x + 3 − x + y y + 6 − y = 2 2
x +3 +x y +6 +y
nth
2 2
x +3 + y +6 = 7
x y
⇔ 3 6 .
2 + 2
=
x +3 y2 + 6
+ 1 +1
x y
x2 + 3 y2 + 6
Ñaë t u
= = ;v khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
uc
x y
u + v = 7
u= 7 − v
3 6 ⇔ .
+ 2
= 3 ( v + 1) + 6 ( 8 − v )= 2 ( v + 1)( 8 − v )
u +1 v +1
7
ha
u=
u= 7 − v u = 2 2.
⇔ 2 ⇔ ∨
2v − 17v + 35 0
= v = 5 v = 7
2
x2 + 3
=2 x = 1
u = 2 x
Vôù i ⇔ ⇔ 1.
y.i
v = 5 2
y +6 y =
=5 2
y
2
u =
7 x +3 = 7 x =
2 15
2⇔ x 2 15 .
Vôù i 2 ⇔
n
v = 7 y +6 7 2 30
= y=
2 15
y 2
1 2 15 2 30
fo
kienthuchay.info
x2 + 2y2 + 3xy + 3 =0
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình x − y + 18 .
kie
= 9 x−y
2
( x + y )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0,x + y ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
u + v2
u =x+y x + y = u x =
nth
2 .
⇒ 2
⇔
=
v x − y x − y =v u − v2
y =
2
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:
2
2
2
2
2 2
u + v + 2 u − v + 3 u + v u − v + 3 =0
2 2 2 2
.
v2 + 18
uc
= 9v
u2
6u2 − 2uv2
+3= 0 3u2 −= 9u2 − 3uv
4 uv2 + 6 0 = 2
+ 18 0
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
2 2 2 2
v + 18 = 9v v − 9u v= + 18 0 v − 9u v= + 18 0
u2
ha
⇔ ⇔ ⇔ .
x − y = 3 x − y =9 y =−4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 5; −4 ) .
x + x2 − 7 − y 2 + 24 = 2
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình .
4 x2 − 7 − y 2 + 24 =
n
7y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 7 .
fo
275
kienthuchay.info
u =x + x2 − 7
Ñaë t ,( v > 0)
y + y 2 + 24
v =
kie
u2 + 7
x =
2u
2
v − 24
u2 − 2ux + x2 = x2 − 7 y =
2v
⇒ ⇒
2 2 2
v − 2vy + y = y + 24 2 u2 − 7
x − 7 =
nth
2u
2 v2 + 24
y + 24 =
2v
(do u = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình).
v2 + 24
u − = 2
2v
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh: .
2 2
u − 7 v + 24 v2 − 24
4. 2u − 2v = 7.
uc
2v
v2 + 4v + 24
u =
v2 + 4v + 24 2v
u = 2 2
2v v + 4v + 24
⇔ ⇔ −7 .
2 2
u − 7 4v − 72 2v 4v 2
− 72
ha
2. u = v 2. =
2
v + 4v + 24 v
2v
v2 + 4v + 24
u = v2 + 4v + 24
2v
u =
⇔ 2 ⇔ 2v
( )
2
( )
2
y.i
v + 4v + 24 − 28v
= 4v2 − 72 (
v − 6 ) 3v3 + 26v2 + 144v + 384 =
0
2
v + 4v + 24
2
v>0 u 7=x + x − 7 = 7 x 4
← → ⇔ ⇔ .
v 6= y + y 2 + 24 =1 y 1
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;1) .
fo
276
kienthuchay.info
Nhaän xeùt: Vôù i pheùp ñaë t aå n phuï nhö treâ n ta xöû lyù toaø n boä nhöõng heä phöông
trình coù daï ng:
kie
a x + b a2 x 2 + b + c y + d c2 y 2 + d = e
1 1 1 1
.
a2 x + b2 a2 x 2 + b + c2 y + d 2 c2 y 2 + d =f
u =ax + a2 x2 + b
Baè ng pheù p ñaë t aån phuï (xem theâ m chuû ñeà heä phöông
v = 2 2
cy + c y + d
trình chöù caê n thöù c).
nth
( 6x + y − 5)( 2x − y ) =
1
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình .
( 2 2
)
2 6 − 4x − y ( 2x − y ) =
2
1
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt: Deã thaá y y − 2x ≠ 0 khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä coù daï ng
tích phöù c taïp ta khoâ ng theå nhaâ n ra ñeå tìm moá i lieân heä gì ôû ñoù ñöôï c maø ta thöû
uc
2
nghó ñeán chia hai veá phöông trình cho ( 2x − y ) xem sao? Vaø laøm töông töï
cho phöông trình ñaàu cuû a heä .
Nhaä n thaáy y − 2x ≠ 0 khi ñoù vieát laïi heä döôù i daï ng
1 1
=6x + y − 5
2x − y
(
2= 2x + y ) + ( 2x − y ) − 5
2x − y
ha
⇔ .
(
− 4x2 − y2
2 6 =
1
)
2
2
12 − ( 2x + y ) =− ( 2x − y )
2 1
2
( 2x − y ) ( 2x − y )
1
2 ( 2x + y )=
−5 − ( 2x − y )
2x − y
⇔ .
1
y.i
2 2
12 − ( 2x +=y) + ( 2x − y )
2
( 2x − y )
=u 2x + y
Ñaë t 1 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
v
=
2x − y
− ( 2x − y )
n
2u − 5 = v 2u − 5 = v
⇔ 2 .
10 − u = ( 2u − 5)
2 2 2
12 − u = v + 2
fo
277
kienthuchay.info
2u − 5 =v = u 1= u 3
⇔ 2 ⇔ ∨ .
5u − 20u + 15 =
0 v =−3 v =
1
kie
2x + y = 1 2x + y = 1
u = 1
Vôù i ⇔ 1 ⇔ .
v = −3 2x − y − ( 2x − y ) =
2
−3 ( 2x − y ) − 3 ( 2x − y ) − 1 =0
5 ± 13
2x + y =
1 x =
8
⇔ 3 ± 13 ⇔ .
2x − y = −1 13
nth
2 y=
4
2x + y = 3
u = 3 2x + y = 3
Vôù i ⇔ 1 ⇔ .
v = 1 2x − y − ( 2x − y ) =
1 ( 2x − y )2 + ( 2x − y ) − 1 =
0
5± 5
2x + y = 3 x =
8
⇔ −1 ± 5 ⇔ .
uc
2x − y = 7 5
2 y = 4
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = 5 ± 8 13 ; −1 4 13 ; 5 ±8 5 ; 7 4 5 .
ha
1
Caùch 2: Ruù t = 6x + y − 5 töø phöông trình ñaà u theá vaø o phöông trình thöù hai
2x − y
cuû a heä ta ñöôï c:
( 6x + y − 5)( 2x − y ) =
1
2
( 6x + y − 5) =−8x2 − 2y2 + 12
y.i
( ) ( ) 1
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình .
(
( x − y ) x2 − xy + y2 =
9
1
)
fo
278
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
u 2x − y u + v= 3 ( x − y )
=
kie
Ñaë t ⇒ 2 .
2 2
(
v= x − 2y u − uv + v = 3 x − xy + y
2
)
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
4 4
u + v = 1 u4 + v4 =
1 (1)
⇔ .
(
( u + v ) u − uv + v =
2 2
) 3
1 u + v =3
1 (2)
2x − y = 0 2 1
= x = ,y
= u 0,v
= 1 x − 2y 1
= 3 3
Keá t hôï p vôù i u4 + v4 =
1 ta coù ⇔ ⇔ .
=
u 1,v
= 0 2x − y 1
= 1 2
x =
− ,y = −
ha
x − 2y = 0 3 3
2 1 1 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø (=
x;y ) ; ; − ; − .
3 3 3 3
2u − v
x = 3
Nhaän xeùt: Nhieàu em thaáy khoù ôû bieá n ñoå i ñaàu thì coù theå ruù t thay
y.i
y = u − 2v
3
vaø o heä ta coù keá t quaû töông töï treâ n.
Keát quaû treân cho ta xöû lyù ñöôïc baøi toaùn toång quaùt:
x2n + y 2n = 1
Giaûi heä phöông trình: , ( n,k ∈ ) .
n
2k +1 2k +1
x + y 1
=
fo
kienthuchay.info
x 5y
2 + = 4
2
x − y x + y
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
kie
x2 − 5y2
5x + y + xy = 5
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0,x − y ≠ 0,x + y2 ≠ 0 .
2
x + y2 5
3
2 x = − ,y =
2
3
2x − x
y =
2 1
⇔ ⇔ x = 1,y = .
2
2
2x − x 2
2y + 2x − 5. 2 0
=
x 3= 3
y.i
= ,y
2 2
3 1 3 3
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = − ;3 ; 1; ; ; .
2 2 2 2
3 2y
2 + 1
=
n
x + y −1 x
2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
x 2 + y 2 − 2x = 4
y
fo
Lôøi giaûi
280
kienthuchay.info
Ñieà u kieän: xy ≠ 0,x2 + y2 ≠ 1 .
x
Ñaë t u = x2 + y2 − 1,v = heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
y
3 2 u 2v + 3
+ = 1 = u 2v + 3
=
u v ⇔ ⇔ 2 .
u + 1 − 2v =
3v + 2 ( 2v + 3=
) v ( 2v + 3) v − 2v − 3 =0
4
x2 + y2 − 1 =9
x
x = 1,y = −1
nth
=3
u =
9,v =
3
y x= −1,y = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
u =
1,v =
−1 x + y − 1 =
2 2
1 x= 3,y = 1
x x = −3,y = −1
y = −1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =( −1;1) ; (1; −1) ; ( −3; −1) ; ( 3;1) .
x2 + y2 − xy = 4y − 1
uc
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình y .
x −=
y +2
x2 + 1
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Vôù i y ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
ha
x2 + 1
x2 + 1 + y ( y − x ) =4y +y−x= 4
y
y ⇔ .
x −=
y +2 y
x2 + 1 x −=
y
x2 + 1
+2
x2 + 1
y.i
281
kienthuchay.info
x2 + 1
= 3 − 10
y
kie
x − y =−1 − 10
⇔ .
2
x + 1
= 3 + 10
y
x − y =−1 + 10
Heä phöông trình voâ nghieäm.
1 1
nth
x + y + = 4
x y
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2 x + 1 + y + 1 =6
x
y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
1 1
Ñaë t u =+
x ,v =+
y ( )
, u , v ≥ 2 heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
uc
x y
v= 6 − 2u
2u + v 6 = u2 − 3u + 2 =0 u ≥2 u 2
⇔ ⇔ ←→ .
uv 4= u ( 6 − 2u ) =
4 v= 6 − 2u v 2
1
x + =2 x2 − 2x
= +1 0 =x 1
x
⇔ ⇔ ⇔ .
ha
y + 1 = y = 1
2
2 y − 2y + 1 =0
y
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
(
y x2 +=
)
1 2x y2 + 1 ( )
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình 1 .
( )
y.i
x2 + y2 1 + 16
=
x2 y2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
1 1 1 1
x + = 2 y + x + = 2 y +
x y x y
⇔ 2 2
.
x2 + 1 + y2 + 1 = 1 1
fo
16
x 2
y 2 x + x + y + y = 20
282
kienthuchay.info
1 1
Ñaë t u =+
x
x
,v =+
y
y
( )
, u , v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
= u 2v
= u 2v u 4,v
= = 2
2 ⇔ ⇔ .
+ v2 20 =
u=
2
5v 20 u =−4,v =
−2
1
x + 4
=
x
1 x2 − 4x + 1 =0 x = 2 − 3,y =1
y + y 2
=
y = 1 x = 2 + 3,y =1
⇔ ⇔ ⇔ .
nth
1 2
x + 4x + 1 = 0 x =−2 + 3,y = −1
x + =−4
y = −1
x
x =−2 − 3,y =−1
1
y + y =−2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = (2 + )( )( )(
3;1 ; 2 − 3;1 ; −2 − 3; −1 ; −2 + 3; −1 . )
uc
( (
x − y ) x2 − y2 =
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình
3
.
)
2
(
( x + y ) x + y =
2
15 )
Lôøi giaûi
x3 + y3 − xy ( x + y ) =
3
ha
=u−v 3 = u 9 x3 + y3 = 9
⇔ ⇔ .
=u + v 15 =v 6 xy ( x + y ) =6
y.i
x+y 3 =
( ) 27 ⇔ x + y = 3 ⇔ x = 1,y = 2 .
⇔
xy ( x + y ) =
6 xy
= 2 x 2,y
= = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) .
n
Nhaän xeùt: Ñaâ y laø heä coù yeá u toá ñaú ng caáp neâ n nhaân cheù o hai phöông trình cuû a
heä ta ñöôï c:
( ) ( )
15 ( x − y ) x 2 − y 2 = 3 ( x + y ) x2 + y2 ⇔ ( x + y )( x − 2y )( 2x − y ) = 0 .
fo
283
kienthuchay.info
xy ( 2x + y − 6 ) + y + 2x =0
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 2 .
( ) 1
kie
2 2
x + y 1 + =8
xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2x ( xy + 1) + y ( xy + 1) = 1 1
6xy 2x 1 + + y 1 + = 6
xy xy
nth
1 ⇔ .
(
2
)
2
x + y 1 +
2
+
xy x y
2 2
8 2
=
x +y + 2 2x 2y 1
+ + +
1
8
=
y x x2 y2
1 1
2 x + + y + = 6
y x
⇔ 2 2
.
1 1
x + y + y + x = 8
uc
1 1
Ñaë t u =+
x ,v =+
y heä phöông trình trôû thaø nh:
y x
2u + v =6 v= 6 − 2u 5u2 − 24u + 28 =
0
2 ⇔ 2 ⇔ .
u + v =8 u + ( 6 − 2u ) =
2 2
8 v =6 − 2u
ha
1
x + =2
y
u = 2 1
u 2,v
= = 2 y + =2
x = 1
14 x
⇔ u= ⇔ 14 2⇔ ⇔ .
5 = u = ,v 1 14 y =1
v= 6 − 2u 5 5 x + =
y 5
y.i
1 2
y + =
x 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
1 9
( x + y ) 1 + =
n
xy 2
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình 2
.
(
2
)
2 1
x + y 1 + xy =
45
4
fo
Lôøi giaûi
284
kienthuchay.info
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
kie
1 1 9 1 1 9
x + y + x + y = 2 x+ +y+ =
x y 2
⇔ 2 2 .
45
( )
x2 + y2 1 + 2 + 1 =
xy x 2 y 2 4
1 1
x + y + y + x =
45
4
1 1
Ñaë t u =+
x ,v =+y heä phöông trình trôû thaø nh:
y x
nth
9 9 9 3
u + v= 2 u + v= 2 u + v= 2 u= 3,v= 2
⇔ ⇔ ⇔ .
u2 + v2 = 45 ( u + v )2 − 2uv = 45 uv = 9 u = 3 ,v = 3
4 4 2 2
1
x + = 3
y 1
=x 1,y =
1 3 2
y + = =
uc
x 2 x 2,y
= 1
⇔ ⇔ .
1 3 1
x + = = x = ,y 1
y 2 2
1 =x 1,y = 2
y + = 3
x
ha
1 1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) ; ;1 ; 1; .
2 2
2
(
x2 + y2 )
1 +
1
xy
=
25
2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
3
3
(
x +y
3
)
1 +
1 125
=
y.i
xy 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 25 2 2
( )
n
2 1 1 25
x2 + y2 1 + + = x + +y + =
xy 2 2
x y 2 y x 2
⇔ .
3 3
(
3 3
) 3 3 1 125 1 1 125
fo
x + y 1 + xy + 2 2 + 3 3 = 4 x + + y + =
x y x y y x 4
285
kienthuchay.info
2 25
u + v2 =
1 1 2 .
Ñaë t u =+ x ,v =+ y heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
y x 125
u3 + v3 =
4
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i.
x y y x
2 2 1 1 2
1 1
2
x + y + + = 5
x2 y2 x − +y + = 5
x y
⇔ ⇔
x − 1 y + 1 x + y + 1 − 1 = 1 1 1 1
6 x − y + x + y + − =6
x y y x x y y x
y.i
1 1
Ñaë t u =−
x
x
,v =+
y
y
( )
, v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
2 12
u2 + v2 = 5 u + v 2 − 2uv =
( ) 5
( u + v) −
u+v
5
=
⇔ ⇔
uv ( u + v ) =6 uv ( u + v ) =
6 uv = 6
n
u+v
fo
286
kienthuchay.info
1 1− 5
x− =1
= x = ,y 1
=u + v 3 =
v ≥2 u 1 x 2
⇔ ←→ ⇔ ⇔ .
kie
= uv 2= v 2 y + 1 =
2
1 + 5
y = x = ,y 1
2
1− 5 1+ 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ;1 ; ;1 .
2 2
2
( )
x + y − 7 (x + y) =
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình
2 2
−2
.
nth
( x − 3)( x + y ) =
−1
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x + y =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Vôù i x + y ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
2 2 2 4 2
( x + y ) + + (x − y) =
2
x + y − 7 =− 2 2
14
( ) ⇔
x + y ( )
x + y
uc
.
1 2
x − 3 =− x + y x + y + x − y + x + y =6
2
u = x + y +
Ñaë t
v= x − y
(
x+y, u ≥2 2 . )
ha
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v 2 − 2uv =
⇔ ( )
u2 − 4 + v2 =
14 18
.
u + v =6 u + v = 6
2 x = 2,y = −1
u= u 3 x + y +
+v 6 = =3
y.i
⇔ ⇔ ⇔ x+y ⇔ .
= uv 9= v 3 x − y = x = 5 ,y = − 1
3 2 2
( 2; 1) , 25 ; − 21 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =−
1
n
Caùch 2: Ruù t x + y =− thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x−3
x2 + y2 − 7 + 2 x − 3 2 =
( ) 0 (1) .
fo
x2 + xy − 3x − 3y + 1 =
0 (2)
287
kienthuchay.info
2
Laá y (1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c: ( x − y − 3) = 0 ⇔ x − y − 3 = 0 .
Khi ñoù ñöa veà giaûi heä phöông trình:
kie
x − y − 3 =0 x = 2,y = −1
⇔ 5 1.
( x − 3)( x + y ) =
−1 x = ,y = −
2 2
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình
( )
4x 2 + 4y 2 − 4xy − 51 x − y 2 + 3 =
( ) 0
.
( 2x − 7 )( x − y ) + 1 =0
nth
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x − y =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i x − y ≠ 0 khi ñoù vieá t laï i heä döôù i daï ng:
2 2 3
4x + 4y − 4xy − 51 + 2
0
=
(x − y) .
1
uc
2x − 7 + x − y =0
2 2 3
3 ( x − y ) + ( x + y ) + 2
51
=
⇔ ( )
x − y
.
1
x − y + x − y + x + y = 7
ha
1
u = x − y +
Ñaë t ( )
x − y , u ≥ 2 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= x + y
( )
3 u2 − 2 + v2 =
51 v= 7 − u
y.i
⇔ 2 2 .
u + v =7 3u + ( 7 − u ) =57
= u 4,v
= 3
v= 7 − u
⇔ 2 ⇔
u = 1 15 .
4u − 14u − 8 =0 − ,v =
2 2
n
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( u;v ) = ( 4;3) .
Vaä y ta giaû i heä phöông trình:
fo
288
kienthuchay.info
5− 3 1+ 3
1 = x = ,y
x − y + =4 2 2 .
x−y ⇔
kie
x + y = 5+ 3 1− 3
3 = x = ,y
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
5 − 3 1+ 3 5 + 3 1− 3
=( x;y ) = ; ;
2
; .
2
2 2
1
nth
Caùch 2: Ruù t x − y =− thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2x − 7
4x2 + 4y 2 − 4xy − 51 + 3 2x − 7 2 =
( ) 0 (1) .
( 2x − 7)( x − y ) + 1 =0 (2)
Laá y 2.(1) − 3.(2) ta ñöôï c: ( x + y − 3)( 2x + 2y − 15) =0.
Ñeá n ñaâ y xeùt töø ng tröôø ng hôï p theá vaøo heä ban ñaà u ta ñöôï c nghieäm töông töï
uc
keá t quaû treân.
( 6x + y − 5)( 2x − y ) =
1
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
( 2 2
)
2 6 − 4x − y ( 2x − y ) =
2
1
Lôøi giaûi
ha
1
Ñaë t u = 2x + y,v = 2x − y − heä phöông trình trôû thaø nh:
2x − y
u + v + 2 =
12 0
fo
289
kienthuchay.info
5 − 13 13 − 1
2x + y =1 = x = ,y
8 4
kie
2x − y − 1 = 3
5 + 13 1 + 13
2x − y x = ,y = −
⇔ ⇔ 8 4 .
2x + y =3 5− 5 7+ 5
= x = ,y
2x − y − 1 =−1 8 4
2x − y 5+ 5 7− 5
= x = ,y
8 4
nth
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
= ( x;y ) 5 − 8 13 ; 134 − 1 ; 5 + 8 13 ; − 1 + 4 13 ;
5− 5 7+ 5 5+ 5 7− 5
; ; ; .
8 4 8 4
y ( xy − 1) 2
uc
=
y2 + 1 5
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
x ( xy − 1) 1
2 =
x +1 2
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
ha
1
x− y 2
=
1 5
1 + 2
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng: y .
1
y− x 1
y.i
=
1 + 1 2
x 2
1 1
Ñaë=
t u = ,v heä phöông trình trôû thaø nh:
x y
n fo
290
kienthuchay.info
1
u −v 2
1 − uv
=
2 u v2 + 1
5 ( )
( )
= 5
u 1+ v 2 =
kie
1 + v 2 5
⇔ ⇔ 1 − uv 2.
1 −u 1 − uv = 1 2
v u +1 ( )
v
1 + u 2
=
1
2
(
v u2 + 1 2
)
1 − uv
=2
1 1
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: u − v = ⇔ u = v + thay vaø o
2 2
phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
nth
1
= 1
1
+ v
2
( 2
)
5 1 1
v + 1 = 1 − v + v ⇔ v = ⇒ u = 1 .Vaä y
2 2 2
x
1 = 1
x = 1
⇔
y = 2
.
y 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;2 ) .
x − y 1 − 3x
=
uc
1 − xy 3 − x
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
x + y = 1 − 2y
1 + xy 2 − y
Lôøi giaûi
( )
Ñieà u kieän: x2 y2 − 1 ( 2 − y )( 3 − x ) ≠ 0 .
ha
x±y
Ñeå yù caù c nhaâ n töû coù hình thöù c töông töï nhau coù daï ng neâ n ta vaän duï ng
1 ± xy
caù c ñaúng thöù c:
u + v + 1 + uv =
( u + 1)( v + 1)
u + v − 1 − uv = ( u − 1)(1 − v ) .
y.i
u − v + 1 − uv = ( u + 1)(1 − v )
u − v − 1 + uv = ( u − 1)( v + 1)
Nhaä n thaáy x = ±1 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
±1,y =
Xeù t x ≠ ±1,y ≠ ±1 ta bieá n ñoå i caù c phöông trình cuû a heä:
n fo
291
kienthuchay.info
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
−3 ( y − 1)
( )( ) −3 ( x − 1)( y − 1) (1) .
nth
y +1
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
− ( x + 1)( y − 1) −4 ( x − 1) − ( x + 1)( y − 1) 1 − xy
x−y 1 − 3x =
=
+ 1 + 1 =
−4 ( x − 1)
− 3−x
1 xy 3−x 1 − xy 3−x
⇔ ⇔
−1 (
x−y= 1 − 3x x − 1)( y + 1) −2 ( x + 1) ( x − 1)( y + 1) 1 − xy
−1 = =
1 − xy 1 − xy
−2 ( x + 1)
3−x 3−x 3−x
uc
So saù nh hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
− ( x + 1)( y − 1) ( x − 1)( y + 1) ⇔ x + 1 2 y − 1 =−2 x − 1 2 y + 1 (2) .
−4 ( x − 1)
=
−2 ( x + 1)
( )( ) ( )( )
Töø (1) vaø (2) ta coù heä phöông trình:
ha
x +1 y −1
2
x +1 y +1 = 2 2 = − 3
( )( ) −3 ( x − 1)( y − 1) ⇔ x − 1 y + 1 .
2 2
2
( x + 1) ( y − 1) =−2 ( x − 1) ( y + 1) x + 1 y +1
= −2.
x − 1 y −1
5
12 − 1
y.i
x +1 2 x +1 2 x = 5
y −1 y −1 x +1 12 + 1
= −3 = −3 = 5
−12
x −1
y +1 x −1 y +1 x −1 9
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ 5 −1
y − 1= 2
3 6
x + 1 y −1 y −1 y −1 5− 2
= 6. −27 = 6. y + 1 9 y = 9
x − 1 y +1 y +1 y +1 5 +1
2
n
9
5 5 −1
12 − 1 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
fo
5 12 + 1 9
5 +1
2
292
kienthuchay.info
f(x,y) = g(a,y)
Nhaän xeùt: Toå ng quaù t ta giaû i heä phöông trình .
g(x,y) = f(b,x)
kie
x+y x−y
Trong
= ñoù f(x,y) = ;g(x,y) .
1 + xy 1 − xy
1 1
Vôù i baø i toaù n treâ n ta coù=
= a
,b .
2 3
Hai haø m f(x,y) vaø g(x,y) laø caù c haøm coù tính chaá t khaù ñaë c bieä t :
2x 1 − y 2 ( )
nth
x+y x−y
f(x,y) + g(x,y) = + =
1 + xy 1 − xy (1 + xy )(1 − xy )
f(x,y) − g(x,y) =
x+y x−y
− =
2y 1 − x 2 ( )
1 + xy 1 − xy (1 + xy )(1 − xy )
u −1 v −1
Caùch 2 : =
Ñaë t x = ,y heä phöông trình trôû thaø nh :
u +1 v +1
uc
u − v 4 − 2u
+ =
u v 2u + 4 ⇔ 2u + 4u − 2uv − 4v = 4u + 4v − 2u − 2uv .
2 2
2
uv − 1 = 3 − v
2
uv − v + 3uv − 3= 3uv + 3 − uv − v
uv + 1 v + 3
u2 u = 5 12
4u2 =
− 8v 0 = u2 2v v =
ha
⇔
2
⇔
2
⇔ 2 ⇔ 9 .
= 2uv 6= uv 3 5 v = 5
u = 12 2
2 2 1
3(x + y ) + 2
= 2(10 − xy)
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình ( )
x − y
.
1
2x + x − y =5
y.i
Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän x ≠ y .
2 2 1
2(x + y) + (x − y) + 20
=
n
(x − y)2
+ Heä phöông trình ⇔ .
x + y + x − y + 1
=5
x−y
fo
293
kienthuchay.info
1
Ñaë t u = x + y; v = x − y + ( v ≥ 2) , khi ñoù heä trôû thaø nh
x−y
kie
1
2u2 + v2 − 2 = u= 5 − v u=
20 u = 3 3 .
⇔ 2 ⇔ ∨
= u + v 5 3v − 20v + 28 0
= v = 2 v = 14
3
x + y = 3
= u 3 x=
+y 3 =
x 2
+ Vôù i ⇔ 1 ⇔ ⇔ .
= v 2 x − y + x − y =2 x=
−y 1 =
y 1
nth
1 1 4 ± 10
u = x + y = x
3 ⇔ 3 3
+ Vôù i ⇔ .
v = 14 x − y + 1 =14 −3 10
3 x−y 3 y = 3
4 ± 10 −3 10
Vaä y heä phöông trình coù 3 nghieäm laø ( x;y ) = ( 2;1) , ; .
3 3
uc
y2 + x + xy − 6y + 1 =0
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
y x − 8y + x y + x = 0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
y2 + x + xy + 1 = 6y
⇒ y 2 + x,xy + 1 laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
(
2
)
y + x ( xy + 1) =9y 2
2
t 2 − 6yt + 9y 2 = 0 ⇔ ( t − 3y ) = 0 ⇔ t = 3y .
x 3y − y2
y.i
y2 + x =
3y = x = 2
Vì vaäy ⇔ ⇔ .
xy + 1 =3y (2
y 3y − y + 1 =3y )
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
Nhaän xeùt: Ta coù theå chia phöông trình ñaà u cuû a heä cho y, phöông trình thöù
n
x y + 2x + 6y = 23
Lôøi giaûi
294
kienthuchay.info
t − 4y =2 − x 4 − 4x 2
2
Ñaë t t = y , khi ñoù heä trôû thaø nh: 2 , ta coi x laø haèng soá
( )
x + 6 y =23 − 2x
2
kie
khi ñoù ta ñöôï c heä ñôn giaû n vôù i 2 aå n laø t,y .
x2 + 6;Dt =
Ta coù : D = − x6 − 10x 4 − 30x 2 + 104;Dy =
23 − 2x 2 .
2
Dy
Dt
( )( ) ( )
2
2
Ta coù t = y ⇒ = ⇔ x2 + 6 −x6 − 10x 4 − 30x2 + 104 = 23 − 2x 2
D D
nth
x =1 ⇒ y =3
⇔ (1 − x)(1 + x)(1 + x 2 )(x 4 + 16x 2 + 95) = 0 ⇔ .
x =−1 ⇒ y =3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;3); (1;3) .
x2 + xy + y 2 = 3y − 1
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
x + x y = x − x + 1
Lôøi giaûi
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + 1 + y ( x + y − 3) = 0
.
(2
) ( 2
)
x x + 1 + y x + 1 − y = x + 1
2
Neá u y = 0 ⇒ x = 1 .
Xeù t y ≠ 0 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
x2 + 1 x2 + 1
+ x+ y−3= 0 + x+ y−3=0
y y
⇔ .
(2
x x +1 ) + x2 + 1 − 1 =
x 2
+ 1 x 2
+ 1 x
y (x + y) − 1 = y
2
+ 1
y y
y.i
x2 + 1
Ñaë t u= ,v= x + y heä phöông trình trôû thaø nh:
y
1+ 5 5+ 5
x2 + 1 x= − ,y =
u + =
v−3 0 = u 1 =1 2 2 .
⇔ ⇔ y ⇔
= uv − 1 u = v 2 −1 + 5 5− 5
x + y = = 2 x = ,y
n
2 2
1 + 5 5 + 5 −1 + 5 5 − 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø : ( x;y ) = ; ; ;
2 2 2 2
fo
295
kienthuchay.info
x2 + y2 + xy + 2x = 7y
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y =0
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + 2x + y ( x + y − 7 ) = 0
2 .
( ) (
x + 2x ( x + y ) − 3 x + 2x + 3y =
2
) 0
=
x2 + 2x 0 = x 0
TH1: Neá u y =
nth
0⇒ ⇔ .
3 2
x − x − 6x = 0 x = −2
TH2: Neá u y ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình ñaàu cho y, phöông trình thöù hai
x2 + 2x
+x+y−7= 0
y
cho y ta ñöôï c: .
2
x + 2x x2 + 2x
y . ( x + y ) − 3. y +3=0
uc
x2 + 2x
Ñaë t u= ,v= x + y heä phöông trình trôû thaø nh:
y
u= 2− 7
u + v − 7 = 0 v= 7 − u v= 5+ 7
⇔ ⇔ .
uv − 3u + 3 =0 u ( 7 − u ) − 3u + 3 =0 u= 2+ 7
ha
v= 5− 7
4+ (
7 + 5 7+4 7 )
x = −
x 2 + 2x
2
= 2− 7
y
14 − (
7 + 5 7+4 7 )
y.i
y =
x + y = 5 + 7 2
⇔ ⇔ .
2
x + 2x= 2 +
y
7
x =
−4 − (
7 + 5 7+4 7 )
2
x + y = 5 − 7 14 − (
7 − 5 7+4 7 )
n
y =
2
fo
kienthuchay.info
( )
4 + 7 + 5 7 + 4 7 14 − 7 + 5 7 + 4 7 ( )
( x;y ) = ( 0;0 ); ( −2;0 ); − 2
;
2
;
kie
.
( )
−4 − 7 + 5 7 + 4 7 14 − 7 − 5 7 + 4 7
;
( )
2 2
4x2 − 3y =
2
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình 2
)( ))
.
nth
( 4 2 2
2x + y 4x − 3x + y 4x + y + 6 =8 (
Lôøi giaûi
2
4x − 2
Nhaän xeùt: Ta coù theå ruù t y = theá xuoá ng phöông trình thöù hai cuûa heä.
3
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
2x2 + y + 2 x2 − 2y = 2 )
uc
.
(
)( ) (
)
2
2x2 + y 2x 2 + y − 3 x 2 − 2y = 8
Ñaë t u =2x2 + y,v =x2 − 2y heä phöông trình trôû thaø nh:
4 2
x =
− ,y =
ha
u + 2v =
2 u 2 2
= 2x
= +y 2 5 5
⇔ .
( 2
u u − 3v =)
⇔
8 v = 0
⇔
2
x − 2y =0
=
x =
4
,y
2
5 5
4 2 4 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; ; ; .
5 5 5 5
y.i
(1) cho y3 ; vaø chia 2 veá cuûa phöông trình (2) cho y2 ta ñöôï c:
fo
297
kienthuchay.info
3 125 125
27x + 3 = 9 27x3 + 9
=
y y3
⇔ .
kie
2
45 x + 75 x = x 5
6 15 (3x + ) = 6
y y 2 y y
5
Ñaë=
t u 3x;v
= , khi ñoù heä trôû thaø nh:
y
u + v 3 − 3uv(u + v) =
⇔ ( )
u3 + v3 =9 9
.
nth
uv(u + v) = 6 uv(u + v) = 6
u +
= v 3 =
u 2 =
u 1
⇔ ⇔ ∨ .
uv 2 =
= v 1=v 2
3x = 2 2
u = 2 x =
+ Vôù i ⇔ 5 ⇔ 3.
v = 1 y =1 y = 5
uc
3x = 1 x = 1
u = 1 3.
+ Vôù i ⇔ 5 ⇔
v = 2 y = 2 y = 5
2
2 1 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ;5 ; ; .
ha
3 3 2
11
x(1 + x) + + 1 =4
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình yy .
3 3 2 2 3
x y + y x + xy + 1 =4y
Lôøi giaûi
y.i
Ñieà u kieän y ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 1 1 1 1
2
x
x + x + + 4
= x + +
x + −2 = 4
y 2 y y y y
⇔ .
n
2 3
x3 + x + x + 1 = 4 1 x 1
y y 2 y3 x + − 2 x + = 4
y y y
fo
298
kienthuchay.info
1 x
Ñaë t u =+
x ;v =, khi ñoù heä trôû thaø nh:
y y
kie
u + u2 − 2v = 4 −2v = 4 − u − u2
3 ⇔ 3 .
2
u
= − 2uv 4 u + u(4 −=u − u ) 4
1
x+ = 2
−2v = 4 − u − u2 u = 2 y
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ x = y = 1.
2
(u − 2) = 0 v = 1 x =1
y
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t (1;1) .
x3 (2 + 3y) = 1 (1)
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình (x,y ∈ )
3
x(y − 2) = 3 (2)
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y x = 0 , khoâ ng laø nghieäm cuû a heä , khi ñoù chia 2 veá cuû a (1) cho
1 1
uc
2 =+ 3y 2=
+ 3y
x3 vaø chia 2 veá cuû a (2) cho x , heä trôû thaønh: x3 ⇔ x3 ,
= 3 = 3
y3 − 2 2+ y3
x x
u = y
Ñaë t 1 ñöa veà heä phöông trình ñoá i xöù ng loaï i II tìm ñöôï c:
v =
ha
x
1
u= y= 1 x= 1 x =
⇔ ∨ 2 .
u= y= 2 y= 1 y = 2
1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; ;2 .
2
y.i
x2 + 1
+ (x + y) =
4
y
cho y ta ñöôï c:
fo
2
x +1
y (x + y − 2) = 1
299
kienthuchay.info
x2 + 1
Ññaë t u = ;v = x + y − 2 , heä trôû thaø nh:
y
kie
x2 + 1
u + v =2 u =1 =1 x =1 x =−2
⇔ ⇔ y ⇔ ∨ .
uv 1 =
= v 1 =y 2= y 5
x + y − 2 =1
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;2 ); ( −2;5) .
1 2x x + y
+ =
nth
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình 3x 3y 2x + y
2
( x,y ∈ ) .
( )
2 2x + y = 2x + 6 − y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : −3 ≤ x ≠ 0;y > 0 .
kx > 0
Khi ñoù ta ñaë t =
y kx ⇔ 2 2
.
y = k x
uc
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh :
1
+
2x
3x 3k x
2 2
=
x + kx
2 2
2x + k x 2
2
(
⇔ ( k − 2) k2 + k + 1 = 0 ⇔ k = 2 . )
Vôù i k = 2 ta coù y = 2x ⇒ x > 0 , thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta
ha
2
ñöôï c : 4x2 + 8x= 2x + 6 ⇔ ( 2x + 2 ) − 4= 2x + 6 .
y = 2
−3 + 17 13 − 3 17
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) = , .
4 2
x + y − 1 = 6
n
Ñieà u kieän: y ≥ 1 .
300
kienthuchay.info
Ñaë t a = y − 1 ⇒ y = a2 + 1 , khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x + a =6 x + 1 + a = 7
kie
2 ⇔ .
x + 2x + a + 1 + 2 ( x + 1) a =
2
( x + 1) + a + 2 ( x + 1) a =
2 2
29 29
x + 1 2 + a2 + 2 x + 1 a =
( ) ( ) 49 (1)
⇒ .
( x + 1)2 + a2 + 2 ( x + 1) a =
29 (2)
Laá y phöông trình (1) tröø theo veá cho phöông trình (2), ta ñöôï c:
nth
2 2 2
( x + 1) + a2 − ( x + 1) + a2 − 20 =0 ⇔ ( x + 1) + a2 =5 > 0
2
⇒ ( x + 1) + a2 =
25
Vaä y ta coù heä phöông trình:
x + a = 6 x 2;a
= = 4 x 2;y
= = 17
2 ⇔ ⇔ .
( x + 1) + a =
2 x 3;a
= 3 x 3;y
= 10
25 = =
uc
x2 + xy − 3x + y =0
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình .
4 2 2 2
x + 3x y − 5x + y = 0
ha
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieäm cuû a heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 , khi ñoù chia hai veá cuû a phöông trình thöù nhaát cho x vaø chia hai veá
cuû a phöông trình thöù hai cho x2 ta ñöôï c:
y.i
y y
x + x + y − 3 =0 x + + y − 3 = 0
x
2
⇔ 2
x2 + y + 3y − 5 =0 x + y + y − 5 =0
x2 x
y
n
u +=v−2 0 u −=
u−2 0
301
kienthuchay.info
y
u = −1 x + = −1
x
kie
= v 1 =y − 3 1 x = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
u = 2 y
x + = y = 1
2
v = −2 x
y − 3 =−2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
y2 + x + xy − 6y + 1 =0
nth
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình:
3 2 2
y x − 9y + x y + x = 0
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y y = 0 khoâng laø nghieä m cuû a heä , neâ n vôùi y ≠ 0 ta chia hai veá cuûa
phöông trình thöù nhaá t cuû a heä cho y vaø hai veá cuû a phöông trình thöù hai cuû a heä
x + y2 xy + 1
+ 6
=
y y
uc
2
cho y , ta ñöôï c: .
2
x + y xy + 1
y . y =9
x + y2 xy + 1
Vaä y ta
= ñaë t u = ;v . Khi ñoù ta coù heä phöông trình:
y y
ha
x + y2
=3
u + v = 6 y
⇔ u = v =3 ⇔ .
uv = 9 xy + 1 = 3
y
y −1 3 =
=
x 3y − y2
( ) 0 x = 2
y.i
⇔ 1 ⇔ 1 ⇔ y = 1 .
x= 3 − x= 3 −
y y
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
( )
x2 + x y 2 − 4y 2 + y + 1 =0
n
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình :
(
xy + x 2 y2 + 1 − 4 − x3 y3 =
)0
fo
302
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
( )
x2 + x y2 + y + 1 =
4y 2
kie
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
xy + x 2 y2 + 1 + x3 y3 =4y 3
Nhaä n thaá y y = 0 khoâng thoû a maõn heä, neâ n vôù i y ≠ 0 ta chia hai veá cuûa phöông
trình thöù nhaát cho y2 vaø chia hai veá cuû a phöông trình thöù hai cho y3 ta ñöôï c:
2 1 xy + 1
x + 2 + y = 4
y
nth
.
x +
2 1 xy + 1
= 4
y 2 y
1
= u x2 +
y2
Ta ñaë t khi ñoù heä trôû thaø nh:
v = xy + 1
y
uc
xy + 1
y =2
u + v 4 = x 1
⇔ u =v =2 ⇔ ⇔ .
uv 4= x +
2 1 y 1
2
=
y2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
ha
x2 ( y + 1) = 6y − 2
Baøi 31. Giaû i heä phöông trình .
4 2 2 2 2
(2
x y + 2x y + y x + 1= 12y − 1
)
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y.i
x2 ( y + 1) + 2 =6y
4 2
( 2 2 2
) (
2 2
x y + 2x y + y + y x + 1= 13y − 1
)
x2 ( y + 1) + 2 =6y (1)
n
⇔ .
( ) ( )
2
2 2 2 2
y x + 1 + y x + 1 + 1 =13y (2)
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình, neâ n vôù i y ≠ 0 ta chia hai
fo
veá phöông trình (1) cho y vaø chia hai veá phöông trình (2) cho y2 , ta ñöôï c :
303
kienthuchay.info
2 x2 2 2 1 x2 + 1
x +
= + 6 x= +1+ + 7
y y y y
.
kie
2
⇔
1 x2 + 1
(
x2 + 1 2 + x + 1=
)1
( )
2
+ 13 2
x +1 + + = 13
y y 2 y 2 y
x2 + 1
1
Ñeá n ñaâ y ta ñaë t S= x2 + 1 + ;P =
y y
; (S2
)
− 4P ≥ 0 khi ñoù heä trôû thaø nh:
S + P = 7 P = 7 − S S2 ≥ 4P S = 4
2 ⇔ 2 ← → .
nth
S − P 13 S +=
= S − 20 0 P = 3
x2 + 1 = 3
x = ± 2
2 1 1
x + 1 + y =4 y = 1 y = 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ x = 0 .
x + 1 x 2
=
+ 1 1
=3 1
y
1 y =
y = 3 3
uc
Baøi 32. Giaû i heä phöông trình
(
y 1 + 2x3 y = 3x6 )
1 + 4x 6 y 2 =
5x 6
ha
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y x = 0 khoâng thoû a maõn heä, vôù i x ≠ 0 ta chia hai veá cuûa caù c phöông
y 1
3 3 + 2y =
3
6 x x
trình trong heä cho x ta ñöôï c: .
y.i
1 + 4y2 = 5
x 6
y 1
Ñaë t =
a ;=
b + 2y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
3
x x3
b2 − 5 y
n
a = = 1 =x 1,y
= 1
ab = 3 4 a = 1 x3
2 ⇔ ⇔ ⇔ ⇔ 1 1.
5 b −5
2
b − 4a = b=3 1 = x 3= ,y
b =3 + 2y =
3
2 2
4 x3
fo
304
kienthuchay.info
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; 3 ; .
2 2
kie
x3 y + xy =5 + x
Baøi 33. Giaû i heä phöông trình 2 4 2 .
( 2
x x y − y + 2y =5 + x
2
)
Lôøi giaûi
x3 y + xy − x = 5
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2
.
6 2
( )
nth
x y − xy − x 5
=
u x3 y,v
Ñaë t = = xy − x heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v = 5 u=
+v 5 =u 3 x3 y = 3 =x 1
2 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
= u − v 5 u= −v 1 =
= v 2 xy − x 2 = y 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;3) .
(
x 4 + x 2 + xy x 2 − 2x − y =
−2 )
uc
Baøi 34. Giaû i heä phöông trình
( )
2 x2 − y − xy 2x2 − 2y + 1 =
( 5 )
Lôøi giaûi
2
( ) ( )
2
2
x − y + xy x − y + 2 = 0
ha
=u x2 − y
Ñaë t , khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= 1 − xy
u2 + u (1 − v ) + 2 =0 u − uv + u + 2 =
2
0
y.i
⇔
2uv + v − 6 = 0 v ( 2u + 1) =
6
2 1
x − y =−
1 7 2
TH1: Neá u u =− ⇒v=− ⇔
2 2 1 − xy = 7
−
2
n fo
305
kienthuchay.info
1 1 1
x
= a −
( )
2
=y x + 2 a 2 81 + 6567
2 3
kie
⇔ ⇔ 2
(vôù i a = ).
1 − x x2 + 1 =
−
7 1 1 1 9
2 2 y =+
2 4
a −
a
1 6
TH2: Neáu u ≠ − ⇒ v = theá vaøo phöông trình ñaàu tieân cuûa heä ta ñöôïc:
2 2u + 1
6u
u2 − + u + 2 = 0 ⇔ 2u3 + 3u2 − u + 2 = 0
2u + 1
nth
(
⇔ ( u + 2 ) 2u2 − u + 1 = )
0 ⇔u=−2 ⇒ v =−2
⇒
x2 − y =−2
⇔
y x2 + 2
=
⇔
(
( x − 1) x2 + x + 3 =0 )
x = 1
⇔ .
1 − xy = −2 (
2
x x + 2 = 3)
= 2
y x +2 y = 3
(=
x;y ) 1;3 ;
1
a −
1 1 1
( ) 2 2 2 4 a
; + a −
1
2
(vôù i a =
3 (
2 81 + 6567
).
)
uc
9
x3 y (1 + y ) + x2 y2 ( 2 + y ) + xy3 − 30 = 0
Baøi 35. Giaû i heä phöông trình
2
( ) 2
x y + x 1 + y + y + y − 11 = 0
Lôøi giaûi
ha
⇔
( )
xy x2 + y2 + x2 y2 ( x + y ) + 2x2 y2 − 30 = 0
.
xy ( x + y ) + x + y + xy − 11 = 0
y.i
Ñaâ y laø heä phöông trình ñoái xöù ng loaï i I tìm ñöôï c caù c nghieäm:
Heä phöông trình coù boán nghieäm:
( x;y ) = (1;2 ); ( 2;1); 5 − 2 21 ; 5 + 2 21 ; 5 + 2 21 ; 5 − 2 21 .
n
1 1 1
x + y + xy =2
Baøi 36. Giaû i heä phöông trình .
5 − 2 = 1
fo
x2 + y2 x2 y2 2
306
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : xy ≠ 0,x + y ≠ 0 .
kie
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
1 1 1 2 2
1 + + =
x y 2
(x + y) x − + y − = 2
x y
⇔ .
x
(
5 − 2 1 + 1 = 1 x 2 + y 2
2 y2 2 )
x2 + 4 + y2 + 4 =
x2 y2
10
2
u= x −
nth
x
Ñaë t
v = y − 2 = 2
y
u + v = 2 u + v = 2
Heä phöông trình trôû thaø nh: 2 2
⇔ (heä voâ nghieä m).
u + 4 + v + 4 =
10 uv = 2
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
10 1
uc
2x + 3y + xy = 1
Baøi 37. Giaû i heä phöông trình .
124 −
1
1
=
4x2 + 9y2 x2 y2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : xy ≠ 0,2x + 3y ≠ 0 .
ha
3 2
Ñaë t u =2x − ,v =3y − heä phöông trình trôû thaø nh :
x y
= u + v 10 = u + v 10 u 0,v
= = 10
2 2
⇔ 2 2
⇔ .
u + 12 + v= + 12 124 u= u 10,v
+ v 100 = = 0
n fo
307
kienthuchay.info
3
2x − = 0
x
2x2 − 3 =
kie
2 0
3y − 10
=
y 3y2 − 10y − 2 = 0
⇔ ⇔
3 2x2 − 10x − 3 =0
2x − = 10 2
x
3y − 2 = 0
2
3y − y =0
nth
3 5 − 31 5 − 31 2
x =− ,y = x = ,y = −
2 3 2 3
3 5 + 31 5 − 31 2
x =− ,y = = x = ,y
2 3 2 3
⇔ ∨ .
x = 3 ,y = 5 − 31 x = 5 + 31
,y = −
2
2 3 2 3
3 5 + 31 x 5 + 31 2
= x = ,y = = ,y
uc
2 2 2 3
Vaä y heä phöông trình coù taùm nghieäm nhö treâ n.
x2 + y2 =x − 4y − 4
Baøi 38. Giaû i heä phöông trình
4 3 3 2 2
y + 8y − 3x + 24y − 9x + 32y − 9x + 37 =
0
Lôøi giaûi
ha
x +1 2 + y + 2 2 − x +1 =
( ) ( ) ( ) 0.
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
3 4
3 ( x + 1) − ( y + 2 ) =24
u= x + 1
Ñaë t heä phöông trình trôû thaø nh :
v= y + 2
y.i
v2 =− u2 + u
u + v − u =0 v2 =− u2 + u
2 2
3 ⇔ ⇔ .
( )
2
4 3 2 4 3 2
3u − v 24 3u − − u =
+ u =24 u − 5u + u + 24 0
Phöông trình cuoá i laø phöông trình baä c boán toå ng quaùt ñaõ bieát caù ch giaû i (xem
chöông 1).
n fo
308
kienthuchay.info
3x 2 17
− + + x + 3y = −
2x y 1 4
Baøi 39. Giaû i heä phöông trình 3 .
kie
3x + 9xy = − 15
2x − y + 1 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2x − y + 1 ≠ 0 .
3x
Ñaë t =
u = x2 + 3y heä phöông trình trôû thaø nh :
,v
2x − y + 1
nth
17 17 3
u + v =− 4 u + v =− u =−5,v =4
4
⇔ ⇔ .
uv = 15 17 15 3
− u − − u + = 0 u= ,v =−5
4 4 4 4
3x
= −5
2x − y + 1 3x = −10x + 5y − 5 x = 2,y = −3
2 3 2 3 x = 4,y = −7
uc
x + 3y = x + 3y
= 15 37
⇔ 4 ⇔ 4 ⇔ x = − ,y = − .
2 2
3x 3 4x = 2x − y + 1
= 3 11
x2 + 3y =
2x − y + 1 4 −5 x =− ,y =
x2 + 3y = 10 50
−5
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
ha
15 37 3 11
( x;y ) =−
; − ; − ; ; ( 2; −3) ; ( 4; −7 ) .
2 2 10 50
x3 ( 21y − 20 ) = 1
Baøi 40. Giaû i heä phöông trình .
(
3
x y + 20 =
) 21
y.i
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
1
= 21y − 20
3
Xeù t x ≠ 0 heä phöông trình vieá t laï i döôù i daï ng : x .
y= 3 21
− 20
n
x
1
Ñaë=t u = ,v y heä phöông trình trôû thaø nh :
x
fo
309
kienthuchay.info
=x 1,y
= 1
u= v= 1
=3
u 21v − 20 = 3
u 21v − 20
kie
1
3 ⇔ 3 ⇔ u =v =4 ⇔ x = ,y =4 .
=v 21u − 20 u − v = 21( v − u )
3
u = v = −5
4
1
x =− ,y =−5
5
(1;1) ; 14 ;4 ; − 15 ; −5 .
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m=
x+y +3 x−y =
nth
6
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình 3 2
.
6 ( x + y) ( x − y) = 8
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän : x + y ≥ 0 . Ñaët u = x + y,v =3 x − y, ( u ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaønh:
u + v = 6
u + v = 6 u 4,v
= = 2
u + v =6 uv = −8 u≥ 0
uc
6 6 6 ⇔ uv = −8 ⇔ ←→
= u =2,v 4 .
u v = 8 uv = 8 u + v = 6 u =
3 + 17,v =
3 − 17
uv = 8
Thay ngöôï c laï i ta tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình :
( x;y =) (12;4 ); ( 34; −30 ); (103 − 19 17;25 17 − 77 . )
ha
2x − y + 2 + x + 2y − 3 = 3
Baøi 42. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − y − xy + 9x + 9y − 25 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2x − y + 2 ≥ 0,x + 2y − 3 ≥ 0 .
y.i
2u2 + v2 − 1
x =
u= 2x − y + 2 5
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ .
v = x + 2y − 3 2v − u2 + 8
2
y = 5
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh :
n
u + v 3 = u + v 3
4 4 2 2 2 2
⇔ 4 3 2
.
u − v + u v + 8u + 19v =− 73 0 u + 6u − 18u − 6u=
+ 17 0
fo
310
kienthuchay.info
u = 1
u + v = 3 v = 2
u,v≥ 0
kie
.
⇔ 2
u( − 1 )(
u 2
+ 6u − 17 0
= )
←→
u =−3 + 26
v= 6 − 26
Thay ngöôï c laï i tìm ñöôï c caù c nghieäm cuûa heä laø:
26 97 − 18 26
( x;y ) = (1;3); 131 − 24
5
;
5
.
nth
x2 + xy + y 2= 19 x − y 2
Baøi 43. Giaû i heä phöông trình
( ) .
3
x2 − xy + y2 = 7 ( x − y )
Lôøi giaûi
x − y 2 + 3xy = 19 x − y 2
( ) ( ) .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
2 3
( x − y ) + xy = 7 ( x − y )
uc
x = 0
x − y =0 y = 0
= 2
xy 6 ( x − y )
x = 3
xy = 0
⇔ ⇔ ⇔ .
2 2
( x − y ) + 6 ( x − y ) = 7 ( x − y )
3 x − y =1 y = 2
ha
xy = 6 x = −2
y = −3
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m= ( 0;0 ); ( 3;2 ); ( −2; −3) .
x2 + xy + y2= 19 x + y 2
Baøi 44. Giaû i heä phöông trình
( ) .
y.i
3
x2 − xy + y2 = 5 ( x + y )
Lôøi giaûi
x + y 2 − xy= 19 x + y 2
( ) ( ) .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
2 3
( x + y ) − 3xy = 5 ( x + y )
n
fo
311
kienthuchay.info
x + y =0 x 0,y
= = 0
xy = 2
−18 ( x + y ) xy = 0
( ) ( )
kie
11 11
⇔ ⇔ ⇔ x =− 73 − 1 ,y = 73 + 1
3
5 ( x + y ) = 55 ( x + y )
2 x + y =11 2 2
11
xy = −2178 x = 73 + 1 ,y =
2
(−
11
2
)
73 − 1 ( )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( ) ( ) ( )
( x;y ) =( 0;0 ) ; − 112 73 − 1 ; 112 73 + 1 ; 112 73 + 1 ; − 112 73 − 1 .
( )
nth
(
2 2
8 x + y + 4xy + )5
2
13
=
Baøi 45. Giaû i heä phöông trình ( x + y)
.
1
2x + x + y =
1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y ≠ 0 .
uc
2 2 5
5 ( x + y ) + 3 ( x − y ) + 2
13
=
Heä phöông trình töông ñöông vôùi : (x + y) .
1
x + y + x − y + x + y = 1
1
Ñaë t u = x + y + ( )
,v = x − y, u ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
x+y
u + v =1 u = 2,v = −1
u ≥2 u = 2
⇔ .
( 2
) 2
5 u − 2 + 3v =13
u=
5
− ,v =
4
9 ←→
4
v = −1
1
x + y + =2 =x+y 1 = x 0
⇔ x+y ⇔ ⇔ .
y.i
( ) ( )
2 2
x2 − y2 x2 − y2
Baøi 46. Giaûi heä phöông trình :
3x − y + 3x + y = 9
fo
x2 − y2
312
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≠ ± y khi ñoù heä phöông trình ñöôï c vieá t laï i :
kie
2 3 2 2
3 ( x + y ) + 2
+ 2(x − y) +
2
35
=
( )
x + y ( )
x − y
.
1 1
2 x + y + x + y + x − y + x − y =9
1
u = x + y + x + y
Ñaë t ( )
, u ≥, v ≥ 2 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
nth
v = x − y + 1
x−y
u = 3
v = 3
( ) (
3 u2 − 2 + 2 v2 − 2 =
)
35
⇔
2
3u + 2v =2
45
⇔ u = 39 .
2u + v =9
2u + v = 9
11
21
uc
v =
11
( )
Do u ≥, v ≥ 2 neâ n chæ nhaä n nghieäm u= v= 3 .
1 3 5
x + y + + = 3
( x + y )
2
− 3 ( x + y ) + 1 =0 x = ,y = ±
x y 2 2 .
⇔ ⇔ ⇔
x − y + 1 =
2
( x − y ) − 3 ( x − y ) + 1 =
ha
3 0 3± 5
= x = ,y 0
x−y 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y=) 23 ; − 25 ; 23 ; 25 ; 3 −2 5 ;0 ; 3 +2 5 ;0 .
x2 + y2 + 2x =
y.i
3
Baøi 47. Giaû i heä phöông trình .
3 3 2 2
2x + 2y = 3y − 3x + 5
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
x2 + y2 + 2x = 3 x2 + y2 + 2x =3
⇔ .
n
3
2x + 2y = 3y + 3x − 6x + 5 2x + 2y = 3 ( 3 − 2x ) − 6x + 5
3 2 2 2 3 3 2
x + 1 2 + y2 =
( ) 4
. Ñaë t u =x + 1,v =y deã tìm ñöôï c ( u;v ) = ( 0;2 ) ; ( 2;0 )
fo
⇔
3
( x + 1) + y3 =8
313
kienthuchay.info
( x;y )
Suy ra = (1;0 ); ( −1;2 ) .
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m = (1;0 ); ( −1;2 ) .
kie
2x2 + xy + y = 5
Baøi 48. Giaû i heä phöông trình 4 .
x + x y + x ( y + 1) + xy + y =
3 2
9
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
x2 + 1 + x 2 + xy + y = 6 x =− 2,y =−1 − 2
x + 1 =3
2
⇔ ⇔ .
2
( )( ) 2
nth
2
x + 1 x + xy + y = 9 x + xy + y = 3 =x 2,y
= 2 −1
(
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =− 2; − 2 − 1 ; )( 2; 2 − 1 .)
x2 + y2 + xy = 3x − 2
Baøi 49. Giaû i heä phöông trình .
( ) ( )
4 4
2 2
x + xy + y + 2 = 17x 4
Lôøi giaûi
uc
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
x2 + xy y2 + 2
+ =3
x x
Xeù t x ≠ 0 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 4 4
x + xy y + 2
2 2
x + x = 17
ha
x2 + xy y2 + 2
Ñaë t u
= = ,v heä phöông trình trôû thaø nh :
x x
u + v = 3 v= 3 − u = u 2,v
= 1
4 ⇔ 4 4 ⇔ .
u + v =
4
17 u + ( 3 − u ) = 17 =u 1,v
= 2
y.i
x2 + xy
=2
x x2 + xy =
y2 + 2 2x =x 1,y = 0
=1 2
y + 2 =
x x x = 3,y = −2
⇔ ⇔ ⇔ .
2 x2 + xy = x 2,y
= = 0
x + xy x
=1
n
x 2 x = 3,y = −1
y + 2 = 2x
2
y + 2 = 2
x
fo
kienthuchay.info
x2 + y 4 + xy= 2xy 2 + 7
Baøi 50. Giaû i heä phöông trình 3 .
2 2
xy − x y + 4xy + 11 x − y =28 ( )
kie
Lôøi giaûi
( )
2
2
x−y + xy − 7 =0
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
xy y 2 − x + 4xy + 11 x − y 2 =
28 ( )
Ñaë t u =y2 − x,v =xy heä phöông trình trôû thaø nh :
nth
u2 + v − 7 = v= 7 − u2
0
⇔ .
uv + 4v − 11u =
2
( ) (
2
28 u 7 − u + 4 7 − u − 11u =
28 )
= u 0 =y 2 − x 0 x = 3
v= 7 − u2 =
v 7= xy 7 y = 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ ⇔ .
u ( u + 2 ) = x =3
0 u = −2 y 2
− x =−2 49
xy = 3 y = 3 7
uc
v = 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;1) ; ( 3
)
49; 3 7 .
Baøi 51. Giaû i heä phöông trình
( )
x2 + y2 ( x + y + 1= ) 25 ( y + 1) .
x 2 + xy + 2y 2 + x − 8y =9
ha
Lôøi giaûi
( )
x2 + y2 ( x + y + 1=) 25 ( y + 1)
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
x2 + y2 + x ( y + 1) + ( y + 1)= 10 ( y + 1)
Nhaä n thaáy y = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
y.i
x2 + y2
. ( x + y + 1) =25
y +1
Xeù t y ≠ −1 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
2 2
x + y
y +1 + x + y +1= 10
n
x2 + y2
Ñaë t u = ,v = x + y + 1 heä phöông trình trôû thaø nh :
y +1
fo
315
kienthuchay.info
x2 + y2 x 3,y
= = 1
=u + v 10 = u 5 =5
⇔ ⇔ y +1 ⇔
x = 3 11 .
= uv 25= v 5 − ,y =
kie
x + y + 1 =5 2 2
( 3;1); − 23 ; 112 .
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø =
81x3 y2 − 81x 2 y2 + 33xy 2 − 29y 2 =
4
Baøi 52. Giaû i heä phöông trình .
3 2 3 3 2
25y + 9x y − 6xy − 4y = 24
nth
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t y ≠ 0 chia hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä cho y2 , chia hai veá phöông
trình hai cuû a heä cho y3 ta ñöôïc :
3 4 3 4
3 ( 3x − 1) + 2 ( 3x − 1) = 24 + 2
2
81x − 81x + 33x − 29 =
y 2
y
⇔ .
uc
3
25 + 9x2 − 6x − 4 =24 2 2 2
y y3 3 y + 2. y =24 + ( 3x − 1)
2 3u3 + 2u = 24 + v2
Ñaë t u =3x − 1,v = heä phöông trình trôû thaø nh : .
y 3
3v + 2v = 24 + u
2
3x − 1 =2
ha
x = 1
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi II deã tìm ñöôï c u =
v=
2 ⇔ 2 ⇔ .
y = 2 y = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
1 1
+ −2=0
y.i
3 3
Baøi 53. Giaû i heä phöông trình ( x + y − 1) ( x − y + 1) .
2 2
x − y + 2y − 2 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y − 1 ≠ 0,x − y + 1 ≠ 0 .
n
u+v
x=
u = x + y − 1 2
Ñaë t ⇒ .
v = x − y + 1 y = u − v+2
fo
2
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh :
316
kienthuchay.info
1 1
3 + 3 −2= 0 1 1
u v 3 + 3 −2=0
kie
2 2 ⇔ u v
u + v u − v + 2 u−v+2
2 − + 2. −2=0 uv = 1
2 2
u + v 3 − 3uv u + v − 2 =
⇔ ( ) ( )
u3 + v3 − 2 =0 0
⇔
uv = 1 uv = 1
u + v =2
= u 1 x + = y −1 1 = x 1
nth
⇔ u + v =−1 ⇔ ⇔ ⇔
= v 1 x − y= +1 1 = y 1
uv = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
1 1
+ −2=0
3 3
Baøi 54. Giaû i heä phöông trình ( 2x − 3y + 2 ) ( 4x − 2y − 1) .
2
8x + 2 ( 3 − 8y ) x + 6y − y − 3 =
2
0
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2x − 3y + 2 ≠ 0,4x − 2y − 1 ≠ 0 .
3v − 2u + 7
u = 2x − 3y + 2 x =
Ñaë t , ( u,v ≠ 0 ) ⇒ 8 .
v = 4x − 2y − 1 y = v − 2u + 5
ha
4
Heä phöông trình trôû thaø nh :
1 1
3 + 3 −2= 0
u v
2 2
3v − 2u + 7 + − v − 2u + 5 3v − 2u + 7 + v − 2u + 5 − v − 2u + 5 − =
8
2 3 8. . 6 3 0
8 4 8 4 4
y.i
1 1 u + v 3 − 3uv u + v − 2 =
⇔ ( ) ( )
3 + 3 −2=0 0
⇔ u v .
uv = 1 uv = 1
u + v = 2
u 1 2x − 3y=
+2 1 =
x 1
n
=
⇔ u + v =−1 ⇔ ⇔ ⇔ .
= v 1 4x − 2y=−1 1 =
y 1
uv = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
fo
317
kienthuchay.info
xy − x = 2
Baøi 55. Giaû i heä phöông trình 1 +
16
1.
=
kie
4 4
( x + 1) ( y + 1)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x,y ≠ −1 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
1 2
( x + 1)( y + 1)= 2 ( x + 1) + y + 1 + = 1
x +1 y +1
nth
1 +
16
= 1
⇔ 1 16
.
4 4 + 1
=
( x + 1) ( y + 1) 4 4
( x + 1) ( y + 1)
1 2
Ñaë t u =
= ,v , ( u,v ≠ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh :
x +1 y +1
u + v = 1
u + v = 1
4 ⇔ 2
1 ( u + v ) − 2uv − 2u2 v2 =
4 2
u + v = 1
uc
u + v =1 = u 0,v
= 1
⇔ 2 2 ⇔ (khoâ ng thoû a maõ n).
2u v − 4uv = 0 =u 1,v
= 0
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
1
ha
x+ + x+ y−3 = 3
Baøi 56. Giaû i heä phöông trình y .
2
2xy + y + 1 = 8y
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x + y − 3 ≥ 0,x + ≥ 0,y ≠ 0 .
y
y.i
1
x+ + x+ y−3 =3
y
Chia 2 veá phöông trình thöù hai cuûa heä cho y ta ñöôï c :
1
2x + y + y =8
n
1
Ñaë t u = x + ;v = x + y − 3 ⇒ heä phöông trình trôû thaø nh:
y
u + v = 3 u + v= 3 u= 2;v= 1
fo
2 2
⇔ ⇔ .
u + v + 3 =8 uv
= 2 =u 1;v
= 2
318
kienthuchay.info
x = 3
1
u = 2 x+ = 2 y = 1
TH1: Neá u y ⇔ .
kie
⇔
v = 1 x = 5
x+ y−3 =1
y = −1
1
= u 1= x+ = 1 x 4 10
TH2: Neá u ⇔ y ⇔ .
v = 2 y= 3 ± 10
x+ y−3 =2
nth
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y=) ( 3;1); ( 5; −1); ( 4 − )( )
10;3 + 10 ; 4 + 10;3 − 10 .
Baøi 57. Giaû i heä phöông trình
( 3
) 1.
( x − 2011) 2011 + 2012 y − 2013 =
3 x − 2010 ( y − 4024 ) =
2012
Lôøi giaûi
uc
3 3 y 2013
Ñaë t u =−
x 2010,v =− , khi ñoù heä trôû thaø nh
( )
u3 − 1 ( 2011 − 2012v ) =
1
(
u v3 − 2011 =
)2012
3 45
( x + =
y − 3) 4y3 x2 y2 + xy +
Baøi 58. Giaû i heä phöông trình 4 .
y.i
2
x + 4y − 3 = 2xy
Lôøi giaûi
x − 3 3 =
TH1 : Xeù t y = 0 ⇒ ( ) 0 ⇔ x = 3 ⇒ ( 3,0 ) laø moät nghieäm cuûa heä.
x − 3 =0
n
TH2 : Xeù t y ≠ 0 , khi ñoù chia hai veá cuû a phöông trình thöù nhaá t cuûa heä cho
y3 vaø chia hai veá phöông trình thöù hai cuû a heä cho y , ta ñöôc:
fo
319
kienthuchay.info
x 3
3
2 2 45
+ 1 −= 4 x y + xy +
y y 4 .
kie
x 3
y + 4 − y = 2xy
x 3
Ñaë t u = + 1 − ,v = xy khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y y
2
3 2 u3 4 u + 3 + u + 3 + 45
45 =
u= 4 v + v + 2 2 4
nth
4 ⇔ .
u + 3 =2v u+3
v =
2
u3 − u2 − 8u − 60 =
0 ( (
u − 5) u2 + 4u + 12 =
0 )
⇔ u+3 ⇔ .
u+3
v = v =
2 2
uc
3 − 73
x =
2
3 + 73
x 3 y = −
u 5 + 1
= − = 5 x + y − 3 5y 8
⇔ ⇔ y y ⇔ ⇔ .
v 4= xy = 4 xy 4
x = 3 + 73
ha
2
y = −3 + 73
8
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
= ( x;y ) ( 3;0 ); 3 − 2 73 ; − 3 + 8 73 ; 3 + 2 73 ; −3 +8 73 .
y.i
3 251
( x −=
y + 1) 4x3 x 2 y2 − xy +
Baøi 59. Giaû i heä phöông trình 16 .
2
1 − y + x =−16x y
Lôøi giaûi
n
320
kienthuchay.info
y 1 3 251
1 − + = 4 x 2 y 2 − xy +
x x
16 .
kie
1 y
− + 1 =−16xy
x x
1 y
Ñaë t u = − + 1,v = xy khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x x
3 2 251 3 2 251
u= 4 v − v + u= 4 v − v +
16 ⇔ 16 .
nth
u =−16v u = −16v
⇔
(
( 4v + 1) 4096v2 − 1020v + 251 =
0
⇔
)
u = 4
1 .
u = −16v v = − v
4
1 y 1 1
x − x + 1 =4 1 − y + x =4x x = ,y = −
2 2.
⇔ ⇔ 1 ⇔
xy = − 1 xy = − x = 1 3
uc
4 − ,y =
4 6 2
( 0;1); 21 ; − 21 ; − 61 ; 23 .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y
= )
x 4 + y 4 +=
(
16 6 x2 y2 − x2 + 2xy + y 2 )
ha
2
( ) ( )
2
2
x −y = 4x2 y2 − 6 x2 − y2 + 12xy
+ 16
x2 − y2 − 1 .
x2 − y2 − 3 =3
xy
Thaá y söï laë p laïi cuû a xy vaø x2 − y2 neâ n ta ñaë t u =x2 − y2 ,v =xy, ( v ≠ 0 ) heä
n
321
kienthuchay.info
u −1
2
u −1
u2 + 16 = 4v2 − 6u + 12v =u2 + 16 36 − 6u + 36.
⇔ u−3 u−3
.
kie
u −1
u − 3 = 3. 3 ( u − 1)
v v =
u−3
u = 0
( )
u u3 − 83u + 174 =
0 v = 1
⇔ ⇔ u3 − 83u + 174 =
0 (1) .
3 ( u − 1)
v = 3 ( u − 1)
nth
u−3 v =
u−3
Phöông trình (1) laø phöông trình baä c ba giaûi ñöôï c baè ng phöông phaù p löôïng
giaù c hoù a tìm ñöôï c u,v suy ra x,y .
3 2x2 2x 1
x − + =
y y 2 y3
Baøi 61. Giaû i heä phöông trình .
x2 + 1 − x + 1 =
uc
2
y2 y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
ha
3 1 x x 3
x − + x − 1 =
1
x − − 2 x − =0 x
0
y 3 y y y y y
2
⇔ .
2
1 2x 1 1 2x 1
x − y + y − x − y = 2 x − + −x − = 2
y y y
1 x
y.i
Ñaë t u =−
x ,v =heä phöông trình trôû thaø nh :
y y
u = 0
2
u3 + uv =
2
0
⇔
(
u u2 + v =
) 0 u + 2v − u =
⇔
2
.
v = − u
2
u + 2v − u =2 u2 + 2v − u = 2
2
n
u + 2v − u =2
fo
322
kienthuchay.info
u = 0 1
x− =0
v = 1 u =0 y x =−1,y = −1
kie
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v = − u2 =
v 1 x
=1 =
x 1,y
= 1
u2 − 2u2 − u =2
y
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
x2 + 1 + y 2 + xy =4y
Baøi 62. Giaû i heä phöông trình y .
x + y − 2 =2
nth
x +1
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
x2 + 1
Xeùt y ≠ 0 chia hai veá phöông trình ñaàu cuûa heä cho y , ta ñöôïc : +x+y=4
y
x2 + 1
+x+y= 4
uc
y
Ta coù heä phöông trình : .
x + y − 2 = y
x2 + 1
x2 + 1
Ñaë t u= ,v= x + y heä phöông trình trôû thaø nh :
y
ha
u + v =4 u= 4 − v u= 4 − v
1⇔ ⇔ 2
v − 2 =
u ( 4 − v )( v − 2 ) =
1 −v + 6v − 9 =0
x2 + 1
=u 1 = 1 y= 3 − x =x 1,y
= 2
⇔ ⇔ y ⇔ 2 ⇔ .
v =3 x + 1 = 3 − x
x =−2,y =
5
y.i
x + y = 3
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;2 ); ( −2;5) .
x2 y2 + 2y2 + 16 =11xy
Baøi 63. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + 2y + 12y = 3xy 2
n
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t y ≠ 0 chia hai veá phöông trình cuû a heä cho y2 ta ñöôï c :
fo
323
kienthuchay.info
2 16 x 4
2
x
x + 2 + 11
= x − + 2 = 3
y 2 y y y
kie
2 ⇔ .
2
x + 2 + 12 = 3x x 4
y2 y + 2= 3 x −
y y
4 x
Ñaë t u =−
x ,v =heä phöông trình trôû thaø nh :
y y
4
x − = 1
y
nth
1 − 17 1 − 17
x = x = ,y
2 2
u2 + 2 = 3v = 1
u = 1,v = 1 y 1 + 17 1 + 17 .
2 ⇔ ⇔ ⇔ x = ,y =
v + 2 = 3u = u 2,v= 2 4
x − = 2 2 2
y x=−2,y =−1
x
= 2 x 4,y
= = 2
y
uc
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) =( −2; −1) ; ( 4;2 ) ; 1 − 2 17 ; 1 − 2 17 ; 1 + 2 17 ; 1 + 2 17 .
( )
x2 y2 + 1 + 2y x 2 + x + 1 =
Baøi 64. Giaû i heä phöông trình
3(.
)
( )( )
ha
2 2
x +x y +y = 1
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
3 ( xy + x ) + 2 ( xy + y ) =
2
x2 y2 + 2x2 y + x2 + 2xy + 2y = 3
⇔ .
( xy + y )( xy + x ) =
1 ( xy + y )( xy + x ) =
1
y.i
= u 1,v
= 1
Ñaë t u =xy + x,v =xy + y deã tìm ñöôï c 1.
u = −2,v = −
2
xy + x = 1
1+ 5 1+ 5
xy + y = 1 x =
− ,y = −
n
⇔ xy + x = 2 2 .
−2 ⇔
−1 + 5 −1 + 5
= 1 x = ,y
xy + y = − 2 2
fo
2
324
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m:
1 + 5 1 + 5 −1 + 5 −1 + 5
( x;y ) =
− ;− ; ; .
kie
2 2 2 2
Baøi 65. Giaû i heä phöông trình:
x2 + y2 = 3x − 4y + 1
.
2 2
3x (x + 9 )
− 2y 2
(
y 2
+ 9
= ) (
18 x 3
+ y 3
+ 2y )
2
( 7 − y ) + 3
Lôøi giaûi
nth
x2 − 3x + y2 + 4y = 1
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i : .
( ) ( )
2 2
2 2
3 x − 3x − 2 y + 4y = 3
9
Ñaë t u= x2 − 3x,v= y2 + 4y, u ≥ − ,v ≥ −4 heä phöông trình trôû thaø nh :
4
3 − 13
= x = ,y 0
2
uc
3 − 13
u + v = 1
9
2 x = ,y = −4
u≥− ,v≥−4 =
4
u 1 x = − 3x 1 2
2 ← → ⇔ 2 ⇔ .
3u − 2v =
2
3 v = 0 y + 4y = 0 3 + 13
= x = ,y 0
2
3 + 13
x = ,y = −4
ha
2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
3 + 13 3 + 13 3 − 13 3 − 13
( x;y ) =
2
; −4 ;
2
;0 ;
2
;0 ;
2
; −4 .
2 2 y3
x + xy + y + x + = 2
y.i
x + 1
Baøi 66. Giaû i heä phöông trình .
y2
2x + y + = 2
x +1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≠ −1 .
n
y2
( x + y + 1) + x = 2
x +1
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i : .
2
y
fo
x + y + 1 + +x= 3
x +1
325
kienthuchay.info
y2
Ñaë t u = x + y + 1,v = + x heä phöông trình trôû thaø nh :
x +1
kie
x + y + 1 =1 x
= 0,y
= 1
2
y =
x 1,y
= 0
x + 1 + x =2
uv
= 2 =u 1,v
= 2 1 − 17 −1 + 17 .
⇔ ⇔ = ⇔ x = ,y
u + v= 3 u= 2,v= 1 x + y + 1 =2 4 4
2
y + x = 1 x =
1 + 17
,y = −
1 + 17
x + 1 4 4
nth
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) ( 0;1); (1;0 ); 1 − 4 17 ; −1 +4 17 ; 1 + 4 17 ; − 1 + 4 17 .
3x 4 − 4x3 y2 − 4x2 y + 6x2 − 4xy2 + 3 =0
Baøi 67. Giaû i heä phöông trình .
4 4 2 2 2 2 2
5x − 4x y − 8x y + 6x − 4y + 5 = 0
Lôøi giaûi
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
( ) ( )
2
2 2 2 2
3 x + 1 − 4x x + 1 y − 4x y = 0
.
( ) ( )
2 2
5 x2 + 1 − 4 x2 + 1 y2 − 4x2 =
0
ha
xy 2
x
2
3 − 4
⇔
x2 + 1
− 4 y=
x2 + 1
0 u= x
x 2 +1
←→
(
4 u2 y + y 2 u − 3 =0
.
)
2 x
5 − 4y − 4 2
2
= 0
4 u 2
+ y 2
− 5 =(
0 )
x +1
y = 1 x 1
y.i
2 = x = 1
⇔ 1 ⇔ x +1 2 ⇔ .
u = y = 1 y = 1
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
3 2x − y + 3 3x − 2y =2
n
326
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
3 2x − y + 3 3x − 2y = 2
kie
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:
2 3 3x − 2y + 13 ( 2x − y ) − 7 ( 3x − 2y ) =
8
= u 3 2x − y
Ñaë t heä phöông trình trôû thaø nh:
3
= v 3x − 2y
u + v =2 u + v =2
⇔ 3 .
3 3
2v + 13u − 7v =8 2 ( 2 − u ) + 13u3 − 7 ( 2 − u ) =8
nth
u + v = 2
u + v =2
.
⇔ 3 2
20u − 42u + 82u − 60 =
0
⇔
( u − 1) 20u 2
− 22u + 60(0
= )
= u 1 3 2x − y =
1 2x
= −y 1 = x 1
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v 1 3 3x − 2y =
= 1 3x − =
2y 1 =
y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
uc
2
y2 − x y + 2 = 2x − 2
x
Baøi 69. Giaû i heä phöông trình .
3 2 4 2 39
x + 4x − 12x = y + y − 8
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 0 phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
y2 + 2 y2 + 2 y2 + 2
y2 + 2 − x − 2x = 0 ⇔ − − 2 = 0 (1) .
x x x
y2 + 2
=2 ⇔ y2 =4x − 2 .
y.i
⇔
x
2
Thay y= 4x − 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 39 23
x3 + 4x2 − 12x = ( 4x − 2 ) + 4x − 2 − ⇔ x3 − 12x 2 + = 0.
8 8
1
n
x =
(
⇔ ( 2x − 1) 4x 2 − 46x − 23= 0 ←
x>0
)
→
2
23 + 3 69
x =
fo
4
327
kienthuchay.info
1
= x 2= ,y 0
⇒ .
kie
x =
23 + 3 69
4
,y = ± 3 7 + 69( )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m:
=
(
)
(
( x;y ) 21 ;0 ; 23 + 43 69 ; − 3 7 + 69 ; 23 + 43 69 ; 3 7 + 69 . )
y2 + 2
Nhaän xeùt: Ñeå giaûi phöông trình (1)
= ta ñaë t t , ( t > 0 ) tìm ñöôï c t = 2 .
nth
x
y 2x
9x + + 2 y + =4
x y
Baøi 70. Giaû i heä phöông trình .
2x − 1 y − 9 =
y2
x2 18
Lôøi giaûi
uc
y 2x
Ñieà u kieän: xy ≠ 0,9x + ≥ 0,y + ≥0.
x y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y 2x
9x + + 2 y + = 4 y 2x
x y 9x + + 2 y + =4
⇔ x y .
( )( )
ha
2x − y 2 y − 9x 2 = 2 2
18x y 3 3 2 2
18x + y + 9x y = 2xy
y 2x y 2x
9x + + 2 y + = 4 9x + + 2 y + = 4
x y x y
⇔ ⇔ .
9x
2
y2 9 9 2x y 2
y + 2x + 2 xy = 1 2 x y + y + 2x = 1
y.i
y 2x y 2x
9x + = +2 y+ 4 9x + = +2 y+ 4
x y x y
⇔ ⇔ .
9 x y + 2x + y y + 2x 2x y
2 = 2 y + y 9x += 4
y 2x y x
n
y
=u 9x +
x
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
= 2x
fo
v y+
y
328
kienthuchay.info
y y
9x + = 2 9x + = 4
u +=
2v 4 =
u 2 x x
⇔ ⇔ ⇔ .
kie
= uv 2= v 1 y + 2x = 2x
1 y + 1
=
y y
9x2 + y = =y 4x − 9x2 x 0,y
= = 0
4x
⇔ ⇔ ⇔
x 1= 1.
( )
2
2
y + 2x =
y 4x − 9x
2
+ 2x = 4x − 9x 2 = ,y
9 3
1 1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ; .
nth
9 3
3x
( x − 2 ) 1 + =2x − y
y
Baøi 71. Giaû i heä phöông trình .
2 3x 2 2
y 1 + y = 2x + y − 4x
Lôøi giaûi
uc
3x
Ñieà u kieän: y ≠ 0,1 + ≥ 0.
y
x 2 3x x
− 1 + = 2 −1
y y y y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2
.
3x x x 1
ha
1 +=y
2 + 1− 4 .
y y y
x 1 ( u − 2v ) 1 + 3u = 2u − 1
Ñaë=
t u =,v heä phöông trình trôû thaø nh: .
y y 2
1 + 3u = 2u − 4uv + 1
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( u − 2v + 1) 1 + 3u= 2u ( u − 2v + 1) .
y.i
u 2v − 1
=
⇔ ( u − 2v + 1) ( )
1 + 3u − 2u =0 ⇔
2u
= 1 + 3u
.
Xeù t tröôø ng hôï p suy ra heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;2 ) ; ( 4;4 ) .
n
2 2y 1
( x + y ) + x + 2 + 2y = 4x + 5
Baøi 72. Giaû i heä phöông trình x .
( )
x2 + x y − 2x − y = 2x − 1
fo
Lôøi giaûi
329
kienthuchay.info
Ñieà u kieän: x ≠ 0,2x − y ≥ 0 .
2 2(x + y) 1
( x + y ) +
kie
− 2 + + 2y = 4x + 5
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: x x2
(
x2 + x y − 2x − y = 2x − 1
)
1
2 1
2
x + y + + 2 ( y =
− 2x ) 7 x + y + + 2 ( y =
− 2x ) 7
x x
⇔ ⇔ .
1 1
x + y − 2x − y = 2 − x + y + − 2x − y = 2
nth
x x
1
Ñaë t u = x + y + ,v = 2x − y, ( v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
x
7 v= u − 2
u2 − 2v2 = u 3,v
= = 1
⇔ 2 2 ⇔ .
u − v =2 u − 2 ( u − 2 ) =7 = u 5,v
= 3
1
= x 1,y
= 1
x + y + = 3
uc
x x2 + xy + 1 =3x x = 1 1
,y = −
2x − y = 3 3
1 2x − y = 1
⇔ ⇔ ⇔ 7 − 46 13 + 2 46 (thoûa maõn)
1 2
5 x + xy + 1 = 5x x = ,y = −
x + y + x = 2x − y =
3 3
9
x 7 + 46 −13 + 2 46
2x − y =3 = = ,y
3 3
ha
( )(
x2 + x − 6 x2 + x + y2 − 11 =
0 )
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i : 3 y2 − 7 − 6 .
fo
x2 + x =
y2 − 7
330
kienthuchay.info
=u x2 + x
Ñaë t , ( v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh :
= v y2 − 7
kie
2
3v − 6 − 6. 3v − 6 + v2 − 4 =
( u − 6 ) u + v2 − 4 =
0 0
v v
3v − 6 ⇔ .
u = 3v − 6
v u =
v
v4 − 13v2 + 36 =
0
u 0,v
v>0 = = 2
nth
⇔ 3v − 6 ← → .
u = =u 1,v
= 3
v
x = 0,y = ± 11
x2 + x = 0
x = −1,y = ± 11
y2 − 7 = 2
⇔ ⇔ x = −1 + 5 ,y = ±4 .
x2 + x = 1
2
y2 − 7 = 1+ 5
uc
3
x = −
2
,y = ±4
x2 + 1 − y x + y = y
Baøi 74. Giaû i heä phöông trình .
x ( x + y − 2 ) + x − 2 =
2
5y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y ≥ 0 .
x2 + 1 − y x + y = y
y.i
331
kienthuchay.info
x2 + 1
Ñaë t u = ,v = x + y ≥ 0 heä phöông trình trôû thaø nh :
y
kie
x2 + 1 3 + 53 11 + 53
u − v = 1 u = 3 = 3 x =
− ,y =
v≥ 0 2 2
⇔ y ⇔ .
(
u v 2
− 2 6
= )
← →
v = 2 −3 + 53
x = ,y
11 − 53
x + y= = 2
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y )= − 3 + 2 53 ; 11 +2 53 ; −3 +2 53 ; 11 −2 53 .
nth
x 4 − 3 y = 3x + y
Baøi 75. Giaû i heä phöông trình .
x y ( y − 1)= 3 x + y ( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y ≥ 0 .
uc
Ñaë t t = y heä phöông trình trôû thaø nh :
x 4 − 3t = 3x + t 2 x 4 − t 2 = 3 ( x + t )
⇔ .
( )
xt t − 1 = 3 ( x + t ) xt − xt = 3 ( x + t )
2 3
x 4 − t 2 = xt 3 − xt ⇔ x x3 − t 3 + t ( x − t ) = 0 .
x = t
(( ) )
⇔ ( x − t ) x x2 + xt + t 2 + t = 0 ⇔ 2 2
(
x x + xt + t + t =0
.
)
TH1 : Neá u x =t ⇔ x = y thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôïc :
y.i
y2 − 3 y = 3 y + y ⇔ y2 − y − 6 y = 0 ⇔ y y y − y − 6 = 0 . ( )
⇔ y ( )(
y − 2 y + 2 y + 3 =0 ⇔ )
y 0 =
= x 0,y
⇒
y 4 =
=
= 0
x 2,y
= 4
.
(
TH2 : Neá u x x2 + xt + t 2 + t = )
0 ta coù heä phöông trình :
n
(
x x2 + xt + t 2 + t = 0 )
.
xt 3 − xt = 3 ( x + t )
fo
332
kienthuchay.info
⇔
(( ) )
t x x2 + xt + t 2 + t − xt 3 + xt + 3x + 3t =
0
xt 3 − xt = 3 ( x + t )
kie
⇔
( )
( x + t ) x2 t + t + 3 =0 x = − t
⇔ 3
xt 3 − xt = 3 ( x + t ) xt − xt = 3 ( x + t )
x = − t =x 0,t
= 0 =x 0,y
= 0
⇔ 2 4 ⇔ ⇔ .
t − t =0 x =−1,t =
1 x =−1,y =
1
nth
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −1;1); ( 2;4 ) .
(
( 2x + y − 1) x + 3 + xy + x =
8 x )
Baøi 76. Giaû i heä phöông trình .
( )
2
x + 3 + xy + xy = 2x ( 6 − x )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 0,xy ≥ 0 .
uc
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t x > 0 chia hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä cho x , phöông trình thöù hai
cuû a heä cho x ta ñöôï c :
x+3 x+3
( 2x + y − 1) + =y + 1 8 ( 2x + y − 1) + =y + 1 8
x x
ha
2
⇔ 2
.
x + 3 x + 3
+ y + y= 2 ( 6 − x ) + y + 2x + y= 12
x x
x+3
Ñaë t u = 2x + y, ( u,v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
+ y,v =
x
y.i
( u + 1)( v − 1) =
8 =
v 12 − u2 u,v > 0 u = 3
⇔ ←→ .
2
u + v = 12 (
( u + 1) 11 − u =
2
8 ) v = 3
x+3 x+3
= + y 3 += 3 − 2x 3
⇔ x ⇔ x .
n
2x + y = 3 y = 3 − 2x
fo
333
kienthuchay.info
x+3 3
Ñeå yù haøm soá f(x)
= + 3 − 2x nghòch bieá n treâ n 0; neâ n phöông
x 2
kie
trình coù nghieäm duy nhaá t x =1 ⇒ y =1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
y
x + + y2 =0
2
x +1 + x
Baøi 77. Giaû i heä phöông trình .
2
x + 2 x2 + 1 + y2 =3
y2
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y ≠ 0 .
x 2 0
+ y + x +1 − x =
y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2
x 2 3
y + y + 2 x + 1 − x =
uc
x
u= +y
Ñaë t y , ( v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh :
=v x2 + 1 − x
u + v =0 u =−v u = −1
ha
v>0
2 ⇔ 2 ← → .
u =
+ 2v 3 v + 2v
= −3 0 v = 1
x
+ y =−1 x =− y − y2 x 0,y
= = 0
⇔ y ⇔ ⇔ .
2 x2 + 1 = x + 1 x = 0,y = −1
x +1 − x =1
y.i
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra heä coù nghieäm duy nhaát ( x;y=
) ( 0; −1) .
x2 + 2y2 + 3xy − 2 =0
Baøi 78. Giaû i heä phöông trình x − y + 20 .
= 3 x−y
2
( x + y )
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0,x + y ≠ 0 .
fo
kienthuchay.info
u + v2
u =x+y x + y =u x =
2 .
⇒ ⇔
kie
2
v
= x − y x − y = v u − v2
y =
2
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:
2
2
2
2
2 2
u + v + 2 u − v + 3 u + v u − v − 2 =0
2 2 2 2
.
v2 + 20
nth
= 3v
u2
6u2 − 2uv2
−2=0
3u − uv=
2 2
4 −4 0 = u 2
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
v + 20 v 2
− 3u 2
v + 20 0
= v = 2
= 3v
u2
x + y = 2 x=+y 2 = x 3
uc
⇔ ⇔ ⇔ .
x − y = 2 x − y =4 y =−1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 3; −1) .
Baøi 79. Giaû i heä phöông trình
( )
2x − 1 − y 1 + 2 2x − 1 =−8
.
y2 + y 2y − 4x − 1 − 2x + y =13
ha
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ ,2y − 1 − 4x ≥ 0 .
2
u2 + 1
Ñaë t u= 2x − 1, ( u ≥ 0 ) ⇒ x= .
2
y.i
u+8
Töø phöông trình cuû a heä suy ra y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a
1 + 2u
heä ta ñöôï c:
2
u+8 u+8 u+8 u2 + 1 u2 + 1 u + 8
+ 2. − 1 − 4. − 2. + =13 .
1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u 2 2 1 + 2u
n
2
u+8 u + 8 −4u3 − 2u2 − 4u + 13 u+8
⇔ + − u2 + 0 (1) .
− 14 =
1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u
fo
335
kienthuchay.info
2
u+8 u + 8 −4u3 − 2u2 − 4u + 13 u+8
Xeù t haøm soá= : f(u) + − u2 + − 14
1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u
kie
treâ n 0; +∞ ) .
2
ñoá i vôù i ( u;v ) deã xöû lyù hôn.
Daáu hieän nhaän bieát:
Phöông trình trong heä coù chöù a caù c ñaï i löôïng ñoá i xöùng ñi cuø ng nöû a ñoá i xöù ng
döôù i ñaâ y:
x2 − y2 = ( x + y )( x − y ) = uv .
y.i
-
3 x−y 2 + x+y 2
( ) ( ) = 1 u 3v2 + u2
- 3
(
x + y = ( x + y ) x − xy + y
3 2 2
) =(x + y)
4 4 ( )
n fo
336
kienthuchay.info
3 x + y 2 + x − y 2
( ) ( ) = 1 v 3u2 + v2
- 3
(
x − y = ( x − y ) x + xy + y = ( x − y )
3 2 2
) 4 4 ( )
kie
x+y 2 + x−y 2
( ) ( )
- ( 2 2
)( 2
)
x − y = x − y x + y = ( x − y )( x + y )
4 4 2
2
=
1
2
(
uv u2 + v2 )
(u )
nth
2
2
+ v2 u4 + 6u2 v2 + v4
( ) (
1 2
)
2 2
- x 4 + y 4 = x2 + y2 − 2x 2 y 2 = − u − v2 =
4 8 8
3 3
u +v u − v3 3
- x3 + 3xy
= 2
;y3 + 3yx
= 2
.
2 2
=u mx + ny
Toå ng quaù t ta ñaë t .
=v px + qy
A. BAØI TAÄP MAÃU
uc
2 2 3 1
x − y = −
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình 2y x .
3
( x + y ) =5
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
2xy x2 − y 2 =3x − 2y
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
(
.
)
( x + y )3 =
5
u2 − v2
xy =
y.i
4
u= x + y 2 2
Ñaë t ⇒ x − y = uv .
v= x − y
3x −= 3( u + v) u − v u + 5v
2y − 2. =
2 2 2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
n
2uv.
u2 − v2 u + 5v
4
=
2 ⇔
2 2
u vu3
uv u − v =+ (.
)
3 u3 = 5
fo
u = 5 .
337
kienthuchay.info
3
5 −1
⇔
(
u v3 + 1 =
0 =
⇔
)
u 3
5
=
⇔
x+y 3
5
⇔
x =
2 .
kie
3
3 v =−1 x − y =−1 5 +1
u = 5
y = 2
3 5 −1 3 5 +1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) = ; .
2 2
( x + y + 3) x − y + 2y + 4 =0
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
( )
nth
( x − y ) x + 4 = y + 1
2 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ y .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x + y + 3) x − y + x + y + 3 + 1 − ( x − y )
⇔ ( x + y + 3) ( x − y + 1) + (1 − x − y )(1 + x−y =
0)
uc
.
⇔ ( )( )
x − y +1 x + y + 4 − x − y = 0 ⇔ x + y + 4 = x − y
x + y + 4 = x − y
Vaä y heä phöông trình trôû thaø nh: .
( x − y ) x + 4 = y + 1
2 2
( )
ha
Ñeá n ñaâ y coù nhieà u caù ch xöû lyù heä phöông trình treâ n:
Caùch 1: Theá 4 = x − y − x − y vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
( x − y ) ( x2 + )
x − y − x − y = y2 + 1
(
⇔ ( x − y ) x2 − x + ) (x − y)
3
− xy − 1 =0
y.i
3
⇔ x ( x − y )( x − 1) − y + (x − y) − 1 =
0
( x − y − 1) ( x − y + x − y +1 ) =0
⇔ x 2 ( x − y − 1) +
x − y +1
n
x − y + x − y +1
⇔ ( x − y − 1) x 2 + =0
x − y +1
fo
338
kienthuchay.info
x + y =−3 x =−1
⇔ x − y =1 ⇒ ⇔
x − y =1 y =−2
kie
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; −2 ) .
Cách 2: Viết lại
(
x2 − y2 = ( x − y ) x − y − 4
.
)
2
( 2
)
( x − y ) x + 4 = y + 1
2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2
nth
⇔ .
( )
( x − y ) x2 + 4 = x2 + 4 ( x − y ) −
(x − y)
3
+1
2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2
⇔ .
x2 ( x − y ) = x2 − ( x − y )3 + 1
2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2
uc
⇔ .
x2 ( x − y − 1) + ( x − y )3 − 1 = 0
2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2
⇔ x − y + x − y + 1
.
( x − y − 1) x2 +
ha
=0
x − y + 1
2 3
y = x2 + 4 ( x − y ) − (x − y)
⇔
x − y − 1 =0
x + y =−3 x =−1
⇔ ⇔
y.i
x − y =1 y =−2
Caùch 3: Thaá y xuaát hieä n daá u hieä u cuû a toå ng vaø hieäu neâ n ñaë t
u2 + v
x =
=u x−y 2 .
,( u ≥ 0) ⇒
2
n
v= x + y u −v
y = 2
fo
339
kienthuchay.info
u= v + 4
2 2
Ta coù heä phöông trình: 2 u2 + v u2 − v
kie
u = + 4 +1
2 2
v= u − 4
⇔ 5
(
( u − 1) u + 3u − 5u − 11u + 12u + 20 =
4 3 2
0
.
)
Ta coù : u5 + 3u4 − 5u3 − 11u2 + 12u + 20 ≥
nth
≥ 3u4 − 5u3 − 11u2 + 12u + 20 > 0, ∀u ≥ 0
u =v − 4 x + y =−3 x =−1
Do ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i: ⇔ ⇔ .
u = 1 x − y =1 y =−2
u + v2
u= x + y x =
2
Nhaän xeùt. Neá u ta ñaë t ,( v ≥ 0) ⇒ ngay töø ñaà u phöông
v
= x−y u − v2
y = 2
uc
⇔ ( v + 1)( u − v + 4 ) = 0 ⇔ u − v + 4 = 0 .
Ta coù caù c keá t quaû töông töï treân.
2x − y 4 + 2y − x 4 =
( ) ( ) 1
ha
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
2
2x − y 2 + 2y − x 2 − 2 2x − y 2 2y − x 2 =
( ) ( ) ( )( ) 1
( ) ( )
2 2
⇔ 5 x 2 + y2 − 8xy − 2 5xy − 2x 2 − 2y 2 1
=
n
2
x+y 2 + x−y 2
⇔ 5.
( ) ( ) 2
2
− 8xy − 2 5xy − ( x + y ) + ( x − y ) =
2
1
2
fo
340
kienthuchay.info
u= x + y
Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= x − y
kie
2 2 2 2
2
2 2
2
5. u + v − 8. u − v − 2 5. u − v − u2 − v2 = 1
2 4 4
3v2 + u2 1
v. =
4 9
1 2
( ) ( )
2 1 2
2 2 2
u + 9v − u − 9v 1
=
nth
⇔ 4 8
3v3 + u2 v = 4
9
u4 + 54u2 v2 + 81v4 = 1
8 u = −1,v =
3
⇔ 4 ⇔
3 2 1
3v + u v =
u 1,v
9 = =
3
x 4 − 2014x =−
y 4 2013y
uc
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
( )
3
2 2
x −y 4027
=
Lôøi giaûi
Heä cho coù soá khuûng ta chöa quan taâm ñeá n ñieà u naø y.
Phöông trình thöù hai cuû a heä coù tích soá ( x − y )( x + y ) vaø phöông trình ñaà u vieá t
ha
x+y+x−y
y 4 2013 ( x − y ) =
ñöôï c x 4 −= + x 2013 ( x − y ) + bieå u dieã n ñöôï c
2
theo x − y vaø x + y neâ n thöû ñaë t aå n phuï xem sao.
Heä phöông trình ñöôï c vieá t laï i:
x 4 −= y 4 2013 ( x − y ) + x
y.i
3
.
( x − y )( x + y ) =4027
) 2013 x − y + x − y + x + y
2 2
x − y x + y ( x − y ) + ( x + y=
( )( ) 2 ( ) 2
⇔ .
n
( x − y )( x + y ) 3 =
4027
u= x + y
Ñaë t töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra uv ≠ 0 .
fo
v= x − y
341
kienthuchay.info
Heä phöông trình trôû thaø nh:
u2 + v2
uv. = 2013v +
u+v uv u2 + v2 = 4027v + u
( )
kie
2 2 ⇔ .
3 3 u3 v3 = 4027
u v = 4027
Ñeå yù moä t chuù t neá u theá 4027 theo uv töø phöông trình thöù hai leâ n phöông trình
thöù nhaá t ta coù nhaâ n töû chung u .
Do vaäy ta coù :
(
uv u2 + v=
2
)
u3 v3 .v + u ⇔ u u2 v + v3 − u2 v4 −=
1 0 .
nth
u = 0
⇔ u u v 1 − v
2
( 3
)+v 3
(
− 1 =0 ⇔ u u v − 1 1 − v
2
)( 3
) =0 ⇔ u2 v =1 .
3
v = 1
Ñoá i chieá u vôù i uv ≠ 0 ta ñöôï c u2 v = 1 hoaëc v3 = 1 .
TH1: Neá u v3 = 1 ñöa veà giaû i heä phöông trình:
uc
3
4027 + 1
v3 = 1 = x =
u 3
4027 =x + y 3
4027 2
3 3 ⇔ ⇔ ⇔ .
3
=
u v = 4027 v 1 = x − y 1 4027 − 1
y = 2
TH2: Neá u u2 v = 1 ñöa veà giaû i heä phöông trình:
ha
uv = 3 4027 1
u2 v = 1 u=
3
4027
3 3 ⇔ 1 ⇔ .
u v = 4027 u = 3
( )
2
3
4027 v = 4027
1
( )
2
3
+ 4027
1 3
4027
y.i
x + y = x =
3
4027 2
⇔ ⇔ .
1
( )
2
( )
2 3
3 − 4027
x − y = 4027 3
4027
y =
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
n
1
( ) 1
( )
2 2
+ 3 4027 − 3
4027
3
4027 + 1 4027 − 1 3 4027
3 3
( x;y ) = ; ; ; 4027 .
2 2 2 2
fo
342
kienthuchay.info
x2 − y2 = 3
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
3 3
x − 7x + y − 13y + 18 =
0
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( x − y )( x + y ) =
3
3 x−y 2 + x+y 2
( ) ( ) − 7 x + y − 3 x + y − x − y + 18 =0 .
( x + y )
4 ( ) (
( ) )
nth
Ñaë t u =+ x y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
uv = 3
uv = 3
u + 3v
2 2 ⇔ 3 .
u
4
− 7u − 3 ( u − v ) + 18 0
=
u + 3uv 2
− 40u + 12v + 72 0
=
3
uv = 3 v =
u
uc
⇔ 3 ⇔ .
u + 9v − 40u + 12v + 72 0
= u3 + 63 − 40u + 72 =
0
u
3 3
v = v =
⇔ u ⇔ u .
u4 − 40u2 + 72u + 63 =
0 2
(
( u − 3)( u + 7) u − 4u − 3 =
0 )
ha
x + y = 3
x − y = 1
x + y =−7
u 3,v
= = 1
3 x 2,y
= = 1
3
u = −7,v =− x − y =− 7
y.i
⇔ 7 ⇔ ⇔ x =± 7,y =
2 .
x + y = 2 −
u =2 − 7,v =−2 − 7 7 26 23
x =− ,y =−
u =2 + 7,v =−2 + 7 x − y =−2 − 7 7 7
x + y = 2 + 7
x − y =−2 + 7
n
( 2;1); ( ± ) 26 23
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y=
) 7;2 ; − ; − .
7 7
fo
kienthuchay.info
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
x3 − 7x + y3 − 13y + 18 = 0
.
kie
3 2
x − xy − 3x = 0
Tröø theo veá hai phöông trình treâ n ta ñöôï c:
( )
x y2 − 4 + y3 − 13y + 18 =
0.
(
⇔ ( y − 2 ) x ( y + 2 ) + y2 + 2y − 9 =)
0.
y = 2
nth
⇔ .
x ( y + 2 ) + y + 2y − 9 =
2
0
TH1: Neá u y = 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x2 − 4 =3 ⇔ x =± 7 .
9
TH2: Neá u x ( y + 2 ) + y 2 + 2y − 9 = 0 ⇔ x = − y (do y = −2 khoâ ng thoû a
y+2
maõ n heä phöông trình).
uc
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 =y 1 = x 2,y
= 1
9 2
− y − y =3 ⇔
y =
⇒
23 26 23 .
y+2
−
x=− ,y =
−
7 7 7
( 2;1); ( ± ) 26 23
Vaä y heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ( x;y=
)
ha
7;2 ; − ; − .
7 7
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình
( )
x 2 + 3y2 − 8xy − 1 x + y 2 − 48 =
( ) 0
.
( ) 2
2x 2 − 2xy + 1 ( x − y ) + 12 =
0
y.i
Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
2 2 2
( x + y ) + x − y − 3 ( x − y ) + 1 ( x + y ) =
2 2
−48
.
x2 − y2 + ( x − y )2 + 1 ( x − y )2 =
−12
n
344
kienthuchay.info
(
u2 + uv − 3v2 + 1 u2 = −48
.
)
2
( 2
)
kie
v + uv + 1 v = −12
Nhaä n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(
u2 u2 + uv − 3v2 = ) (
+ 1 4v2 v2 + uv + 1 ⇔ u2 − 4v2 u2 + uv + v2 =
+1 0 ) ( )( )
u = 2v x + y = 2x − 2y x = 3y
⇔ u2 − 4v2 =0 ⇔ ⇔ ⇔ .
u =−2v x + y =−2x + 2y y = 3x
nth
TH1: Neá u x = 3y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(12y + 1).4y
2 2
0 voâ nghieäm.
+ 12 =
TH2: Neá u y = 3x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(1 − 4x ).4x + 12 = 0 ⇔ 4x − x − 3 = 0 .
2 2 4 2
⇔ ( x − 1)( 4x + 3) =0 ⇔
2 x =
2 −1 x = −1,y =
−3
⇒ .
=x 1 =x 1,y= 3
uc
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −3) ; (1;3) .
4 4 3 1
x − y = −
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 4y 2x .
5
( x + y ) =5
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
4xy x 4 − y 4 =3x − 2y
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: .
( )
( x + y )5 =
5
y.i
u= x + y
Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= x − y
u2 − v2 uv 2
4.
4
.
2
u + v2= 3.
u+v
2
(
− 2.
u−v
2 .
)
n
5
u = 5
⇔
(
uv u4 − v4 =+
u 5v
⇔
)
uv u4 − v4 =+
u u5 v
.
( )
fo
u5 5= v5 5
345
kienthuchay.info
⇔
(
v u4 − v4 =
1 + u4 v )
v5 = −1
⇔ .
5
u5 = 5 u = 5
kie
5
5 −1
5 5 x =
=u 5 =x+y 5 2 .
⇔ ⇔ ⇔
5
v =−1 x − y =−1 5 +1
y = 2
5 5 −1 5 5 +1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
nth
2 2
4 4 3 1
x − y = 4y − 2x
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
( )
5
2 2
x − y = −5
Lôøi giaûi
u= x + y
uc
Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= x − y
(
uv u2 + v2
)
=
u + 5v 4
uv u − v =+
4
u 5v ( )
( )
2 2 2
2 u −v ⇔ .
u5 v5 = −5
u5 v5 = −5
ha
⇔
(
uv u4 − v4 =−
u u5 v6
⇔
)
v u4 − v4 =1 − u 4 v6(.
)
u5 v5 =
−5 u5 v5 =
−5
u5 = 5
( )(
v5 + 1 u 4 v − 1 =
0 )
v = −1
y.i
⇔ ⇔ .
5 5
u v = −5 u 4
v = 1
5 5
u v = −5
n fo
346
kienthuchay.info
3
5 −1
x =
2
kie
u 3 5 x + y 3 5 3
5 +1
= = y =
v =−1 x − y =−1 2
⇔
1 ⇔ 1 ⇔ −
1 15
+ 625 .
u=− x+y= − 15
15 15 5
5
5 x = 2
15 15
= v 625 = x − y 625 1 15
− − 625
15
5
nth
y =
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
1 15 1 15
− + 625 − − 625
3 5 − 1 3 5 + 1 15 5 15
5
( x;y ) = 2 ; 2 ; 2
;
2
.
uc
6
( 6 4 2
)
2 4 2 3
3 x − y + 7x y − 7x y = −
y 2x .
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình
( )
7
2 2
x − y −7
=
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
(6 6
)2 2 2
3 x − y + 7x y x − y =
2
(
4x − 3y
2xy
)
.
( )
7
2 2
x − y −7
=
y.i
( )( )(
2xy x2 − y 2 3x 2 + y 2 3y 2 + x 2 =4x − 3y
)
⇔ .
( )
7
x2 − y2 = −7
2 2 2 2
x + 3y = u − uv + v
n
u= x + y 2
Ñaë t ⇒ 3x + y2 = u2 + uv + v2 .
v= x − y u + 7v
4x − 3y =
fo
2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
347
kienthuchay.info
(
uv u6 − v6 =+
)
u 7v
⇔
(
uv u6 − v6 =−
)
u u 7 v8
.
u7 v7 = u7 v7 =
kie
−7 −7
⇔
( )(
u v 7 + 1 u6 v − 1 =
)
0
⇔
u = 7 7,v = −1
1 35 6 .
u7 v7 = −7 u = − ,v = 7
35
7
Thay ngöôï c laï i bieá n ( x;y )
1 35 1 35 6
− + 76 − − 7
nth
7 7 − 1 7 7 + 1 35 7 35
7
Suy ra: ( x;y ) = ; ; ; .
2 2 2 2
3 2 35
y + 3xy = −
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình 2 .
5x 2 + 5y2 + 2xy + 5x + 13y =
0
Lôøi giaûi
uc
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
u3 − v3 35
= − u3 − v3 + 35 =
2 2 0 (1)
⇔ .
u2 − v2 2 2
5 2
( 2
)
2 u + v + 2 + 9u − 4v = 0
3u + 2v + 9u − 4v = 0 (2)
ha
Giaû i heä naøy baè ng phöông phaùp heä soá baá t ñònh baè ng caù ch laá y (1) + 3.(2) theo
(
veá ta ñöôï c: ( u − v + 5) u2 + uv + 4u + v2 − v + 7 =0. )
Tìm ñöôï c: ( u;v ) =
( −3;2 ); ( −2;3) .
1 5 1 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; − ; − ; − .
2 2 2 2
y.i
y = − 5
2
fo
kienthuchay.info
x2 + y2 = xy + x + y
Baøi 1.1. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x − y = 3
kie
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+x y,v =− x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u2 + v2 u2 − v2
= +u u2 + 3v2 − 4u =
0
2 4 ⇔ .
uv = 3 uv = 3
2 27
nth
u + 2 − 4u =0 u4 − 4u3 + 27 = 0
u
⇔ ⇔ 3 .
v = 3 v =
u
u
(
u − 3 2 u2 + 2u + 3
( ) ) = u 3 x= +y 3 = x 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v = 3 = v 1 x=−y 1 = y 1
u
uc
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
x2 + 2x + 6 = y + 1
Baøi 1.2. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + xy + y = 7
Lôøi giaûi
ha
uv + 2v + 5 =0 u =
−1 u =
3
2 2
⇔ ∨ .
3u + v = 28 v =
−5 v =−1
u =−1 x + y =−1 x =−3
+ Vôù i ⇔ ⇔ ( thoû a maõ n ñieàu kieä n).
v =−5 x − y =−5 y = 2
= u 3 =x+y 3 = x 1
n
349
kienthuchay.info
x2 − y2 − 4
x − y =
Baøi 1.3. Giaû i heä phöông trình 5 .
kie
3x 2 − 4y 2 + 45 x + y =
2
( ) 16
Lôøi giaûi
Ñaâ y laø heä toå ng quaù t baä c hai ñaõ bieá t caù ch giaû i döôù i ñaâ y trình baøy theo phöông
phaù p ñaë t aå n phuï daïng toå ng hieä u.
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
x2 − y2 − 4
x − y =
5 .
2 ( 2
) ( 2
)
− 1 x 2 + y 2 + 7 x 2 − y 2 + 45 x + y =
( ) 16
Ñaë t u =+
x y,v =− x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
uv − 4
v = uv − 4 − 5v =0
5 ⇔ .
uc
4 ( 2
)
− 1 u2 + v2 + 7 uv + 45 u =
2
16
14uv − u2 − v2 + 90u =
64
= uv − 4 − 5v 0 = uv − 4 − 5v 0
⇔ 2 ⇔ 2 .
( u + v ) − 16 ( 4 + 5v ) − 90u +=
64 0 ( u + v ) − 90 ( u +=
v) 0
u = 1,v = −1
ha
u + v = 0
u + v = 0 u = 4,v = −4
uv − 4 − 5v
= 0
⇔ u + v = 90 ⇔ = ⇔ u 95 − 9 89
= ,v
85 + 9 89 .
u + v = 90 2 2
uv − 4 − 5v =0
uv − 4 − 5v
=
=0
u
95 + 9 89
= ,v
85 − 9 89
2 2
y.i
x2 − xy + y2 =x − y
Lôøi giaûi
fo
Ñaë t u =+
x y,v =−
x y heä phöông trình trôû thaø nh:
350
kienthuchay.info
3u2 + v2 2 4v4 − v2
= v4 u =
4 3
2 ⇔ 4
kie
2 2
u + 3v 4v − v
=
v = + 3v2 − 4v 0
4 3
2 4v4 − v2 u 0,v
= = 0
u =
⇔ 3 ⇔ u =−1,v =
1
(
v ( v − 1) 4v2 + 4v + 12 =
0) =
u 1,v
= 1
x + y = 0
nth
x − y = 0
x + y =−1 = x 0,y
= 0
⇔ ⇔ x = −1 .
0,y =
x − y =1 x 1,y
= 0
=
x + y 1
=
x − y =1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä
= m laø ( x;y ) ( 0;0 ); (1;0 ); ( 0; −1) .
uc
Caùch 2: Ta vieát laïi heä phöông trình döôù i daïng
x − y 2 + 3xy = x − y 4
( ) ( ) ⇒ x − y 4 − x − y 2 = 3 x − y − x − y 2 .
2
( ) ( ) ( )
( x − y ) + xy =x − y
ha
x2 − y 2 = 8x − 6y + 1
Baøi 1.5. Giaû i heä phöông trình .
( )
2 2
2
x −y
2
= 10 ( x − y ) − 1
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
7v + 1
y.i
u =
uv =u + 7v + 1 v −1
2 2 2
⇔ 2
u= v 10v − 1 2 7v + 1
v = 10v2 − 1
v − 1
Do v = 1 khoâ ng thoa maõn heä phöông trình.
7v + 1
n
u = 3,v = −1
u =
⇔ v − 1 ⇔ .
u = 1,v = − 1
(
( v + 1)( 3v + 1) 13v − 6v + 1 =
2
) 0 3
fo
351
kienthuchay.info
1
x + y = 3 x =
3
x − y =−1
kie
2
⇔ x + y = 1 ⇔ y = 3 .
1 x = 1
x − y =−
3
y = 2
1 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; ; (1;2 ) .
3 3
( )
nth
4 x 4 + 2x3 y + x2 y2 = 2x + 2y + 9
Baøi 1.6. Giaû i heä phöông trình .
3x2 + 2xy − y2= 6 ( x + y + 1)
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y + x − y 2 x + y 2= 2 x + y + 9
( )( ) ( )
.
2
( x + y ) + 2 ( x − y )( x + y ) = 6 ( x + y ) + 6
uc
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
( 2
)
2
u + v 2 u2 =+ u + uv = 2u + 9
( ) 2u 9
⇔ 2
u2 + 2uv =6u + 6 uv = 6u + 6 − u
2
ha
2
2
u2 + 6u + 6 − u = 2u + 9 u4 + 12u3 + 48u2 + 64u =
0
2
⇔ ⇔ 6u + 6 − u2 .
6u + 6 − u 2 uv =
uv = 2
2
y.i
u u + 4 3 = 1
( ) 0 u = −4
x + y =−4
x=
8 .
⇔ 2 ⇔ 17 ⇔ 17 ⇔
uv = 6u + 6 − u v = x − y = y = − 33
2 4 8 8
) 18 ; − 338 .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
=
n
fo
352
kienthuchay.info
Baøi 1.7. Giaû i heä phöông trình:
x + y 2 x − y + 1 = 6x − 6y − 2
( )( )
kie
2 .
( x − y )
2
2x 2
− 2y 2
+ x 2
−(y 2
( )
x )
+ y
2
+ x + y= 12 x − y 2 − x + y − 1
( )
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+ x y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
u2 ( v + 1) = 6v − 2
.
( )
nth
3 2
uv u v + 2uv + u= 12v − v − 1
Nhaä n thaáy v = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t v ≠ −1 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
2 6v − 2
u =
v +1
2 .
6v − 2 v2 + 2v2 6v − 2 + 6v − 2 .v 2
= 12y − v − 1
v + 1
uc
v +1 v +1
2 6v − 2
u = 2 6v − 2 u2 = 6v − 2
v +1
u =
v +1 .
( )( )
⇔ 4 v − 1 9v + 1 v2 ⇔ v +1 ∨
4 9v + 1 v2 =v + 1 2
( ) ( )
= v − 1 v = 1
2
( v + 1)
ha
3 2
u = ± 2 36v + 3v − 2v − 1 =0
⇔ ∨ 6v − 2 .
2
v = 1 u =
v +1
u =
± 2
(
( 3v − 1) 12v2 + 5v + 1 =
0
u = )
u = 0
± 2
⇔ ∨ ⇔ ∨ 1.
y.i
v 1= 2 6v − 2 v 1 v =
u =
v +1 3
Thay ngöôï c laï i x,y ta tìm ñöôï c:
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
( x;y )= ; − ; − ;− − ; + ;− + .
6 6 2 2 2 2 2 2 2 2
n
2 2 2
Baøi 1.8. Tìm nghieäm döông cuûa heä phöông trình:
353
kienthuchay.info
( 2x − 7 )( x − y ) + 3 =0
2
( )
2
3x − 4xy + 4y − 7 ( x − y ) =
2
1
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( x + y + x − y − 7 )( x − y ) + 3 = 0
.
3 ( x + y )
2
− 2 (
x 2
− y )
2
+ 11 ( x − y )
2
− 28 x−y 2 =
( ) 4
nth
Ñaë t u =+ x y, ( u > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
( u + v − 7 ) v + 3 = 0
.
2
(
3u − 2uv + 11v 2
− 28 v 2
)4
=
Giaû i heä naø y baè ng phöông phaù p theá chuù yù u > 0 tìm ñöôï c u = 4 ⇒ v = 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm döông duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
uc
x 4 − ( a + 1) x = y 4 − ay
Toång quaùt: Giaûi heä phöông trình
( )
2
x2 − y2 =
x 4 − y 4 = 4x − 3y
Baøi 1.9. Giaû i heä phöông trình 3
( x + y ) = 7
ha
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
u2 + v2
uv. = 4.
2
u+v
2
− 3.
u−v
2 ⇔
2 2
uv u + v =+
u 7v
.
( )
3 u3 = 7
y.i
u = 7
⇔
( )
uv u2 + v2 = u + u3 v
(
u v3 − 1 = 0
⇔ .
)
3
u 7= u3 7
3
7 +1
x =
n
3 3
=u 7 =x+y 7 2 .
⇔ ⇔ ⇔
3
=v 1 x − y 1
= 7 −1
y = 2
fo
354
kienthuchay.info
3 7 +1 3 7 −1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
kie
x 4 − 2x = y 4 − y
Baøi 1.10. Giaû i heä phöông trình .
( )
3
2 2
x −y = 3
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
uv u2 + v2 =+
( )
uv u2 + v2 =+
( )
nth
u 3v u u3 v 4
⇔ .
3 3
=( uv ) 3= ( uv ) 3
1+ 3 3 3
3 −1
⇔
( )(
u v3 − 1 1 − u 2 v = u
0 =
⇔
) 3
=3,v 1 = x =
⇔ 2
,y
2 .
1 3 2 1
u
= = ,v 9
3
=( uv ) 3
3
3 x = 3 ,y = − 3
3 3
uc
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m phaân bieä t laø :
3 3
= ( x;y ) 1 +2 3 ; 32− 1 ; 32 ; − 31 .
3 3
x2 − y2 = 4x + 6y
Baøi 1.11. Giaû i heä phöông trình .
ha
4 4 2 2 2 2
x + y − 5x − 5y= 2x y − 10xy
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 − y2 = 5 ( x + y ) − ( x − y )
4 5 2 2 .
x + y − ( x + y ) + ( x − y ) =
4 2 2
2x y − 10xy
y.i
2
Ñaë t u =+
x y,v =− x y heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
uv= 5u − v
2
u4 + 6u2 v2 + v4 5 2 u2 − v2 u2 − v2 .
8
−
2
u=(
+ v 2
2
)
4
− 10.
2
n
uv
= 5u − v uv
= 5u − v
⇔ 2 2 ⇔ 2 .
8 ( 5u − v ) + 20u − 60v =
2 2 2 2
8u v + 20u − 60v =0 0
fo
355
kienthuchay.info
= u 0,v = 0 x 0,y
= = 0
kie
1 + 815 75 + 815 812 + 2 815 838 + 24 815
⇔ u = − ,v = ⇔ x = − ,y = −
11 3 143 143
−1 + 815 75 − 815 812 + 2 815 −838 + 24 815
= u = 11
,v =
3
x =
143
,y
143
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
2 815 838 + 24 815 812 + 2 815 −838 + 24 815
( x;y ) = ( 0;0 ); − 812 +143 ;−
143
;
143
;
143
nth
2xy + y x 2 − y 2
x+y x−y
= +
14 2 2
Baøi 1.12. Giaû i heä phöông trình .
3 3
x+y x−y
+ = 9
2 2
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x − y ≥ 0 .
x+y x−y
Ñaë t u
= = ,v töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra u + v > 0 khi
2 2
ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
( )( )
2 u2 + v2 u2 − v2 + 2uv u2 − v2
( )
ha
= u + v.
14
3 3
u + v = 9
⇔
( )( ) ( )
u2 + v2 u2 − v2 + uv u2 − v2 = 7 ( u + v )
u3 + v3 = 9
( ) ( )
y.i
( u − v ) u2 + v2 + uv ( u − v ) =7 ( u − v ) u2 + uv + v2 =
7
⇔ ⇔
u3 + v3 =9 u3 + v3 = 9
x+y
u3 −= 3 =2
v 7 = u 2 2 x = 5
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
n
3
u + v =
3
9 v = 1 x−y y = 3
=1
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;3) .
fo
356
kienthuchay.info
x2 − y2 − 6 = 0
0 (
Baøi 1.13. Giaû i heä phöông trình 2 4 x,y ∈ ) .
(
x + y − 1) −
kie
−3=
2
(x − y)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≠ 0 .
( x + y )( x − y ) = 6
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2 4 .
( x + y − 1) − −3=0
nth
2
(x − y)
Ñaë t a =+ x y khi ñoù heä trôû thaø nh:
x y; b =−
6
ab = 6 b = 6
a b =
2 4 ⇔ ⇔ a
( a − 1) − 2 − 3 =0 2
a2 − 2a + 1 − a − 3 = 2
b 0 8a − 18a − 18 =
0
9
x + y =
uc
3
5 1
a 3,b
= = 2 x − y = 2 =x = ,y
⇔ ⇔ 2 2 .
a = 3 3⇔
− ,b = −8 x + y = − = 35 29
4 4 x − 8 ,y = 8
x + y = −8
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≠ 0,x,y ≥ −1 .
Bình phöông hai veá phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x + y + 2 + 2 xy + x + y + 1 = 4 ⇔ 2 xy + x + y + 1 = 2 − x − y .
x + y ≤ 2 x + y ≤ 2
n
⇔ 2 ⇔ 2 .
4 ( xy + x + y + 1) = ( 2 − x − y ) ( x − y ) = 8 ( x + y )
Ñaë t u = x + y,v = x − y, ( v ≠ 0, −2 ≤ u ≤ 2 ) khi ñoù ta coù heä phöông trình:
fo
357
kienthuchay.info
v2 = 8u
v = 8u
2
2
(
18 u − v 2
) ⇔ 3 .
kie
3
+ 29 uv =
4
9v − 112v − 108 0
=
v
= x + y 2 = x 3
x − y =4 y =−1
v 4,u
= = 2 8 8
nth
x+y= x =−
8 8 9 ⇔ 9.
⇔ v =− ,u =⇔
3 9 x − y =− 8 y =16
4 2
v =− ,u = 3 9
3 9
x+y= 2 x =− 5
9 9
x − y =− 4 y =7
3 9
uc
8 16 5 7
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =( 3; −1) ; − ; ; − ; .
9 9 9 9
3x 4 + 3y 4 + 10x2 y2 =−
2 6x2 + 6y2
Baøi 1.15. Giaû i heä phöông trình .
2 2
3x + y = 4x
ha
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( ) ( )
4 4 2
( x + y ) + ( x − y ) + x − y
2 2
+ 6 x2 − y2 = 2
.
( x + y )2 + ( x − y )2 + x 2 − y 2= 2 ( x + y + x − y )
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
y.i
u4 + v4 + u2 v2 + 6uv = 2
2 .
u + uv + v = 2 ( u + v )
2
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i. Chuù yù ñaú ng thöù c
u 4 + v 4 + u2 v2 = (u 2
)(
+ v2 − uv u2 + v2 + uv )
n
= 2 ( u + v) ( u 2
+ v2 − uv ) = 2 ( u 3
+ v3 )
fo
358
kienthuchay.info
1− 5 1+ 5
u3 + v3 + 3uv =1 = u = ,v
Suy ra 2 ⇔ 2 2 .
kie
u + v + uv = 2 ( u + v )
2 1+ 5 1− 5
= u = ,v
2 2
1− 5
x + y =
2
1+ 5 1 5
x− y = x = ,y = −
2 2 2 .
⇔ ⇔
nth
x + y = 1+ 5 1 5
x =
= ,y
2 2 2
x − y = 1− 5
2
2
Caùch 2: Ruù t y= 4x − 3x 2 töø phöông trình thöù hai vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä
ta ñöôï c keát quaû töông töï .
( ) ( ) ( )
2
3x 4 + 3 4x − 3x2 + 10x 2 4x − 3x 2 =−
2 6x2 + 6 4x − 3x2 .
uc
1
x =
2 1 5
x = ,y = −
( )
⇔ ( 2x − 1) 8x 2 − 14x − 1 = 0 ⇔ x =
7 − 57
8
⇒
2
1 5
2 .
x
= =,y
ha
7 + 57 2 2
x =
8
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y
= ) 21 ; − 25 ; 21 ; 25 .
3 3 2
( ) (
2
x + y + x 3y + 1 + y 3x + 1 =
1
)
y.i
x − y +1
Baøi 1.16. Giaû i heä phöông trình
( ) 8
2
4 x2 − y2 + 4 ( x + y )2 − 8x + 8y − 17 = −
x+y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: ( x + y )( x − y + 1) ≠ 0 .
n
359
kienthuchay.info
3 1
( x + y ) + x + y =
x − y +1
.
kie
( ) 8
2
4 x2 − y2 + 4 ( x + y )2 − 8 ( x − y ) − 17 =
−
x+y
3 1
( x − y + 1) ( x + y ) + x + y =
⇔ .
( )
( x + y ) 4 x2 − y2 + 4 ( x + y )2 − 8 ( x − y ) − 17 =
2
−8
nth
Ñaë t u =+ x y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
u3 v + u3 + uv + u =
1
3 2 .
3
4u v + 4u − 8uv − 17u = −8
Nhaä n thaáy u = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t u ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
( )
u3 + u ( v + 1) =
1
uc
4u3 v2 + 4u3 − 8uv − 17u =
−8
1
=v −1
u3 + u
⇔ 2
3 1 − + 3 − 1 − −
4u 1 4u 8u 3 1 17u =−8
ha
u3 + u u +u
1 1
v = 3
−1 v = 3
−1
⇔ u +u ⇔ u +u
(
u 8u6 + 7u4 − 10u
= 2
−5 0 ) ( )(
u u2 − 1 8u4 + 15u
= 2
+5 0 )
u2 = 1 3
y.i
u = −1,v = −
⇔ ⇔ 2.
1
= v − 1 1
u3 + u u = 1,v = − 2
5 1 1 3
Thay ngöôï c laï i tìm ra ( x;y ) = − ; ; ; .
4 4 4 4
n
5 1 1 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; ; ; .
4 4 4 4
fo
360
kienthuchay.info
Chuû ñeà 10. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG TÍNH ÑÔN ÑIEÄU CUÛA HAØM SOÁ
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
Ñònh lyù 1: Neá u f(x) laø haøm ñoà ng bieá n(hoaë c nghòch bieá n) treâ n ( a; b ) thì
phöông trình f(x) = 0 neá u coù nghieäm thì ñoù laø nghieäm duy nhaá t treâ n ( a; b ) .
Ñònh lyù 2: Neá u f(x) laø haø m ñoà ng bieá n (hoaë c nghòch bieá n) treâ n ( a; b ) khi ñoù
vôù i moï i u,v ∈ ( a; b ) thoûa maõ n f(u)= f(v) ⇔ u= v .
Moä t soá daï ng phöông trình xuaá t phaùt töø haøm soá nhö sau:
nth
Daïng 1: Phöông trình coù daï ng f(u) = f(v) .
- Thoâng thöôøng töø moät phöông trình cuûa heä ta nhaän ra ñaúng thöùc f(u) = f(v) .
- Coä ng, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ñöa veà f(u) = f(v) .
- Vieä c caàn laø m laø xeù t haø m haø m tröng f(t) chöù ng minh f(t) nghòch bieá n hoaë c
ñoà ng bieán treâ n taä p K .
Daïng 2: Phöông trình coù daï ng f(x) + g(x) =
0.
uc
- Töø moät phöông trình cuûa heä ta tìm ñöôïc mieàn xaùc ñònh x ∈ a; b vaø y ∈ c;d .
- Chöù ng minh min f(x) + min g(y) = f(x 0 ) + g(y 0 ) = 0 .
x∈a;b y∈ c;d
x = x 0
- Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi .
y = y 0
Do vaä y kyõ naêng xöû lyù laø tìm giaù trò lôùn nhaá t vaø giaù trò nhoû nhaá t cuû a haøm soá
vaø nhôù kieåm tra nghieäm ( x 0 ;y 0 ) coù thoû a maõ n hay khoâng.
Chuù yù. Ñoá i vôù i caù c em lôù p 10 chöa ñöôï c hoï c veà ñaï o haø m ñeå chöùng minh
y.i
Moät soá daïng heä thöôøng söû duïng phöông phaùp haøm soá
- Heä ñoá i xöù ng loaïi II.
fo
361
kienthuchay.info
Löu yù. Vôù i heä xöû lyù ñöôï c baèng phöông phaù p haø m soá thì cuõ ng coù theå xöû lyù
ñöôï c baè ng phöông phaù p nhaâ n lieâ n hôï p.
kie
2 y + y 2 + 1 =
x + x + 1
1 (1)
Chaú ng haïn heä phöông trình .
( )
2
( )
x2 + y2 = 4 x − y + x 4 y 4 (2)
x−y x2 + 1 + x + y2 + 1 − y x +x+ y −y
Do 1 + = > ≥0.
uc
x2 + 1 + y2 + 1 x2 + 1 + y2 + 1 x2 + 1 + y2 + 1
t + t 2 + 1 treâ n , ta coù :
Höôùng 2: Xeù t haø m soá f(t) =
t t2 + 1 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieán treân
t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1
ha
x 4 − 4x = y 4 − 4y (1)
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
2014
x + y 2014 =
1 (2)
Lôøi giaûi
x2014 ≤ 1 −1 ≤ x ≤ 1
n
362
kienthuchay.info
Caùch 1: Phuø hôï p vôù i kieá n thöù c lôù p 10 chöa ñöôï c hoï c veà ñaï o haøm.
Vôù i moï i t1 ,t 2 ∈ −1;1 ,t1 ≠ t 2 ta coù
kie
f(t1 ) − f(t 2 ) t14 − t 24 − 4 ( t1 − t 2 )
k=
t1 − t 2
=
t1 − t 2
= ( t1 + t 2 ) ( t12 + t 22 ) − 4 ≤ 4 − 4 = 0.
Do ñoù f(t) laø haø m nghòch bieán treâ n −1;1 vì vaä y (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
1
Thay vaøo (2) ta tìm ñöôï c x = y = ± 2014 .
2
nth
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
± 2014 ; ± 2014 .
2 2
Caùch 2: Söû duïng ñaï o haø m
Ta coù f '(t)= 4t 3 − 4 ≤ 4 − 4= 0 neâ n f(t) laø haøm nghòch bieán treân −1;1 ñeán
ñaâ y xöû lyù tieá p nhö lôø i giaû i treâ n.
f(t ) − f(t 2 )
Nhaän xeùt. Vôù i caù ch xeù t tyû soá k = 1 ta chöù ng minh ñöôï c haø m ñoàng
t1 − t 2
uc
bieá n hoaë c nghòch bieá n raát phuø hôï p vôù i kieá n thöù c cuû a moä t hoï c sinh lôùp 10
nhöng haï n cheá cuû a phöông phaù p naøy laø neá u haø m f(t) coù daï ng phöù c taï p thì
böôù c chöù ng minh k > 0 ( k < 0 ) khoù khaên hôn raá t nhieà u.
x − 2 − y − 1 = 27 − x3 (1)
ha
caù ch naø o ñoù coù theå tìm ñöôï c nghieä m cuû a phöông trình moä t caù ch deã daø ng.
Nhö ñaõ noù i ôû phaà n treâ n ñoù laø nhaåm nghieäm vaø xöû lyù theo hai höôù ng
- Höôù ng 1: Xeù t haøm soá
- Höôù ng 2: Nhaân lieân hôï p.
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 2,y ≥ 1 .
n
4
Theá y =( x − 2 ) + 1 töø phöông trình (2) vaø o phöông trình (1) ta ñöôï c:
2
x − 2 − ( x − 2 ) = 27 − x3 ⇔ x3 − x2 + 4x + x − 2 − 31 = 0 (3) .
fo
363
kienthuchay.info
Xeù t haø m soá f(x) = x3 − x2 + 4x + x − 2 − 31 treâ n 2; +∞ ) .
1
= 3x 2 − 2x + 3 + > 0, ∀x ∈ ( 2; +∞ ) neâ n f(x) laø haø m ñoà ng
kie
Ta coù f '(x)
2 x−2
bieá n treâ n ( 2;+∞ ) . Maë t khaù c f(3) = 0 do ñoù (3) ⇔ x =
3 suy ra ( x;y ) = ( 3;2 ) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;2 ) .
2
x + 1 + x y + 1 + y 2 =
1
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
nth
x 6x + 2x2 + 1= 4xy + 6x + 1
Lôøi giaûi
2
2 x 25
−4x + 6x + 1 ⇔ 6x + 2x 2 + 1 − =x 2 .
x 6x + 2x + 1 = 2
2 4
6x + 2x 2 + 1 = x =⇒
1 y= −1
3x
⇔ ⇔ 3 − 11 −3 + 11 .
6x + 2x2 + 1 =−2x = x =
⇒ y
2 2
y.i
11
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y=
) (1, −1); 3 −2 11 ; −3 +2 .
Baøi 4. (TSÑH Khoái A 2010) Giaûi heä phöông trình:
(4x2 + 1)x + (y − 3) 5 − 2y =
0 (1)
n
2 .
2
4x + y + 2 3 − 4x = 7 (2)
fo
364
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
3
x ≤ 4
kie
Ñieà u kieän , khi ñoù phöông trình (1) töông ñöông vôù i:
y ≤ 5
2
−(5 − 2y) − 1
(4x2 + 1)x + ( 0.
) 5 − 2y =
2
⇔ (4x2 + 1)(2x) = (( 5 − 2y )2 + 1) 5 − 2y (3) .
( )
nth
= t t 2 + 1 treâ n , ta coù : f '(t)
Xeù t haøm soá f(t) = 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ neâ n laø haø m
ñoaï n 0; .
4
−4 3
Ta coù f '(x) =−4x(3 + 4x2 ) + < 0, ∀x ∈ 0; neâ n f(x) nghòch bieá n
3 − 4x 4
3
treâ n 0; .
4
y.i
1 1
Vì vaäy phöông trình (4) ⇔ f(x) = f ⇔ x = ⇒ y = 2 .
2 2
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ;2 .
2
n
Nhaän xeùt. Ngoaø i ra heä treâ n coø n giaû i ñöôï c baè ng caùch ñöa veà heä hoaù n vò laë p
voø ng quanh(xem chöông 4). Qua baø i toaùn treâ n ta coù moä t daáu hieä u nhaä n dieä n
phöông phaù p haø m soá khi moä t phöông trình cuû a heä coù daï ng:
fo
( mx + n ) ax + b = ( py + q ) cy + d .
365
kienthuchay.info
Baøi 5. (TSÑH Khoái A,A1 2013) Giaûi heä phöông trình:
x + 1 + 4 x − 1 − y4 + 2 = y
kie
2 .
x + 2x ( )
y − 1 + y 2
− 6y + 1 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 1 .
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
2
( x + y − 1) = 4y ≥ 0 ⇒ y ≥ 0 .
nth
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä thaø nh
( )
4
4
x −1 + 2 + 4 x − 1= y 4 + 2 + y (1) .
2u3
Ta coù f '(u) = 1 + > 0, ∀u ≥ 0 neâ n f(u) laø haø m taê ng treân 0; +∞ ) .
uc
4
u +2
Do ñoù (1) ⇔ f ( 4
)
x − 1 = f(y) ⇔ y = 4
x − 1 ⇔ x = y4 + 1 .
( )
2
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c phöông trình y 4 + y 4y .
=
y = 0
ha
(
)
2
⇔ y y y3 + 1 − 4 =0 ⇔ .
( )
2
y y3 + 1 − 4 =0
Vôù i y = 0 ⇒ x = 1 .
( ) ( )
2 2
Vôù i y y3 + 1 − 4 =0 ta xeùt haøm soá g(u)= u u3 + 1 − 4 .
y.i
( u + 1) ( )
2
3
Ta coù : g'(u)= + 3u3 u3 + 1 > 0, ∀u ≥ 0 . Maë t khaù c: g(1) = 0 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; ( 2;1) .
n
Nhaän xeùt. Nhö ñaõ noù i moät baø i toaù n xöû lyù ñöôï c baèng phöông phaù p haøm soá thì
cuõ ng coù theå xöû lyù baè ng phöông phaù p nhaâ n lieâ n hôï p. Vì vaä y ta coù theå tìm ra
x y 4 + 1 baè ng nhaâ n lieâ n hôï p nhö sau. Vôù i y ≥ 0 vaø töø (1) , ta coù :
=
fo
366
kienthuchay.info
x + 1 − y4 + 2 = y − 4 x − 1 .
x − y4 − 1 y4 − x + 1
kie
⇔ = .
x + 1 + y4 + 2 ( )(
y + 4 x − 1 y2 + x − 1 )
(
⇔ x − y 4 − 1 ) 1
+
1 =
0 .
x + 1 + y4 + 2
4
(
y + x − 1 y2 + x − 1 )( )
⇔ x − y4 − 1 = 0 ⇔ x = y4 + 1 .
nth
2 + 2 4y2 + 1
1
=
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình x + x 2 − 2x + 2 − 1 y ( x − 1)2 .
2 2
4y x − 1 − x − 4y + 3x − 3 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 1,y ≠ 0 .
uc
2 + 2 4y2 + 1 2 + 2 4y2 + 1
Do = > 0 neâ n ñeå heä phöông trình coù
x + x 2 − 2x + 2 − 1 x − 1 + ( x − 1)2 + 1
2
x −1+
2 ( x − 1) +1
2y + 2y 4y + 1 = .
2
( x − 1)
1 1 1
⇔ 2y + 2y 4y 2 +=
1 + + 1 (1) .
x −1 x −1 2
( x − 1)
y.i
t2
f '(t) = 1 + t 2 + 1 + > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân ( 0;+∞ ) .
t2 + 1
1 1 1
Vì vaäy (1) ⇔ f(2y)
= f ⇔ 2y y .
n
= ⇔=
x −1 x −1 2 ( x − 1)
1
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 ( x − 1)
fo
367
kienthuchay.info
2
( ) 1
2 2 2
− 2y − x − 1 − ( x − 2 ) =0 ⇔ − x − 1 + ( x − 2 ) =0 .
x −1
kie
x = 2
1
⇔ 1 ⇔ x =2⇒ y = .
= x −1 2
x −1
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 2; .
2
3x2 + 3y2 + 5 = 10xy
nth
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 3 .
1 + 2 ( x − y ) + 2 = x 2 + 2xy + y 2 − 4
2 ( x − y )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x − y ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x+y 2 = 4 x−y 2 +5
( ) ( )
uc
3 2
.
1 + 2(x − y) + 2 = (x + y) − 4
2 ( x − y )
x+y 2 = 4 x−y 2 +5
( ) ( )
ha
⇔ 3 2
.
1 + 2 ( x − y ) + 2= 4 ( x − y ) + 1
2 ( x − y )
2 2
(x + y) = 4(x − y) + 5
⇔ .
(
2(x − y) + 3
) 2(x − y) + 2 = 3
8 ( x − y ) + 2 ( x − y ) (1)
y.i
Phöông trình (1) chæ chöùa bieán t= x − y neân ta ñaët t= x − y ñöa veà phöông trình:
( )
3
( 2t + 3) 2t + 2 = 8t 3 + 2t ⇔ 2t + 2 + 2t + 2 = (2t)3 + 2t (2) .
Phöông trình naøy coù daïng haøm ñaëc tröng f(u) = f(v) neân ta xöû lyù baèng haøm soá.
= u3 + u treân , ta coù :
Vaä y xeù t haøm soá f(u)
n
f '(u)= 3u2 + 1 > 0, ∀u > 0 neâ n haøm soá f(u) ñoà ng bieán treân .
Do ñoù (2) ⇔ f ( )
2t + 2= f(2t) ⇔ 2t + =
2 2t
fo
368
kienthuchay.info
t ≥ 0
⇔ 2 ⇔ t =1⇔ x − y =1.
4t − 2t − 2 =0
kie
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y 2 = 4 x − y 2 + 5 x + y = 3
( ) ( ) x 2,y
=
⇔ x + y =−3 ⇔
= 1
.
x − y = 1 x =
−1,y =
−2
x − y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −2 ) ; ( 2;1) .
Nhaän xeùt. Ví duï naø y cho ta thaá y ñeå xeù t haø m ñoâ i khi töø moä t phöông trình cuûa
nth
heä ta chöa coù daá u hieä u cuû a haø m ñaë c tröng vaø pheùp toaù n theá hoaë c coä ng tröø
theo veá hai phöông trình cuû a heä seõ cho ta moä t haø m ñaë c tröng. Ñieà u naø y ñoø i
hoû i caù c em tinh yù nhìn nhaän hai phöông trình cuûa heä coù ñieå m naø o chung.
x + x2 − 2x + 5 =3y + y 2 + 4
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
x 2 − y 2 − 3x + 3y + 1 = 0
Phaân tích lôøi giaûi. Phöông trình thöù nhaá t ñöôï c vieá t laï i thaø nh :
uc
2
x+ ( x − 1) + 4 = 3y + y 2 + 4 .
Hai veá coù daï ng gaàn töông töï nhau ; tuy nhieâ n sai khaù c nhau ñaïi löôï ng x vaø
3y ; baâ y giôø theá 3y töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø o chuùng ta seõ ñöôï c gì .
2
x+ ( x − 1) + 4 = y2 + 3x − 1 − x2 + y2 + 4
ha
2 2
⇔ ( x − 1) + ( x − 1) + 4 = y2 + y2 + 4 .
Lôøi giaûi
2 2
Ruù t 3y = y + 3x − 1 − x töø phöông trình thöù hai cuû a heä thay vaø o phöông trình
thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
y.i
2
x+ ( x − 1) + 4 = y2 + 3x − 1 − x2 + y2 + 4 .
2 2
⇔ ( x − 1) + ( x − 1) + 4 = y2 + y2 + 4 .
2 2
⇔ ( x − 1) − y 2 + ( x − 1) + 4 − y2 + 4 =
0.
n
2
2
⇔ ( x − 1) − y + 2 ( x − 1) − y2 0.
=
2
( )
x − 1 + 4 + y 2
+ 4
fo
369
kienthuchay.info
1 2 2
⇔ 1 + ( x − 1) − y =
0.
kie
2
( x − 1) + 4 + y + 4
2
2 y= x − 1
⇔ ( x − 1) − y 2 =0 ⇔ .
y= 1 − x
y= x − 1
Neá u y= x − 1 khi ñoù ta coù heä phöông trình : 2 2
.
x − y − 3x + 3y + 1 =0
nth
3
x=
y= x − 1 2.
⇔ 2 2 ⇔
x − ( x − 1) − 3x + 3 ( x − 1) + 1 =0 y = 1
2
y = 1 − x
Neá u y = 1 − x khi ñoù ta coù heä phöông trình : 2 2
.
x − y − 3x + 3y + 1 =0
3
x=
y = 1 − x
uc
⇔ 2 ⇔ 4.
2
x − (1 − x ) − 3x + 3 (1 − x ) + 1 =0 y = 1
4
3 1 3 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ; ; ; .
2 2 4 4
ha
3x2 − 2x − 5 + 2x x2 + 1= 2 y + 1 y2 + 2y + 2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình
( ) .
2 2
x + 2y = 2x − 4y + 3
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :
2
2x2 − 2y 2 − 2x − 5 + 2x x2 + 1 = 2 ( y + 1) ( y + 1) + 1 − 2x + 4y − 3 .
y.i
2
⇔ 2x 2 + 2x x 2 + 1= 2y 2 + 4y + 2 + 2 ( y + 1) ( y + 1) +1 .
2 2
⇔ x2 + x x 2 + 1 =( y + 1) + ( y + 1) ( y + 1) + 1 (1) .
t t
f '(t) = t + t 2 + 1 + t 1 + =+ t t 2 + 1 1 +
2 2
t +1 t +1
fo
370
kienthuchay.info
2
t + t2 + 1
= > 0, ∀ t ∈ neâ n f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n .
kie
2
t +2
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) = f(y + 1) ⇔ x = y + 1 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
x= y + 1 x= y + 1
2 ⇔ 2 .
x + 2y = 2x − 4y + 3 ( y + 1) + 2y = 2 ( y + 1) − 4y + 3
2 2
x = −1
nth
y = −2
x= y + 1
⇔ 2 ⇔ x = 5 .
3y + 4y − 4 =0 3
2
y =
3
5 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −2 ) ; ; .
3 3
uc
1 1 3 3 1
x − ≤ 1 − ≤ x ≤ − ≤ x −1≤
2 2 2⇔ 2 2.
⇔
1
y + ≤ 1 − ≤ y ≤ 3 1 − ≤ y + 1 ≤ 3
1
2 2 2 2 2
3 3
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 12t treâ n − ; ta coù :
n
2 2
( ) 3 3 3 3
= 3 t 2 − 4 < 0, ∀t ∈ − ; töù c f(t) laø haøm nghòch bieá n treân − ; .
f '(t)
fo
2 2 2 2
Do ñoù (1) ⇔ f(x − 1) = f(y + 1) ⇔ x − 1 = y + 1 ⇔ x = y + 2 .
371
kienthuchay.info
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 4
3 1 4 3 2 33
=0 .
kie
y + + y + =1 ⇔ 2y + 8y + 15y + 14y +
2 2 8
1 3 1
y= − x= ,y =
−
1 3 11 2⇒ 2 2.
⇔ y + y + 2y 2 + 4y + =0 ⇔
2 2 2 y = 3 1 3
− x= ,y =
−
2 2 2
3 1 1 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
; − ; ; − .
nth
2 2 2 2
Nhaän xeùt. Nhö vaä y phöông trình ñaà u cuû a heä cho ta moä t haø m ñaë c tröng tuy
nhieâ n baû n thaâ n haøm soá f(t)= t 3 − 12t khoâ ng thöï c söï ñôn ñieä u treân moä t taä p soá
thöï c. Chính ñieà u naøy laø m ta suy nghó ñeá n vieä c tìm mieàn cuû a nghieäm. Döôùi
ñaâ y toâ i trình baø y moä t baø i toaù n coù hình thöù c töông töï nhöng caù ch aùp duï ng haøm
soá töông ñoái khaù c.
2x2 ( 4x + 1) + 2y 2 ( 2y + 1) = y + 32
uc
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình 1
x2 + y2 − x + y =
2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
y + 1 ≤ 1 − 3 ≤ y ≤ 1
2 2 2
1 3
= 8x3 + 2x 2 treâ n − ; , ta coù :
Xeù t haø m soá f(x)
2 2
x = 0
n
1 1 1 1 3 63
Ta coù : f(0) = − ,f = .
0,f − = ,f − =
6 54 2 2 2 2
372
kienthuchay.info
3 63
Suy ra max = f(x) f=
.
1 3
x∈ − ; 2 2
kie
2 2
3 1
Xeù t haø m soá g(y)= 4y3 + 2y 2 − y − 32 treâ n − ; , ta coù :
2 2
1
y = −
g'(y) =12y2 + 4y − 1;g'(y) =0 ⇔ 12y 2 + 4y − 1 =0 ⇔ 2.
y = 1
6
nth
3 79 1 63 1 1733 1 63
Ta coù : g − = − ,g − = − ,g = − ,g = − .
2 2 2 2 6 54 2 2
1 1 63
Suy ra max g(y) =−
g = − .
g =
3 1
y∈ − ; 2 2 2
2 2
63 63
Suy ra f(x) + g(y) ≤ max f(x) + max g(y) = − = 0.
1 3 3 1 2 2
uc
x∈ − ; y∈ − ;
2 2 2 2
3
x =
2
1
Do ñoù (1) ⇔ f(x) + g(y) =⇔
0 y = − .
2
1
ha
y =
2
) 23 ; − 21 .
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c nghieä m ( x;y =
) 23 ; − 21 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y =
y.i
3 1
4x − 3x + ( y − 1) 2y + 1 =2
(1)
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình .
2x2 + x + − y ( 2y + 1) =0 (2)
Lôøi giaûi
n
1
Ñieà u kieän − ≤ y ≤ 0 .
2
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
8x3 − 6x + ( 2y + 1) − 3 2y + 1 =
fo
1.
373
kienthuchay.info
( )
3
⇔ (2x)3 − 3.(2x) + 2y + 1 1 (3) .
− 3 2y + 1 =
kie
Töø (2) ta coù 2x2 + x + −y ( 2y + 1) = 0 ⇒ 2x 2 + x ≤ 0 ⇔ −1 ≤ 2x ≤ 0 .
Vaø ta cuõ ng coù 0 ≤ 2y + 1 ≤ 1 .
Xeù t haøm soá f(t)= t 3 − 3t ) (
vôù i t ≤ 1 khi ñoù f '(t)= 3 t 2 − 1 ≤ 0 neâ n f(t) laø
1
x = − 2
nth
(
Maë t khaù c f(2x) + f 2y + 1 ≤ f(−1) + f(0) = ) 2x = −1
1 . Vì vaä y
2y + 1 =0
⇔
y = − 1
2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; − .
2 2
11 7 3
x + + 2 1+ + y3 − y 2 − 7 =0 (1)
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình 2x x 2 2 .
uc
2 2
x + y + xy − 7x − 6y + 14 = 0
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
x2 + x ( y − 7 ) + y 2 − 6y + 14 =
0
2
y + y ( x − 6 ) + x − 7x + 14 =
2
0
ha
) ⇔ 2 ≤ x ≤ 103 .
∆ x =
⇒
( y − 7)
2
(
− 4 y 2 − 6y + 14 ≥ 0
− 4(x − 7x + 14 ) ≥ 0 1 ≤ y ≤ 7
2
∆ y =
( x − 6) 2
3
11 7 10 3 7
y3 − y2 − 7 treân 1; .
y.i
2 2
2x 3 7 2x 3 7
x 1+ x 1+
x2 x2
fo
374
kienthuchay.info
11
x ≥
( )
⇔ 2x 2 − 11 x 2 + 7 = 28 ⇔ 2
kie
( ) ( x + 7) =
2 2
2
2x − 11 784
+1 +1
= (1) .
2−x x+y
Töø (1) suy ra ( 2 − x )( x + y ) > 0 .
t2 + 1
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n ( −∞;0 ) ( 0; +∞ ) , ta coù :
t
y.i
1
f '(t) =− < 0, ∀t ≠ 0 .
2 2
t t +1
Do ñoù f(t) laø haøm nghòch bieá n treâ n moã i khoaûng ( −∞;0 ) vaø ( 0;+∞ ) .
Vaä y (1) ⇔ f(2 − x) = f(x + y) ⇔ 2 − x = x + y ⇔ y = 2 − 2x .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
x − ( 2 − 2x ) x2 − ( 2 − 2x ) = 2 1 − x2 + ( 2 − 2x ) .
2 2
(
⇔ 6x3 − 16x 2 + 7x + 2 =0 ⇔ ( x − 2 ) 6x 2 − 4x − 1 =0 . )
fo
375
kienthuchay.info
Tröôù c tieâ n ta coù : ( 2 − x )( x + y ) > 0 ⇒ ( 2 − x )( x + 2 − 2x ) > 0 ⇔ x ≠ 2 .
2 − 10 2 − 10 4 + 10
kie
= x = x = ,y
Do ñoù 6x2 − 4x − 1 = 0 ⇔ 6 ⇒ 6 3 .
2 + 10 2 + 10 4 − 10
= x = x = ,y
6 6 3
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( x;y ) 2 − 6 10 ; 4 + 3 10 ; 2 + 6 10 ; 4 − 3 10 ; ( 2; −2 ) .
nth
x2 − 12xy + 20y 2 = 0
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
ln (1 + x ) − ln (1 + y ) = x − y
Nhaän xeùt. Phöông trình thöù hai cho ta haø m ñaë c tröng y= ln (1 + x ) − x tuy
1 x
nhieâ n y' = − 1 =− ñoà ng bieá n treân khoaû ng ( −∞;0 ) , nghòch bieán treân
x +1 x +1
khoaûng ( 0;+∞ ) .
uc
Do vaäy ta caà n xaù c ñònh ñöôï c mieà n giaù trò cuû a hai aån x,y .
x = 2y
Ta coù : x2 − 12xy + 20y 2 =0 ⇔ ( x − 2y )( x − 10y ) =0 ⇔ .
x = 10y
Suy ra x,y cuø ng daá u vôù i nhau do ñoù ta xeù t haø m soá ñöôï c.
Lôøi giaûi
ha
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i: ln (1 + x ) − x = ln (1 + y ) − y (1) .
Xeù t haø m soá f(t)= ln (1 + t ) − t treâ n ( −1; +∞ ) ta coù:
1 t
f '(t) = − 1 =− ;f '(t) =0 ⇔ t =0 .
t +1 t +1
Suy ra f(t) ñoà ng bieá n treâ n khoaûng ( −1;0 ) vaø nghòch bieá n treâ n khoaûng
n
( 0;+∞ ) . Maët khaùc x,y cuøng daáu neân (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
fo
376
kienthuchay.info
x = y
x = 2y x = 0
Khi ñoù ta coù heä phöông trình: ⇔ .
kie
x = y y=0
x = 10y
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Nhaän xeùt. Nhö vaäy vôùi moä t soá baø i toaùn tính maø haø m soá ñôn ñieä u treâ n hai
khoaûng ( −∞;0 ) vaø ( 0;+∞ ) ta khoâ ng tröï c tieá p söû duï ng ñöôï c tính ñôn ñieä u cuûa
nth
haø m soá khi ñoù caà n tìm mieà n giaù trò cuûa xy vaø thöôø ng laø chöù ng minh
xy > 0 (töù c hai aån cuø ng daá u khi ñoù chuù ng cuø ng thuoä c khoaû ng ( −∞;0 ) hoaëc
( 0;+∞ ) luùc naøy ta söû duïng haøm soá nhö caùc baøi toaùn hay laøm.
x y += x
1
( y + 1)
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình
2x2 − 9x + 6
−4x2 + 18x − 20 + = y +1
2x 2 − 9x + 8
uc
Lôøi giaûi
−4x2 + 18x − 20 ≥ 0
5
2 2 ≤ x ≤
Ñieà u kieän : 2x − 9x + 8 ≠ 0 ⇔ 2.
y + 1 ≥ 0 y ≥ −1
ha
2
2 9 1 1 1
Ñaë t t = −4x + 18x − 20 = −4 x + + ≤ ⇒ t ∈ 0; .
4 4 2 2
4
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh : t + 1 + = y +1 .
2
t +4
y.i
4
Xeù t haø m soá f(t) = t + 1 + , ta coù :
2
t +4
2
8t t 4 + 7t 2 + ( t − 4 )
f '(t) =
1− ≥ >0.
( ) (t )
2 2
t2 + 4 2
+4
n
1
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n 0; ⇒ f(t) ≥ f(0) =
2.
2
fo
377
kienthuchay.info
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä laá y logarit töï nhieâ n hai veá ta ñöôï c :
ln x ln ( y + 1)
( y + 1) ln=x x ln ( y + 1) ⇔ = (*)
kie
x y +1
ln u 1 − ln u
Xeù t haø m soá g(u) = , ta coù g'(u) = =0⇔ u=e
u u2
Suy ra haø m soá taêng trong khoaûng ( 0;e ) , giaûm trong khoaûng ( e;+∞ )
5 ln 2
Vaä y ta coù : x ∈ 2; ⇒ g(x) ≥ g(2) =
2 2
nth
ln 4 ln 2
Vaø y ∈ 3; +∞ ) ⇒ g(y) ≤ g(3)
= =
4 2
Töø ñoù suy ra phöông trình (*) töông ñöông vôù i :=
x 2;y
= 3
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta thaá y thoûa maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;3) .
(
2y 4y2 + 3x2 = x 4 x2 + 3
) ( )
uc
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
2
x
(
2y − 2x + 5 − x + 1 =4 )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2y − 2x + 5 ≥ 0 .
ha
Nhaä n thaá y x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä ; neân chia hai veá phöông trình thöù
3
2y 2y
3
nhaá t cuû a heä cho x , ta ñöôï c: + 3. = x3 + 3x .
x x
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 3t coù f '(t)
= 3t 2 + 3 > 0, ∀t ∈ neâ n suy ra f(t) ñoà ng
2y 2y x2
y.i
u2 + 4 > u ≥ u
1
f '(u) 2 u u2 + 4 − u ln 2 −
= > 0 ; do 1 .
fo
u2 + 4 ln 2 > 1 >
u2 + 4
378
kienthuchay.info
Vaä y f(u) ñoà ng bieá n. Maë t khaù c f(0) = 0 do ñoù (1) ⇔ x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ;
1
Suy ra y = .
kie
2
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1; .
2
( 2x − 1) x + y = ( 6 − x − y ) 2 − x (1)
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình .
2 3 12x2 + 3xy − 18x = x3 − 6x − y + 5 (2)
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x + y ≥ 0,x ≤ 2 .
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaä n thaá y (2) laø phöông trình chöù a caê n thöù c baä c ba vieäc
tìm ra moái lieân heä ñôn giaû n giöõ a hai aå n x vaø y khoâng khaû thi vaä y ta taäp
trung xöû lyù phöông trình (1) .
Nhaä n thaáy coù nhaâ n töû chung x + y hai veá vaø 2x − 1 coù theå bieå u dieã n theo
uc
2−x neâ n chöa caà n xeù t voä i lieä u ( x + y ) 2 − x =
0 hay khoâ ng ta chia hai
6−x−y 2x − 1
veá phöông trình cho ( x + y ) 2 − x ta ñöôï c: = .
x+y 2−x
Ñieà u naøy laøm ta suy nghó ñeá n vieä c xeù t haøm soá vaø phöông trình treân coù daï ng
f(u) = f(v) .
ha
6 − u2 3 − 2v2
Ñôn giaû n ta ñaë t =
u x + y vaø=
v 2 − x khi ñoù ta ñöôï c: =
u v
Phöông trình naøy ta chöa theå xeù t haøm ñöôï c tuy nhieâ n ñeå yù ta tìm caù ch bieåu
3 − 2v2
dieã n cho coù daïng veá traù i vaø vieá t laï i:
v
y.i
Neáu x + y =0 khi ñoù töø (1) suy ra x = 2,y = −2 thay vaøo (2) thaáy khoâng thoûa maõn.
Vaä y x + y > 0 vaø 2 − x > 0 khi ñoù vieá t laï i (1) döôù i daï ng:
fo
379
kienthuchay.info
( ) ( )
2 2
6−x−y 2x − 1 6− x+y 6− 2 2−x
= ⇔ = (3) .
kie
x+y 2−x x+y 2 2−x
6 − t2 6
Xeù t haø m soá f(t) = vôù i t > 0 ta coù f '(t) =− − 1 < 0, ∀t > 0
t t2
Do ñoù f(t) laø haøm nghòch bieá n treâ n ( 0;+∞ ) .
Vì vaäy (3) töông ñöông vôù i:
f ( ) ( )
x + y = f 2 2 − x ⇔ x + y = 2 2 − x ⇔ y = 8 − 5x .
nth
Thay y= 8 − 5x vaø o (3) ta ñöôï c:
⇔ x3 − 3x − 1 =0.
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta xeù t nghieäm x ∈ −2;2 vaø ñaët=x 2 cost,t ∈ 0; π
1 π 2π
ta ñöôï c 2 cos3t =1 ⇔ cos3t = ⇔ t =± + k .
2 9 3
y.i
π 5π 7π π 5π 7π
Nhöng vì t ∈ 0; π neâ n t ∈ ; ; suy ra: x ∈ 2 cos ;2 cos ;2 cos
9 9 9 9 9 9
nhöng vì phöông trình baä c ba coù toá i ña ba nghieäm neâ n ñoù laø taá t caû caù c
nghieäm cuû a phöông trình treâ n.
π π
coù suy ra ( x;y ) 2 cos ;16 cos − 5 .
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n x + y > 0 ta=
n
9 9
π π
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm= duy nhaá t ( x;y ) 2 cos ;16 cos − 5 .
9 9
fo
380
kienthuchay.info
6x2 + y2 − 5xy − 7x + 3y + 2 =0 (1)
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình x − y
kie
= ln(x + 2) − ln(y + 2) (2)
3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > −2;y > −2 .
Coi (1) laø phöông trình baäc 2 vôù i aå n laø y vaø vieá t laï i ta ñöôï c:
y2 + (3 − 5x)y + 6x 2 − 7x + 2 =0 , ta coù :
5x − 3 + x − 1
nth
=y = 3x − 2
2
∆ y = ( x − 1) ⇒ 2 .
= 5x − 3 − (x − 1)
y 2
= 2x − 1
y − x= 2(x − 1) > 0
Vôù i x > 1 ⇒ ⇒ y > x > 1, ∀x > 1 ⇒ f(y) > f(x) ⇒ VN
y − x = x − 1 > 0
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1,1) .
x2 −2y x2 −2y 2y − x2 + 2
4 + 9.3 =4 + 9 .7
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
y.i
4x + 4 = 4x + 4 2y − 2x + 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän y − x + 2 ≥ 0 .
t x 2 − 2y khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä trôû thaø nh
Ñaë t =
n
4 + 3t + 2 4 + 32t
( )
4 + 3t + 2 = 4 + 9t .72− t ⇔
7t + 2
=
72t
⇔ f(t + 2) = f(2t) .
fo
381
kienthuchay.info
x x
4 + 3x 1 3
Xeù t haø m soá=
f(x) = 4 + laø haø m nghòch bieán.
7x 7 7
kie
Do ñoù f(t + 2) = f(2t) ⇔ 2t = t + 2 ⇔ t = 2 .
Töø ñoù suy ra x2 − 2y =2 ⇔ 2y =x 2 − 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
ta ñöôï c :
2
4x + 4 = 4x + 4 x2 − 2 − 2x + 4 ⇔ 4x −1 = x − 1 + ( x − 1) + 1 ⇔ 4s = s + s2 + 1
Vôù i s= x − 1 . Do s + s2 + 1
nth
2 −s 2
s + 1 − s = 1 ⇒ 4 = s + 1 − s
Töø ñoù ta coù phöông trình : 4s − 4−s − 2s =
0(*)
Ta xeù t haøm soá f(x) =4x − 4− x − 2x ta coù :
( )
'(x) ln 4 4x + 4− x − 2 ≥ 2 ln 4 − 2 > 0 .
f=
Do ñoù haøm soá ñôn ñieä u taêng treâ n . Maë t khaù c f(0) = 0 neâ n phöông trình (*)
uc
1
coù nghieäm duy nhaá t s = 0 . Töø ñaâ y suy ra x =⇒
1 y=− .
2
) 1, − 21 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x,y=
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình:
ha
x2 −16 2
4 + 3 x + x2 + 1= 4y −8y + 3 y − 4 + y2 − 8y + 17
.
y x(2
− 1) − 4x 2
+ 3x − 8 + ln x 2
− 3x(+ 3 = 0 )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 0,y ≥ 4 .
y.i
2 t t2 + 1
ñôn ñieä u taêng treâ n 0; +∞ ) .
ñoaï n Vaä y phöông trình
fo
f(x) = f(y − 4) ⇔ x = y − 4 ⇔ y = x + 4 luù c naøy thay vaøo phöông trình thöù hai
cuû a heä ta ñöôï c phöông trình
382
kienthuchay.info
(
x3 + 2x − 12 + ln x 2 − 3x + 3 =
0(*) )
(
Ta xeù t haøm soá f(x) = x3 + 2x − 12 + ln x 2 − 3x + 3 . )
kie
2x − 3 2x2 − 4x + 3
Ta coù : f '(x)= 3x 2 + 2 + = 3x2 + > 0 , neâ n haøm soá f(x)
x2 − 3x + 3 x2 − 3x + 3
ñôn ñieä u taê ng treâ n ñoaï n 0; +∞ ) .
Maë t khaù c nhaä n thaá y f(2) = 0 , töø ñoù suy ra phöông trình (*) coù nghieäm duy
nhaá t x = 2 ⇒ y = 6 .
nth
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) = ( 2,6 ) .
log x = 2y + 2
2
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
4 1 + x + xy 4 + y 2 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x > 0 , töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta suy ra y < 0 .
Töø phöông trình thöù hai ta suy ra:
uc
16 ( x = ( )
+ 1) x 2 y2 4 + y2 ⇔ x2 y 4 + 4x2 y2 − 16 ( x =
+ 1) 0
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø y2 , ta ñöôï c:
2
∆ ' 2 = 4x 4 + 16x 2 ( x + 1)= 4x 2 ( x + 2 )
y
ha
2
−2x2 + 2x ( x + 2 ) 4
= y =
x2 x
Töø ñoù suy ra: .
2 −2x 2
− 2x ( ) −4x − 4x < 0
x + 2 2
= y =
2
x x2
4 4
Chæ nhaän nghieäm y2 = ⇔x= , thay vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä ta ñöôïc :
y.i
x y2
4
log2 = 2y + 2 ⇔ 2 − log2 y 2 − 2y +=
2
0 (*)
2
y
2 − log2 y 2 − 2y + 2 vôù i y < 0
Xeù t haø m soá f(y) =
n
2 −2 2 y +1
Ta coù f '(y) = −2y + 2 ln 2 − = 1 − y ( ln 2 ) .2 > 0, ∀y ∈ ( −∞;0 )
y ln 2 y ln 2
Vaä y f(y) laø haøm ñôn ñieä u taê ng treâ n khoaûng ( −∞;0 ) . Maët khaù c laï i coù
fo
f(−1) =0⇒y=−1 laø nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình (*).
383
kienthuchay.info
Töø ñaây suy ra x = 4 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 4; −1) .
kie
x y3 − x3 =
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình
7 ( ) .
x 4 + x3 y + 9y = y3 x + x 2 y2 + 9x
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
(
x y3 − x3 =
7 )
nth
( )
x x3 − y3 + x 2 y ( x − y ) − 9 ( x − y ) =
0
⇔
(
x y3 − x3 = 7 ) ⇔
x y3 − x3 =
7 ( )
((
( x − y ) x x2 + xy + y2 + x2 y − 9 =
0 ) ) (
x x2 + xy + y 2 + x 2 y − 9 =
0 )
x y3 − x3 =
Do x ≠ y khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình ⇔
7 ( )
uc
x ( x + y )2 =
9
Töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra x > 0 do ñoù töø phöông trình thöù nhaá t
3
cuû a heä ta coù y > x > 0 vaø töø phöông trình thöù hai ruù t ra=
y − x , thay vaø o
x
3
ha
3
phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c: x − x − x3 = 7.
x
Ñaë
= t t x, ( t > 0 ) phöông trình trôû thaønh :
3
23 2
( )
3
t − t − t 6 =7 ⇔ t 3 − 3 + t 7 + 7t =0 (1) .
t
y.i
( )
3
Xeù t haø m soá f(t) = t 3 − 3 + t 7 + 7t treâ n ( 0;+∞ ) , ta coù :
( )
2
f '(t) 9t 2 t 3 − 3 + 7t 6 + 7 > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haøm ñoà ng bieán treân ( 0;+∞ ) .
=
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;2 ) .
fo
384
kienthuchay.info
x y3 − x3 =
Nhaän xeùt. Ñeå giaû i heä phöông trình
7( )
ta coù caù ch khaù c nhö sau
x ( x + y )2 =
kie
9
xuaá t phaùt töø heä ñöa ñöôï c veà daï ng ñoà ng baä c ñöôï c neân ta xöû lyù nhö sau :
t y tx, ( t > 0 ) ta coù heä phöông trình :
Ñaë=
( ) ( )
3
x 4 t 3 − 1 =7 t3 − 1
73
⇒ = .
8
x3 ( t + 1)2 =
9 ( t + 1) 94
nth
( t − 1)
3
3
73
Xeù t haø m soá
= f(t)
8
− ñoà ng bieán treâ n ( 0;+∞ ) vaø f(2) = 0 neâ n
( t + 1) 94
phöông trình treâ n coù nghieä m duy nhaá t t = 2 ⇔ y = 2x thay ngöôï c laï i phöông
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc ( x;y ) = (1;2 ) .
3 9
+ Ngoaøi ra ta hoaø n toaø n coù theå ruù t x=
uc
− y, x > 0 ⇒ y < 3 vaø thay
y 4
3
3
vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ñöa veà xeù t haø m soá f(y)
= y − y − y3 − 7
y
9 9
ha
Lôøi giaûi
17
Ñieà u kieän : y ≥ − .
8
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôùi :
n
8y2 + 24y + 18 + 2 2 + 2 2y + 3 2= x2 + 2 + x .
2
⇔ ( 2y + 3) + 2 + 2y + 3 = x2 + 2 + x .
fo
385
kienthuchay.info
Ñeá n ñaâ y ta xeù t haø m soá : f(x) = x 2 + 2 + x , ta coù
x2 + 2 + x x2 + x x +x
kie
x
f '(x)
= = +1 > = ≥0.
2 2
x + 2 x + 2 x2 + 2 2
x + 2
Suy ra haø m soá f(x) ñôn ñieä u taêng .
x−3
Vaä y f ( 2y + 3) = f ( x ) ⇔ x = 2y + 3 ⇔ y = , theá vaø o phöông trình thöù nhaát
2
cuû a heä ta ñöôï c :
nth
1 + 13
x ≥
x2 − x − 3 ≥ 0 2
1 − 13
x2 − x − =
3 4x + 5 ⇔ ⇔
( )
2
2 x ≤
x − x − 3 = 4x + 5 2
( x − 1)( x + 1) x2 − 2x − 4 =
0 ( )
5
⇔ x 2 − 2x − 4 =0 ⇔ x =1 ± 5 ⇒ y =−1 ± , thoû a maõ n ñieà u kieän (*)
uc
2
5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = 1 ± 5; −1 ± .
2
B. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x − 1 − y = 8 − x3
ha
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình 4
.
( x − 1) =y
Lôøi giaûi
4
Theá =
y ( x − 1) vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc
2
x3 − ( x − 1) + x − 1 − 8 = 0 ⇔ x3 − x2 + 2x + x − 1 − 9 = 0 .
y.i
Xeù t haøm soá f(x) = x3 − x2 + 2x + x − 1 − 9 treân 1; +∞ ) laø haøm ñoà ng bieá n
treân 1; +∞ ) . Maët khaùc f(2) = 0 suy ra ( x;y ) = ( 2;1) laø nghieäm duy nhaát cuûa heä.
x + 1 + x + 3 + x + 5 = y − 1 + y − 3 + y − 5
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình
n
2 2
x + y + x + y =80
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ 5 .
fo
386
kienthuchay.info
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
x +1 + ( x + 1) + 2 + ( x + 1) + 4 = y−5 + ( y − 5) + 2 + ( y − 5) + 4 (1)
kie
Xeù t haø m soá f(t) = t + t + 2 + t + 4 ñoà ng bieán treân 0; +∞ ) .
Vì vaäy (1) ⇔ f(x + 1) = f(y − 5) ⇔ x + 1 = y − 5 ⇔ y = x + 6 .
Thay y= x + 6 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
5 5−7
x ≥−1 5 5+5
2x2 + 14x − 38= 0 ←→ x= ⇒ y= .
2 2
5 5 −7 5 5 +5
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; .
2 2
2y3 + y + 2x 1 − x= 3 1 − x
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2y2 + 1 + y = 4 + x + 4
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän: −4 ≤ x ≤ 1 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
y ≥ 0
( )
3
2y3 + y = 2 1− x + 1− x ⇔ y = 1− x ⇔ 2
.
x = 1 − y
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: 2y2 + 1 + y = 4 + 5 − y 2 .
ha
Veá traù i laø haøm ñoàng bieá n, veá phaû i laø haøm nghòch bieá n suy ra nghieäm duy
nhaá t y = 2⇒x= −3 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −3;2 ) .
x3 + y3 = 3x2 − 6x − 3y + 4
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y − 6x + y − 10 = y + 5 − 4x + y
y.i
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
3
( x − 1) + 3 ( x − 1) =−
( y)3 + 3.(−y) ⇔ x − 1 =−y ⇔ y =1 − x .
Thay y = 1 − x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
2x2 − 9x − 8= 6 − x − 3x + 1
⇔ 2x2 − 9x − 5 + ( ) (
3x + 1 − 4 + 1 − 6 − x =0 )
fo
387
kienthuchay.info
3 ( x − 5) x−5
⇔ ( x − 5)( 2x + 1) + + 0.
=
3x + 1 + 4 6 − x +1
kie
3 1
⇔ ( x − 5) 2x + 1 + + =0 ⇔ x =5 ⇒ y =−4 .
3x + 1 + 4 6 − x +1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 5; −4 ) .
x6 − y3 + x2 − 9y2 − 30 =
28y
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
( )(
2 x − x − 1 1 + y + 2= x ( y + 3) )
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ −2 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
3
(x2 )3 + x 2 = ( y + 3) + ( y + 3) ⇔ x2 = y + 3 ⇔ y = x 2 − 3 .
( )
uc
2 x − x − 1 1 + x 2 − 1 = x x.
Phöông trình naøy coù nghieä m vaø kyõ thuaä t xöû lyù raá t ñeï p maé t. Ñeå giaûi phöông
trình naø y ta duø ng kyõ thuaä t nhaâ n lieân hôï p ñöa veà heä (xem theâ m cuoá n Nhöõng
ñieà u caàn bieá t LTÑH Kyõ thuaä t giaû i nhanh phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû
cuø ng taù c giaû ).
ha
2 2
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 2+ ; − 1 .
5 5
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình:
6 2 − x + 3y 1 − y + 2y + 2= 3 1 − y + 3x 2 − x + 2x
.
y.i
4y + x + 7 − y + 1 = 6 + x − x 2
Lôøi giaûi
Töø ñieàu kieän cuûa heä phöông trình vaø vieát laïi phöông trình ñaàu cuûa heä döôùi daïng:
2 ( 2 − x ) − 3 ( 2 − x ) 2 − x = 2 (1 − y ) − 3 (1 − y ) 1 − y .
n
⇔ 2 − x = 1 − y ⇔ y = x − 1.
Thay y= x − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 ( x − 1) + x + 7 − x = 6 + x − x2 ⇔ 5x + 3 − x = 6 + x − x2 .
fo
388
kienthuchay.info
Giaû i phöông trình naøy baèng caù ch bình phöông hai veá vaø keá t hôïp ñieà u kieän
−5 − 2 2 + 69 + 44 2 −7 − 2 2 + 69 + 44 2
cuû a he,ä suy ra x ⇒y .
kie
= =
2 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:
( x;y ) = −5 − 2 2 + 2 69 + 44 2 ; −7 − 2 2 + 2 69 + 44 2 .
2x2 + 7 − 2y + 1 = 0
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
nth
( 3 − x ) 2 − x − 2y 2y − 1 =0
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( ) ( )
3 3
2−x + 2 −=
x 2y − 1 + 2y − 1
⇔ 2−x = 2y − 1 ⇔ 2y − 1 = 2 − x
Thay 2y − 1 = 2 − x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
uc
x ≤ 2 x =
−1 x =
−1,y =
2
2x 2 + 7 = 2 − x ⇔ 2 2
⇔ ⇒ .
2x + 7 = x − 4x + 4 x =
−3 x =
−3,y =
3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
( −1;2 ); ( −3;3) .
2.x log2 y = y2
ha
1 −t
f '(t)
= 1
−= < 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m nghòch bieá n treâ n ( 0;+∞ ) .
t +1 t +1
Vì vaäy f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
n
log x = 0 x ≠1
= x2 ⇔ log2 x (1 + log2 x=) 2 log2 x ⇔ log2 x = 1 ←
log2 x
2.x x 2 ⇒=
→= y 2
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
fo
389
kienthuchay.info
2x2 − 11x =2y − 9 (1)
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình 3
y + 3y + y + 4x − 22x + 21= ( 2x + 1) 2x − 1 (2)
2 2
kie
Lôøi giaûi
Theá 4x2 − 22x =4y − 18 töø (1) vaø o (2) ñöa veà phöông trình daï ng
( )
3 3
( y + 1) + 2 ( y + 1=
) 2x − 1 + 2 2x − 1 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; ( 5;2 ) .
1
Trong ñoù : f(t) =t 1 + t 2 + 1 laø haø m ñoàng bieá n suy ra 2y = .
x
(
5 x 2 + y 2 = 6xy − 1
)
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình 1 2
.
1 + 2x − 2y + 1 + ( )
x + y =0
y.i
x − y
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: − ≤ x − y ≠ 0 .
2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä bieá n ñoå i thaønh:
n
2 2
(x + y) −4 ( x − y ) − 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
=
1 2
1 + 2x − 2y + 1= 4 ( x − y ) + 1 .
fo
x−y
390
kienthuchay.info
3
⇔ ( x − y + 1) 2x − 2y + 1= 4 ( x − y ) + ( x − y ) .
3
⇔ ( 2x − 2y + 2 ) 2x − 2y + 1 = 8 ( x − y ) + 2 ( x − y ) .
kie
1+ 5
Xeù t haø m chuù yù x − y > 0 ta tìm ñöôïc 2 ( x − y=
) 2x − 2y + 1 ⇔ x − y=
4
Thay ngöôï c laï i phöông trình ñaàu ta tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình.
2 3
( x − y ) 3x − xy + 2y + 2 + 1 =
2 2
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình .
nth
2x 2 + y 2 + xy =1
Lôøi giaûi
Baø i naø y töông töï baø i treâ n ta khoâ ng xöû lyù ñöôï c ñoä c laä p hai phöông trình cuûa
heä neâ n ta xem chuùng coù moá i lieâ n heä naø o vôù i nhau.
( )
Ta coù : 3x2 − xy + 2y2 + 2 = 2x2 + xy + y2 + x2 − 2xy + y2 + 2 = 3 + ( x − y ) .
2
t
f '(t)= t + 3 +1+ > 0, ∀t ≥ 0
t+3
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n 0; +∞ )
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y.i
x = 0,y = −1
x − y = 1 =
x 0,y= 1
x−y = 2
( ) 1 3 1.
⇔ x − y =−1 ⇔ x = − ,y =
2 2
2x + xy + y =1 2 4 4
2
2x + xy + y = 1
3 1
n
x = 4 ,y = − 4
3 1 3 1
− ; ; ; − ; ( 0; −1) ; ( 0;1) .
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =
fo
4 4 4 4
391
kienthuchay.info
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình:
2
x + y x 4 + y 4 + 3x 2 + 3y 2 − 2 xy − 3 − 9 + 1 =
kie
( ) 2
2 2
.
( )
2
x2 − y2 = 1
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
( )
2 2
( x + y ) 3 ( x + y ) + x 2 − y 2 + 1 =
2
2
( )
2
2
x −y = 1
2
( x + y ) 3 ( x + y ) + 1 + 1 =2 (1)
⇔
( )
2 2
uc
2
x − y = 1
x − y =−1
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
3x2 − xy − y2 =
1
fo
Lôøi giaûi
392
kienthuchay.info
4y2 − 5xy + 2 ≥ 0
Ñieà u kieän: 4 .
2
( 2 2
3x + 6x y + 1 − 3x + 3y + 1 ≥ 0 )
kie
Nhaä n thaá y khoâ ng theå xöû lyù ñoä c laä p hai phöông trình cuû a heä vaä y ta xem
chuù ng coù moá i lieâ n heä naøo vôù i nhau.
Thöï c hieä n pheù p theá y2 = 3x2 − xy − 1 töø phöông trình thöù hai cuûa heä vaøo veá
traù i phöông trình ñaàu cuû a heä ; theá xy = 3x2 − y2 − 1 vaø o veá phaû i phöông trình
ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
nth
2
( ) ( )
2 2
x − y 3 ( y − x ) + 1 =( y − x ) 3 x2 − y +1
.
3x2 − xy − y2 =
1
TH1: Neá u x = y khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x =−1,y =
−1
3x2 − x2 − x2 =1 ⇔ x =±1 ⇒ .
=x 1,y
= 1
uc
Thöû laïi thaá y caû hai nghieäm naø y ñeà u thoû a maõn.
TH2: Neá u x2 − y =0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
3x2 − x.x2 − x 4 = 1 ⇔ x 4 + x3 − 3x2 + 1 = 0 .
ha
x = −1 x = −1,y = 1
2
( )
⇔ ( x − 1)( x + 1) x + x − 1 = 0 ⇔ x = 1
⇒ x = 1,y = 1
2
x = −1 ± 5 −1 ± 5 −1 ± 5
2= x = ,y
2
2
Thöû laïi chæ coù nghieäm ( x;y ) = (1;1) thoûa maõ n.
y.i
( )
2
n
2
3( y − x ) + 1 3 x2 − y +1
= (1) .
y−x x2 − y
fo
3t 2 + 1
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n ( −∞;0 ) ( 0; +∞ ) , ta coù :
t
393
kienthuchay.info
1
f '(t) =− < 0, ∀t ≠ 0 neân f(t) laø haøm nghòch bieán treân ( −∞;0 ) ( 0; +∞ ) .
t 2 3t 2 + 1
kie
Maë t khaù c y − x vaø x2 − y cuø ng daá u neân
x2 + x
(1) ⇔ f(y − x) = f(x 2 − y) ⇔ y − x = x 2 − y ⇔ y = .
2
2
x2 ( x − 1)
Khi ñoù ( y − x ) =
x −y( 2
4
) > 0 ⇔ x ≠ {0;1} .
nth
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä vaø tìm ñöôï c nghieäm cuû a heä .
2x + 1 x2 + x + 1
=
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình 2y y2 + 3 .
3 3
x ( 3y − 11) = 2 − ( xy − x + 2 )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy − x + 2 ≥ 0,y ≠ 0 .
uc
1
Nhaä n thaáy x = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2
1
Xeù t x ≠ − phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
x2 + x + 1 y2 + 3 4x 2 + 4x + 4 y2 + 3
ha
= ⇔ =
2x + 1 2y 2x + 1 y
2
( 2x + 1) +3 y2 + 3
⇔ = (1)
2x + 1 y
Töø (1) suy ra ( 2x + 1) y > 0 .
y.i
t2 + 3
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n ( −∞;0 ) ( 0; +∞ ) ta coù :
t
3
f '(t) =− < 0, ∀t ≠ 0 .
2 2
t t +3
Do ñoù haøm soá f(t) nghòch bieán treân moã i khoaûng ( −∞;0 ) vaø ( 0;+∞ ) .
n
394
kienthuchay.info
(1 + x )
3
1 − 3x 4 + 4x3 = 2
.
kie
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû naø y ta coù caù c caù ch xöû lyù nhö sau:
Caùch 1:
Ta coù :
9 3
x6 + 3x 4 + 3x2 − x 4 − 3x2 x6 + x 4
(
)3
3
x2 − 1 + x2
1 += = 4 4 ≥ 0, ∀x
2 3
( ) (1 + x ) 3
3 3
1 + x2 + 1 + x2 2
+ 1 + x2
2 2
nth
( )
33
Do ñoù 1 + x2
≥ 1 + x2 , ∀x ∈ .
2
3
Suy ra 1 − 3x 4 + 4x3 ≥ 1 + x 2 ⇔ x 2 6x 2 − 8x + 3 ≤ 0 ⇔ x =
2
0. ( )
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n vaä y x = 0 ⇒ y = 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;1) .
uc
Caùch 2: Phöông trình töông ñöông vôùi:
3
9x 4 − 12x3 + 4x2 + 3 x2 + 1 − 4 x 2 + 1 + 1 =
0. ( )
3x2 − 2x =0
( )
2
⇔ 3x − 2x 2 2 2 2
+ x + 1 − 1 3x + 2 − x + 1 = 0 ⇔ ⇔x= 0
x2 + 1 − 1 =0
ha
( x + 1)
3
Caùch 3: Xeù t haøm soá f(x) = 3x 4 − 4x3 − 2
− 1 , ta coù :
= 12x3 − 12x 2 + 3x x 2 +=
f '(x) 1 3x 4x 2 − 4x + x2 + 1
.
2
= 3x ( 2x − 1) + x + 1 − 1 ;f '(x) = 0 ⇔ x = 0
2
y.i
Suy ra min f(x) = 0 vaø phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x = 0 .
= f(0)
x∈
Caùch 4: Nhaân lieâ n hôï p ta ñöôï c:
( ) ( )
3
x2 3x2 − 4x =1 − x2 + 1 = 1 − x 2 + 1
x 2 + 2 + x2 + 1
n
x2 x2 + 2 + x2 + 1
= − .
fo
2
x +1 +1
395
kienthuchay.info
x2 + 1 − 1 + 5x2 + 2
2
2
2
⇔ x2 3 x − + =0⇔ x=0.
kie
3 2
x +1 +1
x3 + 3x − 1 + 2x + 1 =y
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
3
y + 3y − 1 + 2y + 1 =x
Lôøi giaûi
nth
1
Ñieà u kieän : x,y ≥ − .
2
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
x3 + 4x + 2x + 1 = y3 + 4y + 2y + 1 ⇔ f(x) = f(y)
1
Xeù t haø m soá f(x) = x3 + 4x + 2x + 1 treâ n ñoaï n − ; +∞ .
2
1 1
uc
Ta coù : f '(x)= 3x2 + 4 + > 0 , neân f(x) ñôn ñieäu taêng treân ñoaïn − ; +∞
2x + 1 2
Vaä y phöông trình f(x)= f(y) ⇔ x= y , thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä
ta ñöôï c phöông trình: x3 + 2x − 1 + 2x + 1 =0 .
1
Ta xeù t haøm soá f(x) = x3 + 2x − 1 + 2x + 1 treân ñoaï n − ; +∞ .
ha
2
1
Ta coù f '(x)= 3x 2 + 2 + > 0 , neâ n haøm soá f(x) ñôn ñieäu taêng treâ n
2x + 1
1
ñoaï n − ; +∞ .
2
y.i
2 2
( x + 1) + 21 − y = ( y + 1) (1)
n
Lôøi giaûi
fo
396
kienthuchay.info
Nhaä n thaáy xy = 0 , khoâ ng laø nghieä m cuû a heä neâ n x > 0;y > 0 .
Tröø theo veá 2 phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
kie
2 2 2 2
( x + 1) + 21 + x + ( x + 1) = ( y + 1) + 21 + y + ( y + 1) .
2 2
f(y) , trong ñoù f(t) =
⇔ f(x) = ( t + 1) + 21 + t + ( t + 1) ,t > 0 .
1 t +1
Ta coù f '(t)= 2(t + 1) + + > 0, ∀t > 0 .
2 t 2
( t + 1) + 21
nth
Vaä y haøm soá f(t) ñoà ng bieá n treân ( 0;+∞ ) .
Suy ra f(x)= f(y) ⇔ x= y , khi ñoù thay vaø o (1) ta ñöôï c:
2 2
( x + 1) + x− ( x + 1) 0 (3) .
+ 21 =
2 2
Xeù t haø m soá g(x) =( x + 1) + x − ( x + 1) + 21 .
1 x +1 x +1
uc
Ta coù g'(x) = 2x + 2 + − >2− > 0.
2 x 2 x +1
( x + 1) + 21
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Lôøi giaûi
0 < y < 1
n
0 < x < 2
Ñieà u kieän .
y > 1
fo
x > 2
397
kienthuchay.info
Ñaë t y= u − 1 , khi ñoù phöông trình thöù nhaá t trôû thaø nh x3 − 3x2 =u3 − 3u2 .
Xeù t haøm soá f(t)= t 3 − 3t treâ n mieà n xaù c ñònh, ta coù f '(t)
= 3t 2 − 3 neâ n ñôn
kie
ñieä u treâ n mieà n xaù c ñònh. Do ñoù f(x) = f(u) ⇔ x = u ⇔ x = y + 1 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta suy ra nghieäm x = 2012 .
x2 − y2 =
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình
+1 2 y − x +1 − x(.
)
x + 1 + y − 3 + x − y =2
Lôøi giaûi
nth
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ 3 .
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi:
2
( x + 1) + 2 x + 1 = y2 + 2 y ⇔ x + 1 = y ⇔ y = x + 1 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x +1 + x − 2 = 3 ⇔ x = 3 ⇒ y = 4 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;4 ) .
uc
x 4 + 2x3 y − 2x2 y2 − 12xy3 + 8y 4 + 1 =0
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
( )
2
4 3
y + x + y =+ 1 x 6 + 1 − 2x3 y
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: 1 − 2x y ≥ 0 .
ha
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y 4 + 2x3 y = 1
4 3 2 2 3 4
x + 2x y − 2x y − 12xy + 8y + 1 = 0
y 4 + 2x3 y =
1
n
⇔
4 3 2 2 3 4
x + 4x y − 2x y − 12xy + 9y = 0
fo
398
kienthuchay.info
1
x = − 4
3
kie
x = y 1
y 4 + 2x3 y = 4 3 y = − 4
1 y + 2x y = 1 3
⇔ 2 2 ⇔ ⇔ .
( x − y ) ( x + 3y ) =0 x = −3y
x = 1
y 4 + 2x3 y =
1 4
3
y = 1
4
3
nth
1 1 1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
− 4 ; − 4 ; 4 ; 4 .
3 3 3 3
x x − y y + xy + y − 2 y − x + 2 =0
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình .
3x − y + 5 x + y − xy = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .
uc
( ) ( y)
3 3
x + 1 + x=
+1 + y (1) .
Vì vaäy (1) ⇔ f( x +=
1) f( y ) ⇔ x =
+1 y.
Thay =
y x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x + 3 x = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y =1.
y.i
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;1) .
x+ y +3 y −7 x = 4
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
( ) ( )
2 2
2 y − 1 − y xy= 2 x − 1 − x xy
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
fo
399
kienthuchay.info
( ) ( )
2
3 x + y + x + y= 3 x + 1 + x + 1 (1) .
kie
= 3t 2 + t treâ n 0; +∞ ) ta coù :
Xeù t haø m soá f(t)
f '(t)= 6t + 1 > 0, ∀t ≥ 0 do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n 0; +∞ ) .
Vì vaäy (1) ⇔ f( x + y ) = f( x + 1) ⇔ x + y = x + 1.
⇔ x + y = x + 1 + 2 x ⇔ y = 2 x + 1.
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôï c nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;9 ) .
nth
y + y2 + 9
( x − y ) x2 + xy + y2 − 2 =
(
6 ln
x + x2 + 9 )
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình .
x − y =1 − 2 x2 − y + 1
( )
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x − y + 1 ≥ 0 .
uc
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình thöù nhaát cuû a heä döôù i daï ng:
y + y2 + 9
x3 − y3 − 2 ( x − y ) =
6 .
x + x2 + 9
⇔ x3 − 2x + 6 ln x + x2 + 9 = y3 − 2y + 6 ln y + y 2 + 9 (1) .
ha
3 3t 2 + 9 8t 2 8t 2
≥ 33 . . + −1 = 2 + > 0, ∀t ∈ .
t2 + 9 t2 + 9 9 9 9
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n neâ n (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
x − x =1 − 2 x2 − x + 1 ( )
(
⇔ 2 x2 − x + 1 = ) ( )
x + 1 − x ⇔ 2 x2 − x + 1 = x2 + x + 1 − 2x − 2x x + 2 x
fo
400
kienthuchay.info
2
⇔ x2 − x + 1 + 2x x − 2 x = 0 ⇔ ( x − 1) + 2 x ( x − 1) + x = 0
x ≤ 1
kie
( ) 3− 5
2
⇔ x −1+ x = 0 ⇔ x −1+ x = 0 ⇔ 2 ⇔x= .
x= (1 − x ) 2
3− 5 3− 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
x − y = ex − ey
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình log2 x + 3log y + 2 =0.
nth
2 1
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y > 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i: ex − x = ey − y .
= et − t treâ n ( 0;+∞ ) ta coù f '(t)= et − 1 > 0, ∀t > 0 neân f(t) laø
Xeù t haø m soá f(t)
haø m ñoàng bieá n treân ( 0;+∞ ) .
uc
log x = 1 x 2 =
= x 2,y
= 2
⇔ 2 ⇔ ⇒ .
log2=
x 2 = x 4 =
x 4,y
= 4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 2;2 ) ; ( 4;4 ) .
2x + 1 2
log3 x − y= 4x2 + 4x + 2 − ( x − y ) + 1 − 3x2 + y2 − 4x − 2xy − 1
.
log3 ( 2x ) + 4x − 4x + 1 = 1 − 2
2 2
Lôøi giaûi
n
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i thaø nh:
2 2 2 2
( 2x + 1) + 1 − ( 2x + 1) − log3 ( 2x + 1=
) (x − y) + 1 − ( x − y ) − log3 ( x − y )
fo
401
kienthuchay.info
Xeù t haø m soá f(t)= t 2 + 1 − t 2 − log3 t vôù i t > 0 , ta coù
t 1
kie
f=
'(t) − 2t − < 0 neâ n haøm soá f(t) nghòch bieá n.
2
t +1 t ln3
1 1
Ta coù f '(x) = 4x 2 − + > 0 , neâ n haøm soá ñôn ñieä u taê ng.
x ln3
nth
2
4x + 1
1
Maë t khaù c: ta coù f = 1 − 2 .
2
3
Suy ra x = 1 − 2 keá t hôï p vôù i phöông trình (*) ta coù nghieäm y = − .
2
3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1 − 2; − .
2
uc
5x + 42y = 3x + 2x + 10x2 − 12y
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình x .
2
(
e + ( x − 2y ) ln 2x + y − 2xy + x + 2 =
2
e2y )
Lôøi giaûi
2
ha
2 1 7 7
Ta coù : 2x + y − 2xy + x + 2 = ( x − y ) + x + + ≥ , ∀x,y ∈ .
2 2
2 4 4
Ta xeù t phöông trình thöù hai cuû a heä nhö sau:
- Neá u x > 2y ⇒ VT > ex > e2y =
VP heä phöông trình voâ nghieäm.
- Neá u x < 2y ⇒ VT < ex < e2y =
VP heä phöông trình voâ nghieäm.
y.i
402
kienthuchay.info
f '(x) = 0 coù toá i ña hai nghieäm. Laä p baû ng bieán thieâ n suy ra phöông trình
f(x) = 0 coù toá i ña ba nghieäm(chuù yù coù ñaây laø moä t tính chaá t cuûa ñònh lyù Rolle).
kie
Maë t khaù c f(0)
= f(1) = 0 . Do ñoù phöông trình coù ñuù ng ba nghieäm
= f(2)
x 0,x
= = 2.
= 1,x
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;2 ) ; ( 2;4 ) .
3x +1 − 3y = y − x − 1
Baøi 27. Giaû i heä phöông trình .
x y 2 2
2.3 + 2 = 3x + 2y − 2x − y + 3
nth
Lôøi giaûi
Vieá t phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng: 3x +1 + x + 1 = 3y + y . Töø phöông
trình naøy deã tìm ñöôïc y= x + 1 . Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
2.3x + 2.2x − 5x 2 − x − 4 =0.
= 2.3x + 2.2x − 5x 2 − x − 4 vaø thöï c hieän töông töï baø i toaù n
Xeù t haøm soá f(x)
treâ n tìm ñöôï c caù c nghieä m =
x 0,x = 2.
= 1,x
uc
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;2 ) ; ( 2;3) .
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ 1 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daïng:
2 2
4x +1 + 2 ( x + 1) + x + 1 = 4y −1 + 2 ( y − 1) + y − 1 (1) .
1
'(t) 4t ln 4 + 4t +
f= > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân 0; +∞ ) .
2 t
Vì vaäy (1) ⇔ f(x + 1) = f(y − 1) ⇔ x + 1 = y − 1 ⇔ y = x + 2 .
Thay y= x + 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
2 2
4x +1 =x + 1 + ( x + 1) + 1 ⇔ 4x +1 ( x + 1) + 1 − x − 1 =1 (2) .
fo
403
kienthuchay.info
t2 + 1 − t
g(t) 4t t 2 + 1 − t coù =
Haø m soá = g'(t) 4t ( ln 4 − 1) . > 0, ∀t ∈ neâ n
2
t +1
kie
laø haø m ñoà ng bieá n treâ n .
Vì vaäy (2) ⇔ g(x + 1) =g(0) ⇔ x + 1 =0 ⇔ x =−1 ⇒ y =1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;1) .
2 2 1
x + x + 1 y + y + 1 =
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình .
4 x + 2 + 22 − 3x = y 2 + 8
nth
Lôøi giaûi
22
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≤ .
3
Töø phöông trình ñaà u cuûa heä deã tìm ñöôï c y = − x . Thay y = − x vaø o phöông
trình hai cuû a heä ta ñöôï c: 4 x + 2 + 22 − 3x = x2 + 8 .
Ñeå giaû i phöông trình naøy ta coù hai caù ch xöû lyù baè ng nhaâ n lieâ n hôï p nhö
uc
sau(xem theâm kyõ thuaät vaø phöông phaù p giaû i ñaë c saé c giaû i phöông trình, baá t
phöông trình voâ tyû ).
Caùch 1: Phöông trình ñöôïc vieá t laï i döôù i daïng:
4 ( )
x + 2 − 2 + 22 − 3x − 4 = x2 − 4 .
4 ( x − 2) 3(2 − x )
ha
⇔ + ( x − 2 )( x + 2 ) .
=
x+2 +2 22 − 3x + 4
4 3
⇔ ( x − 2) − − x − 2 =0.
x+2 +2 22 − 3x + 4
x = 2
⇔
y.i
4 3 .
− −x−2=0
x + 2 + 2 22 − 3x + 4
4 3 22
Xeù t haø m =
soá f(x) − − x − 2 treâ n −2; , ta coù :
x+2 +2 22 − 3x + 4 3
4 9 22
n
22
fo
404
kienthuchay.info
4 3
Vì vaäy − − x − 2 =0 ⇔ f(x) =f(−1) ⇔ x =−1 .
x+2 +2 22 − 3x + 4
kie
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( 2; −2 ) ; ( −1;1) .
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:
x+4 14 − x 2
4 x + 2 − + 22 − 3x − = x −x−2.
3 3
−x2 + x + 2 −x2 + x + 2
⇔ 4. + = x2 − x − 2 .
x+4 14 − x
nth
9 x+2 + 9 22 − 3x +
3 3
(
2
⇔ x − x − 2 1+
) 1
14 − x
+
4
x+4
=0.
9 22 − 3x + 9 x + 2 +
3 3
x = −1
⇔ x2 − x − 2 = 0 ⇔ .
uc
x = 2
2x3 − 4x2 + 3x=
− 1 2x3 ( 2 − y ) 3 − 2y
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình .
x + 2= 3 14 − x 3 − 2y + 1
Lôøi giaûi
ha
3
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≤ .
2
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 vieá t phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
3 3
1 1 1 1
( )
2
1 − + 1 − = ( 4 − 2y ) 3 − 2y ⇔ 1 − + 1 − = 3 − 2y + 3 − 2y .
y.i
x x x x
1 1
Töø ñaây deã tìm ñöôï c 1 − = 3 − 2y . Thay 3 − 2y =−
1 vaø o phöông trình
x x
thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
111
x + 2 = 3 15 − x + 1 ⇔ x = 7 ⇒ y = (veá traù i laø haø m ñoà ng bieá n, veá phaû i laø
98
n
98
405
kienthuchay.info
2 4x2 + 1
2x +=
(
3 4 x2 − 2yx 2 3 − 2y +
x
)
Baøi 31. Giaû i heä phöông trình .
kie
3
2x 2 + x3 + x + 2
2 − 3 − 2y = 2x + 1
Lôøi giaûi
1 1 3
Ñieà u kieän: x ≠ 0; − , − ≤ y ≤ .
2 2 2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
nth
3 3
1 1 1 1
( )
2
1 − + 1 − = ( 4 − 2y ) 3 − 2y ⇔ 1 − + 1 − = 3 − 2y + 3 − 2y .
x x x x
1 1
Töø ñaây deã tìm ñöôï c 1 − = 3 − 2y . Thay 3 − 2y =−
1 vaø o phöông trình
x x
thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3
1 2x2 + x3 + x + 2 1
⇔ ( 2x + 1) 1 + =
3
1+ = 2x 2 + x3 + x + 2 .
x 2x + 1 x
uc
3
1 1 2 2 1 1 2 2
⇔ 2 + 1+ = 3 +1 + +1 ⇔ 1+ + 1+ = 3 + 1 + + 1.
x x x x
x x x x
3 2
1 2 1 2
Xeù t haø m soá suy ra 1 + = 3 + 1 ⇔ 1 + = + 1 ⇔ x 2 + x − 1= 0 .
x x x x
ha
1+ 5
x = − 1+ 5 3 − 5
2 ⇒ x;y =
⇔
( ) −
2
; .
4
−1 + 5
x =
2
1+ 5 3 − 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; .
y.i
2 4
2x2 − 11x − 2y + 9 =0
Baøi 32. Giaû i heä phöông trình 3 .
2 2
y + 3y + y + 4x + 22x + 21= ( 2x + 1) 2x − 1
Lôøi giaûi
n
1
Ñieà u kieän: x ≥ .
2
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
fo
( )
3 3
( y + 1) + y +=
1 2x − 1 + 2x − 1 .
406
kienthuchay.info
y ≥ −1
⇔ y +=
1 2x − 1 ⇔ 2 .
y + 2y − 2x + 2 =0
kie
2x2 − 11x − 2y + 9 = 0
Xeù t heä phöông trình .
2
y + 2y − 2x + 2 = 0
Giaû i heä phöông trình naøy baè ng phöông phaù p theá tìm ñöôï c caù c nghieäm
(1;0 ); 25 ; −3 ; ( 5;2 ) .
( x;y )
=
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n chæ nhaä n hai nghieä m (1;0 ) ; ( 5;2 ) .
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; ( 5;2 ) .
2y − x3 =x + 1
Baøi 33. Giaû i heä phöông trình 3 .
3
x + 5x + x − 2y + 6 ( ) x3 − 2y + 1 =
0
Lôøi giaûi
uc
3
Ñieà u kieän: x − 2y + 1 ≥ 0 .
Ñaë t t = x3 − 2y + 1 thì phöông trình thöù hai cuû a heä ñöôï c vieá t laï i thaønh :
( ) 5
( t ) + 5 ( −t ) .
x5 + 5x + t 2 + 5 t =0 ⇔ x 5 + 5x =−
= u5 + 5u coù f '(u)= 5u4 + 5 > 0 neâ n haøm soá f(u) ñôn ñieäu
Xeù t haø m soá f(u)
ha
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø (=
x;y ) 0; ; −1; − .
2 2
fo
407
kienthuchay.info
3 5 2 2 8 100
x − y + ( x + y ) + 5x − xy + 13x =
3
Baøi 34. Giaû i heä phöông trình 3 3 3 .
kie
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
x2 + x ( y − 3) + y2 − 4y + 4 =0
2
y + y ( x − 4 ) + x − 3x + 4 =
2
0
nth
) ⇔ 0 ≤ x ≤ 43 .
∆ =
x
⇒
( y − 3)
2
(
− 4 y2 − 4y + 4 ≥ 0
− 4(x − 3x + 4 ) ≥ 0 1 ≤ y ≤ 7
2
∆ y =
( x − 4) 2
3
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
3 3 20 2 5 2 2 100
x − y + x + y + xy + 13x =
3 3 3 3 .
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =
uc
2 2
0
3x3 − 3y3 + 20x2 + 5y2 + 2xy + 39x = 100 (1)
⇔ .
x 2 + y 2 + xy − 3x − 4y + 4 = 0 (2)
Laá y (1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c:
3x3 + 18x2 + 45x − 3y3 + 3y2 + 8y − 108 =
0 (3) .
ha
4
Xeù t haø m soá f(x) =3x3 + 18x2 + 45x treâ n 0; vaø :
3
7
−3y3 + 3y2 + 8y − 108 treâ n 1; .
g(y) =
3
y.i
4
x =
Suy ra f(x) + g(y) ≤ max f(x) + max g(y) =0 ⇒ (3) ⇔ 3.
4 7 4
n
x∈ 0; x∈1; y =
3 3
3
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoû a maõ n.
4 4
fo
kienthuchay.info
Baøi 35. Giaû i heä phöông trình:
( ) ( ( ) )
x − y x2 + xy + y2 + 15 − x + y 2 = x 2 − 9y 2 − 15y + 94
kie
.
4x 2 + 4y 2 + 6x + 6y − 2xy − 9 =
0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
x3 − y3 + 15x − 2x 2 + 8y 2 − 2xy − 94 = 0 (1)
2 .
2
4x + 4y + 6x + 6y + 2xy − 9 = 0 (2)
nth
Töø phöông trình (2) suy ra x ∈ −3;1 ,y ∈ −3;1 .
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c :
x3 − 6x2 + 9x − y3 + 4y2 − 6y − 85 =
0 (3) .
Xeù t hai haøm soá x3 − 6x2 + 9x vaø g(y) = − y3 + 4y2 − 6y − 85 treân −3;1 thöï c
hieä n töông töï baø i toaùn treâ n ta ñöôï c:
x = 1
(3) ⇔ f(x) += g(x) max f(x) + max g(y) ⇔ .
uc
x∈ −3;1 x∈ −3;1 y = −3
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) (1; −3) .
x3 − y3 − 3x2 − 3xy + 17x + 13y − 27 = 0 (1)
Baøi 36. Giaû i heä phöông trình .
2 2
ha
x + y + xy − 5x − 6y + 10 0
= (2)
Lôøi giaûi
2 5
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈ ;2 ,y ∈ ;3 .
3 3
3
Laá y (1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c : ( y − 1) + 2 ( y − 1) = x3 + 2x (3) .
y.i
2
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 2t treâ n ;2 laø haøm ñoà ng bieá n.
3
Do ño :ù (3) ⇔ f(y − 1) = f(x) ⇔ y −= 1 x.
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieä m
( x;y ) = (1;2 ); 35 ; 83 .
n
5 8
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ; .
fo
3 3
409
kienthuchay.info
3 3 2 2 136
x − y + x − 2y + xy − x − 10y =
−12
Baøi 37. Giaû i heä phöông trình 9 .
kie
x2 + y2 + xy − 7x − 6y =
−14
Lôøi giaûi
2 5
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈ ;2 ,y ∈ ;3
3 3
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c :
73
nth
x3 − x − y3 − 3y2 − 4y − 2 =0 (3) .
9
73 10
= x3 −
Xeù t haø m soá f(x) x treâ n 2; vaø g(y) =− y3 − 3y2 − 4y − 2 treâ n
9 3
7
1; 3 .
10
Ta coù : max= 10 ; vaø max g(y) = g(1) = −10 .
f(x) f=
uc
10
x∈2; 3 7
x∈1;
3 3
10
x =
Do ñoù: (3) ⇔ f(x) +=
g(x) max f(x) + max g(y) ⇔ 3 .
10 7
x∈2; x∈1; y = 1
3 3
ha
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy khoâ ng thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
3 3 2 2 136 76
x − y + x + 3y + xy − x − 6y =
−
Baøi 38. Giaû i heä phöông trình 9 27 .
x + y + xy − 7x − 6y =
2 2
−14
Lôøi giaûi
y.i
10 7
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈ 2; ,y ∈ 1; .
3 3
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c :
73 302
x3 − x − y3 + 2y2 − 0 (3) .
=
n
9 27
73 10 302 7
= x3 −
Xeù t haø m soá f(x) x treâ n 2; vaø g(y) =−y3 + 2y2 − treâ n 1; .
9 3 27 3
fo
410
kienthuchay.info
10 4
Ta coù : max= 10 ; vaø max g(y) = g = −10 .
f(x) f=
10
x∈2; 3 7
x∈1; 3
kie
3 3
10
x =
Do ñoù (3) ⇔ f(x) +=
g(x) max f(x) + max g(y) ⇔ 3 .
10
x∈2;
7
x∈1; y = 4
3 3 3
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
10 4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
nth
3 3
3 2 3 2y 25
x + 2x − 2xy − y + − = 0
Baøi 39. Giaû i heä phöông trình 3 54 .
2 2 1
2x − x − 2xy + 2y + 3y + = 0
2
uc
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :
3
3 2 2 2 2
x + x =y + + y + ⇔ x =y + ⇔ y =x − .
3 3 3 3
2
Thay y= x − vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta tìm ñöôï c caù c nghieä m :
ha
3
( x;y ) = − 61 − 1 ; − 65 − 1 ; − 61 + 1 ; − 65 + 1 .
3 3 3 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m:
( x;y ) = − 61 − 1 ; − 65 − 1 ; − 61 + 1 ; − 65 + 1 .
3 3 3 3
y.i
Baøi 40. Giaû i heä phöông trình
(
( x + 1) x − 1 − 4y 2y 2 + 1 =0
.
)
2y 2 − 3xy + x + 8 =0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 1 .
n
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng :
y ≥ 0
( )
3
x −1 + 2 x − 1 = (2y)3 + 2.2y ⇔ x − 1 = 2y ⇔ .
fo
2
= x 4y + 1
411
kienthuchay.info
x 4y 2 + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm
Thay =
( x;y ) = ( 5;1) .
kie
x3 − 6x2 y =8y3 − 6 (1)
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình .
2
4xy + x = 2y + 2y − x + 1 + 1 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2y − x + 1 ≥ 0 .
Laá y (1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c :
nth
3
( x − 2y ) + 3 ( x − 2y ) + 3= 3 1 − ( x − 2y ) .
3
⇔ ( x − 2y ) + 3 ( x − 2y ) + 3 − 3 1 − ( x − 2y ) = 0 ⇔ x − 2y = 0 .
Thay x = 2y vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta tìm ñöôï c nghieäm duy nhaát
( x;y ) = 3 2; 31 .
4
uc
2 13 2
y − x + 4 x + 2
Baøi 42. Giaû i heä phöông trình 2
2
(
y + 1 + 4x − 15 =
0
.
)( )
( )
x 2 − 2 x 2 + 1 = 3y + y y − 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y ≥ 0 .
ha
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng :
3 2
( y)
3
x 2 + 1 − 1 + 3 x 2 + 1 − 1=
+ 3( y )2
2
⇔ x2 + 1 − 1= y ⇔ y= x 2 + 1 − 1 .
y.i
2
y x2 + 1 − 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :
Thay=
2
3
( ) x −1 ± 16 2 − 7
2
x + x2 + 4x − 7 = 0 ⇔ x2 + 1
4
= −2 2 ⇔ x = .
2 2 2 2
n
412
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ .
kie
2
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
3 3
( x − 1) + 3 ( x − 1) + x − 1= ( 2y − 1) + 3 ( 2y − 1) + 2y − 1
⇔ x − 1= 2y − 1 ⇔ x = 2y .
Thay x = 2y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( x;y=) ( 0;0 ) ; 23 −
3
nth
2;3 − 2 2 ; + 2;3 + 2 2 .
2
3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = + 2;3 + 2 2 .
2
3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = + 2;3 + 2 2 .
2
Baøi 44. Giaû i heä phöông trình:
uc
(
4x3 − 4x2 − 7x= 3y2 − 6y + 4 3y2 − 6y + 7
)
.
(
)
( ) − 7(x )
2 2
x3 − 3x2 x2 + ( y − 1) + 3 + 8 = x 2 + y 2 − 2y 2 2
+ y − 2y
ha
Lôøi giaûi
(
Ta coù : 3y2 − 6y + 4 )
3y2 − 6y + =7 3 ( y − 1) + 1 3 ( y − 1) + 4 ≥ 2 .
2
2
x ≥ 2
2 2
(
⇒ 4x − 4x − 7x ≥ 2 ⇔ ( x − 2 ) 4x + 4x + 1 ≥ 0 ⇔
3
x = − 1
. )
2
y.i
1
Nhaä n thaáy x = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình vì vaäy x ≥ 2 .
2
Vieá t phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng :
3
2
x − 3x= x2 + ( y − 1) − 3 x2 + ( y − 1) (1) .
3 2 2
n
Haø m soá f(t)= t 3 − 3t 2 ñoà ng bieán treâ n 2; +∞ ) neân phöông trình
2 2
(1) ⇔ f(x)= f x 2 + ( y − 1) ⇔ x= x 2 + ( y − 1) ⇔ y= 1 .
fo
413
kienthuchay.info
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c x = 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
kie
x − y + 1 − y − 1 − x =0
Baøi 45. Giaû i heä phöông trình .
x + 1 − y =2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 0 ≤ x ≤ 1,0 ≤ y ≤ 1 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daïng :
nth
x − 1− x = y − 1− y .
Deã tìm ñöôï c x = y thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
1 1
x + 1 − x = 2 ⇔ 2 x (1 − x ) =1 ⇔ 4x (1 − x ) =1 ⇔ x = ⇒ y = .
2 2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
3 2 1
uc
8x − 4x − 3x = 3y −
Baøi 46. Giaû i heä phöông trình 2 .
3 3
( )
x + 5x + x − 2y + 6 x3 − 2y + 1 =
0
Lôøi giaûi
ha
3
Ñieà u kieän : x − 2y + 1 ≥ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i :
3
x3 − 2y + 1 + 5 x3 − 2y + 1 =(−x)3 + 5.(−x) .
x ≤ 0 x ≤ 0
⇔ x3 − 2y + 1 =−x ⇔ 3 ⇔ .
y.i
2 3 2
x − 2y + 1 = x 2y = x − x + 1
x3 − x 2 + 1
Thay y = vaø o phöông trình thöù nhaát cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm duy
2
1
nhaá t cuû a heä laø ( x;y ) = 1; .
2
n
414
kienthuchay.info
x2 + 5y − 6 =0
x2 + x + −x2 − x + 4 − x2 − x + 4 y2 + y .
kie
− = −x2 − x + 4
1 + −x2 − x + 4 1 + −y2 − y + 4
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
x2 + x y2 + y
= ⇔ x 2 + x= y2 + y .
2 2
1 + −x − x + 4 1 + −y − y + 4
nth
x = y
⇔ x2 − y2 + x − y = 0 ⇔ ( x − y )( x + y + 1) = 0 ⇔ .
x + y + 1 = 0
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ñöôïc nghieäm cuû a heä phöông trình laø
( x;y ) = (1;1); 5 − 2 69 ; −7 +2 69 .
x3 − y3= 3y2 + 4y − x + 2
uc
Baøi 48. Giaû i heä phöông trình .
3
x + y + 3 x + 3y + 19= 105 − y − xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y ≥ 0,x + 3y + 19 ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
ha
3
x3 + x = ( y + 1) + y + 1 ⇔ x = y + 1 .
Thay x= y + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2y + 1 + 3 4y + 20= 105 − y3 − y 2 − y .
⇔ y3 + y2 + y + 2y + 1 + 6 y + 5 − 105 =
0.
1
Haø m soá f(y) =y3 + y2 + y + 2y + 1 + 6 y + 5 − 105 ñoà ng bieá n treân − ; +∞
y.i
2
neâ n y = 4 laø nghieäm duy nhaá t suy ra x = 5 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;4 ) .
− 1 2x3 ( 2 − y ) 3 − 2y
2x3 − 4x2 + 3x=
n
415
kienthuchay.info
3
Ñieà u kieän : y ≤ ,8y − 7 + 8 3 − 3y ≥ 0 .
2
kie
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 khi ñoù phöông trình ñaà u cuûa heä töông ñöông vôù i :
3
1 1
( ) 1
3
1 − + 1 − = 3 − 2y + 3 − 2y ⇔ 1 − = 3 − 2y .
x x x
1
Thay =− 1 3 − 2y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
x
( )
2
nth
18 1 − 3 − 2y
( ) ( )
2 2
+ 9 9 − 4 1 − 3 − 2y = 25 − 2 1 − 3 − 2y .
(1 − 3 − 2y ) + 1
2
18t
+ 9 9 − 4t = 25 − 2t ⇔ 9 ( t + 1) 9 − 4t = ( 25 − 2t )( t + 1) − 18t .
t +1
uc
t ≥ 0
⇔ 9 ( t + 1) 9 − 4t =−2t 2 + 5t + 25 ⇔ −2t 2 + 5t + 25 ≥ 0 ⇔t=
2
2 2
81( t + 1) ( 9 − 4t ) =( −2t + 5t + 25)
1 − 3 − 2y = 2
( )
2
⇔ 1 − 3 − 2y =2 ⇔ ⇔ 3 − 2y =1 + 2
ha
1 − 3 − 2y =
− 2
1
⇔y= − 2⇒x= − .
2
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =
− ;− 2.
2
y.i
13y
7x − =
Baøi 50. Giaû i heä phöông trình x
(
2x 3 x 4 + 3y − x2 +
5
2y − x + 2
)
2 x − y + 1 − 6 x − y 2=
( ) + 3 2 2 ( x − y ) − 3( x − y )
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuû a heä coù chæ coù nhaân töû x − y neâ n ta coù theå tìm ñöôïc
n
t= x − y khi ñaë t aån phuï . Döôù i ñaâ y söû duïng haø m soá nhö sau:
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
fo
2 2
1 2.4 ( x − y ) + 2 ( x − y ) + 2 ( x − y ) .
2 ( x − y + 1) + x − y + 1 + 2 x − y +=
416
kienthuchay.info
⇔ x − y + 1 =2 ( x − y ) ⇔ x − y =1 ⇔ y = x − 1 .
Thay y= x − 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
kie
7x +
8
x
(
− 13 2x 3 x 1 + 3x − x 2
= )
3
2
x≠0 2 1 3 1 3
→ − 1 + 2 − 1=
← + − 1 + 2 3 + −1
x x x 2 x x2 x
2 1 3 3
+ − 1 ⇔ 2 − x =x + 3x2 − x3 ⇔ ( 2 − x ) =+
3
⇔ −1 =3 x 3x2 − x3 .
x x 2 x
nth
13 − 73
x =
6
13 − 73 7 − 73
x = y =
6 6
⇔ 3x2 − 13x + 8 = 0 ⇔ ⇒ .
13 + 73 x = 13 + 73
x =
6 6
uc
y = 7 + 73
6
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) = 13 −6 73 ; 7 − 6 73 ; 13 +6 73 ; 7 + 6 73 .
ha
3 x 3
x + x + log2 = 8y + 2y + 1
Baøi 51. Giaû i heä phöông trình y .
x −1 − y −1 −1 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ 1 .
y.i
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh :
3
x3 + x + log2=
x ( 2y ) + 2y + log2 2y
1
Ta xeù t haøm soá f(t) = t 3 + t + log2 t,t > 0 . Ta coù f '(t)= 3t 2 + 1 + > 0,t > 0 .
t ln 2
n
Suy ra haø m soá ñôn ñieä u taêng. Töø ñoù suy ra f(x) x 2y .
= f(2y) ⇔=
Thay x = 2y vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c :
2y − 1 − y − 1 − 1 = 0 ⇔ 2y − 1 = y − 2 y − 1 ⇔ 2 y − 1 = 1 − y ⇔ y = 1 ⇒ x = 2
fo
417
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
2 ( x − 2 ) x + 6 = 6 − y
kie
Baøi 52. Giaû i heä phöông trình .
( x − 2 ) y + 2 = y + 1. x − 4x + 5
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ −6,y ≥ −1 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
x−2 y +1
nth
= (1)
( )
2 2
( x − 2) +1 y +1 +1
t
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n , ta coù :
t2 + 1
t2
t2 + 1 −
=f '(t) = t2 + 1 1
> 0, ∀t ∈ neâ n f(t) laø haøm ñoà ng
uc
t2 + 1 ( t + 1)
2 2
t +1
bieá n treâ n .
x ≥ 2
Vì vaäy (1) ⇔ f ( x − 2 )= f ( )
y + 1 ⇔ x − 2= y +1 ⇔ 2
y = x − 4x + 3
.
ha
( 53 − 5x ) 10 − x + ( 5y − 48) 9 − y =0
Baøi 53. Giaû i heä phöông trình .
y.i
2x − y + 6 + x 2 − 2x − 66 = −2x + y + 11
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i :
( ) ( )
3 3
5 10 − x + 3 10 − x = 5 9−y + 3 9 − y ⇔ 10 − x = 9 − y ⇔ y = x − 1
n
( ) ( )
fo
⇔ x + 7 − 4 + x 2 − 2x − 63 + 1 − 10 − x =
0
418
kienthuchay.info
x−9 x−9
⇔ + ( x − 9 )( x + 7 ) + 0.
=
x+7+4 1 + 10 − x
kie
1 1
⇔ ( x − 9) +x+7+ = 0 ⇔ x = 9⇒ y = 8.
x+7+4 1 + 10 − x
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 9;8) .
2x2 − 11x − 2y + 10 =
0
Baøi 54. Giaû i heä phöông trình 3 .
2 2
y + 3y + 4x + 22x + y + 21= ( 2x + 1) 2x − 1
nth
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ .
2
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
y ≥ −1
( )
3 3
( y + 1) + y +=
1 2x − 1 + 2x − 1 ⇔ y +=
1 2x − 1 ⇔ 2
y + 2y + 1= 2x − 1
uc
y ≥ −1
2 x = 1
Ta coù heä phöông trình : y + 2y + 1= 2x − 1 ⇔ .
2 y = 0
x − 11x − 2y + 10 =
0
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .
ha
4x + 2 + 2y + 4 = 6
Baøi 55. Giaû i heä phöông trình 3
.
2 ( 2x + 1) + 2x + 1= ( 2y − 3) y − 2
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ − ,y ≥ 2 .
2
y.i
( )
3 3
2 ( 2x + 1) + 2x +
= 1 2 y−2 + y−2 (1)
Thay y = 4x2 + 4x + 3 vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
fo
419
kienthuchay.info
(
4x + 2 + 2 4x2 + 4x + 3 + 4 =6. )
kie
1
Veá traùi laø haøm ñoàng bieán neân phöông trình coù nghieäm duy nhaát x = ⇒ y = 6.
2
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ;6 .
2
2 y + y 2 + 1 =
x + x + 1
1
Baøi 56. Giaû i heä phöông trình .
y 35
nth
y + =
x 2 − 1 12
Lôøi giaûi
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra x = − y .
Thay x = − y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
y 35
y+ = ⇒y>0
y2 − 1 12
uc
Bình phöông hai veá cuûa phöông trình ta ñöôï c :
2 2
2 y2 2y2
35 y4 2y2 35
y + + = ⇔ + − = 0
y2 − 1 12 y2 − 1 12
2 2
y −1 y −1
5 5 5
ha
2 y = x =
− ,y =
y 25 y > 0 3⇒ 3 3.
⇔ = ← →
y 2 − 1 12 5 5 5
y =
4
x=
− ,y =
4 4
5 5 5 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =
− ; ; − ; .
3 3 4 4
y.i
Baøi 57. Giaû i heä phöông trình
(
x3 − 3x2 + 2 + y2 + 2 1 − y2 =0
.
)
2x − x2 = 2 1 − y2 + 2x − 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 0 ≤ x ≤ 2, −1 ≤ y ≤ 1 .
n
420
kienthuchay.info
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t treâ n −1;1 , ta coù :
⇔ x2 + 1 − x2 − 3 1 − x2 + 2 = 0 ⇔ 2 1 − x2 = x2 + 2 ⇔ x = 0 ⇒ y = 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;1) .
y.i
x3 + x − 2 = y3 + 3y2 + 4y
Baøi 59. Giaû i heä phöông trình .
5 3
x + y + 1 = 0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
x3 + x − 2 = y + 1 3 + y + 1 − 2
( ) x= y + 1
⇔ 5
x = 0
⇔ .
3 y = −1
x5 + y3 + 1 = 0
x + y + 1 =0
fo
kienthuchay.info
3x − 1 + 4 ( 2x + 1)= y − 1 + 3y
Baøi 60. Giaû i heä phöông trình .
( x + y )( 2x − y ) + 6x + 3y + 4 =0
kie
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ ,y ≥ 1 .
3
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i :
1
x ≥ ,y ≥1
( x + y + 1)( 2x − y + 4=) 0 ←3 → y= 2x + 4 .
nth
Thay =
y 2x + 4 vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
3x − 1 + 2x − =
8 2x + 3 .
⇔ 2 ( 3x − 1) + 3x −=
1 2 ( 2x + 3) + 2x + 3
⇔ 3x − 1 = 2x + 3 ⇔ x = 4 ⇒ y = 12
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;12 ) .
uc
( 8x − 3) 2x − 1= 4y3 + y
Baøi 61. Giaû i heä phöông trình .
4x2 − 8x + 2y3 + y2 − 2y + 3 =
0
Lôøi giaûi
1
ha
Ñieà u kieän : x ≥ .
2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i :
( )
3
4 2x − 1 + 2x − 1= 4y3 + y ⇔ y= 2x − 1 .
Thay=y 2x − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä thöï c hieä n xeù t tính ñôn ñieä u
cuû a haø m soá tìm ñöôï c nghieä m duy nhaá t cuû a heä laø ( x;y ) = (1;1) .
y.i
( ) ( )
3 3
3 4−x + 2000 4 − =
x 3 3 − 2y + 2000 3 − 2y .
x −1
fo
⇔ 4 − x = 3 − 2y ⇔ 4 − x = 3 − 2y ⇔ y = .
2
422
kienthuchay.info
x −1
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
2
kie
2 3x + 4 + 3 5x + 9 = x2 + 6x + 13 .
⇔ 2 3x + 4 − 2 ( x + 2 ) + 3 5x + 9 − 3 ( x + 3) = x2 + x .
1 1
⇔ x ( x + 1) 1 + + =0.
3x + 4 + x + 2 5x + 9 + x + 3
1
x = 0 x = 0,y = −
⇔ x ( x + 1) = 0 ⇔ ⇒ 2.
nth
x = −1 x = −1,y = −1
1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y )= 0; − ; ( −1; −1) .
2
y3 x − x 4 = 28
Baøi 63. Giaû i heä phöông trình .
2 2 3
xy + 2x y + x = 18 2
Lôøi giaûi
uc
4
3
3 8 3
x − x − x = 28 .
x
4 3
3 8 2
Ñaë
= t t x, ( t > 0 ) phöông trình trôû thaønh : t
2
− t − t6 =28 .
t
y.i
( )
3
⇔ t 9 − 34 8 − t 3 0.
+ 28t =
Veá traù i laø haøm ñoà ng bieá n neâ n phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:
4
t= 2 ⇒ x= 2 ⇒ y= 2 2 .
n
423
kienthuchay.info
x2015 + xy 2014 =y 2030 + y 2016
Baøi 64. Giaû i heä phöông trình 4 .
7y += 13x + 8 2y 4 3 x 3x2 + 3y2 − 1 ( )
kie
Lôøi giaûi
( 2
Ñieà u kieän : x 3x + 3y − 1 ≥ 0 . 2
)
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng :
nth
2015
x x x
+ = y2015 + y ⇔ = y ⇔ x = y 2 > 0 .
y y y
Thay y2 = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
(
7x 2 + 13x + 8= 2x 2 3 x 3x 2 + 3x − 1 ⇔ ) 8
x 3
+
13
x
7 3 1
+ = 23 3 + −
x
2 x x2
.
3 3
2 2 3 1 3 1
uc
⇔ + 1 + 2 + 1= 3 3+ − 2 + 23 3 + − 2 .
x x x x x x
2 3 1 x>0 6 6
⇔ + 1= 3 3+ − ← → x= ⇒ y= ± .
x x x 2
89 − 5 89 − 5
( x;y ) 6 ; 6 ; 6 ; − 6
.
89 − 5 89 − 5 89 − 5 89 − 5
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng :
2015
x x x
n
30 + 4. = 30y2015 + 4y ⇔ = y ⇔ x = y 2 > 0 .
y y y
Thay y2 = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
fo
( )
3
162x + 27 3 = 8x3 − 3 .
424
kienthuchay.info
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta ñöa veà giaû i heä baè ng pheù p ñaë t aå n phuï
8x3 − 3 =
6u ta ñöôï c:
kie
8x3 − 3 = 6u 6u = 8x3 − 3
⇔ .
162x + 27 3 = 216u3 6x = 8u3 − 3
Ñaây laø heä ñoái xöùng loaïi II deã tìm ñöôïc nghieäm x = y laø nghieäm cuûa phöông trình :
x>0 π π
8x3 − 3= 6x ⇔ 8x3 − 6x= 3 ←
→ x= cos ⇒ y= ± cos
18 18
(xem theâ m chöông 1).
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
=( x;y ) cos 18π ; − cos 18π ; cos 18π ; cos 18π .
x + x2 − 2x + 2= 3y −1 + 1
Baøi 66. Giaû i heä phöông trình .
2 x −1
y + y − 2y + 2= 3 + 1
uc
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :
x + x2 − 2x + 2 + 3x −1 = y + y 2 − 2y + 2 + 3y −1 .
2
t −1 t −1 t −1 ( t − 1) + 1 + t − 1
f '(t) =
1+ +3 ln3 =
3 ln3 +
2 2
( t − 1) + 1 ( t − 1) + 1 .
t −1 + t −1
> 3t −1 ln3 + ≥ 3t −1 ln3 > 0
2
( t − 1) +1
y.i
2
Xeù t haø m soá
= f(x) 3x −1 ( x − 1) + 1 − ( x − 1) treâ n , ta coù :
fo
425
kienthuchay.info
2 x −1 x −1
=f '(x) 3 ( x − 1) + 1 − ( x − 1) + 3
x −1
ln3 − 1
kie
( x − 1)2 + 1
.
2 1
= 3x −1 ( x − 1) + 1 − ( x − 1) 1 − ≥ 0, ∀x ∈
2
( x − 1) + 1
Neâ n f(x) laø haø m ñoàng bieá n treân .
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) =f(1) ⇔ x =1 ⇒ y =1 .
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
uc
ha
Chuû ñeà 11. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG ÑIEÀU KIEÄN COÙ NGHIEÄM
CUÛA HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
f 2 (x,y) = 0
1. Daï ng heä phöông trình , trong ñoù f 2 (x,y) = 0 laø moät phöông
k
g (x,y) = 0
y.i
trình baä c hai hai bieá n vaø g k (x,y) = 0 laø moä t phöông trình baä c cao hoaë c coù
chöù a caên ñoái vôùi hai bieán. Suy nghó ñaà u tieâ n laø coi f 2 (x,y) = 0 laø phöông
trình baä c hai ñoá i vôùi moä t bieá n vaø bieá n coøn laï i ta coi laø tham soá töø ñoù tìm ra
mieàn giaù trò cuû a töø ng bieán. Ta döï a vaø o mieà n giaù trò cuûa bieá n ñeå ñaùnh giaù
n
x2 + ( y − 7 ) x + y2 − 6y + 14 =
0.
426
kienthuchay.info
Phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi
2
( )
∆ y = ( y − 7 ) − 4 y 2 − 6y + 14 ≥ 0 ⇔ −3y 2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
.
kie
3
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø y vaø x laø tham soá ta ñöôï c:
y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 7x + 14 =
0.
Phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
2
( )
∆ x = ( x − 6 ) − 4 x 2 − 7x + 14 ≥ 0 ⇔ −3x 2 + 16x − 20 ≥ 0 ⇔ 2 ≤ x ≤
10
3
.
nth
10 7
Vaä y ta coù x ∈ 2; ,y ∈ 1; .
3 3
A(x;y) = B(x;y)
2. Heä phöông trình coù chöù a caê n thöù c .
C(x;y) = 0
A(x;y) ≥ 0
Xuaá t phaù t töø ñieà u kieä n ñeå heä coù nghieäm laø ta tim ñöôï c raø ng
B(x;y) ≥ 0
uc
buoä c giöõ a x,y .
x −1 2 =
( ) −y3 − 3y2 − 3y
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
x + 2x ( y − 1) + y − 6y + 1 =
2 2
0
Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng
y.i
x2 + 2x ( y − 1) + y2 − 6y + 1 =
0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x vaø tham soá laø y ta ñöôï c
2
( )
∆ 'x = ( y − 1) − y2 − 6y + 1 = 4y ≥ 0 ⇔ y ≥ 0 .
2 3
Khi ñoù phöông trình ñaàu cuû a heä ñöôï c vieá t laï i: ( x − 1) =1 − ( y + 1) .
n
2 3
Do y ≥ 0 neâ n VT =( x − 1) ≥ 0 ≥ VP =1 − ( y + 1) .
fo
Do vaä y heä coù nghieä m khi vaø chæ khi= = 0 thöû laï i vaø o phöông trình thöù
x 1;y
hai cuûa heä thaá y thoû a maõn.
427
kienthuchay.info
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .
Nhaän xeùt. Ngoaø i caù ch tính ∆ 'x nhö treâ n ñeå tìm ñieà u kieä n cuûa y ta coù theå
kie
vieá t laï i phöông trình nhö sau
2
( x + y − 1) = 4y ⇒ 4y ≥ 0 ⇔ y ≥ 0 .
Suy ra ∆ 'x =
2
( )
( y + 19 ) − 10 5y2 − 6y + 41 =−49 ( y − 1) ≥ 0 ⇔ y =⇒
1 x=2.
2
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
uc
x3 − 3x2 + y2 − 2y + 5 =0
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y + xy − 7x − 6y + 14 =
0
Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng
ha
x2 + y2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0 (1) .
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø x vaø y laø tham soá ta ñöôï c
x2 + ( y − 7 ) x + y2 − 6y + 14 =
0.
Phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
y.i
2
( )
∆ y = ( y − 7 ) − 4 y 2 − 6y + 14 ≥ 0 ⇔ −3y 2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
3
.
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø y vaø x laø tham soá ta ñöôï c:
y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 7x + 14 =
0.
n
428
kienthuchay.info
10 7
Vaä y ta coù x ∈ 2; ,y ∈ 1; .
3 3
kie
f(x)
= x3 − 3x2
Phöông trình ñaàu cuûa heä trôû thaønh f(x) + g(y) =
0 , trong ñoù .
2
g(y) = y − 2y + 5
10
= 3x ( x − 2 ) ≥ 0, ∀x ∈ 2; neâ n f(x) laø haø m ñoàng
= 3x2 − 6x
Ta coù f '(x)
3
10
bieá n treâ n 2; . Suy ra f(x) ≥ f(2) =
−4 .
nth
3
2 7
g'(y) = y 2 − 2y + 5 = ( y − 1) + 4 ≥ 4, ∀y ∈ 1; .
3
Do ñoù f(x) + g(y) ≥ 0 . Vì vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi
f(x) =
−4 x =
2
⇔ thöû laï i thaá y thoûa maõ n phöông trình thöù hai cuûa heä .
g(y) 4=
= y 1
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
uc
2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình ( 2
2x − 1 2y − 1 =xy)( 7
2
) .
x 2 + y 2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0
ha
Lôøi giaûi
10 7
Theo treâ n ta coù 2 ≤ x ≤ ;1 ≤ y ≤ .
3 3
Khi ñoù vieá t phöông trình cuû a heä döôù i daï ng
1 1 7
2x − 2y − =(1) .
x y 2
y.i
1 1
Xeù t haø m soá f(t)= 2t − vôù i t ≥ 1 . Ta coù f '(t) = 2 + > 0, ∀t ≥ 1 vì vaä y f(t)
t t2
laø haø m ñoà ng bieá n treâ n 1; +∞ ) vaø roõ raø ng f(t) > 0, ∀t ≥ 1 .
1 1 7
n
kienthuchay.info
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình
(
2x2 − 3x + 4 2y2 − 3y + 4 =
)( 18 )
.
kie
x 2 + y 2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0
Lôøi giaûi
Töông töï baø i treâ n ta coù f(t) = 2t − 3t + 4 laø haø m ñoàng bieá n treân 1; +∞ ) .
2
( )( )
Suy ra 2x2 − 3x + 4 2y2 − 3y + 4 = f(x).f(y) ≥ f(2).f(1) = 6.3 = 18 .
Vì vaäy heä coù nghieäm khi vaø chæ khi= = 1 thoû a maõ n phöông trình thöù hai
x 2;y
nth
cuû a heä .
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
x 4 + y 2 =
9
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =0
Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng
uc
x2 + ( y − 3) x + y2 − 4y + 4 =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x ta ñöôï c
2
( )
∆ x =( y − 3) − 4 y2 − 4y + 4 =−3y2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
3
.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø y ta ñöôï c
2
( )
∆ y =( x − 4 ) − 4 x 2 − 3x + 4 =−3x2 + 4x ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
.
4 2
4 7 697
Khi ñoù x 4 + y 2 ≤ + = < 9 . Vì vaä y heä ñaõ cho voâ nghieäm.
3 3 81
y.i
3 5 2 2 8 100
x − y + ( x + y ) + 5x − xy + 13x =
3
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 3 3 3 .
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0
Lôøi giaûi
n
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh
x2 + x ( y − 3) + y2 − 4y + 4 =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x vaø tham soá laø y ta ñöôï c
fo
430
kienthuchay.info
2
( )
∆ x =( y − 3) − 4 y2 − 4y + 4 =−3y2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
3
.
kie
Töông töï vieá t laï i: y2 + y ( x − 4 ) + x2 − 3x + 4 =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø y vaø tham soá x ta ñöôï c
2
( )
∆ y =( x − 4 ) − 4 x 2 − 3x + 4 =−3x2 + 4x ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
.
Ruùt xy töø phöông trình thöù hai cuûa heä thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
3x3 + 18x2 + 45x − 3y3 + 3y2 + 8y − 108 =
0 (1) .
nth
4
Xeù t haø m soá f(x) =3x3 + 18x2 + 45x treâ n 0; .
3
4
= 9x 2 + 36x + 45 > 0, ∀x ∈ 0; neâ n f(x) laø haøm ñoàng bieá n treâ n
Ta coù f '(x)
3
4
0; .
3
uc
4 892
Suy ra f(x) ≤ f = .
3 9
7
−3y3 + 3y2 + 8y − 108 treâ n 1; .
Xeù t haø m soá g(y) =
3
4 7
−9y2 + 6y + 8;g'(y) =
ha
3
4 4
Do ñoù VT(1) = f(x) + g(y) ≤ f + g = 0 .
3 3
4
Vì vaäy heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi x= y= .
3
n
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoû a maõ n.
4 4
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
3 3
fo
431
kienthuchay.info
(
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình:
) ( ( ) )
x − y x2 + xy + y2 + 15 − x + y 2 = x2 − 9y2 − 15y + 94
kie
4x2 + 4y2 + 6x + 6y − 2xy − 9 =
0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình töông ñöông vôùi
x3 − 2x2 + 15x − y3 + 9y2 − 94 − 2xy =
0 (1)
2 .
2
4x + 4y + 6x + 6y − 2xy − 9 = 0 (2)
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng
nth
4x2 + 2 ( 3 − y ) x + 4y 2 + 6y − 9 =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån x vaø tham soá laø y ta ñöôï c
∆ 'x= (3 − y )
2
( )
− 4 4y2 + 6y − 9 ≥ 0 ⇔ −15y2 − 30y + 45 ≥ 0 ⇔ −3 ≤ y ≤ 1 .
∆ 'y= (3 − x )
2
( )
− 4 4x2 + 6x − 9 ≥ 0 ⇔ −3 ≤ x ≤ 1 .
x3 − 6x2 + 9x − y3 + 4y2 − 6y − 85 =
0 (3) .
Xeù t haø m soá f(x) =x3 − 6x2 + 9x treâ n −3;1 .
Ta coù g'(y) =−3y2 + 8y − 6 < 0, ∀y ∈ −3;1 neâ n g(y) laø haøm nghòch bieán
treâ n −3;1 . Suy ra g(y) ≤ g(−3) =−4 .
Vì vaäy VT(3)= f(x) + g(y) ≤ f(1) + g(−3)= 0 .
n
Do ñoù heä coù nghieäm khi vaø chæ khi x = 1;y = −3 thöû laï i phöông trình thöù hai
cuû a heä thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) (1; −3) .
fo
432
kienthuchay.info
2 x − y 3 − 4xy − 3 =
( ) 0
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
4
( x − y ) − 2x2 + 4xy + 2y2 + x + 3y + 1 =
kie
0
Lôøi giaûi
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
4 3
( x − y ) + 2 ( x − y ) − 2x2 + 2y2 + x + 3y − 2 =0 .
4 3
⇔ ( x − y ) + 2 ( x − y ) − 3 + 2y2 − 2x2 + x + 3y + 1 =0.
nth
⇔ ( x − y − 1) ( x − y ) + 3 ( x − y ) + 3 ( x − y ) + 3 + ( y + 1 − x )( 2x + 2y + 1) =
3 2
0.
⇔ ( x − y − 1) ( x − y ) + 3 ( x − y ) + x + y + 2 =
3 2
0
y= x − 1
⇔ 3 2 .
( x − y ) + 3 ( x − y ) + x + y + 2 =0
uc
TH1: Neá u y= x − 1 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
1 1
2 − 4x ( x − 1) − 3 = 0 ⇔ 4x2 − 4x + 1 = 0 ⇔ x = ⇒y= .
2 2
3 2
TH2: Neá u ( x − y ) + 3 ( x − y ) + x + y + 2 =0.
Keá t hôï p vôù i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
ha
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
y3 + 3xy − 17x + 18 = x3 − 3x 2 + 13y − 9
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y + xy − 5x − 6y + 10 = 0
n
Lôøi giaûi
Vieát laïi phöông trình thöù hai cuûa heä döôùi daïng: x2 + ( y − 5) x + y2 − 6y + 10 =
0.
fo
433
kienthuchay.info
2
( )
∆ x =( y − 5) − 4 y2 − 6y + 10 =−3y 2 + 14y − 15 ≥ 0 ⇔
5
3
≤ y ≤ 3.
kie
Töông töï vieá t laï i döôù i daï ng: y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 5x + 10 =
0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån y ta ñöôï c
2
(
∆ y =( x − 6 ) − 4 x 2 − 5x + 10 =−3x 2 + 8x − 4 ≥ 0 ⇔) 2
3
≤x≤2.
Ruùt xy töø phöông tình thöù hai cuûa heä theá vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
3
x3 + 2x = ( y − 1) + 2 ( y − 1) (1) .
nth
2 2
= 3t 2 + 2 > 0, ∀t ∈ ;2 .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 2t treâ n ;2 . Ta coù f '(t)
3 3
2
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieán treâ n ;2 .
3
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) = f(y − 1) ⇔ x = y − 1 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
y = 2 ⇒ x = 1
uc
3y2 − 14y + 16 =0 ⇔ .
y = 8 ⇒ x = 5
3 3
5 8
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ; .
3 3
5y 4 − x 4 − 6 x2 − y2 − 2xy =
( )
ha
0
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình .
( ) ( )
2
5y2 + x2 −= 2
36 2 xy 6 − 5y − x 2
Lôøi giaûi
4 4
Ñieà u kieän: xy ≥ 0,5y − x ≥ 0 .
y.i
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
( 5y ) ( )
2
2
+ x2 + 2 xy 5y 2 + x 2 − 12 xy − 36 =
0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø 5y2 + x2 , ta ñöôï c:
( )
2
∆ 'x = xy + 12 xy + 36 = xy + 6 .
n
6 hoaë c 5y2 + x2 =
Suy ra 5y2 + x2 = −2 xy − 6 (loaï i do veá traù i khoâ ng aâm veá
phaû i aâ m).
fo
434
kienthuchay.info
(
5y 4 − x 4 − 6 x2 − y2 − 2xy =
0)
5y2 + x2 =
kie
6
⇔
( )(
5y 4 − x 4 − 5y2 + x2 x2 − y2 − 2xy =
0 )
5y2 + x2 = 6
5y 4 − x 4 + 5y 4 − x=
4
4x2 y2 + 2xy 5y 4 − x=
4
2xy x =−1,y =
−1
⇔ ⇔ ⇔
5y2 + x2 6 = 5y2 + x2 6 =x 1,y
= 1
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
Toång keát: Vaá n ñeà ñaë t ra khi saù ng taù c heä phöông trình daïng naø y laø taï o ra moä t
phöông trình baä c hai hai aå n x,y sao cho x ∈ a,b ,y ∈ c;d ta xuaá t phaù t töø
moä t haè ng ñaú ng thöù c sau:
y= mx + n + p − ( x − a )( x − b ) .
2
Chuyeån veá bình phöông ta ñöôï c: ( y − mx − n ) =
− p2 ( x − a )( x − b ) ñaâ y laø
uc
moä t phöông trình baä c hai cho ta tìm ñöôï c mieàn giaù trò cuû a hai aån x,y .
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x2 + xy =y − y 2
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình
3 2
x + y = 2
ha
Lôøi giaûi
Töø phöông trình hai suy ra:
4
x2 + xy + y2 − y = 0 ⇒ ∆ x = y ( 4 − 3y ) ≥ 0 ⇔ 0 ≤ y ≤ .
3
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
y.i
2
3 24 2 x > 0
x = 2−y ≥ 2− = ⇒ .
3 9 −3x + 1 ≤ − 3 6 + 1 < 0
121
x
x2 + 2x = − 27 2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình 9 .
2 2
fo
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =0
Lôøi giaûi
435
kienthuchay.info
Coi phöông trình thöù hai laø phöông trình baä c hai aån y, khi ñoù phöông trình
naø y töông ñöông vôù i: y2 + ( x − 4 ) y + x2 − 3x + 4 =0 , phöông trình naø y coù
kie
nghieäm neá u : ∆ y = ( x − 4)
2
( )
− 4 x 2 − 3x + 4 ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
.
x 2 2
2 4 8 121
Khi ñoù x + 2x + 27 2 ≤ + + 27 3 = .
3 3 9
4 4
Vaä y daá u baè ng xaû y ra, suy ra x = ⇒y= .
3 3
nth
4 4
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) = , .
3 3
x3 + 2y2 = x 2 y + 2xy
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2 x2 − 2y + 1 + 3 y3 − 14 = x − 2
Lôøi giaûi
uc
2
Ñieà u kieän : x − 2y − 1 ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä bieá n ñoå i thaønh:
(x 2
)
− 2y ( x − y ) =
0 , so saù nh vôù i ñieà u treân suy ra x = y , luù c naø y ta thay vaøo
3
x3 − 14 ≤ x − 2 ⇒ x 2 − 2x − 1 ≤ 0 .
Keá t hôïp vôù i ñieàu kieän suy ra x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ± 2 , thöû laï i ta thaáy
nghieäm thoû a maõ n.
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x,y ) =+
1 (
2,1 + 2 ; 1 − 2,1 − 2 . )( )
y.i
1
Ñieà u kieän −1 ≤ x ≠ − .
2
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a heä neâ n vieá t laï i heä döôù i daï ng
fo
436
kienthuchay.info
4 12 2
x + 15 + 2 = + 7 − x +1
y y y
.
kie
2x + 1 + 7 x=+1
8
( 2x + 1)
y y2
u= x + 1 ≥ 0
Ñaët 2
v =
y
u2 + v2 + 14 = 7u + 6v
nth
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh: 7 .
(
2
)( 2
)
2u − 1 2v − 1 =uv
2
Tìm ñieà u kieä n ñeå phöông trình coù nghieä m ñoá i vôù i phöông trình ñaà u ta ñöôï c:
10 7
u ∈ 2; vaø v ∈ 1; .
3 3
Keá t hôï p vôùi phöông trình coø n laï i suy ra nghieäm= = 1 thöû laï i thaá y khoâ ng
u 2,v
uc
thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
x + x + 2y = y2 + y + 2
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
2
y + 3xy + x + y − 10 =0
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän: x + 2y ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2 2
2 1 3
x + 2y + x + 2y − y − 3y − 2 =0 ⇔ x + 2y + − y + =0 .
2 2
y.i
1 3
x + 2y + 2 = y + 2 x + 2y =y + 1
⇔ ⇔ .
x + 2y + 1 =− y − 3 x + 2y =− y − 2
2 2
Xeù t tröôø ng hôï p vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c nghieä m
( x;y ) = ( 2;1) .
n
kienthuchay.info
Noä i dung chuû ñeà naø y toâ i ñeà caäp ñeá n ñaùnh giaù heä phöông trình thoâ ng qua ñieà u
kieä n nghieäm cuû a heä phöông trình vaø caù c baát ñaú ng thöù c Cô baûn nhö Coâ si,
kie
Bunhiacopski, baá t ñaú ng thöù c Veù c tô.
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC COÂ SI (AM-GM)
a+b
Cho hai soá thöï c khoâ ng aâm a,b ta coù : ≥ ab .
2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi a = b .
Toång quaùt. Cho n soá thöï c khoâ ng aâm a1 ,a2 ,...,an ta coù
nth
a1 + a2 + ... + an
≥ n a1a2 ...an .
n
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi a1= a2= ...= an .
Moä t soá daï ng töông ñöông cuû a baá t ñaú ng thöù c Coâ si hay ñöôï c söû duï ng:
2
2 2
x + y ≥ 2xy,
x+y
xy ≤ ,
2
(x + y)
2
(
≤ 2 x2 + y2 . )
uc
2 2
(x + y + z) ≥ 3 ( xy + yz + zx ) , ( xy + yz + zx ) ≥ 3xyz ( x + y + z ) .
ha
y.i
n fo
438
kienthuchay.info
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC HOLDER
Ñònh lyù(Baát ñaúng thöùc Holder)
kie
( )( )
Vôù i m daõ y soá döông a1,1 ,a1,2 ,...,a1,n , a2,1 ,a2,2 ,...,a2,n ,..., am,1 ,am,2 ,...,am,n( )
m
n m n m
ta coù : ∏ ∑ ai,j ≥ ∑ m ∏ ai,j .
j 1= j 1 i 1
= =
i 1=
Moä t heä quaû thöôø ng söû duï ng khi vaä n duï ng baát ñaú ng thöù c Holder
Heä quaû 1. Vôù i daõ y soá döông a1 ,a2 ,..,an ta coù
nth
(1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an ) ≥ (1 + n a1a2 ...an )
n
.
Chöùng minh. Söû duï ng baá t ñaú ng thöù c Coâ si cho n soá döông ta coù :
1 1 1 n
+ + ... + ≥
1 + a1 1 + a2 1 + an n (1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an )
.
a1 a2 an n n a1a2 ...an
uc
+ + ... + ≥
1 + a1 1 + a2 1 + an n (1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an )
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân ta coù ñieà u phaû i chöù ng minh.
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC BUNHIACOPSKI (C-S)
Cho boán soá thöï c a,b,x,y .
ha
( )( )
Ta coù : x2 + y2 a2 + b2 ≥ ( ax + by ) .
2
a = kx a b
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi neá u xy ≠ 0 thì = .
b = ky x y
Toång quaùt. Cho 2 bộ số thöï c ai ,bi , ( i = 1,2,...,n ) ta coù
y.i
(a 2
1 + a22 + ... + a2n )( b 2
1 )
+ b22 + ... + b2n ≥ ( a1b1 + a2 b2 + ... + an bn ) .
2
439
kienthuchay.info
Baát ñaúng thöùc Mincopski
Cho a,b,c,d laø caù c soá thöï c ta luoâ n coù :
kie
2 2
a2 + b2 + c2 + d 2 ≥ ( a + c) + ( b + d ) .
( ) +( )
2 2 2 2
⇔ ( x − 2 ) + ( y − 3) + 3x − 2 − 2 4y − 3 − 3 0.
=
x = 2
ha
y = 3 x = 2
⇔ ⇔ .
3x − 2 =
2 y = 3
4y − 3 =3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;3) .
y2 + 4x − 1= 2
( ) 3 4x ( 8x + 1)
y.i
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
40x2 =
+ x y 14x − 1
1
Ñieà u kieän: x ≥ ⇒y≥0.
14
Nhaän xeùt. Roõ raøng raá t khoù ñeå tìm ñöôï c moä t moá i lieâ n heä ñôn giaû n naø o giöõa
n
hai aå n töø moä t trong hai phöông trình cuû a heä.Pheù p theá töø phöông trình thöù hai
vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä khoâ ng khaû thi khi moä t phöông trình cuûa heä
coù chöùa caê n baä c 3.
fo
440
kienthuchay.info
Baø i toaùn ñaù nh giaù thoâ ng qua baá t ñaúng thöù c nhöng caùi khoù nhaát ñoù chính laø döï
ñoaù n daáu baèng ñaï t taï i ñaâ u?
kie
Vaä y chuù yù ñeán y2 xuaá t hieä n ôû phöông trình ñaà u cuûa heä. Phöông trình thöù hai
cuû a heä coù y vaä y ta thöû duø ng AM-GM ñaù nh giaù cho xuaá t hieä n y2 xem sao?
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù
y2 + 14x − 1
40x2 =
+ x y 14x − 1 ≤
2 .
2
( 2
)
⇒ y ≥ 2 40x + x − 14x + 1 = 80x − 12x + 1 2
nth
Do vaäy keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
2
y2
= 3 4x ( 8x + 1) − ( 4x − 1) ≥ 80x 2 − 12x + 1 .
⇔ 3 4x ( 8x + 1) ≥ 96x2 − 20x + 2 .
1
Luù c naø y duøng maù y tính boû tuù i ta tìm ñöôï c 1 nghieäm x = .
8
uc
3
Thay ngöôï c laï i heä ta coù=
y = 14x − 1 töù c höôù ng ñi cuû a chuùng ta ñaõ
2
ñuù ng.
Tieá p tuï c lôø i giaû i nhö sau:
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù
ha
2 + 16x + 8x + 1
2 3 4x (=
8x + 1) 3 2.16x ( 8x + 1) ≤
3
(
⇒ 2 96x2 − 20x + 2 ≤
3
)
2 + 16x + 8x + 1
.
2 1 3
⇔ ( 8x − 1) ≤ 0 ⇔ x = ⇒ y =
8 2
y.i
1 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
8 2
2
x 12 − y + y 12 − x =
Baøi 3. (A/A1 2014) Giaû i heä phöông trình:
12 (
, ( x,y ∈ )
)
n
x3 − 8x −=
1 2 y − 2
Lôøi giaûi
fo
441
kienthuchay.info
Phöông trình thöù nhaá t cuû a ta coù :
12 − x 12 −=
y (
y 12 − x2 . )
kie
( )
⇒ y 12 − x2 = 144 − 24x 12 − y + x 2 (12 − y ) .
x ≥ 0
( )
2
⇔ x − 12 − y = 0 ⇔ x = 12 − y ⇔ .
y 12 − x2
=
y 12 − x 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
Thay =
nth
1 2 10 − x 2 ⇔ x3 − 8x − 3 + 2 1 − 10 − x2 =
x3 − 8x −= 0.
x+3
⇔ ( x − 3) x2 + 3x + 1 + 2. = 0 ⇔ x = 3⇒ y = 3.
1 + 10 − x2
x+3
Vì x2 + 3x + 1 + 2. > 0, ∀x ≥ 0 .
1 + 10 − x2
uc
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
x2 + 12 − y y + 12 − x 2
x 12 − y ≤
2
vaø ( )
y 12 − x2 ≤
2
.
x ≥ 0
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi .
y 12 − x 2
=
x2 + 12 − y y + 12 − x 2
Do ñoù x 12 − y + y 12 − x 2 ≤ ( ) + 12 .
=
y.i
2 2
x ≥ 0
Do ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i: .
y 12 − x 2
=
y 12 − x 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
Thay =
n
1 2 10 − x 2 ⇔ x3 − 8x − 3 + 2 1 − 10 − x2 =
x3 − 8x −= 0.
x+3
⇔ ( x − 3) x2 + 3x + 1 + 2.
fo
= 0 ⇔ x = 3⇒ y = 3.
1 + 10 − x2
442
kienthuchay.info
x+3
Vì x2 + 3x + 1 + 2. > 0, ∀x ≥ 0 .
1 + 10 − x2
kie
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
Nhaän xeùt. Döï a vaøo baát ñaúng thöù c cô baû n ta tìm ñöôï c moá i lieân heä giöõ a y vaø
x töø phöông trình ñaà u cuûa heä. Ngoaø i ra ta coù moä t soá caù ch khaù c nhö sau:
Caùch 1: Söû duïng baá t ñaú ng thöù c C-S ta coù :
2
12
= 2
(
2
) (
x 12 − y + y 12 − x ≤ x + 12 − x (12 − y +=
2 2
y ) 122 . )
nth
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi
x ≥ 0
12 − x 2
x x ≥ 0
.
12 − y
=
y
⇔ 2
x y = (12 − y ) 12 − x (
2 ⇔
)
y 12 − x 2
=
(
Caùch 3: Xeù t hai veù c tô u = x; 12 − x 2 ,v = 12 − y; y ta coù :
)
uc
u.v (
= x 12 − y + y 12 − x2= u . v cos u,v ) .
≤ u .=v ( )
x 2 + 12 − x 2 (12 − y + y=) 12
x 12 − x 2
u kv, ( k ≥ 0 ) ⇔
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi= = .
ha
12 − y y
x ≥ 0
x ≥ 0
.
⇔ 2
x y = ( ⇔
)
(12 − y ) 12 − x2 =y 12 − x2
x ≥ 0
Do ñoù phöông trình ñaàu cuûa heä töông ñöông vôù i: .
y.i
y 12 − x 2
=
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình:
( )
x3 + 3x2 y − 2 y 4 + y2 2y − 1 = 0
, ( x,y ∈ ) .
2x 2 + 2y 2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0
n
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≤ 2,y ≥ .
2
fo
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
443
kienthuchay.info
3 2
x x
2 ( y + 1) 2y − 1 .
+ 3 =
y y
kie
3 2
x x
( )
3
⇔ + 3 = 2y − 1 + 3 2y − 1 (1) .
y y
Coù daï ng haøm ñaë c tröng tuy nhieâ n ñeå chæ xöû lyù ñöôï c khi:
2
x x x x
3 + 6= 3 . + 2 ≥ 0 .
y y y y
nth
x
Vì vaäy ta caà n söû duï ng phöông trình thöù hai cuûa heä ñeå tìm ñieàu kieä n cuûa .
y
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù
2
2x2 + 2y2 + 4x − y = 2 − x + 2 3x + 6 = 1( 2 − x ) + 9 ( 3x + 6 ) .
3
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù
1+ 2 − x 3 − x
uc
1( 2 − x ) ≤ =
2 2 .
9 + 3x + 6 3x + 15
9 ( 3x + 6 ) ≤ =
2 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x = 1 .
3 − x 3x + 15 x + 13
Suy ra 2x2 + 2y2 + 4x − y ≤ + = .
ha
2 3 2
⇔ 4x2 + 4y 2 + 7x − 2y − 13 ≤ 0 .
⇔ 4y2 − 2y − 2 ≤ −4x 2 − 7x + 11 .
⇔ 2 ( y − 1)( 2y + 1) ≤ − ( x − 1)( 4x + 11) (2) .
y.i
y y y
2
x x
Vaä y y ≤ 1 ⇒ − 1 + 2 ≤ 0 ⇒ x ≤ y ≤ 1 .
y y
fo
kienthuchay.info
( ) (
⇔ 2 x2 + 2x − 3x + 6 + 2y2 − y − 1 + 1 − 2 − x =0. ) ( )
(
2 ( x − 1)( x + 2 ) x2 + 3x + 3 ) + ( y − 1)( 2y + 1) +
kie
x −1
⇔ 0.
=
2
x + 2x + 3x + 6 1+ 2 − x
=x −1 0 =
x 1
⇔ ⇔ (thöû laï i thaáy thoû a maõn).
=y −1 0 =
y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baøi toaùn hay vaø khoù moä t phöông trình cuûa heä coù daïng
nth
haø m ñaë c tröng ñaù nh löø a ñöôï c raá t nhieà u hoï c sinh khi taä p trung khai thaù c
phöông trình naø y. Ñieå m nhaá n cuû a baø i toaùn döï a treâ n ñaùnh giaù thoâ ng qua caù c
baá t ñaú ng thöù c cô baû n.
x y 2 + 16= y x 2 − 16 + 16
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
3
( x − y ) + x + 4 = 4y + ( y + 2 ) y − 2
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 2,x ≥ 4 hoaë c x ≤ −4 .
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c
( ) ( )
x2 y2 + 16= y2 x2 − 16 + 32y x 2 − 16 + 256 .
ha
2
⇔ x2 − 16 − 2y x 2 − 16 + y 2 =0 ⇔ x 2 − 16 − y =0 .
y ≥ 0
⇔ x2 − 16 =y ⇔ 2 2
.
x= y + 16
Phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù:
y.i
3
(x − y) + x − y = 3y − 4 + ( y + 2 ) y − 2 .
( ) ( )
3 3
⇔ ( x − y ) + ( x − y )= y − 2 +1 + y − 2 + 1 (1) .
445
kienthuchay.info
y ≥ 0 y ≥ 0 y ≥ 0
2 2
x = y + 16 ⇔ x 2 = y 2 + 16 ⇔ x = y 2 + 16 .
kie
x − y = y − 2 + 1 x = y + y − 2 + 1 x = y + y − 2 + 1
y ≥ 0 y ≥ 0
2
⇔ x = y + 16 ⇔ x = y2 + 16 .
2 2
y + 16 = y + y − 2 + 1 y + 16 − 5 = ( y − 3) + ( y − 2 −1 )
nth
y ≥ 0
⇔ x = y2 + 16
2
y −9 = y −3+
y−3
2 y − 2 +1
y + 16 + 5
.
uc
y ≥ 0
x = 5
⇔ x = y 2 + 16 ⇔
y = 3
y + 3 1
( y − 3) 2 −1− =0
y − 2 + 1
y + 16 + 5
ha
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;3) .
y+3 1 y+3 1 1
Chuù yù: −1− −1−
< < 1−1− <0
y2 + 16 + 5 y − 2 +1 y + 5 y − 2 +1 y − 2 +1
x=2
y2 + 16
y.i
Nhaän xeùt. Ta coù theå giaû i heä phöông trình nhö sau:
x − y = y − 2 + 1
2
( ) 2
( ) ( )
2 2 2
2 2
x = a + 2 + 16 a + 2 + 16 = a + a + 3 = a 1=x 5
⇔ ⇔ ⇒ .
n
x = a2 + 3 + a x = a2 + a + 3 =x 5=y 3
+ Ta coù moä t baá t ñaú ng thöù c giaû C-S nhö sau:
fo
ab − xy ≥ (a 2
− x2 )( b 2
) (
− y2 , ∀ab ≥ xy, a2 − x 2 )( b 2
)
− y2 ≥ 0 .
446
kienthuchay.info
Thaä t vaä y baá t ñaú ng thöù c töông ñöông vôù i:
(
a2 b2 − 2abxy + x 2 y 2 ≥ a2 − x 2 )( b 2
− y2 . )
kie
2
⇔ b2 x2 − 2abxy + a2 y2 ≥ 0 ⇔ ( bx − ay ) ≥ 0 ⇔ bx =ay .
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi bx = ay .
AÙp duïng vaøo baøi toaùn ta ñöôïc
16= x y 2 + 16 − y x 2 − 16 ≥ (x − (x
2 2
− 16 )) ( y 2
+ 16 − y 2 = 16 . )
nth
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi
xy ≥ 0
xy ≥ 0
x2 − 16. y 2 + 16 = xy ⇔ 2 .
( 2
x − 16 y + 16 =
x y)(
2 2 ⇔ 2 2
x= y + 16 )
2
1 − 2y − x + x=−1 (
2 x2 − y2 + 2 ) , x,y ∈ .
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình ( )
1 + 2x − y2 − y=
−1 2(y 2
− x2 + 2)
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 1 − 2y − x ≥ 0,1 + 2x − y 2 ≥ 0, −2 ≤ x 2 − y 2 ≤ 2 .
2
= ( 2 2
2 x −y +2 + 2 y −x +2 ) ( 2 2
) (1)
2 2
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân ta ñöôï c:
VT
= (1) VP(1) ⇔ ñaú ng thöù c xaûy ra.
x ≥ 1,y ≤ −1
2
1 − 2y − x =− y − 1
⇔ 1 − 2y − x 2 = y 2 + 2y + 1 .
1 + 2x − y 2 =x − 1 2 2
1 + 2x − y = x − 2x + 1
fo
447
kienthuchay.info
x ≥ 1,y ≤ −1 x ≥ 1,y ≤ −1
2 2
⇔ x + y + 4y = 0 ⇔ y = −x .
kie
2 2 2 2
x + y =− 4x 0 x + y + =4y 0
x ≥ 1,y ≤ −1
x ≥ 1,y ≤ −1 x = 2
⇔ y = −x ⇔ y = −x ⇔ .
2 x = 0 y = −2
2x − 4x = 0
x = 2
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 2; −2 ) .
x 8y − 5 + y 8x= − 5 4 24(x2 + y2 + 4)
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ )
2 2
11x − 6xy + 3y = 12x − 4y
Lôøi giaûi
5
Ñieà u kieän: x,y ≥ .
uc
8
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Nhaä n thaá y söï phöù c taï p ñeá n töø phöông trình ñaà u heä vaø phöông trình thöù hai
cuû a heä laø phöông trình baä c hai toång quaù t khoâ ng phaân tích ñöôï c nghieä m neâ n ta
chæ khai thaù c ñöôï c ñieà u kieä n cuû a x,y ñeå phöông trình ñoù coù nghieä m. Vaä y ñieà u
ha
caà n laø m laø xöû lyù phöông trình ñaàu cuû a heä vôù i hình thöù c nhö treâ n kyõ thuaä t
ñaù nh giaù thoâ ng qua baá t ñaúng thöù c cô baû n ñöôï c nghó ñeá n ñaà u tieâ n. Vaä y tröôù c
tieâ n döï ñoaù n nghieäm cuû a heä deã thaá y ( x;y ) = (1;1) laø nghieäm.
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM- GM ta ñöôï c
8y − 5 3x 8y − 5 3
x 8y
= −5 3x. .1 ≤ =+ 1 x ( 4y − 1)
y.i
3 2 3 3
.
8x − 5 3y 8x − 5 3
y 8x
= −5 3y. .1 ≤ =+ 1 y ( 4x − 1)
3 2 3 3
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= 1 .
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân vaø söû duï ng AM-GM ta ñöôï c
n
3 3 2
x 8y − 5 + y 8x − 5 ≤
3
( 8xy − x − y ) ≤ 2(x + y) − x − y .
3
fo
448
kienthuchay.info
Maë t khaù c söû duï ng baá t ñaú ng thöù c C-S ta coù
1 2 2
4
24(x2 + y2 + 4) ≥ 4 24 ( x + y ) + 4 = 4 12 ( x + y ) + 96 .
kie
2
2 3 2
Ta chöù ng minh 4 12 ( x + y ) + 96 ≥ 2(x + y) − x − y .
3
5 4
x + y, t ≥ ñöa veà chöù ng minh 12t 2 + 96 ≥
Thaä t vaä y ñaë t t =
4 3
3 2
(
2t − t . )
3t 5 5t 4 81t 3 81t 2 27t
⇔ ( t − 2) t7 +
nth
+ + + + + 27 ≤ 0 ⇔ t ≤ 2 .
2 2 16 8 2
Ñeå chöù ng minh baát ñaúng thöù c treâ n ñuù ng ta caà n coù t = x + y ≤ 2 .
Ta tìm ñieà u kieän naø y töø phöông trình thöù hai cuû a heä
11x2 − 6xy + 3y2 = 12x − 4y
2
⇔ 11x 2 − 6x ( t − x ) + 3 ( t − x ) = 12x − 4 ( t − x )
⇔ 20x 2 − (16 + 12t ) x + 3t 2 + 4t =
uc
0
⇒ ∆ 'x= ( 8 + 6t )
2
(
− 20 3t 2 + 4t ≥ 0 )
4 4
⇔ ( t − 2) t + ≤ 0 ⇔ − ≤ t ≤ 2
3 3
ha
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoaû maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1)
y.i
Nhaän xeùt. Baè ng söï kheù o leù o ñaù nh giaù x + y ≤ 2 ta coù lôø i giaû i hoaø n thieä n cuûa
baø i toaù n. Nhieà u em coù kyõ naê ng caà n thieá t xöû lyù 1 phöông trình baä c hai daï ng
toå ng quaù t tìm caù ch chaë n mieà n giaù trò cuûa x vaø y sau ñoù suy ra mieà n giaù trò cuû a
x+y.
Tuy nhieâ n khi aù p duïng cho baø i toaù n naøy ta coù:
n
∆ ' = 9 y + 2 2 − 11 3y2 + 4y ≥ 0
x ( ) ( .
)
2
(
∆ 'y = ( 3x − 2 ) − 3 11x 2 − 12x ≥ 0 )
fo
449
kienthuchay.info
1 + 65 −1 + 65
− ≤y≤
6 6 −1 + 65 3 + 15 2 + 65 + 15
⇒ ⇒x+y≤ + = .
kie
3 − 15 3 + 15 6 6 6
6 ≤x≤
6
Nhö vaä y ñaù nh giaù theo caù ch naø y chaë n treâ n mong ñôï i cuû a x + y khoâng nhoû
hôn hoaë c baè ng 2.
Baøi 8.Giaû i heä phöông trình:
( ) (
1 + x 2 3 + x + 2 ( y + 1)( y + 2 )= 2x2 + y2 + 3y + 3
) 1+ y
nth
.
3
26x + 4y + 17 x + 3 + 6 y + 1 = 84
(1 + x ) 3 + x + 2 ( y + 3y + 2) = 2x + ( y + 3y + 3) 1 + y
2 2 2 2
⇔ ( x + 1) ( x + 3 − 2 )= ( y + 3y + 3) ( y + 1 − 2 ) (1)
2 2
.
2
( y + 3y + 3) ( y − 3)
( x + 1) ( x − 1) = 2
ha
⇔
x+3 +2 y +1 + 2
x ≥ 1
2 2
x +1 y + 3y + 3 y ≥ 3
Do > 0; > 0 neâ n ( x − 1)( y − 3) ≥ 0 ⇔ .
x+3 +2 y +1 + 2 x ≤ 1
y.i
y ≤ 3
x ≥ 1
+ Neáu ⇒ 26x3 + 4y + 17 x + 3 + 6 y + 1 ≥ 84 .
y ≥ 3
x = 1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi .
n
y = 3
x ≤ 1
+ Neá u ⇒ 26x3 + 4y + 17 x + 3 + 6 y + 1 ≤ 84 .
y ≤ 3
fo
450
kienthuchay.info
x = 1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi .
y = 3
kie
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;3) .
Chuù yù. Trong (1) ta khoâ ng söû duïng haø m soá ñöôï c vì khoâ ng ñöa ñöôï c veà haøm
ñaë c tröng. Nhöng maá u choát cuû a baø i toaù n laø ñaù nh giaù phöông trình ñaà u cuû a heä
neâ n nghó ngay ñeá n vieä c nhaâ n lieâ n hôï p ñeå chaë n mieà n giaù trò cuûa x vaø y. Ñieà u
naø y hôï p lyù vì phöông trình thöù 2 cuû a heä laø moä t haøm ñoà ng bieán cuû a x hoaë c
cuû a y.
nth
Döôù i ñaâ y ta cuø ng xeù t moä t baø i toaù n cuø ng daïng nhöng xöû lyù theo 1 höôù ng khaù c.
x3 + y3 + x + y + 3 x + y =
11
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
xy x 2 + 3 + y + 2 + 2y = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
uc
Vôù i y > 0 vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôùi daï ng:
2 2 1
− x x 2 + 3= + + .
y y2 y
2 2 1
+ ≥ 2, ∀y ∈ ( 0;2 ; p ≤ 2, ∀y ∈ ( 2; +∞ ) .
ha
Ta coù p= +
y y2 y
x < 0 4p2 + 9 − 3
2
Suy ra x < 0 vaø −x x + 3 =p ⇔ 2 2 ⇔x= .
p2
x x + 3 = (
−
) 2
x3 + y3 + x + y + 3 x + y ≤ −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 2.
−1,y =
+ TH2: Neá u y ∈ ( 2; +∞ ) ta coù
n
x3 + y3 + x + y + 3 x + y > −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11
(heä phöông trình voâ nghieäm).
fo
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;2 ) .
451
kienthuchay.info
Nhaän xeùt. Nhôø döï ñoaù n tröôù c ñöôï c nghieä m ( x;y ) = ( −1;2 ) ta coù theå ñaùnh giaù
töø phöông trình thöù hai cuûa heä . Caù ch hay duø ng ñoù laø döï a vaø o haøm soá ñeå tìm
kie
giaù trò bieán noï theo bieán kia hoaëc ruùt bieán noï theo giaù trò bieán kia nhö lôøi giaûi treân.
2 y 1
− 8x + 2 1 − 2x = +
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình x x 4xy , ( x,y ∈ ) .
4x= 4y + 3 − 2y
1
Ñieà u kieän: y > 0 töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù ⇒ 0 < x ≤ .
2
nth
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Baø i toaù n naø y cuõ ng töông töï baø i toaù n treân ñoù laø taù ch ñöôï c rieâng x vaø y.
Ta thöï c hieä n ñaùnh giaù phöông trình ñaà u cuû a heä nhö sau
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
( )
2x 1 − 4x2 + 2 x 2 (1 − 2x ) =+
y
1
4y
.
uc
1 1
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù y + ≥ 2 y. 1.
=
4y 4y
1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi y = .
2
Suy ra ( )
2x 1 − 4x 2 + 2 x 2 (1 − 2x ) ≥ 1 .
ha
⇔ 2x (1 − 2x ) ( 1 + 2x + 2x ≥ 1 )
⇔ 2x (1 − 2x ) ≥ 1 + 2x − 2x .
⇔ 2x (1 − 2x ) ≥ 1 + 4x − 2 2x (1 + 2x )
y.i
⇔ 4x2 + 2x − 2 2x (1 + 2x ) + 1 ≤ 0 .
( )
2
⇔ 2x (1 + 2x ) − 1 ≤ 0 ⇔ 2x (1 + 2x ) =
1.
−1 − 5
x =
n
⇔ 2x (1 + 2x ) = 1 ⇔ 4x 2 + 2x − 1 = 0 ⇔ 4 .
−1 + 5
x =
4
fo
452
kienthuchay.info
−1 + 5
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n ta coù x = .
4
kie
−1 + 5 1
Thöû laïi vôùi ( x;y ) = ; vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä thaáy thoaû maõn.
4 2
−1 + 5 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
4 2
4x=2
( x2 + 1 + 1)(x2 − y3 + 3y − 2)
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
nth
2 2 2 2
(x + y ) + 1= x + 2y
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2
4x x + 1 − 1=
(
x 2 x 2 − y3 + 3y − 2
.
)
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y
uc
+ TH1: Neá u x = 0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
(
y 4 − 2y + 1 =0 ⇔ ( y − 1) y3 + y 2 + y − 1 =0 . )
y = 1
⇔ −1 + 3 17 + 3 33 + 3 17 − 3 33 .
y =
ha
3
+ TH2:
2 2 3
2 2 3 4 x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
Neá u 4 x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2 ⇒ .
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y
y.i
2 2 3
4 x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
⇔ .
2
2 2 2 2 2
( )
(x + y )(x + y − 1) = 2y − y − 1 = − y − 1
−1 ≤ x ≤ 1
Töø phöông trình thöù hai suy ra x2 + y2 − 1 ≤ 0 ⇒ .
−1 ≤ y ≤ 1
n
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình ñaàu cuûa heä thaø nh
4 x2 + 1 − 1 − x2 =− y3 + 3y − 2 .
fo
453
kienthuchay.info
4 2
⇔ x2 − 1 =− ( y − 1) ( y + 2 ) .
2
x +1 +1
kie
3 − x2 + 1 2
⇔ x2 =− ( y − 1) ( y + 2 ) (1) .
x2 + 1 + 1
Vôù i moï i x,y ∈ −1;1 ⇒ VT(1) ≥ 0,VP(1) ≤ 0 .
x = 0
Do ñoù (1) ⇔ VT = VP =⇔
0 thöû laï i vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
y = 1
nth
thaá y thoaû maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
3
17 + 3 33 + 3 17 − 3 33
( x;y ) = ( 0;1); 0; −1 + 3
Nhaän xeùt. Khaù deã daø ng ta coù tröôø ng hôï p x = 0 tuy nhieâ n ñeå xöû lyù tröôø ng hôïp
uc
coø n laï i baï n ñoï c caà n kheù o leù o bieá n ñoå i phöông trình thöù hai cuûa heä ñeå coù ñieàu
kieä n raøng buoä c x2 + y2 ≤ 1 .
41 1
2
9 x + =2 + 40x
Baøi 12. Tìm nghieäm döông cuû a heä phöông trình 2 2x + y .
2 2
x + 5xy + 6y = 4y + 9x + 9
ha
Lôøi giaûi
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S ta coù :
1 9
9
41 2
2
x +
1 9
=
2x + y 2
(9 2
)
+ 12 x2 +
≥ 9x +
2x + y 2
1
2x + y
y.i
9 3 ≥ 9 9x + 6
= 9x +
2 9 ( 2x + y ) 2 2x + y + 9
9 6 2
⇒ 3 + 40x ≥ 9x + ⇔ 3x − 2x − xy + 6y ≥ 0 (1)
2 2x + y + 9
n
Coä ng theo veá baá t phöông trình (1) coù phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
3x − 2x2 − xy + 6y + x 2 + 5xy + 6y ≥ 4y 2 + 9x + 9 .
2
⇔ ( x − 2y + 3) ≤ 0 ⇔ x = 2y − 3 .
fo
454
kienthuchay.info
=x 2y − 3
x = 3
kie
Vì vaäy taát caû caù c daá u baè ng xaû y ra ⇔ 2x + y= 9 ⇔ .
x y=3
1
=
9 2x + y
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
xy + 1 x+y−4
+ = 0
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình x + y − 1 x + y − xy .
nth
4 x + y − xy + 4 x + y − 1= x + y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x + y > 1,x + y > xy .
Töø phöông trình thöù nhaát cuû a heä suy ra heä phöông trình coù nghieäm khi
x+y−4<0.
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
uc
2
x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4
=0.
( x + y − 1)( x + y − xy )
2
⇔ x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4 =
0.
2
⇔ xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) =
ha
0.
2
TH1: Neá u xy − x − y + 1 < 0 suy ra xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ 0 .
x = 0
xy = 0 y = 2
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi ⇔ (thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn).
x + y =2 x = 2
y.i
y = 0
TH2: Neá u xy − x − y + 1 ≥ 0 khi ñoù ta coù:
x+y 2
2
xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ xy ( ) − x − y + 1 − ( x + y − 2 )
2
4
n
.
1 2
=
4
( xy − 4 )( x + y − 2 )
fo
455
kienthuchay.info
2 x + y = 2
Suy ra ( xy − 4 )( x + y − 2 ) ≥ 0 ⇔ .
xy ≥ 4
kie
2
Maë t khaù c: xy ≤
(x + y) <
42
4 neâ n x + y =
= 2
4 4
2
Khi ñoù : xy − 2 + 1 ≥ 0 ⇔ xy ≥ 1 ⇔ xy ≥
(x + y) ⇔ x =y ⇒ x =y =1 .
4
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
nth
x2 + 2x − 2 = −y 2 − 4y − 2
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
y − 6x + 11= 10 − 4x − 2x 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 10 − 4x − 2x2 ≥ 0, − y 2 − 4y − 2 ≥ 0 .
uc
Sử dụng bất đ
ẳng thức AM-GM ta coù:
2 2
x + 2x − 2 = −y − 4y − 2 ≤
(
1 + −y 2 − 4y − 2 )
2
⇔ 2x2 + y2 + 4x + 4y − 3 ≤ 0 (1)
(
4 10 − 4x − 2x2 ) ≤ 4 + 10 − 4x − 2x
ha
2
2
y − 6x + 11= 10 − 4 − 2x = .
2 4
2
⇔ x − 10x + 2y + 15 ≤ 0 (2)
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c (1) vaø (2) ta ñöôï c :
2 2 x = 1
3x2 + y2 − 6x + 6y + 12 ≤ 0 ⇔ 3 ( x − 1) + ( y + 3) ≤ 0 ⇔ .
y.i
y = −3
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) (1; −3) .
Nhaän xeùt. Töø hai baø i toaù n treâ n ta caà n tinh yù keá t hôï p hai phöông trình cuû a heä
trong quaù trình ñaù nh giaù , thoâ ng thöôø ng laø caù c pheù p coä ng vaø tröø theo veá hai
n
− x2 + 8x − 24y + 417 = ( y + 3) y − 1 + 3y + 17
456
kienthuchay.info
Lời giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 1,x ≥ −3, − x2 + 8x − 24y + 417 ≥ 0 .
kie
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x + 3 + 6y ) y ( x + 3)= 3 ( x + 3) y + 8y2
x+3 x+3 x+3
⇔ + 6 = 3. +8
y y y
x+3
⇔ = 2 ⇔ x + 3 = 4y ⇔ x = 4y − 3 .
nth
y
Thay =
x 4y − 3 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 ( y + 4 )( 6 − y ) = ( y + 3) y − 1 + 3y + 17 (1) .
4 ( y + 4 )( 6 − y ) ≤ 2 ( y + 4 + 6 − y ) =20
Ta coù : .
( y + 3) y − 1 + 3y + 17 ≥ 3y + 17 ≥ 3.1 + 17 =
20
uc
4 + y = 6 − y
Do ñoù (1) ⇔ ⇔ y =1 ⇒ x =1 .
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Caùch 2: Ñeå yù moä t chuù t nhaä n thaáy phöông trình (1) coù veá traù i laø haøm nghòch
bieá n vaø veá phaû i laø haø m ñoàng bieá n treân 1; +∞ ) töø ñoù suy ra (1) coù nghieä m duy
ha
nhaá t y = 1 .
2 y 2 + 1 − y =
2x + 4x + 1
1
Baøi 16.Giaû i heä phöông trình , ( x,y ≥ 0 ) .
1 1 1 3
+ + =
1 + 3x 1 + 2y 1 + 5x 1 + 4x
y.i
Lời giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2x + 4x 2 + 1 = y + y 2 + 1 ⇔ y = 2x .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
1 1 1 3
+ + =.
1 + 3x 1 + 4x 1 + 5x 1 + 4x
fo
457
kienthuchay.info
Maë t khaù c theo baá t ñaú ng thöù c Holder ta coù :
1 1 1 3 3 3
+ + ≥ ≥ =.
kie
1 + 3x 1 + 4x 1 + 5x 3
1 + 3x.4x.5x
3
1 + 64x 1 + 4
x
3=x x
4= 5x
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi ⇔ x =0⇒y =0.
x x
60 = 64
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
2 2.2 2
2
2 2x + y
2 2
( 2x + y ) − 2xy ≥ ( 2x + y ) −
2
4x + 2xy + y
= 2 = 2x + y
(4)
3 3 3 2
Coä ng theo veá cuû a (3) vaø (4) ta ñöôï c:
y.i
x 2x 2 + 5x + 3= 4x 2 − 5x − 3 (5) .
Nhaåm ñöôï c nghieäm x 0 = 3 ñeá n ñaâ y coù caù c höôù ng xöû lyù sau:
fo
458
kienthuchay.info
Höôùng 1: Bieá n ñoå i töông ñöông
Ñeå yù laø y + 2x = 4x ≥ 0 nhöng do x = 0 khoâng thoûa maõn heä neân x > 0 . Do ñoù:
kie
x > 0
(5) ⇔ 4x2 − 5x − 3 ≥ 0 .
( )
2
x 2 2x 2 + 5x + 3= 4x 2 − ( 5x + 3)
5 + 73
x ≥
.
nth
⇔ 8
4 3 2
14x − 45x − 2x + 30x + 9 =0
5 + 73
x ≥
⇔ 8 3.
⇔x=
(
( x − 3) 14x3 − 3x2 − 11x + 3 =
0 )
5 + 73
Do vôùi moï i x ≥ = 14x3 − 3x2 − 11x + 3 > 0 .
thì f(x)
uc
8
Suy ra ( x;y ) = ( 3;6 ) .
Vaâ y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;6 ) .
Höôùng 2: Nhaâ n lieân hôïp
ha
x ( 2x + 11)=
( 4x + 7) 2x 2 + 5x + 3 + 6 (6)
5 + 73
Vôù i moï i x ≥ thì:
8
( 4x + 7) 2x2 + 5x + 3 + 6 > ( 4x + 7 ) 2 ( x + 1) + x + 1 + 6
2
n
> ( 4x + 7 )( x + 1 + 6 ) = ( 4x + 7 )( x + 7 ) > x ( 2x + 11)
fo
Neâ n phöông trình (6) voâ nghieä m vaø ta coù keá t quaû töông töï treâ n.
459
kienthuchay.info
Baøi 18. (VMO 2013) Giaû i heä phöông trình:
2 1 2 1 20x
kie
sin x + 2 + sin y + 2 =
sin x sin y x+y
2 1 1 20y
cos x + + cos2 y + =
2
cos x 2
cos y x+y
Lời giaûi
kπ lπ x y
Ñieà u kieän: x ≠ ,y ≠ , ( k,l ∈ ) ; ≥ 0; ≥ 0;x + y ≠ 0 .
nth
2 2 x+y x+y
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
1 1 1
sin2 x + + cos2 x + + sin 2 y +
2 2
sin x cos x sin2 y
.
1 20x 20y
+ cos2 y + = +
cos2 y x+y x+y
uc
Söû duï ng baát ñaúng thöù c Mincopski ta coù :
2
1 1
( sin x + cos x ) + sin1 x + cos1 x
2
sin 2 x + + cos2 x + ≥
sin 2 x cos2 x
sin 2x sin 2 2x
1 1
Töông töï ta coù : sin2 y + + cos2 y + ≥ 10 .
2
sin y cos2 y
π
x= + kπ
sin 2x = 1 4
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi ⇔ .
y.i
= sin 2y 1 y = π
+ lπ
4
20x 20y 20x 20y
Maë t khaù c: + ≤ 2 + =2 10 .
x+y x+y x+y x+y
x y
n
460
kienthuchay.info
Baøi 19.Giaû i heä phöông trình:
(
3 + 2x2 y − x 4 y2 + x2 1 − 2x2 =y4 )
kie
(
1 + x2 + y2 − 2xy + 1 + x2 x 4 − 2x2 − 2xy2 + 1 =
0 )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3 + 2x2 y − x 4 y2 ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
( )
2
4 − x 2 y − 1 + x2 − 2x 4 − y 4 =
0 (1)
.
2
( x − y ) + 1 + x − 2x − 2x y + x + 1 =
6 4 3 2 2
0 (2)
( ) ( ).
2 2 2
4 − x2 y − 1 − (x − y) + 1 = 1 + x3 − y 2
uc
( )
2 2
4 − x 2 y − 1 − (x − y) +1 ≤ 4 − 1 =
1
Ta coù : .
(
+ 3− 2 2≥
1 x y )1
x3 = y 2
ha
2 1
x 2 ( x − 3) + xy + y − x −=
1 3 3x −
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình
y.i
2 .
2 2
x + x + 1 − y − y += 1 x2 − xy + y2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 3 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
n
y2 − y + 1 + x2 − xy + y2= x2 + x + 1 .
fo
461
kienthuchay.info
2 2 2 2
1 3 1 3
Ta coù : VT = y − + + x − y + x
2 2 2 2
kie
2 2
1 1 3 3
≥ y − + x − y + + x = x2 + x + 1
= VP .
2 2 2 2
3 1 31
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x y=
− x+y 0.
x − y ⇔ xy − =
2 2 2 2
nth
1
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c: x2 2 ( x − 3) −=
1 3 3x − .
2
Nhaän xeùt: Phöông trình voâ tyû naø y raá t ñeïp maé t caû hình thöù c vaø caù i ñeï p ôû
1
1 32+
nghieäm duy nhaá t x =+ tuy nhieân ñeå xöû lyù noù khoâ ng ñôn giaû n.
3
2
1 2 24 4
Ta coù : x2 2 ( x − 3) − 1= 3 3x − ⇔ 2x 2 ( x − 3) − = 3 −
2 x 2
x3
uc
x
2 24 4
⇔ 2x 2 ( x − 3) − 2 = +3 − −2
x x 2 x3
⇔
(
4 2x3 − 6x2 − 1 )=−4 ( 2x 3
− 6x2 − 1 )
2x 2 ( x − 3) + 2
2 2
ha
24 4 2 24 4 2
3 2 − 3 + 2 − 3 2 − 3 + 2 −
x x x x x x
(
⇔ 4 2x3 − 6x2 − 1 ) 1
+
2x 2 ( x − 3) + 2 2
1
2 24 4 2 2
=0
24 4
y.i
3 2 − 3 + 2 − 3 2 − 3 + 2 −
x x x x x x
3 5
⇔ 2x3 − 6x2 − 1 = 0 ⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1) − = 0.
2
3
3 1 1
⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1)= 3 2 +
n
− 3 3 2 + .
3 3
2 2
1 1 1
⇔ f ( x − 1) = f 3 2 + ⇔ x −1 = 3 2 + ⇔ x =1+ 3 2 +
3
fo
3 3
2 2 2
462
kienthuchay.info
(vôù i f(t)= t 3 − 3t ñoà ng bieá n treân 1; +∞ ) .
1
kie
1+ 3 2 +
1 3
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = 1 + 3 2 + ;
3
2 2+ 3 2 + 1
3
2
Caùch 2:
u2 + 6
= u 2 ( x − 3) x =
2
( )
nth
Ñaë t ⇒ ⇒ 3 u2 + 6= 2v3 + 1 ⇔ 2v3 − 3u2 − 17= 0
1 3
2v + 1
= v 3 3x −
2 x = 6
2
2v3 − 3u2 − 17 =0
u +6 2
2
Phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh: u − 1 = v ⇒ u2 + 6
2 u −1 =v
2
uc
3
2 2
u +6
Ta coù phöông trình: 2 u − 1 − 3u2 − 17 =
0.
2
( )(
⇔ u3 + 6u − 2 u12 + 30u10 + 2u9 + 360u8 + 36u7 + 2164u6
⇔ u3 + 6u − 2 =0.
⇔
= u 3
2 ( 3
)
2 −1 ⇔ 2(x =
− 3) 3
2 ( 3
2 −1 )
1
1+ 3 2 +
1 3
2 .
y.i
⇔ x =1 + 3 2 + ⇒y=
3
2 1
2+ 3 2 +
3
2
Ñeå reø n luyeä n cho kyõ naê ng giaûi phöông trình voâ tyû baè ng kyõ thuaä t nhaân lieân
hôï p môø i baïn ñoï c xöû lyù phöông trình sau x 2 3 ( x − 3) − 5x + 4 = −5x 2 − 4 .
3
n fo
463
kienthuchay.info
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x2 − 2x + 2 + 4 y 2 − 2y + 2 =
2
kie
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
4 x + y + 3 =
3
Lời giải
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2 2 x = 1
( x − 1) + 1 + 4 ( y − 1) + 1 =2 ⇔ y = 1 (thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa
nth
heä thaá y thoû a maõ n).
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
7 16 − y 2 = x − 1 x + 6
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình
( )( ) .
2 2
( x + 2 ) + 2 ( y − 4 ) =9
Lôøi giaûi
x ≥ 1
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra ( x − 1)( x + 6 ) ≥ 0 ⇔
uc
.
x ≤ −6
2
Tuø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra ( x + 2 ) ≤ 9 ⇔ −5 ≤ x ≤ 1 .
16 − y2 = 0
Vì vaäy x =1 ⇒ 2 ⇔ y =4 .
( y − 4 ) = 0
ha
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;4 ) .
Lôøi giaûi
2
Ta coù 12 − x ≥ 0 ⇒ x ≤ 2 3 .
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù:
y2
xy =
9+ ≥ 2 3 y ⇒ xy ≥ xy ≥ 2 3 y ⇒ x ≥ 2 3 .
n
3
x =−2 3 x =−2 3,y =
−3 3
Vaä y x =
2 3⇔ ⇒ .
= x 2 3 = x 2=3,y 3 3
fo
464
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( )( )
−2 3; −3 3 ; 2 3;3 3 .
kie
x + 4 32 − x = y2 − 3
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
4
x + 32 − x = −6y + 24
Lôøi giaûi
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :
x + 32 − x + 4 x + 4 32 − x =y2 − 6y + 21 .
2
⇔ x + 32 − x + 4 x + 4 32 − x =( y − 3) + 12 .
nth
x + 32 − x ≤
(1 + 1)( x + 32 − x ) =
8
Ta coù : .
4 x + 4 32 − x ≤
(1 + 1) ( x + 32 − x ) ≤ 4
Suy ra: x + 32 − x + 4 x + 4 32 − x ≤ 12 .
2
Maë t khaù c ( y − 3) + 12 ≥ 12 .
uc
x =
32 − x x =
16
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ ⇔ .
= y 3= y 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (16;3) .
x3 y = 1
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
ha
3x + y =4
Lôøi giaûi
xy > 0 x > 0
Heä phöông trình coù nghieäm khi ⇔ .
3x + y > 0 y > 0
Ta coù : 3x + y = x + x + x + y ≥ 2x + 2 xy ≥ 4 4 x3 y = 4 .
y.i
x2 + y2 = 1
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
n
2 2 2
x 9 2x + y + 1 − x =16
Lôøi giaûi
fo
465
kienthuchay.info
Thay y2 = 1 − x 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x 9 1 + x 2 + 13 1 − x 2 =
16 .
kie
Ta coù :
3 13
x 9 1 + x2 + 13 1 −=
x 2 .3x.2 1 + x 2 + .x.2 1 − x 2
2 2 .
3
(
≤ 9x2 + 4 1 + x2 +
4
( 13 2
4
))
x + 4 1 − x2 ( ( )) =
16
nth
= 2
3x 2 1 + x 2 1
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ ⇔x= ⇒y=± .
=x 2 1 − x2 5 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y
= ) 2 ; − 1 ; 2 ; 1 .
5 5 5 5
3 1 + 2x 2 + 2 40 + 9y2 =
5 11
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình:
uc
13
x + 6y =
3
Lôøi giaûi
1
2
1 + 2x ≥ ( 2x + 3) , ∀x ∈
11
Ta coù :
ha
40 + 9y2 ≥ 1 (18y + 10 ) , ∀y ∈
11
1
⇒ 3 1 + 2x 2 + 2 40 + 9y2 ≥ ( 6x + 36y + 29 ) =
5 11 .
11
1 2
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x= ,y= .
3 3
y.i
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình
(
x + y + 2 x2 + y2 = 2xy + 4
.
)
x 3x + 6xy + y 3y + 6xy =
2 2
6
Lôøi giaûi
n
466
kienthuchay.info
Maë t khaù c töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta coù:
9x2 + 3x2 + 6xy 9y2 + 3y2 + 6xy
6 = x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy ≤ + ( )
= 2 x2 + y2 + 2xy
kie
6 6
( )
Laï i coù : 2 x2 + y2 + 2xy= 4xy + 4 − ( )
x + y ≤ 4.1 + 4 − 2= 6 .
= xy 1=x 1
Do ñoù daáu baè ng xaû y ra ⇔ ⇔ .
= x y= y 1
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
nth
2013 2xy
x + x 2 + y2013
=
2014 2
x − 2x + 22014 + 1
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
y 2013 + 2xy
y 2 + x 2013
=
2014 2
y − 2y + 22014 + 1
Lôøi giaûi
uc
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2xy 2xy
+ x2 + y2 .
=
2014 2 2014 2014 2 2014
x − 2x + 2 +1 y − 2y + 2 +1
Maë t khaù c:
2xy 2xy 2 xy 2 xy
2 xy
ha
+ ≤ + =
2014 2 2014 2014 2014 2014
x − 2x + 22014 + 1 2014 y2 − 2y + 22014 + 1 2 2
2 2
x + y ≥ 2 xy
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
y.i
2 1 2
5 − x + 5 − 2 =3 + y
x
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
1
x + x = 2 ( 3 − 2y )
Lôøi giaûi
n
Nhaâ n theâm 2 vaø o hai veá cuû a phöông trình thöù nhaá t sau ñoù coäng theo veá vôùi
phöông trình thöù hai, ta ñöôï c:
fo
1 1
2 5 − x2 + x + + 2 5 − = 2y2 − 4y + 12 .
x x2
467
kienthuchay.info
Söû duï ng baát ñaúng thöù c cauchy-shar ta coù
2 2
x + 2 5 − x ≤ 1 + 2(2
)( x + 5 − x ) =5
2 2
kie
⇒ VT ≤ 10 .
x x2
(
1 + 2 5 − 1 ≤ 12 + 22 ) x + 5 − x =5
1
2
1
2
2
Maë t khaù c laï i coù VP = 2y2 − 4y + 12 = 2 ( y − 1) + 10 ≥ 10 .
y = 1
Vaä y VT= VP= 0 ⇔ .
x = 1
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
x y 2 xy
+ =
y +1 x +1 xy + 1
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình .
5 + 3 = 4
x −1 y −1
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x > 1,y > 1 .
x y x + y +1 x + y +1
( x + y + 1) x 1+ 1 + y 1+ 1 − 2 .
Ta coù : + = + −2=
y +1 x +1 y +1 x +1
( ) 1 + 2 xy − 2 =2xyxy+ 1
ha
≥ 2 xy + 1 .
Daá u baè ng xaû y ra khi vaø chæ khi x = y . Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai
cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm ( x;y ) = ( 5;5) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;5) .
y.i
Lôøi giaûi
n
468
kienthuchay.info
1 1
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c : x =
y=− y =.
,x =
2 2
kie
1 1 1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =
− ;− ; ; .
2 2 2 2
4x3 + 3xy2 = 7y
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
3 2
y + 6x y =7
Lôøi giaûi
nth
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä , ta coù :
( )
y3 + 6x2 y = 7 ⇔ y y2 + 6x2 = 7 ⇒ y > 0 .
Khi ñoù töø phöông trình thöù nhaá t ta suy ra x > 0 . Vaä y x,y > 0 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( x − y ) ( 4x2 − 2xy + y2 ) = 7 ( y − 1) (*)
Xeù t phöông trình (*).
uc
TH1 : Vôù i 0 < y < 1 thì VP < 0 ⇒ VT < 0 ⇔ x < y ⇒ 0 < x < y < 1 , töø ñoù ta
suy ra y3 + 6x2 y < 7 , heä voâ nghieä m.
TH2 : Vôù i y > 1 ⇒ 7 ( y − 1) > 0 ⇒ VP > 0 ⇒ VT > 0 ⇒ x > y > 1 , töø ñoù suy ra
y3 + x2 = 64 − x2 y
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
( )
3
y + 6= x2 + 3
y.i
Lôøi giaûi
y3 + x2 = 64 − x2 y
y3 + x2 ≤ 8 x = 0
Ta coù : ⇒ ⇔ (thoûa maõ n).
( )
3
y + 6= x2 + 2 ≥ 8 y ≥ 2 y = 2
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;2 ) .
fo
469
kienthuchay.info
x+2 − y = 1
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình 1 1 1.
kie
x − 2
=
6
4x + y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≠ 0,y ≥ 0,4x + y2 > 0 .
Vì y = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình neâ n y > 0 suy ra
x + 2= y + 1 > 1 3 7 − 33 ( )
nth
x >
1 = 1 + 1 1 1 ⇒ .
< + 2
x 6
4x + y2 6 4x y > 0
TH1: Neá u y < x − 1
x > (
3 7 − 33 ) 1 1 1 1 1
Suy ra: 2 ⇔ x>2⇒ − < − <
x 4x + y2 x x + 1 6
uc
x + 2= y + 1 < x − 1 + 1
(heä voâ nghieä m).
TH2: Neá u y > x − 1 thöï c hieä n töông töï ta coù heä voâ nghieäm.
TH3: Neá u y= x − 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra
x = 2 ⇒ y =1 .
ha
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
2 x − 4 − y − 1 = 2
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
x + 12x + y 2 =
19
Lôøi giaûi
y.i
Neá u x > 8,y > 5 ⇒ x + 12x + y 2 > 19 heä phöông trình voâ nghieäm.
Neá u x < 8,y < 5 ⇒ x + 12x + y2 < 19 heä phöông trình voâ nghieäm.
fo
470
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 8;5) .
=u x−4
kie
Nhaän xeùt:Heä treân hoaø n toaø n giaû i ñöôï c baè ng pheù p ñaët aå n phuï .
v
= y −1
x2 y + y =2x
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình 4 .
y − x = 2 (1 − x )
2
Lôøi giaûi
2x
nth
y =
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 1 + x2
y 4 = x − 1 2 + 1
( )
2
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra −1 ≤ y ≤ 1 ⇒ y 4 ≤ ( x − 1) + 1 .
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = 1,y = 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
uc
( ) ( )
3
( 5 − x ) 1 + x y =1 + x y
4 4 2 2
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình .
x2 y2 + x2 + x + y2 =4
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra:
ha
( x + 1)( y + 1)( x y + 1) = (1 + x y ) .
3
2 2 4 4 2 2
3
( x + 1)( y + 1)( x y + 1) ≥ 1 + ( ).
3
2 2 4 4 3
x2 y2 x 4 y 4 = 1 + x2 y2
Daá u baè ng xaû y ra ⇔ x2 = y2 = 1 thöû laï i vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra
( x;y=) (1; −1) ; (1;1) .
n
x 1 − y 2 + y 1 − x 2 =
1
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
3x2 − xy2 + 4x = 1
fo
471
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ta coù x 1 − y 2 + y 1 − x 2 ≤ (x 2
)( )
+ 1 − x2 1 − y2 + y2 =1.
kie
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x2 + y=
2
1, ( x,y ≥ 0 ) .
Khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
( 2 − 1) .
3 2
x3 + 3x2 + 3x − 1 = 0 ⇔ ( x + 1) = 2 ⇔ x = 3 2 − 1 ⇒ y = 1 − 3
2 − 1;1 − ( 2 − 1) .
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y )= 3 3
nth
x −1 2 y + x y −1 =
( ) ( ) 0
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình y 1 .
x + xy + =4y
x x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 0,y ≥ 0 .
uc
y 1 y 1
Ta coù : x + xy + ≥ 2 x. .2 xy. =4y .
x x x x
y
x=
x ⇔ x = 1 .
Daá u baè ng xaûy ra ⇔
xy = 1 y = 1
ha
x
Thöû laïi vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
2
( )
2
x −1 = + 1 2y ( 2x + 1)
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình .
y.i
x2 − y2 = 3
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
2
) 2
( )
2 2
x −1 += 1 4xy + 2y y + 2 +=1 4xy + 2y
n
⇔ .
x2 = 2
y +3 2 2
x = y +3
fo
472
kienthuchay.info
Ta coù : 4xy + 2y ≤ x 2 + 4y 2 + 2y = 5y 2 + 2y + 3
( )
2
⇒ y2 + 2 + 1 ≤ 5y2 + 2y + 3 ⇔ y 4 − y 2 − 2y + 2 ≤ 0
kie
.
2
( )
⇔ ( y − 1) y + 2y + 2 ≤ 0 ⇔ y =1 ⇒ x =2
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
2 y2 + x + y + 3= 3 y + x + 2
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
y3 + y2 − 3y − 5 = 3x − 3 x + 2
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x ≥ −2 .
x+2 3y
= x = −1
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi 1 3 ⇔ .
y =1
uc
2
x + 3y + 2 = y + x + y + 3
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n phöông trình thöù hai.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;1) .
x2 + y 2
2 + 2y + x =
8
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình .
ha
x + y = 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
1
( )
2
x + y ≥ x+ y = 2
Ta coù : 2 ⇒ x2 + y2 + x + y ≥ 4 .
y.i
1 2
x2 + y2 ≥ ( x + y ) ≥ 2
2
2 +y 2 +x 2 + y2 + x + y
Suy ra: 2x + 2y ≥ 2 2x ≥ 2 24 =
8.
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= 1 .
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
fo
473
kienthuchay.info
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình:
x9 − 18y − 27x − 29
kie
3 − x − y − 1 = 2x + x2 + x − 2
3
3
( )2
x x + 2xy − 2x + 2 + ( y − 2 ) =+ 7 6 3 4 ( x − y + 1)
Lôøi giaûi
x ≥ 1
Ñieà u kieän: x − y − 1 ≥ 0, .
x ≤ −2
nth
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
= 6 3 4 ( x − y + 1) .
x 4 + 2x 2 y − 2x2 + 2x + y 2 − 4y + 11
( ) − 2 ( x + y ) + 2 ( x − y + 1)=
2
⇔ x2 + y 2
+ 9 6 4 ( x − y + 1) .
3
⇔ (x + y − 1) + 2 ( x − y + 1)=
2
2
+ 8 6 4 ( x − y + 1) .
3
uc
Maë t khaù c:
( )
2
⇔ x2 + y − 1 + 2 ( x − y + 1) + 8 ≥ 2 ( x − y + 1) + 8
.
(
= 2 ( x − y + 1) + 2 + 2 ) ≥ 2.3 3 2.2. ( x − y + 1=
) 63 4 ( x − y + 1)
⇔
x − y + 1 =2 x =−2,y =
−3
Thöû laïi chæ coù nghieäm ( x;y ) =( −2; −3) thoûa maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =( −2; −3) .
1 1
x + y + + = 2 1 − 2x + 1 + 2y ( )
y.i
1 1
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra x + 0.
− 2 1 − 2x + y + − 2 1 + 2y =
x y
fo
474
kienthuchay.info
x2 − 2x 1 − 2x + 1 − 2x y2 − 2y 1 + 2y + 1 + 2y
⇔ + 0.
=
x y
kie
1
( ) 1
( )
2 2
⇔ x − 1 − 2x + 1 + 2y − y 0 (1) .
=
x y
Maë t khaù c töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta coù:
7xy = x 2 + y 2 + 1 > 0 ⇒ xy > 0 .
=
x 1 − 2x x =−1 + 2
Do ñoù (1) ⇔ ⇔ .
nth
=y 1 + 2y y = 1 + 2
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = −1 + 2;1 + 2 . ( )
9 + 8x2 y − x 4 y=
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình
2
y3 16y3 − 3x2 + y
.
( )
16 + ( x − 2y
=
2
) x 5y − x + y − 1
2 3 2
( )
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
2
25 − x 2 y − 4 = 16y 6 − 3x 2 y3 + y (1)
ha
2
16 + ( x − 2y ) =− x + 5x y + y − 1
4 2 3
(2)
( ) ( )
2 2 2
25 − x 2 y − 4 − 16 + ( x − 2y ) = 4y3 − x +1.
( )
2
y.i
2
25 − x 2 y − 4 − 16 + ( x − 2y ) ≤ 25 − 16 =
1
Ta coù : .
(
3− 2+ ≥
4y x )1 1
x2 y = 4
n
475
kienthuchay.info
Baøi 27. Giaû i heä phöông trình:
y6 + y3 + 2x2 = xy − x2 y2
kie
3 1
8xy + 2y3 + = 4x 4 + 3x2 + x + 2 4x2 − 4xy + y2 + 1
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ xy ≤ 1 .
2
1 1 1
Ta coù : xy − x 2 y2 = − xy − ≤ ⇒ 2y 6 + 2y3 + 4x2 ≤ 1 .
4 2 2
nth
1
8xy3 + 2y3 + = 4x 4 + 3x2 + x + 2 4x 2 − 4xy + y 2 + 1 ≥ 4x 4 + 3x 2 + x + 2
2
2y + 2y + 4x2 ≤ 1
6 3
⇒ 1
4 2 3 3
4x + 3x + x + 2 ≤ 8xy + 2y +
2
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân suy ra:
uc
y3 = 2x
2 2 1
( ) 1 1 1 x = −
2
2 y3 − 2x + 2x2 − + x + ≤ 0 ⇔ 2x2 = ⇔ 2 (thoûa maõ n)
2 2 2 y = −1
1
x = − 2
ha
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; −1 .
2
5
4 + x y + 4x y + 4x y = xy (1 − xy ) + 2
2 2 4 2 2 4
Lôøi giaûi
xy + 1 − xy 5
xy (1 − xy ) + 2 ≤ 2
+2=
2
Ta coù : .
(
x + y − 2 x + y ≤ 0
2
)2
n
5 2 2 4 2 2 4 5
4 + x y + 4x y + 4x y ≤ 2
Suy ra: .
5 − xy − 2 2xy ( x + y ) ≤ 0
fo
2
476
kienthuchay.info
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân ta ñöôï c:
1
kie
xy =
2 1
2 2
x =
1 2 1 2 1 2 1 2
xy − + 2x y − + 2y x − ≤ 0 ⇔ 2x y = ⇔
2 2 2 2 y = 1
2 1 2
2xy =
2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
nth
2 2
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình:
2
8y x + 1 − x + ( y − 1) =
12x + 1 + 7
( x −1 + y − 2 )
(
2 x + y xy =
) 4y y − x x
Lôøi giaûi
uc
2
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ 2,1 − x + ( y − 1) ≥ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
( )( )
x − y x + 3 xy + 4y = 0 ⇔ x = y .
Caùch 2: Ñaë t u= x − 1 + x − 2 ≥ 2 − 1 + 2 − 2= 1
⇒ u2 = 2x − 3 + 2 ( x − 1)( x − 2 ) .
n
477
kienthuchay.info
x = 2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi 2.
⇔x=
u = 1
kie
2x + 1 − 2y + 1 = y − x
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình .
16x 2 y=
2
+ 5 6 3 4x2 y + x
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän x,y ≥ − khi ñoù heä töông ñöông vôùi:
2
nth
2(x − y) 2
= y−x ( x − y ) + 1
2x + 1 + 2y + 1 ⇔ 2x + 1 + 2y + 1 .
2 2
16x y= + 5 6 3 4x2 y + x 16x2 y= 2
+ 5 6 3 4x2 y + x
x = y
⇔ 3
4
16x =+ 5 6 4x3 + x
uc
Töø ñaây suy ra x,y > 0
Ta coù
3
4x3=
+x
13
2
( )
3
(
4x 4x2 + 1 .2 ≤ 4x + 4x 2 + 1 +
2
= 2
3
2
) (
4x 2 + 4x + 3 )
+ 5 ≤ ( 4x + 4x + 3) ⇔ 2 ( 2x + 2x + 1) ( 2x − 1)
3 2 1
Töø ñoù suy ra : 16x5 2 2
≤ 0 ⇔ x =−
2 2
ha
1
Thöû laïi thaá y x = − thoû a maõ n phöông trình treâ n
2
1 1
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; − .
2 2
x2 − 8y2= 2xy (1 − 2y )
Baøi 31. Giaû i heä phöông trình .
y.i
4y2 + 4y + 1
x3 + 4x =+
1
3
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x3 + 4x > 0 ⇒ x > 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
n
( x − 2y ) ( x + 4y2=) 0 ←
→=
x>0
x 2y .
x
vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c: 3 x3 + 4x = x2 + 2x + 4 .
fo
Thay y =
2
478
kienthuchay.info
x2 + 4 3 x2 + 4
x3 + 4x 3 2x.
Ta coù : 3 = ≤ 2x + ≤ x2 + 2x + 4 .
2 2 2
kie
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 2 ⇒ y = 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
( x + y − 1) x + y − 1 + 6x + 2y = 20
Baøi 32. Giaû i heä phöông trình .
( 3x + y − 2 ) 3x + y − 2 + 2x + 2y =18
nth
Lôøi giaûi
x + y − 1 ≥ 0
Ñieà u kieän .
3x + 2y − 1 ≥ 0
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i
( x + y − 1) x + y − 1 + 2 ( 3x + y − 2 ) = 16
(1)
( 3x + y − 2 ) 3x + y − 2 + 2 ( x + y − 1) =16
uc
Tröø theo veá hai phöông trình treâ n ta ñöôï c
( x + y − 1) x + y − 1 − 2 ( x + y − 1) − ( 3x + y − 2 ) 3x + y − 2 + 2 ( 3x + y − 2 ) =0
⇔ ( x + y − 1) ( x + y − 1 − 2 ) + ( 3x + y − 2 ) ( 2 − )
3x + y − 2 =0 (*)
3x + y − 2 ≤ 4
Töø ñaây keát hôï p vôù i heä (1) ta suy ra heä töông ñöông vôù i:
1
x + y − 1 =4 x =
⇔ 2.
3x y 2 4 y = 9
n
+ − =
2
1 9
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
fo
2 2
479
kienthuchay.info
xy + 1 x+y−4
0
x + y − 1 + x + y − xy =
Baøi 33. Giaû i heä phöông trình .
kie
x + y − 1 + x + y − xy= 2x 2 + 3y 2 − 3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x + y > 1,x + y > xy .
Töø phöông trình thöù nhaát cuû a heä suy ra heä phöông trình coù nghieäm khi
x+y−4<0.
nth
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4
=0.
( x + y − 1)( x + y − xy )
2
⇔ x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4 =
0.
2
⇔ xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) =0.
uc
2
TH1: Neá u xy − x − y + 1 < 0 suy ra xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ 0 .
x = 0
xy = 0 y = 2
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi ⇔ (thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn).
x + y =2
x = 2
y = 0
ha
2
=
4
( xy − 4 )( x + y − 2 )
2 x + y = 2
Suy ra ( xy − 4 )( x + y − 2 ) ≥ 0 ⇔ .
xy ≥ 4
2
(x + y) 42
n
Khi ñoù : xy − 2 + 1 ≥ 0 ⇔ xy ≥ 1 ⇔ xy ≥
(x + y) ⇔ x =y ⇒ x =y =1 .
fo
480
kienthuchay.info
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
kie
27y3 − 3x2 + 9y = 1
Baøi 34. Giaû i heä phöông trình x2 .
x + 3y
= 4 72 + y2
9
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
nth
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
x2
( ) ( )
4 2
x + 3y ≤ 4 ( x + 3y ) ≤ 4 (1 + 1) x2 + 9y2= 72 + y2
9
x2
⇒ x + 3y ≤ 4 72 + y2 .
9
uc
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= 3y ⇔ x= 3y .
Thay x = 3y vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
3 1
27y3 − 27y2 + 9y =1 ⇔ ( 3y − 1) = 0 ⇔ y = ⇒ x =1 .
3
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1; .
ha
3
Baøi 35. Giaû i heä phöông trình
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0
( 4 4 2 4
)
17 x + y − 14y + 49 − ( x + 2y ) = (
−8 ( xy + 7 ) x 2 + 2xy + 4y 2 − 14 )
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0
.
4
( ) ( )
2 2
2 2 2
17 x + y − 7 = x + 4y − 28
n
( ) ( ( )) ( )
2 2 2
Ta coù : 17 x 4 + y 2 − 7 ≥ 1.x 2 + 4 y 2 − 7 = x 2 + 4y 2 − 28 .
fo
481
kienthuchay.info
x2 y2 − 7
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi = ⇔ 4x2 − y2 =
+7 0.
1 4
kie
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
4x2 − y 2 + 7 =0
2 .
2
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =0
4 7
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈ 0; ,y ∈ 1;
3 3
(Xem theâ m kyõ thuaät söû duïng ñieà u kieä n coù nghieäm cuûa heä phöông trình).
nth
2
2 2 7
Do ñoù: 4x − y + 7 ≥ − + 7 > 0 neâ n heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieäm.
3
3
x + 2x − y + 3x − 2y =
Baøi 36. Giaû i heä phöông trình 2 .
2
(
2 125
( x + 1) 6x + 2y − 7xy + 5x − 3y + 1 =
64
)
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,3x − 2y ≥ 0 .
Ñeå yù moä t chuù t ta nhaä n ra:
( )(
Ta coù baá t ñaú ng thöù c: a2 + 1 b2 + 1 c2 + 1 ≥)( ) 125 3
, a,b,c ≥ 0,a + b + c = .
4 2
Chöù ng minh baá t ñaú ng thöù c naø y ta xeù t haø m soá :
( 4
)
3
= ln t 2 + 1 − t,t ∈ 0;
f(t)
5 2
y.i
Suy ra:
( ) 5 2
4 5
( ) ( 5 6
ln t 2 + 1 ≥ ln − ⇒ ln 1 + a2 + ln 1 + b2 + ln 1 + c2 ≥ 3ln − =
4 5
) (
ln
125
64
)
⇔ (1 + a )(1 + b )(1 + c ) ≥
2 2 125
2
.
n
64
1
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi a= b= c= .
2
fo
482
kienthuchay.info
1 1
AÙ p duïng vaø o baø i toaùn ta coù : x = 2x − y = 3x − 2y = ⇔x=y= .
2 4
kie
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
4 4
2
1 + x2
( ) 1 + y1 =
4
8
Baøi 37. Giaû i heä phöông trình .
( ) 1
2
2
1+ y 1 + 4 =
8
x
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Nhaä n theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(1 + x ) (1 + y ) 1 + x1 1 + y1 =
2
2 2
64 .
4 4
6
uc
1 1
( )(
) 2 2 2 2 1 1
2
2 2
Ta coù : 1 + x 1 + y 1 + 1 + ≥ 1 + 6 x .x .y .y . 4 . 4 64 .
=
4 4
x y x y
2 2 1 1 x = ±1
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= = ⇔ .
4 4
x y y = ±1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) ; ( −1;1) ; (1; −1) .
ha
2
Nhaän xeùt: Ta coù theå ñaë=
t u x= ,v y2 ñeå giaûm baä c cuûa heä vaø ñöa veà heä ñoá i
xöù ng loaïi II ñaõ bieá t caù ch giaû i.
x + 6 xy − y = 6
Baøi 38. Giaû i heä phöông trình 6 x3 + y3 ( ) .
( )
y.i
x + = 2 x2 + y2 + 3
x2 + xy + y2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0,x2 + y2 > 0 .
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù :
n
6 = x + 6 xy − y ≤ x + 3 ( x + y ) − y = 4x + 2y ⇒ 2x + y ≥ 3 .
fo
483
kienthuchay.info
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
(
6 x3 + y3
) (
6 x3 + y3 )
4 x3 + y3 ( )
( )
kie
≥ = ≥ 2 2 x2 + y2
x2 + xy + y2 2
x +y 2 2
x +y 2
x2 + y2 +
2
(
3
6 x +y 3
)
3 = x +
2
x + xy + y 2 ( ) ( )
− 2 x2 + y2 ≥ x + 2 x2 + y2 ≥ x + x + y = 2x + y
⇒ 2x + y ≥ 3 .
nth
= x y= x 1
Vì vaäy taát caû caù c daá u baè ng xaû y ra ⇔ ⇔ .
2x=
+y 3 =
y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
( x − 1) y + ( y − 1) x =2xy
Baøi 39. Giaû i heä phöông trình .
x 2y − 2 + y 2x − 2 =2xy
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ 1 .
x −1 y −1
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i: + 1.
=
x y
x −1 1+ x −1 1
ha
≤ =
x 2x 2 x −1 y −1
Ta coù : ⇒ + ≤1.
y −1 ≤ 1+ y −1 =
1 x y
y 2y 2
Daá u baè ng xaû y ra khi vaø chæ khi x= y= 2 thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä
thaá y thoûa maõ n.
y.i
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
x + x2 + y + 3 = 2
Baøi 40. Giaû i heä phöông trình .
2 x + 4 + 3 y + 8 =13
Lôøi giaûi
n
2
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ −8,x + y + 3 ≥ 0 .
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù :
fo
484
kienthuchay.info
(
x + x2 + y + 3 = 2 ⇔ x + x2 + y + 3 + 2 x x2 + y + 3 = 4 . )
kie
( )
⇔ x + y =1 − x 2 − 2 x x 2 + y + 3 ⇒ x + y ≤ 1 .
13= 2 x + 4 + 3 y + 8 ≤ (2 2
)
+ 32 ( x + 4 + y + 8) ⇒ x + y ≥ 1 .
2 2
(
x + 2 x x + y + 3 =0 )
x = 0
nth
Vì vaäy taát caû caù c daá u baè ng xaû y ra ⇔ ⇔ .
x+4 = y+8 y = 1
2 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;1) .
2 2
1 + 1 − x = x 1 + 2 1 − y
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình 1 1 2 .
+ =
uc
1+ x 1+ y 1 + xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ x,y ≤ 1 .
1 1 1 1 2
Ta coù : + ≤ 2 + ≤ , ∀xy ≤ 1 .
ha
1+ x 1+ y 1+ x 1+ y 1 + xy
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = y .
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ; ; (1;1) .
2 2
Baøi 42. Giaû i heä phöông trình:
x + y 4 + 3= 4 x + y
( ) ( )
n
4
x − y +
4 ( )
9 x2 − y2
+
7(x − y) x −3
+ 3ln 0
.
64 =
32 8 y −3
fo
485
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
x−3
Ñieà u kieän: > 0,y ≠ 3 .
kie
y−3
4 4 4
Ta coù : ( x + y ) + 3 = (x + y) + 1 + 1 + 1 ≥ 44 ( x + y) = 4 x + y ≥ 4 ( x + y) .
1.
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x + y =
x−3
Do > 0 ⇒ −2 < x,y < 3 .
y−3
nth
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
x 4 9x 2 7x y 4 9y 2 7y
+ + + 3ln ( 3 − x ) = + + + 3ln ( 3 − y ) (1) .
64 32 8 64 32 8
t 4 9t 2 7t
Xeù t haø m soá f(t) = + + + 3ln ( 3 − t ) treâ n ( −2;3) .
64 32 8
Ta coù : f '(t)
=
( t − 1)
2
(t 2
−t+6 ) ≤ 0,∀t ∈ ( −2;3) neân f(t) laø haøm nghòch bieán
uc
16 ( t − 3)
treâ n ( −2;3) .
1
Do ñoù (1) ⇔ f(x) = f(y) ⇔ x = y ⇒ x = y = .
2
1 1
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .
Ñaë
= t u x,v
= y, ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
u4 + 2u3 v =
v5
n
6 .
( )( ) ( )
2
6 5 2 3 2 3
4u + v + 3u 15u + v= 3u 4u + u v + v
Neá u u = 0 ⇒ v = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) .
fo
486
kienthuchay.info
t v tu, ( t > 0 ) phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
Xeù t u > 0 ñaë=
1 + 2t
u4 + 2u4=
t t 5 u5 ⇔ u=
kie
.
t5
1 + 2t
Thay u = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
t5
3t 5 1 + 2t
(t )
2
4 + t6 + 5 + =
3
+t+4 .
1 + 2t 3t 3
2
nth
3t 5 1 + 2t 3t 5 1 + 2t
Ta coù : 4 + t 6 +
1 + 2t
5 +
3t 3
≥ 5 4(+ t 6
+
1
)+ 2t
.
3t 3
.
2
( )( ) ( )
2
= t + 22 + 12 4 + t 6 ≥ t + t 3 + 4
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ t =1 ⇒ u =v ⇒ u =v =3 ⇔ x =y =9 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 9;9 ) .
uc
Baøi 44. Giaû i heä phöông trình:
x − y 2 + 4x + 12y − =
( ) 28 8 y ( x − 2 ) + 8 ( y − 2 )( x − 4 )
2
y − 2 + x − 4 = (x − y)
Lôøi giaûi
ha
( ) ( x − y )2 − 4x + 4y + 4 = ( x − y − 2 )2 ≥ 0 .
y.i
Maë t khaù c: VT − 8 ( x + y ) − 32 =
Vì vaäy daá u baè ng xaû y ra ⇔ y = x + 2 .
Thay y= x + 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y −2 + y −2 =4 ⇔ y =6⇒ x =8.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 8;6 ) .
n fo
487
kienthuchay.info
Baøi 45. Giaû i heä phöông trình:
2x2 + 4y2 2 3
= 4 − (x + y) −1
kie
xy y x
2
( x + 1) + xy + 3x + 2y + 5 − 2x x ( y + 3) = x + y+3
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
(x − )
2
x ( y + 3) + 2 ( x + y + 3) =
nth
x + y+3 .
Ta coù : VT ≥ 2 ( x + y + 3)= (1 + 1) ( x + ( y + 3) ) ≥ x + y + 3= VP .
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = y + 3 thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä tìm ñöôï c
nghieäm ( x;y ) = ( 4;1) .
x 1 + y2 =
2y ( )
uc
Baøi 46. Giaû i heä phöông trình .
y 1 + x2 =
2x ( )
Lôøi giaûi
2y
x =
1 + y2
Caùch 1. Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
ha
y = 2x
1 + x2
Suy ra x,y ∈ −1;1 . Nhaâ n theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
4xy xy = 0
xy ⇔ .
(1 + x )(1 + y ) ( )( )
= 2 2
2 2 1+ x 1+ y =4
y.i
TH1: Neá u xy = 0 ⇒ x = y = 0 .
( )(
TH2: Neá u 1 + x2 1 + y2 =
4. )
1 + x 2 ≤ 2
( )( )
n
Ta coù ⇒ 1 + x2 1 + y2 ≤ 4 .
2
1 + y ≤ 2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = ±1 thöû laï i nhaän hai nghieäm
±1,y =
fo
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( 0;0 ) ; (1;1) .
Caùch 2: Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
kie
x − y + xy 2 − yx 2 = 2y − 2x ⇔ 3 ( x − y ) + xy ( y − x ) = 0 .
y = x
⇔ ( x − y )( 3 − xy ) =0 ⇔ .
xy = 3
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
x +1 + x + y = 3
nth
Baøi 47. Giaû i heä phöông trình 2
.
x + ( y − 4) + 9 =
3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,x + y ≥ 0 .
2
Ta coù : x+ ( y − 4) + 9 =3 ≥ x + 9 ≥ 3 .
x = 0
uc
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi .
y = 4
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä thaá y thoûa maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;4 ) .
8 5y ( x + 1)
4y2 + 3x +=
( )
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y > 0 .
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S cho phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
y.i
5 x2 +
4
=
x+y
(2 2
)
+ 12 x2 +
4
≥ 2x +
x+y
2
x+y
.
x 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi = .
2 x+y
n
2 2
489
kienthuchay.info
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x + y =4.
4 8
5 x2 +
kie
Suy ra x=
+3 ≥ 2x + .
x+y x+y+4
⇔ x2 + xy − 3y + x − 4 ≤ 0 .
Coä ng theo veá vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c
x2 + 4y 2 − 4xy − 8y + 4x + 4 ≤ 0 .
2
⇔ ( x + 2 − 2y ) ≤ 0 ⇔ x + 2 − 2y =0.
nth
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + 2 − 2y = 0
x 2 x = 2
= ⇔ .
2 x + y y = 2
x + y = 4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
uc
2xy
x + 3 2 x2 + y
=
x − 2x + 9
Baøi 49. Giaû i heä phöông trình
y + 2xy
y2 + x
=
3 2
y − 2y + 9
ha
Lôøi giaûi
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2xy 2xy
+ x2 + y2 .
=
3 2 3 2
x − 2x + 9 y − 2y + 9
Phöông trình naø y coù nghieäm neáu xy ≥ 0 .
y.i
2 2
3
( x − 1) +8 3
( y − 1) +8
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y ) = ( 0,0 ) ; (1,1) .
490
kienthuchay.info
Chuû ñeà 13. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH COÙ CHÖÙA CAÊN THÖÙC
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
Trong caùc naêm gaàn ñaây khoâng rieâng gì kyø thi TSÑH maø caùc kyø thi HSG caùc
tænh, Thaønh phoá baøi toaùn heä phöông trình ñöôïc ñeà caäp luoân xoay quay caùc heä
chöùa caên thöùc. Bôûi leõ heä chöùa caên thöùc coù raát nhieàu caùch tieáp caän vaø cuoái
cuøng ñöa veà moät phöông trình voâ tyû töø cô baûn ñeán hay vaø khoù. Do vaäy vôùi xu
höôùng ra ñeà keát hôïp 2 trong 1 vöøa xöû lyù heä phöông trình vöøa xöû lyù phöông
trình voâ tyû ñoøi hoûi baïn ñoïc caàn trang bò nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát ñeán
nth
daïng toaùn naøy. Döôùi ñaây toâi ñeà caäp caùc phöông phaùp cô baûn ñöùng tröôùc moät
heä phöông trình coù chöùa caên thöùc.
1. Phöông phaùp Bieán ñoåi töông ñöông
Phaûn xaï töï nhieâ n khi ñöù ng tröôù c moä t phöông trình cuû a heä coù chöù a caê n thöùc
ñoù laø khöû caê n. Ñeå thöï c hieä n ñöa veà hai veá khoâng aâm roà i bình phöông(hoaë c
bình phöông luoân ñöa veà phöông trình heä quaû ) ñeå tìm ra moá i lieâ n heä giöõa
hai aån x,y .
uc
2. Phöông phaùp ñaët aån phuï
Muï c ñích cuûa vieä c ñaë t aå n phuï ñoá i vôùi heä coù chöù a caên thöù c laø chuyeå n heä ban
ñaà u veà heä phöông trình coù hai phöông trình daï ng ña thöù c. Caù c pheù p bieán
ñoå i ñoá i vôù i heä ña thöù c ñöôïc xöû lyù deã daøng hôn vôù i heä coù chöùa caên.
Tôi đề cập thêm một phép khử căn sau đây:
ha
Thaä t vaä y: t − ax
= a2 x 2 + b ⇒ t 2 − 2atx + a2 x=
2
a2 x 2 + b
t2 − b
x =
2
t −b 2at
x
⇔= ⇒
2at 2 2 t2 − b t2 + b
y.i
a x + b =t − a. =
2at 2t
(Xem baøi taäp maã u).
Chuù yù. Xem theâm kyõ thuaät ñaë t aå n phuï daï ng ñaï i soá .
3. Phöông phaùp xeùt haøm soá
Khi phöông trình cuû a heä coù caù c tích cuû a ña thöù c vaø caê n thöù c thoâ ng thöôø ng ta
n
491
kienthuchay.info
Töø ñaây suy ra moá i lieâ n heä giöõ a hai bieá n x,y .
Vieä c coøn laï i laø theá vaøo phöông trình coøn laï i cuû a heä ñeå tìm ra nghieäm cuû a heä
kie
phöông trình.
Chuù yù. Xem theâm chuû ñeà kyõ thuaä t söû duï ng tính ñôn ñieä u cuû a haøm soá .
4. Phöông phaùp nhaân lieân hôïp
Caù c baøi toaù n vaä n duï ng kyõ thuaä t naøy toâi ñeà caä p chi tieá t trong chuû ñeà 19.
5. Phöông phaùp ñaùnh giaù baát ñaúng thöùc
Ñoá i vôù i heä phöông trình coù chöù a caê n thöù c thöôø ng ñaù nh giaù thoâ ng qua caùc
nth
baá t ñaú ng thöù c cô baû n sau(roõ hôn veà phöông phaùp naøy xem chuû ñeà kyõ thuaä t
ñaù nh giaù):
+ Baá t ñaú ng thöù c Coâ si(AM-GM) cho hai soá khoâng aâ m:
a+b
≥ ab
2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi a = b .
+ Baá t ñaú ng thöù c Bunhiacopski(C-S):
uc
( )
2 a2 + b 2 ≥ a + b .
- Phöông phaùp chung laø xöû lyù ñoá i vôù i phöông trình ñôn giaû n hôn cuû a heä.
Neá u caû hai phöông trình cuû a heä khoâ ng coù khoâ ng bieá n ñoå i ñôn giaû n ñöôï c
nghó ñeá n coä ng tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä.
6. Ñaúng thöùc cô baûn
n
f(x) + f 2 (x)=
+a g2 (x) + a − g(x) .
492
kienthuchay.info
⇔ f(x) + g(x) + f 2 (x) + a − g2 (x) + a =0.
f 2 (x) − g2 (x)
kie
⇔ f(x) + g(x) + 0.
=
f 2 (x) + a + g2 (x) + a
f(x) − g(x)
⇔ ( f(x) + g(x) ) 1 + =0.
f 2
(x) + a + g 2
(x) + a
⇔ f(x) + g(x) = 0
nth
f(x) − g(x) f 2 (x) + a + g2 (x) + a + f(x) − g(x)
Vì: 1 + = .
2 2 2 2
f (x) + a + g (x) + a f (x) + a + g (x) + a
f(x) + f(x) + g(x) − g(x)
> ≥0
f 2 (x) + a + g2 (x) + a
Töø ñaâ y ta coù moä t phöông trình ñeï p maé t thöôøng xuaá t hieä n trong caù c heä
phöông trình:
uc
x + 1 + x 2 y + 1 + y 2 = 2 2
1 hoaë c x + 1 + y y + 1 + x = 1.
Ta coù moät nhaä n xeù t laø hai ñaúng thöù c treâ n töông ñöông(xem baø i taä p maã u).
Caù c baøi toaù n xoay quanh hai ñaúng thöù c treâ n raá t ñeïp vaø coù nhieà u höôù ng xöû
lyù baè ng kyõ thuaät ñaët aån phuï cuõ ng nhö haøm soá.
Ñeå chi tieá t hôn veà caù c phöông phaù p naø y xem theâ m caù c chuû ñeà töông öù ng
ha
x − 9y2 =
2
Lôøi giaûi
Caùch 1: Ñieàu kieä n: 2x + 6xy + 5y ≥ 0,2x2 + 6xy + 5y 2 + 14x + 20y + 25 ≥ 0 .
2 2
Nhaän xeùt: Phöông trình cuû a heä coù söï laë p laï i 2x2 + 6xy + 5y 2 ôû hai veá neâ n
n
pheù p bình phöông hai veá ñeå loaï i ñi nhaân töû chung naøy laø ñieà u töï nhieâ n.
fo
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
493
kienthuchay.info
7x + 10y ≥ 0
2 2
10 2x + 6xy + 5y = 14x + 20y ⇔
(
25 2x + 6xy + 5y = ( 7x + 10y )
2 2 2
)
kie
7x + 10y ≥ 0 7x + 10y ≥ 0 7x + 10y ≥ 0
⇔ 2 ⇔ 2 ⇔ .
( x + 5y ) =
2
x + 10xy + 25y =0 0 x = −5y
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y =
1 x =−5,y =1
−6y + 44
16y 2 = ⇔ 16y 2 + 6y − 22 =0 ⇔ ⇒
11
55 11 .
nth
2 y =
− x= ,y =−
8 8 8
) 558 ; − 118 .
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieäm ( x;y
=
) 558 ; − 118 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
=
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t döôù i daïng:
uc
2 2 2 2
( x + y ) + ( x + 2y ) + 42 + 32 = ( x + y + 4 ) + ( x + 2y + 3) .
Ñaë t u =( x + y;x + 2y ) ,v =( 4;3) ta luoâ n coù u + v ≥ u + v .
x + y x + 2y
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi u =kv ⇔ = ⇔x= −5y
4 3
ha
(xem theâ m kyõ thuaät söû duïng tính chaá t hình giaûi tích giaû i heä phöông trình).
x3 + 2y2 = x 2 y + 2xy
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
2 x2 − 2y − 1 + 3 y3 − 14 = x − 2
Lôøi giaûi
y.i
Ñieà u kieän: x2 − 2y − 1 ≥ 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
x = y
( ) ( )
0 ( x − y ) x2 − 2y =⇔
x x2 − 2y − y x2 − 2y =⇔ 0 (
2
x = 2y
. )
n
Phöông trình cuoá i naø y coù hai caù ch xöû lyù nhö sau:
494
kienthuchay.info
Caùch 1: Xuaát phaù t töø x2 − 2x − 1 ≥ 0 ta phaû i coù :
3
x − 2 − x3 − 14 ≥ 0 ⇔ ( x − 2 ) ≥ x3 − 14 ⇔ x 2 − 2x − 1 ≤ 0 .
3
kie
x2 − 2x − 1 ≥ 0
Do ñoù:
2
x − 2x − 1 ≤ 0
(
⇔ x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ± 2 ⇒ ( x;y ) = 1 ± 2;1 ± 2 )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =±
1 2;1 ±( 2).
v = 0
⇔ (do v ≥ 0 ).
u= v= 0
Khi ñoù ta coù heä phöông trình:
x2 − 2x − 1 = 0
uc
2
2 .
x − 2x − 1 = 0 ⇔ x − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ± 2
2 − x =0
7
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
3 5 − x − y − 2x + y − 3 = 1
Lôøi giaûi
2x + 3y ≥ 0
Ñieà u kieän: 5 − x − y ≥ 0 .
2x + y − 3 ≥ 0
y.i
Phaân tích. Nhaä n thaá y heä coù chöù a ba caê n thöùc khaù c nhau trong ñoù
5 − x − y laë p laï i neân ta coù theå ñaë t aå n phuï u = 5 − x − y vaø moä t aå n phuï
khaù c laø moä t trong hai caê n thöù c coøn laïi.
Lôøi giaûi
n
kienthuchay.info
u + 2v =
7
( 2 2 2
) 2
3u − 2 −3u − v + 15 + 2u + v − 10 − 3 =
1
kie
7−u
v = 2
u + 2v =7
⇔ ⇔ 2
2 2
−4u − v + 17 = 3u − 1 −4u2 − 7 − u + 17 = 3u − 1
2
7−u
nth
v = 7 − u v =
2
2
1
⇔ 3u − 1 ≥ 0 ⇔ u ≥
2 3
−4u2 − 7 − u + 17 = 2 53u2 − 38u − 15 =
( 3u − 1)
0
2
=u 1 5 − x − y =1 =
x + y 4 = x 3
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ (thoûa maõ n ñieàu kieä n).
v 3 2x + 3y =
= 2x +=3y 9 =
y 1
uc
3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
Nhaän xeùt: Heä phöông trình coù chöù a caên vaø khoâ ng chöù a caù c nhaân töû baä c cao
neâ n ta coù theå xöû lyù baè ng caù ch bình phöông hai veá khoâ ng aâm ñöa veà giaû i heä
phöông trình ña thöù c. Hoaëc ñaë t aå n phuï nhö sau:
ha
a2 + b2 + 4c2 17 =
2 a 3
c≥ 0
2a =
+c 7 b 3c − 1
⇔= ← b 2 .
→=
3c − b 1 = 2 c 1
7 − c + 3c − 1 2 + 4c2 =
2 ( ) 17
Ta coù keá t quaû töông töï . Ta cuø ng xem xeù t moä t heä phöông trình coù chöùa
n
2 2
2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1
496
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Heä phöông trình naøy ta hoaø n toaø n thöï c hieä n töông töï baø i toaùn
kie
= u 5x − y
treâ n baè ng caù ch ñaë t aå n phuï sau ñoù ruù t x,y theo u,v . Tuy nhieân
= v 2y − x
neá u thöï c hieä n pheù p bình phöông hai veá phöông trình ñaàu cuûa heä ta coù lôø i
giaû i goï n nhö sau:
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
5x − y =1 + 2y − x
nth
2 2
2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1
5x − y =1 + 2y − x + 2 2y − x 2 2y − x = 6x − 2y − 1
⇔ ⇔
2 2 2 2
2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1 2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x = y
( x − y )( 2x − y − 3) = 0 ⇔ =y .
uc
2x − 3
22 35
Xeùt tröôøng hôïp thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä tìm ñöôïc: ( x;y ) = (1;1) ; ; .
3 3
3x + 8y − 1 += 2 16y 2 + 9x
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
ha
x − y + 7x − y + 3x − y = x + 7y + 2 x
Lôøi giaûi
Khoâ ng xöû lyù ñöôï c phöông trình ñaà u gì ngoaø i ñieàu kieä n neâ n chuyeån höôù ng
xuoá ng phöông trình thöù hai tuy nhieâ n noù nhieà u caê n . Ñeå yù moä t chuù t laø noù chæ
coù x,y neâ n ñaë t y = tx nhö phöông trình ñaú ng caáp laø hôïp lyù nhaát.
y.i
4
Thay x = y vaø phöông trình ñaàu ta ñöôï c:
3
2 16y 2 + 12y
2 y + 8y − 1 +=
fo
497
kienthuchay.info
1
⇔ 2 y − +
2
( )
1 16y 2 + 12y − 4
8y − 1 − =
kie
1
y−
4 + 8y − 2 = 4 4y − 1 y + 1 .
⇔2
1
( )( )
y+ 8y − 1 + 1
2
2 1
⇔ ( 4y − 1) 4y + 4 − − = 0.
8y − 1 + 1 2 y + 1
nth
1 2 1 2 1 1
⇔ y = (do 4y + 4 − − > 4 − − =1 > 0 ) ⇒ x = .
4 8y − 1 + 1 2 y + 1 1 1 3
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
3 4
2x − y + 2 x + y =2
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình 31 .
2x + y + 2 x + y = 3
uc
8
Lôøi giaûi
31
Ñieà u kieän: 2x − y ≥ 0,2x + y ≥ 0,x + y ≥ 0,x + y≥0.
8
Nhaän xeùt. Heä naø y töông töï heä phöông trình treân khi xuaá t hieä n ñeá n boán caên
ha
thöù c khaù c nhau. Tuy nhieân tinh yù moät chuù t ta nhaä n ra tính ñaú ng caá p cuû a heä
phöông trình:
Nhaâ n cheù o theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
31
2 2x + y + 2 x + y = 3
8
( 2x − y + 2 x + y . )
y.i
2x − y ≥ 0
Ñeá n ñaâ y chuù yù ta coù ⇒ 3x ≥ 0 ⇒ x ≥ 0 .
x + y ≥ 0
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình:
Xeù t x > 0 ta ñaët y = tx vaø phöông trình treân trôû thaø nh:
n
31
2 2 + t + 2 1+ t = 3
8
( )
2 − t + 2 1+ t .
fo
10 10
Giaû i phöông trình naø y ta ñöôï c t = ⇔y= x.
13 13
498
kienthuchay.info
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
10 10 4 40
2x − x +2 x+ x =2⇔ x = ⇒y= .
kie
13 13
( )
2 2
4 23 4 + 2 23
+2
13 13
4 40
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = ;
( )
2 2
4 + 2 23 4 + 2 23
nth
13 13
x + 3y + 2 + 3x − 2y − 5= 3 y + 1
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
2x − 3 − y + 2 = x + y − 4
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: y ≥ −1,x ≥ ,3x − 2y − 5 ≥ 0 .
uc
2
Nhaän xeùt. Heä phöông trình naøy coù nhieà u caê n nhö hai heä ñaõ trình baø y ôû treân
tuy nhieân xuaát hieä n caù c soá 2 vaø 5, 1 neâ n ta khoâ ng ñöôï c phöông trình ñaàu
cuû a heä veà daï ng thuaàn nhaá t. Tuy nhieâ n ñeå yù moä t chuù t ta coù :
x + 3y + 2 = x − 1 + 3 ( y + 1)
.
ha
3x − 2y − 5= 3 ( x − 1) − 2 ( y + 1)
Vì vaä y ñaë t u =x − 1,v =y + 1 phöông trình thöù nhaát cuû a heä phöông trình trôû
thaø nh:
u + 3v + 3u − 2v= 3 v ⇔ 4u + v + 2 ( u + 3v )( 3u − 2v=) 9v .
4v − 2u ≥ 0
y.i
⇔ ( u + 3v )( 3u − 2v ) = 4v − 2u ⇔ 2.
( u + 3v )( 3u − 2v ) = ( 4v − 2u )
4v − 2u ≥ 0 u = v
⇔ ⇔ .
( u − v )( u − 22v ) =
0 u= v= 0
n
=x −1 0 = x 1
TH1: Neáu u =
v=
0⇔ ⇔ khoâng thoûa maõn heä phöông trình.
y + 1 =0 y =−1
TH2: Neá u u = v ⇔ x − 1 = y + 1 ⇔ y = x − 2 thay vaø o phöông trình thöù hai
fo
kienthuchay.info
x−3
2x − 3 − x = 2x − 6 ⇔ = 2 ( x − 3) .
2x − 3 + x
kie
x = 3
⇔ ⇔ x = 3 ⇒ y =1 .
(
2 x + 2x − 3 =
1 )
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
y2 − 8x + 9 − 3 xy + 12 − 6x = 1
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình:
2x2 + 2y2 + 2 ( 2 − y )( 3 + x ) + 6x − y =
nth
x+2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≥ 0,2x2 + 2y2 + 2 ( 2 − y )( 3 + x ) + 6x ≥ 0,y2 − 8x + 9 ≥ 0 .
Nhaän xeùt. Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä coù chöù a hai caê n baä c khaù c nhau neân
khoâ ng hy voï ng xöû lyù ñöôïc neâ n taäp trung vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä.
Loaï i phöông trình naø y toâi ñaõ ñeà caä p ñeán trong chuû ñeà kyõ thuaä t nhaâ n lieâ n
uc
hôï p khi giaû i heä phöông trình coù chöù a caê n thöù c.
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 − 2 x + 2 = y − x+2.
2 ( x + 1 − y )( x + 2 − y ) x+2−y
⇔ =
− .
2 2
2x + 2y − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x + 2
2x + 2 − 2y 1
⇔ (x + 2 − y) + =0
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2
y.i
Do vaä y vôù i caù ch naø y neá u nhaâ n lieâ n hôï p tröï c tieá p raát khoù xöû lyù nhaân töû luù c
sau ôû phöông trình tích treân.
Ta bieá n ñoå i töông ñöông phöông trình thöù hai cuû a heä nhö sau:
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 = y + x+2 .
n
500
kienthuchay.info
( )
2
⇔ y − x+2 + 2x 2 + 2y 2 − 4xy + 8x − 8y + 8 =
0.
kie
x − y + 2 =0
⇔( x + 2)
2 2
y− + 2 ( x − y + 2) = 0 ⇔ ⇔ y= x+2.
y − x + 2 =0
Thay y= x + 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
( x + 2) − 8x + 9 − 3 x ( x + 2 ) + 12 − 6x =1 ⇔ x2 − 4x + 13 − x2 − 4x + 12 =1
3
2
Ñaë t u= x2 − 4x + 13= ( x − 2) + 9 ≥ 3 phöông trình trôû thaønh:
nth
u −1 =
3 3
(
u2 − 1 ⇔ ( u − 1) = u2 − 1 ⇔ ( u − 1) u2 − 3u = 0 ←
→u = 3. ) u ≥3
Vì vaäy x2 − 4x + 13 = 3 ⇔ x = 2 ⇒ y = 4 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;4 ) .
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình:
x − y − 2 − 2 + 2y = 3y2 − x2 + 2xy + 2x + 10y + 8
uc
2x + 3y + 1 − x + 3y + 5 =x − 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ −1,x − y − 2 ≥ 0 ⇒ x ≥ y + 2 ≥ 1 .
x − y=
−2 0 =x 1
Neá u khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình.
ha
⇔
2y + 2 =0 y =−1
2 2
Xeù t ( x − y − 2 ) + ( 2y + 2 ) > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i
döôù i daï ng:
x − 3y − 4
= ( 3y − x + 4 )( y + x + 2 ) .
x − y − 2 + 2y + 2
y.i
1
⇔ ( 3y − x + 4 ) x + y + 2 + =0.
x − y − 2 + 2y + 2
1
⇔ 3y − x + 4 = 0 (do x + y + 2 + > x + y + 2 ≥ x + 1 > 0 ).
x − y − 2 + 2y + 2
n
Thay 3y= x − 4 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x−4
3x − 3 − 2x + 1 = x − 4 ⇔ = x −4 ⇔ x = 4⇒ y = 0.
fo
3x − 3 + 2x + 1
501
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;0 ) .
2
y + 1 + y 2 =
kie
x + 1 + x 1
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
x 3x − 2xy + 1= 4xy + 3x + 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3x − 2xy + 1 ≥ 0 .
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
nth
x + 1 + x 2 =1 + y 2 − y =
−y + 1 + (−y)2 (1) .
Thaá y daá u hieä u cuû a haø m ñaë c tröng neâ n ñeá n ñaâ y xeù t haø m soá hoaë c nhaâ n lieâ n
hôï p ñeå tìm ra x = − y .
Caùch 1: x + 1 + x 2 =
−y + 1 + (−y)2 ⇔ x + y + 1 + x 2 − 1 + y 2 =
0.
x−y
⇔ ( x + y ) 1 + = 0 ⇔ x + y = 0 ⇔ x = −y .
uc
1 + x2 + 1 + y2
x−y 1 + x2 + 1 + y2 + x − y x + y +x−y
Vì 1 + = > ≥0.
1 + x2 + 1 + y2 1 + x2 + 1 + y2 1 + x2 + 1 + y2
t 1 + t2 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neân f(t) laø haøm ñoàng bieán treân .
1 + t2 1 + t2 1 + t2
Do ñoù (1) ⇔ f(x) =f(−y) ⇔ x =−y .
Nhaän xeùt. Ñoá i vôù i hoï c sinh lôù p 10 chöa ñöôï c trang bò kieán thöù c veà ñaïo haø m
coù theå chöùng minh tính ñoàng bieá n cuûa haø m soá f(t) nhö sau :
y.i
Caùch 3: x + 1 + x 2 = 1 + y 2 − y ⇔ x + y = 1 + y 2 − 1 + x 2 .
fo
2
Suy ra ( x + y ) =+ (
1 x2 + 1 + y2 − 2 1 + x2 1 + y2 . )( )
502
kienthuchay.info
1 − xy ≥ 0
⇔ (1 + x )(1 + y ) =−
2 2
1 xy ⇔
1 + x
2
+ y 2 + x 2 y2 =−
1 2xy + x 2 y 2
.
kie
1 − xy ≥ 0 xy ≤ 1
⇔ 2 ⇔ .
( x + y ) =0 x + y =0
Nhö vaä y vôù i caù ch 3 ta coù theå tìm ra moá i lieân heä giöõa ( x;y ) trong tröôø ng hôï p
khoâ ng aù p duïng ñöôï c phöông phaùp haøm soá hoaë c nhaâ n lieâ n hôï p. Ngoaø i ra
daï ng baø i toaùn naø y coù theå xöû lyù baèng phöông phaù p ñaë t aå n phuï .
nth
Trôû laïi baøi toaùn.
Vôù i y = − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
( ) ( )
2
x 3x + 2x2 + 1 =
−4x 2 + 3x + 1 ⇒ x 2 2x 2 + 3x + 1 =−4x 2 + 3x + 1 .
( )(
⇔ 14x 4 − 27x3 − 9x 2 + 6x + 1 =0 ⇔ 2x 2 − 3x − 1 7x 2 − 3x − 1 =0 . )
3± 7 3± 7 3± 7
uc
x = x = ,y = −
⇔ 4 ⇒ 4 4 .
3 ± 37 3 ± 37 3 ± 37
x = x = ,y = −
14 14 14
3 + 37 3 + 37
m ( x;y )
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieä= ;− .
14 14
ha
3 + 37 3 + 37
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá
= t ( x;y ) ;− .
14 14
2 2
x + 1 + x y + 4 + y = 1
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình
100x 2 + 56xy + 10y 2 − 39x − 3y =
y.i
18
Lôøi giaûi
Nhìn vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä töôû ng chöøng nhö ta lieân hôï p ñöôï c vaø ruù t
ñöôï c x theo y tuy nhieâ n bieåu thöù c trong caê n cuû a hai bieå u thöù c sai khaù c
nhau haè ng soá 1 vaø 4. Neân caù ch naø y khoâ ng thöï c hieä n ñöôï c.
n
Ta thöû ñaë t aå n phuï cho hai bieå u thöù c ñoù xem sao.
fo
503
kienthuchay.info
u2 − 1
u =x + 1 + x 2 1 + x 2 =u − x x =
2u , u ≥ x,v ≥ y .
Ñaë t ⇔ ⇔ ( )
kie
2
v =y + 4 + y2 2
4 + y =v − y v −4
y = 2v
( ) ( )( ) ( ) − 78u ( u − 1) − 6u (1 − 4u ) =72u
2 2
uc
⇔ 100 u2 − 1 + 56 u2 − 1 1 − 4u2 + 10 1 − 4u2 2 2 2
2 2 12
3 = 2 2 8
u = 2 v y +=4 + y2 y = − 3
3 3
⇒ ⇔ ⇔
1+ 5 1+ 5 1+ 5 1
u = = u + x2 + 1
x= x = 2
2 2 2
5 −1 5 −1 5+3 5
4 + y2 y = − 4
y.i
= v y +=
2 2
(thoûa maõ n ñieàu kieä n x ≤ u,y ≤ v ).
5 8 1 5+3 5
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
; − , ; − .
12 3 2 4
n
Caùch 2: Bieá n ñoå i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä thaønh:
x + x2 + 1 y + y 2 + 4 = 2 2
1 ⇔ y + y + 4 =x + 1 − x .
fo
504
kienthuchay.info
⇔ x+ y=
2
x2 + 1 − y2 + 4 ⇒ ( x + y ) = x2 + y2 + 5 − 2 ( x + 1)( y
2 2
)
+4 .
kie
5 − 2xy ≥ 0
⇔ 2 4x2 + y2 + 4 + x2 y2 = 5 − 2xy ⇔ 2 2
( ) 2 2
4 4x + y + 4 = 25 − 20xy + 4x y
Lôøi giaûi
ha
u ≥ x,v ≥ y
u = 2
x+ x −3 u2 + 3
Ñaë t ⇔ x = .
v = 2
y+ y +3 2u
y.i
v2 − 3
y =
2v
u2 − 3 3
Töø phöông trình ñaà u suy ra u = v ⇒ y = ⇒x−y= .
2u u
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh:
n
( x − y ) ( x2 + y2 + xy ) = 3 ( x − y ) + 4 .
3 9 u2 + 3 u2 − 3
⇔ ( x − y ) ( x − y ) + 3xy − 3 =4 ⇔
2
+ 3. . − 3 =4 .
fo
u u2 2u 2u
505
kienthuchay.info
(
⇔ 9u4 − 16u3 − 36u2 + 27 =0 ⇔ ( u − 3) 9u3 + 11u2 − 3u − 9 =0 (1) . )
kie
Neá u x ≤ 0 ⇒ x + x 2 − 3 < x + x = x − x = 0 .
( x − 3)( y + 3)
uc
x−y= y2 + 3 − x2 − 3 ⇒ x2 − 2xy + y2 = x2 + y2 − 2 2 2
xy ≥ 0
xy ≥ 0
⇔ ( )( )
x2 − 3 y2 + 3 = xy ⇔ 2
( 2
)(
x − 3 y + 3 = )
2 2 ⇔ 2
x y x − y =
2
3
.
( x − y )( x + y ) =3
x − y =
2 2
3 3 x + y 2 + x − y 2
( ) ( ) = 3 x−y +4 .
3 ⇔
x − y = 3 ( x − y ) + 4 ( x − y ) ( )
3
4
Ñaë t u =+ x y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
y.i
uv = 3
uv = 3
3u + v
2 2 ⇔ 4 .
v
=
3v + 4
v − 12v 2
− 16v + 27 0
=
4
uv = 3
.
⇔
( )
n
( v − 1) v + v − 11v − 27 =
3 2
0
Thöï c hieä n ñaù nh giaù nhö caù ch 1 vaø thöû laïi nghieäm tìm ñöôï c ( x;y ) = ( 2;1) laø
fo
506
kienthuchay.info
Caùch 3: Vì x + x2 − 3 =
y + y2 + 3 > 0 ⇒ x ≥ 3 .
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
kie
2
x2 − 3 + x2 − 3 + 3 = y + y2 + 3 (1) .
t + t 2 + 3 , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t) =
t t2 + 3 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân .
t2 + 3 t2 + 3 t2 + 3
nth
Vì vaäy (1) ⇔ f(y)= f x 2 − 3 ⇔ y= x2 − 3 .
x2 − y2 =3
Khi ñoù ñöa veà giaûi heä phöông trình : 3 .
x − y = 3 ( x − y ) + 4
3
x2 + x 4 + 1 = 1 − y2 + y 4 − 2y2 + 2
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình
uc
4 x2 + 1 = x 2 − y3 + 3y + 2
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i :
( y − 1)
2
x2 + y2 − 1 + x 4 + 1 − 2
+ 1 = 0 ⇔ x2 + y2 = 1 .
ha
Töø x2 + y2 = 1 ⇒ −1 ≤ x,y ≤ 1 .
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä vieá t laï i döôù i daïng:
4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 =0.
4x 2 + 4 − x 4 4 + x2 4 − x2 ( )
y.i
2 2
Ta coù : 4 =
x +1 − x = ≥ 4, ∀x ∈ −1;1 .
4 x2 + 1 + x2 4 x2 + 1 + x2
2
Maë t khaù c: y3 − 3y − 2 + 4 = y3 − 3y + 2 = ( y − 1) ( y + 2 ) ≥ 0, ∀y ∈ −1;1 .
Suy ra 4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 ≥ 0 .
n
507
kienthuchay.info
2 y2 + 1 + x =
x + 1 + y
1
kie
3x + 2y + 2 + 3y + x + 2x −=
3 2 3 2
1 2 y2 + x + 1 ( )
Lôøi giaûi
3x3 + 2y2 + 2 ≥ 0
Ñieà u kieän : .
3 2
3y + x + 2x − 1 ≥ 0
Nhaän xeùt. Nhìn vaøo hai phöông trình vieä c tìm ra moá i raøng buoä c giöõ a hai aån
nth
töø phöông trình ñaà u ñôn giaû n hôn. Vaä y ta taäp trung vaø o noù .
u2 − 1
x =
2u
2 u2 − 1 u2 + 1
u =x + 1 + x 2 x + 1 = u − =
2u 2u .
Ñaë t , ( u,v > 0 ) ⇒
2
v =y + 1 + y 2 v −1
y = 2v
uc
2 v2 + 1
y + 1 =
2v
Khi ñoù phöông trình ñaàu tieâ n vieá t laï i thaø nh :
u2 + 1 v2 − 1 v2 + 1 u2 − 1 uv = 1
+ + =1⇔ 2 2 .
2u 2v 2v 2u uv ( u + v ) + ( u − v ) 0
=
ha
2 2
Nhöng do uv ( u + v ) + ( u − v ) > 0, ∀u,v > 0 neâ n uv = 1 .
Vaä y ta coù : x + 1 + x 2 2
y + 1 + y =1 ⇔ x + 1 + x2 =
−y + 1 + y2 .
Laø moä t phöông trình quen thuoä c ta nhaâ n lieâ n hôï p hoaë c söû duï ng haøm soá suy
y.i
ra x = − y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
2
= = 2 x2 + x + 1 − ( x + 1) ≤ 2 x2 + x + 1
2 2
508
kienthuchay.info
3x3 + 2x2 + 2 =1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi −3x3 + x2 + 2x − 1 =1 ⇔ x =−1 ⇒ y =1 .
kie
x + 1 =0
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n ñieàu kieän.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;1) .
Nhận xét. Như vậy mấu chốt của bài toán là đẳng thức sau :
nth
.
Ñeå keá t thuù c baø i toaù n xoay quanh ñaú ng thöù c treâ n ta xeùt baø i toaùn sau:
x 1 + y2 + y 1 + x2 = 2
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình
x 1 + x 2 + y 1 + y 2 =
3
uc
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Baø i toaù n treân toâ i ñöa leân moät dieã n ñaø n toaù n vaø nhaä n ñöôï c nhieà u
phaû n hoà i vaø caù c höôù ng xöû lyù ñeïp maë t cho heä phöông trình döôù i ñaâ y toâ i trình
baø y caù c caù ch tieá p caä n khaù c nhau heä phöông trình treâ n vaø coù theå toå ng quaùt
ñöôï c heä laë p nhieàu aå n.
ha
u2 − 1
x =
2u
2 u2 − 1 u2 + 1
u =x + 1 + x 2 x +1 = u − =
2u 2u .
Ñaë t , ( u,v > 0 ) ⇒
2
v =y + 1 + y 2 v −1
y = 2v
y.i
2 v2 + 1
y + 1 =
2v
u2 − 1 v2 + 1 v2 − 1 u2 + 1
. + . 2
=
Heä phöông trình trôû thaø nh : 2u 2v 2v 2u .
n
2 2 2 2
u −1 u +1 v −1 v +1
2u . 2u + 2v . 2v = 3
fo
509
kienthuchay.info
( )( ) ( )(
u2 − 1 v2 + 1 + v2 − 1 u2 + 1 =
⇔
8uv
.
)
2 4
( 2 4
) ( ) 2 2
kie
v u − 1 + u v − 1 = 12u v
2u2 v2 − 2 = 8uv uv= 2 + 5
u,v > 0
⇔ ←→ .
2
(
( u + v ) − 2uv u v − 1 =
2 2 2 2
12u v ) u +=
v 5 2+ 5 ( )
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I deã tìm ñöôï c:
5 −1 5 +1
nth
=u . 2 + 5= ,v . 2+ 5
2 2 .
5 +1 5 −1
=u . 2 + 5= ,v . 2+ 5
2 2
Thay ngöôï c laï i ta tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình laø
5 −2 4+ 5 5 5 −2 4− 5
( ) 2
x;y = ;
2
. 5 − 2
;
2
;
22
. 5 5 − 2 .
uc
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
5 5 −2 4− 5
( ) 52 − 2 ; 4 +2 5 .
x;y = 5 − 2 ;
2
;
22
. 5 5 −2.
x 1 + y2 + y 1 + x2 = 2
Nhaän xeùt:. Neá u heä coù daï ng ñoá i xöù ng töù c .
ha
x 1 + x 2 + y 1 + y 2 =
2
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
x = y
( x − y ) 1 + y2 − 1 + x2 ⇒ x = −y .
Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôïc laï i heä phöông trình ta coù keá t quaû baø i toaùn. Tuy
y.i
nhieâ n vôù i heä maø coù daï ng khoâ ng ñoá i xöù ng nhö baø i toaù n treâ n ta coù thöï c hieä n
ñöôï c caù ch treâ n hay khoâ ng. Ta quay trôû laï i baøi toaùn baèng caù c caù ch xöû lyù
khaù c sau ñaâ y.
Caùch 2 :
n fo
510
kienthuchay.info
1 1 1 2 1 1 1
2
=x a − x2 +=
1 a − 2 + 2 +=
1 a +
2 a 4 a 4 a
, ( a,b > 0 ) ⇒
kie
Ñaë t
1 1 2
y 2 1 2 1 1 1
=
b− y +=1 b − 2 + 2 +=
1 b+
2 b 4 4 b
b
( )( ) ( )(
a2 − 1 b 2 + 1 + b 2 − 1 a2 + 1 =
⇔
8ab
.
)
2 4
( 2 4
b a − 1 + a b − 1 =
) ( ) 2 2
12a b
Ñaâ y laø moä t heä phöông trình töông töï caù ch 1 trình baø y ôû treâ n.
uc
Caùch 3 : Ñaë t a1 = 1 + x2 + 1 + y2 ,a2 = 1 + x2 − 1 + y2 ,b1 =x + y,b2 =x − y
1.
⇒ a2 b 2 =
2 2
( x − y ) 1 + y − 1 − x = −1 b > 0
1
a2 + a2 − b 2 − b 2 =
4
1 2 1 2
a a = b1b2
Vaä y ta coù heä phöông trình : 1 2 .
y.i
a1b1 = 5
a b = 1
2 2
2
5 25 1 b1
Ta coù : a12 a=
2
2 b12 b=
2
2 a1a2 b1b=
2
2 5 ⇒ b=
2
2
,a=
1
2
,a=
2 = .
b12 b12 b22 5
n
25
+
b12
− b12 −
5
4 b14 + 5b12 − 25 ⇔ b1 =
=⇔
5 ( 5 −1 ) ⇒b =
±
2
fo
2
b12 5 b12 2 5 −1
511
kienthuchay.info
Moï i thöù trôû neâ n ñôn giaûn roà i.
2
( x + y ) 1 + x + 1 + y =
2
5
kie
Caùch 4 : Theo treâ n ta coù .
( x − y ) 1 + y 2 − 1 − x2 =
−1
Nhaâ n theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(x )( ) ( )
2
2
− y 2 y2 − x2 =−5 ⇔ x 2 − y 2 =5 .
u + v = 2
nth
u x 1 + y2
=
Ñaë t
)) = ( x
⇒ 2
( ) ( ( ) ( )
2 2 2
2
2 u − v = x2 1 + y2 − y2 1 + x2 2
− y2 =5
v y 1 + x
=
u + v = 2
u + v = 2 5
⇔ 2 2 ⇔ u − v =− 2 .
( u + v ) ( u − v ) 5
=
u − v =5
uc
2
4− 5
x 1 + y2 =
4
4− 5 4+ 5 4+ 5
=u = ,v y 1 + x2 =
⇔ 4 4 ⇔ 4
.
ha
4+ 5 4− 5
x 4+ 5
=u = ,v 1 + y2 =
4 4 4
y 4− 5
1 + x2 =
4
Heä phöông trình cuoá i laø heä ñoá i xöùng loaï i II ñaõ bieá t caùch giaû i.
y.i
x 1 + x2 + x 1 + x2 = a1
1 2 2 3
x 1 + x32 + x3 1 + x24 = a2
Toång quaùt: 2 , ( ak > 0,k =
1,2,...,n ) (xem chöông 3).
...
x n 1 + x12 + x1 1 + x12 =
an
n
Nhaän xeùt. Vôù i pheù p ñaë t aån phuï nhö treâ n ta xöû lyù toaø n boä nhöõng heä phöông
trình coù daï ng:
fo
512
kienthuchay.info
a x + b a2 x 2 + b + c y + d c2 y 2 + d = e
1 1 1 1
.
a2 x + b2 a2 x 2 + b + c2 y + d 2 c2 y 2 + d =f
kie
u =ax + a2 x2 + b
Baè ng pheùp ñaët aån phuï .
cy + c2 y2 + d
v =
x+y − x−y = 2
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
x2 + y2 + 1 − x 2 − y 2 =3
nth
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Töø phöông trình thöù nhaát cuû a heä ta thaá y heä coù nghieä m khi
x+y − x−y >0⇔ y>0⇒x≥y>0.
Khi ñoù bình phöông hai veá phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c:
x ≥ 2 x ≥ 2
2x − 2 x2 − y2 =4 ⇔ x − 2 = x2 − y2 ⇔ 2 ⇔ 2
( x − 2 ) =x − y
2 2
y= 4x − 4
uc
x2 + 4x − 4 + 1 − ( x − 2 ) =3 ⇔ x 2 + 4x − 3 =x + 1 ⇔ x =2 ⇒ y =2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
ha
u − v =2
u − v =2
2
⇔ u − v 2 + 2uv − 2u2 v2 .
u4 + v4
+ 1 − uv =3
( )
2 + 1 = uv + 3
2
u − v = 2
u − v =2
n
⇔ 2 ⇔ .
2 ( 2 + uv ) − 2u v + 1 = uv + 3 8uv + 9 = uv + 3
2 2
u − v =2 u=
− v 2 u≥ 0,v≥ 0 =
u 2 =
x 2
fo
uv≥ 0
⇔ 2 2 ←→ ←→ ⇔ .
u v + uv =0 = uv 0 = v 0=y 2
513
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
( )
x2 + 2 + y2 − y − 1 x2 + 2 = y3 − y (1)
kie
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
2x + xy + 2 + ( x + 2 ) y 2 + 4x + 4 =0 (2)
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän : y + 4x + 4 ≥ 0 .
Nhaä n thaá y nhaâ n töû x2 + 2 laë p laïi ôû phöông trình (1) laøm ta suy nghó ñeá n
nth
phöông trình baä c hai phuï thuoä c tham soá .
Ñaë t =
t x 2 + 2 ≥ 2 khi ñoù (1) trôû thaønh:
( )
t 2 + y 2 − y − 1 t − y3 + y =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån t phuï thuoä c tham soá y, ta coù :
(y ) ( ) (y )
2 2
2
∆=
t − y − 1 − 4 − y3 + y= 2
+ y −1 .
( )
uc
− y2 − y − 1 + y2 + y − 1
t = y
2
Suy ra .
t =
2
( 2
− y − y −1 − y + y −1 ) (−y2 + 1
=
)
2
Do t ≥ 2 neâ n t = y ⇔ y = x 2 + 2 khi ñoù ñöa veà giaû i heä phöông trình :
ha
y
= x2 + 2
2x + xy + 2 + ( x + 2 ) y 2 + 4x + 4 =0
y
= x2 + 2
⇔ .
2x + x x 2 + 2 + 2 + ( x + 2 ) x2 + 4x + 6 =
y.i
=y x2 + 2
⇔ .
−x 1 + (−x)2 + 2 (3)
2
( x + 2 ) 1 + ( x + 2 ) + 2 =
n
Phöông trình (3) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân löïa choï n phöông phaù p haø m soá :
Xeù t haø m soá f(t) =t 1 + t 2 + 2 treâ n , ta coù :
fo
514
kienthuchay.info
t2
f '(t) = 1 + t 2 + 2 + > 0, ∀t ∈ neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân .
t2 + 2
kie
Vì vaäy (3) ⇔ f(x + 2) =f(− x) ⇔ x + 2 =−x ⇔ x =−1 ⇒ y = 3 .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n thaá y thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; 3 ) .
y2 − 5 x + 5 =0
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình 1 2
2
x + 2= y + 2y + 3 − y + y
nth
5
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 0 .
Khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
y2 − 5 x + 5 = 0 (1)
5 y2 + 2y + 3 − y2 + 5y − 5 x + 2 =0 (2)
uc
Laá y (1) + (2) theo veá ta ñöôï c :
5 y2 + 2y + 3 + 5y + 5 − 5 x − 5 x + 2 =0
( x)
2 2
⇔ ( y + 1) + 2 + y + 1= x+ +2 (3)
ha
Phöông trình (3) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân löïa choï n phöông phaù p haø m soá .
t + t 2 + 2 treâ n , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t) =
t t2 + 2 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neân f(t) laø haøm ñoàng bieán treân .
2 2 2
t +2 t +2 t +2
Vì vaäy (3) ⇔ f( x ) =f ( y + 1) ⇔ x =y + 1 .
y.i
Nhaän xeùt. Coù theå duø ng phöông phaù p theá ñeå giaûi.
fo
515
kienthuchay.info
2 2x + 1 3 + 2x + 1= 2y − 3 y − 2
( ) ( )
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
kie
4x + 2 + 2y + 4 = 6
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ − ,y ≥ 2 .
2
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daïng:
( )
3 3
2 ( 2x + 1) + 2x +
= 1 2 y−2 + y − 2 (1) .
nth
Phöông trình (1) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân söû duï ng haø m soá .
= 2t 3 + t treâ n , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t)
= 6t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân .
f '(t)
Haø m soá g(y)= 4 4y − 8 + 2y + 4 ñoà ng bieán treâ n 2; +∞ ) maë t khaù c g(6) = 6 .
1
Do ñoù phöông trình treân coù nghieäm duy nhaát y = 6 ⇒ x = (thoûa maõn ñieàu kieän).
2
ha
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ;6 .
2
2 x + y2 + y + 3 − 3 y = x + 2
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
y3 + y2 − 3y − 5 = 3x − 3 3 x + 2
y.i
Lôøi giaûi
x ≥ −2
Ñieà u kieän: .
y ≥ 0
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
2 x + y2 + y + 3 = x+2 +3 y .
n
Ta coù :
2
2 x + y 2 + y + 3= 2 x + 2 + ( y − 1) + 3y ≥ 2 x + 2 + 3y ≥ x + 2 + 3 y .
fo
516
kienthuchay.info
y = 1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x + 2 3y x = −1 .
kie
1= ⇔
3 y = 1
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;1) .
( x − 2 )( 2y − 1) = x3 + 20y − 28
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình .
(
2 x + 2y + y = x + x )
2
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + 2y ≥ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c vieá t laï i:
( )
2 2
x + 2y + 2 x + 2y + 1 = x 2 + 2x + 1 ⇔ x + 2y + 1 = ( x + 1) .
x + 2y + 1 = x + 1 x + 2y = x
uc
⇔ ⇔ .
x + 2y + 1 =−x − 1 x + 2y =−2 − x
x ≥ 0 x ≥ 0
TH1: Neá u x + 2y =x ⇔ 2
⇔ 2
.
x + 2y = x 2y = x − x
Theá vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
ha
( x − 2 ) ( x2 − x − 1) = ( )
x3 + 10 x 2 − x − 28 .
x = 2
⇔ 13x2 − 11x − 30 =0 ⇔ .
x = − 15
13
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieä m x =2 ⇒ y =1 ⇒ ( x;y ) =( 2;1) .
y.i
x ≤ −2 x ≤ −2
TH2: Neá u x + 2y =−2 − x ⇔ 2
⇔ 2
.
x + 2y = x + 4x + 4 2y = x + 3x + 4
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
( x − 2 ) ( x2 + 3x + 4 − 1) = x3 + 10 ( x2 + 3x + 4 ) − 28 .
n
x = −3
⇔ 9x + 33x + 18 =0 ⇔
2
.
x = − 2
fo
3
517
kienthuchay.info
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm:
2 11 2 11
x=− ⇒ y = ⇒ ( x;y ) =− ; .
kie
3 9 3 9
( 2;1); − 23 ; 119 .
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø =
x2 + y2 + x2 − y2 =
4
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
x + y − x − y =
2
nth
Lôøi giaûi
Ñeå phöông trình coù nghieäm ta phaû i coù:
x+y − x−y >0⇔ x+y>x−y⇔ y>0.
Khi ñoù ñieà u kieä n cuû a heä phöông trình laø: x ≥ y > 0 .
Caùch 1: Bieá n ñoå i töông ñöông
uc
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
2x2 + 2 x 4 − y 4 = 16 x 4 − y 4 =8 − x 2
⇔ .
2x − 2 x 2 − y 2 =4 x2 − y 2 =x − 2
x − 2 ≥ 0,8 − x2 ≥ 0
2 ≤ x ≤ 2 2
ha
( )
2
⇔ x 4 − y 4 = 8 − x2 ⇔ y 4 =16x2 − 64 .
2
x 2 − y 2 = ( x − 2 )2 y= 4x − 4
2 ≤ x ≤ 2 2 2 ≤ x ≤ 2 2
5
2 5 x =
⇔ 16x − 64 = ( 4x − 4 ) ⇔ x =
2
⇔ 2 .
y.i
2 2 y = ± 6
y= 4x − 4
y = ± 6
5
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = ; 6 .
2
n
5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; 6 .
2
fo
518
kienthuchay.info
Caùch 2: Bình phöông hai veá cuûa phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + y2 + x2 − y=
2
4 x + x2 + y=
2
6
kie
⇔ .
x − 2 2 2 2
= x −y 2 x −= x −y 2
6 − x ≥ 0,x − 2 ≥ 0
2 2 5
=x + x + y 6 = 2 2 x
⇔ ⇔ x + y =( 6 − x ) ⇔
2
2 .
x − x 2 − y 2 =
2
x2 − y2 = ( x − 2 )
2 y = ± 6
nth
5
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = ; 6 .
2
Caùch 3: Ñaë t aå n phuï
Nhaä n thaáy coù söï laëp laïi cuû a hai caê n thöù c x + y, x − y neân ta ñaë t aå n phuï
nhö sau:
= x2 − y2
=u x+y uv
uc
Ñaë t , ( u > 0,v ≥ 0 ) ⇒ 4 .
v x−y u += v4
= x2 + y2
2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u4 + v4 4 4
u + ( u − 2)
4 ⇔
+ uv = + u ( u − 2) =
4.
ha
2 2
u − v =2 v= u − 2
4 + 2u − u2 ≥ 0
3
u 4 + ( u − 2 )4 u= 1 +
( )
2
2
⇔ = 4 + 2u − u2 ⇔ .
2 3
y.i
v= u − 2 v
=
2
−1
3 5+2 6
x + y =1 + x + y = 5
2 2 x =
⇔ ⇔ ⇔ 2 .
3 5−2 6 y = 6
n
x − y= 2
− 1 x − y=
2
fo
519
kienthuchay.info
Caùch 4:
Nhaä n thaá y veá traù i phöông trình thöù nhaá t coù baä c 1, veá traù i phöông trình thöù
kie
1
hai cuûa heä daïng baä c neâ n ta ñöa veà phöông trình ñaú ng caá p nhö sau:
2
( )
2
x2 + y2 + x2 − y2= x+y − x−y
⇔ x2 + y2 + x2 − y2 = 2x − 2 x2 − y2
(
⇔ x2 + y2 + 3 x 2 − y 2 = 2x ⇔ x 2 + y 2 + 9 x2 − y2 + 6 x 4 − y 4 = 4x2 . )
nth
4y2 − 3x2 ≥ 0
4 4 2 2
⇔ 3 x − y = 4y − 3x ⇔ .
4 4 4
(2 2
9 x − y = 9x − 24x y + 16y
4
)
4y2 − 3x2 ≥ 0
⇔ 2 .
2
(
y 25y − 24x =
2
0 )
uc
2 6
Ñoá i chieá u vôù i ñieà u kieä n suy ra y = x thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa
5
heä ta ñöôï c:
2 6 2 6 5
x+ x − x− x =2⇔ x= ⇒y = 6 .
5 5 2
ha
(
R sin α + cos α − sin α − cos α =2
)
R 1 + cos2 α − sin 2 α =4
( )
2
sin α + cos α − sin α − cos α = 1 + cos2 α − sin 2 α
n
⇔
R 1 + cos2 α − sin2 α =4
fo
520
kienthuchay.info
2sin α − 1 ≥ 0
3 2sin2 α −= 1 2sin α − 1
( )
kie
2
⇔ ⇔ 9 2sin2 α =− 1 ( 2sin α − 1) .
2 2
R 1 + sin α − cos α =4
R 1 + sin 2 α − cos2 α =4
5 2 6 5 2 6
sin
= α ,cos
= α sin
= α ,cos
= α 5
7 7 7 7 x =
⇔ ⇔ ⇔ 2 .
R 1 + sin 2 α − cos2 α =4 R = 7 y = 6
nth
2
5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ; 6 .
2
Lôøi giaûi
uc
3
Ñieà u kieän: x ≥ − .
2
Phöông trình ñaà u cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
( )
x 6 + x2 = y3 + 9y 2 + 28y + 30 ⇔ x 2 x 4 + 1 = ( y + 3) ( y + 3) + 1 (1) .
2
ha
x2 − x − 3 ≥ 0
x − x − 3 ≥ 0
2
⇔ ⇔
( )
2
2 4 3 2
2x + 3= x − x − 3
x − 2x − 5x + 4x + 6 =0
2
x − x − 3 ≥ 0 x = −3 x = −3,y =6
n
⇔ ⇔ ⇒ .
2
(
( x − 3)( x + 1) x − 2 =
0 )
x = 2 x = 2,y = −1
521
kienthuchay.info
Nhaän xeùt. Phöông trình voâ tyû cuoá i coù daï ng cô baû n neâ n pheù p bình phöông
hai veá laø töï nhieân ngoaøi ra coù theå ñaët aån phuï
= t 2x + 3 hoaëc vieát laïi döôùi daïng:
kie
1 1
2
1 1
2 2x + 3 + 2 = x + 2 x = −3
2x + 3 + = x + ⇔ ⇔ .
2 2 2x + 3 + 1 =− x − 1 x = − 2
2 2
2
y x − y 1 − x + y = ( x + 1) 1 − x − y
3 2
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
2
y − 1 − x2 x + 1 + y2 = 0 ⇔ y + x + 1 = 0
( ) .
uc
=y 1 − x 2
y = 0
TH1: Neá u y 2 + x + 1 = 0 ⇔ thöû laï i thaá y khoâng thoû a maõ n.
x = −1
TH2: Neá u =
y 1 − x 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä , ta ñöôï c:
ha
(
x3 + 1 − x 2 ) 2
1 − x= (
x 2 1 − x2 . )
Ñeå giaûi phöông trình naøy ta coù theå quy veà giaûi heä phöông trình hoaëc ñaët aån phuï:
Caùch 1: Nhaän thaá y x = ±1 khoâ ng thoû a maõn phöông trình.
Xeù t x ≠ ±1 khi ñoù vieá t laï i phöông trình döôùi daï ng:
y.i
3
x x2 x
⇔ − 2 + 1 . +1=0.
2 1− x 2
1− x 1 − x2
x
Ñaë t t = phöông trình trôû thaønh:
1 − x2
n
( )
t3 − t 2 t2 + 1 + 1 = 0 ⇔ t3 + 1 = t 2 t2 + 1 . ( )
fo
522
kienthuchay.info
⇔
(
t t 3 + 1 ≥ 0
) t ≥ 0
⇔ t ≤ −1
( )
kie
t 6 + 2t 3=
+ 1 2t 2 t 2 + 1 6 4 3 2
t − 2t + 2t − 2t + 1 =0
t ≥ 0
⇔ t ≤ −1
2 4
(
( t − 1) t + 2t + t + 2t + 1 =
3 2
0 )
t ≥ 0
nth
⇔ t ≤ −1
( ( ) )( (
t − 1 2 t2 + 1 + 2 t + 1 t2 + 1 − 2 t + 1 =
( ) 0 ) )
t = 1
⇔ 1+ 2 + 2 2 −1
t = −
2
uc
2 2 1− 2 − 2 2 −1 1− 2 + 2 2 −1
Ñaù p soá: ( x;y ) = ; ; ;
2 2 2 2
u = x
Caùch 2: Ñaë t (
, u ∈ −1;1 ,v ∈ 0;1 . )
v
= 1 − x2
ha
⇔
2
(
u3 + v3 =2uv ( u + v ) u + v − uv =2uv
2
⇔
)
( u + v )(1 − uv ) = 2uv
2 2
( u + v ) − 2uv =
2
u + v = 1 ( u + v )2 − 2uv =1 1
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i:
y.i
S= u + v 2
Ñaë t
P = uv
(
, S ≥ 4P . )
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
S2 − 1 S2 − 1
S (1 − P ) =2P S 1 − =2.
⇔ 2 2
n
2
S − 2P = 1 2
S − 2P =1
fo
523
kienthuchay.info
S = 2
( )(
S − 2 S2 + 2 2S + 1 =
)
0 S2 ≥ 4P P =
1
kie
⇔ ← → 2 .
S2 − 2P =
1
S= 1 − 2
P = 1 − 2
2
u =
u + v =2 2
2
nth
1 v =
uv = 2
⇔
u∈ −1[1 ,v∈ 0;1
2 ← →
u + v =1 − 2 u = 1 − 2 − 2 2 − 1
2
uv = 1 − 2
1− 2 + 2 2 −1
v =
2
2
uc
x =
2
2
y =
2
⇔
x = 1 − 2 − 2 2 − 1
2
ha
1− 2 + 2 2 −1
y =
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
2 2 1− 2 − 2 2 −1 1− 2 + 2 2 −1
( x;y ) = 2
;
2
;
2
;
2
.
y.i
7 − x ≥ 0
6 − y ≥ 0
Ñieà u kieän:
fo
2x + y + 2 ≥ 0
−3x + 2y + 8 ≥ 0
524
kienthuchay.info
Ñeå yù phöông trình ñaàu cuû a heä ta vieát laïi döôù i daï ng:
3 ( 7 − x ) + 2 7 − x= 3 ( 6 − y ) + 2 6 − y (3)
kie
Xeù t haø m soá f(t)
= (3t 4
) = 3t 4 + 2 + 12t 4 > 0, ∀t ∈ .
+ 2 t , ta coù : f '(t)
Suy ra (3) ⇔ f ( 7− x =f ) ( )
6 − y ⇔ 7 − x = 6 − y ⇔ y = x −1.
3x + 1 + 4 −x + 6 + 1 15
1 3 1 11
Do − ≤ x ≤ 6 ⇒ + + 3 x + > 0 .
3 3x + 1 + 4 −x + 6 + 1 15
Do ñoù phöông trình treâ n chæ coù nghieäm x = 5 ⇒ y = 4 . Ñoá i chieáu laïi ñieà u
kieä n thaáy thoû a maõ n.
y.i
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;4 ) .
(
y3 + y2 − 2x − 4 x + 2 =
)
0 (1)
( )
4y2 − 7 x + 2 − ( 4x − 1) y2 − 4 = 21 (2)
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ −2, y ≥ 2 .
fo
525
kienthuchay.info
( )
3
Khi ñoù phöông trình (1) ⇔ y3 + y2 x + 2 − 2 x+2 =0.
( )( )
kie
⇔ y − x + 2 y2 + 2y x + 2 + 2x + 4 =0.
= y x+2
(
)( )
2
⇔ y− x+2 y+ x+2 + x + 2 =0 ⇔ .
( )
2
y+ x+2 +x+2=0
x + 2 =0
( ) x = −2
2
TH1: Neá u y + x + 2 +x+2= 0⇔ ⇔ ñoá i chieá u
y = 0
nth
y + x + 2 =0
vôù i ñieà u kieän thaá y khoâ ng thoû a maõn.
TH2: Neá u =
y x + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
( 4x + 1) x + 2 − ( 4x − 1) x − 2 =21 (3) .
Ñeå giaû i phöông trình (3) ta söû duï ng phöông phaù p ñöa veà heä taï m nhö sau:
( 4x + 1) x + 2 − ( 4x − 1) x − 2 = 21
uc
.
2 2
( 4x + 1) ( x + 2 ) − ( 4x − 1) ( x −=
2 ) 4 20x2 + 1 ( )
( 4x + 1) x + 2 − ( 4x − 1) x − 2 =
21
⇔ .
(
4x + 1) x + 2 + ( 4x − 1) x
= − 2
4
21
20x 2
+ 1 ( )
ha
Suy ra: 42 ( 4x + 1) x + =
2 80x 2 + 445 .
Ñeå giaû i phöông trình cuoái bình phöông hai veá hoaëc ñaë t =
t x + 2 ta tìm
17 5
ñöôï c nghieä m x = ⇒y= .
4 2
17 5
y.i
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän x ≥ ,x + y ≥ 0 .
3
5
fo
526
kienthuchay.info
Phöông trình thöù hai khoâ ng ruù t ra ñöôï c gì ta ñi xöû lyù phöông trình ñaà u cuûa
heä coù nhaâ n töû chung x + y .
kie
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
2
1 − 4 ( x + y=
) 3( x + y ) − x + y + 1 .
.
nth
.
⇔ 2x + 2y − 1 =0 (do x + y ≥ 0 ).
Suy ra 2y = 1 − 2x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5x3 − 1 − 3 1 − 2x + x =4.
uc
Veá traùi laø moä t haø m ñoà ng bieá n neân phöông trình treân neáu coù nghieä m thì ñoù
laø duy nhaá t.
Nhaä n thaáy x = 1 thoû a maõn phöông trình.
x+y
x+y + x−y =
3
x−y
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình .
x−y
x+y − x−y =4
x+y
Lôøi giaûi
y.i
( ) −( ) x+y x−y
2 2
x+y x−y = 3 .4 ⇔ 2y = 12 ⇔ y = 6 .
x−y x+y
n
x+6
x+6 + x−6 = 3 (1)
x−6
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x−6
fo
x + 6 − x − 6 =4
x+6
(2)
527
kienthuchay.info
x+6
Xeù t haø m soá f(x) = x+6 + x−6 −3 .
x−6
kie
Ñaâ y laø moät haø m ñoà ng bieán treâ n ( 6;+∞ ) neâ n phöông trình neá u coù nghieäm ñoù
laø nghieäm duy nhaá t.
Nhaä n thaáy f(10) = 0 vaä y (1) coù nghieä m duy nhaát x = 6 thöû laïi vaø o (2) thaáy
thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) = (10;6 ) .
( )
nth
2x2 + 1 − = 1 x y +1 − y −1
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình .
4
x ( x − 2 ) + ( y − 1=
) 2xy ( y − 2 )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 1 .
Khi ñoù phöông trình ñaàu cuû a heä töông ñöông vôù i:
uc
x = 0
2x2 2x
= ⇔ .
2x2 + 1 + 1 y +1 + y −1
(
x y + 1 + y −=
1 ) 2x2 + 1 + 1
1 ⇒ ( x;y ) =
TH1: Neá u x = 0 thay vaø o heä ta ñöôï c y = ( 0;1) .
( )
ha
Coä ng theo veá vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 1
2x2 + =
1 x y +1 ⇒ =
y .
x2
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y.i
4
x2 + 1 x2 + 1 x2 + 1
x ( x − 2) + =
2 − 1 2x. 2 2 − 2 .
x x x
( )
8
⇔ x5 − 1 =0 ⇔ x =1 ⇒ y =2 .
n
528
kienthuchay.info
x3 − 3x2 + 2= y3 + 3y2
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình
3 x − 2= y2 + 8y
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2,y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( )
3 3
( x − 1) − 3 ( x − 1)=
3 2
x − 3x + 2= y y + 3 y+3 −3 y+3
⇔
nth
3 x − 2= y 2 + 8y 2
3 x − 2= y + 8y
Phöông trình (1) coù daï ng phöông trình ñaë c tröng neâ n xeù t haø m soá .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t treâ n 1; +∞ ) , ta coù :
( )
f '(t)= 3 t 2 − 1 ≥ 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân 1; +∞ ) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
2 3
( y + 1) + y y + 1 = x + 2
2
Baøi 31. Giaû i heä phöông trình
x + x 2 − 2x + 5 =1 + 2 2x − 4y + 2
y.i
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x − 2y + 1 ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
2
y + 1 + y = 2 ( x − 2y + 1)
n
2
2
x − 1 + ( ) = 8 ( x − 2y + 1)
x − 1 + 4
fo
529
kienthuchay.info
2
2
y + 1 + y = 2 ( x − 2y + 1)
kie
⇔ 2 2
2 y2 + 1 + y
x − 1 + ( x − 1 ) + 4
= 4
2
2
y + 1 + y = 2 ( x − 2y + 1)
⇔ 2
x − 1 + ( x − 1) + 4 = 2y + 2 y 2 + 1
nth
2
x − 1 + ( x − 1) + 4 =−2y − 2 y 2 + 1
2 2
= 2 x − 2y + 1
y + 1 + y ( )
ha
⇔
2
x − 1 − 2y + ( x − 1) + 4 − 2 y + 1 =0
2
2 2
= 2 x − 2y + 1
y + 1 + y ( )
⇔ ( x − 1 − 2y )( x − 1 + 2y ) =0
y.i
x − 1 − 2y +
2
( x − 1) + 4 + 2 y2 + 1
2 2
= 2 x − 2y + 1
y + 1 + y ( )
n
⇔
x + 2y − 1
( )
x − 1 − 2y 1 +
2
=0
( x − 1) + 4 + 2 y + 1
2
fo
530
kienthuchay.info
2 2 2 2
y + 1 + y = 2 ( x − 2y + 1) y + 1 + y = 4
⇔ ⇔
kie
= x − 1 − 2y 0 = x − 1 − 2y 0
1
y 2 + 1 + y = 2 x = 2
⇔ ⇔ .
x − 1 − 2y =0 y = 3
4
1 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
nth
2 4
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
5x − y − x − y= 2x − 4y
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
x (10y − x ) + x + y − 11 =
2
0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 5x − y ≥ 0,x − y ≥ 0,2x − 4y ≥ 0 .
uc
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi:
5x − y = x − y + 2x − 4y ⇔ 5x − y = 3x − 5y + 2 ( x − y )( 2x − 4y )
x + 2y ≥ 0
⇔ x + 2y= ( x − y )( 2x − 4y ) ⇔ x2 + 4xy + 4y2 =x − y 2x − 4y
( )( )
x + 2y ≥ 0
ha
⇔ x = 0 .
x = 10y
TH1: Neá u x = 0 ⇒ y = 0 thöû laï i thaá y khoâng thoû a maõ n.
TH2: Neáu x = 10y suy ra x ≥ y ≥ 0 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
= 0 ⇔ ( y − 1)( y + 11=
) 0 ←→=y 1 ⇒ =x 10 .
y.i
y≥0
10y + y 2 − 11
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (10;1) .
x + 3y + 3x + y= 2 x + 2x + 2y
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
2
2x − 1 + y − 3x + 1 =0
n
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ ,x + 3y ≥ 0,3x + y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
2
fo
531
kienthuchay.info
x + 3y − 2 x = 2x + 2y − 3x + y
⇒ 5x + 3y − 4 x ( x + 3y ) = 5x + 3y − 2 2 ( x + y )( 3x + y )
kie
⇔ 2 x ( x + 3y ) = 2 ( x + y )( 3x + y ) .
2
⇔ 2x ( x + 3y ) = ( x + y )( 3x + y ) ⇔ ( x − y ) = 0 ⇔ x = y
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3x − x2 − 1 ≥ 0
2 2
2x − 1 + x − 3x + 1 = 0 ⇔ 2x − 1 = 3x − x − 1 ⇔
nth
( )
2
2
2x − 1= 3x − x − 1
3x − x2 − 1 ≥ 0 =x 1 =x 1,y
= 1
⇔ ⇔ ⇒ .
2
(
( x − 1) x − 4x + 2 =
2
0 x =)
2 − 2 x =
2 − 2,y =
2− 2
x + y + x2 + y2 − 4xy = 3 xy
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2x ( x − 6y ) + x + y =
2 2
1
Lôøi giaûi
2 2
Ñieà u kieän: x + y − 4y ≥ 0, xy ≥ 0 .
ha
x + x2 = 0 1
Neá u y =0⇒ ⇔x=− , heä phöông trình coù nghieäm:
3x2 = 1 3
1
( x;y )=− ;0 .
3
y.i
x x2 x x
vôù i: +1+ − 4 +1 =3 .
y y 2 y y
n
x
Ñaë t =
t ≥ 0 phöông trình trôû thaønh:
y
1 1
t + 1 + t 2 − 4t + 1
fo
= 3 t⇔ t+ + t + − 4= 3 .
t t
532
kienthuchay.info
2 1
u= t + ≥2
1 1 t 2 5
⇔ t + + t + − 6 = 3 ←→ u − 6 = 3 − u ⇔ u = .
t t 2
kie
t =2 t = 4
1 5 x = 4y
Vaä y t + = ⇔ 1 ⇔ 1 ⇔ .
t 2 t = t = y = 4x
2 4
- Vôù i x = 4y thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
8y ( 4y − 6y ) + 16y2 + y=
2 2 y>0
1 ⇔ y= 1←
→y = 4.
= 1⇒ x
nth
- Vôù i y = 4x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2x ( x − 24x ) + x2 + 16x 2 =
1 phöông trình voâ nghieäm.
TH2: Neá u y < 0 ⇒ x ≤ 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông
x x2 x x
vôù i: +1+ − − 4 + 1 = −3 .
y y2 y y
x
Ñaë t =
t ≥ 0 phöông trình trôû thaønh:
uc
y
1 1
t + 1 − t 2 − 4t + 1 =−3 t ⇔ t + − t + − 4 =−3 .
t t
2 1
u= t + ≥2
1 1 t 2
⇔ t + − t + − 6 = −3 ←→ u − 6 = u + 3 : phöông
ha
t t
trình voâ nghieä m.
1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ;0 ; ( 4;1) .
3
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình
( )
x2 + 4y 2 2x + 4y =
(3x 2
+ 6xy − 4y 2 ) y
.
y.i
x2 − y2 = 2x − y + 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≥ 0 .
x2 2x + 4 = 0
Neá u y= 0 ⇒ heä phöông trình voâ nghieäm.
n
2
x= 2x − 4
Xeù t y > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
x2 2x x2 6x
fo
2 + 4 + 4= 3 + −4.
y y y 2 y
533
kienthuchay.info
x
Ñaë t t = phöông trình trôû thaønh:
y
kie
3t 2 + 6t − 4 ≥ 0
(t 2
+4 )
2t + 4 = 3t 2 + 6t − 4 ⇔ .
( ) (3t )
2 2
t + 4 ( 2t + 4 )=
2 2
+ 6t − 4
3t 2 + 6t − 4 ≥ 0
⇔
⇔ t =1+ 5 ⇔ x = 1+ 5 y . ( )
( )
2
( ) 2
2t + 3 t − 2t − 4 0
=
nth
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
( ) ( ) (
y2 5 + 2 5 = 2 1 + 5 y − y + 4 ⇔ 5 + 2 5 y2 − 2 5 + 1 y − 4= 0 . ) ( )
y = 1
⇔ 4 ⇒ y =1 ⇒ x =1 + 5 .
y= −
5+2 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y =
) (1 + )
5;1 .
uc
2 ( x − xy + y )
2 2
x − xy =y −
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
x2 + 3y2 = 3x + 5y − 3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
ha
2
3 3
5y = x2 − 3x + 3 + 3y2 = x − + + 3y2 > 0 ⇒ y > 0 ⇒ x > 0 .
2 4
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi:
x x x2 x
− =1 − 2 − + 1 .
y2 y
y.i
y y
x
Ñaë t =
t > 0 khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
y
( ) (
t − t = 1 − 2 t2 − t + 1 ⇔ 2 t2 − t + 1 = 1 + t − t )
n
1 + t − t ≥ 0 1 + t − t ≥ 0
⇔ ⇔
( ) ( )
2 2
( t − 1) + t + 2 t ( t − 1) =0
2
2 t − t + 1 = 1 + t − t
fo
534
kienthuchay.info
1 + t − t ≥ 0
3− 5 3− 5
⇔ ⇔ t −1+ t = 0 ⇔ t = ⇔x= y.
( )
2
t − 1 + t =0 2 2
kie
3− 5
Thay x = y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
2
3− 5 2 3− 5 13 − 3 5 2 19 − 3 5
y=+ 3y2 3. y + 5y − 3 ⇔ y − = y+3 0
2 2 2 2
nth
3− 5
y = 1 = x = ,y 1
2
⇔
y=
6
13 −=3 5
⇒
x = (
3 3− 5 )
,y
6
.
13 − 3 5 13 − 3 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
3− 5 3 3− 5
( x;y ) = 2 ;1 ;
( )6
; .
uc
13 − 3 5 13 − 3 5
x + 2y + 3 4x +=y 10 y + 3y − x
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
4x + y + y + 3= 5y + 10x
Lôøi giaûi
ha
x
Veá traù i laø moät haøm ñoàng bieá n vaø veá phaû i laø moä t haøm nghòch bieá n vôùi neân
y
x
coù nghieäm duy nhaá t = 2 ⇔ x = 2y .
y
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
3 y + y + 3 =5 y ⇔ y + 3 =2 y ⇔ y =1 ⇒ x =2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
fo
535
kienthuchay.info
x + x2 − y2
9x
=
2 2 5
kie
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình x − x − y .
x 5 + 3x
y =
6(5 − y)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ y ,y ≠ {0;5} ,x − x2 − y2 ≠ 0 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä thaø nh:
nth
9x x
6x ( 5 − y ) =y ( 5 + 3x ) ⇔ 9xy + 5y − 30x =0 ⇔ =6 − 1 (1) .
5 y
x + x2 − y2 x
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c: = 6 −1 .
x − x2 − y2 y
Ñaâ y laø phöông trình ñoà ng baä c neâ n nghó ñeá n ñaë t x = ty .
uc
TH1: Neá u y > 0 khi ñoù phöông trình trôû thaønh:
2
x x
+ −1
y y x
2 y
x = ty
= 6 − 1←→ t + t 2 =
−1 ( 6t − 1) t − t 2 − 1 .
x x
− −1
y y
ha
⇔ 6t 2 − 6t t 2 − 1 − 2t = 0 ⇔ t 3t − 1 − 3 t 2 − 1 = 0 .
t = 0
t = 0
t = 0 t ≥ 1
⇔ ⇔ ⇔ 5.
3 t =
y.i
2
3 t − 1 = 3t − 1
2
( 2
)
9 t − 1 = 9t − 6t + 1
3
9x 5
= 6. − 1 ⇔ x = 5 ⇒ y = 3 (thoûa maõ n).
5 3
TH2: Neá u y < 0 khi ñoù vieát laïi phöông trình döôù i daï ng:
fo
536
kienthuchay.info
2
x x
− −1
y y x
( 6t − 1) t + t 2 − 1
kie
x = ty
= 6 − 1←→ t − t 2 =
−1
2 y
x x
+ −1
y y
t = 0
⇔ 6t 2 − 2t + 6t t 2 − 1 = 0 ⇔ t 3t − 1 + 3 t 2 − 1 = 0 ⇔ .
3 t 2 − 1 = 1 − 3t
t = 0
nth
1
⇔ t ≤ ⇔ t = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (loaïi).
3
(2
)
9 t − 1 = 9t − 6t + 1
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;3) .
x + x2 − 1 = y + y2 − 1
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
uc
x 2 + y2 − xy =1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x , y ≥ 1 .
Khi ñoù phöông trình ñaàu cuû a heä ñöôï c vieá t laï i:
2
y2 − 1 − x2 − 1 ⇒ ( x − y ) = y2 + x2 − 2 − 2 ( x − 1)( y − 1) .
2 2
ha
x − y=
xy ≥ 1
⇔ ( x − 1)( y − 1) =−1 + xy ⇔ ( x − 1)( y − 1=)
2 2
2 2
x 2 y 2 − 2xy + 1
.
xy ≥ 1
⇔ 2 ⇔x=y.
( x − y ) =
y.i
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä, suy ra:
x2 + x2 − x2 =1 ⇔ x =±1 ⇒ ( x;y ) = ( ±; ±1) .
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
n
7x + y − 2x + y = 4
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
fo
2 2x + y − 5x + 8 =2
537
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
8
Caùch 1: Ñieàu kieä n: x ≥ − ,7x + y ≥ 0,2x + y ≥ 0 .
kie
5
Khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
7x + y= 2x + y + 4 7x + y = 16 + 2x + y + 8 2x + y
⇒ .
2 2x + y − 2= 5x + 8 4 ( 2x + y ) + 4 − 8 2x + y = 5x + 8
8 2x + y − 5x + 16 =0 8 2x + y − 5x + 16 =0
⇔ ⇔ .
nth
−8 2x + y + 3x + 4y − 4 =0 −2x + 4y + 12 = 0
8 2 ( 2y + 6 ) + y − 5 ( 2y + 6 ) + 16 =
0 4 5y + 12 = 5y + 7
⇔ ⇔ .
x 2y + 6
= x 2y + 6
=
56
4 5y + 12 = 5y + 7 x = 5
⇔ ⇔ .
x 2y + 6
= y = 13
uc
5
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
56 13
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
5 5
u= 7x + y ≥ 0
ha
Caùch 2: Ñaë t ⇒ u2 − v2 =
5x .
v= 2x + y ≥ 0
Ta coù heä phöông trình:
u − v =4 u= v + 4 u = 9
⇔ ⇔ .
2 2
2v − u − v + 8 =2 8v + 24 = 2v − 2 v = 5
y.i
56
7x + y = x=
9 7x + y =81 5 .
⇔ ⇔ ⇔
2x + y =5 2x + y =25 y = 13
5
7x + y − 2x + y = 4
n
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình 7 .
2 2x + y − 5x + 10y =
2
10
Lôøi giaûi
fo
kienthuchay.info
7
7x + y − 2x=
+ y 2 2 2x + y − 5x + 10y .
10
kie
y = 2x
7
⇔ 7x + y + = 5 2x + y ⇔
5x + 10y .
5 y = − 2587x
369
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n coù nghóa cuû a heä suy ra y = 2x .
Thay y = 2x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
7x + 2x − 2x + 2x = 4 ⇔ x = 16 ⇒ y = 32 .
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (16;32 ) .
x + 2y + 3 + 9x + 10y + 11 =10
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình: .
12x + 13y + 14 + 28x + 29y + 30 =
20
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + 2y + 3 ≥ 0,9x + 10y + 11 ≥ 0,12x + 13y + 14 ≥ 0,28x + 29y + 30 ≥ 0
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y + 1 + y + 2 + 9 ( x + y + 1) + y + 2 = 10
.
12 ( x + y + 1) + y + 2 + 28 ( x + y + 1) + y + 2 =20
Ñaë t u = x + y + 1,v = y + 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
u + v + 9u + v = 10
.
12u + v + 28u + v =20
5
y.i
u = v =u 5 x + =
y +1 5 =
x 2
Vì vaäy 4 ⇔ ⇔ ⇔ .
u + v + 9u + v = = v 4 y=
+2 4 =
y 2
10
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
7x + y + 2x + y = 5
n
539
kienthuchay.info
u2 − v2
u 7x + y =2 x =
= 7x + y u 5
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ ⇔ .
kie
2
=v 2x + y = 2x + y v 7v − 2u2
2
y = 5
Heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v =5
u + v =5
u − v2 7v2 − 2u2
2 ⇔ 2 2
.
v + − 2
= 5v + 3u − 8v =10
5 5
nth
15 − 77
u= 5 − v u= 5 − v u =
u,v≥ 0 2
⇔ 2 ⇔ 2 ←→
5v + 3 ( )
5 − v − 8v 2
10
= 5v + 25v − 65 0
= −5 + 77
v = 2
15 − 77
2
15 − 77 7x + y =
7x + y = =x 10 − 77
2
2
⇔ ⇔ ⇔ 11 − 77 .
uc
2
−5 + 77 −5 + 77 y =
2x + y = 2 2x + y = 2
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
= ) 10 − 77; 11 −2 77 .
ha
11x − y − y − x = 1
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
7 y − x + 6y − 26x = 3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 11x − y ≥ 0,y ≥ x .
y.i
u2 + v2
u x =
11x − y =
2
= 11x − y u 10
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ ⇔ .
2
v
= y−x = y − x v u + 11v2
2
y = 10
Heä phöông trình trôû thaø nh:
n
u − v = 1
u − v =
1
u2 + 11v2 u2 + v2 ⇔ 2 .
7v + 6. − 26. 3 4v − 2u2 + 7v − 3 =
= 0
10 10
fo
540
kienthuchay.info
u= v + 1 u= v + 1 u = 2
u,v≥ 0
⇔ 2 2 ⇔ 2 ←→ .
4v − 2 ( v + 1) + 7v − 3 =0 2v + 3v − 5 =0 v = 1
kie
1
11x − y =2 x=
11x − y =4 2.
⇔ ⇔ ⇔
y − x =
1 y − x =1 y = 3
2
1 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
nth
x + 2y + 2x + 2y + 3 = 5
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
2
2x + 2y + 3 + x − 2y =5
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + 2y ≥ 0,2x + 2y + 3 ≥ 0 .
x = v2 − u2 − 3
=
u x + 2y x + 2y = u2
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ ⇔ 2u2 − v2 + 3 .
uc
v = 2x + 2y + 3 2x + 2y + 3 = v2 y =
2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v 5 = u + v 5
2u2 − v2 + 3 ⇔ 2u2 − v2 + 3
( )
2
( )
2
2 2
v + v − u − 3 − 2. = 5 v + 5 ( v − u ) − 3 − 2. = 5
2 2
ha
v= 5 − u
2
⇔ 2u2 − ( 5 − u ) + 3
( )
2
5 − u + 5 ( 5 − 2u ) − 3 − 2. =5
2
= u 2= x + 2y = 2 x 2
y.i
= v 3= 2x + 2y + 3 =
3 y 1
v= 5 − u
⇔ ⇔ u = 23 ⇔ 23 ⇔ x = 32
−
2
0
99u − 451u + 506 = 9 x + 2y = 9
9
22
817
= v = 22 y
9 2x + 2y + 3 =9 162
n
541
kienthuchay.info
3x + y + x + y = 2
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
x + y + x − y = 1
kie
Lôøi giaûi
u2 − v2
= u 3x + y 3x + y = 2 x =
u 2
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ ⇔ .
2
= v x+y = x + y v 3v − u2
2
y = 2
Heä phöông trình trôû thaø nh:
nth
u + v = 2
u + v = 2
u2 − v2 3v2 − u2 ⇔
v + − = 1 v + u − 2v2 =
2
1
2 2
7 − 21
u = =
u,v≥ 0 2 x 9 − 21
←→ ⇔ .
21 − 3 y = 2
v =
uc
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
= ) 9 − 21; 2 .
14x 2 − 15xy + 4y 2 − 24x + 12y =0
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
−7x 2 + 12x + 4xy + 36 + x 2 + 8x + 32 =
6
ha
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
y = 2x
( 2x − y )( 7x − 4y − 12 ) =0 ⇔ y = 7x − 12 .
4
y.i
Xeù t tröôø ng hôïp vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c
nghieäm ( x;y ) =( −7; −14 ) ; ( −4; −8) .
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình:
( )
x y x y + 4 + ( x − y ) x ( y + 2 ) +=
4 y ( x + 1) + 2 − x
.
n
x2 − 2x − 3y + 4y2 = 0
Lôøi giaûi
( )
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x y x y + 4 + ( x − y ) x ( y + 2 ) + 4 ≥ 0 .
fo
kienthuchay.info
y ( x + 1) + 2 − x ≥ 0
.
( ) ( )
2
x y x y + 4 + ( x − y ) x ( y + 2 ) = y ( x + 1) + 2 − x
kie
+4
y ( x + 1) + 2 − x ≥ 0
⇔ ⇔x= y.
( )(
y − x 4 + 2x y + y − x + x y + 2 =
0 )
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôï c caù c nghieäm:
( x;y ) = ( 0;0 ); (1;1) .
nth
2 3
( x + 1) + y y + 1 = x + 2
2
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình .
x − 1 + x 2 − 2x +=
5 2 2x − 4y + 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − 2y + 1 ≥ 0 .
Vieá t laï i heä phöông trình ñaõ cho döôù i daïng:
uc
2
2x − 4y −= 2 y 2 + 1 + y
2 .
2
4 ( 2x − 4y − 2 ) = x −1+ ( x − 1) + 4
2
ha
2
Suy ra 4 y2 + 1 + y = x − 1 +
2
( x − 1) + 4 .
2 2
⇔ 2y + 4y 2 + 4 = x − 1 +
2
( x − 1) + 4 ⇔ x − 1 =2y ⇔ x =2y + 1 .
5 3
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä tìm ñöôï c nghieä m ( x;y ) = ; .
y.i
2 4
4x − y + 3 y + 1 = 0
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
4 ( x + 1)( y + 1) − 6 x + 1 + 1 =0
Lôøi giaûi
n
v
= y +1
543
kienthuchay.info
( ) ( )
4 u2 − 1 − v2 − 1 + 3v =
0 4u2 − v2 + 3v − 3 =
⇔
0
.
4uv − 6u + 1 =0
4uv − 6u + 1 =0
kie
Nhaä n thaáy u = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t u > 0 heä phöông trình töông ñöông vôù i:
2
4u2 − 6u − 1 + 3. 6u − 1 − 3 =
64u4 − 12u2 − 1 =
0 0
4u 4u
⇔ 6u − 1
6u − 1 v =
v = 4u
nth
4u
1
u = −
2 1
1 3
1 u,v≥ 0 u = x +1 = x = −
⇔ u=
←→ 2 ⇔ 2 ⇔ 4.
= 2 v 1= y +1 = y 0
1
6u − 1
v =
4u
uc
3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ;0 .
4
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình:
2x2 − xy 2 − 2xy + y3 − y 2 + 2x = 0
2x2 − 2xy + y2 − 4x + 4 .
ha
2 2
+ x − xy + y − 2x − 2y + 4 =2 − y
2
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
x= y − 1
( 2
)
y − 2x ( x − y + 1) = 0 ⇔
x =
y2 .
y.i
2
Xeù t tröôø ng hôï p vaø thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm.
x + y − x − y = 4x − y
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình .
x2 − 16 = y − 3x + 2
n
Lôøi giaûi
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ra =
y 4x − 4 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
fo
x2 − 16 = 2 + x − 4 ⇔ x 2 − 16 − 3 = x − 4 − 1 .
544
kienthuchay.info
x2 − 5 x−5 x+5 1
⇔ = ⇔ ( x − 5) − = 0
x − 4 +1 2 x 4 1
x 2 − 16 + 3 x − 16 + 3 − +
kie
⇔ x = 5 ⇒ y = 16 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;16 ) .
x + y + 5 − 3x + 2y + 1 =0
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
x + 1 + x − y + 3 =0
Lôøi giaûi
nth
Ñaë t t = x + 1, ( t ≥ 0 ) töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ra y = t 2 + t + 2 thay
vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2t 2 + t + 1 +=
1 5t 2 + 2t + 1 .
Suy ra 5t 2 + 2t + 1 − 2t 2 + t + 1 = 1
2 2 3t 2 + t
5t + 2t + 1 + 2t + t + 1= = 3t 2 + t
uc
2 2
5t + 2t + 1 − 2t + t + 1
( ) (3t )
2
⇒ 2 5t 2 + 2t + 1= 3t 2 + t + 1 ⇔ 4 5t 2 + 2t + 1 = 2
+ t +1 ⇔ t= 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;8) .
x3 + 3 = xy + 1
ha
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình .
2
x =
+ y2 ( ) (
x 2 y 2 + y + 1 + y y3 + y 2 + 1 )
Lôøi giaûi
Bình phöông hai veá phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(x 2
)( )
+ y2 + 1 y − x2 = 0 ⇔ y = x2 .
y.i
x3 + 2 = x3 + 1 ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
n
x2 + y2 − x2 y2 + x2 + y2 + 1 =
3
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình .
x 2 + y2 + 2 =4
fo
545
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
x2 + y2 − x2 y2 + x2 + y2 + 1 =3
kie
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
2 2 2 2
x + y + 2 + 2 x y + 2 =
16 ( )
Ñaë= 2
t u x= ,v y2 , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v − uv + u + v + 1 =3
.
u + v + 2 uv + 2u =14
nth
x2 + 3y2 − 3 + 2 2x2 − 2y + 1 =3y
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình .
3x2 + y2 = 2y + 2
Lôøi giaûi
2 2 2
Ñieà u kieän: x + 3y − 3 ≥ 0,2x − 2y + 1 ≥ 0 .
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
uc
x2 + 3y2 − 3 + 2 2x2 − 2y + 1 =3y
2 2 2
2x − 2y + 1 =− x − y + 3
x2 + 3y2 − 3 + 2 − x2 − y2 + 3 = 3y (1)
⇔ .
2 2 2
2x − 2y + 1 =− x − y + 3
ha
x2 − 3 x2 − 3
Xeù t y > 0 khi ñoù (1) ⇔ + 3 + 2 −1 − =3 .
y2 y2
x2 − 3
y.i
⇔ t + 3 + 4 ( − t − 1) + 4 ( t + 3)( −t − 1) =9 ⇔ 4 − t 2 − 4t − 3 = 10 + 3t
3t + 10 ≥ 0 x2 − 3
t 2 =−2 .
⇔
( 2 2
)
16 −t − 4t − 3 = 9t + 60t + 100
⇔ = − ⇔
y2
n
546
kienthuchay.info
x = −1
x2 − 3
2 = −2 x =
2 2
−2y + 3
y = 1
⇔ .
kie
y ⇔
2 2
3x + y = 2y + 2
2 2
3 −2y + 3 + y = 2y + 2 (
x = 1 )
y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;1) ; (1;1) .
x 1 y 1
− =
3 2 2x x
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình 3y − 4xy xy .
nth
2 2 1
x + 4y − 2x − 2y =
−
9
Lôøi giaûi
x
Ñieà u kieän: xy > 0, ≥ 0,3y3 − 4xy2 ≠ 0 .
3 2
3y − 4xy
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
1
2 ( x + y ) = x2 + 4y2 + > 0 ⇒ x + y > 0 ⇒ x,y > 0 .
uc
9
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
3
x
x3 1 y x y 1 x
= + ⇔ = + .
3
3y − 4xy 2 2 x y x x y
ha
3−4 2
y y
x t6 1 t6 1
Ñaë=
t t > 0 phöông trình trôû thaønh: =t+ ⇔ = t2 + 1 +
y 3 − 4t 2 2t 3 − 4t 2
4t 2
( )(
⇔ 2t 4 − 1 2t 4 + 5t 2 + 3 = 0 ⇔ t = ) 1
4
y.i
2
x 1
⇔ = ⇔ y= 2x .
y 4
2
Thay y = 2x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
(
x2 + 8x2 − 2 x + 2x =
1
− ⇔ 9x2 − 2 ) ( ) 1
n
2 +1 x + 0
=
9 9
fo
547
kienthuchay.info
1+ 2 − 2 + 2 2 2+ 2 − 2 2 +4
x = 1 + 2 − 2+2 2
= x = ,y
⇔ 9 ⇒ 9 9
kie
x = 1 + 2 + 2+2 2
= x 1=
+ 2 + 2+2 2
,y
2+ 2 + 2 2 +4
9
9 9
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
2 − 2 + 2 2 2 + 2 − 2 2 + 4
( x;y ) = 1 + 9
;
9
;
nth
1+ 2 + 2 + 2 2 2 + 2 + 2 2 + 4
;
9 9
x y
2 + = x2 + y2 + 3xy
Baøi 27. Giaû i heä phöông trình x + 1 − x y2 + 1 − y .
2 25
y + 1 + x x + 1 + y 2 = xy
4
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2 2 2
x x + x + 1 + y y + y + 1 =x + y + 3xy
y + 1 + x 2 2 25
x + 1 + y = xy
ha
4
x x2 + 1 + y y2 + 1 = 3xy
⇔ .
2 2 25
y + 1 + x x + 1 + y = xy
4
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
y.i
1 + y
1+
x 4
= . =
y x 4
fo
548
kienthuchay.info
2 2
x +1 = 3 x,y > 0 x =
y 2
(
⇔ 4 x 2 + 1 = 9y 2 ⇔ ) 5
kie
⇔ .
y2 + 1 3 y = 2
x
=
2
4 y2 + 1 =
(
9x2 ) 5
2 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
5 5
12 − 2x2 =+ y 4
nth
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình .
1 − 2y − y 2 =5 − 2x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: − 6 ≤ x ≤ 6, −1 − 2 ≤ y ≤ −1 + 2 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
12 − 2x2 = y2 + 8y + 16 2x2 + y2 + 8y + 4 = 0 (1)
⇔ .
2 2 2 2
1 − 2y − y = 25 − 20x + 4x 4x + y − 20x + 2y + 24 = 0 (2)
uc
Ñaây laø heä baäc hai hai aån toång quaùt ñaõ bieát caùch giaûi hoaëc xöû lyù nhanh nhö sau:
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c:
2 2 x = 2
10 ( x − 2 ) + 3 ( y + 2 ) =0⇔ (thöû laï i thaáy thoû a maõn).
y = −2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 2; −2 ) .
ha
3
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
5
( 2y − x ) ( 2y )
x≥
2 3
+ x − 1= 0 ← x
→= 2y .
3
2 3x − 5 + x3 − 3x + 9 =7.
Veá traù i laø haøm ñoà ng bieá n, veá phaûi laø haøm haè ng neâ n phöông trình coù nghieäm
fo
3
duy nhaá t x = 3 ⇒ y = .
2
549
kienthuchay.info
3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 3; .
2
kie
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình:
3x2 + 6xy + 4y2 + 2y + 1 = 3x + 2y − 1
.
4 x + y + 2 + 4y 2 ( y + 1)= 5y + 6x + 3 + 2 x + y
2 2
( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3x2 + 6xy + 4y2 + 2y + 1 ≥ 0,y ≥ −1,x + y 2 ≥ 0,x + y + 2 ≥ 0 .
nth
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2 2
3 ( x + y ) + ( y + 1) = 3 ( x + y ) − ( y + 1) .
3x + 2y − 1 ≥ 0
⇔ 2 2 2 2 .
3 ( x + y ) + ( y + 1) = 9 ( x + y ) − 6 ( x + y )( y + 1) + ( y + 1)
3x + 2y − 1 ≥ 0 3x + 2y − 1 ≥ 0
uc
⇔ x + y =0 ⇔ y =− x .
x + y = y +1
x =1
TH1: Neá u x = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(
4 y + 3 + 4y 2 ( y + 1)= 5y2 + 9 + 2 y2 + 1 . )
ha
Ñeå giaûi phöông trình naøy ta ñaùnh giaù thoâng qua baát ñaúng thöùc Coâ si nhö sau:
4 y + 3 ≤ 4 + y + 3 = y + 7
⇒ VT ≤ 2y2 + 7y + 7
4y 2 ( y + 1) ≤ 2y ( 2 + y + 1)= 2y + 6y
2
( )
5y 2 + 9 + 2 y2 + 1 ≥ 5y2 + 9 + y + 1= 5y2 + y + 10 ⇒ VP ≥ 5y2 + y + 10
y.i
2
Maë t khaù c: 5y2 + y + 10 − 2y 2 − 7y − 7 = 3y 2 − 6y + 3 = 3 ( y − 1) ≥ 0 .
Vì vaäy daá u baè ng xaû y ra ⇔ y =
1.
Vaä y tröôø ng hôï p naø y heä phöông trình coù nghieäm ( x;y ) = (1;1) .
n
TH2: Neá u y = − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(
4 2 − 4x 2 (1 − x )= 5x 2 − 6x + 3 + 2 x 2 + x . )
fo
Ñaâ y coi nhö moä t baø i taä p daø nh cho baï n ñoï c.
550
kienthuchay.info
x +=3 2 ( y + 1)( 3y − x )
Baøi 31. Giaû i heä phöông trình .
kie
x+5
3y − 2 − = xy − 2y − 2
2
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: y ≥ ,3y − x ≥ 0,x ≥ −5 .
3
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
3 ( y + 1) − ( 3y − x=
) 2 ( y + 1)( 3y − x ) .
nth
x + 3 ≥ 0 x + 3 ≥ 0 x + 3 ≥ 0
⇔ 2 2 ⇔ ⇔
9 ( y + 1) − 10 ( y + 1)( 3y − x ) + ( 3y − x ) =0 y + 1 = 3y − x x = 2y − 1
Thay =
x 2y − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3y − 2 − y + 2= 2y2 − 3y − 2 ⇔ ( ) ( )
3y − 2 − 2 + 2 − y + 2 = 2y2 − 3y − 2
uc
3( y − 2) 2−y
⇔ + ( y 2 )( 2y + 1) .
=−
3y − 2 + 2 2+ y+2
1 3
⇔ ( y − 2 ) 2y + 1 + − = 0⇔ y= 2⇒x= 3.
y+2 +2 3y − 2 + 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;2 ) .
ha
2
y + ( y + 1) x + x − y =
2
44
Baøi 32. Giaû i heä phöông trình .
x2 + x x2 − y2 = 40
Lôøi giaûi
y.i
2 2
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
y + ( y + 1) x + x − y =
2
44
2
.
n
x + x2 − y 2 + y 2 = 80
x + x2 − y 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
Ñaë t u =
fo
v = y
551
kienthuchay.info
u = 4 2 2
x + x − y = 4
u + v =
2 2
80 u + v =
2 2
80 v = 8 y = 8 x = 5
⇔
kie
⇔ ⇔ ⇔
v + u ( v + 1) =
44 u + v + uv =44
u = 8 x + x2 − y2 =
8
y=4
v = 4
y = 4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;4 ) .
2 6x5 y
( )
2
x − 1 + 3 =2
x +2
nth
Baøi 33. Giaû i heä phöông trình .
4x − 3x2 y − 9xy2
3y − x = x + 3y
Lôøi giaûi
2 2
4x − 3x y − 9xy
Ñieà u kieän: ≥ 0,x + 3y ≠ 0 .
x + 3y
Ñeå heä coù nghieä m ta phaû i coù 3y − x ≥ 0 .
uc
Khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
5
( 2
)( 4 2
6x y = x + 2 x − 2x + 1 + 3 x + 2 ) ( 2
⇔
)
6x5=
y x6 + 8
.
3 3
( x + 3y )( 3y − x )2 =4x − 3x2 y − 9xy2 x + 27y = 4x
ha
2
u = 2
Ñaë t x , ( u > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
v = 3y
x
u3 − v3 =−2 ( u − v ) (
( u − v ) u2 + uv + v2 + 2 =
)
n
u3 + 1 =2v 0
3 ⇔ ⇔
v + 1 = 2u v3 + 1 =2u v3 + 1 = 2u
fo
552
kienthuchay.info
u = v
= u v= u v
⇔ 3
=v + 1 2u
⇔ 3
u −=
2u + 1 0
⇔
( u − 1) u2 + u − 1 =0 ( )
kie
=u 1,v
= 1
−1 + 5 −1 + 5
⇔ u
= = ,v .
2 2
1+ 5 1+ 5
u =
−
2
,v =
−
2
nth
−1 + 5
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra u= v= 1,u= v= .
2
2
= 1 x = ± 2
u = 1 x2
TH1: Neá u ⇔ ⇔ 2.
v = 1 3y = 1 y = ±
x 3
uc
( x;y ) 2; 32 ; − 2; − 32 .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra=
−1 + 5 2 −1 + 5
u = = x =
± 1+ 5
2 x2 2
TH2: Neá u ⇔ ⇔ .
v =
−1 + 5 3y −1 + 5
=
y =
±
1
6
5 −1 ( ) 1+ 5
ha
2
x 2
( )
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = − 1 + 5; − 5 − 1 1 + 5 .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø
( )
( x;y ) 2; 32 ; − 2; − 32 ; − 1 + 5; − 5 − 1 1 + 5 .
=
y.i
x + x2 + 1 = y + y2 − 1
Baøi 34. Giaû i heä phöông trình .
x2 + y2 − xy =1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 1 .
n
Caùch 1: Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng:
x − y=
2
y2 − 1 − x2 + 1 ⇒ ( x − y ) = x2 + y2 − 2 ( x + 1)( y − 1) .
2 2
fo
553
kienthuchay.info
xy ≥ 0 xy ≥ 0
⇔ ( x + 1)( y − 1) = xy ⇔ x y
2 2
2 2
− x=2
+ y −1 x y
⇔ 2
2
y − x 1
=
.
2 2
2
kie
Xeù t heä phöông trình:
x = 0,y = ±1
x + y =
2 2
− xy 1 2x =2
− xy 0 1 2
2 ⇔ ⇔ x = − ,y =
− .
2 2 2
=y − x 1 =y − x 1 3 3
1 2
= x = ,y
nth
3 3
1 2
Thöû laïi nghieäm chæ coù ( x;y ) = ( 0;1) , ; thoûa maõ n.
3 3
1 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; ; .
3 3
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng:
uc
2 2
y − x2 + 1 ⇒ x − y2 − 1 =
x − y2 − 1 = y − x2 + 1 .
⇔ −2x y 2 − 1 − 1 =
−2y x 2 + 1 + 1 ⇔ y x 2 + 1 =
1 + x y2 − 1 .
( )
⇒ y2 x2 + 1 = 1 + 2x y 2 − 1 + x 2 y 2 − 1 .( )
ha
2
⇔ x − y2 − 1 =0 ⇔ x = y 2 − 1 ⇒ y 2 − x 2 =1 .
y − x =
2 2
1
Vaä y ñöa veà giaû i heä phöông trình: .
2 2
x + y − xy =
1
Thöï c hieä n töông töï caù ch 1.
y.i
Caùch 3:
−y < 0
2 2 2
y≥0
Vì x + x + 1 > 0 ⇒ y + y − 1 > 0 ⇔ y − 1 > −y ⇔ − ⇔ y>0.
y2 − 1 > y2
n
1 (1) .
554
kienthuchay.info
Phöông trình (1) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân söû duï ng haø m soá .
t + t 2 + 1 , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t) =
kie
t t2 + 1 + t
f '(t) =
1+ = > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân .
t2 + 1 t2 + 1
x ≥ 0
= f y 2 − 1 ⇔ x
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) = y2 − 1 ⇔ 2 2
.
y − x =1
Ñöa veà giaû i heä töông töï caùch 1.
nth
u2 − 1
u − x 2 =x2 + 1 x =
u =
x + x + 1 (
2
) 2u .
Caùch 4 : Ñaë t ⇒ ⇔
2 2
y + y2 − 1 ( v − y ) =y2 − 1 y =
v = v +1
2v
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
u = v = −1
u = v
2 2 u = v u= v= 1
uc
u2 − 1 v2 + 1 u2 − 1 v2 + 1 ⇔ 4 ⇔ u =
+ − . =1 u − 4u2 + 3 =0
v= − 3
2u 2v 2u 2v
u= v= 3
y − x + 1 2x + y − 1 3 =
( )( ) 8x3
Baøi 35. Giaû i heä phöông trình
x + y + 3 y − x + 1 =3
ha
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
)( + y − 1) 8x3 ⇔ ( 3 − x − y )( 2x +=
y − x + 1 2x = 3 3
( y − 1) 8x3
.
3
y − x + 1 = ( 3 − x − y ) y − x + 1 = ( 3 − x − y )3
y.i
Coi phöông trình (1) laø phöông trình baä c 2 vôùi aån laø y vaø tham soá laø x .
Ta coù ∆ y = ( 3x − 4 )
2
( )
− 4 2x2 − 5x + 3 = ( x − 2)
2 y= 3 − 2x
. Suy ra .
n
y= 1 − x
y3 − xy = x + 1
Baøi 36. Giaû i heä phöông trình .
fo
x − 2 + y − 2 =
1
555
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x,y ≥ 2 .
kie
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y3 − xy = x + 1 y3 − xy = x + 1
⇔ .
x − 2 + y − 2 =1 y − 2 =1 − x − 2
y3 − xy = x + 1 y3 − xy = x + 1
⇔ 1 − x − 2 ≥ 0 ⇔ x ≤ 3 .
nth
y − 2 =x −1− 2 x − 2 y = x +1− 2 x − 2
Maë t khaù c y3 − xy ( ) ( )
= y y 2 − x ≥ 2 22 − 3 ≥ 2 ≥ x + 1 .
2
2xy − 2y + 2x + 2y + 186 = 0 2xy − 2y + 2x + 2y + 186 =
2
0
⇔
( 2
) 2
2 x + y − 2x x + y = 4 + y
x 2 + y − 2x x 2 + y + x2 =4
2xy − 2y 2 + 2x + 2y + 186 =
0
2xy − 2y2 + 2x + 2y + 186 =
0
2
⇔ 2 ⇔ x +y −x= 2 .
2 4
x + y − x =
y.i
x2 + y − x =−2
2xy − 2y 2 + 2x + 2y + 186 =
0
2xy − 2y + 2x + 2y + 186 =
2
0 x ≥ −2
x2 + y = x + 2 y= 4 + 4x
⇔
n
⇔
2xy − 2y2 + 2x + 2y + 186 =
2xy − 2y + 2x + 2y + 186 =
2
0 0
x2 + y = x − 2 x≥2
y= 4 − 4x
fo
556
kienthuchay.info
−23 + 4417 1 + 4417
= x = ,y
⇔ 24 6 .
kie
x = 3,y = −8
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n thaá y caû hai nghieä m ñeà u thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
4417
( x;y=) ( 3; −8); −23 +244417 ; 1 + 6
.
2x + y − 2 + y − x + 1 =
nth
3
Baøi 38. Giaû i heä phöông trình 1 .
(19
x + 2 y − x − 1 = 5 + 2
y +1
)
Lôøi giaûi
x ≥ 1
Ñieà u kieän: 2x + y − 2 ≥ 0 .
y − x + 1 ≥ 0
uc
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x + 2y − 1 + 2 ( 2x + y − 2 )( y − x + 1) =9
⇔2 ( 2x + y − 2 )( y − x + 1) = 10 − x − 2y
ha
10 − x − 2y ≥ 0
⇔ 2
4 ( 2x + y − 2 )( y − x + 1)= (10 − x − 2y )
10 − x − 2y ≥ 0
⇔ 2 ⇒y≥2
4y = x − 4x + 12 = ( x − 2 ) + 8
2
y.i
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
19 1
( ) 1 19
2
x − 2 x − 1 + 2y = + ⇔ x − 1 − 1 + 2y − − = 0.
5 y +1
2
y +1 5
2
( y − 2 ) (10y2 + y + 12 ) x − 1 − 1 =
( ) x = 2
2 0
⇔ x −1 −1 + = 0⇔ ⇔ .
( ) y = 2
n
5 y2 + 1 y − 2 =0
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
fo
557
kienthuchay.info
( x + 7y ) x + ( y + 7x= ) y 8 2xy ( x + y )
Baøi 39. Giaû i heä phöông trình .
2 (1 − y ) x 2 + 2x − 1 = y 2 − 2x − 1
kie
Lôøi giaûi
Töø phöông trình cuû a heä suy ra x = y (xem chuû ñeà heä phöông trình ñoá i xöù ng
Loaï i I).
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä vaø ñaë t t = x 2 + 2x − 1 ñöa veà phöông
trình baä c hai khoâng hoaø n toaø n(xem cuoá n phöông trình, baá t phöông trình voâ
nth
tyû cuøng taù c giaû ).
(
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) = −1 + 6; −1 + 6 . )
x − y 4 = 13x − 4
( )
Baøi 40. Giaû i heä phöông trình .
x + y + 3x − y =2
Lôøi giaûi
uc
x + y ≥ 0
Ñieà u kieän: .
3x − y ≥ 0
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
x + y + 3x − y = 2 ⇔ 4x + 2 ( x + y )( 3x − y ) = 2
ha
1 1
x ≤ x ≤
⇔ ( x + y )( 3x − y ) =−
1 2x ⇔ 2 ⇔ 2 .
( x + y )( 3x − y ) =1 − 4x + 4x2 x − y 2 =4x − 1
( )
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x = 1
y.i
2
( 4x − 1) = 13x − 4 ⇔ x = 5 .
16
3
2
y= −
5 5 5 16 .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra: x = ⇒ − y =
1 − 4. ⇔
16 16 16 13
n
y = 16
558
kienthuchay.info
x2 + 1 = y + 2 2
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình .
9y ( x + 3y ) =
2
1 − x3 y3
kie
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình. Phöông trình thöù hai
cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
9
y
( x + 3y ) = 13 − x3 ⇔ 9xy + 27 = 13 − x3 .
y y
nth
3 3
1 3x 3x2 9x 1 3x 1
⇔ − x + − =27 + ⇔ − x + − x − 3 =27 .
y y 2 y y y y y
1 3x
2
1 1 1
⇔ − x − 3 − x + 3 − x + 9 + = 0 ⇔ = x + 3 .
y y y y
y
( x;y )
Ñaù p soá:= (2 2;3 − 2 2 . )
uc
2 3y + 9y2 + 3 =
2x + 4x + 3
9
Baøi 42. Giaû i heä phöông trình .
19
xy + x 2 + y 2 =
36
Lôøi giaûi
ha
3
1 19 1 19 1 19
x = − 2 x = − ,y =
2 4 19 7x 19 2 7 2 7 3 7
− x2 + x2 + x2 = ⇔ = ⇔ ⇒
3 9 36 9 36 1 19 1 19 1 19
x = x = ,y = −
2 7 2 7 3 7
n
2 7 3 7 2 7 3 7
559
kienthuchay.info
2 y + y2 + 1 =
x + x + 4
2
Baøi 43. Giaû i heä phöông trình .
kie
6y2 + 5y + 1= x3 + 1
2
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2 2
x + x + 1 y + y2 + 1 =1 ⇔ x + x + 1 =−y + y2 + 1 ⇔ x =−y .
2
2
2
2 2
nth
x
Thay y = − vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
2
x x 1
6 − + 5 − + = x3 + 1 ⇔ 6x2 − 10x + 2= x3 + 1 .
2 2 2
( )
⇔ 6 x2 − x + 1 − 4 ( x + 1=
) ( x + 1) ( x2 − x + 1) .
uc
x +1 x +1 x +1 97 − 1
⇔ 6 − 4. = ⇔ = .
x2 − x + 1 x2 − x + 1 x2 − x + 1 8
x = 121 + 97 − 8114 + 530 97 , y = − 121 + 97 − 8114 + 530 97
⇒ 144 288 .
ha
x + 2 x2 + x + 4= 8 x + 2 ⇔ x − 2 + 2 x 2 + x + 4= 8 x .
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a phöông trình.
fo
560
kienthuchay.info
2
2 4 2 2
x− + 2 x + 1 + =⇔
8 x− +2 x − +5 =8.
x x x x
kie
2
Ñaë t=t x− phöông trình trôû thaønh:
x
t ≤ 8
t + 2 t2 + 5 = 8 ⇔ 2 t2 + 5 = 8 − t ⇔ 2
(
4 t + 5 = 64 − 16t + t
2
)
2
nth
t = 2 x− 2
= x= 4 + 2 3
x
⇔ ⇔ ⇔
t = − 22 2 22 260 − 22 139
3 x− =
− x =
3 9
x
x =4 + 2 3,y =−2 3
⇒ 260 − 22 139 22 139 − 224 .
= x = ,y
9 9
uc
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
260 − 22 139 22 139 − 224
( x;y ) =( 4 + 2 )
3; −2 3 ;
9
;
9
.
Baøi 45. Giaû i heä phöông trình
( )
x3 − y3 xy − x − y + 1 = 1 − x − 1 − y
.
ha
2x3 − y3 + x2 − 2y 2 − 2x − 2y + 4 =
0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 1,y ≤ 1,xy − x − y + 1 ≥ 0 .
Neá u x =1 ⇒ y =1 .
Xeù t x,y < 1 khi ñoù phöông trình ñaà u cuûa heä vieá t laï i döôù i daïng:
y.i
(x 3
− y3 ) xy − x − y + 1 =
y−x
1− x + 1− y
.
(
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 ) xy − x − y + 1 +
1
= 0⇔x= y.
1 − x + 1 − y
n
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieäm
( x;y ) =( −2; −2 ) .
fo
kienthuchay.info
Baøi 46. Giaû i heä phöông trình:
2x2 + 4y 2 2 3
= 4 (x + y) − − 1
kie
xy y x
.
2
x + 5x + 2y + xy + 6 − 2x x ( y + 3) = x + y + 3
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
(x − )
2
x ( y + 3) + 2 ( x + y + 3) = x + y+3 .
nth
( )
2
⇔ x − x ( y + 3) + 2 ( x + y + 3) = x + y + 3 + 2 x ( y + 3) .
x x ( y + 3)
( ) +( )
=
2 2
⇔ x − x ( y + 3) x − y+3 =0 ⇔ ⇔ x =y+3.
=
x y+3
Thay x= y + 3 vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
uc
2
2 ( y + 3) + 4y2 ( 2y + 3)( 6 − y ) − 1 .
= 4
y ( y + 3) y ( y + 3)
( )
⇔ 4 y ( y + 3) −2y 2 + 9y + 18 = 7y 2 + 15y + 18
x = 1
y.i
2 2 y = −2 y = −2
⇔ 81( y − 1) ( y + 2 ) =0⇔ ⇒ .
y = 1
x = 4
y = 1
2 2x − 3y − 5 − x + y = 7
Baøi 47. Giaû i heä phöông trình .
3 5 − x + y − 2x − y − 3 = 1
fo
562
kienthuchay.info
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaä n thaá y heä coù ñeán boán caê n thöù c trong ñoù laë p laïi
5 − x + y neâ n ta ñaë t moä t aån phuï u = 5 − x + y ñaë t tieáp moä t trong hai caê n
kie
coø n laïi laø aå n tieá p theo vì khi ñoù caê n thöù c coø n soù t laï i cuoá i cuøng ñeà u bieåu
dieã n ñöôï c theo hai caê n thöùc ñaõ ñaë t aå n phuï ôû treâ n.
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän 5 − x + y ≥ 0,2x − y − 3 ≥ 0,2x − 3y ≥ 0 .
u = 5 − x + y
Ñaë t ⇒ 2x − 3y = 17 − 4u2 − v2 .
v= 2x − y − 3
nth
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
3u − v = 1 = v 3u − 1
⇔ 2 .
2 17 − 4u 2
− v 2
+ u =7 2 17 − 4u 2
− ( 3u − 1) 7
=− u
u ≤ 7 0 ≤ u ≤ 7
⇔ v = 3u − 1 ⇔ v = 3u − 1 .
uc
( 2 2
)
4 −13u + 6u + 16 = u − 14u + 49
2
53u − 38u − 15 =
0
u =1 5 − x + y = 1 −x + y =−4 x =3
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v = 2 2x − y − 3 = 2 2x − y =7 y =−1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) ( 3; −1) .
ha
x+y= x−y +2
Baøi 48. Giaû i heä phöông trình .
x2 + y2 + 1
= x2 − y2 + 3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x + y ≥ 0,x − y ≥ 0 .
y.i
= x2 − y2 =uv
u x+y
Ñaë t ⇒ khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= x−y 2
(
2 4
2 x + y =u + v
4
)
u= v + 2
u= v + 2
n
2
⇔ u − v 2 + 2uv − 2u2 v2 .
u4 + v4
+ 1 = uv + 3
( )
2 + 1 = uv + 3
2
fo
563
kienthuchay.info
u= v + 2 u= v + 2
⇔ ⇔ 2 2 .
2 2 9 u2 v2 + 6uv + 9
u v + 8uv + 9 = uv + 3 u v + 8uv +=
kie
u = v+2 u = 2 u = 0
⇔ ⇔ ∨ . Nhöng do u,v ≥ 0 neâ n chæ nhaän nghieäm
uv = 0 v = 0 v = −2
= 0 .
u 2,v
=
x + y =
2 x = 2
⇔ ⇔ .
x − y 0
= y = 2
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
3x
+ 3x + 2y = 6y − 2 (1)
Baøi 49. Giaû i heä phöông trình y .
2 3x + 3x + 2y = 3x − 3y + 2 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän y ≠ 0,3x + 2y ≥ 0,3x + 3x + 2y ≥ 0 .
uc
Ñaë t u = 3x + 2y ⇒ 3x = u2 − 2y khi ñoù (1) trôû thaø nh
u2 − 2y
+ u = 6y − 2 ⇔ u2 + u.y − 6y2 = 0 .
y
u = −3y
⇔ ( u + 3y )( u − 2y ) =0 ⇔ .
u = 2y
ha
( )
2
2 3x − 3y = 3x − 3y + 2 ⇔ 3x − 3y − 1 + 1 = 0 (voâ nghieäm).
2y 2 x=− ,y =
⇔ 3x = 4y − 2y ⇔ 12 4
2 3x + 2y = 3x − 3y + 2 4y = 3x − 3y + 2 =
x 4,y
= 2
.
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; ; ( 4;2 ) .
12 4
n
x +1 2 + 3 x −1 y +1 + y +1 =
( ) ( ) 0
Baøi 50. Giaû i heä phöông trình .
7x + ( 2 + x ) y + 1 =5
fo
564
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän y ≥ −1 .
kie
u= x + 1
Ñaë t , ( v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
v
= y +1
u2 + 3 ( u − 2 ) v =
+ v2 0 u2 + 3 ( u − 2 ) v =
+ v2 0 (1)
⇔ .
7 ( u − 1) + ( u + 1) v = 5 u ( 7 + v ) = 12 − v (2)
12 − v
Ruù t u = töø (2) thay vaø o (1) ta ñöôï c
nth
7+v
2
12 − v 12 − v
+ 3 − 2 v + v2 =
0
7+v 7+v
2 2
⇔ (12 − v ) − 3v ( 7 + v )( 3v + 2 ) + v2 ( 7 + v ) =
0.
( )
2 2
⇔ 2v2 + 5v − 25 = ( v + 7) .
uc
v2 + 2v − 16 = v =−1 ± 17
0
⇔ ⇔ .
v2 + 3v − 9 =0 v =−
3
2
1 ± 5 ( )
v =−1 + 17 y =17 − 2 17
ha
Nhöng do v ≥ 0 neâ n ⇔ .
v =
−
3
2
1 − 5 y (
9
=
4
6 − 2 5 −)1 ( )
Suy ra ( x;y ) =
( )y = 9
17 − 2 17;y = 6 − 2 5 − 1 .
4
( )
Baøi 51. Giaû i heä phöông trình
(
x − 1 + x 3 x − y + x x = 3y + y − 1
.
)
y.i
3xy2 + 4= 4x2 + x + 2y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ 1 .
n
Neá u x = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c y = 1 .
Xeù t x > 1 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
( )
x − 1 − y − 1 + 3( x − y ) + x ( x − y ) =
fo
0.
565
kienthuchay.info
1
⇔ (x − y) +3+ x = 0 ⇔ x = y.
x −1 + y −1
kie
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 0 ⇔ ( 3x − 4 ) x2 − =
3x3 − 4x2 − 3x += (
1 0 ←
→=x ) x >1 4
3
y
⇒=
4
3
.
4 4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = (1;1) ; ; .
3 3
nth
x − y + x2 + 4xy + 4y 2 = 9
Baøi 52. Giaû i heä phöông trình .
x ( x + 4y − 2 ) + y ( 4y + 2 ) =
41
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0 .
Ñaët u = x − y,v = x2 + 4xy + 4y2 , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
uc
u + v =9 u,v≥ 0 u = 2 x−y = 2
2 2
←→ ⇔ .
v − 2u = 41 v = 7 x2 + 4xy + 4y 2 =
7
x = 5
x − y = 4 y = 1
−7 ⇔ x = 1 .
ha
⇔ x + 2y =
x + 2y =7 3
11
y = −
3
( 5;1); 13 ; − 113 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
= ( x;y )
y.i
2 2 2 2
x + = y +
Baøi 53. Giaû i heä phöông trình y x .
(
3 4 x3 + y3 =
−2xy)
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
fo
566
kienthuchay.info
x = y
2
( x − y ) x + y + xy = 0 ⇔ x + y + 2 =0 .
kie
xy
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x≠0
2x= −2x2 ←
→ x= −1 ⇒ y= −1 .
2
TH2: Neá u x + y + =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
xy
nth
2 2
x + y + =0 x + y + xy = 0
xy
⇔ .
( )
3 4 x3 + y3 = −2xy
(
2
3 4 x + y ) ( x + y ) − 3xy =
−2xy
2
x + y + xy =0 2
x + y + = 0
⇔ ⇔ xy .
3 − 8 4 − 3xy =
uc
−2xy 6 6 3 3
xy x2 y2 x y + 3x y − 4 =0
2
2 x + y + xy = 0
x + y + =0
xy
⇔ ⇔ .
xy = 1
(3 3
)(
x y − 1 x3 y3 + 4 =
0
)
xy = − 3 4
ha
x = −1
y = −1
y.i
x + y = −2
−3 2 − 53 4
x =
xy = 1 2
⇔ ⇔ .
x + y =2
3 3
y = − 2 + 53 4
xy = − 3 4
2
n
−3 2 + 53 4
x =
2
−3 2 − 53 4
fo
y =
2
567
kienthuchay.info
3x + 3y = 6
Baøi 54. Giaû i heä phöông trình .
3x + 16 + 3y + 16 =
10
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
( )
2 2
Ta coù : 3x + 16 + 3y + 16 ≥ 3x + 3y + ( 4 + 4) = 62 + 82 = 10 .
3x 3y
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi = ⇔ x =y⇒ x =y =3.
nth
4 4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
x + x 2 + 1 =− y + (− y)2 + 1 x = − y
⇔ ⇔ .
(1 − y ) x + 2x + 3 = x + 1
2 2
(1 − y ) x 2 + 2x + 3 = x 2 + 1
y = −x y = −x
y.i
⇔ ⇔ x ≥ −1 .
( x + 1) x + 2x + 3 = x + 1
2 2
( ) ( x + 1)
2 2
( x + 1) x2 + 2x + 3 = 2
n fo
568
kienthuchay.info
3 9 + 2 114
x = 1 9 5
− + −
kie
y = −x
⇔ x ≥ −1
⇔
2 2 2 3 3 9 + 2 114
.
( )
3 2 3 9 + 2 114
2x + 3x + 4x + 1 =0 1 9 5
y = − +
2 2 2 3 3 9 + 2 114( )
x2 + 2 + y2 + 3 + x + y =
nth
5
Baøi 56. Giaû i heä phöông trình .
x2 + 2 + y 2 + 3 − x − y =2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
3
2 2 7 x= 2 − y
x + 2 + y + 3 =
2⇔
uc
2
x + y = 3 3 − y + 2 + y2 + 3 =7
2
2 2
1
x =
2
3
y = 1
x= −y
ha
⇔ 2 ⇔ .
x = 17
2 y2 + 3 + 2y − 3 2 + 8 =
( ) 7 20
13
y =
20
1 17 13
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ;1 ; ; .
2 20 20
y.i
x + 2xy = x − 2xy + 2
Baøi 57. Giaû i heä phöông trình .
x2 + 4x 2 y2 + 1 − x 1 − 4y2 =3
Lôøi giaûi
n
x + 2xy ≥ 0
Ñieà u kieän: x − 2xy ≥ 0 ⇒ 2x ≥ 0 ⇒ x ≥ 0 .
2
1 − 4y ≥ 0
fo
kienthuchay.info
Xeù t x > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
2y + x = x − y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0,x − y ≥ 0 .
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 .
Xeù t x > 0,y > 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y.i
x − 4 y + 2 x − y = 4 xy
x − 4 y + 2 x − y = 4 xy
⇔ 1 .
2y + x − x − y =0 y 2 + = 0
x + x − y
x − 4 y + 2 x − y =
4 xy x + 2 x =
0 x = 0
n
⇔ ⇔ ⇔ .
y = 0 y = 0 y = 0
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
fo
570
kienthuchay.info
x −1
x +1 − 1− y =
x .
Baøi 59. Giaû i heä phöông trình
kie
4xy + x 2 − y 2 =x + y
x + y
Lôøi giaûi
x −1
Ñieà u kieän: x ≠ 0,x + y ≠ 0,x ≥ −1, ≥ 0,x2 − y2 ≥ 0 .
x
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
nth
2 4
x+y−
4xy
= 2
x −y 2
⇔
(x − y) = 2
x −y 2
⇒
(x − y) = x2 − y2
x+y x+y 2
(x + y)
= x y= x y
⇔ ( x − y ) ( x − y ) − ( x + y ) =0 ⇔
3 3
⇔ .
x − y = x + y y = 0
TH1: Neá u y = 0 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
uc
x −1 x −1 x −1 x −1
x + 1 −=
1 ⇔ x +=
1 + 1 ⇔ x +=
1 +1+ 2 .
x x x x
1 x −1 x2 − x + 1 x −1
⇔ x += −1 2 ⇔ = 2
x x x x
x > 0
ha
2 1+ 5
⇔ x2 − x + 1 x −1 ⇔ x = 2 .
= 4.
x x
TH2: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x −1 x −1 1
x +1 − 1− x = ⇒ 2 − 2 1 − x2 = ⇔ 2 1 − x 2 =+
1 .
x x x
y.i
2
( x + 1) x = −1
(
⇔ 4 1 − x= 2
) x2
⇔ 2
4x (1 − x ) − x − 1 =0
x = −1 3
28 − 3 87
1 1
n
⇔ −
x= − 6
3 6 3 28 − 3 87
Thöû laïi thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
fo
571
kienthuchay.info
1+ 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ;0 .
2
kie
2 y2
x + y =
x + x2 + 1
Baøi 60. Giaû i heä phöông trình 2
.
y + x2 =x + y
y + 1 − y2
Lôøi giaûi
nth
Ñieà u kieän: −1 ≤ y ≤ 1,y + 1 − y 2 ≠ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
1 x2 + 1 + x − 1
x + y2 1 − = 0 ⇔ x + y2 . = 0.
2
x + x +1 x + x2 + 1
2x
⇔ x + y2 . =0.
uc
x + x 2 + 1 x 2 + 1 − x + 1
2y2
⇔ x 1 + = 0 ⇔ x = 0 (do
x + x2 + 1
x + 1 − x + 1
2
ha
x2 + 1 + x > 0, x2 + 1 − x + 1 > 0 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y 1 − y2
y2 y
y= ⇔ y − 1 =0 ⇔ =0 .
y + 1 − y2 y + 1 − y2 y + 1 − y 2
y.i
y = 0 y = 0
⇔ ⇔ .
y = ±1
2
1 − y =0
Suy ra
= ( x;y ) ( 0;0 ); ( 0; −1); ( 0;1) thöû laïi thaáy thoûa maõn.
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m = ( x;y ) ( 0;0 ); ( 0; −1); ( 0;1) .
n
x + y − 2= ( x + 1)( y − 1)
Baøi 61. Giaû i heä phöông trình .
2
( )(
( x − y + 2 ) + x2 + 4x + 3 y 2 − 1 =81 )
fo
572
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 2 .
kie
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
x + y − 2 = ( x + 1)( y − 1) ⇔ x + y − 2 + 2 x ( y − 2 ) =( x + 1)( y − 1)
( )
2
⇔ xy − 2x + 1 − 2 x ( y − 2 ) =0 ⇔ x ( y − 2) − 1 =0 ⇔ x ( y − 2 ) =1 .
⇔ x ( y − 2) =
1 . Nhaän thaá y x = 0 khoâng thoû a maõ n heä phöông trình neâ n vôùi
nth
1
x≠0⇒y= +2.
x
1
Thay y= + 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x
2 1 2
1 2
(
x − + x + 4x + 3
x
) + 2 − 1 = 81 ⇔ 4 ( x + 1)4 = 81x 2 .
x
uc
2 x + 1 2 =
1
( ) 9x 1 =
x = ,y 4
x>0 x= 2
⇔ ← → 2⇒ .
2 5
2 ( x + 1) =
−9x
x = 2 =
x 2,y
=
2
1 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ;4 ; 2; .
2 2
ha
1 + 2x − 2x 2 1 + = y 4x3 y + 7x 2
Baøi 62. Giaû i heä phöông trình 2
.
x2 ( xy + 1) + ( x + 1) = x2 y + 5x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ −1 .
y.i
1 − 2x
TH2: Neá u x2 y + 2x − 1 = 0 ⇒ y = (do x = 0 khoâng thoû a maõ n heä
x2
phöông trình).
fo
573
kienthuchay.info
1 − 2x
Thay y = vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x2
kie
1 − 2x 1 − 2x 2
1 + 2x − 2x2 1 +
2
=4x3 .
2
+ 7x2 ⇔ 2x2 ( x − 1) =(1 − 2x ) x2
x x
1 − 2x ≥ 0 1 − 2x ≥ 0
x≠0
⇔ 4 2 2 2 ← → 2 2 2 .
4x ( x − 1) =(1 − 2x ) x 4x ( x − 1) =(1 − 2x )
1 1
x =
− x =
− ,y = 2+2 2
nth
2 2
⇔ ⇒ .
1 1
x =
1− x =
1− ,y =2+2 2
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieäm laø
1 1
( x;y ) =
− ;2 + 2 2 ; 1 − ;2 + 2 2 .
2 2
Baøi 63. Giaû i heä phöông trình:
uc
2 2
( x − y ) ( x + 3) + ( y + 3) + xy − 2 = 3y + 15y + 13
2
x 2 + 2x + y + 2 = 3
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän: 2x + y + 2 ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
3 3
( x + 2) + 4 ( x + 2) =
( y + 3) + 4 ( y + 3) ⇔ x + 2 =+ x 1.
y 3 ⇔ y =−
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
(
x2 + 3x + 1 = 3 ⇔ x2 − 1 + ) ( )
3x + 1 − 2 = 0 .
y.i
3 ( x − 1)
⇔ ( x − 1)( x + 1) + 0.
=
3x + 1 + 2
3
⇔ ( x − 1) x + 1 + = 0 ⇔ x = 1⇒ y = 0 .
3x + 1 + 2
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .
fo
574
kienthuchay.info
x −1 + y +1 = 4
Baøi 64. Giaû i heä phöông trình 2
.
x 4 + ( y + 1) = x3 ( y + 2 ) + xy + 1
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ −1 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
3
( x − y ) ( x − y − 2) = 0 ⇔ yy== xx − 2 .
3
nth
TH1: Neá u y= x − 2 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x −1 + x −1 = 4 ⇔ x = 5 ⇒ y = 3 .
3
TH2: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x − 1 + x3 + 1 = 4 ⇔ x = 2 ⇒ y = 8 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 5;3) ; ( 2;8) .
uc
x ( y − 1) + 2y= x ( x + 1)
Baøi 65. Giaû i heä phöông trình .
2
4x + 3x += 3 4y y + 3 + 2 2x − 1
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ ,y ≥ −3 .
2
ha
4x + 3x +=
3 4x x + 3 + 2 2x − 1
x = y
⇔
( ) ( )
2 2
2x − x + 3 + 2x − 1 − 1 =0
x = y .
n
x = 1
⇔ 2x = x + 3 ⇔
y = 1
2x − 1 =
1
fo
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
575
kienthuchay.info
Chuû ñeà 14. KYÕ THUAÄT LÖÔÏNG GIAÙC HOÙA
Noä i dung chuû ñeà naøy ñeà caä p ñeá n pheù p theá löôï ng giaù c khi giaû i heä . Ky thuaä t
kie
naø y toâ i ñaõ nhaé c ñeá n trong cuoán phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû . Muï c
ñích cung caá p cho caù c em ñaà y ñuû caù c coâ ng cuï khi tieá p xuù c vôùi heä phöông
trình giuùp phaû n xaï khi heä coù caù c daá u hieä u nhaän bieá t pheù p theá löôïng giaù c. Kyõ
thuaät naøy ñöôïc nhaéc laïi moät laàn nöõa trong chöông 3 khi xöû lyù heä laëp nhieàu aån.
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
cos x = cosα ⇔ x = ±α + 2kπ
nth
sin x= sin α ⇔ x = α + 2kπ
Phöông trình löôï ng giaù c cô baû n: x = π − α + 2kπ ,k ∈ .
tan x = tan α ⇔ x = α + kπ
cot x = cot α ⇔ x = α + kπ
=x asin α
( )
ha
Ñaë t , α, β∈ 0;2π .
=y bsin β
5 2 5 4
π 6+ 2 5π 6− 2 7π 2− 3
- cos = ,cos = ;cos = − .
12 4 12 4 12 2
Moät soá coâng thöùc löôïng giaùc hay söû duïng:
Coâ ng thöù c coä ng, tröø baä c nhaá t:
n
1 1 π π
- sin x ± cos
= x 2 sin x ± cosx = 2 sin x ±= 2cos x .
2 2 4 4
fo
576
kienthuchay.info
1 3 π π
- sin x ± 3 cos=
x 2 sin x ± cos x=
2sin x ± = 2cos x .
2 2 3 6
kie
3 1 π π
- 3 sin x ± cos=
x 2 sin x ± cos x=
2sin x ± = 2 cos x .
2 2 6 3
Goù c nhaâ n ñoâ i:
- sin 2x = 2sin x cos x;cos2x = 2 cos2 x − 1 = 1 − 2sin 2 x .
2 tan x 2 tan x 1 − tan 2 x
nth
- tan 2x
= = ;sin 2x = ;cos2 x .
1 − tan 2 x 1 + tan 2 x 1 + tan 2 x
Goù c nhaâ n ba:
3sin x − 4sin3 x;cos3x =
- sin3x = 4 cos3 x − 3cos x .
- tan3x =
(
tan x 3 − tan 2 x )
;cot 3x
(
cot x cot 2 x − 3
.
)
1 − 3tan2 x 3cot 2 x − 1
Goù c nhaâ n boá n:
uc
( )
- sin 4x = 4 cos x sin x − 2sin3 x ;cos 4x = 8cos4 x − 8cos2 x + 1 .
Goù c nhaâ n 5:
- sin 5x = 16sin 5 x − 20sin3 x + 5sin x;cos5x = 16 cos5 x − 20 cos3 x + 5cos x .
Toång quaùt: cos nx laø ña thöù c baäc n vôù i cos x vaø sin nx laø ña thöù c baä c n vôùi
ha
4
Lôøi giaûi
Caùch 1: Ñieà u kieä n: x ≤ 1, y ≤ 1 ñeå heä phöông trình coù nghieä m ta phaû i coù
x > 0,y > 0 vaä y 0 < x ≤ 1,0 < y ≤ 1 .
n
=x sin α π
Ñaë t , α, β∈ 0; .
=y cos β 2
Heä phöông trình trôû thaø nh:
fo
577
kienthuchay.info
1 1
− cos2 β
sin α 1= 2 ⇔ 2 cos ( α − β ) =1 .
2sin
= α sin β
4 ⇔
2 cos ( α + β ) = 0
kie
cos β = 1 2 cos 1
1 − sin 2 α = β cos α
4 2
6− 2
5π x =
α = 4
12
π π 6+ 2
α − β = ±= β = y
⇔ 3 ⇔ 12 ⇔ 4
.
nth
α + β = π
α =
π
x = 6+ 2
2 12
4
β = 5 π
y = 6− 2
12 4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
6− 2 6+ 2 6+ 2 6− 2
( x;y ) = 4
;
4
;
4
;
4
.
uc
Caùch 2: Nhaä n xeù t ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaï i II tröø theo veá hai phöông trình cuûa
x,y ≥ 0
heä , ta ñöôï c: y 1 − x 2 = x 1 − y2 ←→ ( ) (
x2 1 − y2 = y2 1 − x2 ⇔ x = y . )
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
6− 2
ha
x =
x 1 − x 2=
1
4
( x
⇔ 16x 2 1 − x 2= 1←
≥ 0
)
→
4
6+ 2
.
x =
4
Ta coù keá t quaû töông töï .
x2 + y2 = 1
y.i
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình 1.
( 3 3
3x − 4x 3y − 4y =)(
2
)
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t ( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
n
=y cos α
578
kienthuchay.info
π π
⇔ sin 6α = −1 ⇔ α = − +k .
12 3
kie
π 7π 11π 5π 19π
Do α ∈ 0;2π ⇒ α ∈ ; ; ; ; .
4 12 12 4 12
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm laø :
7π 11π 15π 19π
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈ π4 ; 12 ; ; ;
12 12 12
.
2 ( x − y )(1 + 4xy ) =3
nth
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + y = 1
Lôøi giaûi
Caùch 1: Vì x2 + y2 =
1 neâ n toà n taï i α ∈ 0;2π sao cho x = sin α,y = cos α .
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
2 ( sin α − cos α )(1 + 4sin α cos α ) = 3 .
uc
1 − t2
Ñaë t =
t sin α − cos α ⇒ sin α cos α
= ,t ∈ − 2; 2 .
2
Phöông trình trôû thaønh:
1 − t2
2t 1 + 4. = 3 ⇔ 3 2t − 2 2t 3 − 3 = 0 .
2
ha
Phöông trình naø y coù nghieäm leû neân ta xöû lyù theo höôùng khaù c.
π π
2 ( sin α − cos α )(1 + 4sin α cos α=
) 3 ⇔ 4sin α − sin 2α + sin =
3
4 6
π π π
⇔ 8sin α − sin α + cos α − = 3 .
y.i
4 12 12
π π π
⇔ 4 cos α − cos − cos 2α − = 3 .
12 3 6
π π π
⇔ 2 cos α − − 4 cos α − cos 2α − = 3 .
n
12 12 6
fo
579
kienthuchay.info
π 5π 13π 2π
π 3α − = + k2π α= +k
⇔ −2 cos 3α − = 3⇔ 4 6 ⇔ 36 3 ,k ∈ .
kie
4 π 5π 7π 2π
3α − 4 = − 6 + k2π α = − 36 + k 3
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình
(
x 1 − y2 =
2y
.
)
ha
(
y 1 − x2 =
2x )
Lôøi giaûi
Caùch 1: Nhaän thaá y x = ±1 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình:
±1,y =
2y
x =
1 − y2
y.i
Xeù t x,y ≠ ±1 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i: .
y = 2x
1 − x2
π π π
Ñaë t = = tan β, α, β∈ − ; \ ± heä phöông trình trôû thaø nh:
x tan α,y
2 2 4
n
2 tan β k + 2l
tan α = 2 α=− π
1 − tan β tan α = tan 2β α = 2β + k π 3
⇔ ⇔ ⇔ .
tan β = tan 2α β = 2α + lπ β = − l + 2k π
fo
tan β = 2 tan α
1 − tan 2 α 3
580
kienthuchay.info
π π π
( k;l )
Vì α, β∈ − ; \ ± ⇒= ( 0;0 ) ; ( −1;1) ; (1; −1) .
2 2 4
kie
Suy ra ( x;y ) = (
( 0;0 ) ; − 3; 3 ; )( 3; − 3 . )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =
( 0;0 ) ; − 3; 3 ; ( )( 3; − 3 . )
Caùch 2: Ñaâ y laø moä t heä ñoái xöù ng loaï i II neân tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä
ta ñöôï c:
x − y − xy 2 + yx 2 = 2y − 2x ⇔ 3 ( x − y ) + xy ( x − y ) = 0 .
nth
x = y
⇔ ( x − y )( xy + 3) =0 ⇔ .
xy = −3
Xeù t töø ng tröôø ng hôï p thay ngöôï c laï i heä ta coù keát quaû töông töï treâ n. Chuù yù vôùi
tröôøng hôïp xy = −3 ta caàn coä ng theo veá hai phöông trình cuûa heä ñöa veà heä
môù i daï ng ñoá i xöù ng loaï i I deã xöû lyù hôn(hoaë c coù theå thöï c hieä n pheù p theá).
x 1 − y2 =
( )
uc
2y
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
(
y 1 − 3x2 =
3x − x3 )
Lôøi giaûi
1
Nhaä n thaáy y =
±1,x =
± khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
ha
3
2y
x =
1 1 − y2
Xeù t y ≠ ±1,x ≠ ± khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i: .
3 3x − x3
y =
1 − 3x2
y.i
π π π
Ñaë t =
x tan α, α ∈ − ; \ ± heä phöông trình trôû thaø nh:
2 2 6
2y
tan α = 2y 2 tan3α
1 − y2 tan α = tan α =
2
⇔ 1− y ⇔ 1 − tan2 3α .
tan α 3(− tan 2
α )
y tan3α y tan3α
n
=
=
y =
1 − 3tan2 α
fo
581
kienthuchay.info
kπ π π π
α∈ − ; \ ±
tan=
α tan 6α α = 2 2 6 2π π π 2π
⇔ ⇔ 5 ← →α ∈ − ; − ;0; ; .
y tan3α
= 5 5 5 5
kie
y tan3α
=
Vaä y heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :
1 π
Ñaë t =
x y tan α .
, α ∈ 0; π \ ⇒=
cos α 2
Phöông trình thöù hai cuûa heä trôû thaø nh:
uc
4 3 2 3 2
4 tan3 α
+= tan α + tan α + .
cos α 3 2
cos α cos α cos α
π
⇔ sin3α + 3 sin 2α + cos2α = 3 ⇔ sin3α + 2sin 2α + = 3 .
6
sin3α =1
α∈ 0;π π 2 1
ha
⇔ π ← →α = ⇒ x = ⇒y= .
sin 2α + =1 6 3 3
6
2 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
3 3
y.i
x = 2 + 2 − 2 + y
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
y = 2 + 2 − 2 + x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän ñeå heä phöông trình coù nghieä m laø :
n
x,y ≥ 0 0 ≤ x ≤ 2
⇔ .
x + 2 ≤ 2, y + 2 ≤ 2 0 ≤ y ≤ 2
fo
582
kienthuchay.info
Neá u x < y ⇒ x − y = 2 + 2 − 2 + y − 2 + 2 − 2 + x > 0 voâ lyù .
kie
Vaä y x = y ⇔ x = 2 + 2 − 2 + x .
π π
Ñaë=
t x 2 cos α, α ∈ − ; .
2 2
Khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
t
2 cos t = 2 + 2 − 2 + 2 cos t ⇔ 2 cos t = 2 + 2 − 2 cos .
2
nth
t π t
⇔ 2 cos t =2 + 2sin ⇔ 2 cos t =2 1 + cos − .
4 2 4
π t 2π 16π
π t t = − + k2π t = +k
⇔ 2 cos
= t 2 cos − ⇔ 4 8 ⇔ 9 9 .
4 8 π t 2 π 16π
t =− + + k2π
4 8
t= −
7
+k
7
uc
π π 2π 2π 2π 2π
Vì t ∈ − ; ⇒=
t ,− ⇒ ( x;y=
) ( 2 cos t;2 cos t ) ,t= ,− .
2 2 9 7 9 7
2π 2π
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y
= ) ( 2 cos t;2 cos=
t ) ,t ,− .
9 7
Nhaän xeùt. Ta coù theå toå ng quaù t cho n daá u caê n:
ha
x = 2 + 2 + ... + 2 − 2 + y
(n daá u caên).
y = 2 + 2 + ... + 2 − 2 + x
( )( )
x (1 − y ) − y (1 − x ) 3 + 3 = 2x + 2y
y.i
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
( xy + (1 − x )(1 − y ) ) (1 + 3 ) = 2x + 2y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ x ≤ 1,0 ≤ y ≤ 1 .
n
583
kienthuchay.info
2
(2
) 2
cos a 1 − cos b − cos b 1 − cos a
(
2
) (3 + =
3) 2 ( cosa + cos b )
.
kie
( )(
cos2 a cos2 b + 1 − cos2 a 1 − cos2 b
) (1 + =
3) 2 ( cosa + cos b )
( )
nth
3 + 3 sin ( b= 3 + 3 a+b
− a) 2 ( cosa + cos b ) = 2 2 cos cos
π
⇔ ⇔ 2 2 12 .
π π
b − a = b − a =
6 6
a+b 3+ 3 3
=cos =
2 π 2 π
1 + cos a + b =3.
⇔ 2.2 2. 6 ⇔
uc
2 b − a = π
π 6
b − a =
6
π
π 1 + cos
a = π 6 2+ 3
x cos
= = =
⇔ 12 ⇔ 12 2 2 .
ha
b = π
π 2
4 =y cos
=
4 2
2+ 3 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ; .
2 2
y.i
x + 3y2 − 2y = 0
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
( 3 2
) (
36 x x + 3y − 27 4y − y + 2 3 − 9 ) ( ) x=
1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0 .
n
584
kienthuchay.info
( )
2 2
3x + ( 3y − 1) =1
.
( )
kie
36x x + 2 3 − 9 x + 4 ( 3y − 1)3 − 3 ( 3y − 1) =
0
3x= sin α
Ñaë t
3y − 1= cos α
( )
, α ∈ 0; π khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
36sin3 α
3 3
(
+ 2 3 −9 ) sin3α + 4 cos α − 3cos α =0 .
3
nth
⇔ 4 3 sin3 α − 3 3 sin α + cos3α = −2sin α .
π
sin α .
⇔ 3 sin3α − cos3α= 2sin α ⇔ sin 3α − =
6
π π
3α − = α + k2π α= + kπ
π 7π 19π
6 12 α∈ 0;π
⇔ ⇔ ← →α ∈ , , .
π 7 π kπ 12 24 24
3α − 6 = π − α + k2π α = 24 + 2
uc
sin 2 α 1 + cos α π 7π 19π
Suy ra ( x;y )
= ; ,α ∈ , , .
3 3 12 24 24
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
sin 2 α 1 + cos α
( ) 3 ; 3 , α ∈ 12π , 724π , 1924π .
= x;y
ha
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x2 + y2 =1
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình 2x + 3y + 3 ( 2xy − 3x )
2 .
=1
y.i
4 3xy − 3
Lôøi giaûi
3
Caùch 1: Ñieàu kieä n: xy ≠ .
4
n
=x sin α
Ñaë t , α ∈ 0;2π khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
=y cos α
fo
585
kienthuchay.info
2π π
⇔ cos 2α + + 3cos α + + 2 =0 .
3 3
kie
π
cos α + = −1
π π 3
⇔ 2 cos2 α + + 3cos α + + 1= 0 ⇔ .
3 3 π 1
cos α + = −
3 2
2π
α = + k2π
π 3
nth
α + 3 = π + k2π π
⇔ ⇔ α= + k2π .
π 2π 3
α + 3 = ± 3 + k2π
α = −π + k2π
2π π
Do α ∈ 0;2π ⇒ α ∈ ; ; π .
3 3
uc
( sin α;cos α ) , α ∈ 23π ; π3 ; π .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y
= )
Caùch 2: Vieá t phöông trình thöù hai cuûa heä döôù i daï ng:
( )( 0.
3 − 2x x − 3y − 3 = )
ha
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
x2 + y2 = 1
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình 1.
( 3
)(
3
3x − 4x 3y − 4y =−
2
)
Lôøi giaûi
y.i
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
π π
⇔ sin 6α = 1 ⇔ α = +k .
n
12 3
π 5π 3π 13π 17π 7π
Do α ∈ 0;2π ⇒ α ∈ ; ; ; ; ; .
12 12 4 12 12 4
fo
586
kienthuchay.info
5π 3π 13π 17π 7π
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈ 12π ; 12 ; ; ;
4 12 12 4
; .
kie
x2 + y2 = 1
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
(
3 ( x + y ) − 4 x + y =x − y
3 3
)
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
nth
3 ( sin α + cos α ) − 4sin3 α − 4 cos3 α= sin α − cos α .
π π
sin α − .
⇔ sin3α − cos3α= sin α − cos α ⇔ sin 3α − =
4 4
π π
3α − = α − + k2π α = kπ
4 4 ⇔
⇔
α 3π π.
π 5π
3α − = = +k
− α + k2π 8 2
uc
4 4
3π 7π 11π 15π
Do α ∈ 0;2π ⇒ α ∈ 0; π;2π; ; ; ; .
8 8 8 8
Vaä y heä phöông trình coù baåy nghieä m laø
x2 + y2 =1
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
( 3 3
3 3x − 4x + 3y − 4y =2 )
Lôøi giaûi
y.i
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
( )
3 3sin α − 4sin3 α + 3cos α − 4 cos3 α = 2 ⇔ 3 sin3α − cos3α = 2 .
π π π 2π 2π
⇔ sin 3α − = 1 ⇔ 3α − = + k2π ⇔ α = +k .
n
6 6 2 9 3
2π 8π 14π
Do α ∈ 0;2π ⇒ α ∈ ; ; .
9 9 9
fo
587
kienthuchay.info
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈ 29π ; 89π ; 149π .
kie
x2 + y2 = 1
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình 1.
y x − 2x (
3
8y 4
)(
− 8y 2
+ 1 =
4
)
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
nth
( )(
4 cos α sin α − 2sin3 α 8cos4 α − 8cos2 α + 1 =1 . )
π π
α= +k
1 48 4.
⇔ sin 4α cos 4α = 1 ⇔ sin8α = ⇔
2 5π π
α
= +k
48 4
x2 + y2 = 1
uc
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
3 4 2
4xy − 8x y + 8y − 8y + 1 = x + y
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
ha
( )
4 cos α sin α − 2sin3 α + 8cos4 α − 8cos2 α +=
1 sin α + cos α .
π π
sin α + .
⇔ sin 4α + cos 4α= sin α + cos α ⇔ sin 4α + =
4 4
π π 2π
4α + = α + + k2π α =k
4 4 3
y.i
⇔ ⇔ .
4α + π= 3π − α + k2π π
+k
2π
4 4 α=
10 5
x2 + y2 = 1
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình .
3 4 2
4xy − 8x y + 8y − 8y =0
n
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
fo
588
kienthuchay.info
( )
4 cos α sin α − 2sin3 α + 8cos4 α − 8cos2 α =0 .
kie
π
π 1 α =k
⇔ sin 4α + cos 4α − 1= 0 ⇔ sin 4α + = ⇔ 2 .
4 2 α= π + k π
8 2
x + y =
2 2
1
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
3 4 2
4 3y − 8 3x y + 8y − 8y =1
nth
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t
y cos α
( )
, α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
( )
4 3 cos α sin α − 2sin3 α + 8cos4 α − 8cos2 α =1 .
π π π
⇔ 3 sin 4α + cos 4α = 2 ⇔ sin 4α + = 1 ⇔ α = +k .
6 12 2
uc
x2 + y2 =
1
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình 1 .
( 4 2 4
)( 2
16x − 20x + 5 16y − 20y + 5 =
xy
)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
ha
=x sin α π 3π
Ñaët , α ∈ 0;2π \ 0; π;2π; ; phöông trình thöù hai cuûa heä trôû thaønh:
=y cos α 2 2
(16sin 4
)(
α − 20sin 2 α + 5 16 cos4 α − 20 cos2 α + 5 = ) 1
sin α cos α
.
y.i
π π
α = +k
1 60 5.
⇔ sin 5α cos5α = 1 ⇔ sin10α = ⇔
2 π π
α= 12 + k 5
x2 + y2 =
1
n
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
589
kienthuchay.info
=x sin α π 3π
Ñaët , α ∈ 0;2π \ 0; π;2π; ; phöông trình thöù hai cuûa heä trôû thaønh:
=y cos α 2 2
kie
(16sin 4
) (
α − 20sin 2 α + 5 + 16 cos4 α − 20 cos2 α +=
5 ) 1
+
1
sin α cos α
.
π π
π π a + = b + + k2π
⇔ cos a + = 6 3 .
cos b + ⇔
6 3 π π
a + 6 =− b − 3 + k2π
π
Do a,b ∈ 0; π ⇒ a − b = thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä, suy ra:
y.i
6
π π 1 3
a= ,b = ⇒ x = ,y = .
3 6 2 2
1 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
n fo
590
kienthuchay.info
1 − y2
x =
1 + y2
kie
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình .
2
1− x
y =
1 + x2
Lôøi giaûi
π π
x tan α, α ∈ − ; heä phöông trình trôû thaø nh:
Ñaë t =
2 2
1 − y2
nth
tan α = 1 − y2 sin 2 2α
1+ y 2 tan α = tan α =
2
⇔ 1 + y2 ⇔ 1 + cos2 2α .
1 − tan α
y = y cos2α
= =y cos2α
1 + tan 2 α
2 2
1 + 1 − tan α tan α = 2 tan α
2
⇔ 1 + tan 2 α 1 + tan 2 α .
uc
= y cos2α
tan α =0
tan α =1
⇔
ha
3
1 2 17 + 3 33
tan α = − − +
3 3 17 + 3 33
3 3
=y cos2α
x 0,y
= = 1
y.i
⇔ x = 1,y = 0 .
3
x =y =− 1 − 2
+
17 + 3 33
3 3 3 17 + 3 33 3
n
591
kienthuchay.info
1 2 3
17 + 3 33 1 2 3
17 + 3 33
( x;y ) ( 0;1); (1;0 ); − 3 − 3
= +
3
;− −
3 33 17 + 3 33
+
3
3 17 + 3 33
kie
x2 = 1 − y2
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
y2 = 1 − x2
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y neá u ( x 0 ;y 0 ) laø nghieäm cuû a heä phöông trình thì ( ± x 0 ; ± y 0 ) cuõng laø
nth
nghieäm cuû a heä vaä y ta chæ caà n xeù t caù c nghieäm khoâ ng aâ m sau ñoù laáy ± ta seõ
ñöôï c ñaà y ñuû nghieä m cuû a heä .
x = sin a
Ñaë t ( )
, a,b ∈ 0; π khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y = sin b
sin 2 a =
1 − sin 2 b sin a =
cos2 b
⇔ 1 − sin 2 a =
⇒ sin b = 1 − cos4 b .
2
sin b = 1 − sin a sin b = cos a
2 2
uc
sin b = 0
( )
2
0≤sin b≤1
⇔ sin b = 1 − 1 − sin 2 b ←→ sin b = 1 .
sin b = 5 − 1
2
ha
x 1 − y2 + y 1 − x2 =
1
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
(1 − x )(1 + y ) =
2
Lôøi giaûi
n
y = sin b 2 2
592
kienthuchay.info
sin a cos b + sin b cosa = 1 sin ( a + b ) = 1
⇔ .
(1 − sin a )(1 + sin b ) =
2 (1 − sin a )(1 + sin b ) =
2
kie
π
π a+b=
π π
a,b∈ − ; π a + b = 2
a + b =
2 2 2
←→ 2 ⇔ ⇔ π .
(1 − sin a )(1 + cosa ) =
2 sin a = −1 a = − 2
cosa = 1
a = 0
a = 0
nth
x = 0
⇔ π⇔ .
b = y = 1
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;1) .
Caùch 2: Nhaän thaá y x = 1 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình.
2 x +1
Xeù t x ≠ 1 töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ra =
y 1
−= .
1− x 1− x
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
uc
2
x +1 x +1 −4x x +1
x 1− + 1 − x2 =
1⇔ x + 1⇒ x ≤ 0 .
1− x =
x 1 1 x 2 1− x
− −
( x − 1)
Maë t khaù c:
−4x x +1 −4x x +1 x +1
ha
x + = 1− x x + ≤ ≤ x + 1 ≤ 1, ∀x ≤ 0 .
2 1− x 2
( x − 1) ( x − 1) 1− x 1− x
(
y 1 − 3x2 =
3x − x3 )
y.i
3x − x3
y =
1 1 1 − 3x2
Xeù t x ≠ ± ,y ≠ ± khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i: 3
.
fo
3 3 x = 3y − y
1 − 3y2
593
kienthuchay.info
π π π
Ñaë t =
x tan α, α ∈ − ; \ ± khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
2 2 6
kie
3tan α − tan3 α
y = kπ
1 − 3tan2 α =y tan3α α =
3
⇔ ⇔ 8 ,k ∈ .
tan α = 3y − y tan=
α tan 9α
2
=y tan3α
1 − 3y
π π π 3π π π π π 3π
Vì α ∈ − ; \ ± ⇒ α ∈ − ; − ; − ;0; ; ; .
2 2 6 8 4 8 8 4 8
nth
Vaä y heä phöông trình coù baåy nghieä m laø
3x − x3
x=
−y ⇒x−y≠0.
1 − 3x2
π π π
x tan α, α ∈ − ; \ ± ;0 suy ra x − y= tan3α .
Ñaë t =
2 2 6
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
y.i
1
x2 − y2 =−1 ⇔ ( x − y )( x + y ) =−1 ⇔ x + y =−
x−y
.
x+y+x−y x−y 1 tan 2 3α − 2
⇒x= = − = =− cot 6α
2 2 x−y 2 tan3α
n
π π 3π π π 3π
Suy ra tan α = − cot 6α ⇔ α = + k ⇒ α ∈ − ; − ; ; .
10 5 10 10 10 10
fo
594
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø
3π π π 3π
( x;y=) ( tan α;tan α − tan3α ) , α ∈ − 10 ;− ; ; .
kie
10 10 10
x2 + 4y2 =1
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình
5 3 5 3
16x − 20x + 5x + 512y − 160y + 10y + 2 =
0
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t , α ∈ 0;2π phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
nth
2y
= cos α
π 3π 2π
⇔ sin 5α + cos5α = − 2 ⇔ sin 5α + = −1 ⇔ α = − + k ,k ∈ .
4 20 5
π 13π 21π 29π 37π
Do α ∈ 0;2π ⇒ α ∈ ; ; ; ; .
4 20 20 20 20
uc
Vaä y heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :
cos α π 13π 21π 29π 37π
( x;y=) sin α;
2
,α ∈ ; ; ; ; .
4 20 20 20 20
2 y 2 + 1 − y =
x + x + 1 1
ha
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: 4x3 − 3x = 1 − x2 .
Ñaë t =
x cos α, α ∈ 0; π phöông trình trôû thaønh:
π kπ
n
α= +
4 cos3 α − 3cos α= 1 − cos2 α ⇔ cos3α= sin α ⇔ 8 2 .
π
α = − 4 + kπ
fo
595
kienthuchay.info
π 3π 5π
Do α ∈ 0; π ⇒ α ∈ ; ; .
8 4 8
kie
( cos α;cos α ) , α ∈ π8 ; 34π ; 58π .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y
= )
2 2
1 + 1 − x = y 1 + 2 1 − y
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
x − ln ( y + 1) = y − ln ( x + 1)
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ x,y ≤ 1 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
x + ln ( x + 1) = y + ln ( y + 1) (1) .
1 1
> 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân 0; +∞ ) .
uc
f '(t)
= +
2 t t +1
Do ñoù (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
1 + 1 − x 2 = x 1 + 2 1 − x 2 .
ha
π
x sin α, α ∈ 0; khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
Ñaë t =
2
α
cos = 0 π
α∈ 0;
α 3α α 2 2 π π
⇔ 2 cos
= 2sin cos ⇔ ← →α ∈ ; .
2 2 2 sin 3α 1 6 2
=
2 2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ; ; (1;1) .
n
2 2
( ) ( )( )
2
5 3 2 2 2
2 3y − 10y + 3y x + 1= x + 1 y + 1
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
fo
3x − 2y + 2x − y = y − x
596
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0,3x − 2y ≥ 0,2x − y ≥ 0 .
kie
Nhaä n thaáy x= y= 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t x2 + y2 > 0 phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôù i:
( 3x − 2y − 2x − y + ) ( 0.
x− y = )
x−y x−y
⇔ + 0.
=
3x − 2y + 2x − y x+ y
nth
1 1
⇔ (x − y) + =0⇔ x=y.
3x − 2y + 2x − y x + y
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
3
( ) ( x + 1) 1 6x 2x
3
5 3 2 2
2 3x − 10x + 3x x + 1= ⇔ =
2
− 4 .
x2 + 1 1 + x 1 + x2
uc
π
Ñaë t =
x tan α, α ∈ 0; phöông trình trôû thaønh:
2
π
cos
= α 3sin 2α − 4sin3 2α ⇔ cos
= α cos − 6α
2
ha
π 2π
α= +k π
α∈ 0;
14 7 2 π 3π 5π
⇔ ← →α ∈ , , .
π 2π 14 14 14
α= 10 − k 5
, .
14
2
1 − 2y 1 − x = 1 − 2y 2
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình 2 .
3 3 2 2
4x − y − 6x y + 3xy + 3x − 3y =
0
n
Lôøi giaûi
597
kienthuchay.info
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
3
( 2x − y ) + 3 ( 2 − y ) = y3 + 3y ⇔ 2x − y = y ⇔ x = y .
kie
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
1 − 2x 1 − x 2
= 1 − 2x 2 .
2
Ñaë t =
x cos α, α ∈ 0; π phöông trình trôû thaønh:
nth
1 − 2 cos α 1 − cos2 α 1 − sin 2α
= 1 − 2 cos2 α ⇔ = − cos2α .
2 2
π 3π
cos2α ≤ 0 4 ≤ α ≤ 4
⇔ 1 − sin 2α ⇔ .
= cos2 2α 1 − sin 2α 2
2 = cos 2α
2
π 3π 1 1
uc
≤α≤ π = x = ,y
4 4 α =
4 ⇒ 2 2
⇔ 1 − sin 2
= α 0 ⇔ .
2 1 + sin 2α =1 α = 7π 2− 3 2− 3
( ) 12
x=− ,y =
−
2 2
1 1 2− 3 2 − 3
( )
x;y= ; ; −
2
; −
2
.
2 2
1 − x= 2y2 − 1 + 2x 1 − y 2
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .
2 2 1
x + 1 + y x + 1 − y =
y.i
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 1, −1 ≤ y ≤ 1 .
Töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra y = x (xem chuû ñeà heä phöông trình
chöù a caê n thöù c).
n
598
kienthuchay.info
Ñaë t =
x cos α, α ∈ 0; π phöông trình trôû thaønh:
3π 3π
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = cos ;cos .
10 10
2y3 + 2x 1 − x= 3 1 − x − y
nth
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình .
2
y= 2x − 1 + 2xy 1 + x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 1 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
3
( )
3
2y + y = 2 1 − x + 1 − x y = 1 − x
⇔ .
uc
2
y= 2x 2 − 1 + 2xy 1 + x y= 2x − 1 + 2xy 1 + x
=y 1− x
⇔ .
1 − x= 2x 2 − 1 + 2x 1 − x 2 (1)
Ñeå giaûi phöông trình (1) thöï c hieän töông töï baø i toaùn treâ n tìm ñöôï c nghieäm
ha
599
kienthuchay.info
Chuû ñeà 15. KYÕ THUAÄT HEÄ SOÁ BAÁT ÑÒNH
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
DAÏNG 1: HEÄ SOÁ BAÁT ÑÒNH LAØ HAÈNG SOÁ
= A F(x,y)
= 0 (1)
Phöông trình coù daï ng .
= B G(x,y)
= 0 (2)
Khi ñoù laá y a.(1) + b.(2) , (trong ñoù a,b laø caù c haè ng soá ñöôï c xaù c ñònh sau) ta
ñöôï c moä t phöông trình vaø muï c ñích cuû a ta laø ñöa phöông trình ñoù veà daï ng
tích(hay phaâ n tích ñöôï c thaø nh nhaân töû). Thoâ ng thöôøng laá y a = 1 hoaë c b = 1 .
nth
Neá u F(x,y) baä c cao hôn G(x,y) khi ñoù laá y (1) + k.(2) .
Thoâ ng thöôøng vieä c duøng heä soá baá t ñònh muï c ñích chuù ng ta höôù ng tôù i laø ñöa
veà caù c ñaúng thöù c coù daïng sau:
2
Daïng 1: α ( mx + ny ) + β ( mx + ny ) + λ = 0 .
3 3 3 3
Daïng 2: ( x + a ) =( y + b ) hoaë c ( ax + b ) = ( cx + d ) .
uc
4 4 4 4
Daïng 3: ( x + a ) =( y + b ) hoaë c ( ax + b ) = ( cy + d ) .
Chuù yù:
- Heä phöông trình baä c hai giaû i ñöôï c baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh.
- Neá u trong heä phöông trình coù ña thöù c baä c cao nhaá t laø baä c 2 ta nghó ñeán
ha
daï ng 1, neá u ña thöù c cao nhaá t laø baä c 3 ta nghó ñeá n daï ng 2 vaø neá u ña thöù c baä c
cao nhaá t laø 4 ta nghó ñeán daï ng 3.
- Neá u caû hai phöông trình cuû a heä ñeà u vieá t laïi ñöôï c thaø nh phöông trình baäc
hai cuû a x hoaë c y ta thöû cho caù c heä soá cuû a hai phöông trình tyû leä vôùi nhau
(xem daïng 2).
y.i
- Haï n cheá cuûa phöông phaùp naø y laø vieä c ñoà ng nhaát heä soá ñeå tìm caù c heä soá
baá t ñònh ôû treâ n laï i ñöa veà giaû i moä t heä phöông trình nhieàu aån, caù c böôùc tính
toaù n phaû i heá t söù c caå n thaän vaø nhö vaä y vieä c giaû i baøi toaù n baèng phöông phaùp
naø y laø m ngöôï c laï i tö duy giaû i heä .
DAÏNG 2: HEÄ SOÁ BAÁT ÑÒNH LAØ BIEÅU THÖÙC CHÖÙA BIEÁN
n
= A A(x,y)
= 0
Heä phöông trình coù daïng .
= B B(x,y)
= 0
Trong ñoù A(x,y) coù baä c cao hôn baä c cuûa B(x,y) . Tröôø ng hôïp heä soá baá t ñònh
fo
laø bieå u thöù c chöùa bieá n töù c ta laáy A + p(x,y).B , (vôù i p(x,y) = ax + by + c hoaëc
600
kienthuchay.info
p(x,y) = a x 2 + by 2 + cxy + d ) muïc ñích laø ñöa phöông trình A + p(x,y).B =
0
phaân tích ñöôïc thaønh nhaân töû.
kie
Böôù c 1: Tìm taäp nghieäm cuû a phöông trình ít nhaá t laø hai caë p nghieä m phaân bieä t
chaú ng haï n laø ( x;y ) = ( m;n ) ; ( p;q ) .
Vieä c tìm nghieä m naø y baè ng caù ch thöû caù c giaù trò ñaë c bieät cuû a aån nhö
1
0; ± ; ±1; ±2; ±3;...
2
Böôù c 2: Xaù c ñònh moái lieâ n heä giöõ a hai nghieäm ñoù baèng caù ch xaù c ñònh
nth
phöông trình ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieåm treâ n laø:
∆ : ( n − q ) x − ( m − p ) y + mq − np =
0 .
Muï c ñích cuû a chuùng ta laø phaâ n tích phöông trình A + p(x,y).B sao cho coù
nhaâ n töû chung ( n − q ) x − ( m − p ) y + mq − np .
m−p mq − np n−q mq − np
Böôù c 3: Thay
= x y− hoaë
= c y x+ vaø o hai
n−q n−q m−p m−p
A = A1 (x,y)
uc
phöông trình cuûa heä ta ñöôïc .
B = B1 (x,y)
A1 (x,y)
Khi ñoù bieå u thöù c chöù a bieán(heä soá baá t ñònh ôû ñaâ y) laø p(x,y) = − .
B1 (x,y)
Öu ñieå m: Baø i toaù n coù theå giaû i theo raá t nhieàu caù ch vôù i moã i heä soá p(x,y) xaù c
ha
25
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø heä phöông trình baä c hai hai aå n daï ng toång quaù t ta deã daøng
xöû lyù ñöôï c baè ng kyõ thuaä t ñöa veà heä baä c nhaá t hai aån ñeà caä p trong chuû ñeà 1.
fo
Döôù i ñaâ y trình baø y laï i lôø i giaû i baø i toaùn baèng kyõ thuaät heä soá baá t ñònh.
601
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
2 2 1
x + y − = 0 (1)
kie
Caùch 1: Vieá t laï i heä döôù i daï ng 5
4x2 + 3x + 3xy + y − 57 =0 (2)
25
Laá y a.(1) + b.(2) (trong ñoù a,b laø caù c haè ng soá xaù c ñònh sau) theo veá ta ñöôï c
1 57
a x2 + y2 − + b 4x 2 + 3xy + 3x + y − = 0 .
5 25
nth
4b 2 3b 2 a 57
⇔ a 1 + x + xy + y + b ( 3x + y ) − − b =
0.
a a 5 25
4b 3b 2
Ta tìm caù c haèng soá a,b thích hôï p sao cho 1 + x2 + xy + y2= k ( 3x + y ) ,
a a
k = 1
uc
4b k = 1
ñieà u naø y töông ñöông vôù i 1 + =9⇔ . Choï n ( a; b ) = (1;2 ) vaø ta
a b = 2a
3b
a = 6
7
3x + y =
2 119 5
ñöôï c phöông trình ( 3x + y ) + 2 ( 3x + y ) −
ha
=0 ⇔ .
25 17
3x + y =− 5
7
- Vôù i 3x + y = ta coù heä phöông trình:
5
7 7 2 1
3x + y = y = − 3x x = ;y =
y.i
5 ⇔ 5 ⇔ 5 5 .
x2 + y2= 1 10x2 − 42 x + 44= 0 11 2
5
5 25 x= 25
;y=
25
17
- Vôù i 3x + y =− ta coù heä phöông trình:
5
n
17 17
3x + y =− y =− − 3x
5 ⇔ 5 (voâ nghieäm).
= 2 2 1 2 102 284
x +y 10x + x+
= 0
fo
5 5 25
602
kienthuchay.info
2 1 11 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; ; ; .
5 5 25 25
kie
2x − y 2 + x + 2y 2 =
( ) ( ) 1
Caùch 2: Vieá t laï i heä döôù i daï ng .
47
( 2x − y )( x + 2y ) + ( 2x − y ) + ( x + 2y ) =
25
Ñeá n ñaâ y ñaë t aå n phuï u = x 2y vaø giaû i baè ng pheùp theá .
2x − y,v =+
nth
A= a x2 + b y2 + c xy + d x + e y + f= 0
1 1 1 1 1 1
Toång quaùt: Giaû i heä phöông trình
2 2
B= a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y + f2= 0
Ta caà n tìm haè ng soá k sao cho A + k.B phaâ n tích ñöôï c thaønh nhaâ n töû .
Caùch 1: Ta tìm ít nhaá t hai caë p nghieäm cuûa phöông trình(thoâ ng thöôø ng laø thöû
thay caù c giaù trò ±2, ±1,0 vaø o hai phöông trình cuûa heä ) giaû söû hai caë p nghieä m
ñoù laø ( x;y ) = ( m;n ) ; ( p;q ) .
uc
Khi ñoù ñöôø ng thaúng ñi qua hai ñieå m naøy laø:
∆ : ( n − q ) x − ( m − p ) y + mq − np =
0 .
Goï i ( a; b ) laø moä t ñieåm naè m treâ n ∆ khaù c hai ñieåm treâ n.
A1
Khi ñoù taïi ( x;y ) = ( a; b ) thì
= 1 ,B B1 vaø heä soá k caà n tìm laø k = −
A A= .
B1
ha
2 1 11 2
AÙ p duï ng vaø o baø i toaù n treâ n ta bieá t hai nghieäm laø ; ; ; neâ n ñöôø ng
5 5 25 25
7
thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø ∆ : 3x + y − .
5
7 44 22
y.i
( cd − 2ae )
2
( )(
=c2 − 4ab d 2 − 4af )
fo
Hoaë c ñöôï c ruù t goïn thaø nh: cde + 4abf = ae2 + bd 2 + fc2 .
603
kienthuchay.info
Ñaâ y laø phöông trình baä c ba ñoá i vôù i k neâ n luoân coù nghieäm do ñoù heä phöông
trình treân luoâ n giaû i ñöôï c baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh(moät tröôø ng hôï p
kie
ñaë c bieä t cuû a heä naø y ñaõ ñöôï c baøn ôû heä ñaú ng caáp).
x−y 2 +y=
( ) 3
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình .
x 2 + 2xy − 5y 2 − 5x + 13y =
6
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
x2 + y2 − 2xy + y − 3 =0 (1)
2 .
2
x + 2xy − 5y − 5x + 13y − 6 =0 (2)
Thöû caù c giaù trò ñaë c bieä t ta tìm ñöôï c hai nghieäm cuûa heä laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 3;3) .
Ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø x − 2y + 3 =0.
Laá y ñieå m A ( −3;0 ) thuoä c ñöôø ng thaúng treâ n.
A 1
uc
Khi ñoù =
A1 6,B
= − 1=
1 18 heä soá baá t ñònh caàn tìm laø k = − .
B1 3
1
Vaä y laá y (1) − .(2) theo veá ta ñöôï c:
3
1
(
x2 + y2 − 2xy + y − 3 − x2 + 2xy − 5y2 − 5x + 13y − 6 =
3
0. )
ha
1 x − 2y + 3 =0
⇔
3
( 2x − 4y − 1)( x − 2y + 3) =0 ⇔ .
2x − 4y − 1 = 0
TH1: Neá u x − 2y + 3 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
x 3,y
+y 3 = = 3
2 2 .
2 ⇔ 2 ⇔
( x − y ) + y =3 1
y+ +y=
3 x =− 3 + 15,y =−1 + 15
2 2 2
fo
604
kienthuchay.info
15 3 15
( x;y )
= (1;2 ); ( 3;3); − 23 − 15; −1 − ; − + 15; −1 +
2 2
.
2
kie
Caùch 2: Ñöa veà heä ñaú ng caá p
u =
x − 1 x =
u +1
Ñaë t ⇒ .
v =
y − 2 y =
v+2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
u − v −1 2 + v + 2 =
( ) 3
.
nth
2 2
( u + 1) + 2 ( u + 1)( v + 2 ) − 5 ( v + 2 ) − 5 ( u + 1) + 13 ( v + 2 ) =
6
u2 + v2 − 2uv = 2u − 3v
⇔ .
2 2
u − 5v + 2uv =5v − u
0 ⇒ ( u;v ) =
TH1: Neá u v = 0 khi ñoù u = ( 0;0 ) .
TH2: Neá u v ≠ 0 ñaë t u = tv heä trôû thaø nh:
uc
( )
v2 t 2 + 1 − 2t = v ( 2t − 3)
(
v t 2 + 1 − 2t = 2t − 3
⇔ .
)
2 2
( )
v t + 2t − 5 =v ( 5 − t )
(
v t 2 + 2t − 5 =5 − t
)
( )
Suy ra t 2 + 1 − 2t ( 5 − t )= ( 2t − 3) ( t 2 + 2t − 5) ⇔ 3t3 − 6t 2 − 5t + 10= 0.
ha
t = 2
( 2
)
⇔ ( t − 2 ) 3t − 5 = 0 ⇔
t = ±
5.
3
x2 + 8y2 − 6xy + x − 3y − 624 =
0 (1)
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình
2 2
21x − 24y − 30xy − 83x + 49y + 585 = 0 (2)
y.i
Lôøi giaûi
Laá y (1) + k.(2) ta theo veá ta ñöôï c:
(
x2 + 8y2 − 6xy + x − 3y − 624 + k 21x 2 − 24y 2 − 30xy − 83x + 49y + 585 =
0 . )
n
Vôù i k laø nghieäm cuû a phöông trình cde + 4abf = ae2 + bd 2 + fc2 .
Vôù i a =1 + 21k, b =8 − 24k, c =−6 − 30k,d =1 − 83k, e =−3 + 49 k vaø f =
−624 + 585k .
fo
605
kienthuchay.info
k = 11 / 9
Vì vaäy ( 9k − 11)( 31k − 1)( 5265k − 227 ) =0 ⇔ k =1 / 31 .
kie
k = 227 / 5265
Vaä y theo caù ch naø y coù ba caù ch laá y giaù trò cuû a k vaø seõ coù 3 caù ch xöû lyù baø i
toaù n theo höôùng treâ n. Baø i toaù n naø y ta laá y k = 1 / 31 khi ñoù ta ñöôï c
52x 2 + 224y 2 − 186xy − 52x − 44y − 18.759 =
0 .
2x − 4y + 37 =0
⇔ ( 2x − 4y + 37 )( 26x − 56y − 507 ) =0 ⇔ .
26x − 56y − 507 =
0
nth
2x − y + 2 + x + 2y − 3 = 3
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
x − y − xy + 9 ( x + y ) =
2 2
25
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaà u cuû a heä chöùa caê n neân ta bình phöông hai veá cuû a
phöông trình ñöa veà moä t phöông trình ña thöù c baä c hai cuø ng daï ng vôù i phöông
uc
trình thöù hai cuû a heä .
2x − y + 2 ≥ 0
Caùch 1: Ñieàu kieä n .
x + 2y − 3 ≥ 0
Khi ñoù bình phöông hai veá phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c
3x + y − 1 + 2 2x − y + 2. x + 2y − 3 =9 .
ha
⇔2 ( 2x − y + 2 )( x + 2y − 3) = 10 − 3x − y .
10 − 3x − y ≥ 0
⇔ 2 .
4 ( 2x − y + 2 )( x + 2y − 3)= (10 − 3x − y )
10 − 3x − y ≥ 0
y.i
⇔ 2 2
.
x + 9y − 6xy − 44x − 48y + 124 =
0
x2 − y2 − xy + 9 ( x + y ) − 25 =
0 (1)
Vaä y ta coù heä phöông trình .
x2 + 9y2 − 6xy − 44x − 48y + 124 = 0 (2)
Laá y a.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:
n
Ta seõ tìm haèng soá a sao cho phöông trình (3) coù Deltal laø soá chính phöông.
fo
606
kienthuchay.info
2
(
Tính ñöôï c ∆ x= ( a − 6 ) y + 9a − 44 − 4 ( a + 1) 9y2 + ( 9a − 48) y + 124 − 25a )
( ) ( )
kie
= a2 − 24a y 2 + 2 9a2 + 70a + 362 y + 181a2 − 792a + 1440 .
( ) − (a )( )
2
∆ 'y = 0 ⇔ 9a2 + 70a + 362 2
− 24a 181a2 − 792a + 1440 = 0 .
1
Nhaä p phöông trình naø y vaøo maù y tính boû tính vaø tìm ñöôï c nghieä m a = .
5
nth
3x − 4y − 1 =0
Suy ra .
2x − y + 1 =0
3x − 4y − 1 =0
- Vôù i 3x − 4y − 1 =0 khi ñoù ta coù heä 2 .
x − y − xy + 9 ( x + y ) =
2
25
y 2x + 1
= =x 1;y
= 3
⇔ 2
⇔
x 17 39 .
0 =
−5x + 22x − 17 = = ;y
5 5
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieän ta coù ba nghieä m thoûa maõ n laø
14.976 388 + 3 14.976
( x;y ) = (1;3); 175 ; 395 ; 131 +
; .
y.i
5 20
Caùch 2: Ngoaø i phöông phaù p heä soá baá t ñònh nhö treân khi nhìn vaø o phöông trình
coù chöù a hai caê n thöù c maø bieå u thöù c trong caê n coù daïng baä c nhaá t ñoá i vôù i hai
bieá n x vaø y neân ta coù theå ñaët aå n phuï môùi ñöa heä veà daïng :
n fo
607
kienthuchay.info
2u2 + v2 − 1
u= 2x − y + 2 x =
5
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù thay ngöôï c laï i heä
kie
v = x + 2y − 3 2v − u2 + 8
2
y = 5
u + v = 3
vaø bieá n ñoå i ruù t goïn ta ñöôïc 4 4 2 2 2 2
.
u − v + u v + 8u + 19v − 73 =
0
v= 3 − u
v= 3 − u
.
⇔ 4 ⇔ 2 2
( )( )
nth
u − 1 u + 6u − 17 =
0
3 2
u + 6u − 18u − 7u + 17 =
0
Ñeá n ñaâ y ñaõ ñôn giaûn caù c em tìm ra u roà i suy ra v töø ñoù tìm ñöôï c nghieä m cuû a
heä phöông trình.
Nhaän xeùt. Ñoá i vôù i heä phöông trình maø phöông trình cuû a heä coù chöù a caê n thöù c
ta coù theå bình phöông hai veá hoaë c ñaë t aå n phuï ñeå ñöa veà heä ñôn giaû n hôn.
Qua bốn bài toán trên bạn đọc tự đúc rút kinh nghiệm cho mình nên sử dụng kỹ
thuật hệ hệ phương trình bậc nhất hai ẩn hay là hệ số bất định đối với hệ
uc
phương trình bậc hai hai ẩn dạng tổng quát.
2x + 2 − x + y − x2 − y2 =
1
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
3
2x
= 2y3 + 1
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän : 2 − x + y − x2 − y2 ≥ 0 .
Chuyeån veá bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c :
2 − x + y − x2 − y2 =1 − 2x
1 1
x ≤ x ≤
⇔ 2 ⇔ 2 .
y.i
2 − x + y − x2 − y2 =−
1 4x + 4x 2 2 2
5x + y − 3x − y − 1 =0
Keá t hôï p vôù i phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
.
n
608
kienthuchay.info
.
kie
TH1 : Neá u y= x − 1 thay vaø o phöông trình (1) ta ñöôï c :
2
5x2 + ( x − 1) − 3x − ( x − 1) − 1 = 0 ⇔ 6x2 − 6x + 1 = 0
1
x≤
2 → x= 3− 3 3+ 3
← ⇒ y= − .
nth
6 6
TH2 : Neá u 2x2 + 2y2 + 2xy − 3x − y =0 keá t hôï p vôùi phöông trình (1) ta ñöôï c
heä phöông trình:
2x2 + 2y2 + 2xy − 3x − y =0
2 (ñaây laø heä baä c hai toång quaù t ñaõ bieát caù ch giaû i
2
5x + y − 3x − y − 1 =0
xem chöông 1).
uc
1
Heä phöông trình naøy coù hai nghieäm khoâng thoûa maõn ñieàu kieän x ≤ neân loaïi.
2
3− 3 3+ 3
t ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá= ;− .
6 6
2 ( x + y )( 25 − xy ) = 4x 2 + 17y 2 + 105
ha
Caû hai phöông trình cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng phöông trình baä c hai cuû a
y. Ta coù moä t kinh nghieä m nhoû laø thoâ ng thöôø ng cho heä soá hai phöông trình tyû
leä vôù i nhau ñeå tìm nghieäm.
n
Cho heä soá caù c phöông trình tyû leä vôù i nhau ta ñöôï c:
= =
2
( )
2x + 17 2 x − 25 4x2 − 50x + 105
= ⇔x 2.
1 −2 x 2 + 2x − 7
fo
609
kienthuchay.info
.
kie
1
Laá y (1) − .(2) ta ñöôï c :
21
.
nth
TH1 : Neá u x = 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
4 + y2 + 4 − 2y − 7 = 0 ⇔ y = 1 .
TH2 : Neá u 2y2 + 2xy + 4y − 17x − 126 =
0 ta coù heä phöông trình :
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
ha
610
kienthuchay.info
y= 1 − x
⇔ −2 ( x + y − 1)( 4xy + 5x − y − 11) = 0 ⇔ .
4xy + 5x − y − 11 =0
kie
TH1: Neá u y = 1 − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2 1
x2 + (1 − x ) − x + (1 − x ) =.
2
1
x =
2
1 1
y=
nth
x=
3 2 ⇒ 2
⇔ 2x2 − 4x + = 0 ⇔ .
2 x = 3 3
x=
2 2
y = − 1
2
1
TH2: Neá u 4xy + 5x − y − 11 =0 vôù i x = khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
uc
4
1 11 − 5x
Vôù i x ≠ ruù t ñöôï c y = thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
4 4x − 1
2
11 − 5x 11 − 5x 1
x2 + −x+ =.
4x − 1 4x − 1 2
ha
2 2 2 2
⇔ 2x2 ( 4x − 1) + 2 (11 − 5x ) − 2x ( 4x − 1) + 2 (11 − 5x )( 4x − 1) = ( 4x − 1) .
Nhaän xeùt. Caâ u hoû i ñaë t ra laø taïi sao ta tìm ñöôï c hai nghieäm nhö treâ n. Caù i naø y
döï a vaø o kinh nghieä m vì baøi toaù n naøy khoâ ng cho pheù p ta theá ñeå ñöa veà
phöông trình ña thöù c roà i dung Casio tìm nghieä m.
Coù caùch tìm nghieäm nhö sau:
Tröï c quan ta vieát laïi phöông trình ñaà u cuû a heä trôû thaønh:
n fo
611
kienthuchay.info
1 1 3
2 x − ≤ 1 − ≤ x ≤
2
1 1 2 2 2.
x − + y + =⇒
1 ⇔
kie
2 2 y + ≤ 1 − ≤ y ≤ 1
1 3
2 2 2
1 1 3
Thöû thay caù c giaù trò ñaë c bieä t x =
− ,x ==
0,x ,x ==
1,x vaø o heä ta deã tìm
2 2 2
ñöôï c hai nghieäm treâ n.
Heä soá baát ñònh ñöôïc tìm nhö sau
nth
2 2 1
A = x + y − x + y − =0 (1)
2 .
=
( )
B 4x2 ( 2y + 3) + 8y2 − 34 x + 21 − 18y
= 0 (2)
1 1 3 1
Tìm ñöôï c hai nghieä m= laø ( x;y ) ; ; ; − suy ra ñöôø ng thaúng ñi qua
2 2 2 2
hai ñieå m naø y laø y = 1 − x .
uc
Khi ñoù thay y = 1 − x vaø o A vaø B thì ta coù :
2 1 3
A = x + (1 − x ) − x + (1 − x ) − = 2x − 4x +
2 2
2 2
.
( )
B= 4x2 2 (1 − x ) + 3 + 8 (1 − x )2 − 34 x + 21 − 18 (1 − x )= 4x 2 − 8x + 3
ha
3
2x2 − 4x +
A 2= 1
Suy ra heä soá baát ñònh laø k = − = − − töù c ta thöï c hieän pheù p
B 4x2 − 8x + 3 2
1
toaù n laá y (1) − .(2) theo veá hay 2.(1) − (2) theo veá ta ñöôï c:
2
Baøi 8. Giải hệ phương trình:
y.i
105
( x + y )( 25 − 4xy ) = + 4x 2 + 17y 2
4 , ( x,y ∈ ) .
4x2 + 4y2 + 4x − 4y = 7
Lời giải
3a − 1 3b + 1
Đặt x ,y hệ phương trình trở thaø nh:
n
= =
2 2
−6b3 + 9b2 = 6a3 + 14a − 20 (1)
2
fo
2
a + b = 1 (2)
612
kienthuchay.info
Ta coù : (1) ⇔ 3b2 ( 3 − 2b ) = ( a − 1) 6a2 + 6a + 20 . ( )
( ) ( )
⇔ 3 1 − a2 ( 3 − 2b ) = ( a − 1) 6a2 + 6a + 20 .
kie
⇔ ( a − 1) ( 6a + 6a + 20 + 9 − 6b + 9a − 6ab ) =
2
0.
a = 1
⇔ 2 .
6a + 15a − 6b − 6ab + 29 =
0
x = 1
nth
a = 1
+ TH1: Nếu a =
1⇔ ⇔ 1.
b = 0 y =
2
+ TH2: Nếu 6a2 + 15a − 6b − 6ab + 29 =
0 (voâ nghiệm) vì:
6a2 + 15a − 6b − 6ab + 29 ≥ 15a − 6b − 6ab + 29 ≥ 29 − 15 − 6 − 6 =2 > 0 .
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1; .
2
uc
Veá traù i laø moät tam thöù c baäc hai cuûa y vôù i heä soá a = 4x + 17 > 0 neâ n ñaï t giaù trò
25 − 4x2
nhoû nhaá t taï i y = .
y.i
2 ( 4x + 17 )
( 4x ) 105
2
2
− 25 − 4 ( 4x + 17 ) 4x 2 − 25x +
∆ 4
− =
−
4 ( 4x + 17 )
n
4a .
2x 4 − 8x3 − 9x 2 + 160x − 145
= −
2 ( 4x + 17 )
fo
613
kienthuchay.info
2x 4 − 8x3 − 9x2 + 160x − 145
Vậy ta phải có − ≥0.
2 ( 4x + 17 )
kie
( )
⇔ ( x − 1) 2x3 − 6x2 − 15x + 145 ≥ 0, ∀x ∈ −2;1 .
1 x − 1 ≤ 0
⇔ x =1 ⇒ y = vì 3 2
, ∀x ∈ −2;1 .
2 2x − 6x − 15x + 145 > 0
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1; .
2
nth
Caùch 3: Töông töï treâ n ta tìm ñöôï c −2 ≤ x ≤ 1, −1 ≤ y ≤ 2 .
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
17
( x + y ) ( 25 − 4 ( xy + x − y ) ) = 4
+ 21y 2 .
Thay 4 ( x − y ) =7 − 4x2 − 4y2 töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø o ta ñöôï c:
17
⇔ 4x3 + 18x − + 4y3 − 21y 2 + 18y =
0 (1) .
4
17
Xeù t haøm soá f(x) = 4x3 + 18x − treâ n ñoaïn −2;1 vaø g(y) =4y3 − 21y 2 + 18y
4
ha
1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi =
x 1,y
= .
2
x = 1
Vì vaäy (1) ⇔ 1.
y.i
y =
2
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1; .
2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình:
n
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 =
0
, ( x,y ∈ ) .
2
2x + 8 + 2x + 1 = 4y − 3y + 2y − 1
fo
614
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
kie
1 1
Ñieà u kieän: x ≥ − ,y ≥ .
2 2
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0
.
2
2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y + 3y =0
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
nth
2x + 1 − 2y − 1 + x 2 − 3y2 + 2xy + 4y − 1 =0.
1 1
Nhaä n thaáy x =
− ,y = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2 2
1 1
Xeù t x ≠ − ,y ≠ thöï c hieä n nhaân lieâ n hôï p ñöa phöông trình veà daï ng töông
2 2
ñöông:
uc
2 ( x − y + 1)
⇔ + ( x − y + 1)( x + 3y − 1) =0.
2x + 1 + 2y − 1
2
⇔ ( x − y + 1) + x + 3y − 1 =0 (1) .
2x + 1 + 2y − 1
ha
1 1
Do x ≥ − ,y ≥ neâ n:
2 2
2 2
> 0;x + 3y − 1 ≥ 0 ⇒ + x + 3y − 1 > 0 .
2x + 1 + 2y − 1 2x + 1 + 2y − 1
Do ñoù (1) ⇔ x − y + 1 = 0 ⇔ y = x + 1 .
y.i
x =− x=− ,y =
−
4 4 4
maõ n ñieàu kieä n).
fo
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;2 ) .
615
kienthuchay.info
Nhaän xeùt: Cô sôû cuûa lôøi giaûi baøi toaùn döïa vaøo kyõ thuaät heä soá baát ñònh nhö sau:
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
kie
A = x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0 (1)
.
= 2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y 2 + 3y
B = 0 (2)
(
x3 − y3 − 35 + k 2x2 + 3y2 − 4x + 9y =
0. )
ha
2 b = 3
3a = −4k
3 3
Suy ra ( x − 2 ) = ( y + 3) ⇔ x − 2 = y + 3 ⇔ x = y + 5 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
2 ( y + 5) + 3y2 − 4 ( y + 5) + 9y =
0 .
n
y =
−3;x =
2
⇔ 5y2 + 25y + 30 =0 ⇔ .
y =
−2;x =
3
fo
kienthuchay.info
Caùch 2: Ñaë t u =+ x y ñaõ ñöôï c nhaéc ñeá n trong chuû ñeà ñaë t aå n phuï daï ng
x y,v =−
toå ng hieäu.
kie
Baøi 11. (VMO 2010) Giaû i heä phöông trình:
x 4 − y 4 =240
.
3
(
x − 2y = 3 x − 4y − 4 ( x − 8y )
3 2 2
)
Lôøi giaûi
x − y − 240 =
4 4
0 (1)
nth
Vieá t laï i heä döôù i daïng .
3 3 2 2
x − 2y − 3x + 12y + 4x − 32y 0
= (2)
Laá y (1) + k.(2) ta ñöôï c:
(
x 4 − y 4 − 240 + k x3 − 2y3 − 3x 2 + 12y 2 + 4x − 32y =
0 (3) )
4 4
Ta seõ tìm caù c haè ng soá a,b,k sao cho (3) ⇔ ( x + a ) = ( y + b ) .
Ñoà ng nhaá t heä soá ta ñöôï c k =
−8;a = −4 .
−2; b =
uc
4 4 x= y − 2
Suy ra ( x − 2 ) =( y − 4 ) ⇔ .
x= 6 − y
- Vôù i x= y − 2 thay vaø o (1) ta ñöôï c 8y3 − 24y2 + 32y + 224 =
0 .
( )
⇔ ( y + 2 ) 8y2 − 40y + 112 =0 ⇔ y =−2 ⇒ x =−4 .
ha
( )
⇔ ( y − 2 ) y 2 − 7y + 22 = 0 ⇔ y = 2 ⇒ x = 4 .
617
kienthuchay.info
Ñaë t A = x2 + 2y2 − xy − 2y;B = 2x3 + 3xy2 − 2y2 − 3x2 y .
A (x,y) 1
− 1
Do ñoù heä soá baá t ñònh laø p(x,y) = − .
=
B1 (x,y) y
Vaä y ñeå coù nhaâ n töû chung ta thöï c hieän pheù p tính (2) − y.(1) .
- Vôù i y = 0 ⇒ x = 0 laø moä t nghieä m cuû a heä.
nth
- Xeù t y ≠ 0 , Laá y (2) − y.(1) theo veá ta ñöôï c:
(
2x3 + 3xy2 − 2y2 − 3x2 y − y x2 + 2y2 − xy − 2y =
0. )
(
⇔ 2x3 − 2y3 − 4x 2 y + 4xy 2 =0 ⇔ ( x − y ) x2 − xy + y2 =0 )
x = y
⇔ 2 2
.
uc
x − xy + y =0
2
y 3y 2
Nhöng do y ≠ 0 neâ n x2 − xy + y2 = x − + > 0 vì vaä y x = y .
2 4
x3 − 3x + 2 = y3 + 3y2
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình
2 2
x + 3y + x − y = 2
Tìm heä soá baát ñònh:
( x;y )
Tìm ñöôï c caù c nghieä m cuû a heä phöông trình = (1;0 ); ( −2;0 ) .
y.i
A (x,y)
Suy ra p(x,y) =− 1 =− ( x − 1) .
B1 (x,y)
fo
618
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
x3 − 3x + 2 − y3 − 3y2 =0 (1)
Vieá t laï i heä döôù i daïng .
kie
2 2
x + 3y + x − y − 2 = 0 (2)
Nhaä n thaáy x =1 ⇒ y =0 thoû a maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i x ≠ 1 khi ñoù laá y (1) − ( x − 1) .(2) theo veá ta ñöôï c
(
x3 − 3x + 2 − y3 − 3y2 − ( x − 1) x2 + 3y2 + x − y − 2 =0 . )
y = 0
( )
nth
⇔ −3xy2 + xy − y3 − y = 0 ⇔ y y 2 + 3xy − x + 1 = 0 ⇔ 2 .
y + 3xy − x + 1 =0
x = 1
- Vôù i y = 0 thay vaø o (2) ta ñöôï c x2 + x − 2 = 0 ⇔ .
x = −2
2
y2 + 3xy − x + 1 =0
- Vôù i y + 3xy − x + 1 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình
2 2
x + 3y + x − y − 2 =0
uc
Heä naø y thöï c hieä n caù ch töông töï daï ng 1 ta coù keá t quaû:
13 4
1 1
− ; ; ( −1;1) ; ; − ; (1;0 ) .
( x;y ) = 7 7 2 2
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm:
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình:
7x3 − y3 − 24x2 + 25x − 3xy ( x + y ) − y − 10 =0
.
7x 2 + 4xy − 10x + y 2 − 2y + 3 =
0
y.i
Lôøi giaûi
Nhaâ n vaø o hai veá cuû a phöông trình thöù hai vôù i − ( x − y − 2 ) roà i coä ng theo veá
vôù i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä , ta ñöôï c:
7x3 − y3 − 24x2 + 25x − 3xy ( x + y ) − y − 10
( )
n
− ( x − y − 2 ) 7x 2 + 4xy − 10x + y 2 − 2y + 3 =
0
619
kienthuchay.info
3 3
12y 2 + 24y + 11 =0 ⇔ y =−1 ± ⇒ x =1 ± .
6 6
kie
Thöû laïi thaá y caù c nghieäm treâ n ñeà u thoû a maõ n
3 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = −1 ± ;1 ± .
6 6
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình:
( )
x 4 + 2 ( 3y + 1) x2 + 5y2 + 4y + 11 x − y2 + 10y + 2 =0
nth
y3 + ( x − 2 ) y + x 2 + x + 2 =0
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaän thaá y heä coù hai nghieäm ( x;y ) =
( −1;1) ; ( 2; −2 ) neân
ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieåm naø y laø y = − x . Thay ngöôï c laï i hai phöông trình
cuû a heä ta ñöôï c:
A (x,y) =x + 1 2 x − 1 x − 2
1 ( ) ( )( ) ⇒ p(x,y) = A (x,y)
− 1 x −1 .
=
uc
2 B1 (x,y)
B1 (x,y) =
− ( x + 1) ( x − 2 )
Ta coù theå nhaâ n vaø o hai veá cuû a phöông trình thöù hai vôù i x − 1 hoaë c
(−y) − 1 =− ( y + 1) ôû ñaâ y ta löï a choï n y + 1 ñeå xuaá t hieä n moä t ña thöù c cuø ng
baä c vôù i ña thöù c ôû phöông trình thöù nhaá t.
ha
Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä döôù i daïng:
( )
x 4 + 2 ( 3y + 1) x 2 + 5y 2 + 4y + 11 x − y 2 + 10y + 2 =0 (1)
y3 + ( x − 2 ) y + x 2 + x + 2 =0 (2)
Nhaä n thaáy y = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
y.i
Xeù t vôù i y ≠ −1 khi ñoù laá y (1) − ( y + 1) .(2) theo veá ta ñöôï c:
( x + y )( x − y + 2 ) ( x2 − 2x + y2 + 3y + 5) =
0.
2 y =−2 ⇒ x =2
- Vôù i x = − y thay vaø o (2) ta ñöôï c ( y + 2 )( y − 1) =0 ⇔ .
n
y =⇒
1 x= −1
2 y =⇒
1 x= −1
- Vôù i x= y − 2 thay vaø o (2) ta ñöôï c ( y − 1) ( y + 4 ) =0 ⇔
y =−4 ⇒ x =−6
fo
620
kienthuchay.info
2
2 3 7
- Vôù i x2 − 2x + y2 + 3y + 5 =0 ⇔ ( x − 1) + y + + =0 (voâ lyù).
2 4
kie
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù ba nghieäm laø ( x;y ) =( −1;1) ; ( 2; −2 ) ; ( −6; −4 ) .
xy − x + y =3
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình 3 2
.
4x + 12x + 9x =−y3 + 6y + 5
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
3xy − 3x + 3y =
9 (1)
3 2
.
4x + 12x + 9x =−y3 + 6y + 5 (2)
Laá y (2) − (1) theo veá ta ñöôï c:
4x3 + 12x 2 + 12x + 4 =−y3 + 3xy + 9y .
3
⇔ 4 ( x + 1) + 4y3 = 3y3 + 3xy + 9y .
uc
⇔ 4 ( x + 1 + y ) ( x + 1) − y ( x + 1) + y=
2 2
(
2
3y y + x + 3 .
)
Thay x = xy + y − 3 vaø o veá phaû i cuû a phöông trình treân ta ñöôï c:
4 ( x + 1 + y ) ( x + 1) − y ( x + 1) + y=
2 2
(2
3y y + xy + y .
)
ha
⇔ ( x + y + 1) 4 ( x + 1) − 4y ( x + 1) + 4y=
2
2
3y ( x + y + 1) .
2
2 y =−1 − x
⇔ ( x + y + 1)( 2x + 2 − y ) = 0 ⇔ .
=y 2x + 2
TH1: Neá u y =−1 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
y.i
⇔ 4 ⇒ 4 2 .
−3 + 17 −3 + 17 1 + 17
=x = x = ,y
4 4 2
fo
621
kienthuchay.info
3 + 17 1 − 17 −3 + 17 1 + 17
( x;y )= −
4
; ;
2 4
;
2
.
kie
Caùch 2: Nhaän thaá y x = −1 khoâ ng thoû a maõn phöông trình.
x+3
Xeù t x ≠ −1 ruù t y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x +1
3
3 2 x +3 x+3
4x + 12x + 9x =
− + 6. +5.
x +1 x +1
nth
3 + 17
x = −
( )( )
2
⇔ x2 + 3x + 4 2x 2 + 3x − 1 =0 ⇔ 2x 2 + 3x − 1 =0 ⇔ 4 .
−3 + 17
x =
4
Caùch 3: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y ( x + 1) = x + 1 + 2
3
.
4 ( x + 1) − 3 ( x + 1) =− y3 + 6y + 6
uc
yt = t + 2 yt = t + 2
ha
⇔ 3 ⇔ 3 .
4t + y − 3y ( t + 2 ) =
3 3
4t + y − 3yt − 6y =
0 0
y = −t
yt = t + 2 yt = t + 2
⇔ 3 ⇔ 2 ⇔ y = 2t .
( t + y )( 2t − y ) =
3 2
4t + y − 3y t =
0 0
y = t + 2
y.i
Nhaän xeùt. Caùch 3 töï nhieân hôn caùch 1 nhöng cuøng moät yù töôûng ñoù laø pheùp theá.
Caùch 4: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
( x + 1)( y − 1) = 2
3 3 2
.
4 ( x + 1) − 3 ( x + 1) + ( y − 1) + 3 ( y − 1) − 3 ( y − 1) − 11 =
0
n
622
kienthuchay.info
x2 + 2xy + 2y 2 + 3x = 0 (1)
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình: .
2
xy + y + 3y + 1 =0 (2)
kie
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c
2 x + 2y =
−1
( x + 2y ) + 3 ( x + 2y ) + 2 = 0 ⇔ .
x + 2y =
−2
1 5
(
Ñaù p soá. ( x;y ) = −3 ± 2;1 2 ; −3 ± 5; ) .
nth
2
Caù ch khaù c: Xem phöông phaù p giaû i heä ñaú ng caáp.
x2 + xy + y 2 =
3 (1)
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình
2
x + 2xy − 7x − 5y + 9 =0 (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) + (2) theo veá ta ñöôï c ( x + y − 2 )( 2x + y − 3) =0.
uc
. ( x;y )
Ñaù p soá= (1;1) ; ( 2; −1) .
x2 y + xy 2 + x − 5y = 0 (1)
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình
2
2xy + y − 5y + 1 = 0 (2)
Lôøi giaûi
ha
Lôøi giaûi
y.i
(
Laá y (2) − (1) theo veá ta ñöôï c ( x + 1) xy + y 2 − 3y + 1 =
0. )
x2 + x + y2 − 3 =0 (1)
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình
2 2
x − 2y − xy + y + 1 =0 (2)
n
Lôøi giaûi
Laá y 2.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c ( x − 1)( 3x − y + 5) =0 .
0 .
623
kienthuchay.info
Hoaë c laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c ( y + 1)( x + 3y − 4 ) =
0 .
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c:
5 1
2 2 y=− ;x =
( 2y + 5) 3 x + 21 + y + 25 =0 ⇔ 21 2 5 .
x =
− ;y =
−
uc
2 2
1 5 1 5
Ñaù p soá. ( x;y ) = − ; − ; ; − .
2 2 2 2
x2 + y2 + xy + 2x =
5y
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình .
3 2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y =
0
ha
Lôøi giaûi
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
y= 2 − x
( x + y − 2 ) ( x2 + 2x + y ) = 0 ⇔ .
− x2 − 2x
y =
y.i
TH1: Neá u y= 2 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
2
x 2 + ( 2 − x ) + x ( 2 − x ) + 2x = 5 ( 2 − x ) .
624
kienthuchay.info
( ) ( ) ( )
2
x2 + − x 2 − 2x + x −x 2 − 2x + 2x = 5 −x2 − 2x .
kie
x 0
= x 0,y
= = 0
⇔ x ( x + 2 )( x + 4 ) =0 ⇔ x =−2 ⇒ x =−2,y =0 .
x = −4 x = −4,y =−8
Vaä y heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :
( x;y )
= ( 0;0 ); (1;1); ( −2;0 ); ( −6;8); ( −4; −8) .
nth
x3 + y3 =5x
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình .
3 2
−2x + 10x − 17x + 8 =2x 2 y
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
3x3 + y3 − 10x2 + 17x − 8 = 5x − 2x 2 y .
(
⇔ ( x + y − 2 ) 3x2 − xy − 4x + y 2 + 2y + 4 =
0 )
uc
y= 2 − x
⇔ 2 2
.
3x − xy − 4x + y + 2y + 4 =
0
TH1: Neá u y= 2 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
3
x3 + ( 2 − x ) = 5x ⇔ 6x2 − 17x + 8 = 0
ha
17 − 97 17 − 97 7 + 97
=x = x = ,y
⇔ 12 ⇒ 12 12 .
17 + 97 17 + 97 7 − 97
=x = x = ,y
12 12 12
TH2: Neá u 3x2 − xy − 4x + y2 + 2y + 4 =0 ⇔ 3x2 − x ( y + 4 ) + y2 + 2y + 4 =0 .
y.i
Suy ra
2
( )
∆ x =( y + 4 ) − 12 y2 + 2y + 4 =−11y2 − 16y − 32 < 0, ∀y ∈ neâ n
( x;y ) = 17 −12 97 ; 7 +1297 ; 17 +12 97 ; 7 −1297 .
fo
625
kienthuchay.info
x3 + y3 = 91 (1)
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
2 2
4x + 3y = 16x + 9y (2)
kie
Lôøi giaûi
3 3
Laá y (1) − 3.(2) theo veá ta ñöôï c ( x − 4 ) = ( 3 − y ) ⇔ x = 7 − y .
Theá vaø o phöông trình thöù (2) tìm ñöôï c hai nghieäm cuû a heä laø :
( x;y ) = ( 3;4 ); ( 4;3) .
x3 + 3xy2 =
nth
25 (1)
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + 6xy + y = 10x + 6y − 1 (2)
Lôøi giaûi
x3 + y3 = 9 (1)
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + 2y =+ x 4y (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) − 3.(2) theo veá ta ñöôï c:
y.i
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) .
626
kienthuchay.info
Baøi 13. (VMO 2004, baûng B) Giaû i heä phöông trình:
x3 + 3xy2 = −49 (1)
kie
2 .
2
x − 8xy + y = 8y − 17x (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c:
x =
−1;y =
−4
( x + 1) ( x + 1) + 3 ( y − 4 ) =0 ⇔
2 2
.
x =
−1;y =
4
nth
Caù ch khaù c: Xem phöông phaù p giaû i heä ñaú ng caáp.
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình:
x 4 − y 4 = 1215 (1)
.
3 3 2 2
(
2x − 4y = 9 x − 4y − 18 ( x − 8y ) ) (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) − 6.(2) theo veá ta ñöôï c:
uc
(x 4
) (
− 12x3 + 54x 2 − 108x + 81 − y 4 − 24y3 + 216y 2 − 864y + 1296 =
0. )
4 4 x − 3 = y − 6 y = x + 3
⇔ ( x − 3) = ( y − 6 ) ⇔ ⇔ .
x − 3 = 6 − y y = 9 − x
TH1: Neá u y= x + 3 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
ha
4
( )
x 4 − ( x + 3) =1215 ⇔ ( x + 6 ) 2x 2 − 3x + 36 =0 ⇔ x =−6 ⇒ y =−3 .
TH2: Neá u y= 9 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
4
( )
x 4 − ( 9 − x ) = 1215 ⇔ ( x − 6 ) 2x 2 − 15x + 72 = 0 ⇔ x = 6 ⇒ y = 3 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) ( 6;3); ( −6; −3) .
y.i
x3 + y3 = 91 (1)
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
2 2
4x + 3y = 16x + 19y (2)
Lôøi giaûi
n
627
kienthuchay.info
3 x 3 =
= x 3,y
= 4
x3 + ( 7 − x ) =91 ⇔ x2 − 7x + 12 =0 ⇔ ⇒ .
x 4 =
= x 4,y
= 3
kie
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;4 ) ; ( 4;3) .
( )(
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c: y − 1 y2 − 4xy − 1 =
2
0. )
ha
x 0,y
= = 1
= x 1,y
= 1
TH1: Neá u y 2 =1 ⇔ y =±1 ⇒ .
x = 0,y = −1
x =−1,y = −1
y2 − 1
TH2: Neá u y2= 4xy + 1 ⇔ x= , ( y ≠ 0 ) thay vaøo phöông trình thöù hai
y.i
4y
cuû a heä ta ñöôï c:
2
y2 − 1 y2 − 1
4 + 2y2 − 4. 2.
.y =
4y 4y
n fo
628
kienthuchay.info
y =
−1 x =
0,y = −1
y 1
= x 0,y
= = 1
kie
1 1 1
⇔ 5y 4 − 6y2 + 1 = 0 ⇔ y =
− ⇒ x = ,y = − .
5 5 5
1 1 1
y = x = − ,y =
5 5 5
Vaä y heä phöông trình coù saùu nghieä m:
1 1 1 1
( x;y )
= ( 0;1); ( 0; −1); (1;1); ( −1; −1); − ;
; ;− .
nth
5 5 5 5
7x − y3 = 8
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình 2
.
2x + 6 ( x − y ) =
2
7
Lôøi giaûi
2 2
x 2x + 6 ( x − y ) − y =
3
8
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
2x 2 + 6 x − y 2 =
( ) 7
6± 2
2x − y 3 =
⇔
( ) 8
⇔
x =
4 .
7 y= 1 ± 1
2
2x + 6 ( x − y ) =
2
ha
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
6+ 2 1 6− 2 1
( x;y ) =
4
;1 + ; ;1 − .
2 4 2
xy − x − y =1
y.i
3 2
.
4x − 12x + 9x =−y3 + 6y + 7
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
fo
3 3
4 ( x − 1) =
−y3 + 3xy + 3y ⇔ 4 ( x − 1) + 4y3 =
3y3 + 3xy + 3y .
629
kienthuchay.info
⇔ 4 ( x + y − 1) ( x − 1) − y ( x − 1) + y=
2 2 2
(
3y y + x + 1 .
)
kie
Thay x = xy − y − 1 vaø o veá phaû i cuû a phöông trình ta ñöôï c:
4 ( x + y − 1) ( x − 1) − y ( x − 1) + y=
2
2
3y ( x + y − 1) .
2
2 y= 1 − x
⇔ ( x + y − 1)( 2x − 2 − y ) = 0 ⇔ .
=y 2x − 2
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
nth
( x;y ) = 5 − 4 17 ; 1 − 2 17 ; 5 + 4 17 ; 1 + 2 17 .
x +1
Caùch 2: Ruù t y = töø phöông trình ñaà u thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä
x −1
ta ñöôï c:
3
3 x +1
2 x +1
4x − 12x + 9x + − 6. −7=0.
uc
x −1 x −1
5 − 17
x =
( )( )
2
⇔ x 2 − x + 2 2x 2 − 5x + 1 =0 ⇔ 2x 2 − 5x + 1 =0 ⇔ 4 .
5 + 17
x =
4
ha
3xy − 3x + 6y =
12
3 2
.
4x + 24x + 45x =− y3 + 6y − 20
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
3 3
4 ( x + 2) =
− y3 + 3xy + 12y ⇔ 4 ( x + 2 ) + 4y3 =
3y3 + 3xy + 12y .
n
⇔ 4 ( x + y + 2 ) ( x + 2 ) − y ( x + 2 ) + y=
2 2 2
3y y + x + 4 .
( )
fo
kienthuchay.info
⇔ 4 ( x + y + 2 ) ( x + 2 ) − y ( x + 2 ) + y=
2 2
( 2
3y y + xy + 2y .
)
kie
2 y =−2 − x
⇔ ( x + y + 2 )( 2x + 4 − y ) = 0 ⇔ .
=y 2x + 4
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c:
= ( x;y ) −7 +4 17 ; 1 + 2 17 ; − 7 + 4 17 ; 1 − 2 17 .
x+4
Caùch 2: Ruù t y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
nth
x+2
3
x+4 x+4
4x3 + 24x 2 + 45x + − 6. 0.
+ 20 =
x + 2 x+2
−7 + 17
x =
( )( )
2
⇔ x2 + 5x + 8 2x2 + 7x + 4 =0 ⇔ 2x2 + 7x + 4 =0 ⇔ 4 .
7 + 17
x = −
4
uc
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình
4x + 4 + 2x + 1 = 4y 2 − 4y + 2y − 1
2 , ( x,y ∈ ) .
2
x + y = x + y + 2
Lôøi giaûi
ha
1
x ≥ −
Ñieà u kieän: 2.
y ≥ 1
2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
A = 4y2 − 4y − 4x − 4 + 2y − 1 − 2x + 1 = 0 (1)
y.i
.
2 2
B = x + y − x − y − 2 = 0 (2)
Nhaän xeùt. Döï ñoaù n 2y − 1 = 2x + 1 ⇔ y = x + 1 thay vaø o hai phöông trình
cuû a heä ta ñöôï c:
A= 4 x + 1 2 − 4 x + 1 − 4x − 4= 4x 2 − 4
( ) ( )
n
.
2
B = x2 + ( x + 1) − x − ( x + 1) − 2 = 2x2 − 2
fo
A
Heä soá baát ñònh laø k =
− = −2 töùc ta thöïc hieän pheùp toaùn laáy (1) − 2.(2) theo veá:
B
631
kienthuchay.info
1 1
Nhaä n thaáy x = − hoaë c y = khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
2 2
kie
1 1
Xeù t x > − ,y > khi ñoù laáy (1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c:
2 2
(
4y2 − 4y − 4x − 4 − 2 x2 + y2 − x − y − 2 + ) ( 2y − 1 − )
2x + 1 =0.
⇔ 2y2 − 2y − 2x 2 − 2x + ( 2y − 1 − 2x + 1 ) =
0.
2 ( y − x − 1)
⇔ 2 ( y − x − 1)( y + x ) +
nth
=0.
2y − 1 + 2x + 1
1
⇔ 2 ( y − x − 1) y + x + =0.
2y − 1 + 2x + 1
1 1 1
⇔ y = x + 1 (vì y + x + > − =0 ).
2y − 1 + 2x + 1 2 2
uc
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 1
x2 + ( x + 1) − x − ( x + 1) − 2 = 0 ⇔ 2x 2 − 2 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 2 (do x > − ).
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;2 ) .
2x2 + x + x + 2= 2y 2 + y + 2y + 1
2 , ( x,y ∈ ) .
2
x + 2y − 2x + y − 2 =0
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ −2, y ≥ − .
y.i
2
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i x2 =−2y2 + 2x − y + 2.
Theá vaø o phöông trình thöù nhaá t, ta ñöôï c
x2 + (−2y 2 + 2x − y + 2) + x + x + 2= 2y 2 + y + 2y + 1
n
⇔ x2 + 3x + 2 + x + 2= 4y2 + 2y + 2y + 1
⇔ (x + 1)2 + (x + 1) + (x + 1) +=
1 (2y)2 + 2y + 2y + 1. (1)
fo
632
kienthuchay.info
1 1 3
Ta coù f '(t) =2t + 1 + ; f "(t) =2 − ; f "(t) =0 ⇔ t =− .
2 t +1 4 (t + 1)3 4
kie
3 1
Suy ra f '(t) ≥ f ' − = > 0 vôù i moï i t ∈ (−1; + ∞).
4 2
Do ñoù haøm f(t) ñoà ng bieán treân [ −1; +∞).
Suy ra phöông trình (1) ⇔ f(x + 1) = f(2y) ⇔ x + 1= 2y ⇔ x = 2y − 1.
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä, ta ñöôï c
nth
y = 1
2 2
(2y − 1) + 2y − 2(2y − 1) + y − 2 =0 ⇔ 6y − 7y + 1 = 0 ⇔
2
y = 1 .
6
2 1
Suy ra nghieäm (x; y) cuûa heä laø (1; 1), − ; .
3 6
Nhaän xeùt. Ñeå ñöa ñeán lôøi giaû i treâ n ta coù suy nghó ñôn giaûn laø hai caê n trieät
uc
tieâ u nhau töù c x + 2= 2y + 1 hay =
x 2y − 1 theá vaøo phöông trình thöù hai
cuû a heä tìm ñöôï c nghieä m thaá y thoû a maõ n. Vaä y laø höôùng ñi ñaõ ñuù ng. Ñaâ y laø cô
sôû ñeå tìm caù ch coä ng goä p hai phöông trình cuû a heä moät caù ch hôïp lyù vaø ñöa veà
xeù t haø m soá nhö treâ n. Moä t soá baø i toaù n cuøng daï ng treân nhöng ñöa veà phaân tích
ha
B = x + 2y − 2x + y − 2 = 0 (2)
A= 2 2y − 1 2 − 2y2 + 2y − 1 − y= 6y 2 + 7y + 1
Vôù i x = 2y − 1 ⇒
( ) ( ) .
2
B= ( 2y − 1) + 2y2 − 2 ( 2y − 1) + y − 2= 6y2 − 7y + 1
A
n
633
kienthuchay.info
2x2 + 2 − x + y − 1 − 34= 2xy + x
2 , ( x,y ∈ ) .
2y + 2 − x + y − 1 − 34 =−xy + 2y
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 2,y ≥ 1 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x = 2y
2x 2 − 2y 2 = 3xy + x − 2y ⇔ ( x − 2y )( 2x + y − 1) = 0 ⇔ .
2x + y =1
nth
+ Neá u x = 2y ⇒ 2 ≥ x = 2y ≥ 2 ⇒ x = 2,y = 1 thöû laï i thaá y thoû a maõ n.
+ Neá u y = 1 − 2x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 2;1); ( −2;5) .
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình:
ha
x2 + y2 + xy + 2x =
5y
3 .
2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y =
0
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + y2 + xy + 2x − 5y =
y.i
0 (1)
3 .
2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y = 0 (2)
Tìm heä soá baát ñònh:
Deã thaá y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
Ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø y = x .
n
⇒k=− 1=− .
B1 =x ( x − 1)( 2x + 3) B1 2x + 3
634
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Laá y −(2x + 3).(1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c:
kie
( x − y ) ( x2 + 2xy − 10x + 3y − 24 ) = 0.
− x3 + x2 + 6x
Caùch 2: Ruùt y = töø phöông trình thöù hai thay vaø o phöông trình
x2 + 2x + 3
ñaà u ta ñöôï c:
nth
x 0
= x 0,y
= = 0
(
x ( x − 1)( x + 2 )( x + 6 ) x 2 + x + 6 )
0⇔
=
= x 1
⇒
= x 1,y
= 1
.
( x + 2x + 3) x = −2 x =
2 −2,y =
0
2
x =
−6 x =
−6,y =
8
Caùch 3: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
x2 + 2x + y ( x + y − 3) =2y
.
uc
2
( )
x + 2x ( x + y − 3) =−3y
Vôù i y = 0 ⇒ x = 0 .
x2 + 2x
+ x+ y−3=2
y
Vôù i y ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
ha
2
x + 2x
y ( x + y − 3) =−3
x2 + 2x
u =
Ñeá n ñaâ y ñaë t y
v = x + y − 3
y.i
u + v = 2
Ñöa veà heä phöông trình ñoái xöù ng loaï i I .
uv = −3
3x2 + xy − 9x − y 2 − 9y =0
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình .
3 2
2x − 20x − x y − 20y = 0
n
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaåm ñöôï c hai nghieäm cuûa heä laø
= ( x;y ) ( 0;0 ); ( 2; −1)
khi ñoù ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø x = −2y thay ngöôï c laï i hai
fo
635
kienthuchay.info
= 9y ( y + 1)
A1 (x,y) A (x,y) 9
− 1
⇒ p(x,y) = = .
B1 (x,y) =−20y ( y + 1)( y − 1) B1 (x,y) 20 ( y − 1)
kie
Lôøi giaûi
3x2 + xy − 9x − y 2 − 9y =
0 (1)
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng .
3 2
2x − 20x − x y − 20y = 0 (2)
Nhaä n thaáy y = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i y ≠ 1 khi ñoù laá y 20 ( y − 1) .(1) + 9.(2) theo veá ta ñöôï c:
nth
( x + 2y ) (18x2 + 15xy − 60x − 10y2 − 80y ) =
0 .
( 0;0 ) ; 18 9
m ( x;y )
uc
Giaû i hai heä treâ n tìm ñöôï c hai nghieä
= ;− .
13 13
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình:
x2 y2 + 3x + 3y − 3 =
0
2 .
2
x y − 4xy − 3y + 2y − x + 1 =0
ha
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaän thaá y heä coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) khi ñoù
ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø x = 1 − y thay ngöôï c laï i hai phöông trình
cuû a heä ta ñöôï c:
A (x,y) 2
1 = y ( y − 1)
2
A (x,y)
− 1
⇒ p(x,y) = 1− y .
=
y.i
= y 2 ( y − 1)
B1 (x,y) B1 (x,y)
Lôøi giaûi
x2 y2 + 3x + 3y − 3 =
0 (1)
Vieá t laï i heä döôù i daïng .
2 2
x y − 4xy − 3y + 2y − x + 1 =0 (2)
n
636
kienthuchay.info
x + y − 1 =0
( x + y − 1) ( 3y2 + xy − 2y + 2 ) = 0 ⇔ 2
.
3y + xy − 2y + 2 =0
kie
x + y − 1 =0
- Vôù i x + y − 1 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình 2 2 .
x y + 3x + 3y − 3 =
0
x + y =1 x 0;y
= = 1
⇔ 2 2 ⇔ .
x y = 0 =x 1;y
= 0
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaä n thaá y heä coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) khi ñoù
ha
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 vaø x = 2 thì heä coù nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) .
Xeù t vôù i x ∉ {0;2} khi ñoù laá y x ( x − 2 ) .(1) + (2) theo veá ta ñöôï c
n
( ) (
x ( x − 2 ) x 2 − 2xy + x + y + x 4 − 4x 2 y + 3x 2 + y 2 = )
0.
x = y
( )
⇔ ( x − y ) 2x3 − x 2 + x − y = 0 ⇔ 3 .
fo
2
2x − x + x − y =0
637
kienthuchay.info
x = 0
- Vôù i x = y thay ngöôï c laï i (1) ta ñöôïc 2x − x2 =0 ⇔ (loaï i do x ∉ {0;2} ).
x = 2
kie
2x3 − x2 + x − y =0
- Vôù i 2x3 − x2 + x − y =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình
2
x − 2xy + x + y =0
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä naø y ta ñöôï c:
( )
2x x2 + 1 − y = 0 ⇔ y = x 2 + 1 (do x ≠ 0 ).
nth
Thay vaøo (1) ta ñöôï c:
(
−2x3 + x2 + 1 = 0 ⇔ ( x − 1) −2x 2 − x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 2 . )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) ; (1;2 ) .
uc
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình .
Phaân tích lôøi giaûi: Neáu ñaë t t = x 2 ta ñöa veà daï ng 1 vaø caùch giaû i ñaõ ñöôïc
xaù c ñònh, ôû ñaâ y ta xöû lyù baø i toaù n theo moä t höôù ng khaù c ñoù laø laá y (1) + k.(2)
vaø aù p duï ng phöông phaù p giaû i phöông trình baä c boá n toå ng quaù t vôù i muï c ñích
ha
Ta seõ tìm k sao cho (3) phaân tích ñöôïc nghieäm. Muoán vaäy ∆ laø soá chính phöông.
x2
∆
x2
= ( k − 4 + ky )
2
(
− 4 y2 − 6y + 22ky + 9 − 22k . )
y.i
= (k 2
) ( )
− 4 y2 + 2k 2 − 16k + 24 y + k 2 + 80k − 20 coù daï ng chính phöông.
( ) − 4(k )( )
2
∆ y = 0 ⇔ 2k 2 − 16k + 24 2
− 4 k 2 + 80k − 20 = 0 .
n
Nhaä p phöông trình vaø o maùy tính boû tuù i ta tìm ñöôï c k = 2 .
Lôøi giaûi
fo
638
kienthuchay.info
( )
x 4 − 4x 2 + y 2 − 6y + 9 + 2 x2 y + x2 + 2y − 22 =
0.
⇔ ( x + y ) − 2 ( x + y ) − 35 = 0 ⇔ ( x + y + 5)( x )
kie
2
2 2 2 2
+y−7 = 0 .
( )( )
x 4 − 6x 2 + 8 =0 ⇔ x 2 − 2 x 2 − 4 =0 ⇔ x =± 2 ∨ x =±2 .
( )
nth
± 2;5 ; ( ±2;3) .
Suy ra ( x;y ) =
( )( )
− 2;5 ; 2;5 ; ( −2;3) ; ( 2;3) .
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =
22 − x2
Caùch 2: Ñeå yù töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ñöôï c y = .
x2 + 2
22 − x2
Thay y = vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
uc
x2 + 2
2
4
22 − x2
2 22 − x2
x − 4x + − 6. +9=0.
2 x2 + 2
x +2
ha
.
y.i
n fo
639
kienthuchay.info
Chuû ñeà 16. KYÕ THUAÄT PHÖÙC HOÙA
Soá phöù c coù moä t öùng duï ng raá t roä ng trong giaûi toaùn Sô caáp töø Ñaï i soá , hình hoï c
kie
vaø giaû i tích cho ñeá n Toaùn cao caá p. Noä i dung chuû ñeà naø y toâ i trình baø y moä t
öù ng duïng cuû a soá phöù c trong giaû i heä phöông trình. Trong baø i vieát naø y toâ i taïm
goï i laø phöông phaù p phöù c hoù a giaû i heä phöông trình.
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
1. Phöông phaùp chung
Phöông phaù p chung laø ñaë t z= x + iy .
nth
Khi ñoù chuyeån baø i toaù n tìm nghieä m ( x;y ) veà tìm phöù c z thoûa maõ n heä phöông
trình ñaõ cho.
Duø ng phöông phaù p giaûi phöông trình nghieä m phöù c tìm ñöôï c:
x = a
z =a + bi ⇔ .
y = b
Caê n baä c n cuû a soá phöù c:
uc
ϕ + k2π ϕ + k2π
z n r ( cos ϕ + i.sin ϕ ) ⇒
= = z n
r cos + i.sin = ,k 0,1,...,n − 1 .
n n
Moä t soá ñaú ng thöù c thöôø ng söû duïng.
- z= x − iy .
- z2 = x2 − y2 + 2xyi .
ha
- z3 = (
x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i . )
(
- z 4 = x 4 − 6x 2 y2 + y 4 + 4 x3 y − xy3 i . )
- z5 = (
x5 + 5xy 4 − 10y2 x3 + i y5 + 5x 4 y − 10x2 y3 . )
y.i
(
- z6 = x6 − 15y2 x 4 + 15y 4 x2 − y6 + i 6yx5 − 20y3 x3 + 6y5 x . )
(
- z 7 = x 7 − 21y2 x5 + 35y 4 x3 − 7y6 x + i −y 7 + 21x2 y5 − 35x 4 y3 + 7x6 y . )
- z8 = (
x8 − 28y2 x6 + 70y 4 x 4 − 28y6 x2 + y8 + i 8yx 7 − 56y3 x5 + 56y5 x3 − 8y 7 x )
n
1 1 x − yi
-
= = .
z x + yi x2 + y2
fo
640
kienthuchay.info
i i ( x − yi ) xi + y
-
= = .
z x +y2 2
x2 + y2
kie
1 x2 − y2 2xyi
-
= − .
z2
(x + y ) (x )
2 2
2 2 + y2
Nhaâ n theâm vaø o moä t phöông trình cuû a heä vôù i ñaï i löôï ng i sau ñoù coä ng(tröø-coù
heä soá neá u coù) theo veá hôï p lyù ñöa veà phöông trình coù chöù a caù c nhaâ n töû
1 i
z,z2 ,z3 , , ,... .
nth
z z
2. Daáu hieäu nhaän bieát
Hai phöông trình cuû a heä coù daï ng:
1
Daïng 1: F x;y; = 0 ⇒ z = x + yi .
x2 + y2
1
Daïng 2: F x; y; ⇒ z= x +i y .
uc
x+y
1
Toång quaùt: F x k ;y k ; , ( a,b > 0,k ∈ ) ⇒=
z ax k + i by k .
ax + by 2k
2k
Chuù yù. Ñoâ i khi ñeà baø i laøm trieä t tieâ u daá u hieä n nhaä t bieá t ta caà n bieá n ñoå i heä
tröôù c tieân.
ha
( (
6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
Ví duï. Giaû i heä phöông trình .
)
(
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x − 6y
)
6x + 8y 6x + 8y
= 6 − x 2 2x=
+ 6
x +y x2 + y2
y.i
( )
n
x x2 − 3y2 =
1
Ví duï 1. Giaû i heä phöông trình .
y 3x2 − y2 =
1 ( )
fo
641
kienthuchay.info
Lôøi giaûi phöùc hoùa:
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
kie
3 2
x3 − 3xy2 = x − 3xy = 1
3
− y + 3yx =
2
1
⇔ 3 2
1 i − y + 3yx =(
i
⇒ x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i =+
)
1 i.( )
Ñaë t z= x + yi phöông trình trôû thaønh:
π π
z3 = 1 + i ⇔ z3 = 2 cos + i.sin .
4 4
nth
6 π k2π π k2π
⇔z
= 2 cos + + i.sin + = ,k 0,1,2 .
12 3 12 3
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy veá traù i cuû a hai phöông trình cuû a heä cuø ng baä c ba neâ n ta nghó ñeán
phöông phaù p ñoà ng baä c
( ) ( )
Ta coù : x x2 − 3y2= y 3x2 − y2 ⇔ x3 + y3 − 3xy ( x + y=
) 0.
uc
x + y = 0
⇔ ( x + y ) x2 + y2 − 4xy =0 ⇔ 2 .
2
x + y − 4xy =
0
TH1: Neá u x + y =0 ⇔ y =− x khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
1
x = − 3
ha
y = −x
2
.
(2 2
x x − 3x =
⇔
1
y=
1 )
3
2
TH2: Neá u x2 + y2 − 4xy =
0 ñeá n ñaâ y ta hoaø n toaøn coù theå ruù t x theo y hoaë c
y theo x theá vaøo heä tuy nhieâ n luù c sau ñöôï c phöông trình baä c ba maø caù c heä soá
y.i
coù chöùa caê n, ñieà u ñaù ng ngaï i nöõ a laø heä khoâ ng coù nghieä m ñeï p.
Vaä y ta suy nghó tìm höôù ng xöû lyù khaù c:
( )(
Ñeå yù hai phöông trình cuûa heä ta nhaä n thaáy xy x2 − 3y2 y2 − 3x2 ≠ 0 neâ n )
nhaâ n theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
( )( ) ( )
n
xy x2 − 3y2 y2 − 3x2 =
1 ⇔ xy 3x 4 + 3y 4 − 10x2 y2 =
1.
⇔ xy 3 ( x + y ) − 16x y =
2 2
1. 2 2
fo
642
kienthuchay.info
Keá t hôï p vôù i x2 + y2 − 4xy =
0 ta ñöa veà giaû i heä phöông trình:
( )
xy 3 x 2 + y 2 − 16x 2 y 2 =
(
1 xy 3.16x2 y2 − 16x2 y2 =
1 )
kie
⇔ .
x2 + y2 − 4xy = 2 2
0 x + y = 4xy
1
1 1 xy =
xy = xy = 3
2 4
23 4
⇔ 23 4 ⇔ ⇔ .
2 2 x + y = 3
( x + y ) =
2 ±
x + y = 4xy 6xy 3
2
nth
Heä phöông trình cuoá i laø heä ñoá i xöùng laï i I ñaõ bieá t caù ch giaû i.
Ñaù p soá:
1 1 3 3 3 −5 2+ 3 3 3 3 3 −5 2− 3
( x;y ) =
− 3 ; 3 ;
−
2
; −
2
3 3 − 5
;
2
;
2
3
3 3 − 5
2 2
Nhaän xeùt. Lôø i giaû i phöù c hoù a cho ta nghieäm nhanh goï n tuy nhieâ n khoâng bieåu
dieã n tröï c tieáp ñöôï c nghieäm nhö lôø i giaûi ñaï i soá thuaàn tuù y nhö treâ n.
uc
B. BAØI TAÄP MAÃU
2x + 5y = xy + 2
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình 2 2
.
x + 4y + 21 = y + 10x
Lôøi giaûi
ha
2
⇔ ( x + iy ) − 10 ( x + iy ) − 4i ( x + iy ) + 4i + 21 =
0 (1) .
Ñaë t z= x + iy khi ñoù (1) trôû thaønh:
z2 − 10z − 4iz + 4i + 21 =0 ⇔ z 2 − 2z ( 2i + 5 ) + 4i + 21 =0 .
n
2 2
Phöông trình coù ∆=' ( 2i + 5) − 4i − 21= 16i= 8 (1 + i ) .
z = 2i + 5 + 2 2 ( i + 1)
Suy ra
fo
.
z =
2i + 5 − 2 2 ( i + 1)
643
kienthuchay.info
⇔
(
x + iy =5 + 2 2 + 2 + 2 2 i
x =
⇔
)
5 + 2 2,y =
2+2 2
.
( )
kie
x + iy =5 − 2 2 + 2 − 2 2 i
x 5
= − 2 2,y 2
= − 2 2
(5 + 2
( x;y ) = )(
2;2 + 2 2 ; 5 − 2 2;2 − 2 2 . )
Caùch 2: Nhaä n thaáy phöông trình ñaà u ruùt ñöôï c x theo y hoaë c y theo x neâ n ta söû
duï ng phöông phaù p theá.
nth
Nhaä n thaáy y = 2 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t y ≠ 2 khi ñoù vieá t laï i heä döôù i daï ng:
2 − 5y
2 − 5y x =
x = 2−y
2−y ⇔ 2 .
2 2 2 2 − 5y 2 − 5y
y − 4y − x + 10x − 21 =
0 y − 4y − 2 − y + 10. 2 − y − 21 =
0
uc
2 − 5y 2 − 5y
x = x=
2−y
⇔ 2−y ⇔ .
( ) ( )
2
4 3 2 2 2
y − 8y + 24y − 32y − 48 =
0 y − 4y + 8 y − 4y − 48 =
0
2 − 5y 2 − 5y
x = x =
ha
⇔ 2 − y ⇔ 2−y
( )(
y 2 − 4y − 4 y 2 − 4y + 12 =
0 2
)
y − 4y − 4 =0
x = 5 + 2 2,y =
2+2 2
⇔ .
x =
5 − 2 2,y =
2−2 2
y.i
644
kienthuchay.info
x3 − 3xy2 − x + 1 − x 2 + 2xy + y 2 =0
.
( 3 2 2 2
i − y + 3x y − y + 1 − x − 2xy + y = 0 )
kie
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(
x3 − 3xy2 − x + 1 − x 2 + 2xy + y 2 + i −y3 + 3x 2 y − y + 1 − x 2 − 2xy + y 2 =0. )
( ) ( ) ( )
⇔ x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i − x2 − y2 + 2xyi + 2xy + i −x2 + y2 − x + 1 + i ( −y + 1) =
0
⇔ x − 3xy + ( 3x y − y ) i − (1 + i ) ( x − y + 2xyi ) − ( x + yi ) + 1 + i .
3 2 2 3 2 2
nth
⇔ z − (1 + i ) z − z + 1 + i = 0 ⇔ ( z − 1) ( z − iz − 1 − i ) = 0 .
3 2 2
z = 1 x + yi = 1 x = 1,y = 0
⇔ ( z − 1)( z + 1)( z − 1 − i ) =⇔
0 z = −1 ⇔ x + yi = −1 ⇔ x = −1,y = 0.
z =1 + i x + yi =1 + i x =1,y =1
( x;y )
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù ba nghieäm laø = (1;0 ) , ( −1;0 ) , (1;1) .
uc
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
( y 2 2xy ( y − 1)
( x − 1) x2 − 1 − =
) .
(
( y − 1) y2 + 1 − =
)
x 2 2xy ( x − 1)
x = 0
ha
TH1: Neá u 2xy ( x − 1) = 0 ⇔ y = 0 .
x = 1
y2 + 1 = 0
- Neá u x = 0 heä trôû thaønh heä voâ nghieäm.
( )
( y − 1) y + 1 =
2
0
y.i
-
Neá u y = 0 heä trôû thaønh
( ) 0 ⇔ x =±1 ⇒ ( x;y ) =( −1;0);(1;0)
( x − 1) x − 1 =2
− (1 − x ) =2
0
0 = 0 y = 0
- Neá u x = 1 heä trôû thaønh ⇔ ⇒ ( x;y ) =
(1;0 ); (1;1) .
n
( y − 1) y =
2
0 y = 1
TH2: Neá u 2xy ( x − 1) ≠ 1 khi ñoù chia theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
fo
645
kienthuchay.info
( x − 1) ( x2 − 1 − y2 ) 2xy ( y − 1)
=
( y − 1) ( y2 + 1 − x2 ) 2xy ( x − 1)
kie
2 2
⇔ ( x − 1) =
− ( y − 1) ⇔ x =
y=1 khoâ ng thoû a maõ n ñieà u kieän 2xy ( x − 1) ≠ 0 .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;0 ); (1;0 ); (1;1) .
3x − y
x + 2 3
=
x + y2
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
nth
y − x + 3y =0
x2 + y2
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
3x − y 3x − y − xi − 3yi
x + = 2 2
3 x + yi + = −3 0
x +y x2 + y2
⇔ .
iy − x + 3y .i =0 yi − x + 3y .i =0
uc
x2 + y2 x2 + y2
3 ( x − yi ) − ( y + xi )
x + yi + −3=0 (1)
x2 + y2
⇔ .
yi − x + 3y .i = 0
ha
x2 + y2
1 x − yi i y + xi
Ñaë t z = x + yi ⇒ = , = .
z x2 + y2 z x2 + y2
Khi ñoù phöông trình (1) trôû thaønh:
3−i z= 2 + i
z+ − 3 = 0 ⇔ z2 − 3z + 3 − i = 0 ⇔ .
y.i
z z= 1 − i
x + yi =2 + i x =2,y =1
⇔ ⇔ .
x + yi =1− i x = 1,y =−1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=
) (1; −1) ; ( 2;1) .
n
646
kienthuchay.info
3xy − y2
xy + 2 3x
=
x + y2
kie
.
x 2 + 3xy
xy − 2 0
=
x + y2
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c:
3 1
2xy − 1 = 3x ⇔ x = + .
2 2y
Thay vaøo phöông trình ñaàu tieâ n cuû a heä ta ñöôï c:
nth
3 1
3 + −y
3 1 2 2y y =−1 ⇒ x =1
+ + =3 ⇔ ( y + 1)( y − 1) =0 ⇔ .
2 2y 3 1 2
y =1 ⇒ x =2
2
+ +y
2 2y
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=
) (1; −1) ; ( 2;1) .
( ( )
6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
uc
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình .
( )
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x − 6y
Lôøi giaûi
Caùch 1: Nhaän thaá y x= y= 0 laø moä t nghieä m cuû a heä phöông trình.
Xeù t x2 + y2 > 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng:
ha
6x + 8y 6x + 8y
6 − x
=
2 2 x=+ 6
x +y x2 + y2
⇔ .
3 − y 8x − 6y y= 8x − 6y
= + 3
x 2
+ y 2 x 2
+ y 2
y.i
Roõ raø ng ñeá n ñaây heä phöông trình coù daï ng nhö caù c baøi toaù n treâ n.
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
6x + 8y 6x + 8y + 8xi − 6yi
x + 2 2
=6 x + yi + =6 + 3i
x +y x2 + y2
⇔ .
iy + 8x − 6y .i = 3i x + 6x + 8y = 6
n
x2 + y2 x2 + y2
fo
647
kienthuchay.info
6 ( x − yi ) + 8 ( y + xi )
x + yi + = 6 + 3i (1)
x2 + y2
kie
⇔ .
x + 6x + 8y = 6
x2 + y2
1 x − yi i y + xi
Ñaë t z = x + yi ⇒ = , = .
z x + y z x2 + y2
2 2
6xy + 8y2
xy + 2 6y
=
x + y2
Xeù t vôù i xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daï ng: .
8x 2 − 6xy
xy + 2 3x
=
x + y2
y.i
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c:
6y − 8 3
2xy + 8 = 3x + 6y ⇔ x = , y ≠ .
2y − 3 2
Thay vaøo phöông trình ñaàu tieâ n cuû a heä ban ñaà u ta ñöôï c:
6y − 8
6. + 8y
n
6y − 8
+
2y − 3
2y − 3 6y − 8 2
(
=6 ⇔ ( y − 1)( y − 2 )( 3y − 4 ) 4y2 − 12y + 13 =0 . )
2
+y
2y − 3
fo
648
kienthuchay.info
y =1 ⇒ x =2
kie
⇔ y = 2 ⇒ x = 4 .
4
y = ⇒ x = 0
3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 4;2 ) .
Nhaän xeùt. Roõ raø ng neá u nghieäm cuû a heä laø leû khi ñoù vieä c ruùt x theo y roà i theá
vaø o phöông trình cuû a heä ñöa veà moä t phöông trình baäc cao cuû a y toû ra khoâ ng
nth
hieä u quaû trong khi söû duï ng soá phöù c ta hoaø n toaø n tìm ñöôï c nghieäm cuû a z vaø
taá t nhieâ n tìm ñöôï c ( x;y ) .
x3 − 3xy2 =
−4
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
3 2
y − 3x y =
−4 3
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
uc
x3 − 3xy2 = −4 x3 − 3xy2 =−4
⇔ 3 .
3
( 2
)
i y − 3x y =−4 3i
2 3 2
( )
x − 3xy − y − 3x y i =−4 + 4 3i (1)
Ñaë t z= x + yi khi ñoù (1) trôû thaønh:
2π 2π
z3 =−4 + 4 3i =8 cos + i.sin .
ha
3 3
2π k2π 2π k2π
⇔ z 2 cos
= + + i.sin + = ,k 0,1,2 .
9 3 9 3
2π 2π 8π 8π 14π 14π
Suy ra ( x;y ) = 2 cos ;2sin ; 2 cos ;2sin ; 2 cos ;2sin .
9 9 9 9 9 9
y.i
( x;y ) = 2 cos 29π ;2sin 29π ; 2 cos 89π ;2sin 89π ; 2 cos 149π ;2sin 149π .
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 =
8 3
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
n
3 3
x y − xy = 2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
fo
649
kienthuchay.info
4 2 2 4
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 =
8 3 x − 6x y + y = 8 3
⇔ .
3
4x y − 4xy =
3
8
3
( 3
i 4x y − 4xy = 8i )
kie
⇔
( )
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 + i 4x3 y − 4xy3 = 8 3 + 8i (1)
.
(
i 4x3 y − 4xy3 =
)
8i
(
Ñaë t z =x + yi ⇒ z 4 =x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 + i 4x3 y − 4xy3 . )
Khi ñoù phöông trình (1) trôû thaønh:
nth
π π
+ k2π + k2π
π π
z 4= 3 + i= 16 cos + i.sin ⇔ z= 2 cos 6 + i.sin 6 ,k= 0,1,2,3
6 6 4 4
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
( x;y ) = 2 cos 24π ;2sin 24π ; 2 cos 1324π ;2sin 1324π ; 2 cos 2524π ;2sin 2524π .
uc
Nhaän xeùt. Qua hai baø i toaù n treâ n hoaø n toaøn xöû lyù ñöôï c vôùi heä cho baä c 5,6,7
vaø ñieà u löu yù laø heä daï ng naø y laø heä ñaú ng caá p tuy nhieâ n baä c cao vaø nghieä m leû
neâ n kinh nghieä m laø caù c em söû duï ng soá phöù c nhö treân.
1
3x 1 + =2
x+y
ha
Vì vaäy ñieà u kieä n cuû a aå n ñeå heä phöông trình coù nghieä m laø x > 0,y > 0 .
Khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
1 x 2
3x 1 + =2 x+ =
x+y x+y 3
⇔ .
n
7y 1 − 1
4 2 y 4 2
= y − x+y =
x+y 7
Ta ñaë t u x,v y heä phöông trình trôû thaø nh:
fo
= =
650
kienthuchay.info
u 2
u + 2 = (1)
u + v2 3
.
kie
v − v 2
4
= (2)
u2 + v2 7
Heä ñaõ ñöa veà daïng quen thuoä c cuû a soá phöù c.
u − vi 2 2
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: u + vi + = +4 i.
2
u +v 2
3 7
Ñaë t z= u + vi khi ñoù ta coù phöông trình:
nth
1 2 2 2 2
z+ = +4 i ⇔ z2 − + 4 i z + 1= 0 .
z 3 7 3 7
2 2 2 2
+ 4 i + 2 21 + 21 2i +4
i + 2 21 + 21 2i
z 3 7 x + yi 3 7
=
2 2
⇔ ⇔ .
2 2 2 2
+ 4 i − 2 21 − 21 2i + 4 i − 2 21 − 21 2i
uc
3 7 3 7
z = x + yi
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
1 2 21 1 2 21
( x;y ) =
3
+ 21;2 + ;
3
− 21;2 − .
7 2 7 2
ha
x2 − y2 − 2x − 3y − 2 + i ( 3x + 2xy − 2y − 4 ) =
0.
2
⇔ ( x + yi ) − ( 2 − 3i )( x + yi ) − 2 − 4i =0.
Ñaë t z= x + yi phöông trình trôû thaønh:
n
z = −2i x + yi =−2i x =
0,y =−2
z2 − ( 2 − 3i ) z − 2 − 4i ⇔ ⇔ ⇔ .
z= 2 − i x + yi =−
2 i x =
2,y =
−1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
( 0; −2 ); ( 2; −1) .
fo
651
kienthuchay.info
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình
(
( 2x − 1) x2 + y2 + 2y =
0
.
)
(
( 2y − 3) x2 + y2 + 2x = )
kie
0
Lôøi giaûi
Neá u x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
2x 2xi 2 ( xi + y )
2 = + 2y − 3 0 = + 2yi − 3i 0 + 2 ( x + yi ) − 3i − 1 =0
nth
2 2 2
x + y x + y x2 + y2
⇔ ⇔ .
2y= + 2x − 1 0 2y
= + 2x − 1 0 2y
x2 + y2 x2 + y2 x2 + y2 + 2x − 1 =0
Ñaë t z= x + yi ta coù phöông trình:
2i
+ 2z − 3i − 1 = 0 ⇔ 2z 2 − ( 3i + 1) z + 2i = 0 .
z
2
uc
2 41 − 4 − i 41 + 4 .
( 3i + 1) − 16i =
Phöông trình naø y coù ∆ = −8 − 10i =
1+ 41 − 4 + 3 − 41 + 4 i
= z
= x 1=
+ 41 − 4
,y
3− 41 + 4
Suy ra: 4 ⇔ 4 2
1− 41 − 4 + 3 + 41 + 4 i 1 − 41 − 4 3+ 41 + 4
ha
= x = ,y
z = 4 4
4
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
41 + 4 1 − 41 + 4
( x;y ) = ( 0;0 ); 1 + 4
41 − 4 3 −
;
2
;
4
41 − 4 3 +
;
4
.
y.i
( ) ( )
x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i − ( 2 − i ) x2 − y2 + 2xyi + ( 3 − 3i )( x + yi ) − 2 + 2i =0.
fo
3 2
⇔ ( x + yi ) − ( 2 − i )( x + yi ) + ( 3 − 3i )( x + yi ) − 2 + 2i =0.
652
kienthuchay.info
Ñaë t z= x + yi khi ñoù ta coù phöông trình:
z3 − ( 2 − i ) z2 + ( 3 − 3i ) z − 2 + 2i = 0 ⇔ ( z − 1)( z + 2i )( z − i − 1) = 0 .
kie
z = 1
⇔ ( z − 1)( z + 2i )( z − i − 1) =0 ⇔ z =−2i .
z = i + 1
x + yi = 1 x = 1,y = 0
⇔ x + yi = −2i ⇔ x = 0,y = −2 .
x + yi =i + 1 x =1,y =1
nth
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø= (1;0 ); ( 0; −2 ); (1;1) .
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình:
x 4 − x3 − 6x2 y2 + 6x2 y − 4x2 + 3xy2 + 2xy − x + y 4 − 2y3 + 4y2 − 4y =0 (1)
3 3 2 2 3 2 3 2
4x y − 2x − 3x y − x − 4xy + 6xy − 8xy + 4x + y + y − y + 13 = 0 (2)
Lôøi giaûi
uc
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c:
4 3 2
( x + yi ) − (1 + 2i )( x + yi ) − ( 4 + i )( x + yi ) − (1 − 4i )( x + yi ) + 1 + 3i =
0.
Ñaë t z= x + yi phöông trình trôû thaønh:
z 4 − (1 + 2i ) z3 − ( 4 + i ) z2 − (1 − 4i ) z + 1 + 3i =
0.
ha
z = −1
2
⇔ ( z + 1) ( z − 2 − i )( z − 1 − i ) ⇔ z = 2 + i .
z= 1 + i
z = −1 x + yi = −1 x = −1,y = 0
⇔ z = 2 + i ⇔ x + yi = 2 + i ⇔ x = 2,y = 1 .
y.i
z =1 + i x + yi =1 + i x =1,y =1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;0 ); ( 2;1); (1;1) .
2 2 xy2
y
(
2x − 2 − 2 + 1 2x − 1 − 2 2)(
x y +1
0
= )
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình .
n
2
y
4x + 2 2 2+ 2
=
x y +1
fo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≠ 0 .
653
kienthuchay.info
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
2
2
( )
2x − 2 − 2 + 1 2x −
( 2x
) ( )
kie
− 2 +1
=
y 2 2
2x +
y2
.
2
2.
y
(
2. 2x. 2 + − 2 + 1 . 2 +
y
y
2
)
=0
2x 2 +
y2
nth
2
Ñaë
= t u 2x,v
= , ( v ≠ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y
2 2
(
u − v − 2 + 1 u − 2
2u
u + v2
)− 2 +1
= ( ) (1)
.
(
2uv − 2 + 1 v + 2
2v
)
u + v2
= 0 (2)
uc
2 ( u − vi )
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c: ( u + vi ) −
2
( )
2 + 1 ( u + vi ) −
u2 + v2
(
− 2 +1 .
= )
Ñaë t z= u + vi ta coù phöông trình:
z2 − ( 2
) ( )
− 2 + 1 ⇔ z3 − 2 + 1 z 2 + 2 + 1 z − 2 =
2 +1 z −
z
= 0. ( ) ( )
ha
= z 2 = u + vi 2
( )(
⇔ z − 2 z2 − z + 1 ⇔= 2
)
z 1 − i 3 ⇔ u=
+ vi
1− i 3
2
.
1+ i 3 1+ i 3
= z = u + vi
y.i
2 2
= u = 2,v 0 1 2 6
x = ,y = −
1 3 2 2 3
⇔ u =,v = − ⇔ .
2 2 1 2 6
= x = ,y
1 3
n
2 2 3
= u 2=,v
2
( x;y ) 1 ; − 2 36 ; 1 ; 2 36 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø =
fo
2 2 2 2
654
kienthuchay.info
2
Nhaän xeùt. Nhö vaäy baè ng vieä c thay
= x: 2x,y :
= ta ñöa veà moät phöông
y
kie
trình heá t söù c coà ng keà nh. Muï c ñích cuû a baø i taäp naøy laø reø n luyeä n cho caù c em
khaû naê ng nhaä n bieá t daá u hieä n söû duï ng soá phöù c.
x3 − 3xy2 =
−1
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
3 2
y − 3x y =
− 3
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
x3 − 3xy2 =−1 x3 − 3xy2 + 1 =0
⇔ 3 .
3
( 2
i y − 3x y =− 3i ) 2 3 2
(
x − 3xy − y − 3x y i =−1 + 3i ) (1)
2 cos ; 2 sin .
9 9
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
( x;y ) = 3 2 cos 29π ; 3 2 sin 29π ; 3 2 cos 89π ; 3 2 sin 89π ; 3 2 cos 149π ; 3 2 sin 149π .
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 =3 (1)
y.i
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình 1 .
3 3
x y − xy = (2)
4
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 4i.(2) theo veá ta ñöôï c:
( )
n
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 + 4 x3 y − xy3 i = 3 +i.
4 3 1 π π
⇔ ( x + yi )= 2 2 cos + i.sin .
+ i. =
fo
2
2 6 6
655
kienthuchay.info
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi
= 4
2 cos 6 6
+ i.sin= , ( k 0,1,...,3) .
kie
4 4
Heä phöông trình coù boán nghieäm laø:
π π
4 + k2π + k2π
( x;y ) = 2 cos 6 ; 4 2 sin 6 , ( k 0,1,...,3) .
4 4
nth
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình
(
x x 4 − 10x2 y2 + 5y 4 =3 ) (1)
.
(
y y 4 − 10x2 y2 + 5x 4 =
−1 ) (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c:
( )
x5 + 5xy 4 − 10y 2 x3 + i y5 + 5x 4 y − 10x 2 y3 = 3 − i .
uc
5 3 1 −π −π
⇔ ( x + yi )= 2 − i. = 2 cos + i.sin .
2 2 6 6
−π −π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi 5 2 cos 6
= + i.sin=6 , ( k 0,1,...,4 ) .
ha
5 5
Heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :
−π −π
5 + k2π + k2π
( x;y ) = 2 cos 6 ; 5 2 sin 6 , ( k 0,1,...,4 )
5 5
y.i
6 2 4 4 2 6 1
x − 15y x + 15y x − y = 2
(1)
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình
6yx5 − 20y3 x3 + 6y5 x =3
(2)
2
n fo
656
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c:
kie
( )1
x 6 − 15y 2 x 4 + 15y 4 x2 − y 6 + i 6yx 5 − 20y3 x3 + 6y 5 x = + i
2 2
3
.
6 1 3 π π
⇔ ( x + yi ) = + i =cos + isin
2 2 3 3
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi cos 3
= + isin 3 = ,k 0,1,...,5 .
nth
6 6
Heä phöông trình coù saù u nghieäm laø:
π π
+ k2π + k2π
3 3
( x;y ) =cos
6
;sin
6
, ( k 0,1,2,3,4,5) .
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình
uc
7 2 5 4 3 6 1
x − 21y x + 35y x − 7y x = (1)
2
.
y 7 − 21x 2 y 5 + 35x 4 y3 − 7x 6 y = 1
− (2)
2
Lôøi giaûi
ha
(
x 7 − 21y2 x5 + 35y 4 x3 − 7y6 x + i −y 7 + 21x2 y5 − 35x 4 y3 + 7x6 y = ) 1
2
+ i.
1
2
7 1 1 π π
⇔ ( x + yi ) = + i. = cos + i.sin
2 2 4 4
y.i
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi cos
= 4 4
+ i.sin = , ( k 0,1,...,6 )
7 7
Heä phöông trình coù baåy nghieäm laø:
π π
+ k2π + k2π
n
=( x;y ) =cos 4 ;sin 4 , ( k 0,1,...,6 ) .
7 7
fo
657
kienthuchay.info
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình:
8 3
kie
2 6 4 4 6 2 8
x − 28y x + 70y x − 28y x + y =(1)
2
1
8yx 7 − 56y3 x5 + 56y 5 x3 − 8y 7 x =(2)
2
Lôøi giaûi
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c:
x8 − 28y2 x6 + 70y 4 x 4 − 28y 6 x2 + y8
nth
( ) 2
3 1
+ i 8yx 7 − 56y3 x5 + 56y 5 x3 − 8y 7 x = + i. .
2
8 3 1 π π
⇔ ( x + yi ) = + i. = cos + i.sin
2 2 6 6
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi cos 6
= + i.sin 6 = , ( k 0,1,...,7 )
8 8
uc
Heä phöông trình coù taùm nghieäm laø:
π π
+ k2π + k2π
=( x;y ) =cos 6 ;sin 6 , ( k 0,1,...,7 ) .
8 8
ha
( (
2 − x ) x2 + y2 =
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình
)
−5x + 5y
.
( )
( 5 − y ) x2 + y2 =5x + 5y
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x= y= 0 laø moä t nghieäm cuû a heä phöông trình.
y.i
Xeù t x2 + y2 > 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng:
−5x + 5y −5x + 5y
x + 2 2
=2 x + 2 =2
x +y x + y2
⇔
y + 5x + 5y = 5 yi + 5x + 5y .i = 5i
n
x2 + y2 x2 + y2
fo
658
kienthuchay.info
−5 ( x − yi ) + 5 ( xi + y )
x + yi + = 2 + 5i (1)
x2 + y2
kie
⇔ .
yi + 5x + 5y .i = 5i
x2 + y2
Ñaë t z= x + yi khi ñoù phöông trình (1) trôû thaø nh:
5i − 5
z+ = 2 + 5i ⇔ z2 − ( 5i + 2 ) z + 5i − 5 = 0 .
z
z = 2i + 1 x + yi = 2i + 1 x = 2,y = 1
nth
⇔ ⇔ ⇔ .
z = 3i + 1 x + yi = 3i + 1 x = 3,y = 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 3;1) .
2x
3x − 2 2
= (1)
x + y2
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình .
3y + 2y = 4 (2)
x2 + y2
uc
Lôøi giaûi
2 ( x − yi )
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c: 3 ( x + yi ) − =2 + 4i .
x2 + y2
Ñaë t z= x + yi khi ñoù ta coù phöông trình:
2
ha
3z −= 2 + 4i ⇔ 3z2 − ( 2 + 4i ) z − 2 = 0 .
z
z =1 + i x + yi =1 + i x =1,y =1
⇔ ⇔ ⇔ .
z =− 1 + 1 i x + yi =− 1 + 1 i x =− 1 ,y =1
3 3 3 3 3 3
(1;1) ; − 13 ; 13 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø (=
x;y )
y.i
5x + 7 5y
x + 2 7 (1)
=
x + y2
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
7 5x − 5y
y + 2 0 (2)
=
x + y2
n
Lôøi giaûi
5 ( x − yi ) + 7 5 ( xi + y )
fo
659
kienthuchay.info
Ñaë t z= x + yi khi ñoù ta coù phöông trình:
5 + 7 5i
z+ = 7 ⇔ z2 − 7z + 5 + 7 5i = 0 .
kie
z
z =7 − 5i x + yi =7 − 5i x =7,y =− 5
⇔ ⇔ ⇔ .
z = 5i x + yi = 5i x = 0,y = 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=
) ( 7; − 5 ); ( 0; 5 ) .
5x − y
x + 2 3
= (1)
nth
x + y2
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình .
y − x + 5y = 0 (2)
x 2
+ y 2
Lôøi giaûi
5 ( x + yi ) − ( xi + y )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: x + yi + 3.
=
x2 + y2
uc
Ñaë t z= x + yi khi ñoù ta coù phöông trình:
5−i
z+ = 3 ⇔ z2 − 3z + 5 − i = 0 .
z
z =
3+
137 − 11 1
2
(
+ 11 + 137
4
) 137 − 11
2
i
ha
2
⇔ .
z =
3−
137 − 11 1
2
(
− 11 + 137
4
) 137 − 11
2
i
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
y.i
137 − 11
3+
=( x;y ) 2
2 1
(
; 11 + 137
8
) 137 − 11
2 ;
137 − 11
n
3−
( )
=x;y
2
2 1
(
; − 11 + 137
8
) 137 − 11
2 .
fo
660
kienthuchay.info
16x − 11y
x + 2 11
= (1)
x + y2
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình .
kie
y − 11x + 16y =
−17 (2)
x2 + y2
Lôøi giaûi
16 ( x − yi ) − 11( xi + y )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: x + yi + = 11 − 17i .
x2 + y2
nth
Ñaë t z= x + yi ta coù phöông trình:
16 − 11i
z+ = 11 − 17i ⇔ z 2 − (11 − 17i ) z + 16 − 11i = 0 .
z
z = −i x + yi = −i x = 0,y = −1
⇔ ⇔ ⇔ .
z = 11 − 16i x + yi = 11 − 16i x = 11,y = −16
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =−
( 0; 1) ; (11; −16 ) .
uc
6
x 1 + 2 =3 2 (1)
x + y2
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình .
6
y 1 − 2 =
2
1 (2)
x + y
Lôøi giaûi
ha
6 ( x − yi )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c : x + yi + = 3 2 +i.
x2 + y2
Ñaë t z= x + yi khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
6
(
z + = 3 2 + i ⇔ z2 − 3 2 + i z + =
6 0. )
y.i
(3 ) ( )
2 2
Ta coù =
∆ 2+i 24 6 2i −=
−= 7 2 + 3i .
3 2 + i + 2 + 3i
z =
Suy ra 2
n
3 2 + i − 2 − 3i
z =
2
fo
661
kienthuchay.info
3 2 + i + 2 + 3i
x + yi = = x 2= 2,y 2
⇔ 2 ⇔
kie
3 2 + i − 2 − 3i x = 2,y =−1
x + yi =
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä
= m laø ( x;y ) (2 )(
2;2 ; )
2; −1 .
12
x 1 − =2
y + 3x
Baøi 18. (VMO 2007) Giaû i heä phöông trình: .
nth
y 1 + 12 =
6
y + 3x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,y + 3x > 0 .
Ñaë t u = 3x ≥ 0,v = y ≥ 0 .
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
uc
u 12 12u
1 − 2 2
2
= u − 2 2
2 3
= (1)
3 u +v u + v
⇔ .
v 1 + 12 = 12v
6 v+ 6
= (2)
u2 + v2 u2 + v2
12 ( u − vi )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: u + vi − = 2 3 + 6i .
ha
u2 + v2
Ñaë t z= u + vi khi ñoù ta coù phöông trình:
z−
12
z
= 2 3 + 6i ⇔ z2 − 2 ( )
3 + 3i z − 12= 0 .
z = 3 + 3i + 3 + 3i = 3 + 3 + 3 + 3 i
( )
y.i
⇔ .
z= 3 + 3i − 3 − 3i= 3 − 3 + 3 − 3 i ( )
Ta coù u,v ≥ 0 neâ n chæ nhaän nghieäm
u =
3+ 3 3x= 3 + 3 x =
4+2 3
⇔ ⇔ .
n
v =
3+ 3 y= 3 + 3 y =
12 + 6 3
662
kienthuchay.info
2 x
x + 1+ y
=
x +y
kie
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình .
1 + 1 = x
x + y 2 y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 0,y > 0 .
−1 − 2 + 5 −1 + 5 −2
+i
2 2
Vì x, y ≥ 0 neân phaà n thöï c vaø phaà n aû o cuûa z ñeà u khoâ ng aâm do ñoù chæ nhaän
nghieäm z = 1 + i .
x = 1 x = 1
⇔ x + yi = 1 + i ⇔ ⇔ .
y.i
y = 1 y = 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình :
x3 − 3xy2 + x + 1= y 2 + 2xy − x 2
3 .
n
2 2 2
y − 3x y − y − 1= x + 2xy − y
fo
Lôøi giaûi
663
kienthuchay.info
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
(
( x + 1) x2 + 1 − =
)
y 2 2xy ( y + 1)
kie
.
(
( y + 1) y2 − 1 − =
)
x 2 2xy ( x + 1)
Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä phöông trình:
( ) (
x + 1 2 x2 + 1 − =
)
y 2 2xy ( y + 1)
.
2
(
( y + 1) y 2 − 1 − =
)
x 2 2xy ( x + 1)
uc
3 1 1 5
Ñaù p soá: ( x;y ) = − ; − ; ( −1; −1) ; − ; − ; ( 0; −1) ; ( 0;1) .
2 2 3 3
ha
y.i
n fo
664
kienthuchay.info
Chuû ñeà 17. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG TÍNH CHAÁT
HÌNH HOÏC GIAÛI TÍCH
kie
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
Noä i dung chuû ñeà naøy ñeà caä p kyõ thuaä t söû duï ng caù c tính chaá t cô baû n cuûa hình
giaû i tích phaú ng Oxy vaø giaû i tích khoâ ng gian nhö tính chaá t veù c tô, moá i lieân heä
giöõ a ñöôø ng thaú ng vaø ñöôø ng troø n, giöõ a maë t phaúng vaø maë t caà u trong quaù trình
giaû i heä phöông trình hai aån vaø nhieàu aån. Ta cuø ng xeùt caù c baø i toaù n cô baûn.
Baøi toaùn 1. Cho hai veù c tô u,v ta coù : u.v = u . v cos u;v . ( )
nth
a) Neá u u.v = u . v khi vaø chæ khi toà n taï i k ≥ 0 sao cho u = kv .
b) Neá u u.v = − u . v khi vaø chæ khi toà n taï i k ≤ 0 sao cho u = kv .
c) Vôùi hai veùc tô ta coù u + v ≥ u + v daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi u,v cuøng höôùng.
d) Môû roä ng cho ba veù c tô ta coù u + v + w ≥ u + v + w .
uc
(
C 0, A 2 + B2 > 0 vaø ñöôø ng troø n
Baøi toaùn 2. Cho ñöôø ng thaú ng d : Ax + By += )
2 2
( C) : ( x − a) + ( y − b) R 2 coù taâm I ( a; b ) , baù n kính R .
=
ñöôï c goï i laø tieá p tuyeá n vôù i ñöôø ng troø n ( C ) vaø tieá p xuù c taïi duy nhaá t moä t ñieåm
M ( x 0 ;y 0 ) laø hình chieá u vuoâ ng goù c cuû a I treâ n ñöôø ng thaú ng d .
b) Ñöôø ng thaú ng d caé t ñöôø ng troø n ( C ) ⇔ d ( I;d ) < R khi ñoù ñöôøng thaú ng caé t
ñöôø ng troø n ( C ) taï i hai ñieå m phaâ n bieä t A,B .
y.i
c) Ñöôø ng thaú ng d khoâng coù ñieåm chung vôùi ñöôø ng troø n ( C ) ⇔ d ( I;d ) > R .
2 2
R12 coù taâm I1 ( a1; b1 ) ,
Baøi toaùn 3. Cho hai ñöôøng troøn ( C1 ) : ( x − a1 ) + ( y − b1 ) =
2 2
R 22 coù taâ m I2 ( a2 ; b2 ) ,
baù n kính R1 ; ñöôøng troøn ( C2 ) : ( x − a2 ) + ( y − b2 ) =
baù n kính R 2 .
n
I1I=2 R1 + R 2
Hai ñöôø ng troøn tieáp xuùc nhau khi vaø chæ khi khi ñoù
I1=
I2 R1 − R 2
fo
kienthuchay.info
Baøi toaùn 4. Cho maë t phaú ng ( P ) : Ax + By + Cz += (
D 0, A 2 + B2 + C2 > 0 vaø maë t )
2 2 2
R 2 coù taâm I ( a; b;c ) , baù n kính R .
caà u ( S) : ( x − a ) + ( y − b ) + ( z − c ) =
kie
(
Maë t phaúng ( P ) tieá p xuù c vôùi maë t caà u ( S) ⇔ d I; ( P ) = )
R khi ñoù ( P ) tieá p xuù c
vôù i ( S) taï i duy nhaá t moä t ñieåm M ( x 0 ;y 0 ;z 0 ) laø hình chieá u vuoâng goù c cuû a
I treâ n maë t phaú ng ( P ) .
Baøi toaùn 5. Cho tam giaù c nhoï n ABC vaø M laø moä t ñieåm tuøy yù naè m trong maë t
nth
phaú ng khi ñoù goï i T laø moä t ñieåm nhìn caù c caï nh BC,CA,AB döôù i cuø ng moät
goù c 1200 thì T naèm trong tam giaù c ABC vaø MA + MB + MC ≥ TA + TB + TC .
B. BAØI TAÄP MAÃU
Baøi 1. Cho heä phöông trình :
( ) ( )
m 2 + 2m x + 1 − m 2 y + m 2 − 2m − 2 =
0
.
x2 + y2 + 2x − 9 =0
uc
Chöù ng minh raè ng heä phöông trình ñaõ cho luoâ n coù hai nghieäm phaân bieä t
2 2
( x1;y1 ) vaø ( x2 ;y2 ) . Tìm m ñeå P = ( x1 − x2 ) + ( y1 − y2 ) ñaï t giaù trò nhoû nhaá t.
Lôøi giaûi
( ) ( )
m 2 + 2m x + 1 − m 2 y + m 2 − 2m − 2 =
0
ha
( ) (
baùn kính R = 10 vaø ñöôøng thaúng d : m 2 + 2m x + 1 − m 2 y + m 2 − 2m − 2 =
0. )
Ñöôø ng thaú ng d luoâ n ñi qua ñieå m coá ñònh N (1;2 ) .
y.i
IN 2 2 < R neâ n N naèm trong ñöôøng troø n do ñoù ñöôø ng thaú ng d luoâ n caé t
Vì =
ñöôø ng troø n taï i hai ñieåm phaâ n bieä t A,B hay heä phöông trình ñaõ cho luoâ n coù
hai nghieäm phaâ n bieä t.
2 2
(
Khi ñoù P = ( x1 − x 2 ) + ( y1 − y 2 ) = AB2 = 2 R 2 − d 2 ( I;d ) ≥ 2 R 2 − IN 2 . ) ( )
n
Daá u baè ng xaûy ra: ⇔ IN ⊥ d ⇒ IN.ud = 0
( ) ( ) −1 ± 3
fo
⇔ 2 m 2 − 1 + m 2 + 2m .2 = 0 ⇔ m = .
2
666
kienthuchay.info
x + y + z = 3
2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình x + y + z2 =
2
3 .
kie
2014 2014 2014
x +y +z 3
=
Lôøi giaûi
veù c tô u (=
Xeù t hai = x;y;z ) ,v (1;1;1) ta coù :
u.v = x + y + z = 3 = x2 + y2 + z2 . 12 + 12 + 12 = u . v .
1:1:1 vaø x + y + z =
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x : y : z = 3 suy ra x= y= z= 1 .
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y;z ) = (1;1;1) .
2
( x + 1;2 ) ,v =
Xeù t hai veù c tô u = ( y − 1;1) ta coù : u + v ≥ u + v suy ra
2 2 2
( x + 1) + 22 + ( y − 1) + 12 ≥ (x + y) + 32 .
x +1 y −1
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ = ⇔ x = 2y − 3 .
y.i
2 1
x 2y − 3 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieä m:
Thay =
( −1;1) ; − 25 ; 14 .
( x;y ) =
( −1;1) ; − 25 ; 14 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
n
fo
kienthuchay.info
x2 + y2 + y ( x + z ) = 0
2
x + x + y + 2yz = 0 .
kie
2 2
3x + 8y + 8xy + 8yz = 2x + 4z + 2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x x + y + y y + z =
( ) ( ) 0
x ( x + 1) + y ( 2z + 1) = 0 .
nth
2 2 2 2
4 ( x + y ) + 4 ( y + z ) =( x + 1) + ( 2z + 1)
Xeù t ba veù c tô a =( x;y ) ,b =( x + y;y + z ) ,c =( x + 1;2z + 1)
2 2
Khi ñoù :=a.b 0,a.c
= 0,4b = c .
x = 0 1
TH1 : Neá u a =0 ⇔ ⇒ z =− .
y = 0 2
uc
a.b = 0
b / /c c = 2b
TH2 : Neá u a ≠ 0 ⇒ a.c= 0 ⇒ 2 2 ⇒ .
2 2 4b = c c = −2b
4b = c
x = 0
x + 1= 2 ( x + y )
ha
+ Neá u c =
2b ⇔ ⇔ 1 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa
2z + 1= 2 ( y + z ) y =
2
1
heä ta ñöôï c z = − .
2
1 + 3x
x + 1 =−2 ( x + y ) y = −
2 thay vaø o phöông trình
y.i
+ Neá u c = −2b ⇔ ⇔
2z + 1 =−2 ( y + z ) z = 3
x
4
ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
1 + 3x 1 + 3x 3x
x2 + − = x + ⇔ 5x + =
2
5x + 2 0 (voâ nghieä m).
2 2 4
n
1 1 1
Vaä y heä phöông rình coù hai nghieä m ( x;y;z ) = 0;0; − ; 0; ; − .
2 2 2
fo
668
kienthuchay.info
2 2 2
x + y + (3 − z ) + y + z + (3 − x ) =
2 2 2
2 6
kie
2 2 2
y + z + (3 − x ) + z + x + (3 − y ) =
2 2 2
2 6.
z 2 + x 2 + ( 3 − y )2 + x 2 + y 2 + ( 3 − z )2 =
2 6
Lôøi giaûi
Coä ng theo veá ba phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
2 2 2
x2 + y2 + ( 3 − z ) + y2 + z2 + ( 3 − x ) + z2 + x2 + ( 3 − y ) =
nth
3 6.
Xeù t ba veù c tô u = ( x;y;3 − z ) ,v = ( y;z;3 − x ) ;w ( z;x;3 − y ) .
Ta coù : u + v + w ≥ u + v + w , ta coù :
2 2 2
u + v + w= x2 + y2 + ( 3 − z ) + y2 + z2 + ( 3 − x ) + z2 + x2 + ( 3 − y )
2 2 2
≥ (x + y + z) + (x + y + z) + (9 − x − y − z) .
uc
2
= 3 ( x + y + z − 3) + 54 ≥ 3 6
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi:
x + y + z = 3
⇔ x = y = z =1 .
x : y : z = (3 z ) : (3 − x ) : (3 − y )
y : z : x =−
ha
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y;z ) = (1;1;1) .
Baøi 6. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t
x + y + z − m − 6 =0
.
x − 1 + y − 2 + z − 3 =m
y.i
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ 2,z ≥ 3
Ñaë t X = x − 1,Y = y − 2,Z = z − 3, ( X,Y,Z ≥ 0 ) .
X+Y+Z= m (1)
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh : 2 .
n
2 2
X + Y + Z =m (2)
Neá u m < 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
fo
669
kienthuchay.info
Xeù t vôù i m ≥ 0 : khi ñoù phöông trình (1) laø maë t phaú ng ( P ) : X + Y + Z − m =
0
naèm trong goùc phaàn taùm thöù nhaát cuûa heä truïc toïa ñoä OXYZ . Phöông trình (2)
kie
laø maët caàu ( S) coù taâm laø goác toïa ñoä O ( 0;0;0 ) , baùn kính
= R m ,( m ≥ 0) .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ ( P ) coù moä t ñieå m chung duy nhaá t vôùi
( S) taïi ñieåm thuoäc goùc phaàn taùm thöù nhaát.
m ≥ 0
m = 0
⇔ −m ⇔ .
= m m = 3
nth
3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi= = 3.
m 0,m
Baøi 7. Cho x,y,z laø caù c soá thöï c döông thoûa maõ n heä phöông trình
y2 + z2 = 50
2 y2
x + xy + 169 tính giaù trò cuûa bieå u thöù c P = xy + yz + zx .
=
2
uc
2 z2
x + xz + 144
=
2
Lôøi giaûi
y2 z2
+ = 52
2 2
ha
2 y2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: x + xy + 132 .
=
2
2 z2
x + xz + 122
=
2
Xeù t tam giaù c ABC coù caù c caï nh töông öù ng= AB 13,AC = 5,BC = 12 .
Suy ra ABC laø tam giaù c vuoâ ng taï i C .
y.i
Xeù t O laø ñieåm naè m trong tam giaù c ABC thoû a maõ= n AOC 90= 0
,BOC 1350 .
OA 2 + OC2 = AC2 = 52
Khi ñoù : OB2 − 2OA.OBcos1350 + OA 2 = AB2 = 132 .
2 0 2 2 2
OB − 2OB.OC cos135 + OC = BC = 12
n
y z
Suy ra , ,x töông öù ng laø ñoä daø i caù c ñoaï n thaú ng OA,OC,OB .
2 2
fo
670
kienthuchay.info
Baøi 8. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c döông :
x + y + xy =
16xy
kie
y + z + yz =25yz
.
z + x + zx =36zx
xy + yz + zx =
m xyz
Lôøi giaûi
Giaû söû ( x;y;z ) , ( x,y,z > 0 ) laø nghieä m cuû a heä phöông trình.
nth
1 1 1
+ + = 16
x y xy
1 1 1
+ + = 25
y z yz
Khi ñoù : .
1 + 1 + 1 = 36
z x zx
uc
1 1 1
+ + = m
x y z
a2 + ab + b2 =42
1 1 1 b2 + bc + c2 =
52
Ñaë
= ta = ,b = ,c , ( a,b,c > 0 ) heä phöông trình trôû thaønh: .
x y z c2 + ac + a2 =62
ha
a + b + c = m
Treâ n maë t phaúng toï a ñoä Oxy veõ ba ñoaï n thaú ng =
MA a,MB = c ñoâ i
= b,MC
moä t hôï p nhau goù c 1200 khi ñoù theo ñònh lyù haøm soá Coâ sin vaø heä treâ n suy ra
AB 4,BC
= = 5,CA = 6.
Vaä y tam giaù c ABC nhoïn vaø M naè m trong tam giaù c ABC .
y.i
⇔ p ( p − a )( p − =
b )( p − c )
1
2
(
absin1200 + bcsin1200 +casin120 0
. )
⇔ ab + bc + ca = 5 21
n
Maë t khaù c coä ng theo veá ba phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c :
( ) 2
2 a2 + b2 + c2 + ab + bc + ca = 77 ⇒ 2 ( a + b + c ) − 3 ( ab + bc + ca ) = 77
fo
671
kienthuchay.info
77 + 15 21 77 + 15 21
⇔
= a+b+c = ⇒m .
2 2
kie
77 + 15 21
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm döông khi vaø chæ khi m = .
2
2 2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình x2 + y2 =( a − x ) + b2 =( b − y ) + a2 .
Lôøi giaûi
Trong maë t phaú ng toï a ñoä Oxy xeù t ba ñieå m A ( a; b ) ,B ( x;0 ) ,C ( 0;y ) töø heä
nth
phöông trình. Suy ra: AB = BC = CA töù c tam giaù c ABC ñeà u. Vaä y baø i toaùn
quy veà tìm toïa ñoä ñieåm B treâ n truï c hoaø nh vaø ñieå m C treâ n truï c tung sao cho
tam giaù c ABC ñeà u. Ñaây laø baø i toaù n khaù quen thuoä c (xem theâ m cuoá n Hình
hoï c phaú ng Oxy cuø ng taù c giaû trong cuø ng boä saù ch).
Toï a ñoä troï ng taâm G cuû a tam giaù c ABC laø :
x A + x B + xC x + a
= xG =
3 3 ⇒ G x + a; y + b .
uc
y A + y B + yC y + b 3 3
= y =
G 3 3
Do tam giaù c ABC ñeà u neâ n G ñoà ng thôø i laø tröï c taâm tam giaù c ABC suy ra:
x+a y+b
−x a − + y b − =0
GA.BC = 0 3 3
ha
⇔ .
GB.AC = 0 −a x − x + a − y + b y − b =
3
3
( ) 0
2
a2 + b 2 − y 2
− y2 + y2 − a2 − b2 + 2by =
0.
2a
fo
672
kienthuchay.info
x= y= a= b= 0
⇔ ( y − b ) + a2 2
2 2
( y + b ) − 3a =
0 ⇔ x = − 3b − a;y =− 3a − b .
kie
x = 3b − a;y = 3a − b
Keát luaän : Neá u a= b= 0 heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Neá u a2 + b2 > 0 heä phöông trình coù hai nghieä m laø
( x;y ) =( − 3b − a; − 3a − b ; )( 3b − a; 3a − b . )
Nhaän xeùt. Nhö ñaõ trình baøy trong cuoá n hình giaû i tích phaú ng Oxy vieä c tìm caùc
nth
ñieåm B,C ñöôï c thöï c hieä n baè ng pheù p quay ta coù keát quaû töông töï .
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình:
3x + 4y = 26
2 .
2 2 2
x + y − 4x + 2y + 5 + x + y − 20x − 10y + 125 =
10
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
uc
2 2 2 2
( x − 2 ) + ( y + 1) + (10 − x ) + ( 5 − y ) = 82 + 62 .
Xeù t hai veù c tô u =( x − 2;y + 1) ,v =(10 − x;5 − y ) , ta coù:
2 2 2 2
u + v ≥ u+v ⇒ ( x − 2 ) + ( y + 1) + (10 − x ) + ( 5 − y ) ≥ 10 .
ha
x − 2 10 − x
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ = = 10 .
⇔ 3x − 4y
y +1 5 − y
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra ( x;y ) = ( 6;2 ) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 6;2 ) .
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình:
y.i
2 2 2 2
( x + y ) + ( x + 2y ) + 42 + 32 = ( x + y + 4 ) + ( x + 2y + 3) .
Xeù t hai veù c tô u =( x + y;x + 2y ) ,v =( 4;3) , ta coù : u + v ≥ u + v
fo
673
kienthuchay.info
2 2 2 2
Suy ra: ( x + y ) + ( x + 2y ) + 42 + 32 ≥ ( x + y + 4 ) + ( x + 2y + 3) .
kie
x + y x + 2y
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ = ⇔x= −5y .
4 3
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
1 1
y=− x=
1,y =−
1 5⇒ 5.
625y 4 + 25y2 − 2 = 0 ⇔ y2 = ⇔
25 1 1
y =
5
x=
−1,y =
5
nth
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
−1; ; 1; − .
5 5
x2 + y2 + z2 = 1
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình .
2x − y + 2z + 3 = 0
Lôøi giaûi
Xeù t maë t caà u ( S) coù taâ m laø goá c toï a ñoä O ( 0;0;0 ) , baù n kính R = 1 .
uc
Maë t phaú ng ( P ) : 2x − y + 2z + 3 =0.
3
(
Ta coù d O; ( P ) = ) = 1= R neâ n ( S) tieá p xuù c vôù i maë t phaú ng
22 + (−1)2 + 22
( P ) do ñoù heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát laø toïa ñoä hình chieáu cuûa
O leâ n maë t phaú ng ( P ) .
ha
2 1 2
Deã tìm ñöôï c ( x;y;z ) =
− ; ;− .
3 3 3
2x + y + 4z − 5 =0
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình 2 2 2
.
x + y + z + 2x + 4y + 6z − 7 =0
y.i
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2x + y + 4z − 5 = 0 (1)
2 2 2
( x + 1) + ( y + 2 ) + ( z + 3) = 21 (2)
n
Phöông trình (1) laø maë t phaú ng ( P ) : 2x : + y + 4z − 5 =0 vaø (2) laø maë t caà u
674
kienthuchay.info
−1.2 + −2.1 + −3.4 − 5
(
Ta coù d I; ( =
P) ) = 21 R neâ n ( S) tieáp xuù c vôù i maë t
=
22 + 12 + 42
kie
phaúng ( P ) , suy ra nghieäm cuûa heä laø toïa ñoä hình chieáu cuûa I treân maët phaúng ( P ) .
x =−1 + 2t
Ñöôø ng thaú ng d ñi qua I vaø vuoâ ng goù c ( P ) coù phöông trình laø d : y =−2 + t .
z =−3 + 4t
Toï a ñoä hình chieá u cuûa I treân ( P ) laø nghieä m cuû a heä phöông trình
nth
x =−1 + 2t x =1
y =−2 + t y =−1
⇔ ⇒ ( x;y;z ) =
(1; −1;1) .
z =− 3 + 4t z =1
2x + y + 4z=−5 0 =t 1
2 2
(2)
Phöông trình (1) laø maë t phaú ng ( P ) : x + y + 2z + m − 2 =0 vaø (2) laø phöông
Baøi 6. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m thöï c duy nhaá t:
x2 + y2 + z2 − 2x − 4y + 1 ≤ 0
2 .
2 2
x + y + z − 2y + 2z − m ≤ 0
Lôøi giaûi
n
2 2
x2 + ( y − 1) + ( z + 1) ≤ m + 2 (2)
675
kienthuchay.info
TH1 : Neá u m + 2 < 0 ⇔ m < −2 heä phöông trình voâ nghieä m.
TH2 : Neá u m = −2 heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
x − 1 2 + y − 2 2 + z2 ≤ 4 x = 0
( ) ( )
⇔ y = 1 .
2 2
x2 + ( y − 1) + ( z + 1) ≤ 0 z = −1
TH3 : Neá u m > −2 taä p nghieäm cuû a baá t phöông trình (1) laø caù c ñieå m naèm
trong maë t caà u ( S1 ) coù taâ m I1 (1;2;0 ) , baùn kính R1 = 2 ; taä p nghieä m cuû a baá t
phöông trình (2) laø caù c ñieåm naè m trong maë t caà u ( S2 ) coù taâ m I2 ( 0;1; −1) , baù n
nth
kính R
= 2 m+2 .
Heä baá t phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ ( S1 ) tieá p xuù c ngoaø i vôù i ( S2 ) .
Tính giaù trò bieåu thöù c P =xy + 2yz + 3zx .
Lôøi giaûi
Xeùt tam giaùc vuoâng ABC coù=
AB 5,BC = 4 khi ñoù ABC vuoâng taïi C .
= 3,CA
Laá y O laø moä t ñieåm trong tam giaù c ABC thoû a maõ n:
y.i
120
AOC
= = 0
,BOC 90 = 0
,AOB 1500 .
Khi ñoù : AB2 =
OA 2 − 2OA.OBcos1500 + OB2 ;BC2 =+
OB2 OC2 ; .
AC2 =
OA 2 − 2OA.OC cos1200 + OC2
y
n
Suy ra=
OA x;OB
= ;OC z .
=
3
Vì vaäy P =xy + 2yz + 3zx =4 3SABC =24 3 .
fo
676
kienthuchay.info
Chuû ñeà 18. KYÕ THUAÄT NHAÂN LIEÂN HÔÏP ÑOÁI VÔÙI
HEÄ PHÖÔNG TRÌNH COÙ CHÖÙA CAÊN THÖÙC
kie
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
Vaä n duï ng kyõ thuaä t nhaân lieâ n hôï p cô baûn khi giaû i phöông voâ tyû vaø o baø i toaùn
giaû i heä cho ta keá t quaû nhanh goï n. Muï c tieâ u cuû a phöông phaù p naøy ñoù laø tìm ra
moá i lieâ n heä giöõa hai aå n x vaø y töø moä t trong hai phöông trình cuû a heä(thöôø ng
laø caù c phöông trình coù chöùa caê n).
Ta caà n tìm ñaú ng thöù c px + qy + r = 0.
nth
Nhaâ n lieân hôï p moä t caù ch hôï p lyù sao cho xuaá t hieä n nhaâ n töû px + qy + r vaø ñöa
phöông trình cuûa heä veà daïng:
( px + qy + r ) .A(x,y) =
0.
Thoâ ng thöôø ng chöù ng minh ñöôï c A(x,y) > 0 hoaë c A(x,y) < 0, ∀x,y ∈ K (K laø
taä p ñieà u kieän cuû a heä phöông trình).
Chuù yù: Khi vaä n duï ng kyõ thuaä t ñoø i hoû i kheù o leù o moä t chuù t khi xöû lyù phöông
trình tích sau cuø ng. Trong tröôø ng hôï p khoù chöùng minh ñöôï c phöông trình
uc
A(x,y) = 0 voâ nghieä m ta quay ngöôï c laï i phöông trình ñoù vaø tìm caù ch bieá n ñoå i
töông ñöông baèng caù ch bình phöông hai veá cuûa phöông trình.
Điều cần lưu ý tiếp theo đó là nếu giải được bằng nhân liên hợp ta cũng có thể xử
lý được bằng ẩn phụ.
Ngoài ra cần kết hợp 1 số phương pháp khử căn(xem thêm chủ đề kỹ thuật xử lý hệ
ha
+ 1 = 0 ⇔ x − y + 1 = 0 .
2x + y − 1 + x + 2y − 2
677
kienthuchay.info
Vôù i y= x + 1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:
2
x2 + ( x + 1) − 2x ( x + 1) + 4x − 3 ( x + 1) = 0 ⇔ x − 2 = 0 ⇔ x = 2 .
kie
Suy ra y = 3 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;3) .
2 y
x − x − y = (1)
, ( x,y ∈ )
3 x−y
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình
(
2 x2 + y2 − 3 2x − 1 =
11 (2) )
nth
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän x − y ≠ 0,x ≥ ,x2 − x − y ≥ 0 .
2
x = 0
Neá u x2 − x − y = 0 töø (1) suy ra y = 0 vaø x2 − x = 0 ⇔ thay vaø o (2)
x = 1
thaá y khoâng thoû a maõn.
uc
Vôù i x2 − x − y > 0 khi ñoù vieá t laï i (1) döôù i daï ng:
3 x−y y y
= ⇔ 3=
x − y −1 −1
x2 − x − y x2 − x − y
x − y −1 ( x + y )( x − y − 1)
ha
⇔ =
−
( )
2
3 x−y + 3 x − y +1 x2 − x − y
1 x+y
⇔ ( x − y − 1) + =0 (3)
( )
2 2
3 x−y 3
+ x − y +1 x − x − y
y.i
Ñeå yù töø phöông trình (1) neá u y < 0 thì veá phaû i aâ m do ñoù voâ nghieäm.
1 x+y
Vaä y ta phaû i coù y ≥ 0 . Vì vaä y + >0 .
( )
2
3 x−y + 3 x − y +1 x2 − x − y
Vì vaäy (3) ⇔ x − y − 1 = 0 ⇔ y = x − 1 .
n
2
Thay vaøo (2) ta ñöôï c: ( 2x − 1) − 3 2x − 1 − 10 =0 .
( ) (( 2x − 1) 2x − 1 + 3 ( 2x − 1) + 4 2x − 1 + 5 = )
fo
⇔ 2x − 1 − 2 0.
678
kienthuchay.info
5 5 3
⇔ 2x − 1 = 2 ⇔ x = . Suy ra ( x;y ) = ; .
2 2 2
kie
5 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình:
(1 − y ) x + y + x + 3y = 6 + ( x + y − 4 ) y
5 , ( x,y ∈ ) .
x − 2y − x + 1 =
x−y−7
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2y ≥ 0,x − y − 7 ≠ 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
(1 − y ) ( x + y − 2 ) + ( x + y − 4 ) (1 − y ) =0 .
⇔
(1 − y )( x + y − 4 ) + ( x + y − 4 )(1 − y ) =
0.
uc
x+y +2 1+ y
1 1 y = 1
⇔ (1 − y )( x + y − 4 ) + =0⇔ .
x + y − 4 =0
x + y + 2 1+ y
+ TH1: Neá u y = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
ha
5 −3 5
x − 2 − x +=
1 ⇔ = .
x−8 x − 2 + x +1 x − 8
⇔5 ( )
x − 2 + x + 1 =−3 ( x − 8) ⇔ 5 ( )
x − 2 + x + 1 + 3x − 24 =0.
⇔ 5( ) (
x − 2 −1 + 5 )
x + 1 − 2 + 3 ( x − 3) =0.
y.i
5 5
⇔ ( x − 3) + + 3 = 0 ⇔ x = 3 ⇒ ( x;y ) = ( 3;1) (thoûa maõ n).
x − 2 +1 x +1 + 2
+ TH2: Neá u x + y − 4 = 0 ⇔ y = 4 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä
ta ñöôï c:
n
5
x − 2(4 − x) − x + 1 =
x − (4 − x) − 7
5
fo
⇔ 3x − 8 − x + 1 − =0 (1) .
2x − 11
679
kienthuchay.info
8 11
Ñieà u kieän: x ∈ ; +∞ \ .
3 2
kie
5 8 11
Xeù t haø m soá f(x)
= 3x − 8 − x + 1 − vôù i x ∈=
D ; +∞ \ ta coù
2x − 11 3 2
3 1 10 3 x + 1 − 3x − 8 10
f '(x) = − + = + > 0, ∀x ∈ D
2 ( 3x − 8)( x + 1) ( 2x − 11)
2 2
2 3x − 8 2 x + 1 ( 2x − 11)
6x + 17
Vì 3 x + 1 − 3x − 8= 9x + 9 − 3x − 8= >0.
nth
9x + 9 + 3x − 8
8 11 11
Vì vaäy f(x) laø haø m ñoàng bieá n treâ n moã i khoaû ng ; vaø ; +∞ .
3 2 2
x = 3
x = 3 y = 1
Ta coù f(3) = 0 . Do ñoù (1) ⇔ f(x) =⇔
= f(8) 0 ⇒ .
x = 8 x = 8
uc
y = −4
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 3;1) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
2 2
b = y = y b= y b
( )
Phöông trình ñaà u cuû a heä trôû thaø nh: 1 − b2 a + a2 + 2b2 =6 + a2 − 4 b . ( )
( )
⇔ a 1 − b2 + a2 (1 − b ) + 2b2 + 4b − 6 =0.
⇔ a (1 − b )(1 + b ) + a2 (1 − b ) + ( b − 1)( 2b + 6 ) =
0.
y.i
(
⇔ (1 − b ) a (1 + b ) + a2 − 2b − 6 =
0. )
⇔ (1 − b ) ( b ( a − 2 ) + a 2
)
+ a − 6 = 0 ⇔ (1 − b )( a − 2 )( b + a + 3) = 0 .
a 2 = x+y = 2 x + y 4
n
⇔ ⇔ ⇔ .
b 1= y = 1 y 1
Ta coù keá t quaû töông töï lôø i giaû i treân.
fo
680
kienthuchay.info
Chuù yù. Nhieà u hoï c sinh sai laà m khi cho raè ng (1) coù nghieä m duy nhaá t vì laø
8 11
haø m ñoà ng bieá n. Ñieàu caà n löu yù laø f(x) ñoàng bieá n treân moã i khoaûng ; vaø
kie
3 2
11
; +∞ . Do ñoù neáu coù nghieäm treâ n moã i khoaû ng thì nghieäm ñoù laø duy nhaát
2
treâ n khoaû ng ñoù .
8
Ngoaøi ra neá u chaë n ñieà u kieä n y = 4 − x ≥ 0 ⇔ x ≤ 4 ⇒ ≤ x ≤ 4 luù c ñoù ta chæ
3
nth
8
caà n xeù t haø m soá f(x) treâ n ñoaï n ;4 vaø coù nghieäm duy nhaát x = 3 .
3
Baøi 4. (TSÑH Khoái B 2014) Giaûi heä phöông trình
(1 − y ) x − y + x = 2 + ( x − y − 1) y
2 , ( x,y ∈ ) .
2y − 3x + 6y += 1 2 x − 2y − 4x − 5y − 3
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän: x ≥ 2y ≥ 0,4x − 5y − 3 ≥ 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
(1 − y ) ( )
x − y − 1 + x − y + 1 = 2 + ( x − y − 1) y .
x − y −1
⇔ (1 − y ) . + x − y − 1 − ( x − y − 1) y =0.
ha
x − y +1
1− y
⇔ ( x − y − 1) +1− y =0.
x − y + 1
1 1
⇔ ( x − y − 1)(1 − y ) + =0.
x − y +1 1+ y
y.i
x −=y −1 0 =
y 1
⇔ ⇔ .
1 − y = 0 y = x − 1
+ TH1: Neá u y = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta
ñöôï c: 9 − 3x = 0 ⇔ x = 3 .
n
+ TH2: Neá u y= x − 1 khi ñoù ñieà u kieä n trôû thaø nh: 1 ≤ x ≤ 2 thay vaø o phöông
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc:
fo
681
kienthuchay.info
( ) (
⇔ 2 x2 − x − 1 + x − 1 − 2 − x =0 . )
( )
kie
1
⇔ x2 − x − 1 2 + =0.
x −1+ 2 − x
1≤ x ≤2 1+ 5 −1 + 5
⇔ x 2 − x −=
1 0 ←
→=x y
⇒= .
2 2
1 + 5 −1 + 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;1) ; ; .
2 2
nth
Chuù yù. Ta coù theå giaû i phöông trình (1) baèng nhieà u caù ch khaù c:
2x2 − x − 3 ≥ 0
Caùch 2: (1) ⇔ .
( )
2
2
2x − x − 3 = 2 − x
2x2 − x − 3 ≥ 0
1≤ x ≤2 1+ 5
⇔ 2 ← → x= .
( 2
)(
4x − 7 x − x − 1 =0 ) 2
uc
Hoaø n toaøn töông töï baø i toaùn treâ n ta coù theå ñaë t a = x − y,b = y vaø phaâ n
tích a theo a töø phöông trình ñaà u cuû a heä(ta coù moä t coâng cuï heá t söù c maï nh ñoù
laø maù y tính boû tuù i).
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình
ha
x−y + x−2 = 2
2 , ( x,y ∈ ) .
y ) 2 2 ( x − y − 1)
x + y − xy ( x − y ) + y ( x −=
2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2,x ≥ y,x + y − xy ( x − y ) ≥ 0 .
2 2
y.i
+ Neáu x = y veá traù i phöông trình thöù hai cuûa heä aâm neâ n voâ nghieäm.
+ Neáu x > y vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng:
3 2
( x − y ) + ( x − 2 )( x − y ) = 2 ( x − y )
.
2x2 + 2y2 − 2xy ( x − y ) + 2y ( x − y )= 4 ( x − y − 1)
n
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
fo
682
kienthuchay.info
3
(x − y) − 2x2 + 2y2 − 2xy ( x − y )
kie
2
+ ( x − 2 )( x − y ) − 2y ( x − y ) = 2 ( 2 − x + y )
x2 + y2
x − y 3 + 2x2 + 2y2 − 2xy x − y
( ) ( )
⇔ ( x − y − 2 ) =0.
x (x − y)
+ +2
nth
2
( x − 2 )( x − y ) + 2y ( x − y )
⇔ x −y −2 = 0 ⇔ y = x −2.
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
2 + x − 2 =2 ⇔ x − 2 =2 − 2 ⇔ x =8 − 4 2 ⇒ y =6 − 4 2 .
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: 13x + 5x − 2 ≥ 0 .
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaà u cuû a heä coù daï ng tích ñeå nhaâ n lieân hôï p quen
thuoä c. Tuy nhieân baø i toaù n sai leä ch haèng soá 1 baè ng haè ng soá 2. Do vaä y khoâng
ñôn thuaà n x = − y . Ñeå yù phöông trình thöù hai cuûa heä phaà n töû −4y xuaá t hieä n
y.i
trong 1 phöông trình chæ coù chöù a x. Vì vaä y suy nghó cô baû n laø ruù t y theo x.
Vaä y ta caà n nhaâ n lieâ n hôï p cho caû hai nhaâ n töû cuû a phöông trình ñaà u cuû a heä .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
y + y = + 1 2 x 2 + 1 − x 2 2
2 x + 1 − 2x = y + y + 1
⇒ .
n
x + x2= 2 2
+ 1 2 y + 1 − y x + 1 +=
2
x 2 y + 1 − 2y
Baè ng caù ch loaï i boû y2 + 1 töø hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c:
fo
683
kienthuchay.info
2 2 x 2 + 1 − 2x − x 2 + 1 + x =
2 y + y 2 + 1 − 2 y 2 + 1 − 2y
kie
⇔ 3 x2 + 1 − 5x = 4y ⇔ 3 x2 + 1 − 4y = 5x .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
5x ( x + 3=
) 5 13x3 + 5x − 2 ⇔ x2 + 3x
= 13x3 + 5x − 2 .
x2 + 3x ≥ 0
⇔ .
3
(
( x − 1) x − 6x + 3x − 2 =
2
0 )
nth
x2 + 3x ≥ 0
x = 1
⇔ 3 3 ⇔ .
( x − 1) 3 ( x − 1) − ( x + 1) =
3 3
0 x =2 + 3 + 9
3 2 −5
= x 1,y
=
4
⇒ .
( ) ( )
2
uc
3 2+ 33+ 3 9 +1 − 5 2 + 3 3 + 3 9
x =2 + 3 3 + 3 9,y =
4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
( ) ( )
2
3 2+ 33+ 3 9 +1 − 5 2 + 3 3 + 3 9
=( x;y ) 1,; 3 24 − 5 ; 2 + 3 3 + 3 9; .
ha
4
Nhaän xeùt. Ngoaø i ra ta coù theå thöï c hieä n nhaân lieâ n hôïp roài bieá n ñoå i töông
ñöông nhö sau:
+ 1 2 y 2 + 1 − y ⇔ x + 2y
x + x2= = 2 y2 + 1 − x2 + 1 .
y.i
⇔ x2 + 4xy + 4y=
2
(
4 y2 + 1 − 4 ) ( x + 1)( y + 1) + x
2 2 2
+1
5 − 4xy ≥ 0
⇔4 ( x + 1)( y + 1) =5 − 4xy ⇔ 16 ( x + 1)( y + 1) = 25 − 40xy + 16x y
2 2
2 2 2 2
n
kienthuchay.info
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình:
kie
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: 2 ( x − y ) + 10x − 6y + 12 ≥ 0,x + 4 − y2 ≥ 0,y ≥ 0,x ≥ −2 .
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
nth
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 − 2 x + 2 = y − x+2.
2x2 + 2y2 − 4xy + 6x − 6y + 4 y−x−2
⇔ = .
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2
2 ( x + 1 − y )( x + 2 − y ) x+2−y
⇔ =
− .
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2
uc
2x + 2 − 2y 1
⇔ (x + 2 − y) + = 0
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2
Do vaä y vôù i caù ch naøy neáu nhaâ n lieâ n hôï p tröï c tieá p raá t khoù xöû lyù nhaâ n töû luù c
sau ôû phöông trình tích treân.
Ta bieá n ñoå i töông ñöông phöông trình (1) nhö sau:
ha
( )
2
⇔ y − x+2 + 2x 2 + 2y 2 − 4xy + 8x − 8y + 8 =
0.
y.i
x − y + 2 =0
⇔( x + 2)
2 2
y− + 2 ( x − y + 2) = 0 ⇔ ⇔ y= x+2.
y − x + 2 = 0
Thay y= x + 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 x = 0
x + 4 − ( x + 2) = 0 ⇔
n
.
x = −3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm x = 0 ⇒ y = 2 .
fo
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;2 ) .
685
kienthuchay.info
Baøi 8.Giaû i heä phöông trình:
kie
.
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ 2,x + x − y ≥ 0,x + xy + 1 > 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
nth
y2
3
x3 + x2 + y2 +=
xy − y −y.
x + xy + 1
⇔
(x 2
)
+ y2 + xy ( x − y + 1) y ( y + 1)( y − x − 1)
=
2
3 x3 + x2 + y2 + xy + y 3 x3 + x2 + y2 + xy + y2 x + xy + 1
⇔ y =x +1
uc
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
( x − 1) x + 1 − x2 − 1 + x − 1 + x − 3 =0.
⇔ x2 − 1 ( )
x −1 −1 + x −1 −1+ x − 2 =0.
ha
x−2 x−2
⇔ x 2 − 1. + +x−2=0.
x −1 +1 x −1 +1
x2 − 1 1
⇔ ( x − 2) + + 1 = 0 ⇔ x = 2 ⇒ y = 3 .
x −1 +1 x − 1 + 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;3) .
y.i
Lôøi giaûi
2
Vieá t laï i (2) döôùi daïng ( x − y ) + 8x2 − 12xy + 8y2 − ( x + y ) =
0 .
fo
686
kienthuchay.info
2 7
⇔ (x − y) 1 +
=0 (3) .
2 2
8x − 12xy + 8y + x + y
kie
2 2
Maë t khaù c: 8x2 − 12xy + 8y2 + x + y= (x + y) + 7(x − y) + x + y ≥ x + y + x + y ≥ 0
2
Do ñoù (3) ⇔ ( x − y ) = 0 ⇔ x = y .
Thay vaøo (1) ta ñöôï c:
2 20x 2 + 2 2 2 − 25x 4 − 5x2
25x + 9 9x
= −4 ⇔ 9x 9x
= −4 .
( )
nth
x x2 + 1 x2 + 1
1 1 1
Thöû laïi chæ nhaä n nghieäm x = − . Suy ra ( x;y ) = − ;− .
2 2 2
uc
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =
− ;− .
2 2
Baøi 10.Giaû i heä phöông trình:
ha
Lôøi giaûi
Vieá t laï i (1) döôù i daïng ( )
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) = y + x+2
( )
y.i
⇔ 2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) = x + y + 2 + 2 y ( x + 2 )
10 2 y ( x + 2 )
⇔ 2x2 + 2y2 + 9x − 7y − 4xy + =
⇔ 2x2 + 2y2 − 4y ( x + 2 ) + y + 9x +=
10 2 y ( x + 2 )
2
⇔ 2 ( x + 2 ) − 4y ( x + 2 ) + 2y 2 + x + 2=
+ y 2 y ( x + 2)
n
x + 2 − y =0
( )
2 2
⇔ 2(x + 2 − y) + x+2 − y =0⇔ ⇔ y= x+2 .
x + 2 − y =0
fo
687
kienthuchay.info
Thay vaøo (2) ta ñöôï c:
2
( x + 2) − 4 ( 2x + 2 ) + 17 − 3 x ( x + 2 ) − 3 ( 2x + 2 ) + 18 =
1.
kie
2 2
⇔ x2 − 4x + 13 − x 2 − 4x + 12 =1⇔
3
( x − 2) + 9 =3 ( x − 2 ) + 8 + 1 (3) .
2
Ñaë t u = 3
( x − 2) + 8, ( u ≥ 2 ) . Khi ñoù (3) trôû thaønh:
u3 + 1 = u + 1 ⇔ u3 − u2 − 2u = 0 .
2
⇔ u ( u − 2 )( u + 1) = 0 ⇔ u = 2 ⇔ ( x − 2 ) = 0 ⇔ x = 2 . Suy ra ( x;y ) = ( 2;4 ) .
nth
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;4 ) .
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x2 + y2 + x2 − y2 =
2y
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .
x + y 5 =3
5y2 5y2
x2 − x2 −
⇔ + 4 0
= 4
2 3y 2
2 2 y
x +y + x −y +
2 2
2 5y2 1 1
y.i
⇔ x − + =0
4 2 2 3y 2 2 y
x +y + x −y +
2 2
5y2 y 5
⇔ x2= ⇔ x= .
4 2
2x
n
688
kienthuchay.info
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1; .
5
kie
Caùch 2:Ta bieán bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + y2 = 2y − x2 − y2 ⇒ x2 + y2 = x2 + 3y2 − 4y x 2 − y 2 .
y = 0
y = 0
⇔ 2y y − 2 x2 − y2 =⇔
0 ⇔ y ≥ 0 .
( )
2 2
y 2 x − y
= 2 2 2
=y 4 x −y
nth
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình thö hai cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
x − 3 x + 3= 3 y − 5 − y
Baøi 2.Giaû i heä phöông trình .
x + 16 ( y − x ) + y =
2
2 xy
Lời giải
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 5 .
uc
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôùi:
x2 + 16 ( y − x ) − y2 2y ( x − y )
x2 + 16 ( y − x )=
−y 2 ( xy − y ⇔) =
x + 16 ( y − x ) + y
2 xy + y
x − 16 2y
⇔ (x − y)
ha
− 0
= (1) .
x 2 + 16 ( y − x ) + y xy + y
Ta chöù ng minh x < 16 .
Thaä t vaä y töø phöông trình ñaà u cuûa heä ta coù :
2
3 11
x − 3 x + 3= 3 y − 5 − y ⇔ y − 5 − + x − 3 x + 3 + = 0 .
y.i
2 4
2
11 11 7 + 6 10
⇒ x − 3 x + 3 + ≤ 0 ⇔ x + ≤ 9 ( x + 3) ⇔ −3 ≤ x ≤ < 16 .
4 4 4
Do ñoù (1) ⇔ x =y.
n
2x
= 3 ( ) 2
x + 3 + x − 5 ⇔ 4x= 9 2x − 2 + 2 x 2 − 2x − 15 .
fo
689
kienthuchay.info
2x2 − 9x + 9 ≥ 0
2 2
⇔ 9 x − 2x − 15 = 2x − 9x + 9 ⇔
( ) ( 2x )
2
2 2
81 x − 2x − 15 = − 9x + 9
kie
6.
⇔x=
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 6;6 ) .
2x + 1 + 2y + 1 = y − x
Baøi 3.Giaû i heä phöông trình .
16x 2 y=
2
+ 5 6 3 4x2 y + x
nth
Lời giải
1
Ñieà u kieän: x,y ≥ − .
2
1 1
Nhaä n thaá y x = − hoaë c y = − khoâ ng laø nghieäm cuû a heä khi ñoù phöông trình
2 2
thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi:
2(x − y) 2
uc
+ x − y = 0 ⇔ ( x − y ) 1 + = 0⇔ x= y.
2x + 1 + 2y + 1 2x + 1 + 2y + 1
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3
16x 4 =
+ 5 6 4x3 + x .
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta ñaù nh giaù nhö sau:
ha
16x 4 =
3
+ 5 6 4x3 = ( )
+ x 3.3 2.4x. 4x 2 + 1 ≤ 2 + 4x + 4x 2 + 1 .
2
( )
⇔ ( 2x − 1) 2x 2 + 2x + 1 ≤ 0 ⇔ x =
1
2
1
⇒y= .
2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
y.i
690
kienthuchay.info
Lời giải
1 3
− ≤ x ≠ 0,y ≥ −
kie
2 2 1
x= −
x ( y + 1) ≥ 0
3
x > 0 2.
Ñieà u kieän: ⇔ ∨
3 2
x + x ≥ 0 y ≥ −1 y = − 3
2
1 + y + 2 ≥ 0
x
1
x = − 2
nth
TH1: Neá u thöû laï i heä thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
y = − 3
2
TH2: Neáu x > 0,y ≥ −1 khi ñoù bieán ñoåi phöông trình thöù nhaát cuûa heä döôùi daïng:
2(y + 1 − x)
x − y − 1 + 2y + 3 − 2x + 1 = 0 ⇔ x − y − 1 + = 0.
2y + 3 + 2x + 1
uc
2
⇔ ( x − y − 1) 1 − =0.
2x + 1 + 2y + 3
2 2x + 1 + 2y + 3 − 2
⇔ x − y −1 =0 (do 1 − = > 0 ).
2x + 1 + 2y + 3 2x + 1 + 2y + 3
ha
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû naø y ta coù hai caù ch xöû lyù nhö sau:
Caùch 1: Söû duïng baá t ñaú ng thöù c Coâ si ta coù :
1 1
2x2 x + 1 + = + 2 2x x 2 ( x + 1) + 2x x 2 + 2
x x
.
n
(
) 1
x
≤ x x 2 + x + 1 + x x 2 + + 2 = 2x3 + x 2 + 3x + 1
fo
691
kienthuchay.info
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi:
2 1 x>0 1+ 5
x= x +=
1 2+ ⇔ x 2 − x −=
1 0 ← x
→= .
kie
x 2
1+ 5 5 −1
Suy ra heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
Caùch 2: Phöông trình töông ñöông vôùi:
1 1
2x 2 − 2x x + 1 + +2+x+ +3=0.
x x
nth
2 2
1 1 1
Ta coù : ∆ 'x = x + 1 + + 2 − 2 x + + 3 =− x + 1 − +2 ≤0.
x x x
1 x>0 1+ 5
Phöông trình coù nghieäm ⇔ x +=
1 + 2 ⇔ x2 − x −=
1 0 ← x
→=
x 2
Ta coù keá t quaû töông töï treân.
uc
x + 1 y2 + y + 2 + y − 1 x2 + x + 1 = x + y
( ) ( )
Baøi 5.Giaû i heä phöông trình .
( )
x2 + x x − y + 3= 2x2 + x + y + 1
Lời giải
Ñieà u kieän: x − y + 3 ≥ 0 .
ha
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh:
(x + x)
2
( )
3 2 x2 + x − ( x − y − 1) .
x − y +=
⇔ (x + x)( ) ( )
2 x − y −1
x − y + 3 − 2 + x − y − 1 = 0 ⇔ x2 + 1 . + x − y −1 = 0
x−y+3 +2
y.i
x2 + x x2 + x + 2 + x − y + 3
⇔ ( x − y − 1) + 1 = 0 ⇔ ( x − y − 1) . =0
x−y+3 +2 x−y+3 +2
⇔ x − y −1 = 0 ⇔ y = x −1.
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
n
( x + 1) x 2 − x + 2 + ( x − 2 ) x2 + x + 1 = 2x − 1 .
u= x2 − x + 2
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû naø y ta ñaë t
fo
v= x2 + x + 1
692
kienthuchay.info
Khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
v2 − u2 + 1 v2 − u2 + 1
+ 1 u + − 2 v =v2 − u2 .
kie
2 2
u = v
⇔ ( v − u )( u + v + 1)( u + v − 3) = 0 ⇔ .
u + v =3
1 7 1 1 7 1
Töø ñoù tìm ra nghieä m: x = ,x =−1,x = ⇒ ( x;y ) = ; − ; ( −1; −2 ) ; ; − .
2 8 2 2 8 8
nth
1 1 7 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y )= ; − ; ( −1; −2 ) ; ; − .
2 2 8 8
(
xy + ( x − y ) xy − 2 + x =y + y
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình .
)
(
( x + 1) y + xy + x (1 − x ) =
4 )
Lời giải
( )
uc
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,xy + ( x − y ) xy − 2 ≥ 0 .
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 − y + x − y =0.
ha
⇔
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 − y 2
+
x−y
0.
=
xy + ( x − y ) ( xy − 2 + y) x+ y
y + xy − 2 1
⇔ (x − y) + =0 (1) .
y.i
xy + ( x − y ) xy − 2 + y
( x+ y
)
Ta chöùng minh y + xy − 2 ≥ 0 . Thaät vaäy töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù:
2
4
− x (1 − x=
( x − 1) ( x + 2 ) + 2 ≥ 2 ⇒ y +
y + xy
= ) xy − 2 ≥ 0 .
n
x +1 x +1
Do ñoù (1) ⇔ x =y.
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
fo
693
kienthuchay.info
x = 1
( ) ( )
( x + 1) 3x − x = 4 ⇔ ( x − 1) x − x − 4= 0 ←→ 1 + 17 .
2 2 x≥0
x =
kie
2
1 + 17 1 + 17
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; ; .
2 2
x3 + x 2 + 2y + 1= x 2 y + y + 1
Baøi 7.Giaû i heä phöông trình .
( x + y − 1) y + 1 =
10
nth
Lời giải
Ñieà u kieän: x2 + 2y + 1 ≥ 0,y > −1 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
x2 ( x − y ) + x2 + 2y + 1 − ( y + 1) =
0.
x2 − y2
⇔ x2 ( x − y ) + 0.
=
uc
x 2 + 2y + 1 + y + 1
x+y
⇔ (x − y) x +
2 =0 (1) .
x 2
+ 2y + 1 + y + 1
Ñeå heä coù nghieä m ta phaû i coù x + y > 1 neâ n (1) ⇔ x =y.
ha
( 2x − 1) 10 .
x +1 =
Veá traù i laø moät haøm ñoà ng bieá n suy ra coù nghieäm duy nhaá t x = 3 ⇒ y = 3 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;3) .
y.i
x ( x + y ) + x + y= 2y2 − 2y
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình
x2 y − 5x2 + 7x + 7y − 4= 6 3 xy − x + 1
Lời giải
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
n
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình neâ n vôù i y > 0 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
x2 + xy − 2y2 + x + y − 2y =0.
fo
694
kienthuchay.info
x−y
⇔ ( x − y )( x + 2y ) + 0.
=
x + y + 2y
kie
1
⇔ ( x − y ) x + 2y + =0⇔ x=y.
x + y + 2y
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3
x3 − 5x2 + 14x −=
4 6 x2 − x + 1 .
3
⇔ ( x + 1) + 3 ( x + 1) = 8x 2 − 8x + 8 + 3 8x2 − 8x + 8
3
nth
3
⇔x+
= 1 8x 2 − 8x + 8 ⇔=
x 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
2 7x 2 − 14xy + 7y 2
⇔ (x − y) + 0
=
2 2x 2 − 3xy + 2y 2 + x + y
2 7
⇔ ( x − y ) 1 + =0⇔ x=y.
2 2x2 − 3xy + 2y2 + x + y
y.i
2 2 1
x + x + 1 y + y + 4 =
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình .
100x2 + 56xy + 10y 2 − 39x − 3y =
18
fo
695
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Thöï c hieä n töông töï baø i taä p maãu soá 6 töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
kie
16x 2 + 4y 2 + 20xy − 9 =0.
Vaä y baø i toaùn quy veà giaû i heä phöông trình
16x 2 + 4y 2 + 20xy − 9 = 0
2 2
100x + 56xy + 10y − 39x − 3y = 18
4y2 + 20xy = −16x 2 + 9
⇔ .
10y + ( 56x − 3) y =
2
−100x 2 + 39x + 18
nth
Söû duï ng kyõ thuaä t heä phöông trình baä c nhaá t hai aån ta tìm ñöôï c
1 5+3 5
Vôù i x = ⇒ y =− .
2 4
1 184x 2 − 30x + 9 3 − 20x
Vôù
= i x ≠ ta coù y2 = ,y .
2 4 2
2 x= 0 ⇒ VN
184x2 − 30x + 9 3 − 20x
uc
Ta coù phöông trình
= ⇔ 5 8.
4 2 x= ,y = −
12 3
5 8 1 5+3 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
; − ; ; − .
12 3 2 4
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình
ha
2 2 2
x + x + 1 y + y + 1 = 1 1
,x ∈ − ; .
18x3 + 16y 2 + 40xy + 34x 2 =9 1 + 2x.3 1 − 3x 2 3
Lôøi giaûi
Töông töï baøi taäp maãu soá 06 vaø baøi taäp reøn luyeän 10 töø phöông trình ñaàu ta coù:
( )
y.i
9 − 16 x 2 + y 2 .
40xy =
4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t thoaû maõn yeâ u caàu ñeà baø i laø:
( x;y ) = 0; 34 .
fo
696
kienthuchay.info
x2 + y2 − y= ( 2x + 1)( y − 1)
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình 5 , ( x,y ∈ ) .
kie
3x − 8 − y =
x + y − 12
Lôøi giaûi
2
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù ( x − y + 1) = 0 ⇔ y = x + 1 .
5
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: 3x − 8 − x + 1 = .
2x − 11
Thöï c hieä n töông töï baø i taä p maãu soá 03 ta ñöôï c ( x;y ) = ( 3;4 ) ; ( 8;9 ) .
nth
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình:
( x − y − 1) x + 2 = 2x − y + (1 − x ) x − y
x + 2y + 1 , ( x,y ∈ ) .
x + y += 3 2 1− x +
2x + y
Lôøi giaûi
uc
x + 2y + 1
Ñieà u kieän: 0 ≤ x ≤ 1,x − y ≥ 0,x + y + 3 ≥ 0,2x + y ≠ 0, ≥ 0.
2x + y
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
( x − y − 1) ( )
x − 1 + x − y − 1 + 2 = 2x − y + (1 − x ) x − y .
( x − 1) (1 − )
ha
x −1
⇔ ( x − y − 1) = x−y .
x +1
1 1 x = 1
⇔ ( x − 1)( x − y − 1) + =0⇔ .
x +1
x − y +1 y= x − 1
+ TH1: Neá u x = 1 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y.i
2y + 2 y = 0
y+4 2
=
y+2
⇔ ( x;y )
⇒= (1;0 ) .
y = 2
+ TH2: Neá u y = x − 1 ⇒ 2x + 2 = 2 ( )
x −1 +1 ⇔ x = 1⇒ y = 0 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .
n
2xy − x 2 + 2 − xy2 = 2y
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình .
2y ( x − y ) + 2= x x + y
2
( )
fo
Lôøi giaûi
697
kienthuchay.info
2 2
Ñieà u kieän: 2xy − x ≥ 0,2 − xy ≥ 0 .
Heä phöông trình coù nghieäm khi y > 0 .
kie
Nhaän xeùt: Theá 2 − xy2 =x2 − 2y ( x − y ) töø phöông trình hai vaø o phöông trình
ñaà u ta ñöôï c moä t phöông trình ñaú ng caá p.
Khi ñoù :
2xy − x2 + x2 − 2y ( x − y ) = 2y ⇔ 2xy − x2 − y + 2y2 + x2 − 2xy − y = 0
2xy − x 2 − y 2 y2 + x2 − 2xy
nth
⇔ + 0
=
2xy − x 2 + y 2y 2 + x 2 − 2xy + y
2 1 1
⇔ (x − y) − =0
2y2 + x2 − 2xy + y 2
2xy − x + y
x = y x = y
⇔ ⇔ 2 ⇔x=y.
2y2 + x2 − 2xy= 2xy − x2 2 ( x − y ) =0
uc
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( ) ( )
2 = x x + x2 ⇔ x3 + x2 − 2 = 0 ⇔ ( x − 1) x2 + 2x + 2 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
fo
698
kienthuchay.info
y − 3x − 2 +
( )
3y2 − 4x2 − 3y + 3x + 1 + y − 3x − 2
=0
⇔ 3y2 − 2y + 3x2 + 6 + 7x 2 + 7
kie
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
y − 3x − 2
y − 3x − 2 + =0
⇔ 3y2 − 2y + 3x2 + 6 + 7x2 + 7
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
nth
( y − 3x − 2 ) 1 + 1 =
0
⇔ 2 2 2
3y − 2y + 3x + 6 + 7x + 7
3y 2 − 4x 2 − 3y + 3x + 1 = 0
y = x =
−1,y =
−1
3x + 2 y =
3x + 2
⇔ 2 2
⇔ 2
⇔
x = 7 25 .
3y − 4x − 3y + 3x
= +1 0 23x + 30x
= +7 0 − ,y =
23 23
uc
7 25
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; − ; .
23 23
Nhaän xeùt: Baè ng kyõ thuaä t nhaâ n lieân hôï p vaø söû duïng pheù p theá ôû treâ n ta coù theå
saù ng taù c raá t nhieà u baø i toaù n hay coù daï ng töông töï . Vaän duïng keá t hôï p caù c pheù p
toaù n naøy coù nhaé c ñeá n moä t laà n nöõa trong kyõ thuaä t söû duï ng tính ñôn ñieä u cuû a
haø m soá .
ha
Ñeå yù phaâ n tích phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daïng:
5x2 + 2xy + 2y 2 + 2x 2 + 2xy + 5y 2
.
2 2
= 4x + y + ( x + y ) +
2 2
(x + y) 2
+ x + 4y 2
1
n
2 2
4x + y + ( x + y ) ≥ y + ( 3x + y )
2 2 2
2
Ta coù : .
2 1 2
( x + y ) + x + 4y ≥ x + 2 ( x + 3y )
2 2 2
fo
Maë t khaù c:
699
kienthuchay.info
2
1 2 1 2 2 3x + y + x + 3y
y + ( 3x + y ) + x 2 + ( x + 3y ) ≥
2
(x + y) +
2 2 2 .
kie
2
= 9 ( x + y ) = 3 x + y ≥ 3( x + y )
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = y ≥ 0 .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3x + 1 + 2 3 19x + 8= 2x 2 + x + 5 .
( )
⇔ x + 1 − 3x + 1 + 2 x + 2 − 3 19x + 8 + 2x2 − 2x =0.
nth
.
(
⇔ x −x 2
) 1
+ 2.
x+7
+ 2 =0
( )
2
x + 1 + 3x + 1 2
( x + 2 ) + ( x + 2 ) 3 19x + 8 + 3
uc
19x + 8
x= 0 x= y= 0
⇔ x2 − x = 0 ⇔ ⇒ .
x= 1 x= y= 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
( )
ha
xy + ( x − y ) xy − 2 + x =y + y (1)
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình
x −1 + y −1 = 4 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 1,y ≥ 1 .
Vieá t phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
y.i
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 − y= y− x
⇔
xy − y 2 + ( x − y ) ( xy − 2 )=
y−x
.
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 + y y+ x
n
x + xy − 2 1
⇔ (x − y) + =0⇔ x=y
( )
fo
xy + ( x − y ) xy − 2 + y x+ y
700
kienthuchay.info
(Do x + xy − 2 ≥ 0 ).
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
kie
2 x −1 = 4 ⇔ x = 5 ⇒ y = 5.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 5;5) .
x2 + 2 y − 1 x − y + xy =
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình
( )( ) 2y (1)
x ( 2x + 2y − 5) + y ( y − 3) + 3 =0 (2)
nth
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x + 2 ( y − 1)( x − y ) ,xy ≥ 0
2
x2 + 2 ( y − 1)( x − y ) − y = y − xy .
uc
x2 − y2 + 2 ( x − y )( y − 1)y 2 − xy
⇔ = .
x + 2 ( y − 1)( x − y ) + y
2 y + xy
x + 3y − 2 y =
⇔ (x − y) + 0.
x + 2 ( y − 1)( x − y ) + y y + xy
2
ha
Do vaä y vieä c xöû lyù phöông trình tích sau cuø ng töông ñoá i khoù khaên ta bieán ñoå i
töông ñöông phöông trình ñaà u cuû a heä nhö sau:
x 2 + 2 ( y − 1)( x − y ) = 2y − xy
2y − xy ≥ 0
y.i
⇔
x + 2 ( y − 1)( x − y ) = 4y − 4y xy + xy
2 2
2y − xy ≥ 0
⇔
2 2
6y − 4y xy − xy + 2x − 2y − x =0
n
2y − xy ≥ 0
⇔
( )
4y y − xy + ( y − x )( 2y + x ) =
0
fo
701
kienthuchay.info
2y − xy ≥ 0
⇔ 2 y−x
4y . + ( y − x )( x + 2y ) =
0
kie
y + xy
2y − xy ≥ 0
⇔ 4y2 ⇔x=y.
( y − x ) + x + 2y =
0
y + xy
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
nth
= x 1 =x 1,y
= 1
x ( 4x − 5) + x ( x − 3) + 3 = 0 ⇔ 5x − 8x + 3 = 0 ⇔
2 ⇒
3.
=x 3 = x 3=,y
5 5 5
3 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) ; ; .
5 5
4x2 + 4x − 9 x − y + xy =
( )( ) 3y (1)
uc
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình
4 ( x + 2 )( y + 2x ) = 3 ( x + 3) (2)
Lôøi giaûi
Ñeå phöông trình coù nghieäm ta phaû i coù y ≥ 0 do ñoù x ≥ 0 .
4x2 − 4y2 + ( 4x − 9 )( x − y ) y (y − x)
⇔ = .
4x 2 + ( 4x − 9 )( x − y ) + 2y y + xy
8x + 4y − 9 y =
⇔ (x − y) + 0 (3) .
4x + ( 4x − 9 )( x − y ) + 2y y + xy
2
y.i
2
2 9 ( x + 3)
Maë t khaù c töø (2) ta coù 16 ( x + 2 )( y + 2x ) = 9 ( x + 3) ⇔ 8x + 4y = .
2 ( x + 2)
2
9 ( x + 3) 9x2 + 36x + 45
n
Do ñoù 8x +=
4y − 9 = −9 >0 .
2 ( x + 2) 2 ( x + 2)
Vì vaäy (3) ⇔ x =y.
fo
702
kienthuchay.info
x = 1
4 3x ( x + 2 ) =3 ( x + 3) ⇔ 39x + 42x − 81 =0 ⇔
2
.
x = − 27
kie
13
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = (1;1) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Nhaän xeùt: Töø phöông trình ñaàu cuûa heä ta coù theå tìm ra x = y baè ng pheù p bieán
ñoå i töông ñöông nhö sau:
4x2 + ( 4x − 9 )( x − y ) = 3y − xy .
nth
3y − xy ≥ 0
⇔ .
4x + ( 4x − 9 )( x − y ) = 9y + xy − 6y xy
2 2
3y − xy ≥ 0
⇔ .
2 2
8x − 9x − 5xy + 9y − 9y + 6y xy =
0
uc
3y − xy ≥ 0
⇔ .
( ) ( )
8 x − y + y 6 xy − 5x − y − 9 ( x − y ) =
2 2
0
3y − xy ≥ 0
⇔ y − 25x .
( x − y ) 8x + 8y + − 9 0
=
ha
6 xy + 5x + y
y − 25x y − 25x
Do 8x + 8y + − 9 = 8x + 4y − 9 + 4y +
6 xy + 5x + y 6 xy + 5x + y
703
kienthuchay.info
Chuû ñeà 19. MOÄT SOÁ BAØI TOAÙN CHOÏN LOÏC
VAØ REØN LUYEÄN NAÂNG CAO
kie
+ Noä i dung chuû ñeà naø y cung caá p moä t soá baø i toaù n toå ng hôï p ñeå caù c em reø n
luyeä n caù c kyõ thuaä t ñaõ ñöôïc hoï c töø caù c chuû ñeà tröôù c ñoù .
+ Bao goàm 60 baø i toaù n choï n loï c ñeà caä p ñeá n phaà n lôùn caù c kyõ thuaä t xöû lyù heä
phöông trình.
+ Caù c baøi toaù n ñeà xuaá t choïn loï c hay vaø khoù ñoà ng thôø i chöù a ñöï ng nhieà u tö
töôûng môùi do ñoù seõ keøm theo 1 soá baøi taäp reøn luyeän daønh cho baïn ñoïc reøn luyeän.
Nguoàn: Ñöôï c söu taà m töø ñeà thi thöû cuûa Newstudy.vn, baùo toaùn hoï c tuoå i treû
nth
vaø moä t soá ñeà thi khaù c.
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình:
x + 2 + 3 y=
−1 (
5 x2 + y2 − 3 ) , ( x,y ∈ ) .
( 2x − 1)2 + ( 2y − 1)2 = 18
Lôøi giaûi
uc
2 2
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≥ 1;x + y − 3 ≥ 0 .
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Nhìn nhaä n heä phöông trình ta coù 2 nhaä n ñònh:
+ Phöông trình thöù hai cuû a heä daïng baä c hai thöû xem coù phaâ n tích ñöôï c nhaâ n
töû hay khoâ hng.
+ Phöông trình ñaà u cuû a heä chöù a 3 caê n thöù c thoâng thöôø ng suy nghó bình
ha
phöông khöû caê n ñaàu tieâ n neá u khoâ ng ñöôï c thöû aùp duïng baá t ñaú ng thöù c.
+ Neá u caù c höôù ng treâ n khoâ ng ñöôï c vaä y thöû xem caû 2 phöông trình cuû a heä coù
moá i lieâ n heä naø o giöõa 3 caê n thöù c ( )
x + 2, y − 1, 5 x 2 + y 2 − 3 vaø thoâ ng
thöôø ng ñeå tìm moá i lieân heä naø y ta caà n taù ch phöông trình thöù hai theo
x + 2;y − 1;x2 + y2 − 3 .
y.i
Nhö ñaõ phaâ n tích 2 höôùng ñaà u tieâ n khoâ ng xöû lyù ñöôï c vaä y vieá t laï i phöông
trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng:
4x2 − 4x + 4y2 − 4y − 16 =
0.
⇔ x2 + y2 − 3 =x + y + 1 ⇔ ( x + 2 ) + ( y − 1) =x 2 + y 2 − 3 .
n
( x + 2 ) + ( y − 1) = x + y − 3
2 2
704
kienthuchay.info
Roõ raø ng khi vieát laï i heä döôù i daïng treâ n ta chæ caà n söû duï ng pheù p theá ñeå tìm
moá i lieân heä giöõa 2 caê n thöùc ñaà u tieâ n.
kie
Thaä t vaä y ta coù x + 2 + 3 y=
−1 5 ( x + 2 ) + ( y − 1) .
⇔ ( )(
x + 2 − 2 y −1 4 x + 2 + 2 y −1 =0. )
nth
= x 4y − 6
x + 2= 2 y − 1
⇔ ⇔ x = −2 .
4 x + 2 + 2 y − 1 y = 1
+ TH1: Thöû laï i ( x;y ) = ( −2;1) thaáy khoâng thoaû maõn.
+ TH2: Vôù i =
x 4y − 6 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2 2
( 8y − 13) + ( 2y − 1) 18 .
uc
=
y 2
= x 2,y
= = 2
2
⇔ 68y − 212y + 152 =⇔
0 19 ⇒
y = 26 19 .
x=− ,y =
17 17 17
26 19
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 2;2 ); − 17 ; .
ha
17
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình :
4
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y +
2
x +1 , ( x,y ∈ ) .
( )
x + xy − x + y − 2 2 − y2 + 2 = x + y
2
y.i
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: − 2 ≤ y ≤ 2 .
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Vôù i hình thöù c phöông trình ñaà u cuû a heä thaä t khoù ñeå khai thaù c ñöôï c gì.
n
Phöông trình thöù hai cuûa heä coù nhaân töû ñi cuøng vôù i 2 − y2 daï ng baä c 2 neâ n
tìm caù ch phaâ n tích thaø nh nhaâ n töû .
Ta coù : x2 + xy − x + y − 2 = x 2 + x ( y − 1) + y − 2 .
fo
705
kienthuchay.info
2 2
Coi ñaây laø tam thöù c baä c 2 cuû a x ta coù : ∆ x = ( y − 1) − 4 ( y − 2) = ( y − 3) .
1− y + y − 3 1− y − y + 3
kie
Suy ra x = = −1 hoaë c x = =− y + 2 .
2 2
Do ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x + 1)( x + y − 2 ) 2 − y2 = x + y − 2 .
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
4
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y +
2
4
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y + x + 1
2
nth
x +1
⇔ x + y − 2 = 0
( )( )
x + 1 x + y − 2 2 − y2 = x + y − 2
( x + 1) 2 − y 2 =1
x + y − 2 = 0
(1)
3 ( 2 − x ) 2 − y2 = 2 − y + 4
x +1
⇔
( x + 1) 2 − y2 =
uc
1
(2)
4
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y + x + 1
2
y= 2 − x
Ta coù : (1) ⇔ 2 4 .
3 ( 2 − x ) 2 − ( 2 − x ) =x +
ha
x +1
Chuù yù heä phöông trình naøy coù nghieäm khi ( 2 − x )( x + 1) ≥ 0 ⇔ −1 ≤ x ≤ 2 .
Khi ñoù söû duï ng baá t ñaúng thöù c AM-GM ta ñöôï c:
2 2
3 ( 2 − x ) 2 − ( 2 − x )2 ≤ 3. ( 2 − x ) + 2 − ( 2 − x ) = 3
2
.
y.i
4 4 4
x + = x +1+ − 1 ≥ 2 ( x + 1) . −1 = 3
x +1 x +1 x +1
Heä phöông trình coù nghieäm khi ñaú ng thöù c xaû y ra khi vaø chæ khi x =1 ⇒ y =1 .
x + 1 2 − y2 =
( ) 1
Ta coù : (2) ⇔
n
3 ( 2 − x )( x + 1) 2 − y 2 =
( 2 − y )( x + 1) + 4
fo
706
kienthuchay.info
x > −1
x > −1
kie
x + 1 2 − y2 =
( ) 1
5x 5x
⇔ = ⇔ y = ⇔ y
3 ( 2 − x ) = ( 2 − y )( x + 1) + 4 x +1 x +1
1
( )
x + 1 2 − y2 =
1 2
2 − y = 2
( x + 1)
2−3 3
x =
23
nth
x > −1 5 − 15 3
y =
5x 26
=⇔ y ⇔ .
x + 1
x = 2 + 3 3
25x 2 1
2 − =
23
2 2
( x + 1) ( x + 1) y = 5 + 15 3
26
uc
Vaä y heä phöông trình coù 3 nghieäm laø
3 5 − 15 3 2 + 3 3 5 + 15 3
( x;y ) = (1;1); 2 −233 ; ;
26 23
;
26
.
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moät baøi toaù n hay vaø khoù maáu choá t cuû a baø i toaù n laø phaâ n
tích thaø nh nhaâ n töû töø phöông trình thöù hai cuû a heä. Ñoaï n xöû lyù phöông trình
ha
= u3 − 3u vôù i u ≥ 1 ta coù
Vôù i x ≥ 3 ⇒ x − 2 ≥ 1,t ≥ 3 > 1 . Xeù t haøm soá f(u)
f '(u)= 3u2 − 3 ≥ 0, ∀u ≥ 1 .
fo
707
kienthuchay.info
Do ñoù (1) ⇔ f ( x − 2 ) = f(t) ⇔ x − 2 = t ⇔ x = t + 2 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
kie
( )( ) (
3 t − 1 = t 2 − 3 t 2 + 5 ⇔ 9 ( t − 1) =t 2 − 3 t 2 + 5 . )( )
⇔ t 4 + 2t 2 − 9t − 6 = (
0 ⇔ ( t − 2 ) t 3 + 2t 2 + 6t + 3) =0⇔t=2
(vì t 3 + 2t 2 + 6t + 3 > 0, ∀t ≥ 3 ).
Vôù i t = 2 ⇔ y + 3 = 2 ⇔ y = 1 ⇒ x = 4 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;1) .
nth
Nhaän xeùt. Sau khi ñaët nhö treâ n suy nghó ñeá n vieä c ñöa phöông trình veà daï ng
haø m ñaë c tröng vaø vaá n ñeà cuû a ta laøm tìm moá i lieâ n heä giöõ a x vaø t. Muoá n vaä y ta
coù moä t coâng cuï raá t maï nh laø Maùy tính caàm tay vaø ta thöï c hieä n nhö sau:
Böôùc 1. Nhaä p vaø o maùy tính soá 1000 vaø gaù n vaø o bieá n nhôù A.
Böôùc 2. Nhaä p vaø o phöông trình treâ n ôû ñaâu coù t ta thay baè ng A.
2
Cuï theå nhö sau: X ( X − 3) − 2 = A3 − 3A .
uc
Böôùc 3. Nhaá n SHIFT +SOLVE maù y hieän keá t quaû 1002 töù c laø x = t + 2 hay
3
t= x − 2 do ñoù ta vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng: ( x − 2 ) − 3 ( x − 2 ) = t 3 − 3t .
Ngoaøi ra sau khi bieán ñoå i phöông trình veà daï ng nhö treâ n ta coù theå phaâ n tích
nhaâ n töû nhö sau:
( )
⇔ ( x − t − 2 ) x 2 + ( t − 4 ) x + t 2 − 2t + 1 =
0 (1) .
ha
Do x ≥ 3,t ≥ 3 neâ n
2
x2 + ( t − 4 ) x + t 2 − 2t + 1 = ( x − 1)( x − 3) + ( t − 1) + tx − 3 > 0 .
Vì vaäy (1) ⇔ x − t − 2 = 0 ⇔ x = t + 2 .
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình:
6x − y − 6x − 2y =
y.i
5
2 , ( x,y ∈ ) .
2
9x − y + 4y 6x − 2y = 6xy − 4y + 12x + 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3x − y ≥ 0 .
n
2(3x − y) + y − 6x − 2y = 5
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .
2 2
(3x − y) − 2(y − 6x − 2y ) =2
fo
Ñaë t: u =
3x − y, v =−
y 6x − 2y, ( u ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
708
kienthuchay.info
26
2u + v = 5 u = 2 u =
⇔ hoaë c 7 .
2
kie
2
u − 2v = 2 v = 1 v = − 17
7
5
u= 2 3x − y =2 3x= y + 2 x =
TH1: Neá u ⇔ ⇔ ⇔ 3
= v 1 y= 1 y − 2 1
− 6x − 2y = y = 3
(thoûa maõn ñieàu kieä n).
nth
26 26
= u 3x − y
=
TH2: Neá u 7 ⇔ 7 .
v = 17 17
− y − 6x − 2y =
−
7 7
26 9 + 2 91
3x − y = x =
7 21
⇔ ⇔ (thoû a maõ n ñieàu kieä n).
y − 52 = −
17 −17 + 2 91
y =
uc
7 7 7
5 9 + 2 91 −17 + 2 91
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ;3 ; ; .
3 21 7
x + x2 − 3 = y + y2 + 3
Baøi 5.Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
ha
x3 − y3 = 3x − 3y + 4
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôø i giaû i:
Baø i toaù n coù nhieà u höôùng tieá p caän:
+ Phöông trình thöù nhaát cuûa heä chöùa 2 caên thöùc vaäy ñôn giaûn chuyeån veá veà daïng:
y.i
x − y= y2 + 3 − x2 − 3 .
Tieá p ñeá n khöû caê n hai veá baè ng pheùp bình phöông. Vôùi caù ch naø y ta chuyeå n veá
nhö vaä y vì sau khi bình phöông ta löôï c boû ñi ñöôï c x2 + y2 chung ôû hai veá .
+ Neá u x,y cuøng döông ta phaù t hieä n ñöôï c tính chaá t haøm ñaë c tröng töø phöông
n
2
trình ñaà u cuû a heä : x2 − 3 + x2 − 3 + 3 = y + y2 + 3 .
fo
709
kienthuchay.info
+ Ngoaøi ra toâ i trình baøy vôùi baïn ñoï c 1 phöông phaù p khöû caê n khaù c ñoù laø
u =x + x2 − 3
kie
pheù p ñaë t: .
y + y2 + 3
v =
Vôù i caù ch naø y coù theå xöû lyù raá t toá t caù c baø i toaùn maø heä chæ chöù a hai caê n thöù c
daï ng x2 + a; y2 + b .
Ñieà u kieän: x ≥ 3 .
nth
u ≥ x,v ≥ y
u =
x + x2 − 3 u2 + 3
Ñaë t ⇔ x = .
y + y2 + 3
v = 2u
v2 − 3
y =
2v
u2 − 3 3
Töø phöông trình ñaà u suy ra u = v ⇒ y = ⇒x−y= .
uc
2u u
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh:
( x − y ) ( x2 + y2 + xy ) = 3 ( x − y ) + 4 .
3 9 u2 + 3 u2 − 3
⇔ ( x − y ) ( x − y ) + 3xy − 3 =4 ⇔
2
+ 3. . − 3 =4 .
u u2 2u 2u
ha
(
⇔ 9u4 − 16u3 − 36u2 + 27 =0 ⇔ ( u − 3) 9u3 + 11u2 − 3u − 9 =0 (1) . )
Neá u x ≤ 0 ⇒ x + x 2 − 3 < x + x = x − x = 0 .
710
kienthuchay.info
Caùch 2:
Bieá n ñoå i phöông trình ñaà u cuû a heä thaø nh:
kie
x−y= y2 + 3 − x2 − 3 ⇒ x2 − 2xy + y2 = x2 + y2 − 2 ( x − 3)( y + 3) .
2 2
xy ≥ 0
xy ≥ 0
⇔ ( )( )
x2 − 3 y2 + 3 = xy ⇔ 2 2
(
x − 3 y + 3 = )(
2 2 ⇔ 2
x y )
x − y =
2
3
.
3
y +1 + = x + 2y
x +1
711
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
kie
Baø i toaù n coù phaà n töông töï baø i toaù n 2 vôù i 2 ñaë c ñieåm phöông trình ñaà u chöù a
caê n thöù c; phöông trình thöù hai coù daï ng phaâ n thöù c.
+ Vaä y ñaà u tieâ n quy ñoà ng phöông trình ñaàu cuû a heä ta coù ngay nhaâ n töû
( x + 1) y +1.
+ Khi thaá y nhaâ n töû treân ta nghó ngay ñeá n vieä c chuyeå n y + 1 sang phaû i roà i
bình phöông ñeå coù nhaâ n töû ( x + 1) y + 1 töø phöông trình ñaà u cuûa heä .
nth
+ Do vaäy caû 2 phöông trình cuû a heä ñeà u lieâ n heä vôù i ( x + 1) y + 1 do ñoù nghó
ngay ñeá n söû duïng pheù p theá .
Ñieà u kieän: y ≥ −1,x ≠ −1,2y2 − 7y + 10 − x ( y + 3) ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2y2 − 7y + 10 − x y + 3 = x + 1 − y + 1
( ) .
uc
( x + 1) y + 1 = ( x + 2y )( x + 1) − 3
x + 1 − y + 1 ≥ 0
2
⇔ 2y2 − 7y + 10 − x ( y + 3) = ( x + 1) − 2 ( x + 1) y + 1 + y + 1 .
( x + 1) y + 1 = ( x + 2y )( x + 1) − 3
ha
2 x= 1 − y
⇔ x2 + 3x ( y − 1) + 2 ( y − 1) = 0 ⇔ .
y.i
x= 2 − 2y
TH1: Neá u x = 1 − y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
y ≥ 2
( )
y − 2 y + 1 = y 2
− y + 1 ⇔ .
(y )
2 2
( y − 2 ) ( y + 1)=
2
− y +1
n
y ≥ 2
y ≥ 2
⇔ 4 3 2
⇔ 2 3y 2 15 6 2
y − 3y + 6y − 2y − 3 =0 y − + y − y + =
0
fo
2 4 5 3
712
kienthuchay.info
(voâ nghieä m).
TH2: Neá u x= 2 − 2y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
kie
( 3 − 2y )( 3 − 4y ) ≥ 0
( 3 − 2y ) y + 1 = 3 − 4y ⇔ 2 2
.
( 3 − 2y )( ) (
y + 1 = 3 − 4y )
x = 2
( 3 − 2y )( 3 − 4y ) ≥ 0 ( 3 − 2y )( 3 − 4y ) ≥ 0 y = 0
⇔ ⇔ ⇔ x =−4 − 15 .
3 2
4y − 24y + 21y = 0 y 4y 2
− 24y (
+ 21 = 0
)
nth
6 + 15
y =
2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n ta chæ nhaä n nghieäm ( x;y ) = ( 2;0 ) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;0 ) .
108
12x + y −= 6 4xy + 33 − 2y − 3
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
uc
2
8 xy − 2y − 8y + 4 = ( x − y )
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: x ≥ 2,y ≥ .
2
ha
( )
2 2
⇔ 2 xy − 2y + 2 =( x + y ) ⇔ 2 xy − 2y + 2 =x + y .
⇔2 ( x − 2) y + 2 = x + y ⇔ ( x − 2) − 2 ( x − 2) y + y = 0 .
y.i
( )
2
⇔ x−2 − y =0 ⇔ x−2 = y ⇔ y =x−2.
12xy − 6y + 108
= 4xy + 33 − 2y − 3 .
y
12xy − 6y + 108 4xy − 2y + 36
fo
⇔ = .
y 4xy + 33 + 2y − 33
713
kienthuchay.info
⇔ 2 ( 2xy − y + 18) ( 4xy + 9 + 2y − 3 − 3y =0. )
2xy − y + 18 =0
kie
⇔ .
4xy + 33 + 2y − 3 =
3y
TH1: Neá u 2xy − y + 18 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
2xy − y + 18 =0 2x ( x − 2 ) − ( x − 2 ) + 18 =
0 2x2 − 5x + 20 =
0
⇔ ⇔
y= x − 2 y= x − 2 y= x − 2
(voâ nghieä m).
nth
TH2: Neá u 3y khi ñoù ta coù heä phöông trình:
4xy + 33 + 2x − 3 =
4xy + 33 + 2y − 3 =3y 4x ( x − 2 ) + 33 + 2 ( x − 2 ) − 3 = 3 ( x − 2 )
⇔ .
y= x − 2 y= x − 2
4x2 − 8x + 33 + 2x − 7= 3 x − 2
⇔ ( ) ⇔ x = 8 .
y= x − 2 y = 6
uc
Nhaän xeùt. Ñeå giaû i phöông trình 4x2 − 8x + 33 + 2x − 7= 3 ( x − 2 ) ta thöï c
hieä n nhö sau:
4x2 − 8x + 33 − 15 + 2x − 7 − 3 = 3x − 24 .
4x2 − 8x − 192 2x − 16
⇔ + 3 ( x − 8) .
=
ha
4x2 − 8x + 33 + 15 2x − 7 + 3
4 ( x − 8)( x + 6 ) 2 ( x − 8)
⇔ + 3 ( x − 8) .
=
2
4x − 8x + 33 + 15 2x − 7 + 3
4 ( x + 6) 2
⇔ ( x − 8) + − 3 =0 (1) .
y.i
4x2 − 8x + 33 + 15 2x − 7 + 3
7 2 2
Vôù i moï i x ≥ ⇒ ≤ ta chöù ng minh
2 2x − 7 + 3 3
4 ( x + 6) 7
< ⇔ 7 4x2 − 8x + 33 > 12x − 33 .
4x2 − 8x + 33 + 15 3
n
( )
7 4x2 − 8x + 33 > 12x − 33 ⇔ 49 4x2 − 8x + 33 > 144x2 − 792x + 1089 .
Do ñoù (1) ⇔ x − 8 = 0 ⇔ x = 8 ⇒ y = 6 .
714
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 8;6 ) .
Nhaän xeùt. Moä t soá heä phöông trình coù moä t phöông trình ñöôï c taï o thaø nh töø 1
kie
haèng ñaúng thöùc cô baûn. Ta caàn kheùo leùo phaân tích ñeå nhaän ra haèng ñaúng thöùc ñoù.
+ Roõ raø ng ta coù theå xöû lyù phöông trình ñaàu cuûa heä roà i theá vaøo phöông trình
coøn laïi. Tuy nhieân vieäc theá nhö vaäy ñöa veà 1 phöông trình voâ tyû heát söùc phöùc taïp.
Baøi 8. Giaû i heä phöông trình
( )
( 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y (1)
.
( )
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x + 6y
(2)
nth
Lôøi giaûi
2 2
Neá u x + y = 0 ⇔ x = y = 0 thoû a maõ n heä phöông trình.
Neá u x2 + y2 > 0 khi ñoù nhaâ n cheù o theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c
( 6 − x )( 8x + 6y ) =( 3 − y )( 6x + 8y ) ⇔ 4x2 − 4y2 − 6xy − 15x + 30y =0 .
Coi ñaây laø phöông trình baäc vôùi aån laø x ta ñöôïc: 4x2 − ( 6y + 15) x − 4y2 + 30y =
0
y = 4
ha
( )
( 4x − 9 ) 4x2 − 24x + 37 = 0 ⇔ x = 94 suy ra ( x;y ) = 94 ; 21
4
.
y.i
9 21
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;2 ) ; ( 2;4 ) ; ; .
4 4
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
fo
715
kienthuchay.info
Ta thaá y laë p laï i ôû 2 phöông trình cuû a heä vaø caù c nhaân töû khaù c chæ laø
baä c nhaá t cuûa x vaø y do ñoù hoaø n toaø n xöû duï ng ñöôï c kyõ thuaät heä phöông trình
kie
baä c nhaá t hai aå n ñaõ ñeà caäp trong chuû ñeà 1. Ngoaøi ra neá u chia moãi phöông
trình cuû a heä cho ta laï i coù daá u hieä u cuû a kyõ thuaä t soá phöù c. Döôù i ñaây toâ i
chæ trình baø y lôø i giaû i theo 1 höôùng khaù c ñoù laø suy nghó nhaâ n cheù o 2 phöông
trình cuû a heä tìm nhaâ n töû chung. Hai caù ch kia xin daø nh cho baï n ñoï c.
Ñieà u kieän −2 ≤ x ≤ 2,y ≥ 0 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng:
nth
( ) (
3x x3 − 2 y + 2 y 2 y − x3 = )
0 ⇔ x3 − 2 y 3x − 2 y = (
0 . )( )
- Vôù i 2 y = 3x khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaønh:
x3 = 4 − x 2 + 3x ⇔ x3 − 3x = 4 − x2 (1)
x3 − 3x ≥ 0 x3 − 3x ≥ 0
⇔ ⇔
6 4 2
4 x2
x − 6x + 9x =−
6 4 2
x − 6x + 10x − 4 =
0
uc
x3 − 3x ≥ 0
)( ( ) )
⇔ 2 .
( 4 2
x − 2 − 2 x + 4 − 2 x + 4 + 2 2 =0
⇔ x= 2+ 2 ⇒ y=
9
4
(2 + 2 ) .
ha
2
- Vôù i 2 y = x3 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh
4
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình:
fo
716
kienthuchay.info
1 y 2 x
+= +2 (1)
x y
x , ( x,y ∈ ) .
kie
y x 2 + 1 −=
1 3x2 + 3 (2)
Lôøi giaûi
Deã nhaä n thaáy töø phöông trình ñaà u cuûa heä coù ñöôï c nhaâ n töû chung y − 2x .
Ñieà u kieän x > 0 khi ñoù y > 0 .
Vieá t laï i (1) döôùi daïng:
nth
y x + y2 = 2x x + 2xy ⇔ ( y − 2x ) ( )
x + y = 0 ⇔ y = 2x .
2x x2 + 1 −=
1
3x2 + 3 ⇔ x2 + 1 2x − 3 =
2x . ( )
3
Ñeå phöông trình naøy coù nghieäm ta phaûi coù x > khi ñoù vieá t laï i phöông
2
uc
2 2x 2x
trình döôùi daïng x= +1 ⇔ x2 + 1 − = 0 (3)
2x − 3 2x − 3
2x 3
= x2 + 1 −
Xeù t haø m soá f(x) treâ n ; +∞ .
2x − 3 2
x 2 3 3
ha
Ta coù :=
f '(x) + > 0, ∀x ∈ ; +∞ neâ n f(x) laø haøm
2
( 2x − 3 )
2
x2 + 1
3
ñoà ng bieán treâ n ; +∞ .
2
Vì vaäy (3) ⇔ f(x)
= f( 3) ⇔=
x 3 . Suy ra ( x;y ) = ( )
3;2 3 .
y.i
Lôøi giaûi
y ≥ −1 + 5
Ñieà u kieän: y2 + 2y − 4 ≥ 0 ⇔ .
fo
y ≤ −1 − 5
717
kienthuchay.info
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 9 − x2 + 4 + y − y 2 + 2y − 4 =
1.
kie
2
⇔ x2 + 9 − x2 + 4 + ( y + 1) − ( y + 1) −5 =2.
5 5
⇔ + 2.
=
x2 + 9 + x2 + 4 y +1+ ( y + 1)
2
−5
2
Ñaë t u = x2 + 4 + x2 + 9,v = y + 1 + ( y + 1) − 5 ta coù heä phöông trình:
u + v =
10 2 2
u 5= x +4 + x +9 = 5 x 0
5 5 ⇔ ⇔ ⇔ .
+ =2 v 5= 2
y + 1 + ( y + 1) − 5 = 5 y 2
u v
uc
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;2 ) .
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baø i toaù n hay tröôù c khi ñaë t aå n phuï caà n nhaâ n lieâ n hôïp.
Xem theâm kyõ thuaä t ñaë t aå n phuï ñaïi soá toâ i coù trình baø y moä t baø i toaù n daï ng
töông töï nhöng khoù hôn baøi toaù n treâ n.
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình:
ha
Lôøi giaûi
y.i
Ñieà u kieän: xy ( x + y ) ≠ 0 .
x + y 2 − 2xy
( ) +
2
=
1
xy x + y xy
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: .
2 1 2
( x + y ) − 2xy − x + y =2 − ( x − 1)
n
fo
718
kienthuchay.info
x + y 2 −1
( ) + 2 = x + y +1 2
2 ( x + y − 1) − =0
xy x + y xy x + y
.
kie
⇔ ⇔
1 x + y 2 − 2xy − 1 =2 − x − 1 2
( ) ( )
2 2
( x + y ) − 2xy − x + y =2 − ( x − 1) x+y
TH1: Neá u x + y =1 ⇒ y =1 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2
−2x (1 − x ) = 2 − ( x − 1) ⇔ 3x 2 − 4x − 1 = 0
2− 7 2− 7 1+ 7
=x =x = ,y
nth
⇔ 3 ⇒ 3 3 .
2+ 7 2+ 7 1− 7
=x =x = ,y
3 3 3
x + y +1 2 2
TH2: Neá u − = 0 ⇔ 2xy = ( x + y ) + x + y thay vaøo phöông trình
xy x+y
thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
1 ( x + y + 1) = x − 1 2 .
uc
2
−x − y − = 2 − ( x − 1) ⇔ ( )
x+y x+y
= x − 1 0 = x 1
x + y + 1 =0 y =−2
Suy ra x ≠ 1 ⇔ x ≠ 1 .
ha
x + y + 1 ≠ 0 x + y + 1 ≠ 0
x + y > 0 x + y > 0
Thöû laïi ( x;y=
) (1; −2 ) thaáy khoâng thoûa maõn.
2
Vôù i x + y > 0 khi ñoù 2xy = ( x + y ) + x + y ⇔ x 2 + y2 + x + y = 0 (voâ nghieä m).
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
y.i
( x;y ) = 2 −3 7 ; 1 +3 7 ; 2 +3 7 ; 1 −3 7 .
n
.
fo
Lôøi giaûi
719
kienthuchay.info
Ñieà u kieän −4 ≤ x ≤ 1 . Khi ñoù vieá t laïi (1) döôù i daïng
( )
3
2y3 + y = 1 − x ( 3 − 2x ) = 1 − x 2 (1 − x ) + 1 = 2 1− x + 1− x (3) .
kie
= 2t 3 + t ta coù
Xeù t haø m soá f(t) neân f(t) laø haøm
ñoà ng bieán treâ n ( −∞; +∞ ) .
Vì vaäy (3) ⇔ f(y) = f ( )
1− x ⇔ y = 1− x .
Thay vaøo (2) ta ñöôï c:
nth
3 − 2x + 1 − x =4 + x + 4 ⇔ x + 4 − 1 − x − 3 − 2x + 4 =0 .
Ñeá n ñaâ y xeù t haøm soá hoaë c nhaâ n lieân hôï p ta coù nghieäm duy nhaá t:
x =−3 ⇒ y =2 .
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −3;2 ) .
Baøi 14. Giaû i heä phöông trình:
uc
Lôøi giaûi
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c:
2
( )
9 + 8x2 y − x 4 y2 − 16 + ( x − 2y ) =1 + y 16y5 − 3x2 y2 + 1 − x2 5y3 − x2 + y
( )
ha
( x − 4y ) + 1 ≥ 1,∀x,y ∈
2
2 3
=
25 − ( x y − 4 ) ≤ 5 ≤ 1 + 16 + ( x − 2y ) , ∀x,y ∈
2 2
Maë t khaù c: 9 + 8x2 y − x 4 y2= 2
Vì vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi caù c daá u ñaú ng thöù c xaû y ra
y.i
x2 y = 4
x = 2
ñoà ng thôøi, ñieà u naø y töông ñöông vôù i x − 2y = 0 ⇔ .
2 3 y = 1
x − 4y = 0
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
Baøi 15. Giaû i heä phöông trình:
n
(
2 − x2 y 4 + 2xy 2 − y 4 + 1= 2 3 − 2 − x y 2
) (1)
, ( x,y ∈ )
fo
x − y2 + x = 3 (2)
720
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x − y2 ≥ 0,x2 y 4 + 2xy2 − y 4 + 1 ≥ 0 .
kie
(
Vieá t laï i (1) döôùi daïng: 2 xy2 + 1 − ) ( xy + 1) − y = ( 6 − 4 2 ) y
2 4 2
(3) .
3y2 − 1
x = x =
y2
⇔ y2 ⇔ .
4 2 6
3y − y − y − 1 =
0
2 4 2
(
y − 1 −y + 2y + 1 =
0 )( )
8+6 2
x = 2 x =
⇔ 2 ∨ 3+2 2 ñoá i chieá u vôù i ñieà u kieän x − y2 ≥ 0 ta chæ nhaän
y.i
y = 1 2
y = 1 + 2
1 ⇔ ( x;y ) =
2,y2 =
x= ( 2; ±1) .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=
) ( 2; −1); ( 2;1) .
(
x3 − 2y = x2 − x ( 2y + 1)
) (1)
n
Baøi 16. Giaû i heä phöông trình:
x 2 − 2y 2 − 2y + 3= 3x + 4 + 4y + 1 (2)
Lôøi giaûi
fo
721
kienthuchay.info
( )
Töø (1) ⇔ ( x − 2y ) x 2 − x + 1 = 0 ⇔ x = 2y .
(
⇔ 2y2 − 4y = ) 4y + 1 − ( y + 1) + 6y + 4 − ( y + 2 ) .
(
⇔ y2 − 2y 2 +
) 1
4y + 1 + y + 1
+
1
6y + 4 + y + 2
= 0 .
y = 0
⇔ y2 − 2y =0 ⇔ . Suy ra ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 4;2 ) .
y = 2
nth
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 4;2 ) .
Nhaän xeùt. Baøi toaùn treâ n coù daïng quen thuoä c töø 1 phöông trình cuû a heä baèng
phöông phaù p haøm soá hoaë c phaân tích nhaâ n töû tìm ñöôïc moái lieâ n heä tuyeá n tính
giöõ a 2 nghieäm cuûa heä . Quan troï ng nhaá t cuûa loaï i toaùn naø y ñoù laø xöû lyù phöông
trình voâ tyû luù c sau. Vôù i loaï i coù 2 caê n thöù c trôû leân nhö treâ n kyõ thuaä t ñöôï c söû
duï ng ñoù laø nhaâ n lieân hôï p.
uc
xy − x − y =1
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình 3 2
.
4x − 12x + 9x =−y3 + 6y + 7
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä soá baát ñònh chöù a bieå u thöù c cuû a bieá n
xy − x − y − 1 =0 (1)
ha
2 x + y − 1 =0
⇔ ( x + y − 1)( 2x − y − 2 ) = 0 ⇔ .
2x − y − 2 = 0
- Vôù i y = 1 − x thay vaø o (1) ta ñöôï c:
x (1 − x ) − x − (1 − x ) − 1 =0 ⇔ −x 2 + x − 2 =0 (voâ nghieäm).
y 2x − 2 thay vaø o (1) ta ñöôï c:
- Vôù i =
n fo
722
kienthuchay.info
5 − 17 1 − 17
= x = ;y
x ( 2x − 2 ) − x − ( 2x − 2 ) − 1 =0 ⇔ 2x 2 − 5x + 1 =0 ⇔ 4 2 .
kie
5 + 17 1 + 17
= x = ;y
4 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
( x;y ) = 5 − 4 17 ; 1 − 2 17 ; 5 + 4 17 ; 1 + 2 17 .
Caùch 2: Phöông phaù p theá
nth
Nhaä n thaáy y = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
y +1
Xeù t y ≠ 1 khi ñoù ruù t x = töø phöông trình (1) theá vaøo (2) ta ñöôï c
y −1
y6 − 3y5 − 3y 4 + 11y3 − 6y2 + 32
( )( )
2
= 0 ⇔ y2 − y + 2 y2 − y − 4 =0 .
3
( y − 1)
uc
Caùch 3: Ñaë t aå n phuï ñöa veà phöông trình ñaúng caá p
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng
y ( x − 1) = x + 1
3
.
4 ( x − 1) − 3 ( x − 1) =− y3 + 6y + 6
y ( x − 1) =x + 1
ha
⇔ 3
.
4 ( x − 1) + y = 3 ( x + 2y + 1)= 3 2y + y ( x − 1)
3
y ( x − 1) = x + 1
⇔ 3
.
4 ( x − 1) + y=
3
3y ( x + 1=
) 3y2 ( x − 1)
y.i
3
Vì vaäy 4 ( x − 1) + y3 − 3y2 ( x − 1) =
0.
Baø i taä p töông töï xem theâm chuû ñeà heä soá baá t ñònh.
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình:
y + 3y2 − 2y + 3x2 + 6 = 3x + 7x2 + 7 + 2 (1)
n
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 =0 (2)
Lôøi giaûi
fo
2 2
Ñieà u kieän 3y − 2y + 3x + 6 ≥ 0 .
723
kienthuchay.info
Vieá t laï i heä döôù i daïng:
y − 3x − 2 + 3y2 − 2y + 3x2 + 6 − 7x2 + 7 =0
kie
.
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
3y2 − 4x2 − 3y + 3x + 1 + ( y − 3x − 2 )
y − 3x − 2 + =0
⇔ 2 2
3y − 2y + 3x + 6 + 7x + 7 2 .
3y 2 − 4x 2 − 3y + 3x + 1 =0
nth
( y − 3x − 2 ) 1 + 1 =
0
⇔ 3y 2
− 2y + 3x 2
+ 6 + 7x 2
+ 7 .
3y 2 − 4x 2 − 3y + 3x + 1 = 0
y 3x + 2
= =y 3x + 2
⇔ 2 ⇔ 2 .
3 ( 3x + 2 ) − 4x − 3 ( 3x + 2 ) + 3x + 1 =
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 =0 0
x =
−1;y =
−1
y 3x + 2
uc
=
⇔ 2
⇔
x = 7 25 .
23x + 30x + 7 =0 − ;y =
23 23
7 25
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; − ; .
23 23
Baøi 18. Giaû i heä phöông trình:
ha
3x2 − 2x − 5 + 2x x2 + 1= 2 y + 1 y2 + 2y + 2
( ) (1)
x2 + 2y2 = 2x − 4y + 3 (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) − (2) theo veá roà i ruù t goï n ta ñöôï c
y.i
2 2
x2 + x x 2 + 1 =( y + 1) + ( y + 1) ( y + 1) + 1 (3) .
t2 t2
f '(t)= 2t + t 2 + 1 + ≥ 2t + 2 t 2 + 1. = 2 t + 2t ≥ 0, ∀t ∈ ( −∞; +∞ )
n
t2 + 1 t2 + 1
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieán treâ n ( −∞; +∞ ) .
Vì vaäy (3) ⇔ f(x) = f ( y + 1) ⇔ x = y + 1 .
fo
724
kienthuchay.info
2
Thay vaøo (2) ta ñöôï c ( y + 1) + 2y2 = 2 ( y + 1) − 4y + 3 .
y = −2
kie
⇔ 3y2 + 4y − 4 = 0 ⇔ .
y = 2
3
( x;y ) 43 ; 23 ; ( −1; −2 ) .
Suy ra =
( x;y ) 43 ; 23 ; ( −1; −2 ) .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø =
nth
x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy =6 (1)
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình
x + y + x2 + y2 =2 + 2xy (2)
Phaân tích lôøi giaûi. Döï ñoaù n ( x;y ) = (1;1) neâ n ta söû duï ng ñaù nh giaù baá t ñaú ng
thöù c qua baá t ñaú ng thöù c cô baû n Coâ si.
Lôøi giaûi
uc
Ñieà u kieän x ≥ 0,y ≥ 0 .
Khi ñoù söû duï ng baá t ñaúng thöù c coâ si cho veá traù i cuû a (1) ta ñöôï c
(
= 2 3xy xy 5xy + 2 x2 + y2 ≥ 2 3xy xy 5xy = )
+ 2.2xy 6xy
ha
Do ñoù xy ≤ 1 .
Maë t khaù c cuõ ng theo Coâ si ta coù :
9x2 + 3x2 + 6xy 9y2 + 3y2 + 6xy
x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy ≤
6
+
6
(
= 2 x2 + y2 + xy . )
y.i
x 9y − 5 + y 9x − 5= 2x 2 + 2y 2
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x 9x − 5 + y 9y − 5= 2x + 2y
fo
Lôøi giaûi
725
kienthuchay.info
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi II phöông phaù p giaû i daïng heä naø y laø tröø
theo veá hai phöông trình cuû a heä .
kie
5 5
Ñieà u kieän x ≥ ,y ≥ .
9 9
Khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
x ( ) (
9y − 5 − 9x − 5 + y 9x − 5 − 9y − 5 =0 . )
2
9(x − y)
⇔ (x − y) ( )
9y − 5 − 9x − 5 = 0 ⇔ − = 0 ⇔ x= y .
nth
9y − 5 + 9x − 5
Khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c
2x 9x − 5 = 4x 2 ⇔ 2x ( )
9x − 5 − 2x = 0 ⇔ 9x − 5 = 2x (do x ≥
5
9
).
⇔ 9 − 5x = 4x2 ⇔ ( x − 1)( 4x + 9 ) = 0 ⇔ x =1 ⇒ y =1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x= y= 1 .
(
2 x + y − 1= x 4 − 1 4 2x − 1 + y 4 + 1
)
uc
(1)
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình
3x2 − y2 − 2xy + 3x − 3y =
0 (2)
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaän thaáy neá u x = y thì (2) thoû a maõ n vì vaä y (2) ñöa
ñöôï c veà daï ng tích. Ta xöû lyù (2) tröôù c.
Lôøi giaûi
ha
1
Ñieà u kieän x ≥ ,x + y − 1 ≥ 0 .
2
Vieá t (2) döôùi daïng ( x − y )( 3x + y + 3) =0.
1 1
Do x ≥ ,x + y ≥ 1 ⇒ 3x + y + 3 = x + y + 2x + 3 ≥ 1 + 2. + 3 > 0 do ñoù y = x .
2 2
y.i
⇔ 2 2x − 1 + 4 2x −=
1 − 1 x4 ( 4
2x − 1 + 1 . )
⇔ ( 4
)(
2x − 1 + 1 2 4 2x − 1= )
− 1 x4 ( 4
2x − 1 + 1 . )
n
⇔ 2 4 2x − 1 − 1= x 4 ⇔ x 4 + 1= 2 4 2x − 1 .
4
Ñaë t 2x − 1 =y ñöa veà heä phöông trình:
fo
726
kienthuchay.info
4
x 4 + 1 =2y x + 1 = 2y
⇔ .
4
y + 1 = 2x ( 2 2
)
( x − y ) ( x + y ) x + y + 2 =
0
kie
x = y
x = y
.
⇔ 4
x − 2x + 1 =0
⇔ 3
(
( x − 1) x + x + x − 1 =
2
0 )
x= y= 1
⇔ 1 2 3
.
x y
= =− 1 + − 17 + 3 33
nth
3 3
3 17 + 3 33
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
1 2 k 1 2 k
( x;=
y ) (1;1) ; − − + ;− − i k
+ vôù=
3 9k 3 3 9k 3
3
17 + 3 33 .
Lôøi giaûi
17 19
Ñieà u kieän x ≤ ,y ≤ .
4 9
x 17 − 4x 2 + y 19 − 9y 2 =3
ha
5u2 − 40u + 75 =
0= u 5=u 3
⇔ ⇔ ∨ .
v 10 − u
= =v 5= v 7
fo
727
kienthuchay.info
u = 5 2x + 17 − 4x 2 =
5 17 − 4x2 = 5 − 2x
- Vôù i ⇔ ⇔ .
v = 5 3y + 19 − 9y 2 =
5 19 − 9y 2 =
5 − 3y
kie
x ≤ 5 / 2;y ≤ 5 / 3 1
x =2∨ x =
2
⇔ 17 − 4x 2 =25 − 20x + 4x 2 ⇔ .
2 2 y = 15 ± 117
19 − 9y =25 − 30y + 9y 18
) =x 2; 15 ±18117 ; 21 ; 15 ±18117 .
Suy ra ( x;y=
nth
u = 3 2x + 17 − 4x 2 =
3 17 − 4x 2 =
3 − 2x
- Vôù i ⇔ ⇔ .
v = 7 3y + 19 − 9y 2 =
7 19 − 9y =2
7 − 3y
x ≤ 3 / 2;y ≤ 7 / 3
⇔ 17 − 4x 2 =− 9 12x + 4x 2 heä naø y voâ nghieä m.
2 2
19 − 9y =49 − 42y + 9y
uc
x3 + x ( x + 1)
y.i
x3 + x 2 + x
= ( y + 2) ( x + 1)( y + 1) ⇔ = ( y + 2) y + 1 .
x +1 ( x + 1) x +1
3
x x
⇔ + = ( y + 1) y + 1 + y + 1 (1) .
x +1 x +1
n
= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ ( −∞; +∞ ) do ñoù f(t) laø haøm ñoàng bieán treân ( −∞; +∞ ) .
Ta coù f '(t)
fo
728
kienthuchay.info
x
Vì vaäy (1) ⇔ f = f
x +1
( y +1 ⇔ ) x
x +1
= y +1 .
kie
x
Thay y +1 = vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
x +1
4x2 4x2
x +1
+ 8x = ( 4x2 − 4x − 3 ) x +1 ⇔
x +1
+
8x
x +1
= 4x2 − 4x − 3 .
2x 2x
2 + 2 = 2x − 1
− 2x + 3 = 0
2x 2 x +1 x +1
+ 2 = ( 2x − 1) ⇔ ⇔
nth
⇔
x +1 2x 2x
+ 2 =−2x + 1 + 2x + 1 =0 (2)
x +1 x +1
x
Vì y=
+1 ⇒ x ≥ 0 do ñoù (2) voâ nghieä m neâ n ta chæ caàn giaû i phöông
x +1
2x
trình: − 2x + 3 = 0 ⇔ 2x = ( 2x − 3) x + 1 (3) .
x +1
uc
Ñaë t u = x + 1 ≥ 1 ⇒ x = u2 − 1 vaø phöông trình (3) trôû thaø nh
(
2 u2 − 1=) ( 2u − 5) u ⇔ 2u − 2u − 5u +=2
2 3 2
0.
⇔ ( u − 2 ) ( 2u + 2u − 1) = 0 ⇔ u = 2 (do u ≥ 1 ).
2
3 5
Vì vaäy x +1 = 2 ⇔ x = 3 ⇒ y +1 = ⇔y= .
ha
2 4
5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 3; .
4
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình:
x +3y + 2y2 ( y +1)2
2 + 4.2x + 2y =22x +3y + 4
y.i
, ( x,y ∈ ) .
2y 2 + 2y − x + xy
2 2x − 2y − 3 =
2y 2 + 2y − 3x + 2
Lôøi giaûi
2x − 2y − 3 ≥ 0
Ñieà u kieän 2 .
n
2y + 2y − 3x + 2 ≠ 0
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
fo
729
kienthuchay.info
2x +3y = 24y + 2 x= y + 2
(
) 2
2x +3y − 24y + 2 2x − 22y =
0⇔
2x = 22y2
⇔
x = 2y 2
.
kie
- Vôù i x= y + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
y = −1
y2 − 5y − 6 = 0 ⇔ . Suy ra ( x;y=
) (1; −1) ; ( 8;6 ) .
y = 6
- Vôù i x = 2y2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
( −4y 2
+ 2y + 2 ) 4y2 − 2y − 3 = y + y3 .
nth
3
⇔ 4y 2 − 2y − 3 + 4y2 − 2y − 3 =
3
(− y) + ( − y ) (1) .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + t treâ n ( −∞; +∞ ) . Ta coù ;
= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ ( −∞; +∞ ) neâ n f(t) laø haøm ñoàng bieá n treân ( −∞; +∞ ) .
f '(t)
x3 − 12x =y3 − 6y2 + 16
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình .
2 2
x + xy + y − 4x − 6y + 9 =
0
Lôøi giaûi
y.i
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daïng:
3 2
( x + 2) − 6 ( x + 2 ) =y3 − 6y2 (1) .
2
( )
∆ x = ( y − 4 ) − 4 y 2 − 6y + 9 ≥ 0 ⇔ −3y 2 + 16y − 20 ≥ 0 ⇔ 2 ≤ y ≤
10
3
.
730
kienthuchay.info
2
( )
∆ y = ( x − 6 ) − 4 x 2 − 4x + 9 ≥ 0 ⇔ −3x2 + 4x ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
kie
10
Suy ra 2 ≤ x + 2 ≤ .
3
10
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 6t 2 treâ n 2; ta coù :
3
10
= 3t 2 − 12t= 3t ( t − 4 ) ≤ 0, ∀t ∈ 2; .
f '(t)
3
nth
10
Do ñoù f(t) laø haøm nghòch bieá n treân 2; .
3
Vì vaäy (1) ⇔ f(x + 2) = f(y) ⇔ y = x + 2 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
x2 + x ( x + 2 ) + ( x + 2 ) − 4x − 6 ( x + 2 ) + 9 =
0 .
x = 1
⇔ 3x2 − 4x + 1 = 0 ⇔
uc
.
x = 1
3
1 7
Suy ra ( x;y ) = (1;3) ; ; .
3 3
1 7
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;3) ; ; .
ha
3 3
( )
2 y3 − x3 = 6x2 + 7x − y + 3 (1)
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình .
2 3 − y + 2 ( y += 9 2
1) x + 4 (2)
4
Lôøi giaûi
y.i
3
Vieá t laï i (1) döôùi daïng 2y3 + y= 2 ( x + 1) + ( x + 1) (3) .
= 2 t 3 + t ta coù f '(t)
Xeù t haø m soá f(t) = 6t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ neân laø haø m ñoà ng
bieá n treâ n ( −∞; +∞ ) do ñoù (3) ⇔ f(y) = f(x + 1) ⇔ y = x + 1 .
n
9x2 + 16
Thay vaøo (2) ta ñöôï c: 2 2 − x + 2 ( x + 2 ) = .
2
(
16 2 2 2 − x + 2 ( x + 2 ) .
9x2 += )
fo
731
kienthuchay.info
Bình phöông hai veá cuûa phöông trình ta ñöôï c:
= 4 2x + 4 + 4 ( 2 − x ) + 4 2 4 − x2 .
9x2 + 16 ( )
kie
(
⇔ 9x2 + 8x − 16 2 4 − x2 − 32 =
0 )
.
(
) (
⇔ 2 2 4 − x2 − x 2 2 4 − x2 + x + 8 =
0 (1) )
( )
Do x ∈ −2;2 neân 2 2 4 − x2 + x + 8 > 0 do ñoù phöông trình töông ñöông vôùi:
nth
x ≥ 0
( )
2 2 4 − x2 − x = 0 ⇔ 2
8 4 − x =x 2 ⇔x=
4 2
3
⇒y=
(
4 2
3
+1.
)
4 2 4 2
nhaá t ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy = ; + 1 .
3 3
( )
Ta coù : ∆ 't = 64 − a ( 9 + 2a ) x 2 + 8x − 8a − 32 laø soá chính phöông tìm ñöôï c
ha
a = −4 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình döôùi daïng:
2 2 2t = x
0 ( 2t + 4 ) =
−4t 2 − 16t + x 2 + 8x =⇔ ( x + 4 ) ⇔ 2t =−x − 8 .
y.i
Ñoù chính laø caù ch phaâ n tích thaø nh nhaâ n töû trong phöông trình (1).
+ Ngoaøi ra ta coù theå bình phöông hai veá ñöa veà phöông trình:
9x2 + 8x − 32 ≥ 0
2 2
16 8 − 2x = 9x + 8x − 32 ⇔
( ) ( )
2 .
2 2
256 8 − 2x = 9x + 8x − 32
n
9x2 + 8x − 32 ≥ 0
4 2 4 2
⇔ 2 x
⇔= y
⇒= + 1.
( 2
)(
9x − 32 9x + 16x + 32 =
0 3 3 )
fo
732
kienthuchay.info
(
2 2
)
2 x + y + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) − 3 y = − x+2 (1)
kie
y 2 − 4 ( x + y ) + 17 − x + 3 − y =2 (2)
.
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y phöông trình (2) coù hai caê n thöù c baä c khaù c nhau neâ n ta khoâ ng theå
xöû lyù töø phöông trình naøy ñöôï c vaø ta taäp trung xöû lyù (1) . Ñieàu naø y chuù ng ta
nghó ñeá n (1) phaân tích ñöôï c nhaâ n töû .
Vieá t laï i (1) döôùi daïng:
nth
( )
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) − 2 y = y − x+2 .
⇔
(
2 x2 + ( 5 − 2y ) x + y2 − 5y + 6 ) y−x−2
= .
(
2 x2 + y2 ) + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
2 ( x + 2 − y )( x + 3 − y ) y−x−2
⇔ = .
( )
uc
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
2(x + 3 − y) 1
⇔ (x + 2 − y) + = 0 .
( )
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
2(x + 3 − y)
ha
1
⇔ x+2−y= 0 , do + >0
( )
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
⇔ x2 − 4x + 4 = 0 ⇔ x = 2 ⇒ y = 4 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;4 ) .
x − y x2 − y2
=2 (1)
1 − x2 + y2
Baøi 28. Giaû i heä phöông trình .
n
y − x x2 − y2 7
= (2)
1 − x2 + y2 4
fo
Lôøi giaûi
733
kienthuchay.info
Ñieà u kieän 0 ≤ x2 − y2 < 1 .
x + y − x + y x2 − y2
( )
kie
15
=
4
1 − x2 + y2
Laá y (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôï c: .
x − y + ( x − y ) x2 − y2 1
=
1 − x 2
+ y 2 4
Tieá p ñeá n nhaâ n theo veá hai phöông trình cuûa heä treâ n ta ñöôï c:
(x )( ) = 15 ⇔ x
nth
2
− y2 1 − x2 + y2 15
2
− y2 = .
1 − x2 + y2 6 6
Thay ngöôï c laï i heä phöông trình ban ñaà u ta ñöôï c:
15
x − y
16 = 2
1
4x − y 15 =2 32 + 7 15
16 x =
uc
⇔ 7⇔ 4 .
15 4y − x 15 =
y − x 16 7 4 y= 7 + 2 15
=
1 4
16
32 + 7 15
nhaá t ( x;y )
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x + 3y2 ≥ 0 .
2 2 −y
⇔ x + 3y + y x + 3y − 2y =⇔
0 .
2
x + 3y 2y
=
fo
734
kienthuchay.info
y ≤ 0
- Neá u x + 3y2 =− y ⇔ 2
thay vaø o (2) ta ñöôï c
x = −2y
kie
4y 4 + y 2 + 1
4y2 − 3y + 1 + =0 (voâ nghieäm do 4y2 − 3y + 1 > 0 ).
21
y ≥ 0
- Neá u x + 3y2 =2y ⇔ 2
thay vaø o (2) ta ñöôï c:
x = y
y 4 + y2 + 1
y 2 − 3y + 1 + =0 .
nth
21
(y 2
)(
+ y + 1 y2 − y + 1 ) =0 .
( 2
) (
⇔ 2 y − y +1 − y + y +1 + 2
) 21
y2 − y + 1 y2 − y + 1
⇔ 2. + −1 =0 (3) .
y2 + y + 1 (
21 y2 + y + 1 )
uc
y2 − y + 1
=Ñaë t u > 0 khi ñoù (3) trôû thaø nh
(
21 y 2 + y + 1 )
1
42u2 + u − 1 = 0 ⇔ ( 7u − 1)( 6u + 1) = 0 ⇔ u = (do u > 0 ).
7
1
ha
y2 − y + 1 1 2 y=
Vì vaäy = ⇔ 28y − 70y + 28 =0 ⇔ 2 .
(
21 y 2 + y + 1 7
)
y = 2
1 1
Suy ra ( x;y ) = ; ; ( 4;2 ) .
4 2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ; ; ( 4;2 ) .
y.i
4 2
x3 + y3 + 3 ( y − 1)( x − y ) =2
Baøi 30. Giaû i heä phöông trình
(x − y) .
2
x +1 + y +1 =
8
n
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ −1 .
fo
735
kienthuchay.info
x3 + y3 + 3xy − 3y2 − 3x + 3y − 2 =0
(
⇔ ( x + y − 2 ) x 2 − xy + y 2 + 2x − y + 1 =0. )
kie
y= 2 − x
⇔ 2 2
x − xy + y + 2x − y + 1 =0 (1)
Ñeå yù phöông trình (1) vieá t laï i:
2 2 2 2
y2 − y ( x + 1) + ( x + 1) = ( x 1) − 4 ( x + 1) =
0 ⇒ ∆ y =+ −3 ( x + 1) ≤ 0 .
nth
Suy ra x + 1 =0 ⇔ x =−1 ⇒ y =0 .
Thöû laïi thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
Xeù t y= 2 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 4
x +1 + =
3−x
( x − 1) ⇔ 4 + 2 − x + 2x
= +3 2 ( x − 1) .
2 4
2
x −1 2
( )
uc
2 2
⇔ 4 + 2 4 − ( x − 1) = . Ñaë t t= 4 − ( x − 1) , ( 0 ≤ t ≤ 2 )
4
Phöông trình trôû thaønh:
(4 − t )
2
2
4=
+ 2t
4
(
⇔ t t 3 − 8t=
−8 0 )
ha
( )(
⇔ t ( t + 2 ) t − 1 + 5 t − 1 − 5 = 0 ←
→t = 0 . ) 0≤ t ≤ 2
2 x = 3 x = 3,y = −1
⇔ 4 − ( x − 1) =0 ⇔ ⇒ .
x = −1 x = −1,y = 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( 3; −1) ; ( −1;3) .
y.i
x2 −2y x2 −2y 2y − x2 + 2
5 + 16.4 = 5 + 16 .7
Baøi 31. Giải hệ phương trình .
x3 + 17x + 10y + 17= 2 x 2 + 4 4y + 11
( )
Lôøøi giaûi
n
Điều kiện: 4y + 11 ≥ 0 .
Phương trình thứ nhất của hệ tương đ
ương với:
fo
736
kienthuchay.info
2 −2y +1 2 x2 −2y −1
5 + 4.4x 5 + 4.4
= (1) .
kie
x2 −2y +1 2 x2 −2y −1
7
7
t t
1 4
=
Xét hàm số f(t) 5. + 4. là hàm nghịch biến trên .
7
7
(
ñoù : (1) ⇔ f x2 − 2y +=
Do đ ) (
1 f 2x 2 − 4y − 1 )
⇔ x2 − 2y + 1= 2x 2 − 4y − 1 ⇔ 2y = x 2 − 2 .
nth
= x 2 − 2 vaø o phương trình thứ hai của hệ ta ñược:
Thay 2y
x3 + 5x2 + 17x +=
7 2 x2 + 4 ( ) 2x2 + 7 .
3 2
+ 2 2x 2 + 7 + 2x 2 + 7 + 2x 2 + 7 .
3 2
⇔ ( x + 2 ) + ( x + 2 ) + x=
1
x = 1,y = −
uc
2 x = 1 2
⇔ x +=
2 2x + 7 ⇔ ⇒ .
x = 3 =
x 3,y =
7
2
) 1; − 21 ; 3; 27 .
Vậy hệ phương trình có hai nghiệm là ( x;y=
ha
Nhận xét. Nếu thấy khó phân tích được hàm số như trên thông thường đặt
2x2 + 7 =
t đưa về hệ phương trình:
2x2 + 7 = 2x2 + 7 =
t t2
3 ⇔ .
2
x + 5x + 17x + 7 = ( t2 + 1 t )
x 3
+ 5x 2
+ 17x + 7 = t 3
+ t
y.i
737
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > −1,y > 1,x + y ≠ 0 .
kie
Ñaë t u = x + 1,v = y − 1, ( u,v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
3 2 3 2
u − 2 1
= u + v =5
2
u +v ⇔ .
1 + 1 1 1
2
= + 2
=
v u2 + v2 v u2 + v2
2u
nth
v = 5u − 3
2u
v =
⇔ 1 + 1
2 ⇔
= 5u − 3
2u 2 2
5u − 3 u2 + 2u 5u − 12u + 3 =0
5u − 3
6 + 21 6 + 21 32 + 12 21
u = = x +1 = x
u,v > 0 5 5 25
←→ ⇔ ⇔ .
uc
1 + 21 1 + 21 61 + 21
v = 10 = y − 1 =
10 y 50
32 + 12 21 61 + 21
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
25 50
( x − y + 2 ) x + 1 = y
ha
Baøi 33. Giaû i heä phöông trình .
( )
x + 1 4 − 1 − x = 3y − 2 + 2 1 − x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 1,y ≥ 0 .
Nhaä n thaáy x = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
y.i
Xeù t x ≠ −1 khi ñoù pöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x − y + 2) x +1 − x +1 = y − x +1 .
y − x −1
⇔ ( x − y + 1) x + 1 =
y + x +1
n
1
⇔ (x + 1 − y) x + 1 + = 0 ⇔ y = x +1.
y + x + 1
fo
738
kienthuchay.info
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( )
x + 1 4 − 1 − x = 3x + 1 + 2 1 − x .
kie
Moä t phöông trình voâ tyû coù chöù a hai caê n thöù c ta thöôøng löï a choï n pheù p ñaë t hai
aå n phuï ñöa veà tích.
u = x + 1 u2 + v2 = 2
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ .
2 2
v
= 1− x u − v = 2x
Ta coù heä phöông trình:
nth
= u2 + v2 2 = u2 + v2 2
⇔ .
u ( 4 −=
v)
3 2
2
2
u − v + 1 + 2v( u ( 4 −=
v)
3
2
)2u2 − 2 + 1 + 2v ( )
−3u2 + 4u + 2
2
2 2
u +v = 2 2
u + = 2
u2 + v2 = 2
⇔ ⇔ ⇔ u+2
2
v ( u + 2 ) =−3u2 + 4u + 2 v = −3u + 4u + 2
u+2 −3u2 + 4u + 2
uc
v =
u+2
x +1 =
1
1− x =
1
= u 1,v
= 1 x = 0 ⇒ y = 1
u,v≥ 0 2 ⇔
⇔ ←→ 2 2 ⇔ x +1 = x = 3 2.
− ,y =
ha
u =
=
5
,v 2
5 5 5 5
2
1− x =2
5
( 0;1); − 35 ; 25 .
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø=
( )
y.i
(
ñoå i ñöa veà tích nhö sau: 2 x + 1 − 1 − x )( x +1 + 1− x − 2 =0. )
2 2 8
3x − 4xy + 12y + 2
10
=
Baøi 34. Giải hệ phương trình ( x − 2y ) .
n
2 2
2x − 16y + 4xy =−x + 2y − 2
Lôøi giaûi
fo
Điều kiện: x − 2y ≠ 0 .
739
kienthuchay.info
Hệ phương trình tương ñương với:
2 2 8
2 ( x − 2y ) + ( x + 2y ) + =10
kie
2
( x − 2y ) .
2
3 ( x − 2y )( x + 2y ) − ( x − 2y ) = − ( x − 2y ) − 2
2
2 x − 2y − 2 + ( x + 2y ) + 2
2
x − 2y
⇔ .
2
3 ( x + 2y ) − x − 2y − x − 2y =
nth
−1
2
Ñaë t u =x − 2y − ,v =x + 2y heä phöông trình trôû thaø nh:
x − 2y
17 12
2u2 + v2 = 2 u=− ,v =
−
⇔ 19 19 .
3v − u =−1
u 1,v
= = 0
uc
1
2 17 x = 1,y = − 2
x − 2y − =
−
x − 2y 19
x = 1 1
12 − ,y =
x + 2y = − 2 4
⇔ 19 ⇔ .
41 + 3 353 3 353 − 7
x − 2y −
2
1
= x = −
76
,y =
152
ha
x − 2y
x + 2y = −41 + 3 353 3 353 + 7
0 x = 76
,y = −
152
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø
353 − 7
( x;y ) =1; − 21 ; − 21 ; 14 ; − 41 + 76
3 353 3
;
152
y.i
.
−41 + 3 353 3 353 + 7
; ;−
76 152
x2 + y=
Baøi 35. Giaû i heä phöông trình
2
(
+ 4 2 x xy + y y + x
.
)
n
x + y =− 3 xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
fo
740
kienthuchay.info
u4 + v4 +=
(
4 2 u3 v + v3 + u )
u + v + uv =3
kie
3− u
v = u + 1
⇔ 4 3 − u 3 − u 3 .
u4 + 3 − =
u 3
+4 2 u . + + u
u +1
u +1 u +1
3− u
nth
v =
⇔ u +1 .
(
( u − 1)2 u6 + 8u5 + 21u4 + 24u3 + 11u2 − 32u + 31 =
0 )
=u,v≥ 0 u 1= x = 1 x 1
←→ ⇔ ⇔ .
= v 1= y = 1 y 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
uc
2x2 + 5y2 − 4xy − 6x − 6y + 9 =
0
Baøi 36. Giaû i heä phöông trình 3 .
xy + 2x = ( y + 3)
( x − 1)
y+2
Lôøi giaûi
ha
Ñieà u kieän:
( x − 1) ≥ 0,y ≠ −2 .
y+2
Khi nhìn vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä mang daùng daá p haøm soá neáu ta vieá t
3 3
( y + 2) ( x − 1)
ñöôï c döôù i daï ng: = . Tuy nhieâ n vôù i ñieà u kieän cuû a heä treâ n
y.i
y+3 x
chöa cho pheù p ta coù bieá n ñoå i ñoù . Do vaä y caà n tìm ñieà u kieä n cuûa hai aå n x,y töø
phöông trình ñaà u cuû a heä .
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù :
2x2 − 2x ( 2y + 3) + 5y2 − 6y + 9 =
0 ∆ 'x = ( 2y + 3)
2
(
− 2 5y2 − 6y + 9 ≥ 0 )
n
2 ⇒
5y − 2y ( 2x + 3) + 2x − 6x + 9 = − 5 ( 2x − 6x + 9 ) ≥ 0
2 2
0 ∆ ' =
y
( 2x + 3) 2
fo
741
kienthuchay.info
6y 2 − 24y + 9 ≤ 0 4 − 10 4 + 10
≤y≤
⇔ ⇔ 2 2 .
2
6x − 42x + 36 ≤ 0
kie
1 ≤ x ≤ 6
Do ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôù i:
3 3
3
( x − 1) ( y + 2) ( x − 1)
x ( y + 2 ) = ( y + 3) ⇔ = ⇔ y+3= x ⇔ y = x−3.
y+2 y+3 x
Thay y= x − 3 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
nth
2
2x2 + 5 ( x − 3) − 4x ( x − 3) − 6x − 6 ( x − 3) + 9 =
0.
x 4 =
= x 4,y
= 1
⇔ 3x2 − 30x + 72 =0 ⇔ ⇒ .
x 6 =
= x 6,y
= 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 4;1) ; ( 6;3) .
2 2
xy x + 1 += 1 3 y2 + 9 + 3y
Baøi 37. Giaû i heä phöông trình .
uc
( )
3x − 1 x 2 y + xy − 5 − 4x3 + 3x3 y − 7x =0
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
3 9 3 3
x x2 + 1 + 1 = + 1 + 1 ⇔ x = ⇔ y = .
ha
y 2 y x
y
3
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x
( 3x − 1) 3x − 2 − 4x3 + 9x2 − 7x =0 .
⇔ ( 3x − 1) ( 3x − 2 − x )= 4x3 − 12x 2 + 8x .
y.i
(
)
⇔ x 2 − 3x2 + 2 x +
3x − 1
=
3x − 2 + x
0
= x 1,y
= 3
x = 1
⇔ x 2 − 3x + 2 = 0 ⇔ ⇒ 3.
n
x = 2 = x 2,y
=
2
3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;3) ; 2; .
fo
2
742
kienthuchay.info
x2 + y2 − y= ( 2x + 1)( y − 1)
Baøi 38. Giaû i heä phöông trình 5 .
kie
3x − 8 − y =
x + y − 12
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x − y +1 2 =
( ) 0 y= x + 1
x 3,y
= = 4
5 ⇔ 5 ⇔ .
3x − 8 − y = 3x − 8 − x + 1 = x 8,y
= = 9
nth
x + y − 12 2x − 11
5
Nhaän xeùt. Ñeå giaûi phöông trình 3x − 8 − x + 1 = ta thöïc hieän nhö sau:
2x − 11
2x − 9
=
5
⇔ 3x − 8 + x=
+1
( 2x − 9 )( 2x − 11) .
3x − 8 + x + 1 2x − 11 5
⇔ 3x − 8 −
3x − 4
x +1 −
+=
x+7 ( 2x − 9 )( 2x − 11) − 4x + 3 .
uc
5 5 5 5
9x2 − 24x + 16 x2 + 14x + 49
3x − 8 − x +1−
25 25 4x2 − 11x + 96
⇔ + = .
3x − 4 x+7 5
3x − 8 + x +1 +
5 5
ha
( )
4 9
⇔ x2 − 11x + 24 + .
1 1
+ .
1
=
5 25 3x − 8 + 3x − 4 25 x + 1 + x + 7
0.
5 5
x = 3
⇔ x2 − 11x + 24 =0 ⇔ .
x = 8
y.i
x3 + xy 2 − 12x − y= 4x 2 + 6y 2 + 7
Baøi 39. Giaû i heä phöông trình .
3 2
y + x y − x + 2y =1 − 2xy
Lôøi giaûi
Nhaåm ñöôï c nghieä m ñeï p x = 0 neâ n ta ñaë t aån phuï x =u − 1,v =y heä
−1,y =
n
(
u u2 + v2 =+
) (
u v + 7 u2 + v2
⇔
) (
( u − 7 ) u2 + v2 =+
u v
.
)
( ) ( )
fo
v u2 + v2 + 1 = u v u2 + v2 = u − v
743
kienthuchay.info
u = 0 x = −1
Tröôø ng hôïp u2 + v2 =0 ⇔ ⇔ .
= v 0= y 0
kie
Ta xeù t u2 + v2 > 0 .
u+v
u − 7 =2 (1)
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: u + v2 .
v= u − v
(2)
u2 + v2
u − vi + v + ui
nth
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: u + vi − 7 = .
u2 + v2
u − vi + v + ui
u + vi − 7
= =
u2 + v2
1 i
Ñaë t z= u + vi phöông trình trôû thaønh: z − 7 = + ⇔ z2 − 7z − i − 1 = 0 .
z z
Phöông trình soá phöù c cuoá i thöï c hieä n ñôn giaû n.
uc
Heä phöông trình coù hai nghieäm ba nghieä m laø
106 + 10 113 53 − 5 113 53 + 5 113
( x;y ) = ( −1;0 ); 10 − 4
;
8
.
2
10 + 106 + 10 113 53 + 5 113 53 + 5 113
;− . .
ha
4 8 2
Nhaän xeùt. Nhö vaä y heä phöông trình caà n thoâng qua pheù p ñaë t aå n phuï ta môùi
ñöa ñöôï c veà heä coù daá u hieä u söû duïng soá phöù c. Xuaá t phaù t töø caù c heä phöông
trình quen thuoäc ta ñoåi aån ñi coù nhöõng heä phöông trình hay vaø khoù hôn raát nhieàu.
( )
( 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
y.i
Vôù i heä phöông trình giaû i baè ng soá phöù c ban ñaàu .
( )
( 3 − y ) x 2 + y2 =8x − 6y
Thay x bôû i x + 1 vaø thay y bôû i y − 1 ñöa veà heä khoù hôn nhö sau:
1. Giaû i heä phöông trình
( )
x3 + y2 − 2y − 2 x + 18y = 3x2 + 5y2 + 12
.
n
3 2
( )2
y + x + 2x + 4 y = 4x + 6y − 6
2
744
kienthuchay.info
9 1
2 − =
Baøi 40. Giaû i heä phöông trình x y 2
32 y 4 − x 4
, ( x,y ∈ ) .
( )
kie
3x −=
4
y 2 x −y 4
( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
2 x4
2 x4
9x = + 32x 2
y 4
− x 4
(9x = )
+ 32x 4 y 4 − x 4 ( )
nth
y 2 y 2
⇒ .
(
y + 2 x4 − y4
3x =
)2
9x =
2
y2 + 4 x 4 − y 4 + 4 x 4 − y 4 y ( ) ( )
x4
( ) ( ) ( )
2
4 4 4
2 + 32x y − x = y2 + 4 x 4 − y 4 + 4 x4 − y4 y
⇔ y .
(
y 2 x4 − y4
3x −= )
uc
4
( ) ( ) ( )
2
4 4 2 4 4 2 4 4
x − y + 32x y y − x − 4y x − y − 4y3 x 4 − y 4 =
0
⇔ .
y 2 x4 − y4
3x −=
( )
( )( ( ) )
x 4 − y 4 1 − 32x 4 y 2 − 4y 2 x 4 − y 4 − 4y3 =
⇔
0
.
( )
ha
3x −= y 2 x4 − y4
( x − y ) ( 2y − 1) − 36x y =
4
4 3 2
4 2
0
⇔
3x −=y 2(x − y ) 4 4
( )( )( ) .
y.i
x − y 2y − 1 − 6x y 2y − 1 + 6x y =0
4 4 3 2 3 2
⇔
y 2(x − y )
3x −= 4 4
x 4 − y 4 = 0 x = 0
TH1: Neá u x 4 − y 4 =0 ⇒ ⇔ (loaï i).
3x − y = 0 y = 0
n
2y3 − 1 + 6x 2 y =0
3 2
TH2: Neá u 2y − 1 + 6x y = 0 ⇒
y 2 x4 − y4
3x −= ( )
fo
745
kienthuchay.info
2y3 − 1 − 6x 2 y =0 2y3 − 1 + 6x 2 y =0
⇔ ⇔
( ) (
3x − y 2y3 + 6x2 y =2 x 4 − y 4
)
2 2
3x − 6x y = 2x 4
kie
2y3 − 1 + 6x 2 y =0
2y + 6x y =
3 2
x≠0 1
⇔ ← → .
x 3(− 6xy 2
− 2x 3
0
= ) 2x 3
+ 6xy 2
3
=
3
2 +1
2 x + y 3 =
( ) 4 x =
x + y = 3
2 2 .
⇔ ⇔ ⇔
3 3
2 ( x − y ) =
x − y 1
= 2 −1
nth
2
y = 2
2y3 − 1 − 6x 2 y =0
TH3: Neá u 2y3 − 1 − 6x2 y = 0 ⇒
y 2 x4 − y4
3x −= ( )
2y3 − 1 − 6x 2 y =0 2y3 − 1 − 6x 2 y =0
⇔ ⇔
(
3 2 4
3x − y 2y − 6x y =2 x − y
4
) (
2 2
3x + 6x y = ) 2x 4
uc
2y3 − 1 − 6x 2 y =0
2y − 6x y =
3 2
x≠0 1
⇔ ← → .
( 2
x 3 + 6xy − 2x =
3
0 ) 3 2
2x − 6xy = 3
Ñeå giaû i heä phöông trình naø y ta söû duï ng kyõ thuaä t phöùc hoù a.
( 3 1
)
ha
3 1 π
vôù i cos ϕ = ,sin ϕ = − , ϕ∈ − ;0 .
10 10 2
5 5 ϕ + k2π ϕ + k2π
ra z3
Suy=
2
( cos ϕ + isin ϕ=
)⇔z 6
cos
2 3
+ isin =
3
,k 0,1,2
n
5 ϕ + k2π 5 ϕ + k2π
Do ñoù x
= cos
6= ,y sin
6= ,k 0,1,2 .
2 3 2 3
fo
746
kienthuchay.info
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
3 2 +1 3 2 −1 5 ϕ + k2π ϕ + k2π 6 5
( x;y ) = ; ; 6 cos ;sin ,k 0,1,2 .
kie
2
2 2 3 3 2
3 1 π
vôù i cos ϕ = ,sin ϕ = − , ϕ∈ − ;0 .
10 10 2
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moät baøi toaù n hay vaø khoù ñoø i hoû i hoï c sinh kyõ naê ng bieá n ñoå i
toá t. Neá u ñeà baø i chæ yeâ u caàu tìm nghieä m döông cuûa heä phöông trình thì keá t
quaû seõ ñeïp maé t hôn. Tuy nhieâ n ñeà baø i toâ i ñöa ra muoán nhaán maï nh caù c em
nth
ñeá n öù ng duï ng cuû a soá phöù c trong giaû i heä phöông trình.
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình
x + 2y + 2 4x + y = 1
, ( x,y ∈ ) .
46 − 16y ( x + y ) − 6y + 4 4x + y =8 − 4y
Lôøi giaûi
uc
4x + y ≥ 0
Ñieà u kieän: .
46 − 16y ( x + y ) − 6y ≥ 0
Töø phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: 2 4x + y =1 − x − 2y . Thay vaø o phöông
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc:
46 − 16y ( x + y ) − 6y + 2 (1 − x − 2y ) = 8 − 4y .
ha
⇔ 46 − 16y ( x + y ) − 6y =6 + 2x .
2x + 6 ≥ 0
⇔ .
46 − 16y ( x + y ) − 6y = 4x + 24x + 36
2
y.i
x ≥ −3
⇔ 2 2
.
4x + 16xy + 16y + 24x + 6y − 10 =
0
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x + 2y + 2 4x + y =1
2 2
4x + 16xy + 16y + 24x + 6y − 10 =
0
n
x + 2y + 2 4x + y = 1
⇔ 2
.
4 ( x + 2y ) + 6 ( 4x + y ) − 10 =
fo
747
kienthuchay.info
u= x + 2y
Ñaë t , ( v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
= v 4x + y
kie
u + 2v =
1 u= 1 − 2v
2 ⇔ 2 .
4 (1 − 2v ) + 6v − 10 =
2 2
4u + 6v − 10 =
0 0
u = −1
v = 1
u= 1 − 2v u = −1
⇔ 2 ⇔ u = 17 ⇒ (vì n v ≥ 0 ).
nth
v = 1
11v − 8v − 3 =0 11
3
v = −
11
3
x=
x + 2y = −1 x + 2y = −1 7 (thoû a maõ n ñieà u kieän).
Vì vaäy ⇔ ⇔
4x + y =1 4x + y 1
= y = − 5
7
uc
) 37 ; − 57 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
=
1
2
2x + y + = 3 x + x + 3 ( y + 1)
2 3
Baøi 42. Giaû i heä phöông trình 3 , ( x,y ∈ ) .
ha
2
x − y + 2 + 1 = 9(x − y) + 7x − 7y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0 .
Nhaän xeùt. Töø phöông trình thöù hai cuû a heä laø phöông trình voâ tyû ñoá i vôù i x − y
neâ n thöï c hieä n tìm x − y töø phöông trình thöù hai cuû a heä
y.i
t + 2 + 1= 9t 2 + 7t ⇔ t + 2 − 7t + 1 − 9t 2 =0
2(1 − 3t) 2
⇔ 0 ⇔ (1 − 3t)
+ (1 − 3t)(1 + 3t) = + 1 + 3t =0.
t + 2 + 7t t + 2 + 7t
n
1 2
⇔ 3t =1 ⇔ x − y = (do + 1 + 3t > 0, ∀t ≥ 0 ).
3 t + 2 + 7t
fo
1
Thay y= x − vaø o phöông trình trình thöù nhaát cuû a heä ta ñöôï c:
3
748
kienthuchay.info
3
x3 + 4x + 2 ⇔ ( x + 1) + ( x + 1) = x3 + 4x + 2 + x3 + 4x + 2 (1) .
3 3
3x2 =
= a3 + a ta coù f '(a)
= 3a2 + 1 > 0, ∀a ∈ .
kie
Xeù t haø m soá f(a)
Vì vaäy f(a) laø haøm ñoà ng bieá n. Do ñoù
3 3
f ( x3 + 4x + 2) ⇔ x +=
(1) ⇔ f(x + 1) = 1 x3 + 4 x + 2 .
1 + 13 1 − 13 1 + 13
x = x = ,y = −
⇔ 3x2 − x − 1 = 0 ⇔ 6 ⇒ 6 6 .
1 − 13 1 + 13 −1 + 13
nth
= x = x = ,y
6 6 6
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
( x;y ) 1 − 6 13 ; − 1 + 6 13 ; 1 + 6 13 ; −1 +6 13 .
=
Baøi 43. Giaû i heä phöông trình
2 161 2 26 3
( x + y ) 7xy + 2 = x + y − xy −
uc
6 3 2 , ( x,y ∈ ) .
x 7xy + 2 = x 2 + 25y 2 − 10xy − 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 7xy + 2 ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
x + 6y
= 2 7xy + 2
( )(
⇔ x + 6y − 2 7xy + 2 x + 6y + 7xy + 2 =0 ⇔
x + 6y =
)
− 7xy + 2
.
fo
749
kienthuchay.info
x + 6y
TH1: Neá u 7xy =
+2 ⇒ x + 6y ≥ 0 heä phöông trình trôû thaønh:
2
kie
x + 6y
x. 2 = x2 + 25y2 − 10xy − 1 x2 + 6xy = 2x 2 + 50y 2 − 20xy − 2
⇔
6y. x + 6y = 11y 2 + 8xy − 3
2 2
3xy + 18y = 11y + 8xy − 3
2
x2 + 50y2 − 26xy =
⇔
2
⇔
(
−3 x 2 + 50y 2 − 26xy = 2 7y 2 − 5xy
) (
.
)
2
7y − 5xy = −3 7y2 − 5xy =−3
nth
3x + 164y − 88xy = ( x − 2y )( 3x − 82y ) =
0
2 2
0
⇔ ⇔ .
2
7y − 5xy = −3 7y2 − 5xy = −3
x =−2,y = −1
x = 2y x 2,y
= = 1
82 3
⇔ 3x = 82y ⇔ x =− ,y =
− .
2 389 389
uc
7y − 5xy =−3
82 3
= x = ,y
389 389
82 3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 2;1) ; ; .
389 389
ha
2
47y + 14xy = 3 47y 2 + 14xy =3
6x2 + 28y2 − 26xy =
0 ( x − 2y )( 6x − 14y ) =
0
⇔ ⇔ .
2
47y + 14xy = 3 47y2 + 14xy = 3
n fo
750
kienthuchay.info
2 1
x = − ,y =
5
−
5
kie
2 1
x = 2y = x = ,y
5 5
⇔ 3x = 7y ⇔ .
x = 7 3
2 − ,y = −
47y + 14xy = 3 239 239
x = 7 3
= ,y
239 239
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm
nth
( x;y ) = − 25 ; − 15 ; − 7 ; − 3 .
239 239
Vaä y heä phöông trình coù 4 nghieäm laø :
82 3
( x;y=) ( 2;1); − 25 ; − 15 ; − 7 3
;− ; ; .
239 239 389 389
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng
uc
6 ( x + y ) 7xy + 2= 6x 2 + 161y 2 − 52xy − 9 (1)
.
6x 7xy + = (
2 6 x 2 + 25y 2 − 10xy − 1 (2) )
Laá y 2.(1) − 3.(2) theo veá ta ñöôï c:
x = 2y
3 ( x − 2y ) 7xy + 2 = ( x − 2y )( 3x − 32y ) ⇔ .
ha
( 3x + y ) xy − 5 = −2y2 + 2y + 6xy + 2 (2)
Höôùng daãn giaûi baøi toaùn 1:
Laá y (1) + 4.(2) theo veá ta ñöôï c:
2x + y + 2 = 0
3 ( 2x + y + 2 ) xy −=
5 3 ( 2x + y + 2 )( 3x − y + 1) ⇔ .
n
xy − 5 = 3x − y + 1
751
kienthuchay.info
TH2: Neá u xy − 5 = 3x − y + 1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:
( 3x + y )( 3x − y + 1) =−2y2 + 2y + 6xy + 2 .
kie
=y 3x − 1
⇔ ( 3x − y − 1)( 3x − y + 2 ) = 0 ⇔ .
=y 3x + 2
+ Vôù i =
y 3x − 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
2
( 6x − 1) x ( 3x − 1) − 5 =−2 ( 3x − 1) + 2 ( 3x − 1) + 6x ( 3x − 1) + 2 .
⇔ ( 6x − 1) 3x2 − x −=
5 2 ( 6x − 1) .
nth
⇔ ( 6x − 1) 3x 2 − x − 5 − 2 =0.
1 1 1
x = x = ,y = −
6 6 2
1
x = 1− 109 1 − 109 1 + 109
⇔ 6 ⇔ x = ⇒ x = ,y =
− .
6 6 2
3x2 − x − 5 =2
uc
1+ 109 1 + 109 −1 + 109
= x = x = ,y
6 6 2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm
( x;y ) 1 − 6109 ; − 1 + 2109 ; 1 + 6109 ; −1 + 2 109 .
=
ha
+ Vôù i =
y 3x + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
2
( 6x + 2 ) x ( 3x + 2 ) − 5 =
−2 ( 3x + 2 ) + 2 ( 3x + 2 ) + 6x ( 3x + 2 ) + 2 .
⇔ ( 3x + 1) 3x2 + 2x − 5 =−2 ( 3x + 1) .
1
⇔ ( 3x + 1) 3x 2 + 2x − 5 + 2 =0 ⇔ x =− ,y = 1.
y.i
3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n khoâ ng thoûa maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù 2 nghieäm laø
( x;y ) 1 − 6109 ; − 1 + 2109 ; 1 + 6109 ; −1 + 2 109 .
=
n
( )
3x2 − y2 + ln 1 − x 2 − 3ln 1 − y 2 =
0 ( )
Baøi 44. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
fo
x + 1 + y 2
y + 1 + x 2 =
1
752
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
1 − x 2 > 0 −1 < x < 1
Ñieà u kieän : .
kie
⇔
2
1 − y > 0 −1 < y < 1
Nhaän xeùt. Nhìn vaø o hai phöông trình vieä c tìm ra moái raø ng buoä c giöõ a hai bieá n
töø phöông trình thöù hai cuûa heä khaû thi.
u2 − 1
x =
2u
2 u2 − 1 u2 + 1
nth
u =x + 1 + x 2 x +1 = u − =
2u 2u .
Ñaë t , ( u,v > 0 ) ⇒
2
v =y + 1 + y 2 v −1
y = 2v
2 v2 + 1
y + 1 =
2v
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh :
uc
u2 + 1 v2 − 1 v2 + 1 u2 − 1 uv = 1
+ + =1⇔ 2 2 .
uv ( u + v ) + ( u − v ) =
2v 2u
2u 2v 0
2 2
Nhöng do uv ( u + v ) + ( u − v ) > 0, ∀u,v > 0 neaâ n uv = 1 .
Vaä y ta coù x + 1 + x 2 2
y + 1 + y =1 ⇔ x + 1 + x2 =
−y + 1 + y 2 (1) .
ha
t + t 2 + 1 ta coù
Xeù t haø m soá f(t) =
t t2 + 1 + t t2 + t t +t
f '(t) =
1+ = > = ≥0.
t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1
Do ñoù f(t) ñoà ng bieá n treâ n ⇒ (1) ⇔ f(x) =f(−y) ⇔ x =−y .
y.i
( ) (
3x2 − x2 + ln 1 − x 2 − 3ln 1 − x 2 =⇔
0 )
x 2 − ln 1 − x 2 =0 (2) .( )
Nhaän thaáy x laø nghieäm cuûa phöông trình thì − x cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình.
Vaä y ta chæ caà n xeù t vôù i x ≥ 0 .
n
( )
Xeù t haø m soá g(x) =x 2 − ln 1 − x 2 vôù i x ∈ 0;1) ta coù .
2x
fo
g'(x)= 2x + ≥ 0, ∀ x ∈ 0;1) .
1 − x2
753
kienthuchay.info
Do ñoù g(x) ñoà ng bieán vaø g(0) = 0 neâ n phöông trình (2) coù nghieä m duy nhaá t:
x = 0 treâ n 0;1) .
kie
Do ñoù treâ n caû khoaû ng ( −1;1) phöông trình chæ coù nghieä m duy nhaát:
x=0⇒y =0.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Lôøi giaûi
x ≥ y
Ñieà u kieän: .
y − x − y ≠ 0
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 − 4x −=
(
5 4y y − 1 − 2 x − y )
.
2
2
(
x − 4x − 5 + 4y + 4y − 4xy =−
3
4y
y− x−y
)
ha
2
( )
2
x − 4 y − x − y = 5
⇔ .
( 2
) (
4y y − 1 − 2 x − y + 4y + 4y − 4xy =−
3
4y
y− x−y
)
2
( )
2
x − 4 y − x − y = 5
y.i
⇔
(
4y y − 1 − 2 x − y + y + 1 − x =−
3
4y
)
y− x−y
2
( )
2
x − 4 y − x − y = 5
n
⇔ 4y = 0 .
(
3 y − x − y x − 2y + 2 x − y =
1 )
fo
754
kienthuchay.info
2
( )
2
x − 4 y − x − y 5
=
+ TH1: Neá u y= 0 ⇒
y = 0
kie
x = −1
x2 − 4x − 5 =0 y = 0
⇔ ⇔ chæ nhaä n nghieäm ( x;y ) = ( 5;0 ) .
y = 0 x = 5
y = 0
+ TH2: Neá u 3
(
y − x − y x − 2y + 2 x − y =
1 )
nth
2
( )
2
x − 4 y − x − y = 5
⇒
( )( )
3
y − x − y x − 2y + 2 x − y 1
=
u2 − v2 = 5
Ñaë t u =x,v =2y − 2 x − y heä phöông trình trôû thaø nh: 3 (1) .
v ( u − v ) = 2
uc
(
2 2
)
2
⇔ ( u − v ) 25v ( u − v ) − 2 ( u + v )=
3 2 2
Suy ra v ( u − v=
) u − v2 0 .
25
2 u = 9v
⇔ 25v ( u − v ) − 2 ( u + v ) =0 (do u ≠ v ). ⇔ .
2u = 3v
ha
1 9
+ Neá u u = 9v thay vaø o (1) ta ñöôï c: 80v2 =5⇔ v=± ⇒u=± .
4 4
+ Neá u 2u = 3v thay vaø o (1) ta ñöôï c: u2 =9 ⇔ u =±3 ⇒ v =±2 .
= u 3= x 3= x 3 x 3
Vôù i ⇔ ⇔ ⇔ .
v 2= 2y − 2 x − y = 2 y − 1= 3 − y y 2
y.i
u = −3 x = −3 x = −3
Vôù i ⇔ ⇔ (voâ nghieäm).
v = −2 2y − 2 x − y =−2 y + 1 = −3 − y
9 9 9 9
= u = x x = x =
4⇔ 4 4 4
Vôù i ⇔ ⇔ .
n
v 1 2y − 2 = 1 1 9 2 83 − 3
= x−y 2y − = 2 −y y=
4 4 4 4 8
fo
755
kienthuchay.info
9 9 9
u =
− x = − x = −
4⇔ 4 4
Vôù i ⇔ (voâ nghieäm).
kie
v = 1 1 1 9
− 2y − 2 x − y =− 2y + = 2 − − y
4 4 4 4
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù 3 nghieä m laø :
83 − 3
( x;y ) = ( 5;0 ); ( 3;2 ); 94 ; 2 8
.
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 =
0
nth
Baøi 46. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
2
2x + 8 + 2x + 1 = 4y − 3y + 2y − 1
Lôøi giaûi
1 1
Ñieà u kieän: x ≥ − ,y ≥ .
2 2
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0
uc
.
2
2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y + 3y =0
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2x + 1 − 2y − 1 + x 2 − 3y2 + 2xy + 4y − 1 =0.
1 1
Nhaä n thaáy x =
− ,y = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
ha
2 2
1 1
Xeùt x ≠ − ,y ≠ thöïc hieän nhaân lieân hôïp ñöa phöông trình veà daïng töông ñöông
2 2
2 ( x − y + 1)
⇔ + ( x − y + 1)( x + 3y − 1) =0.
2x + 1 + 2y − 1
y.i
2
⇔ ( x − y + 1) + x + 3y − 1 =0 (1) .
2x + 1 + 2y − 1
1 1
Do x ≥ − ,y ≥ neâ n:
2 2
n
2 2
> 0;x + 3y − 1 ≥ 0 ⇒ + x + 3y − 1 > 0 .
2x + 1 + 2y − 1 2x + 1 + 2y − 1
Do ñoù (1) ⇔ x − y + 1 = 0 ⇔ y = x + 1 .
fo
756
kienthuchay.info
2
x2 + ( x + 1) + 2x ( x + 1) − 2x + ( x + 1) − 9 =
0.
x 1 x 1,y
= 2
kie
= =
3 (chæ nghieäm (1;2 ) thoû a
2
⇔ 4x + 3x − 7 = 0 ⇔
x = 7⇒ 7
− x=− ,y =
−
4 4 4
maõ n ñieàu kieä n).
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;2 ) .
Nhaän xeùt. Cô sôû cuûa lôø i giaû i baø i toaù n döï a vaø o kyõ thuaä t heä soá baá t ñònh nhö
nth
sau(Xem theâ m Cuoán “Nhöõ ng ñieà u caà n bieá t LTÑH Kyõ thuaä t giaû i nhanh Heä
phöông trình” cuû a cuøng taùc giaû ).
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
A = x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0 (1)
.
B
= 2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y2 + 3y
= 0 (2)
( )
x3 + 3x2 y − 2 y 4 + y2 2y − 1 = 0
, ( x,y ∈ ) .
2x 2 + 2y 2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0
Lôøi giaûi
y.i
1
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≤ 2,y ≥ .
2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
3 2
x x
2 ( y + 1) 2y − 1 .
+ 3 =
n
y y
3 2
x x
( )
3
⇔ + 3 = 2y − 1 + 3 2y − 1 (1) .
y y
fo
Coù daï ng haøm ñaë c tröng tuy nhieâ n ñeå chæ xöû lyù ñöôï c khi:
757
kienthuchay.info
2
x x x x
3 + 6= 3 . + 2 ≥ 0 .
y y y y
kie
x
Vì vaäy ta caà n söû duï ng phöông trình thöù hai cuûa heä ñeå tìm ñieàu kieä n cuûa .
y
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù
2
2x2 + 2y2 + 4x − y = 2 − x + 2 3x + 6 = 1( 2 − x ) + 9 ( 3x + 6 ) .
3
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù
nth
1+ 2 − x 3 − x
1( 2 − x ) ≤ =
2 2 .
9 + 3x + 6 3x + 15
9 ( 3x + 6 ) ≤ =
2 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x = 1 .
3 − x 3x + 15 x + 13
Suy ra 2x2 + 2y2 + 4x − y ≤ + = .
2 3 2
uc
⇔ 4x2 + 4y 2 + 7x − 2y − 13 ≤ 0 .
⇔ 4y2 − 2y − 2 ≤ −4x 2 − 7x + 11 .
⇔ 2 ( y − 1)( 2y + 1) ≤ − ( x − 1)( 4x + 11) (2) .
+ Neá u y > 1 ⇒ (2) ⇒ x < 1 . Maë t khaù c töø (1) ta coù
ha
3 2
x x
( )
3
+ 3 = 2y − 1 + 3 2y − 1 >13 + 3 1= 4 .
y y
2
x x x
⇔ − 1 + 2 > 0 ⇔ > 1 ⇔ x > y (voâ lyù).
y y y
y.i
2
x x
Vaä y y ≤ 1 ⇒ − 1 + 2 ≤ 0 ⇒ x ≤ y ≤ 1 .
y y
Khi ñoù ta coù 2x2 + 2y2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0.
( ) (
⇔ 2 x2 + 2x − 3x + 6 + 2y2 − y − 1 + 1 − 2 − x =0. ) ( )
n
⇔
(
2 ( x − 1)( x + 2 ) x2 + 3x + 3 ) + ( y − 1)( 2y + 1) + x −1
0.
=
2
x + 2x + 3x + 6 1+ 2 − x
fo
758
kienthuchay.info
=x −1 0 =
x 1
⇔ ⇔ (thöû laï i thaáy thoû a maõn).
=y −1 0 =
y 1
kie
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1)
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baø i toaù n hay vaø khoù moä t phöông trình cuû a heä coù daï ng
haø m ñaë c tröng ñaùnh löøa ñöôï c raá t nhieàu hoï c sinh khi taäp trung khai thaùc
phöông trình naøy. Ñieå m nhaá n cuûa baøi toaù n döïa treâ n ñaù nh giaù thoâ ng qua caù c
baá t ñaú ng thöù c cô baû n.
Baøi 48. Giaû i heä phöông trình
nth
(1 − y ) x + y + x + 3y = 6 + ( x + y − 4 ) y
5 , ( x,y ∈ ) .
x − 2y − x + 1 =
x−y−7
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2y ≥ 0,x − y − 7 ≠ 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
(1 − y ) ( x + y − 2 ) + ( x + y − 4 ) (1 − y ) =0 .
uc
⇔
(1 − y )( x + y − 4 ) + ( x + y − 4 )(1 − y ) =
0.
x+y +2 1+ y
1 1 y = 1
⇔ (1 − y )( x + y − 4 ) + =0⇔ .
x + y + 2 1+ y x + y − 4 = 0
ha
+ TH1: Neá u y = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5 −3 5
x − 2 − x +=
1 ⇔ = .
x−8 x − 2 + x +1 x − 8
⇔5 ( )
x − 2 + x + 1 =−3 ( x − 8) ⇔ 5 ( )
x − 2 + x + 1 + 3x − 24 =0.
y.i
⇔ 5( ) (
x − 2 −1 + 5 )
x + 1 − 2 + 3 ( x − 3) =0.
5 5
⇔ ( x − 3) + + 3 = 0 ⇔ x = 3 ⇒ ( x;y ) = ( 3;1) (thoûa maõ n).
x − 2 +1 x +1 + 2
+ TH2: Neá u x + y − 4 = 0 ⇔ y = 4 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
n
ta ñöôï c:
5
x − 2(4 − x) − x + 1 = .
x − (4 − x) − 7
fo
759
kienthuchay.info
5
⇔ 3x − 8 − x + 1 − =0 (1) .
2x − 11
kie
8 11
Ñieà u kieän: x ∈ ; +∞ \ .
3 2
5 8 11
Xeù t haø m soá f(x)
= 3x − 8 − x + 1 − vôù i x ∈=
D ; +∞ \ ta coù
2x − 11 3 2
3 1 10 3 x + 1 − 3x − 8 10
f '(x) = − + = + > 0, ∀x ∈ D
2 ( 3x − 8)( x + 1) ( 2x − 11)
2 2
2 3x − 8 2 x + 1 ( 2x − 11)
nth
6x + 17
Vì 3 x + 1 − 3x − 8= 9x + 9 − 3x − 8= >0.
9x + 9 + 3x − 8
8 11 11
Vì vaäy f(x) laø haø m ñoàng bieá n treâ n moã i khoaû ng ; vaø ; +∞ .
3 2 2
x = 3
x = 3 y = 1
uc
Ta coù f(3) = 0 . Do ñoù (1) ⇔ f(x) =⇔
= f(8) 0 ⇒ .
x = 8 x = 8
y = −4
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 3;1) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
ha
( )
Phöông trình ñaà u cuû a heä trôû thaø nh: 1 − b2 a + a2 + 2b2 =6 + a2 − 4 b . ( )
( )
⇔ a 1 − b2 + a2 (1 − b ) + 2b2 + 4b − 6 =0.
y.i
⇔ a (1 − b )(1 + b ) + a2 (1 − b ) + ( b − 1)( 2b + 6 ) =
0.
(
⇔ (1 − b ) a (1 + b ) + a2 − 2b − 6 =
0. )
⇔ (1 − b ) ( b ( a − 2 ) + a 2
)
+ a − 6 = 0 ⇔ (1 − b )( a − 2 )( b + a + 3) = 0 .
n
a 2 = x+y = 2 x + y 4
⇔ ⇔ ⇔ .
b 1= y = 1 y 1
fo
kienthuchay.info
Chuù yù. Nhieàu hoï c sinh sai laà m khi cho raè ng (1) coù nghieäm duy nhaá t vì laø
8 11
haø m ñoàng bieá n. Ñieàu caà n löu yù laø f(x) ñoà ng bieá n treâ n moã i khoaû ng ; vaø
kie
3 2
11
; +∞ . Do ñoù neá u coù nghieäm treân moãi khoaû ng thì nghieä m ñoù laø duy nhaá t
2
treâ n khoaû ng ñoù .
8
Ngoaøi ra neá u chaën ñieà u kieä n y = 4 − x ≥ 0 ⇔ x ≤ 4 ⇒ ≤ x ≤ 4 luù c ñoù ta chæ
3
nth
8
caà n xeù t haø m soá f(x) treâ n ñoaï n ;4 vaø coù nghieäm duy nhaát x = 3 .
3
Baøi 49 .Giaû i heä phöông trình
3x − y +1 − 1 =x − y + x 2 + y 2 + 2x − 2y − 2xy + 2
, ( x,y ∈ )
( ) ( )
4
x x − y+7 = x +1 − x −1 − 4
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ −7 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
3x − y +1 = x − y + 1 + ( x − y + 1) +1 .
ha
2
⇔ 3x − y +1 ( x − y + 1) + 1 − 1 =1 (1) .
2
t +1
Vì vaäy f(t) laø haøm ñoàng bieá n treâ n .
Do ñoù (1) ⇔ f(x − y + 1)= f(0) ⇔ x − y + 1= 0 .
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( ) ( )
4
n
x x − x+8 = x +1 − x −1 −4.
= 8 x2 − 1 − x x 2 − 1 .
⇔ x − x2 + 8x
fo
761
kienthuchay.info
⇔ x + 8 − x2 + 8x = 8x x − x2 − 1 .
kie
⇔ x+8 ( )
x + 8 − x= 8x x − x2 − 1 .
8 x+8 8x
⇔ =.
x + 8 + x x + x2 − 1
⇔ 8 x + 8 x + x2 −=
1 8x
( x + x+8 . )
nth
⇔ ( x + 8) ( x2 − 1) =x x ⇔ ( x + 8) ( x − 1) =x .
2 3
x ≥1 1 + 257 17 + 257
⇔ 8x2 − x −=
8 0 ←
→=x y
⇒= .
16 16
1 + 257 17 + 257
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
16 16
uc
x3 + y3 + x + y + 3 x + y =
11
Baøi 50. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
xy x 2 + 3 + y + 2 + 2y = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
ha
y y2 y
x < 0 4p2 + 9 − 3
Suy ra x < 0 vaø −x x2 + 3 =p ⇔ 2 2 ⇔x= .
p2
x x + 3 =
−
( ) 2
x3 + y3 + x + y + 3 x + y ≤ −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11 .
fo
kienthuchay.info
+ TH2: Neá u y ∈ ( 2; +∞ ) ta coù :
x3 + y3 + x + y + 3 x + y > −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11 (heä phöông trình
kie
voâ nghieäm).
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;2 ) .
Baøi 51. Giaû i heä phöông trình:
xy − x + y − 1 x 2 + 2x + 2 =y
( )
3 3 3 , ( x,y ∈ ) .
nth
x − + 4= 11 + 6x −
y −1 y −1
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: y > 1,11 + 6x − >0.
y −1
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
( x + 1)( y − 1) ( x + 1)
uc
+ 1 =y .
1
+1
2 y y −1
⇔ ( x + 1) ( x + 1) 1
+= = (1) .
y −1 y −1
f(t) t t 2 + 1 ta coù :
Xeù t haø m soá =
ha
t2
f '(t)
= t2 + 1 + > 0, ∀t ∈ .
t2 + 1
Vì vaäy f(t) laø haøm ñoàng bieá n.
1 1
Do ñoù (1) ⇔=
f(x + 1) f =⇔ x +1 .
y.i
y −1 y −1
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
2
x3 − 3 ( x + 1) + 4 = 11 + 6x − 3 ( x + 1)
⇔ x3 − 3x + 1= 8 − 3x 2 ⇔ x3 − 3x + 1 − ( 2 − x ) = 8 − 3x2 − ( 2 − x ) .
n
8 8
Chuù yù 2 − x + 8 − 3x2 > 0, ∀x ∈ − ; neâ n ta thöï c hieän nhaâ n lieân hôï p
3 3
fo
nhö sau:
763
kienthuchay.info
(
4 x2 − x − 1 )
(
⇔ ( x + 1) x − x − 1 +
2
) 2 − x + 8 − 3x2
=0.
kie
(
)
⇔ x2 − x − 1 x + 1 +
4
2 − x + 8 − 3x2
=
0 (2) .
8 8
Xeù t haø m soá f(x) = 2 − x + 8 − 3x 2 treâ n ñoaï n − ; ta coù
3 3
3x
nth
f '(x) =−1 − ;f '(x) =0 ⇔ 8 − 3x 2 =−3x .
8 − 3x2
x ≤ 0 2
⇔ 2 2
⇔x=− .
8 − 3x =9x 3
8 8 2 6+4 6 8 8
Ta coù f − =
2+ ;f − = ;f =2− .
3 3 3 3 3 3
uc
8 6+4 6 8 8
Suy ra 2 − ≤ f(x) ≤ , ∀x ∈ − ; .
3 3 3 3
4 6 7 8 8
Do ñoù x + 1 + ≥ x +1+ > + x > 0, ∀x ∈ − ; .
2 − x + 8 − 3x2 3+2 6 4 3 3
ha
1− 5 9+3 5
= x = ,y
2 1± 5 2 2
Do ñoù (2) ⇔ x − x − 1 = 0 ⇔ x = ⇒ .
2 1+ 5 9−3 5
= x = ,y
2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
y.i
5 1+ 5 9 − 3 5
( x;y ) = 1 −2 5 ; 9 + 23 ;
2
;
2
.
Nhaän xeùt. Nhieà u hoï c sinh thaé c maé c laø taï i sao theâ m bôù t ñaïi löôï ng 2 − x vaø o
phöông trình ñeå thöï c hieän nhaâ n lieâ n hôï p. Ñeå laøm ñöôï c nhö vaäy ta caàn tìm
n
nghieäm cuûa phöông trình(keå caû nghieä m ngoaïi lai) baè ng caù ch bình phöông hai
veá cuûa phöông trình.
( )
fo
2
x3 − 3x + 1 = 8 − 3x 2 ⇒ x3 − 3x + 1 =8 − 3x2 .
764
kienthuchay.info
Thöï c hieä n tìm nghieä m cuûa phöông trình naø y baè ng maù y tính caàm tay nhö sau
(aù p duï ng vôù i FX 570ES PLUS vaø Vinacal 570ES PLUS).
kie
( )
2
Böôùc 1. Nhaä p vaø o phöông trình treâ n nhö sau: X3 − 3X + 1 =8 − 3X2 .
1± 5
Vaø deã daø ng tìm ñöôï c hai nghieäm laø x = .
uc
2
Böôùc 5. Ñeå tìm ñöôï c nhaâ n töû 2 − x ta thöï c hieän nhö sau:
Ñaë t =
y 8 − 3x2 .
1− 5 3+ 5 1− 5 3 + 5
Vôù=
i x ⇒
= y . Ta coù ñieåm thöù nhaá t A ; .
2 2
ha
2 2
1+ 5 3− 5 1+ 5 3 − 5
Vôù=
i x ⇒
= y . Ta coù ñieåm thöù hai B ; .
2 2 2 2
Ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m A vaø B laø y= 2 − x .
Ñeå tìm hieå u chi tieá t veà phöông phaù p naøy baï n ñoï c tham khaû o cuoá n “ Nhöõng
y.i
ñieàu caàn bieát LTÑH Kyõ thuaät giaûi nhanh Phöông trình, baát phöông trình voâ
tyû” cuø ng taù c giaû.
Ngoaøi ra sau khi tìm ñöôï c hai nghieä m nhö treâ n ta coù theå ñöa veà giaû i phöông
trình baä c cao vôù i x.
(x ) ( )
2 2
3
=8 − 3x2 ⇔ x3 − 3x + 1 + 3x2 − 8 =0 .
n
− 3x + 1
765
kienthuchay.info
x2 − x − 1 =
( )(
⇔ x 2 − x − 1 x 4 + x3 − 4x 2 − x + 7 = 0 ⇔ )
4 3
0
2
.
x + x − 4x − x + 7 =0
kie
Vôù i chuù yù
4 2
4 3 2 1 1 1 1789
x + x − 4x − x + 7= 8 x + − 35 x + + 9 x + +
4 4 4 32
2
1
2
5 1
2
1 189
= 8 x + − + 5 x + + 9 x + + > 0, ∀x ∈ .
4 2 4 4 32
nth
Baøi 52. Giaû i heä phöông trình
x(x + 3y + 1) =2 − 3y
, ( x,y ∈ ) .
2
( 3y + 1 + 1)(x − 5x + 4) = 15y − 6xy
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: y ≥ − .
3
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + 3y − 2 + x 3y + 1 =0
( 2
) 2
x − 5x + 4 3y + 1 + x + 6xy − 5x − 15y + 4 =
0
ha
t= 2 − x t= 2 − x
t =2−x⇒ 2 ⇔ 2 2 .
2
x + xt + t − 3 =0 x + x ( 2 − x ) + ( 2 − x ) − 3 =0
fo
766
kienthuchay.info
t= 2 − x
= x 1=x =1 x 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ ⇔ .
=x − 2x + 1 =0 t 1= 1 y 0
3y + 1 =
kie
+ TH2: Neá u
t= 3 − 2x t= 3 − 2x
t =3 − 2x ⇒ 2 ⇔ 2 2
x + x ( 3 − 2x ) + ( 3 − 2x ) − 3 =
2
x + xt + t − 3 =0 0
x = 1
t= 3 − 2x t = 1
⇔ ⇒ ( x;t ) =(1;1) ⇒ ( x;y ) =(1;0 ) vì t ≥ 0 .
nth
⇔ 2
3x − 9x + 6 =0 x = 2
t = −1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .
Nhaän xeùt. Ñeå coù phaâ n tích nhö phöông trình (1) ta coù theå coi (1) laø phöông
trình baä c hai cuûa t vaø coù ∆ t = ( 3x − 5)
2
(
− 4 2x2 − 7x + 6 = ) ( x − 1)
2
. Töø ñoù tìm
uc
ñöôï c t theo x.
+ Neáu moä t phöông trình cuû a heä chæ coù 3y + 1 ta coù theå ñaë t aå n phuï roà i duø ng
pheù p theá(xem baø i toaù n töông töï).
Sau ñaây laø moät soá baøi toaùn töông töï daønh cho baïn ñoïc reøn luyeän
x +1 2 + 3 x −1 y +1 + y +1 =
( ) ( ) 0
ha
x + y + 1 = 2
( ) − 5( x + )
2
⇔ x + y +1 y + 1 + 6 =0 ⇔ .
x + y + 1 =3
Xeù t tröôøng hôïp thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieäm
thoaû maõn laø :
n
=
(
( x;y ) 7 − 23 5 ; 16 −23 5 ; 4 − 17;17 − 2 17 . )
fo
Nhaän xeùt.
767
kienthuchay.info
5 − 7x 5
Töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ñöôï c y +1
= −2 < x ≤ do ñoù
x+2 7
kie
baè ng pheùp theá ta hoaøn toaøn giaû i ñöôï c heä phöông trình treâ n.
Thaä t vaä y ta caà n giaûi phöông trình:
2
( x + 1) + 3 ( x − 1) . 5x−+7x2 + 5x−+7x2 =
2
0.
⇔ x 4 − 15x3 + 56x2 − x − 1 =0.
( )(
⇔ x2 − 8x − 1 x2 − 7x + 1 = )
nth
0.
5 7−3 5
x2 − 8x − 1 = 0 −2< x≤ 7 x =
⇔ ←→ 2 .
x2 − 7x + 1 =0 x= 4 − 17
Ta coù keá t quaû töông töï .
Baøi 53. Giaû i heä phöông trình:
uc
3y2 + 1 + 2 x +=
( 1) y 4y x 2 + 2y + 1
, ( x,y ∈ ) .
y ( y − x ) =3 − 3y
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: x + 2y + 1 ≥ 0 .
ha
Ta coù theå phaâ n tích phöông trình ñaà u cuûa heä nhö sau
(
4y2 − 4y x 2 + 2y + 1 + x 2 + 2y + 1 − x 2 − 2xy + y 2 =
0. )
2
⇔ 2y − x 2 + 2y + 1 = ( x − y ) .
2
2y − x2 + 2y + 1 = x − y x 2 + 2y + 1 = 3y − x
y.i
⇔ ⇔ .
2 2
2y − x + 2y + 1 = y − x x + 2y + 1 = y + x
x2 + 2y + 1 = 3y − x
+ TH1: Neá u x2 + 2y + 1 = 3y − x ⇒ .
y ( y − x ) =3 − 3y
n fo
768
kienthuchay.info
3y − x ≥ 0
3y − x ≥ 0
kie
2 2 2 9y2 − 2y − 1
⇔ x + 2y + 1= 9y − 6xy + x ⇔ x=
y y − x =3 − 3y 6y
( ) 2
y y − 9y − 2y − 1 =
3 − 3y
6y
(Do y = 0 khoâng thoaû maõn heä phöông trình).
nth
x = 1
3y − x ≥ 0
y = 1
2
9y − 2y − 1
⇔ x
= ⇔ x = 415 .
6y
51
3y − 20y + 17 =
2
0 17
y =
3
x2 + 2y + 1 = y + x
x 2 + 2y + 1 = y + x ⇒
uc
+ TH2: Neá u .
y ( y − x ) =3 − 3y
y + x ≥ 0
y + x ≥ 0
2 2 2 2y − y2 + 1
⇔ x + 2y + 1= y + 2xy + x ⇔ x =
ha
y y − x =3 − 3y 2y
( ) 2
y y − 2y − y + 1 =
3 − 3y
2y
(do y = 0 khoâ ng thoaû maõ n heä phöông trình).
y + x ≥ 0
y.i
2y − y2 + 1 x = 1
⇔ x
= ⇔ .
2y y = 1
3y2 + 4y − 7 = 0
415 17
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; ; .
51 3
n
769
kienthuchay.info
⇔ t 2 − 4yt + 3y 2 + 2xy − x 2 =
0.
( )
Ta coù ∆ y ' = 4y 2 − 3y 2 + 2xy − x 2 = ( x − y ) .
2
kie
Suy ra t = 2y − ( x − y ) = 3y − x hoaë c t =2y + ( x − y ) =x + y .
Thöï c hieä n töông töï caù ch 1 ta coù keá t quaû töông töï .
Nhaän xeùt. Vôù i heä phöông trình coù 1 phöông trình cuûa heä chæ chöù a 1 caê n thöù c
hoã n hôï p cuû a caû hai bieá n x vaø y thoâ ng thöôø ng xöû lyù nhoùm thaønh nhaâ n töû
chung. Trong lôø i giaû i treâ n ta nhoù m veà haè ng ñaú ng thöùc daï ng A 2 = B2 hoaë c coù
nth
theå ñaë t aå n phuï khoâ ng hoaøn toaøn luoâ n thöï c hieä n ñöôïc vì phöông trình ñoù baû n
chaá t ñaõ phaâ n tích ñöôï c thaønh nhaâ n töû .
Baøi 54. Giaû i heä phöông trình:
4x=
2
( x2 + 1 + 1)(x2 − y3 + 3y − 2)
, ( x,y ∈ ) .
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y
Lôøi giaûi
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 2
4x x + 1 − 1=
(
x 2 x 2 − y3 + 3y − 2
)
(x + y ) + 1= x2 + 2y
2 2 2
+ TH1: Neá u x = 0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
ha
y = 1
(
y − 2y + 1 =0 ⇔ ( y − 1) y + y + y − 1 =0 ⇔
4 3 2
)
y =− 1 +
.
3
+ TH2: Neá u:
2 2 3
4 x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
y.i
2 2 3
4 x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2 ⇒
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y
2 2 3
4 x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
⇔ .
(x2 + y2 )(x2 + y2 − 1) = 2y − y 2 − 1 = − y − 1 2
( )
n
−1 ≤ x ≤ 1
Töø phöông trình thöù hai suy ra x2 + y2 − 1 ≤ 0 ⇒ .
−1 ≤ y ≤ 1
fo
770
kienthuchay.info
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình ñaàu cuûa heä thaø nh
4 x2 + 1 − 1 − x2 =− y3 + 3y − 2 .
kie
4 2
⇔ x2 − 1 =− ( y − 1) ( y + 2 ) .
2
x +1 +1
3 − x2 + 1 2
⇔ x2 =− ( y − 1) ( y + 2 ) (1) .
x +1 +1
2
nth
Vôù i moï i x,y ∈ −1;1 ⇒ VT(1) ≥ 0,VP(1) ≤ 0 .
x = 0
Do ñoù (1) ⇔ VT = VP =⇔
0 thöû laï i vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
y = 1
thaá y thoaû maõ n.
( 0;1); 0; − 13 +
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø =
uc
Baøi 55. Giaû i heä phöông trình
2 1
x 2 ( x − 3) + xy + y − x −=
1 3 3x −
2 , ( x,y ∈ ) .
2 2
x + x + 1 − y − y += 1 x2 − xy + y2
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 3 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
y2 − y + 1 + x2 − xy + y2= x2 + x + 1 .
2 2 2 2
1 3 1 3
y.i
Ta coù VT = y − + + x − y + x
2 2 2 2
2 2
1 1 3 3
≥ y − + x − y + + x = x2 + x + 1
= VP
2 2 2 2
n
3 1 31
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x y=
− x+y 0.
x − y ⇔ xy − =
2 2 2 2
1
fo
771
kienthuchay.info
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:
1 2 24 4
x2 2 ( x − 3) − 1= 3 3x − ⇔ 2x 2 ( x − 3) − = 3 −
kie
2 x x 2
x3
2 24 4
⇔ 2x 2 ( x − 3) − 2 = +3 − −2
x x 2 x3
⇔
(
4 2x3 − 6x2 − 1 )=−4 ( 2x 3
)
− 6x2 − 1
2x 2 ( x − 3) + 2
2 2
24 4 2 3 24 4 2
2 − 3 + 2 − 2 − 3 + 2 −
nth
3
x x x x x x
(
⇔ 4 2x3 − 6x2 − 1
1
) +
2x 2 ( x − 3) + 2 2
1
2 24 4 2
=
2
0
24 4
3 2 − 3 + 2 − 3 2 − 3 + 2 −
x x x x x x
uc
3 5
⇔ 2x3 − 6x2 − 1 = 0 ⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1) − = 0.
2
3
3 1 1
⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1)= 3 2 + − 3 3 2 + .
3 3
2 2
1 1 1
⇔ f ( x − 1) = f 3 2 +
ha
⇔ x −1 = 3 2 + ⇔ x =1+ 3 2 +
3 3 3
2 2 2
(vì f(t)= t 3 − 3t ñoà ng bieán treâ n khoaû ng 1; +∞ ) .
1+ 3 2 +
( x;y ) =1 + 3 2 + 31 ;
3
2
2 2+ 3 2 + 1
3
2
Caùch 2:
n
u2 + 6
u
= 2 ( x − 3) x =
=
v 3 3x −
1
⇒
2
3
2v + 1
( )
⇒ 3 u2 + 6= 2v3 + 1 ⇔ 2v3 − 3u2 − 17= 0
x = 6
fo
2
772
kienthuchay.info
2
2v3 − 3u2 − 17 =0
u +6 2
Phöông trình trôû thaønh: u − 1 = v ⇒ u2 + 6 2
kie
2 u −1 =v
2
3
2 2
u +6
Ta coù phöông trình: 2 u − 1 − 3u2 − 17 =
0.
2
( )(
⇔ u3 + 6u − 2 u12 + 30u10 + 2u9 + 360u8 + 36u7 + 2164u6
nth
+ 216u5 + 6528u4 + 440u3 + 7968u2 + 48u + 304 =
0 )
⇔ u3 + 6u − 2 =0.
⇔
= u 3
2 ( 3
)
2 −1 ⇔ 2(x =
− 3) 3
2 ( 3
2 −1 )
1
1+ 3 2 +
1 3
2 .
⇔ x =1 + 3 2 + ⇒y=
uc
3
2 1
2+ 3 2 +
3
2
Nhaän xeùt. Baø i toaù n ñöa veà giaû i phöông trình voâ tyû vôùi kyõ thuaä t nhaâ n lieâ n
hôï p heá t söù c kheù o leù o. Baï n ñoï c reø n luyeä n baø i toaù n töông töï sau:
x 2 3 ( x − 3) − 5x + 4 = −5x 2 − 4 .
3
ha
(
x3 + y + 3 x3=
)
+ 3 16 4x2 − 3 ( ) , ( x,y ∈ ) .
( )
2x3 + y − 3 y − 3 + 2xy − 6x − 5x 4
( ) x=0
Lôøi giaûi
y.i
( 2b 2
) ( )
0 ⇔ ( a − b ) a2 + 3ab + 5b2 =
+ a2 a + 2a2 − 5b2 b = 0. ( )
a = b a = b
fo
⇔ 2 2
⇔ .
a + 3ab + 5b =0 a= b= 0
773
kienthuchay.info
x = 0
+ TH1: Neá u a= b= 0 ⇒ thay vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä thaá y
y = 3
kie
khoâ ng thoaû maõ n.
+ TH2: Neá u a = b ⇔ y − 3 = x3 ⇔ y = x3 + 3 .
( x + 3)
3
x 3 +=
3 32x2 − 24 .
x3 + 3 x3 + 3 32 24 4 3
. = − = 8 − .
x2 x x x3 x x3
x3 + 3 x3 + 3 4 3
⇔ . 8 8 −
−= − 1 .
x2 x x x 3
uc
(x 3
)
− 4x2 + 3 x3 + 3 − 2x x3 + 3 + 4x 2
=( )
8 x3 − 4x 2 + 3
⇔ − .
3 3
3
x x + 3 + 2x x
x3 + 3 − 2x x3 + 3 + 4x 2 8
( 3
⇔ x − 4x + 3 2
) + = 0 (1) .
ha
x3 x3 + 3 + 2x x3
x3 + 3 − 2x x3 + 3 + 4x 2 8
Vôù i moï i x döông ta coù + >0.
x3 x3 + 3 + 2x x3
y.i
x = 1
3 2 2
( )
Vì vaäy (1) ⇔ x − 4x + 3 = 0 ⇔ ( x − 1) x − 3x − 3 = 0 ⇔ x =
3 − 21
2
.
3 + 21
x =
n
2
=x 1 =x 1,y
= 4
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n ta coù .
3 + 21 ⇒ 3 + 21
fo
=x =x ,y
= 30 + 6 21
2 2
774
kienthuchay.info
nghieä m laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai= (1;4 ); 3 + 2 21 ;30 + 6 21 .
kie
Nhaän xeùt. Ta coù theå giaû i phöông trình treâ n nhö sau:
x3 + 3 =x3 4y 2 − 3
Ñaë t y
= ,( y > 0) ⇒ .
2 y3 4x 2 − 3
=
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) (
x3 − y3= 4 y2 − x2 ⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 4x + 4y = 0 . )
nth
x = y
⇔ 2 2
.
x + xy + y + 4x + 4y =
0 (1)
x = 1
x ≥ 0
3
+ TH1: Neá u x = y ⇔ x + 3 = 2x ⇔ 3 2
⇔ 3 + 21 .
x − 4x + 3 =0
x =
2
+ TH2: Voâ nghieäm vì x ≥ 0,y > 0 .
uc
5
Ñieà u kieän: x,y ≥ .
8
Nhaän xeùt. Nhaän thaá y söï phöù c taï p ñeá n töø phöông trình ñaà u heä vaø phöông
trình thöù hai cuû a heä laø phöông trình baä c hai toå ng quaù t khoâng phaân tích ñöôï c
nghieäm neân ta chæ khai thaù c ñöôï c ñieà u kieä n cuû a x,y ñeå phöông trình ñoù coù
nghieäm. Vaäy ñieà u caà n laøm laø xöû lyù phöông trình ñaà u cuû a heä vôù i hình thöùc
y.i
nhö treâ n kyõ thuaät ñaù nh giaù thoâ ng qua baá t ñaúng thöù c cô baû n ñöôï c nghó ñeán ñaàu
tieân. Vaäy tröôùc tieân döï ñoaùn nghieäm cuûa heä deã thaáy ( x;y ) = (1;1) laø nghieäm.
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM- GM ta ñöôï c
8y − 5 3x 8y − 5 3
x 8y
= −5 3x. .1 ≤ =+ 1 x ( 4y − 1)
n
3 2 3 3
.
8x − 5 3y 8x − 5 3
y 8x = −5 3y. .1 ≤ =+ 1 y ( 4x − 1)
3 2 3 3
fo
775
kienthuchay.info
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân vaø söû duï ng AM-GM ta ñöôï c
3 3 2
x 8y − 5 + y 8x − 5 ≤ ( 8xy − x − y ) ≤ 2(x + y) − x − y .
kie
3 3
Maë t khaù c söû duï ng baá t ñaú ng thöù c C-S ta coù
1 2 2
4
24(x2 + y2 + 4) ≥ 4 24 ( x + y ) + 4 = 4 12 ( x + y ) + 96 .
2
2 3 2
Ta chöù ng minh 4 12 ( x + y ) + 96 ≥ 2(x + y) − x − y .
3
nth
5 4
x + y, t ≥ ñöa veà chöù ng minh 12t 2 + 96 ≥
Thaä t vaä y ñaë t t =
4 3
(
3 2
)
2t − t .
⇒ ∆ 'x= ( 8 + 6t )
2
(
− 20 3t 2 + 4t ≥ 0 )
ha
4 4
⇔ ( t − 2) t + ≤ 0 ⇔ − ≤ t ≤ 2
3 3
Vì vaä y phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i daáu baèng xaû y ra taï i moï i baá t
y.i
ñaú ng thöù c ⇔ x = y = 1
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoaû maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1)
2 − y 2 x + 2 +1 = y − x −
2−
2 , ( x,y ∈ ) .
2
x 5x + 16x + 4y + 8 + ( 4x + y + 4 ) =
2
0
fo
776
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≤ 2,5x2 + 16x + 4y + 8 ≥ 0 .
kie
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaà u cuû a heä chöù a 2 caê n thöùc tinh yù nhaän ra neá u ñaët
hai aån phuï töông öù ng laø a vaø b thì ñöa veà phöông trình baä c hai toå ng quaù t suy
nghó ñeá n vieä c phaâ n tích thaø nh nhaân töû .
=a 2−y y= 2 − a2
Ñaë t , ( a,b ≥ 0 ) ⇒ .
b
= x+2 x b2 − 2
=
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
nth
1
( 7
− a ( 2b + 1) =2 − a − b − 2 − .
2
2 2
2
)
a = b
⇔ a2 + b2 − 2ab + b − a =0 ⇔ ( a − b )( a − b − 1) = 0 ⇔ .
a= b + 1
2−y = x+2 y = −x
⇔ ⇔ .
uc
2 − y = x + 2 + 1 y =− x − 1 − 2 x + 2
+ TH1: Neá u y = − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
2 2
x 5x2 + 12x + 8 + ( 3x + 4 ) =0 ⇔ x 5x2 + 12x + 8 =− ( 3x + 4 ) .
x ≤ 0 x =−2 x =−2,y =2
⇔ 2 4 ⇔ ⇒ .
( )
ha
x 5x 2
+ 12x + 8 (
= 3x + 4 ) x =
−1 x =
−1,y 1
=
( )
5x2 + 16x + 4 −x − 1 − 2 x + 2 + 8 ≥ 0
x ≤ 0
y.i
5x2 + 12x + 4 ≥ 8 x + 2
⇔ ⇔ x =−2 ⇒ y =1 thöû laï i thaá y khoâng thoaû maõ n.
x ≤ 0
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
( −2;2 ) ; ( −1;1) .
Sau ñaây laø moät soá baøi toaùn töông töï daønh cho baïn ñoïc reøn luyeän
n
( x + y ) x − y + 2 = x + 3y + 2
1. Giaû i heä phöông trình , ( x,y ∈ ) .
( x − y ) x − y + 2 = ( x + y + 1) x + y − 2
fo
777
kienthuchay.info
Höôùng daãn giaûi baøi toaùn 1
Ñieà u kieän: x − y + 2 ≥ 0,x + y − 2 ≥ 0 .
kie
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x + y )( x − y − 2 ) = y − x + 2
(x + y)( )
x−y+2 −2 = y−x+2 ⇔
x−y+2 +2
x+y x+y
⇔ ( y − x + 2) 1 + =0 ⇔ y = x − 2 do 1 + >0.
x−y+2 +2 x−y+2 +2
nth
Thay y= x − 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
x ≥ 2
4= ( 2x − 1) ( )
2 x − 2 ⇔ 2 .
2 ( x − 2 )( 2x − 1) =16
x ≥ 2
x ≥ 2
⇔ 3 2
8x − 24x + 18x − 20 =
0
⇔
( 2x − 5) 4x − 2x + 4 =
2
0( )
uc
5 1
⇔x= ⇒y= .
2 2
5 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ; .
2 2
Nhaän xeùt. Ñeå tìm moá i lieân heä giöõ a x vaø y ta coù theå ñaë t aå n phuï
ha
a = x − y + 2
, ( a ≥ 0,b > 0 ) ⇒ ab = 2b − a + 2 .
b= x + y
⇔ ( a − 2 )( b + 1) = 0 ⇔ a = 2 ⇔ x − y + 2 = 2 ⇔ y = x − 2 .
Ta coù keá t quaû töông töï .
Baøi 59. Giaû i heä phöông trình:
y.i
x= 3 y + 1 + y − x3 − 1
, ( x,y ∈ ) .
2x3 − 3x − y − 2 = x 2 2x + 1 + 1
Lôøi giaûi
n
778
kienthuchay.info
x − 3 y + 1 + x3 − 1 − y =0.
x3 − y − 1 x3 − 1 − y
kie
⇔ + 0.
=
( )
2
x 2
+ x3 y +1 + 3 y +1 x3 − 1 + y
(
⇔ x3 − y − 1 ) 1
+
1
=0.
( )
2
x 2 + x 3 y + 1 + 3 y +1 x3 − 1 + y
nth
⇔ x3 − y − 1 = 0 ⇔ y = x3 − 1 .
y x3 − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
Thay =
x3 − =
3x − 1 x 2 2x + 1 + 1 .
(
⇔ ( x + 1) x2 −=
)
2x − 1 x 2 2x + 1 + 1 − x .
(
x x2 − 1 − 2 2x + 1 ) =0 .
( )
uc
⇔ ( x + 1) x − 2x − 1 +
2
2 2x + 1 + 1 + x
(
x x 4 − 2x 2 + 1 − 4 ( 2x + 1) )
(
⇔ ( x + 1) x − 2x − 1 +
2
) 0.
=
2 2x + 1 + 1 + x x2 − 1 + 2 2x + 1
( )
ha
(
x x 4 − 2x 2 + 1 − 4 ( 2x + 1) )
(
⇔ ( x + 1) x − 2x − 1 +
2
) 0.
=
2 2x + 1 + 1 + x x2 − 1 + 2 2x + 1
( )
x x2 + 2x + 3 ( )
2
(
⇔ x − 2x − 1 x + 1 + ) = 0.
y.i
2 2x + 1 + 1 + x x2 − 1 + 2 2x + 1
( )
⇔ x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 + 2 ⇒ y = 6 + 5 2 vì x > 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =1 + 2;6 + 5 2 . ( )
n
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaàu cuû a heä ta coù theå nhaän thaá y söï töông öù ng cuû a
haø m soá nhö sau:
( )
3
x + x3 − 1= 3 y +1 + 3 y +1 − 1 (1) .
fo
779
kienthuchay.info
3
t + t 3 − 1 vôù i t ≥ 1 , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t) =
t2
kie
f '(t) = 1 + > 0, ∀t > 1 .
( t − 1)
2
3 3
y x3 − 1 ta ñöôï c 1 phöông trình voâ tyû coù 2 lôùp caê n neá u chuù yù
+ Sau khi theá =
nth
ta thaáy söï töông öù ng cuû a chuù ng cho pheù p ñaë t aå n phuï ñöa veà heä nhieà u aå n.
a=2
2x + 1
a
= 2x + 1
2
⇒ b =2a + 1
= b 2 2x + 1 + 1 3
x − 3x − 1 =xb
a= 2
2x + 1 a=2
2x + 1 (2)
uc
⇔ b2 =2a + 1 ⇔ b2 = 2a + 1 (3) .
3 2 2 2
x = bx + 3x + a − 2x = a + bx + x x2 = a + b + 1 (4)
x
+ Neá u a > b ⇒ (2),(3) ⇒ x > a;(4) ⇒ x2 < a + b + 1 < 2a + 1 =b2 .
ha
780
kienthuchay.info
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
1 − 2y − x 2 − y + 1 + 1 + 2x − y 2 + x − 1
( ) ( )
kie
= ( ) (
2 x2 − y2 + 2 + 2 y2 − x2 + 2 ) (1)
x ≥ 1,y ≤ −1
x ≥ 1,y ≤ −1 x = 2
⇔ y = −x ⇔ y = −x ⇔ .
2 x = 0 y = −2
2x − 4x = 0
x = 2
y.i
2
5 x +
4
x+3
(
, x,y ∈ + . )
=
x+y
fo
781
kienthuchay.info
Höôùng daãn giaûi baøi toaùn 1
Ñieà u kieän: x,y > 0 .
kie
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S cho phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5 x2 +
4
=
x+y
(2 2
)
+ 12 x2 +
4
≥ 2x +
x+y
2
x+y
.
x 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi = .
2 x+y
nth
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù
1 x+y+4
x=
+y 4(x + y) ≤ .
2 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x + y =4.
4 8
Suy ra x=
+3 5 x2 + ≥ 2x + .
x+y x+y+4
⇔ x2 + xy − 3y + x − 4 ≤ 0 .
uc
Coä ng theo veá vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c
x2 + 4y 2 − 4xy − 8y + 4x + 4 ≤ 0 .
2
⇔ ( x + 2 − 2y ) ≤ 0 ⇔ x + 2 − 2y =0.
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ha
x + 2 − 2y =0
x 2 x = 2
= ⇔ .
2 x+y y = 2
x + y = 4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;2 ) .
y.i
n fo
782
kienthuchay.info
CHÖÔNG 3. BAØI TOAÙN COÙ CHÖÙA THAM SOÁ
Cuõ ng gioáng nhö phöông trình, baá t phöông trình ñaïi soá vaø phöông trình, baá t
kie
phöông trình voâ tyû baø i toaùn tìm ñieà u kieä n cuû a tham soá ñeå heä phöông trình coù
nghieäm treâ n mieàn K khi giaù trò cuûa tham soá thoûa maõ n ñieà u kieä n xaù c ñònh
cuû a phöông trình vaø ñieà u kieä n raø ng buoä c giöõ a caù c nghieäm. Vôùi moã i loaï i heä ta
coù caù ch xöû lyù rieâ ng nhöng phöông phaùp chung ñoù laø quy veà baø i toaù n xeù t haøm
soá khi tham soá thuoä c mieà n giaù trò cuûa haøm soá ñoù . Ñeå giuù p caù c em coù caù i nhìn
chi tieá t ñaày ñuû veà daïng toaù n naø y toâ i trình baø y chöông 4 theo caù c chuû ñeà .
nth
- Heä ñoá i xöù ng loaïi I.
- Heä ñoá i xöù ng loaïi II.
- Heä ñaúng caá p.
- Phöông phaùp haøm soá trong baøi toaùn tham soá ñeå heä phöông trình coù nghieäm.
cuû a heä .
Do vaäy heä coù nghieä m duy nhaá t khi vaø chæ khi x 0 = y 0 .
Thay vaøo heä ta tìm ñöôï c caù c giaù trò cuû a tham soá .
Ñieàu kieän ñuû: Thöû laï i vôù i caù c giaù trò cuû a tham soá xem heä coù nghieä m duy
nhaá t khoâng?
DAÏNG 2. TÌM ÑIEÀU KIEÄN ÑEÅ HEÄ ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI I COÙ NGHIEÄM
y.i
Ñoá i vôù i heä ñoá i xöù ng loaï i I ñeå heä coù nghieä m khi vaø chæ khi S2 ≥ 4P .
S ≥ 0
Neá u caù c nghieäm laø khoâ ng aâ m ta phaû i coù theâ m ñieàu kieä n .
P ≥ 0
( )
1 1
Baø i toaù n thöôø ng gaë p caù c toå ng ñoái xöù ng x2 + x,y2 + y ; x + ,y + ,... luù c
n
x y
ñoù ñaë t u =x2 + x,v =y2 + y .
fo
783
kienthuchay.info
2 2
1 1 1
x2 + = x + −2 = x − + 2.
x2 x x
kie
3
1 1 1
x3 + = x + − 3 x + .
x3 x x
1 1
4 1
2
x4 + = x + − 4 x + − 2 − 6 .
x4 x x
1 1
5 1
3
1 1
nth
5
x + = x + − 5 x + − 3 x + − 10 x + .
x 5
x x x x
B. BAØI TAÄP MAÃU
Baøi 1. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát:
xy + x + y = m + 1
2 2
.
x y + y x = m
uc
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
S + P = m + 1
SP = m
Khi ñoù S,P laø nghieäm cuû a phöông trình: X2 − ( m + 1) X + m =
0 (1)
Ñeå heä coù nghieäm duy nhaát thì (2) phaû i coù nghieäm duy nhaá t, ñieàu naø y töông
ñöông vôù i ∆(2) = 0 ⇔ S2 − 4P = 0 ⇔ x = y .
m
x 2 + 2x − m − 1 =0 x = 3
Khi ñoù heä trôû thaø nh: ⇔ 2
3
2x = m 2
y.i
x + 2x − m − 1 = 0 (3)
Ñeå heä coù nghieä m duy nhaát thì (3) phaû i coù nghieäm duy nhaá t
m m
x =3 ⇔3 =−1 ⇔ m =−2 .
2 2
Thöû laïi heä ta ñöôï c:
n
784
kienthuchay.info
xy + x + y =−1 x + y =−2 x + y =1 x + y =−2
⇔ ⇔ ∨ ⇔ ⇔x=y=−1 .
xy = 1 ∨ xy =−2 xy = 1 xy = 1 xy = 1
kie
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; −1) do ñoù m = −2 laø giaù trò caà n tìm.
Nhaän xeùt. Ta coù laä p luaä n ñôn giaû n nhö sau, Neáu ( x 0 ;y 0 ) laø nghieäm cuû a heä
thì ( y 0 ;x 0 ) cuõ ng laø nghieäm cuûa heä . Do vaä y heä coù nghieä m duy nhaá t khi vaø
chæ khi x 0 = y 0 . Thay vaø o heä ta ñöôï c
x2 + 2x − m − 1 =0
0 0
nth
3 .
2x 0 = m
Ñeá n ñaâ y xöû lyù baø i toaù n hoaø n toaø n töông töï caù ch treân.
Baøi 2. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
( )
3 x 2 + y 2 − 2 ( x + y + xy ) =
15
x3 + y3 = m
uc
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
3 ( x + y ) − 2xy − 2 ( x + y + xy ) =
15
x + y 3 − 3xy x + y =
( ) ( ) m
ha
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
3S2 − 2S − 15
( )
3 S2 − 2P − 2 ( S + P ) =
15
⇔
P =
8
3 3S2 − 2S − 15
S − 3SP =m 3
S 3S. m
y.i
− =
8
3S2 − 2S − 15
P =
8
⇔
−S + 6S2 + 45S
3
m = (1)
8
n
3S2 − 2S − 15
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ ⇔ 5S2 + 2S + 15 ≥ 0, ∀S .
8
fo
Nhö vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieä m thì phöông trình (1) coù nghieäm S treâ n
taä p soá thöï c.
785
kienthuchay.info
Moä t phöông trình baä c ba luoâ n coù nghieäm neâ n giaù trò cuû a m laø taä p soá thöï c.
x + y= 2m − 1
Baøi 3. Giaû söû ( x;y ) laø nghieä m cuû a heä 2 .
kie
2 2
x + y = m + 2m − 3
Xaù c ñònh tham soá m ñeå bieåu thöù c P = xy ñaï t giaù trò nhoû nhaát,lôù n nhaá t.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y= 2m − 1
x + y= 2m − 1 2
⇔ ( 2m − 1) − m 2 − 2m + 3 3m 2 − 6m + 4
nth
2
( x + y ) − 2xy
= = m 2
+ 2m − 3 xy =
2 2
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
2 2 3m 2 − 6m + 4
(x + y) ≥ 4xy ⇔ ( 2m − 1) ≥ 4.
2
.
4− 2 4+ 2
⇔ 4m 2 − 4m + 1 ≥ 6m 2 − 12m + 8 ⇔ 2m 2 − 8m + 7 ≤ 0 ⇔ ≤m≤
2 2
uc
3m 2 − 6m + 4 4 − 2 4 + 2
Khi ñoù xeùt haø m soá f(m) = treâ n ; .
2 2 2
2 4 2 2 4
1
Vaä y giaù trò nhoû nhaá t cuû a P baèng khi m = 1 ,giaù trò lôù n nhaá t cuû a P baè ng
2
11 + 6 2 4+ 2
khi m = .
4 2
y.i
Baøi 4. Tìm caù c giaù trò cuûa m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm
x + y = m
x + y − xy =m
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän x ≥ 0,y ≥ 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
=S x+ y 2
Ñaë t ( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
fo
P = xy
786
kienthuchay.info
S = m
S = m
2 ⇔ m2 − m .
S − 2P − P =
m P =
kie
3
m ≥ 0
S ≥ 0 2 m = 0
Heä coù nghieäm tröôù c tieâ n ta phaûi coù ⇔ m − m ⇔ (1)
P ≥ 0 ≥0 m ≥ 1
3
Maë t khaù c S2 ≥ 4P ⇔ m 2 ≥
3
(
4 2
)
m − m ⇔ m 2 − 4m ≤ 0 ⇔ 0 ≤ m ≤ 4 .
nth
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n (1) ta phaû i coù m = 0 ∨ 1 ≤ m ≤ 4 .
Vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieä m khi m = 0 hoaë c 1 ≤ m ≤ 4 .
Baøi 5. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
x + 1 + y + 1 =m
.
x + y= 2m + 1
Lôøi giaûi
uc
Nhaän xeùt. Daï ng toaù n naøy ñaõ ñeà caä p ñeá n trong phaàn öù ng duï ng cuû a toå ng tích
ñoá i xöù ng trong baø i toaù n tìm cöï c trò,döôù i ñaâ y xeùt döôùi goù c ñoä tìm ñieà u kieä n ñeå
heä phöông trình coù nghieäm.
Ñieà u kieän x ≥ −1,y ≥ −1 .
=u x +1
Khi ñoù ñaët , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
v
= y +1
u + v = m u + v = m
u + v = m
2 ⇔ 2 ⇔ m 2 − 2m − 3 .
u + v − 2= 2m + 1 ( u + v ) − 2uv = 2m + 3 uv =
2
2
S = m
S= u + v 2
Ñaë t ( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh m 2 − 2m − 3 .
y.i
P = uv P =
2
Heä phöông trình coù nghieäm tröôù c tieâ n ta phaû i coù:
m ≥ 0
S ≥ 0 2
⇔ m − 2m − 3 ⇔m≥3 (1)
P ≥ 0 ≥0
n
2
m 2 − 2m − 3
Maë t khaù c: S2 ≥ 4P ⇔ m 2 ≥ 4.
2
fo
2
⇔ m − 4m − 6 ≤ 0 ⇔ 2 − 10 ≤ m ≤ 2 + 10 .
787
kienthuchay.info
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n (1) suy ra 3 ≤ m ≤ 2 + 10 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø 3;2 + 10 .
kie
Baøi 6. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä sau coù ít nhaá t moä t nghieä m ( x;y )
x + xy + y = m + 1
vôù i x > 0 vaø y > 0 : 2 2
x y + y x = m
Lôøi giaûi
Ñaë t
S= x + y 2
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
S + P = m + 1
.
nth
P = xy SP = m
Suy ra S,P laø hai nghieäm cuû a phöông trình X2 − ( m + 1) X + m =
0 (1) .
Ñeå heä coù nghieäm x > 0,y > 0 tröôù c heá t (1) phaû i coù hai nghieäm döông, ñieà u
∆ = m + 1 2 − 4m = m − 1 2 ≥ 0
( ) ( )
naø y töông ñöông vôù i: S = m + 1 > 0 ⇔m>0.
P= m > 0
uc
Khi ñoù (1) coù hai nghieä m= X1 m,X= 2 1.
X22 ≥ 4X1
12
≥ 4m
1 4
m ≤
4
1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n m > 0 khi ñoù 0 < m ≤ ∨ m ≥ 2 .
4
1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø 0; 2; +∞ ) .
y.i
4
Baøi 7. (TSÑH Khoái B 2007) Xaù c ñònh taá t caû caù c giaù trò thöï c cuûa tham soá m ñeå
1 1
x + x + y + y =5
heä sau ñaâ y coù nghieäm thöïc:
x3 + 1 + y3 + 1 = 15m − 10
n
x3 y3
Lôøi giaûi
fo
788
kienthuchay.info
Nhaän xeùt. Heä naø y coù daï ng ñoá i xöù ng giöõ a x vaø y vaø xuaá t hieä n hai bieå u thöù c
1 1
töông ñöông laø x + vaø y + , neâ n ta seõ tìm caù ch bieán ñoå i phöông trình thöù
kie
x y
hai cuûa heä theo hai bieå u thöù c naøy.
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1
x + x + y + y = 5
(x + 1 )3 + (y + 1 )3 − 3(x + 1 ) − 3(y + 1 ) = 15m − 10
nth
x y x y
1 1
x + x + y + y =5
⇔ .
1 1
(x + ) + (y + ) = 15m + 5
3 3
x y
1 1
x + x + y + y = 5
uc
⇔
(x + 1 + y + 1 )3 − 3(x + 1 )(y + 1 )(x + 1 + y + 1=) 15m + 5
x y x y x y
1 1
x + x + y + y = 5
⇔ .
(x + 1 )(y + 1 ) =8 − m
ha
x y
1
u= x +
x
Ñaë t ( u ; v ≥ 2) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y + 1
y
y.i
u + v = 5
⇒ u,v laø nghieäm cuû a phöông trình: t 2 − 5t + (8 − m) =
0 (1).
uv= 8 − m
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi phöông trình (1) coù 2 nghieäm thoûa
maõ n t ≥ 2 .
n
5
Töø (1) ta coù : m = t 2 5t + 8,( t ≥ 2) ⇒ f '(t) =−
f(t) =− 0 ⇔ t =.
2t 5 ⇒ f '(t) =
2
5 7
Ta coù : f(−2) = 22;f(2) = 2;f( ) = ; lim f(x) = +∞ .
fo
2 4 t →∞
789
kienthuchay.info
Ñeå (1) coù 2 nghieä m phaâ n bieä t ( t ≥ 2 ) thì ñöôø ng thaú ng y = m caé t ñoà thò haøm
soá y = f(t) .
kie
7
≤m≤2
Laä p baû ng bieá n thieân haøm soá f(t) , döï a vaø o baû ng bieá n thieâ n ⇒ 4 laø
22 ≤ m
giaù trò caàn tìm.
Baøi 8. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
log2 ( x + y ) + log3 ( xy + 2 ) =
2
nth
3
x + y3 − xy = m
Lôøi giaûi
Ñaë t a= log2 ( x + y ) ; b= log3 ( xy + 2 ) khi ñoù ta coù a + b =2.
Laï i coù :
( ) ( ) ( )
2 2
(x + y) ≥ 4xy ⇒ 2a ≥ 4 3b −=
2 4 32−a − 2 ⇔ 12a + 8.3a − 36 ≥ 0 (1) .
uc
Haø m soá g(a) =12a + 8.3a − 36 ñoà ng bieán; laï i coù g(1) = 0 vaä y (1) ⇔ a ≥ 1 .
Bieá n ñoå i phöông trình thöù hai cuûa heä:
( ) − 3(3 ) ( )
3 3
m = ( x + y ) − 3xy ( x + y ) − xy = 2a 2−a
− 2 .2a − 32−a − 2 (2)
a 2−a a 2 −a
− 2 treâ n 1, +∞ ) .
a a
a 2
a 2 1 1
Ta coù f '(a) =8 ln8 + 6.2 ln 2 − 27. .ln − 9. .ln > 0 vôù i moï i a.
3 3 3 3
Suy ra f(a) ≥ f(1) =
1.
y.i
Ñeå heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi phöông trình (2) coù nghieäm
a ≥ 1 ⇔ m ≥ 1.
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø m ≥ 1 .
Baøi 9. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau ñaây coù nghieäm thöïc:
x2 + y2 = 1
n
3 3
.
x − y + x − y =m3
Lôøi giaûi
fo
790
kienthuchay.info
( )
Ta coù : x − y + x3 − y3 = x − y 1 + x 2 + xy + y 2 = x − y ( 2 + xy ) .
kie
2 2
( x y ) ( 2 + xy ) =−
Suy ra m 6 =− (1 2xy )( 2 + xy )( 2 + xy )
Nhöng do xy ≤
2
(
1 2 1
)
x + y 2 =neâ n:
2
3 3
1 − 2xy + 2 + xy + 2 + xy 5 5
m = (1 − 2xy )( 2 + xy )( 2 + xy ) ≤
6
= ⇒ m ≤
3 3 3
5
nth
Suy ra giaù trò lôù n nhaá t cuû a m laø .
3
5
+ Ñieà u kieän ñuû: Vôù i m = khi ñoù ñaú ng thöù c xaûy ra:
3
1
x2 + y2 =1 x + y =±
3 (thoûa maõ n ñieà u kieä n x + y 2 ≥ 4xy neâ n heä
⇔ 1 ⇔ ( )
xy = − xy = − 1
3
uc
3
naø y luoâ n coù nghieä m).
5
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa m laø .
3
Baøi 10. Tìm taát caû caùc giaù trò thöïc cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
ha
2 ( x + y − 1) + 2xy − x − y + 2= x 2 y + xy 2 + x + y
.
3 x + 3 y + 2 xy = m
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Nhìn vaø o hai phöông trình cuûa heä, thaá y phöông trình thöù hai coù
chöù a tham soá m vaø khoâng tìm ñöôï c moái lieâ n heä giöõ a x vaø y, do ñoù ta nghó
y.i
ñeá n vieä c bieán ñoå i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä xem coù ruù t ñöôï c x theo y hay
khoâ ng, hay laø moä t bieå u thöù c goïn nheï hôn phöông trình thöù nhaá t.
xy ≥ 0
Ñieà u kieän: .
x + y ≥ 1
n
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh:
2 ( x + y − 1) + 2xy − x − y + 2= x 2 y + xy 2 + x + y .
fo
791
kienthuchay.info
⇔ 2 ( x + y − 1) − x + y= ( xy + 1)( x + y − 2 ) .
x+y−2
( xy + 1)( x + y − 2 ) .
kie
⇔ =
2 ( x + y − 1) + x + y
x + y = 2
1
⇔ = xy + 1 .
2 ( x + y − 1) + x + y
Tröôøng hôïp 1: Neá u y= 2 − x , theá xuoá ng phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
nth
phöông trình:
m= 3
x + 3 2 − x + 2 x (2 − x) .
2
3
( 2 − x ) − 3 x2 2 − 2x
⇔ + = 0 ⇔ x =1 .
3 x (2 − x)
2 x (2 − x)
ha
3 2
1
Tröôøng hôïp 2: Xeù t phöông trình = xy + 1 .
2 ( x + y − 1) + x + y
Neá u x + y > 1 thì VT < 1,VP > 1 phöông trình voâ nghieäm.
1 khi ñoù xy = 0 tìm ñöôï c m = 1 vaø ( x;y ) = (1;0 ) , ( 0;1) laø nghieäm
Neá u x + y =
n
792
kienthuchay.info
Baøi 1. (TSÑH Khoái D 2004) Tìm caù c giaù trò cuû a m ñeå heä sau coù nghieäm:
x + y = 1
kie
x x + y y =1 − 3m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
u = x
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
v = y
nth
u + v = 1 u + v = 1 u + v = 1
3 ⇔ 3 ⇔ .
( u + v ) − 3uv ( u + v ) =1 − 3m
3
u + v =− 1 3m uv = m
S + P = 1
P = 1 − S P = 1 − S
.
(
S S2
− 2P )
m
=
⇔ 3
S − 2S (1 − S ) m
=
⇔
m = S3
+ 2S2
− 2S (1)
S ≥ −2 + 2 2
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 (1 − S) ⇔ S2 + 4S − 4 ≥ 0 ⇔ .
S ≤ −2 − 2 2
n
S ≥ −2 + 2 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m .
S ≤ −2 − 2 2
( )
fo
793
kienthuchay.info
−2 − 10
S =
f '(S) =3S2 + 4S − 2;f '(S) =0 ⇔ 3 .
kie
−2 + 10
S =
3
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra:
(
min
S∈ −∞;−2 −2 2 −2 + 2 2;+∞ )
( )
f(S) = f −2 + 2 2 = 26 − 16 2 .
S ≥ −4 + 2 5
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 (1 − 2S) ⇔ S2 + 8S − 4 ≥ 0 ⇔ .
ha
S ≤ −4 − 2 5
S ≥ −4 + 2 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m .
S ≤ −4 − 2 5
( )
Xeù t haø m soá f(S) =S3 + 6S2 − 3S treâ n −∞; −4 − 2 5 −4 + 2 5; +∞ , ta coù :
( )
y.i
(
m ≤ f −4 − 2 5 =−76 − 34 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔
)
.
m ≥ f −4 + 2 5 =−76 + (
34 5 )
n
m ≤ −76 − 34 5
Vaä y laø nhöõ ng giaù trò caà n tìm.
m ≥ −76 + 34 5
fo
794
kienthuchay.info
xy + x + y =3
Baøi 4. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm 4 4
.
x + y = m
kie
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
xy + x + y = 3 x + y = 3 − xy
2
2
− 2x 2 y= ⇔ 2
2
− 2x 2 y= .
( ) ( )
2 2
x + y − 2xy m 3 − xy − 2xy m
x + y = 3 − xy
nth
⇔ 2 2 2 .
x y − 8xy + 9 − 2x y =
2 2
m
2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ ( x + y ) ≥ 4xy .
2 xy ≥ 9
⇔ ( 3 − xy ) ≥ 4xy ⇔ x2 y2 − 10xy + 9 ≥ 0 ⇔ .
xy ≤ 1
(t )
2
2
Ñaë t t = xy khi ñoù m = − 8t + 9 − 2t 2 (1) .
uc
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m t ≥ 9 ∨ t ≤ 1 .
(t )
2
Xeù t haø m soá f(t) = 2
− 8t + 9 − 2t 2 treâ n ( −∞;1 9; +∞ ) , ta coù :
( )
f '(t) = 4 t 3 − 12t 2 + 40t − 36 ;f '(t) = 0 voâ nghieäm treâ n ( −∞;1 9; +∞ ) .
ha
Lôøi giaûi
x + y + x + y 2 − 2xy =
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
( ) 8
.
xy ( xy + x + y + 1) =m
S= x + y 2
( )
n
795
kienthuchay.info
S2 + S − 8
P =
S + S2 − 2P = 8 2
.
kie
⇔ 2
P ( P + S + 1) =
2
m S + S − 8 S + S − 8 + S + 1 =m
2 2
S2 + S − 8
P =
2
⇔
S + 4S3 − 11S2 − 30S + 48
4
m = (1)
4
nth
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ S2 ≥ 4P .
S2 + S − 8
⇔ S2 ≥ 4. ⇔ S2 + 2S − 16 ≤ 0 ⇔ −1 − 17 ≤ S ≤ −1 + 17 .
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m −1 − 17 ≤ S ≤ −1 + 17 .
S4 + 4S3 − 11S2 − 30S + 48
Xeùt haøm soá f(S) = treân −1 − 17; −1 + 17 , ta coù:
4
uc
S = −1
4S3 + 12S2 − 22S − 30 17
f '(S) = ;f '(S) =0 ⇔ S =−1 − .
4 2
17
S =−1 +
2
ha
( )
Ta coù : f −1 − 17= 16;f(−=
1) 16;f −1 + 17= 16;( )
17 33 17 33
f −1 − =− ;f −1 + =− .
2 16 2 16
33
Vaä y min f(t) =
− ; max 16 .
f(t) =
y.i
t∈ −1− 17;−1+ 17 16 t∈ −1− 17;−1+ 17
33
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ − ≤ m ≤ 16 .
16
33
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø − ;16 .
16
n
x2 + x + y2 + y =8
Caùch 2: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 2 .
2
(
x + x y + y = )(
m )
fo
796
kienthuchay.info
2
u = x2 + x = x + 1 − 1
2 4 1
kie
Ñaë t , u,v ≥ − .
2
1 1 4
2
v = y + y = y + −
2 4
Heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v = 8
⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình: t 2 − 8t + m =
0 (1)
uv = m
1
nth
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm t ≥ − .
4
∆ '= 16 − m ≥ 0 m ≤ 16 m ≤ 16
1 1 1
⇔ t1 ≥ − ⇔ t1 + t 2 ≥ − ⇔ t1 + t 2 ≥ − .
4 2 2
1 1 1 1 1
t 2 ≥ − 4 t1 + t 2 + ≥ 0 t1t 2 + 4 ( t1 + t 2 ) + 16 ≥ 0
4 4
uc
m ≤ 16
m ≤ 16
1 33
⇔ 8 ≥ − ⇔ 33 ⇔ − ≤ m ≤ 16 .
2 m ≥ − 16
1 1 16
m + 4 .8 + 16 ≥ 0
ha
33
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø − ;16 .
16
Nhaän xeùt. Ta nhaän thaá y khi ñaë t ñöôï c aån phuï ñöa veà tìm ñieà u kieä n tham soá
vôù i aå n môù i baø i toaùn xöû lyù nhanh goï n.
x2 + y2 + 2xy =
8
y.i
v = y
fo
797
kienthuchay.info
xy = uv
⇒ 2 2 .
( )
2
kie
u + v 2 − 2uv − 2u2 v2
x 2
+ y 2
= x + y − 2 xy − 2xy = ( )
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:
2 2
( u + v ) − 2uv − 2u2 v2 + =
2
2uv 8 m 2 − 2uv − 2u2 v2 + = 2uv 8
⇔
u + v = m u + v = m
nth
4 2 2 2
8 ⇔ m 4 − 4m 2 uv + 2u2 v2 =
⇔ m − 4m uv + 2u v + 2uv =
8 − 2uv
u + v m = u + v m
uv ≤ 2 2 uv ≤ 2 2
⇔ m 4 − 4m 2 uv + 2u2 v2 = 2u2 v2 − 16 2uv + 64 ⇔ m 4 − 64 = 4uv m 2 − 4 2
u + v =
( )
m
u + v =m
m 4 − 64
≤2 2
(
4 m2 − 4 2
)
m 4 − 64
⇔ m 2 ≥ 4. ⇔ 24 2 < m ≤ 24 8 .
2
(
4 m −4 2 )
y.i
m ≥ 0,m ≠ 2 4 2
(
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 2 4 2;2 4 8 .
Nhaän xeùt. Vôù i m = 3 ta coù baø i toaù n quen thuoä c giaû i heä phöông trình:
n
x2 + y2 + 2xy =
8
.
x + y = 3
fo
798
kienthuchay.info
x + y − xy = 3
Baøi 7. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
x + 1 + y + 1 =m
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ −1,xy ≥ 0,m ≥ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y ≥ 3
xy = x + y − 3
2
⇔ xy = ( x + y − 3) .
x + y + 2 + 2 ( x + 1)( y + 1) =
2
m
nth
x + y + 2 + 2 xy + x + y + 1 =m2
Do x + y ≥ 3 ⇒ x,y ≥ 0 heä phöông trình coù nghieä m khi vaø chæ khi:
2
(x + y) ≥ 4xy .
2 2 x + y ≥ 2 ( x + y − 3) x + y ≤ 6
⇔ ( x + y ) ≥ 4 ( x + y − 3) ⇔ ⇔ .
x + y ≤ −2 ( x + y − 3) x + y ≤ 2
uc
Vaä y t = x + y ∈ 3;6 .
2
Khi ñoù m 2 = t + 2 + 2 ( t − 3) + t + 1 (1) .
2t − 5
f '(t) = 1 + > 0, ∀t ∈ 3;6 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân 3;6 .
t 2 − 5t + 10
Ta coù= = 16 . Suy ra 9 ≤ m 2 ≤ 16 ⇔ 3 ≤ m ≤ 4 (vì m ≥ 0 ).
f(3) 9,f(6)
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 3;4 .
y.i
x2 + y2 =
Baøi 8. Tìm m ñeå heä phöông trình sau
−1 m ( ).
x + y −1
x + y = xy + 1
a) Coù nghieäm duy nhaá t.
b) Coù nghieäm.
n
Lôøi giaûi
2 2
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x + y ≥ 1 .
fo
799
kienthuchay.info
a) Nhaä n thaá y neáu ( x;y ) laø nghieäm cuû a heä thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä . Vaä y
heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát tröôùc tieân x = y khi ñoù thay vaøo heä ta ñöôïc:
kie
2x=
2
−1 m ( 2x − 1 ) ⇔ x = 1 1 .
2x =m = 2 +1
= x2 + 1 2 −1
Ngöôï c laï i vôù i =
m 2 + 1 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x2 + y2 − 1=
( 2 +1 )( x + y −1 ) ⇔ (x + y)
2
− 2xy − 1= ( 2 +1 )( )
x + y −1
nth
x + y = xy + 1 x + y = xy + 1
⇔ (
2
x + y ) − 2 ( x + y − 1) − 1= ( 2 +1 )( x + y −1 ).
x + y = xy + 1
( )( ) ⇔ x + y − 1= ( ) x + y −1
x + y − 1=
2 +1 x + y −1 2 +1 .
⇔ x + y +1 .
x + y = xy + 1
uc
x + y = xy + 1
Deã thaá y heä naø y coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) neâ n =
m 2 + 1 khoâng thoûa
maõ n.
Vaä y khoâng toà n taï i m ñeå heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t.
S= x + y 2
b) Ñaë t (
, S ≥ 4P,S ≥ 0,S2 − 2P ≥ 1 . )
ha
P = xy
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
S2 − 2P=
−1 m S −1 ( ⇔
)
S2 − 2 S − 1 =
( ) −1 m S −1 ( )
S = P +1 P =S −1
S=
( )
y.i
−1 m S −1 (1)
⇔ .
P= S − 1
Heä phöông trình coù nghieäm:
S2 ≥ 4 ( S − 1) S−2 2 ≥ 0
( )
S2 ≥ 4P
S ≥ 0
n
S ≥ 0 S ≥ 0
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ S≥ 0.
S − 2P ≥ 1 S − 2 ( S − 1) ≥ 1 ( S − 1) ≥ 0
2 2 2
P= S − 1
P= S − 1 P= S − 1
fo
800
kienthuchay.info
Vaä y heä coù nghieä m khi vaø chæ khi S ≥ 0 . Deã thaáy (1) luoâ n coù nghieäm S = 1 do
ñoù heä phöông trình luoâ n coù nghieäm vôù i moï i m.
kie
Baøi 9. Tìm taá t caû caù c giaù trò thöï c cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù
nghieäm thöï c:
2 1 2 1
x + 2 +m + y + 2 +m =
4
x y
.
2 1
1
x + y + xy =
nth
Lôøi giaûi
( )
xy x + y ≠ 0
1
Ñieà u kieän: x2 + +m≥0.
x2
2 1
y + 2 + m ≥ 0
y
uc
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2 1 1 2 2
2
4 m + 2 +x − 1 + m + 2 +y − 1 =
x + 2 +m + y + 2 +m =
x y 4
⇔ x y
x+y 1 1
2 + xy =x+y x − + y − = 2
ha
x y
1
u= x −
x
Ñaë t khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y − 1
y
y.i
2 2
⇔ m+2+u + m+2+v =4.
u + v =2
( m + 2 ) + ( m + 2 ) ( u2 + v2 ) + u2 v2 =16 .
2
2m + 4 + u2 + v2 + 2
⇔
u + v =2
n
( m + 2 ) + ( m + 2 ) ( u + v ) − 2uv + u2 v2 =
2 2 2
2m + 4 + ( u + v ) − 2uv + 2 16
⇔
u + v =
fo
2
801
kienthuchay.info
2
⇔ (
m + 2 ) + 4 ( m + 2 ) + u2 v2 − 2 ( m + 2 ) uv =4 − m + uv
.
u + v =
kie
2
4 − m + uv ≥ 0
2 2
⇔ ( m + 2 ) + 4 ( m + 2 ) + u2 v2 − 2 ( m + 2 ) uv= u2 v2 + 2 ( 4 − m ) uv + ( 4 − m )
u + v =2
16m − 4
4 − m + 12 ≥ 0 m ≥ −11
nth
4 − m + uv ≥ 0
16m − 4 16m − 4
⇔ 16m − 4 = 12uv ⇔ uv = ⇔ uv = .
u + v = 12 12
2
= u + v 2 = u + v 2
2 16m − 4
Maë t khaù c ( u + v ) ≥ 4uv ⇔ 4 ≥ 4uv ⇔ uv ≤ 1 ⇔ ≤ 1 ⇔ m ≤ 1.
12
Vaä y −11 ≤ m ≤ 1 .
uc
2 2
m + 2 + u2 ≥ 0 2m + 4 + u + v ≥ 0
Maë t khaù c ⇔ .
2
m + 2 + v ≥ 0 ( 2
)(2
m + 2 + u m + 2 + v ≥ 0 )
2m + 4 + u + v 2 − 2uv ≥ 0
( )
⇔ .
ha
2 2
( m + 2 ) + ( m + 2 ) ( u + v ) − 2uv + u2 v2 ≥ 0
16m − 4
2m + 4 + 4 − 2. 12 ≥ 0
⇔ 2 .
m + 2 2 + m + 2 4 − 2. 16m − 4 + 16m − 4 ≥ 0
( ) ( )
12 12
y.i
16m − 4
2m + 4 + 4 − 2. ≥0
12
⇔ 2 ⇔ m ≤ 13 .
m + 2 2 + m + 2 4 − 2. 16m − 4 + 16m − 4 ≥ 0
( ) ( )
12 12
Vaä y −11 ≤ m ≤ 1 . Ñeå yù vôù i moï i −11 ≤ m ≤ 1 khi ñoù luoâ n toà n taï i ( u;v ) .
n fo
802
kienthuchay.info
1
u= x −
x
Maë t khaù c vôù i moïi u,v thì heä luoâ n coù nghieäm ( x;y ) .
kie
v= y − 1
y
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø −11;1 .
Baøi 10. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc:
x 4 + y 4 =m + 1
2
( )
2
x + y2 − m .
nth
1
+ x2 y2 − 2
=
x+y x+y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
2
x 4 + y 4 =m + 1 ( x + y ) − 2xy − 2x2 y2 =
m +1
uc
1 + 2x2 y2 1 ⇔ .
+ x2 y2 − = 2 2 2 2x y
2 2
x+y x+y x y + x + y = 2
2x2 y2
Suy ra x + y > 0,xy ≠ 0 vaø =
x+y > 0 ⇔ 2 − x2 y2 > 0 ⇔ − 2 < xy < 2
2 2
2−x y
Maë t khaù c:
ha
2
2 2x2 y2
(x + y) ≥ 4xy ⇔ ≥ 4xy ⇔ 4x 4 y 4 ≥ 16xy − 16x 2 y 2 + 4x 5 y 5 .
2 − x2 y2
xy ≤ 0
( )
⇔ xy x 4 y 4 − x3 y3 − 4xy + 4 ≤ 0 ⇔ xy ( xy − 1) x3 y3 − 4 ≤ 0 ⇔ 3
1 ≤ xy ≤ 4
(. )
y.i
Suy ra= (
t xy,t ∈ − 2;0 1; 2 . )
)
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù :
2
2
2t 2 16t 8 t5
m + 1= − 2t − 2t 2= 2t 2 + − 16 .
2 − t
( ) (2 − t )
2 4 2
2 − t2 2
n
16t 8 t5
2t 2 +
Xeù t haø m soá f(t) = − 16 treâ n ( − 2;0 ) 1; 2 ) .
(2 − t ) (2 − t )
4 2
fo
2 2
803
kienthuchay.info
Ta coù :
(
4t t10 − 4t 9 − 10t 8 + 56t 7 − 24t 6 − 176t 5 − 80t 4 + 160t 3 + 80t 2 − 32 )
kie
f '(t) =
( t − 2)
5
2
Chöù ng minh ñöôï c f '(t) > 0, ∀t ∈ ( − 2;0 ) vaø f '(t) > 0, ∀t ∈ 1; 2 ) .
Suy ra giaù trò caàn tìm cuû a tham soá m laø
lim f(t) > m + 1 > f(0)
x→− 2 + 0 < m + 1 m > −1
⇔ ⇔ ⇔ m > −1 .
nth
f(1) ≤ m + 1 < lim − f(t) m + 1 ≥ 2 m ≥ 1
t→ 2
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P heä phöông trình trôû thaø nh:
2
S + 2m + 2 P + mS + m 2 = S + 2m + 2 S + mS =
4
4 2
⇔ .
S2 − 2P = 2m 2 S2
=P − m2
y.i
2
4 − 2m − S ≥ 0
S2
2 + mS = 4 − 2m − S 2
2 S 2
⇔ ⇔ 4 + mS =( 4 − 2m ) − 2 ( 4 − 2m ) S + S2 .
S2 2
n
2
=P − m
2 = S2
P − m2
2
fo
804
kienthuchay.info
4 − 2m − S ≥ 0
kie
2
⇔ S2 + 8S = ( 4 − 2m ) .
= S2
P − m2
2
Heä phöông trình coù nghieäm:
S2 ≥ 4P
x + y + 2m ≥ 0 S + 2m ≥ 0
4 − 2m − S ≥ 0 x + m y + m ≥ 0 S + 2m ≥ 0
( )( ) 2
nth
2
2 S
S P + mS + m ≥ 0 + mS ≥ 0
⇔ P = − m2 ⇔ 2 S2 2
⇔ 2 ⇔ 2
2 S ≥ 4 − m 4m ≥ S
2
2 2
x + m ≥ 0 2 4 − 2m ≥ S 4m ≥ S
4 − 2m ≥ S
4 − 2m ≥ S
y + m ≥ 0
2 1
Keá t hôï p vôù i S2 + 8S = ( 4 − 2m ) suy ra ≤m≤2.
2
uc
1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø ;2 .
2
x + y + 4 =2xy
Baøi 12. Tìm m ñeå heä phöông trình x + y 2 2 coù
2= m x + y + x + y + 5 + x + y
ha
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôùi:
2
x+y
2= m (x + y) − 2xy + x + y + 5 + x + y
⇔
= 2t m t 2 + 1 + t ⇔
= m 2t t 2 + 1 − t (1)
n
805
kienthuchay.info
t 1
f '(t) 2t ln 2 t 2 + 1 − t + 2t
= − 1 2t t 2 + 1 − t ln 2 −
= > 0, ∀t ≥ 4
2 2
t + 1 t + 1
kie
Vaä y f(t) laø haøm ñoàng bieá n treân 4; +∞ )
Do ñoù f(t) ≥=
f(4) 16 ( )
17 − 4 , ∀t ≥ 4 .
x + 1 + y + 1 = 3 x +1 + y +1 = 3
ha
⇔ ⇔ .
x + 1 ( y + 1) + y + 1 ( x + 1) =
6 x + 1 y + 1 x + 1 + y + 1 =6( )
x +1 =2
x = 3
x +1 + y +1 =3 y +1 =
1 y = 0
⇔ ⇔ ⇔ .
y.i
x +1 y +1 =2 x +1 =
1 x = 0
y +1 =2 y = 3
( ) ( )( )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø x; y = 0;3 ; 3; 0 .
b) Ñieà u kieän: x,y ≥ −1 .
n
=u x +1
Ñaë t , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= y +1
fo
806
kienthuchay.info
u + v =3 u + v = 3
u + v = 3
.
(
2
) ( 2
u − 1 v + v − 1 = )
u+u+v m
⇔
uv
=
⇔
( u + v ) m uv = m3
kie
m
Suy ra u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình: t 2 − 3t + 0
= (1)
3
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâm.
4m
nth
∆ = 9 − 3 ≥ 0
27
⇔ S = 3 ≥ 0 ⇔0≤m≤ .
4
m
= P ≥0
3
27
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 0; .
4
uc
Baøi 14. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m
1 1
x + x + y + y =5
x2 + 1 + y2 + 1 =m
x2 y2
ha
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1 1 1
x + + y + = 5 x + + y + = 5
x y
y.i
x y
2 2 ⇔ .
1 1 x + 1 y + 1 =21 − m
x + x + y + y = m + 4
x y
2
1
u= x +
x
Ñaë t ( )
, u ≥ 2, v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
n
v= y + 1
y
fo
807
kienthuchay.info
u + v = 5
21 − m ⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
uv =
kie
2
21 − m
t 2 − 5t + =0 ⇔ m =2t 2 − 10t + 21 (1)
2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm t ≥ 2 .
x3 y3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1
x + + y + = 5
y.i
x y
3 3 .
1 1 1 1
x + x − 3 x + x + y + y − 3 y + y =
m
1 1
x + + y + = 5
x y
n
⇔ 3 .
1 1 1 1 1 1
x + x + y + y − 3 x + x y + y x + x + y + y = m + 15
fo
808
kienthuchay.info
1 1 1 1
=x + + y + 5 = x + + y + 5
x y x y
⇔ ⇔ .
kie
125 − 15 x + 1 1 1 1 110 − m
y + =m + 15 x + y + =
x y x y 15
1
u= x +
x
Ñaë t ( )
, u ≥ 2, v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y + 1
y
nth
u + v = 5
110 − m ⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a heä phöông trình:
uv =
15
110 − m
t 2 − 5t + =0 ⇔ m =15t 2 − 75t + 110 (1) .
15
m ≥ 320
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm t ≥ 2 ⇔ 65 .
uc
≤ m ≤ 20
4
Baøi 16. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m
1 1
x + x + y + y = 5
x 4 + 1 + y 4 + 1 =m
ha
x4 y4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1
x + x + y + y = 5
y.i
4 2 4 2 .
x + 1 − 4 x + 1 − 2 − 6 + y + 1 − 4 y + 1 − 2 − 6 =
m
x
x
y
y
1
u= x +
n
x
Ñaë t ( )
, u ≥ 2, v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y + 1
y
fo
809
kienthuchay.info
u + v = 5 u + v = 5
.
4
u + v 4
− 4 u (
2
+ v 2
+ 4)=m
⇔
m = 2u 2 2
v − 92uv + 529
kie
Baø i toaù n naø y khaù c caù c baø i toaù n treâ n ta ta xöû lyù ñöa veà moä t aå n.
u ≥ 7
u ≥ 7
Ta coù v = 5 − u ⇒ v = 5 − u ≥ 2 ⇔ ⇒ 2 ≤ u ≤ 3 .
u ≤ 3 u ≤ −2
Thay v= 5 − u vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
nth
2
m 2u2 ( 5 − u ) − 92u ( 5 − u ) + 529 (1) .
=
u ≥ 7
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m thoûa maõ n 2 ≤ u ≤ 3 .
u ≤ −2
u ≥ 7
2
= 2u ( 5 − u )
Xeù t haø m soá f(u) 2
− 92u ( 5 − u ) + 529 vôù i 2 ≤ u ≤ 3 .
uc
u ≤ −2
Tính ñaï o haø m vaø laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø:
m ≥ 2209
.
257 ≤ m ≤ 49
8
ha
m ≥ 2209
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 257 .
≤ m ≤ 49
8
Baøi 17. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m:
1 1
x + x + y + y =5
y.i
.
x5 + 1 + y5 + 1 =m
x5 y5
Lôøi giaûi
1
n
u= x +
x
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 . Ñaë t
1
(
, u ≥ 2, v ≥ 2 . )
v= y +
y
fo
810
kienthuchay.info
1
5
1 1
3
1 1
5
Ta coù : x + = x + − 5 x + − 3 x + − 10 x + = u5 − 5u3 + 5u ;
5 x x x x
x
kie
1 1
5 1
3
1 1
Vaø y 5 + = y + − 5 y + − 3 y + − 10 y + = v5 − 5v3 + 5v
y5 y y y y
u + v =5
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh: 5 3 5 3
u − 5u + 5u + v − 5v + 5v =
m
nth
u + v = 5
⇔ ( u + v ) − 5uv ( u + v ) − 3uv ( u + v ) − 10u2 v2 ( u + v )
5 3
− 5 ( u + v ) − 3uv ( u + v ) + 5 ( u + v ) =
3
m
u + v =5
.
⇔
( )
uc
= 25 u2 v2 − 22uv + 101
m
m ≥ 15125
Thöï c hieä n töông töï baø i toaùn treâ n ta tìm ñöôï c 1025 .
≤ m ≤ 125
16
Baøi 18. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc:
ha
1
( x + y ) 1 + = 5
xy
x2 + y2 1 + 1 =
( ) x2 y2
m
y.i
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1 1 1 1
x + y + x + y =5 x + y + + = 5
x y
n
⇔ 2 2
x2 + y2 + 1 + 1 =m 1 1
x2 y2 x + x + y + y = m + 4
fo
811
kienthuchay.info
1 1 1 1
x + y + + = 5 x + y + + = 5
x y x y
⇔ ⇔
kie
2
1 1 1 1 x + 1 y + 1 =21 − m
x + + y + − 2 x + y + = m + 4
x y x y x y 2
1 1
Suy ra x + ;y + laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
x y
21 − m
t 2 − 5t + =0 ⇔ m =2t 2 − 10t + 21 (1)
2
nth
1 1
Ta coù x + ≥ 2, y + ≥ 2 . Do ñoù heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi
x y
(1) coù nghieäm t ≥ 2 .
17
49
2
17
Döï a vaø o baû ng bieá n thieâ n suy ra m ≥ laø giaù trò caà n tìm.
2
y.i
Baøi 19. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
2
(
x2 + y2 )
1 +
1
xy
= 8
.
3
(
3
x +y
3
)
1 +
1
xy
= m
n
fo
812
kienthuchay.info
Lời giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
kie
2
(
x + y2 ) 1 + xy2 + x 1y
2 2
=
8
1
(
3
x +y
3
) 1 + x 3y
2 2
+
3
+ =
xy x3 y3
m
2 2 1 1 2x 2y 1
2
1
2
x + y + + + + = 8 x + + y + = 8
x2 y2 y x
nth
y x
⇔ 2 2
⇔
3 3
x3 + y3 + 3x + 3y + 3x + 3y + 1 + 1 = m 1 1
y x x + + y + = m
y2 x2 x3 y3 y x
1
u= x +
y
Ñaë t
v= y + 1
x
uc
1
u= x +
y =xy + 1 uy = uy vx
Tröôù c tieâ n xeù t heä phöông trình: ⇔ ⇔ .
v= y + 1 = xy + 1 vx =xy + 1 vx
x
TH1: Neá u u = 0 ⇒ v = 0 (do x ≠ 0 ).
ha
.
uv ≤ 0
uv ≥ 4
Vaä y ta caà n tìm ñieàu kieä n cuû a tham soá sao cho .
uv ≤ 0
Thay u,v vaø o heä ta ñöôï c:
u2 + v2 = u + v 2 − 2uv =
( )
n
u2 + v2 =
8 8 8
⇔ ⇔ .
3
u + v =
3
m (
( u + v ) u + v − uv =
2 2
16) ( u + v )( 8 − uv ) =m
fo
813
kienthuchay.info
2
uv = ( u + v ) − 8 2
uv =
( u + v) − 8
2
kie
2
⇔ 2 ⇔ .
( u + v ) − 8
3
( ) + 12 u + v
u v
( u + v ) 8 −
m
= − +
2 =
m
2
( )
S2 − 8
P=
S= u + v 2
Ñaë t
P = uv
( )
, S ≥ 4P khi ñoù
2
S3
.
m = − + 12S (2)
nth
2
Ta coù :
2 S2 − 8
S ≥ 4.
S2 ≥ 4P 2 −4 ≤ S ≤ 4 −2 2 ≤ S ≤ 2 2
S2 − 8 S ≥ 4
P uv ≥ 4 ⇔
= ≥4 ⇔ ⇔ S = −4 .
2 S = 4
P uv ≤ 0
= S2 − 8 −2 2 ≤ S ≤ 2 2
uc
≤0
2
Vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieäm ta caà n tìm m ñeå phöông trình (2) coù
−2 2 ≤ S ≤ 2 2
nghieäm thoû a maõ n S = −4 .
S = 4
ha
−2 2 ≤ S ≤ 2 2
S3
Xeù t haø m soá f ( S) = − + 12S vôù i S = −4
2 S = 4
3S2
Ta coù : f '(S) =12 − ;f '(S) = 0⇔S= ±2 2 .
2
y.i
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø −16 2;16 2 .
fo
814
kienthuchay.info
Baøi 20. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù ñuùng hai nghieäm:
x + xy + y =m
kie
2 2
x + y + xy =−1 2m
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
S + P = m P = m − S
2 ⇔ 2
S − P =1 − 2m S + S =1 − m
nth
Heä phöông trình coù ñuùng hai nghieäm:
⇔ S2 > 4P ⇔ S2 > 4 ( m − S) ⇔ S2 + 4S > 4m .
Maë t khaù c:
2
m= 2 2
( 2
)
1 − S − S (1) ⇒ S + 4S > 4 1 − S − S ⇔ 5S + 8S − 4 > 0 ⇔2
S>
5 .
S < −2
uc
2
S>
Vaä y heä phöông trình coù ñuùng hai nghieä m ⇔ (1) coù nghieä m 5 .
S < −2
2 11
Xeù t haø m soá f(S) = 1 − S2 − S treâ n ( −∞;2 ) ; +∞ ⇒ m < .
5 25
ha
11
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø −∞; .
25
x2 + y2 = 2 (1 + m )
Baøi 21. Cho heä phöông trình 2
.
( x + y ) =4
a) Chöù ng minh raè ng neá u ( x 0 ;y 0 ) laø nghieä m cuûa heä thì ( − x 0 ; −y 0 ) cuõ ng laø
y.i
nghieäm cuû a heä . Töø ñoù tìm ñieà u kieän caà n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t.
b) Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä coù nghieä m duy nhaá t.
Lôøi giaûi
Neá u ( x;y ) laø nghieäm cuû a heä thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä . Vì vaä y heä
n
phöông trình coù nghieäm duy nhaát tröôù c tieâ n phaûi coù x = y .
2x=2
2 (1 + m )
fo
kienthuchay.info
Ngöôï c laï i vôù i m = 0 heä luoân coù hai nghieäm ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
Vaä y khoâng toà n taï i giaù trò cuû a tham soá ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t.
kie
x2 + y2 = m
Baøi 22. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
x + y − xy =1
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y 2 − 2xy 1 + xy 2 − 2xy
( ) = m
⇔
( ) = m ⇔ x2 y2= m − 1 (1) .
nth
x + y − xy =1 x + y =1 + xy x + y =1 + xy
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
2 2 2
(x + y) ≥ 4xy ⇔ (1 + xy ) ≥ 4xy ⇔ ( xy − 1) ≥ 0 luoâ n ñuù ng.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m ⇔ m − 1 ≥ 0 ⇔ m ≥ 1 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m ≥ 1 .
5 ( x + y ) − 4xy =
4
uc
Baøi 23. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
x + y − xy =1 − m
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
5S −=4P 4 = S 4m
⇔ .
S − P =1 − m P =5m − 1
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
m ≥ 1
S ≥ 4P ⇔ 16m ≥ 4 ( 5m − 1) ⇔
2 2
.
m ≤ 1
4
y.i
1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø −∞; 1; +∞ ) .
4
Baøi 24. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ba nghieä m phaâ n bieät:
x + y = 1
n
3
x − y = m ( x − y )
3
fo
Lôøi giaûi
816
kienthuchay.info
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1
x =
kie
x + y = 1 2
x + y = 1 1
⇔ x = y ⇔ y =
( 2 2
)
( x − y ) x + xy + y − m =
0 2
x + xy + y 2
− m 0
=
2
x + y =1
2 2
(1)
x + xy + y − m =
0
Heä phöông trình coù ba nghieä m phaâ n bieä t ⇔ (1) coù hai nghieä m phaâ n bieä t
nth
1 1
khaù c ; .
2 2
y = 1 − x
Ta coù (1) ⇔ 2
x − x + 1 − m =0 (2)
∆ = 1 − 4 (1 − m ) > 0
1 3
(1) coù hai nghieä m phaâ n bieä t khaù c ⇔ 1 1 ⇔m> .
2 − +1− m ≠ 0 4
uc
4 2
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m > .
4
x + xy + y = m + 2
Baøi 25. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
xy ( x + y ) = m + 1
ha
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y = m + 1
x + y + xy = m + 2 xy = 1
⇔
xy ( x + y ) = m + 1
x + y =1
y.i
xy= m + 1
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
m + 1 2 ≥ 4.1 m ≥ 1
2 ( )
(x + y) ≥ 4xy ⇔
12 ≥ 4. m + 1
⇔
m ≤ − 3
.
( ) 4
n
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø −∞; − 1; +∞ ) .
4
fo
Baøi 26. Chöù ng minh raèng vôù i moï i giaù trò cuûa tham soá m thì heä phöông trình
817
kienthuchay.info
x + y + xy= 2m + 1
sau luoân coù nghieä m:
xy ( x + y ) = m + m
2
kie
Tìm m ñeå heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm duy nhaát.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y = m + 1
x + y + xy= 2m + 1 xy = m
⇔ .
xy ( x + y=
) m ( m + 1) x + y =m
nth
xy= m + 1
Vôù i x + y = m + 1,xy = m ta coù :
2 2 2
(x + y) − 4xy = ( m + 1) − 4m = ( m − 1) ≥ 0, ∀m .
Vaä y heä phöông trình luoâ n coù nghieäm.
Tìm m ñeå heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t.
+ Ñieà u kieä n caà n:
uc
Heä coù nghieäm ( x;y ) thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä vì vaä y heä coù nghieäm
duy nhaá t ta phaû i coù x = y .
m +1 2 =
Khi ñoù ( x + y )
2
= 4xy ⇔
( ) 4m ⇔ m = 1 .
=m 2
4 ( m + 1) m= 2 ± 2 2
ha
+ Ñieà u kieän ñuû:
- Vôù i m = 1 heä phöông trình trôû thaø nh:
x + y = 2
xy = 1 ⇔ x = 1 heä coù nghieäm duy nhaát x;y = 1;1 neân m = 1 thoûa maõn.
x + y =
y =1
( ) ( )
1
y.i
xy = 2
- Vôù i m= 2 − 2 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
x + y = 3 − 2 2
xy= 2 − 2 2
(
heä naø y coù hai nghieäm ( x;y ) =− )(
1;2 2 2 ; 2 − 2 2;1 neân )
n
x + y = 2 − 2 2
xy= 3 − 2 2
fo
818
kienthuchay.info
- Vôù i m= 2 + 2 2 heä phöông trình coù nhieà u hôn moä t nghieäm neâ n khoâng
thoû a maõn.
kie
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = 1 .
x + y = 3
Baøi 27. Tìm m ñeå heä phöông trình coù nghieäm ( x;y ) ,x ≥ 4
x + 5 + y + 5 =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 4,y ≥ 0 .
Ñaë t u= x,v= y, ( u ≥ 2,v ≥ 0 ) heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
nth
v= 3 − u
u + v = 3 u≥2,v≥ 0
2 ←→ 2≤ u≤3.
2
u + 5 + v + 5 =m 2
u2 + 5 + ( 3 − u ) + 5 = m (1)
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m u ∈ 2;3 .
2
Xeù t haø m soá f(u)= u2 + 5 + (3 − u) + 5 treâ n 2;3 , ta coù :
uc
u u−3 2 3
f '(u) =
2
+
2
;f '(u) = 0 ⇔ u ( u − 3) + 5 = ( 3 − u ) u2 + 5 ⇔ u =
2
u +5 ( u − 3) +5
Ta coù f(2) = 5 + 14 .
3 + 6,f(3) =
Suy ra 3 + 6 ≤ m ≤ 5 + 14 .
ha
Lôøi giaûi
x + y = m + 1
n
TH2: Neá u m ≠ −1 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
819
kienthuchay.info
x + y = m + 1 2 2
⇒ ( x + y ) − 4xy = ( m + 1) − 4 ( 2m − 3) = m 2 − 6m + 13 > 0, ∀m
xy
= 2m − 3
kie
Vaä y heä phöông trình luoâ n coù nghieäm .
x + y = m
Baøi 29. Cho heä phöông trình 2 2 2
.
x + y =6 − m
Giaû söû heä coù nghieäm ( x;y ) tìm giaù trò nhoû nhaá t cuû a bieå u thöù c:
P =xy + 2 ( x + y ) .
nth
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x + y = m x + y =m
2 ⇔ .
( x + y ) − 2xy =−
2 2
6 m xy
= m −3
Heä phöông trình coù nghieäm:
2
( )
⇔ ( x + y ) ≥ 4xy ⇔ m 2 ≥ 4 m 2 − 3 ⇔ −2 ≤ m ≤ 2 .
uc
2
Khi ñoù P= xy + 2 ( x + y=
) m 2 − 3 + 2m= ( m + 1) − 4 ≥ −4 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi m = −1 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = −1 .
x2 + y2 =m
ha
Baøi 30. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
4 4
x + y = 3m − 2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + y2 = m x2 + y2 = m
2 ⇔ m 2 − 3m + 2 .
( )
2
y.i
2
x +y − 2x2 y2 =3m − 2 x2 y2 =
2
Suy ra x2 ,y2 laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
m 2 − 3m + 2
t 2 − mt + = 0 (1) .
2
n
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâm.
fo
820
kienthuchay.info
m 2 − 3m + 2
= ∆ m 2 − 4. ≥0
2 3 − 5 ≤ m ≤ 3 + 5 2 ≤ m ≥ 3 + 5
kie
⇔ S =m ≥ 0 ⇔ m ≥ 0 ⇔ .
2 m ≥ 2 3 − 5 ≤ m ≤ 1
= P m − 3m + 2 ≥ 0
2 m ≤ 1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 2;3 + 5 3 − 5;1 .
x + y = m
Baøi 31. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
nth
x + y − xy =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .
Ñaë
= t u x,v
= y, ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
u + v = m u + v =m
u + v = m
2 ⇔ 2 ⇔ m −m .
2
( u + v ) − 3uv =
2
u + v − uv = m m uv =
uc
3
Suy ra u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
m2 − m
t 2 − mt + = 0 (1) .
3
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâm.
ha
m2 − m
= ∆ m 2 − 4. ≥0
3
m = 0
⇔ S =m ≥ 0 ⇔ .
2 1 ≤ m ≤ 4
= P m − m ≥ 0
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 1;4 {0} .
y.i
Baøi 32. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ñuù ng hai nghieäm:
x2 + y2 = 2 ( m + 1)
2
.
( x + y ) =4
n
Lôøi giaûi
fo
821
kienthuchay.info
x2 + y2 = 2 ( m + 1) (1)
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: x + y − 2 = 0 (2)
kie
x + y + 2 =0 (3)
Phöông trình (1) laø phöông trình ñöôøng troø n ( C ) coù taâm laø goá c toï a ñoä O ( 0;0 ) ,
baù n kính
= R 2 ( m + 1) , ( m > −1) .
Phöông trình (2) vaø (3) töông öù ng laø hai ñöôø ng thaú ng d1 : x + y − 2 =0 vaø
d2 : x + y + 2 =0.
nth
( O;d1 ) d=
Ta coù d= ( O;d 2 ) 2 neân heä coù ñuùng hai nghieäm xaûy ra khi vaø chæ khi:
Caû hai ñöôø ng thaú ng d1 ,d 2 tieá p xuù c vôùi ( C ) .
2
= 2 ( m + 1)
d ( O;d1 ) = R 12 + 12
⇔ ⇔ ⇔m= 0.
( O;d 2 ) R −=
d= 2
2 ( m + 1)
2 2
1 + 1
uc
Nhaän xeùt. Neá u d ( O;d1 ) ≠ d ( O;d 2 ) ta xeù t hai tröôøng hôï p nöõ a ñoù laø
TH2: Ñöôø ng thaú ng d1 caé t ñöôø ng troø n ( C ) , ñöôøng thaú ng d 2 khoâ ng coù ñieå m
chung vôù i ( C ) .
TH3: Ñöôø ng thaú ng d 2 caé t ñöôø ng troø n ( C ) , ñöôøng thaú ng d1 khoâ ng coù ñieå m
ha
chung vôù i ( C ) .
x3 − y3= m ( x − y )
Baøi 33. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ba nghieäm
x + y =−1
phaâ n bieä t ( x1;y1 ) , ( x 2 ;y 2 ) , ( x3 ;y3 ) trong ñoù x1 ,x2 ,x3 laä p thaø nh caá p soá coäng
y.i
vaø coù hai soá coù trò tuyeä t ñoái lôù n hôn 1.
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
1
x = y = −
(
( x − y ) x2 + xy + y 2 − m =
) 0
⇔
2
.
x + y =
−1
n
x + y = −1 2 2
x + xy + y − m =
0
fo
822
kienthuchay.info
1 1
x = y = − x = y = −
2 2
⇔
kie
⇔ y =−1 − x .
y =−1 − x
2 2
x 2 + x ( −1 − x ) + ( −1 − x ) − m =0 x + x + 1 − m =0 (1)
Yeâu caàu baøi toaùn töông ñöông vôùi (1) coù hai nghieäm phaân bieät x1 ,x2 thoûa maõn:
∆ = 1 − 4 (1 − m ) > 0
1
x1 + x 2 = −1 −1 =−1
2. − =
2
nth
−1 − 4m − 3 > 1
x1 > 1 ⇔ ⇔ m > 3.
2
x2 > 1
−1 + 4m − 3 > 1
2
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( 3;+∞ ) .
x + y + xy =m
uc
Baøi 34. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm 2 2
.
x + y = m
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
ha
S2 + 2S S2 + 2S
Maë t khaù c m = do ñoù S2 + 4S ≥ 4. ⇔ S2 − 4S ≤ 0 ⇔ 0 ≤ S ≤ 4 .
3 3
y.i
S2 + 2S
Suy=
ra m ∈ 0;8 .
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 0;8 .
x2 + xy + y 2 =m + 6
Baøi 35. Cho heä phöông trình .
n
2x + xy + 2y =m
a) Tìm m ñeå heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm.
b) Tìm m ñeå heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm duy nhaát
fo
Lôøi giaûi
823
kienthuchay.info
S= x + y 2
a) Ñaë t
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
kie
S2 − 2P + P = m + 6 S2 + 2S = 2m + 6 (1)
⇔ .
2S + P = m P = m − 2S
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 ( m − 2S) ⇔ S2 + 8S ≥ 4m .
S2 + 2S − 6
Maë t khaù c: m = suy ra:
2
nth
S2 + 2S − 6
S2 + 8S ≥ 4. ⇔ 2S2 − 8S − 24 ≤ 0 ⇔ −2 ≤ S ≤ 6 .
2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m −2 ≤ S ≤ 6 .
S2 + 2S − 6
Xeù t haø m soá f(S) = treâ n −2;6 , ta coù :
2
f '(S) =S + 1;f '(S) =0⇔S= −1 .
uc
7
Ta coù : f(−2) =−3;f(6) =21;f(−1) =− .
2
7
Suy ra giaù trò caàn tìm cuû a tham soá laø − ;21 .
2
b) Neá u heä coù nghieäm ( x;y ) thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä ñaõ cho. Vì vaäy ñeå
ha
heä coù nghieäm duy nhaá t tröôù c tieâ n phaû i coù x = y . Khi ñoù heä phöông trình trôû
thaø nh:
3x = m = m =
2
m+6 3x 2 − 6 3x 2 − 6 x =−1,m =
−3
2 ⇔ 2 ⇔ ⇔ .
x + 4x = m
2
x + 4x = 3x − 6
2
x 3,m
2x − 4x − 6 = 0 = = 21
x = −1,y =−1
x2 + xy + y 2 =
3
⇔ x = − 3,y =3 neâ n khoâ ng thoû a maõn.
2x + xy + 2y =
−3
x = 3,y = − 3
x2 + xy + y2 =27 x = 3
n
824
kienthuchay.info
x − 3 x + 1= 3 y + 2 − y
Baøi 36. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
x + y =m
kie
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ −1,y ≥ −2 .
x +=
(
y 3 x +1 + y + 2
Vieá t laï i heä döôù i daïng : .
)
x + y =m
=u x +1
, ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
nth
Ñaë t
v
= y+2
u2 + v2 − 3= 3 ( u + v ) 3 ( u + v ) =
m
⇔
2 2
u + v − 3 = m u2 + v2 =m + 3
m
u + v =3
⇔
(
2
(
u + v ) − u2 + v2 ) .
uc
1 m2
=uv = − m − 3
2 2 9
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
m 1 m2
t2 − t+ 0 (1) .
− m − 3 =
3 2 9
ha
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâm.
m2 m2
∆
= − 2 − m − 3 ≥ 0
9 9
m 9 + 3 21
⇔ ≥0 ⇔ ≤ m ≤ 9 + 3 15 .
y.i
3 2
1 m2
− m − 3 ≥ 0
2 9
9 + 3 21
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ;9 + 3 15 .
2
n
fo
825
kienthuchay.info
Baøi 37. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc x,y ≠ 0 :
xy ( x + y ) = x2 − xy + y2
kie
1 1
3+ 3= m
x y
Lôøi giaûi
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù :
xy ( x + y ) x2 − xy + y2 1 1 1 1 1
= ⇔ + = − + .
nth
x2 y2 x2 y2 x y x2 xy y2
1 1
Ñaë=
t u = ,v , ( u,v ≠ 0 ) khi ñoù u + v = u2 − uv + v2 ;
x y
( )
Vaø m = u3 + v3 = ( u + v ) u2 − uv + v2 = ( u + v ) .
2
u + v = u2 − uv + v2
Heä phöông trình trôû thaø nh: 2
.
( u + v ) =m
uc
2
u + v = u + v 2 − 3uv
( ) uv = ( u + v ) − ( u + v)
uv =
m− m
⇔ 3 ⇔ 3 .
2
( u + v ) =m
u + v =m u + v =m
m− m
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a heä phöông trình: t 2 − mt + 0
= (1)
3
y.i
Heä coù nghieäm thoû a maõ n yeâ u caàu treâ n ⇔ (1) coù nghieäm u,v ≠ 0 .
m− m
∆= m − 4. ≥0
0 < m ≤ 16
3
⇔ ⇔ .
m− m m ≠ 1
=P 3
≠0
n
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( 0;1) (1;16 .
fo
826
kienthuchay.info
Chuû ñeà 2. HEÄ ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI II
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
Phöông phaù p giaû i vaø bieä n luaä n gioá ng nhö giaû i heä phöông trình ñoá i xöù ng loaï i
II ñoù laø tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä .
B. BAØI TAÄP MAÃU
Baøi 1. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t:
2 3
3x =y − 2y + my
2
2 .
3 2
3y = x − 2x + mx
nth
Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän caà n:
Giaû söû heä phöông trình coù nghieäm ( x 0 ,y 0 ) , khi ñoù ( y 0 ,x 0 ) cuõ ng laø nghieäm
cuû a heä neâ n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t thì tröôù c heá t x 0 = y 0 .
x0 = 0
Thay vaøo heä ta ñöôï c x 03 − 5x 02 + mx 0 = 0⇔ 2
x 0 − 5x 0 + m = 0(*)
uc
Heä coù nghieä m duy nhaá t thì (*) hoaë c voâ nghieä m hoaë c coù nghieäm keù p x = 0 ,
∆= 25 − 4m < 0
25
ñieà u naø y töông ñöông vôù i: ∆= 25 − 4m= 0 ⇔ m > .
4
m = 0
+ Ñieà u kieän ñuû:
ha
25
Vôù i m > , khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
4
2
( ) 2
3x = y y − 2y + m= y ( y − 1) + m − 1 ≥ 0
2
⇒ x,y ≥ 0 .
( )
3y2= x x2 − 2x + m= x ( x − 1)2 + m − 1 ≥ 0
y.i
25
Vaä y vôù i m > thì heä coù nghieä m duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
4
fo
25
Keát luaän: Vaä y m > laø nhöõ ng giaù trò caà n tìm.
4
827
kienthuchay.info
Baøi 2. Chöù ng minh raè ng heä phöông trình:
x y
e 2014 − 2
=
kie
y −1
coù ñuù ng 2 nghieä m thoû a maõ n x > 0;y > 0 .
y x
= e 2014 −
x2 − 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 1, y > 1 .
nth
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x y x y
ex − ey = − ⇔ ex − ey −
= (1) .
2 2 2 2
x −1 y −1 x −1 y −1
t
= et −
Xeù t haø m soá f(t) treâ n ( −∞; −1) (1; +∞ ) , ta coù :
t2 − 1
1
uc
f '(t) = et + > 0, ∀ t > 1 neâ n f(t) laø haøm soá ñoà ng bieán treâ n moã i
( t − 1)
2 2
t −1
x
ex − 2014 + = 0 (2) .
2
x −1
x
ex − 2014 +
Xeù t haø m soá g(x) = lieâ n tuï c treâ n (1;+∞ ) , ta coù :
2
x −1
1 3x
g'(x) = ex − ;g''(x) = ex + > 0, ∀x > 1 neâ n
y.i
(2
x −1 x −12
) 2
x −1 (
2
2
)
x −1
phöông trình g'(x) = 0 coù toá i ña moät nghieä m suy ra phöông trình g(x) = 0 coù
toá i ña hai nghieä m treâ n (1;+∞ ) .
2
Maë t khaù c: lim g(x) = +∞;g(2) = e2 − 2014 + < 0; lim g(x) = +∞ . Do ñoù
n
x →1+ 3 x →+∞
coù ñuùng hai nghieä m treân (1;+∞ ) . Töø ñoù suy ra heä phöông trình coù ñuùng hai
fo
kienthuchay.info
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
x + 1 + y − 2 = m
kie
Baøi 1. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
y + 1 + x − 2 =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2,y ≥ 2,m ≥ 0 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x + 1 + y − 2 − y + 1 − x − 2 =0 ⇔ ( x +1 − y +1 + ) ( )
y − 2 − x − 2 =0
nth
x−y y−x
⇔ + 0.
=
x +1 + y +1 y−2 + x−2
1 1
⇔ (x − y) − =0
x +1 + y +1 x − 2 + y − 2
1 1
⇔x=y (do − > 0 ).
x +1 + y +1 x−2 + y−2
uc
Khi ñoù thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôï c:
x +1 + x − 2 =m (1) .
Xeù t haøm soá f(x)= x + 1 + x − 2 ñoà ng bieán treân 2; +∞ ) neân
Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän caà n:
Giaû söû heä phöông trình coù nghieäm ( x 0 ,y 0 ) , khi ñoù ( y 0 ,x 0 ) cuõ ng laø nghieäm
cuû a heä neâ n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t thì tröôù c heá t x 0 = y 0 .
= x 20 − x30 (1) .
Thay vaøo heä ta ñöôï c: m
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) coù nghieäm duy nhaát.
) x20 − x30 laä p baû ng bieán thieâ n suy ra giaù trò cuû a m laø m < 0 .
Xeù t haø m soá f(x 0=
fo
829
kienthuchay.info
+ Ñieà u kieä n ñuû :
Vôù i m < 0 khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
kie
x = y
xy ( x − y ) = y2 − x2 ⇔ ( x − y )( xy + x + y ) = 0 ⇔ .
xy + x + y =0
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
xy ( x + y ) + 2m = x 2 + y 2 . Do m < 0,x2 + y2 ≥ 0 suy ra xy ( x + y ) > 0 do ñoù
xy + x + y ≠ 0 . Vì vaä y x = y .
= x 2 − x3 coù nghieäm
Vôù i x = y thay vaøo phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: m
nth
duy nhaá t vôù i moïi m < 0 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m < 0 .
x + 1 2 =y + m
( )
Baøi 3. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t .
2
( y + 1) =x + m
Lôøi giaûi
uc
+ Ñieà u kieän caà n:
Giaû söû heä phöông trình coù nghieäm ( x 0 ,y 0 ) , khi ñoù ( y 0 ,x 0 ) cuõ ng laø nghieäm
cuû a heä neâ n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t thì tröôù c heá t x 0 = y 0 .
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: m = x 20 + x 0 + 1 (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) coù nghieä m duy nhaá t
ha
3
⇔ ∆ = 4m − 3= 0 ⇔ m = .
4
3
+ Ñieà u kieä n ñuû : Vôù i m = heä phöông trình trôû thaø nh:
4
2 3 ( x − y )( x + y + 3) = 1
( x + 1) = y+ 0 x=
−
y.i
4⇔
⇔ 2 (thoûa maõ n).
2 3
( y + 1)2 = x+
3
( x + 1) = y +
4
y=
−
1
4 2
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = .
4
n
x3 = 2y + x + m
Baøi 3. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t .
3
y = 2x + y + m
fo
830
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( )
kie
x3 − y3 = y − x ⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 1 = 0 ⇔ y = x .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) coù nghieä m duy nhaá t
1
⇔ ∆ ' = 1 + 2m = 0 ⇔ m = − .
2
1
+ Ñieà u kieä n ñuû : Vôù i m = − heä phöông trình trôû thaø nh:
2
y.i
2 −1 ( x − y )( x + y ) =
y − ( x + y ) = 0 x = 1
2 ⇔ ⇔ (thoûa maõ n).
x − ( )
x + y =
−1 x 2
− ( x + y ) =
−1 y = 1
1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = − .
2
n
Baøi 5. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù hai nghieä m thöï c phaâ n bieä t:
x2 + ( m + 2 ) x =
my
2 .
y + ( m + 2 ) y =
fo
mx
831
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
kie
x2 − y2 + ( m + 2 )( x − y )= m ( y − x ) .
x = y
⇔ ( x − y )( x + y + 2m + 2 ) = 0 ⇔ .
x + y + 2m + 2 =0
TH1: Vôù i x = y thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x 0
= x 0,y
= = 0
x2 + ( m + 2 ) x = mx ⇔ ⇒ .
nth
x =
−2 x =
−2,y =
−2
TH2: Vôù i x + y + 2m + 2 =0 ⇒ y =−2m − 2 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a
heä ta ñöôï c:
x2 + ( m + 2 ) x = m ( −2m − 2 − x ) ⇔ x2 + 2 ( m + 1) x + 2m 2 + 2m = 0 (1) .
Heä phöông trình coù ñuù ng hai nghieä m thöï c phaâ n bieät ⇔ (1) voâ nghieä m hoaë c
coù nghieäm keùp x = 0 hoaë c x = −2 hoaë c coù hai nghieä m phaâ n bieät
uc
x1 = 0,x2 = −2 vaø y = 0,y = −2 töông öù ng.
Xeù t tröôø ng hôï p ta coù keá t quaû cuûa tham soá laø m > 1 .
Baøi 6. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t:
x3 =y2 + 7x2 − mx
3 .
2 2
ha
y =x + 7y − my
Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän caàn:
Giaû söû heä phöông trình coù nghieäm ( x 0 ,y 0 ) , khi ñoù ( y 0 ,x 0 ) cuõ ng laø nghieäm
cuû a heä neâ n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t thì tröôù c heá t x 0 = y 0 .
y.i
∆ '= 16 − m < 0
x 0 =0 ⇔ ∆ '= 16 − m= 0 ⇔ m > 16 .
02 − 8.0 + m = 0
fo
832
kienthuchay.info
+ Ñieà u kieä n ñuû : Vôù i m > 16 :
( )
x x2 + m =y 2 + 7x 2
kie
Heä phöông trình vieá t laï i döôù i daï ng: ⇒ x,y ≥ 0 .
( )
y y2 + m =x 2 + 7y 2
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x3 + y3 = 8x2 + 8y2 − mx − my ⇔ x3 − 8x 2 + mx + y3 − 8y 2 + my = 0 .
( ) (
⇔ x x2 − 8x + m + y y2 − 8y + m =
0. )
nth
⇔ x ( x − 4 ) + m − 16 + y ( y − 4 ) + m − 16 =0 ⇔ x =y =0 .
2 2
Vaä y vôù i m > 16 heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m > 16 .
y =x − 4x + mx
2 3 2
Baøi 7. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm .
2 3 2
x =y − 4y + my
uc
Lôøi giaûi
Vôù i moï i giaù trò cuû a tham soá m heä phöông trình treân luoâ n coù nghieäm
( x;y ) = ( 0;0 ) . Vaäy giaù trò caàn tìm cuûa tham soá laø taäp soá thöïc.
Baøi 8. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m:
x + 1 + 3 − y = m
ha
.
y + 1 + 3 − x =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 3, −1 ≤ y ≤ 3 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x +1 − y +1 + 3 − y − 3 − x =0.
y.i
⇔ x + 1 − 3 − x= y + 1 − 3 − y ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
m= x + 1 + 3 − x (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m.
n
( )
2
x + 1 + 3 − x = 4 + 2 ( x + 1)( 3 − x ) ≥ 4
Ta coù :
x + 1 + 3 − x ≤ 2(x + 1 + 3 − x) =
fo
2 2
833
kienthuchay.info
⇒ 2 ≤ x +1 + 3 − x ≤ 2 2 .
Suy ra 2 ≤ m ≤ 2 2 laø giaù trò caà n tìm cuûa tham soá .
kie
Baøi 9. Chöùng minh raèng vôùi moïi m > 0 heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát
3x2 y − 2y2 − m =
0
2 .
2
3y x − 2x − m =0
Lôøi giaûi
Vôù i moï i m > 0 coä ng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
3x2 y + 3xy2 =2m + 2x2 + 2y2 ⇔ 3xy ( x + y ) =2m + 2x 2 + 2y 2 > 0 .
nth
⇒ xy ( x + y ) > 0 hay xy,x + y cuø ng daá u .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
3x2 y − 3y2 x + 2x2 − 2y2 = 0 ⇔ ( x − y )( 3xy + x + y ) = 0 ⇔ x = y (do
xy,x + y cuø ng daá u).
Vôù i y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
uc
3x3 − 2x2 = = 3x3 − 2x2 vaø laä p baûng bieá n suy ra vôù i
m . Xeù t haøm soá f(x)
m > 0 phöông trình treâ n coù nghieä m duy nhaá t do ñoù heä phöông trình coù
nghieäm duy nhaá t(ñpcm).
Baøi 10. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát
xy + x 2 = m ( y − 1)
ha
.
xy + y = m ( x − 1)
2
Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän caà n:
Giaû söû heä phöông trình coù nghieäm ( x 0 ,y 0 ) , khi ñoù ( y 0 ,x 0 ) cuõ ng laø nghieäm
y.i
cuû a heä neâ n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t thì tröôù c heá t x 0 = y 0 .
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2
2x=
0 m ( x 0 − 1) ⇔ 2x20 − mx 0 + =
m 0 (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) coù nghieä m duy nhaá t
n
m = 0
⇔ ∆ = m 2 − 8m = 0 ⇔ .
m = 8
fo
834
kienthuchay.info
+ Ñieà u kieä n ñuû :
xy += x2 0 =x 0
Vôù i m = 0 heä phöông trình trôû thaø nh: (thoû a maõn).
kie
⇔
2
xy + y =0 y = 0
xy + x 2 = 8 ( y − 1) x = 2
Vôù i m = 8 heä phöông trình trôû thaø nh: ⇔ (thoû a maõ n).
xy + y = 8 ( x − 1) y = 2
2
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = 0 hoaë c m = 8 .
nth
Baøi 11. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát:
7 + x + 11 − y − 4 = m − 4 − 3 10 − 3m
.
7 + y + 11 − x − 4 = m − 4 − 3 10 − 3m
Lôø i giaû i
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
uc
7 + x − 11 − x = 7 + y − 11 − y ⇔ x = y .
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
7 + x + 11 − x = 4 + m − 4 − 3 10 − 3m (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ (1) coù nghieä m duy nhaá t.
ha
4 + m − 4 − 3 10 − 3m =⇔
6 m − 2 =4 − 3 10 − 3m ⇔ m =3.
y.i
835
kienthuchay.info
Chuû ñeà 3. HEÄ ÑAÚNG CAÁP
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
kie
Noä i dung chuû ñeà naøy chuû yeáu ñeà caä p ñeán caù c baø i toaù n chöùa tham soá xoay
quanh daï ng heä ñaú ng caá p baä c hai:
a x2 + b xy + c y 2 = d1
1 1 1
2 .
2
a2 x + b2 xy + c2 y = d2
Nhö ñaõ ñeà caä p trong phöông phaù p giaû i heä ñaú ng caá p ta nhaâ n cheùo hai phöông
nth
trình cuû a heä ñöa veà phöông trình ñoàng baä c:
( ) (
d 2 a1x2 + b1xy + c1y 2= d1 a2 x 2 + b2 xy + c2 y 2 . )
Phöông phaùp söû duï ng chuû yeá u ñoù laø kyõ naê ng khaû o saù t tìm mieà n giaù trò cuû a
haø m soá baä c hai/baä c hai.
Daï ng heä baá t phöông trình ñaú ng caá p ñoø i hoûi vaä n duïng moä t soá kyõ naêng khaùc
nhö coä ng,tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä, xeù t nghieäm thoûa maõ n vaø chöù ng
minh tuø y thuoä c vaøo töø ng baø i toaù n.
uc
B. BAØI TAÄP MAÃU
Baøi 1. Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc:
2x2 + xy − y2 =1 (1)
2 2
x + xy + y = m
ha
Lôøi giaûi
x2 + xy + y 2
Töø hai phöông trình trong heä ta coù : m = (2) .
2x2 + xy − y2
1 1
TH1: Neá u y =0 ⇒ m = vaø heä coù nghieäm ± ;0 .
2 2
y.i
x
TH2: Neáu y ≠ 0 chia caû töû vaø maãu cuûa (2) cho y vaø ñaët t = , khi ñoù ta ñöôïc:
y
t2 + t + 1 1 1
m= (3) . Töø (1) ta coù : 2t 2 + t −=
1 > 0 ⇒ t > ∨ ( t < −1) .
2
2t + t − 1 y2
2
n
Vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi phöông trình (3) coù nghieä m:
1
t ∈ ( −∞; −1) ∪ ; +∞ .
2
fo
836
kienthuchay.info
t2 + t + 1 1
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n khoaû ng ( −∞; −1) ; +∞ , ta coù :
2
2t + t − 1 2
kie
t 2 + 6t + 2 t =−3 − 7
f '(t) = − ;f '(t) = 0 ⇔ t 2 + 6t + 2 = 0 ⇔ .
( )
2
2
2t + t − 1
t =−3 + 7
14 + 5 7
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra giaù trò cuû a m laø m ≥ .
28 + 11 7
Baøi 2. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m thöï c:
nth
5x2 − 4xy + 2y 2 ≥ 3
2 2 2m − 1 .
7x + 4xy + 2y ≤
2m + 5
Lôøi giaûi
−5x2 + 4xy − 2y 2 ≤ −3
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 18 .
2 2
21x + 12xy + 6y ≤ 3 −
uc
2m + 5
Coä ng theo veá hai phöông trình trong heä treâ n ta ñöôï c:
2 18
( 4x + 2y=
) 16x2 + 16xy + 4y 2 ≤ −
2m + 5
.
18 5
Suy ra ñeå heä coù nghieä m thì caà n − ≥ 0 ⇔ 2m + 5 < 0 ⇔ m < − .
ha
2m + 5 2
5
Baâ y giôø ta chöùng minh vôù i m < − thì heä baát phöông trình coù nghieä m.
2
Thaä t vaä y, xeù t heä phöông trình sau:
1
5x2 − 4xy + 2y2 = 3 x = ±
7 , suy ra heä naø y coù nghieäm.
y.i
(*) ⇔
y = 2
2 2
21x + 12xy + 6y = 3
7
Giaû söû ( x 0 ,y 0 ) laø nghieä m cuû a heä phöông trình (*), khi ñoù ta coù :
5x 2 − 4x y + 2y 2 = 3
0 0 0 0 5
n
2 2 18 vôù i m < − 2 .
21x 0 + 4x 0 y 0 + 6y 0 = 3 < 3 −
2m + 5
Suy ra ( x 0 ,y 0 ) cuõ ng laø nghieäm cuûa heä baá t phöông trình ñaõ cho.
fo
837
kienthuchay.info
5
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m < − .
2
kie
2 18
Nhaän xeùt. Nuùt thaé t cuû a baøi toaùn laø tìm ra baá t ñaú ng thöù c: ( 4x + 2y ) ≤ − .
2m + 5
Ñeå laø m ñöôï c ñieàu naø y ta vieá t laï i heä döôù i daï ng:
−5x2 + 4xy − 2y 2 ≤ −3
2 2 2m − 1 , ( k > 0 ) .
7kx + 4kxy + 2ky ≤ k.
2m + 5
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
nth
2m − 1
( 7k − 5) x2 + 4 ( k + 1) xy + 2 ( k − 1) y2 ≤ −3 + k. 2m +5
.
Ta caà n taï o ra moä t haè ng ñaúng thöù c ôû veá traùi cuû a baá t ñaú ng thöù c treân muoá n vaäy
k > 0,7k − 5 > 0,k − 1 > 0 vaø
k = 3
( 7k − 5 ) ( ) ( )
. 2 k − 1 = 2 k + 1 ⇔ 5k 2
− 16k + 3 = 0 ⇔
k = 1
.
5
uc
Vaä y k = 3 ñoù chính laø giaû i thích vì sao nhaâ n hai veá baá t phöông trình thöù hai
cuû a heä vôù i 3.
Baøi 3. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m thöï c:
x2 − xy + 2y2 − x ≤ m
2 .
x − 2xy − 2x ≤ m − 2
ha
Lôøi giaûi
Heä baá t phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 − xy + 2y2 − x ≤ m x2 − xy + 2y2 − x ≤ m
2
x − 2xy − 2x + 2 ≤ m ⇔ x2 − 2xy − 2x + 2 ≤ m
2
( ) ( ) 2
2 x − xy + 2y − x + x − 2xy − 2x + 2 ≤ 3m 2 ( x − 2y ) + 2 ( x − 1) ≤ 3m
2 2 2
y.i
Baøi 4. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù 3 nghieäm thöï c phaâ n bieä t:
2x2 y + 9x = my 2
2 .
fo
xy + 2y = x2
838
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Neá u x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieä m cuû a heä phöông trình vôù i
kie
moï i m.
Xeù t xy ≠ 0 khi ñoù ñaë t t = xy vaø vieá t heä phöông trình döôù i daï ng:
( 2xy + 9 ) my t ( 2t + 9 ) my
xy = 3 = 3
⇔ .
( xy + 2 ) x3
xy= t ( t + 2 ) x
= 3
9
Neá u m =0 ⇒ t =− heä phöông trình voâ nghieäm.
nth
2
9
Vaä y m ≠ 0 ⇒ t ≠ 0; − ; −2 .
2
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
x 3 t ( t + 2 )
=
t ( 2t + 9 )
t
⇒= 3 t ( t + 2 ) .3 ⇔ 2t 2 + (13 − m ) t + 18
= 0 (1) .
y = 3 (
t 2t + 9 ) m
uc
m
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieäm phaâ n bieä t khi (1) coù hai nghieä m phaâ n bieät
9
t ∉ 0; − ; −2 .
2
= 2
∆ (13 − m ) − 144 > 0
ha
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø m ∈ ( −∞;0 ) ( 0;1) ( 25; +∞ ) .
y.i
Lôøi giaûi
Ñeå cho ñôn giaû n ta ñaë t a = m 4 − 4m 3 + 4m 2 − 12 + 105 .
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình:
fo
839
kienthuchay.info
y
Khi ñoù ñaët t = heä phöông trình trôû thaø nh:
x
kie
5t 2 + 4t + 2
(
x2 1 − 2t − 3t 2 =
8
)
a = 8.
⇔
5t 2 + 4t + 2
2
⇔
a = 8.
−3t 2 − 2t + 1
(1)
−3t − 2t + 1
(
x2 2 + 4t + 5t 2 =a ) 2
1 − 2t − 3t > 0
−1 < t < 3
1
5t 2 + 4t + 2 1
Xeù t haø m soá f(t) = 8. treâ n −1; , ta coù :
2
−3t − 2t + 1 3
nth
−11 − 105
2 t =
2t + 22t + 8 2 2
f '(t) = 8. ;f '(t) = 0 ⇔ 2t + 22t + 8 = 0 ⇔ .
( )
2
2
−3t − 2t + 1 −11 + 105
t =
2
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra:
−11 + 105
min f(t) = f = 105 − 3; lim f(t) = lim f(t) = +∞ .
uc
1
t∈ −1; 2
t →−1
t→
1
3 3
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m t ∈ −1; ⇔ a ≥ 105 − 3 .
3
⇔ m 4 − 4m 3 + 4m 2 − 12 + 105 ≥ 105 − 3 ⇔ m 4 − 4m 3 + 4m 2 − 9 ≥ 0 .
ha
( m ≥ 3
⇔ ( m − 3)( m + 1) m 2 − 2m + 3 ≥ 0 ⇔
m ≤ −1
)
.
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( −∞; −1 3; +∞ ) .
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
Baøi 1. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c:
y.i
3x2 + 2xy + y 2 =
11
2 .
2
x + 2xy + 3y = m
Lôøi giaûi
x2 + 2xy + 3y2
Töø heä phöông trình suy ra: m = 11. .
n
3x2 + 2xy + y2
11 11
TH1: Neá u y = 0 khi ñoù m = heä phöông trình coù nghieäm ± ;0 .
fo
3 3
840
kienthuchay.info
t 2 + 2t + 3 x
TH2: Neá u y ≠ 0 khi ñoù m = 11. (1) vôù i t = .
2
3t + 2t + 1 y
kie
t 2 + 2t + 3
Xeù t haø m soá f(t) = 11. treâ n ta coù:
3t 2 + 2t + 1
t 2 + 4t + 1 t =−2 − 3
f '(t) = −44. ;f '(t) = 0 ⇔ t 2 + 4t + 1 = 0 ⇔ .
( )
2
2
3t + 2t + 1
t =−2 + 3
( )
⇔ 11 2 − 3 ≤ m ≤ 11 2 + 3 . ( )
(
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 11 2 − 3 ;11 2 + 3 . ) ( )
uc
Baøi 2. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c:
x2 − xy + y2 =3
2 .
2
x + xy − 2y = m
Lôøi giaûi
ha
x2 + xy − 2y2
Töø heä phöông trình suy ra: m = 3. .
x2 − xy + y2
2
t − t +1 y
2
t +t −2
Xeù t haø m soá f(t) = 3. treâ n ta coù:
t2 − t + 1
3− 7
2 t =
n
−2t + 6t − 1 2 .
f '(t) = 3. ;f '(t) = 0 ⇔ −2t 2 + 6t − 1= 0 ⇔
( )
2
t2 − t + 1 3+ 7
t =
2
fo
841
kienthuchay.info
3− 7 3+ 7
Suy ra min f(t) =f =−1 − 2 7;max f(t) =f =−1 + 2 7 .
t∈ 2 t∈ 2
kie
Heä phöông trình coù nghieäm khi (1) coù nghieä m thöï c:
⇔ −1 − 2 7 ≤ m ≤ −1 + 2 7 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø −1 − 2 7; −1 + 2 7 .
Baøi 3. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m duy nhaá t:
x2 − 2xy − y 2 ≤ m
nth
2 .
2
x + 2xy − 2y ≤ 2m + 1
Lôøi giaûi
Vôù i x = 0 heä baá t phöông trình trôû thaø nh:
y2 ≥ −m
− y2 ≤ m 2m + 1
⇔ 2 2m + 1 ⇒ y ≥ max m , laø nghieäm cuû a
2
−2y ≤ 2m + 1 y ≥ − 2
2
uc
heä baá t phöông trình.
Do ñoù heä ñaõ cho khoâ ng theå coù nghieäm duy nhaá t. Vaäy khoâ ng toàn taï i m ñeå heä
coù nghieäm duy nhaá t.
Baøi 4. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m duy nhaá t:
x2 + 2xy + 2y 2 ≤ m
ha
2 2
x − 4xy − y ≤ m
Lôøi giaûi
2
Ta coù x2 + 2xy + 2y 2 = ( x + y ) + y2 ≥ 0 neâ n vôù i m < 0 heä baá t phöông trình voâ
nghieäm.
y.i
Neá u m > 0 heä baá t phöông trình coù nghieäm ( 0;0 ); ( m;0 ) neâ n khoâ ng coù
2 ⇔
2
x − 4xy − y ≤ 0 x2 − 4xy − y2 ≤ 0
fo
842
kienthuchay.info
x + y =0
x = 0
⇔ y 0
= ⇔ .
y = 0
kie
2 2
x − 4xy − y ≤ 0
Heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Vaä y m = 0 laø giaù trò caàn tìm.
xy − y 2 =12
Baøi 5. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm
2
x − xy = 26 + m
nth
Lôøi giaûi
Neá u y = 0 heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
x
Xeù t y ≠ 0 khi ñoù ñaë t t = ta coù :
y
y 2 ( t − 1) =
12 t > 1
2 2 ⇔ t2 − t .
( )
y t − t = 26 + m m += 26 12. = 12t
uc
t −1
= 12t > 12 ⇔ m > −14 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi m + 26
Vaä y m > −14 laø giaù trò caàn tìm cuûa tham soá.
Baøi 6. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m:
3x2 + 10xy − 5y 2 < −2
ha
2 2 1− m
x + 2xy − 7y ≥
1+ m
Lôøi giaûi
Heä baá t phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
3x2 + 10xy − 5y 2 < −2
y.i
2 2 1− m .
−2x − 4xy + 14y ≤ −2.
1+ m
Coä ng theo veá hai baá t phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
1− m 2 −4
x 2 + 6xy + 9y 2 < −2 − 2. ⇔ ( x + 3y ) < .
1+ m m +1
n
Vaä y ñeå heä baá t phöông trình coù nghieäm tröôù c tieân ta phaû i coù:
−4
> 0 ⇔ m < −1 .
m +1
fo
843
kienthuchay.info
Ta chöù ng minh vôù i m < −1 thì heä baá t phöông trình coù nghieäm.
Thaä t vaä y xeù t heä phöông trình:
kie
3x2 + 10xy − 5y 2 < −2
2 .
2
− x − 2xy + 7y = 1
Heä naø y luoâ n coù nghieäm ( x 0 ;y 0 )
Heä baá t phöông trình coù nghieäm tröôù c tieâ n ta phaû i coù :
m > 4
m 2 − 2m − 8 > 0 ⇔ .
m < −2
Maë t khaù c vôù i moï i m > 4 ∨ m < −2 heä baá t phöông trình luoân coù nghieäm
( x;y ) = ( 0;0 ) .
y.i
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( −∞; −2 ) ( 4; +∞ ) .
Baøi 8. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m:
4x2 − 3xy + 4y2 ≤ 6 (1)
2 2
x + xy − 2y = m (2)
n
Lôøi giaûi
Laá y (1) + k.(2) theo veá ta ñöôï c:
( )
fo
844
kienthuchay.info
⇔ ( k + 4 ) x2 + ( k − 3) xy + ( 4 − 2k ) y2 ≤ 6 + km .
3− k
( k + 4 )( 4 − 2k ) =
kie
Ta choï n k sao cho 4 − 2k > 0,4 + k > 0 vaø .
2
2 130 − 5
k ≤ 3 k=
⇔ ⇔ 9
( )( ) 2
4 k + 4 4 − 2k =9 − 6k + k 2 130 + 5
k = −
9
( )
2
nth
Khi ñoù m.k + 6 ≥ k + 4x − 4 − 2ky ≥ 0 ⇒ m.k ≥ −6 .
2 130 − 5 54
Neá u k
= ⇒m≥− .
9 2 130 − 5
2 130 + 5 54
Neá u k =
− ⇒m≤ .
9 2 130 + 5
54 54
Vaä y − ≤m≤m≤ laø nhöõ ng giaù trò caà n tìm.
uc
2 130 − 5 2 130 + 5
ha
y.i
n fo
845
kienthuchay.info
Chuû ñeà 4. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG TÍNH ÑÔN ÑIEÄU
CUÛA HAØM SOÁ - XÖÛ LYÙ BAØI TOAÙN HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
kie
COÙ CHÖÙA THAM SOÁ
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
Noäi dung chủ ñề naøy toâi xin trình baøy vôùi caùc baïn baøi toaùn Bieän luaän hệ
phương trình dựa vaøo tính ñơn ñiệu của haøm số. Caùc baøi toaùn chứa tham số
giải bằng phương phaùp tính ñôn ñiệu của haøm số thường xuất phaùt từ Baøi
toaùn tìm ñieàu kieän cuûa tham soá ñeå phöông trình, baát phöông trình coù nghieäm.
Phöông phaùp chung ñeå giaûi caùc baøi toaùn daïng naøy ñoù laø khöû tham soá ñöa bieán
nth
veà moät veá (veá traùi) vaø ñöa tham soá veà moät veá (veå phaûi) cuûa phöông trình. Xeùt
mieàn giaù trò cuûa haøm soá chöùa bieán töø ñoù suy ra caùc giaù trò cuûa tham soá caàn
tìm. Vôùi caùc baøi toaùn bieän luaän chuùng ta caàn löu yù kieán thöùc veà daáu cuûa tam
thöùc baäc hai
Xeù t tam thöù c baä c hai f(x) = ax2 + bx + c, (a ≠ 0); ∆ = b2 – 4ac
b
S =+
x1 x 2 = −
a
Phöông trình coù hai nghieäm thì theo vi–eù t ta coù
uc
P x= c
=
1x 2
a
– Daá u cuû a f(x):
a > 0
+ f(x) > 0, ∀x ∈ ⇔ 2
∆= b − 4ac < 0
ha
a < 0
+ f(x) < 0, ∀x ∈ ⇔ 2
∆= b − 4ac < 0
a > 0
+ f(x) ≥ 0, ∀x ∈ ⇔ 2
∆= b − 4ac ≤ 0
a < 0
y.i
+ f(x) ≤ 0, ∀x ∈ ⇔ 2
∆= b − 4ac ≤ 0
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m traù i daá u khi vaø chæ khi P < 0.
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t cuø ng daá u khi vaø chæ khi:
( x − x + 1)3
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t khoâ ng aâ m khi vaø chæ khi:
n fo
846
kienthuchay.info
∆= b2 − 4ac > 0
kie
b
S = − >0
a
c
P= a ≥ 0
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t aâ m khi vaø chæ khi:
∆= b2 − 4ac > 0
nth
b
S = − <0
a
c
P= a > 0
– So saù nh nghieäm cuû a phöông trình vôù i moät soá α ≠ 0 ta vaän duï ng tính chaát
daá u cuû a tam thöù c baä c hai (Ñònh lyù ñaûo veà daá u cuû a tam thöù c baä c hai – ngoaøi
khoaûng hai nghieä m thì cuøng daá u vôù i a vaø trong khoaû ng hai nghieäm thì traùi
uc
daá u vôù i a).
∆= b2 − 4ac > 0
– x1 < α < x2 ⇔
af(α) < 0
∆= b2 − 4ac > 0
S b
– x1 < x 2 < α ⇔ = − < α
ha
2 2a
af(α) > 0
∆= b2 − 4ac > 0
S b
– x 2 > x1 > α ⇔ = − > α
2 2a
y.i
af(α) > 0
Tuy nhieâ n töø naêm hoï c 2009 boä giaù o duï c vaø ñaø o taïo chuû tröông caé t boû phaàn
naø y neâ n khi thi ñaï i hoï c neâ n khoâ ng söû duïng ñöôï c caù ch naøy. Maø coù theå xöû lyù
baè ng ba caù ch khaù c nhö sau
Caùch 2. Khöû tham soá m töï do vaø söû duï ng tính ñôn ñieäu cuû a haø m soá . Caù ch naøy
n
coù moä t haï n cheá laø khi taê ng baä c cuû a tham soá leân chaú ng haï n xuaá t hieän
m,m 2 ,m 3 ,... thì caù ch naøy khoâ ng hieäu quaû .
fo
Caùch 3. Duø ng nguyeâ n lyù cöï c haïn, töù c ta laá y nghieäm nhoû nhaá t hoaë c nghieä m lôù n
nhaá t cuû a phöông trình so saù nh vôù i soá α .
847
kienthuchay.info
Không maá t tính tổng quaù t giả sử a > 0 vaø f(x) = 0 coù hai nghiệm phaân biệt
−b − ∆ −b + ∆
x1 x2 tuø y thuoä c yeâ u caà u baø i toaù n ta coù boá n höôù ng
kie
= <=
2a 2a
xuû lyù như sau:
∆= b2 − 4ac > 0
- Nếu x1 < α < x2 ⇔ − b − ∆ −b + ∆ .
<α<
2a 2a
∆= b2 − 4ac > 0
nth
- Nếu x 2 > x1 > α ⇔ −b − ∆ .
= x1 >α
2a
∆= b2 − 4ac > 0
- Nếu x1 < x 2 < α ⇔ −b + ∆ .
= x
2 < α
2a
Caùch 4. Duø ng ñònh lyù vi–eù t
uc
∆= b2 − 4ac > 0 ∆= b2 − 4ac > 0
– x1 < α < x2 ⇔ ⇔
2
(x1 − α)(x2 − α) < 0 x1x2 − α(x1 + x2 ) + α < 0
∆= b2 − 4ac > 0 ∆= b2 − 4ac > 0
– x1 < x 2 < α ⇔ x1 − α < 0 ⇔ x1 + x2 − α < 0
x − α < 0 (x − α)(x − α) > 0
ha
2 1 2
Nhaän xeùt. Noäi dung cuûa caùch duøng ñònh lyù ñaûo veà daáu cuûa tam thöùc baäc hai
y.i
vôùi caùch 4 coù noäi dung gioáng nhau chæ khaùc nhau veà hình thöùc aùp duïng. Chæ
duy nhaát caùch hai duøng tính ñôn ñieäu haøm soá ñoâi khi giaûi quyeát baøi toaùn
nhanh goïn nhöng moät soá tröôøng hôïp khoâng khöû ñöôïc tham soá daïng töï do thì ta
khoâng laøm ñöôïc theo caùch naøy. Coøn ba caùch coøn laïi phuø hôïp vôùi kieán thöùc lôùp
10 hoaøn toaøn duøng nhöõng kieán thöùc cô baûn. Caû boán caùch ñeàu duøng ñöôïc trong
n
tröôøng hôïp khöû ñöôïc tham soá m veà traïng thaùi töï do (thoâng thöôøng laø baäc 1 ñoái
vôùi m). Ñeå hieåu roõ hôn caùc em xem lôøi giaûi chi tieát caùc baøi taäp maãu beân döôùi.
fo
848
kienthuchay.info
Baø i toaùn tìm ñieàu kieän cuûa tham soá thöôøng quy veà söû duïng tính ñôn ñieäu cuûa
haøm soá, thöôøng laø tìm giaù trò lôùn nhaát, giaù trò nhoû nhaát cuûa haøm soá treân moät mieàn
kie
ñieàu kieän ñeà baøi cho tröôùc (hoaëc xuaát phaùt töø ñieàu kieän cuûa phöông trình).
Moä t phöông trình coù daïng G(x, m) = 0 ta phaû i bieá n ñoå i phöông trình veà daïng
f(x) = g(m), trong ñoù g(m) laø moä t haø m ñoá i vôù i tham soá vaø mieà n xaù c ñònh ôû
ñaâ y laø D = [a; b] hoaë c (a; b) hoaë c (a; +∞) hoaë c (–∞; a),…
Sau khi bieá n ñoå i ta ñöôï c moä t soá daï ng phöông trình, baá t phöông trình sau:
– g(m) = f(t), t ∈ D ⇒ min f(t) ≤ g(m) ≤ max f(t)
t∈D t∈D
nth
– g(m) ≥ f(t), t ∈ D coù nghieäm t ∈ D ⇒ g(m) ≥ min f(t)
t∈D
– g(m) ≥ f(t), t ∈ D coù nghieäm vôùi moïi t thuoäc D khi vaø chæ khi g(m) ≥ max f(t) .
t∈D
– g(m) ≤ f(t), t ∈ D coù nghieäm vôùi moïi t thuoäc D khi vaø chæ khi g(m) ≤ min f(t) .
t∈D
Thoâ ng thöôø ng chuù ng ta bieá n ñoå i töông ñöông vaø xeùt haøm tröï c tieá p. Moä t soá
uc
khaù c phöông trình coù daï ng thöù c ñaë t aå n phuï nhö ñaõ ñeà caä p ñeá n trong phaà n
giaû i phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû thì chuùng ta ñaë t aå n phuï sau ñoù xeù t
haø m vôù i bieá n môù i (nhöng phaû i tìm mieà n giaù trò cuûa bieá n môù i tröôù c).
Nhaé c laï i moä t soá daá u hieä u ñaë t aå n phuï
ax + b ± cx + d
– Neá u xuaá t hieän bieå u thöù c ñoá i xöù ng , thì ñaë t:
ha
(ax + b)(cx + d)
t= ax + b ± cx + d .
– Neá u xuaá t hieän a + bx; c − bx ⇒ ( a + bx )2 + ( c − bx )2 = a + c, thì ñaë t:
a + bx = a + c.sin α
;
y.i
c − bx = a + c.cos α
α α
2 tan 1 − tan 2
Vaø söû duï ng heä thöù c sin 2 ; cos α = 2
α α
1 + tan 2 1 + tan 2
2 2
α
n
Tieá p tuï c ñaët t = tan ñöa veà xeù t haø m vôù i bieán môù i t.
2
– Nhaâ n hai veá vôù i heä thöù c lieâ n hôï p neá u coù .
fo
kienthuchay.info
Daïng 1. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá ñeå phöông trình G(x, m) = 0 coù nghieäm
treâ n mieà n D.
kie
Böôùc 1.Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng f(x) = g(m).
Böôùc 2. Khaû o saù t tìm giaù trò lôù n nhaá t, giaù trò nhoû nhaá t cuûa f(x) treân D (hoaë c
laä p baû ng bieán thieâ n), giaû =
söû a min f(x) ≤ f(x)= ≤ A max f(x) .
x∈D x∈D
Böôùc 3. Giaù trò caà n tìm cuû a tham soá thoû a maõn a ≤ g(m) ≤ A.
Löu yù: Baø i toaù n yeâ u caàu tìm ñieà u kieä n cuûa tham soá ñeå phöông trình coù k
nghieäm luù c naø y ta phaûi döï a vaø o baû ng bieá n thieâ n cuû a haøm soá . Ñöôøng thaúng
nth
y = g(m) caé t ngang baûng bieá n thieâ n taï i bao nhieâ u ñieåm thì phöông trình coù
baá y nhieâu nghieäm (hoaë c caé t ngang ñoà thò haø m soá).
Böôùc 4. Ñöa ra keá t luaä n.
Daïng 2. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá ñeå baát phöông trình G(x, m) ≥ 0 hoaëc
G(x, m) ≤ 0 coù nghieä m treân mieà n D.
Böôùc 1. Vieát laïi baát phöông trình döôù i daï ng f(x) ≥ g(m) hoaë c f(x) ≤ g(m).
Böôùc 2. Khaû o saù t tìm giaù trò lôù n nhaá t, giaù trò nhoû nhaá t cuû a haø m soá f(x) treâ n
uc
mieàn D. Giaû =
söû a min f(x) ≤ f(x)= ≤ A max f(x) .
x∈D x∈D
x∈D
kienthuchay.info
t 2 ≤ b + c + ax + b + c − ax = 2(b + c) ⇒ t ≤ 2(b + c)
( )
4x3 − 6x2 + 8y2 + 14y + 15 x = 12y3 + 8y 2 + 15y
.
4
x +1 − y =
2
m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0 .
uc
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
2 1 1
2
5
( ) ( ) ( ) 2 2 2 = 0 ⇔ x = y .
x − y x − 1 + x − 1 y + + 3 y + +
4
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: m
= x 2 + 1 − x (1) .
ha
x 2 + 1 − x treâ n 0; +∞ ) , ta coù :
4
Xeù t haø m soá f(x)
=
( )
3
x x − 4 x2 + 1
x 1
f '(x)
= = − < 0, ∀x ≥ 0 neâ n f(x) laø haø m
( ) 2 x
( )
3 3
24 x2 + 1 2 4 x2 + 1 x
y.i
x2 + 1 − x2 1 .
lim
= lim = 0
x →+∞ 4 2 4 x →+∞ 4 2 4 2 2
x + 1 + x2 2
x + 1 + x x + 1 + x
fo
851
kienthuchay.info
Vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieä m ⇔ (1) coù nghieäm ta phaû i coù 0 < m ≤ 1.
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 0 < m ≤ 1 .
kie
Baøi 2. Tìm caù c giaù trò cuûa m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c
(3 − x) 2 − x − 2y 2y − 1 =0 (1)
= 2 4 y2 − 1
3 y − 1 − m 10 − 2x (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 2;y ≥ 1 .
nth
Khi ñoù phöông trình (1) töông ñöông vôù i:
(1 + 2 − x) 2 − x = (1 + 2y − 1) 2y − 1 ⇔ f( 2 − x ) = f( 2y − 1) , trong ñoù :
(1 + t) t ,(t ≥ 0) .
f(t) =
1+ t
Ta coù f '(t)= t+ > 0, ∀t > 0 ⇒ haø m soá f(t) ñoà ng bieá n treâ n 0; +∞ ) .
2 t
⇒ f( 2 − x ) = f( 2y − 1) ⇔ 2 − x = 2y − 1 ⇒ x = 3 − 2y ≤ 1 < 2,(y ≥ 1) .
uc
1 2 4 y2 − 1(1) .
Thay x= 3 − 2y vaø o (2) ta ñöôï c : 3 y − 1 − 2m y +=
Do vaäy ta chæ caà n tìm m ñeå phöông trình (1) coù nghieä m y ≥ 1 .
y −1 y −1
3 − 2m =
24 (i) .
y +1 y +1
y −1 3 2
Ñaë
= t t 4 ⇒ 0 ≤ t < 1 . Khi ñoù phöông trình (i) trôû thaønh:=
m t −t.
y +1 2
1
Ta coù f '(t) = 3t − 1 ⇒ f '(t) = 0 ⇔ t = .
3
1 −1 1 −1 1
Laï i coù : f(0) =0;f( ) = ;f(1) = ⇒ ≤ f(t) < .
3 6 2 6 2
n
−1 1
Vaä y ñeå phöông trình coù nghieäm thì ≤ m < chính laø giaù trò cuû a m ñeå heä
6 2
fo
852
kienthuchay.info
1 1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø − ; .
6 2
kie
Baøi 3. (TSÑH Khoái D 2011) Tìm caù c giaù trò cuû a m ñeå heä phöông trình sau coù
2x3 − (y + 2)x2 + xy =
m
nghieäm thöï c: .
2
x + x − y =1 − 2m
Lôøi giaûi
(x2 − x)(2x − y) =m
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
nth
2
x − x + 2x − y =1 − 2m
2 −1
u = x − x ≥
Ta ñaë t 4 .
=
v 2x − y
uv = m u2 + (2m − 1)u + m = 0 (1)
Khi ñoù heä trôû thaø nh: ⇔ .
u + v =1 − 2m v= 1 − 2m − u
uc
−1
Vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi (1) coù nghieäm thoû a maõn u ≥
4
−1 − u2 + u
Vôù i u ≥ , Töø (1) ⇒ m(2u + 1) =− u2 + u ⇔ m = .
4 2u + 1
− u2 + u 1
Xeù t haø m soá f(u) = lieâ n tuï c treâ n ñoaï n − 4 ; +∞ .
ha
2u + 1
2u2 + 2u − 1 −1 + 3
Ta coù : f '(u) =− ⇒ f '(u) =0⇔u= .
(2u + 1)2 2
−1 −5 −1 + 3 2− 3
Laï i coù : f( )= ;f( )= ; lim f(u) = −∞ .
4 8 2 2 u→+∞
y.i
Laä p baûng bieá n thieân cuûa haøm soá f(u) ta suy ra ñeå heä coù nghieä m khi
2− 3
m≤ .
2
n fo
853
kienthuchay.info
Baøi 4. Tìm caù c giaù trò cuûa m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c duy nhaá t:
x3 + 6x = 3x2 + y3 + 3y + 4
, ( x,y ∈ ) .
kie
m x2 + 9 = x − y + y − 3 − x − 3
Lôøi giaûi
3
Ta coù (1) ⇔ ( x − 1) + 3 ( x − 1) = y3 + 3y (3) .
Ta coù :
1 1
u'(x) − > 0, ∀x > 4
2 x−3 x−4 ( x−3 + x−4 ) 2 x x −1 ( x + x −1 )
x
v'(x)
= > 0, ∀x ≥ 4 .
x2 + 9
y.i
u'(x)v(x) − v'(x)u(x)
Suy ra f '(x)
= > 0, ∀x > 4 neâ n f(x) laø haøm ñoà ng bieá n
v2 (x)
treâ n 4; +∞ ) .
1− 3
Ta coù f(4) ; lim f(x) 0 .
n
= =
5 x→+∞
fo
854
kienthuchay.info
Nhaä n thaá y vôùi moã i nghieäm x , ta ñöôï c moät nghieä m töông öù ng y . Do vaä y ñeå
1− 3
heä coù nghieäm duy nhaá t ⇔ (3) coù nghieäm duy nhaá t ⇔ ≤m<0.
kie
5
1− 3
Vaä y ≤ m < 0 laø giaù trò caàn tìm.
5
Baøi 5. Xaù c ñònh tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m:
m(x2 + 3 x 4 + 3 x2 + 1) = xy
m( 3 x8 + x2 + 3 x2 + 1) + (m − 1) 3 x 4 = 3
2y x 4
nth
.
Lôøi giaûi
xy = 0 x = 0
+ Neá u m =0 ⇒ (*) ⇒ 3 3 4
⇔ .
4
− x = 2y x y ∈
+ Neá u m ≠ 0; Ñaët t = 3 x , khi ñoù t = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a hpt; vaø heä
phöông trình trôû thaø nh:
uc
m(t 6 + t 4 + t 2 + 1) =
yt 3 m(t 6 + t 4 + t 2 + 1) =
yt 3 (1)
8 6 2 ⇔
4 4 8 6 4 2 4
m(t + t + t + 1) + (m − 1)t = 2yt m(t + t + t + t + 1) = (2y + 1)t (2)
+ Do t = 0 khoâ ng laø nghieäm cuûa hpt, neâ n chia 2 veá cuû a (1) cho t 3 vaø cuû a (2)
cho t 4 , ta ñöôï c:
1 1
ha
3
m(t + 3 + t + ) =y
t t
m(t 4 + 1 + t 2 + 1 + 1) = 2y + 1
t4 t2
1 1 1 1 1 1 1
+ t 3 + =(t + )3 − 3(t + );t 4 + =(t 2 + )2 − 2;t 2 + =(t + )2 − 2 .
t 3 t t t 4
t 2
t 2 t
y.i
1
Ñaë t u = t + ( u ≥ 2) , Khi ñoù HPT trôû thaø nh:
t
m(u − 3u + u) y=
3 m(u3 − 2u) y
⇔ .
2 2 2 4 2
m[(u − 2) − 2 + u − 2 + 1] = 2y + 1 m( u − 3u + 1) = 2y + 1
m(u3 − 2u) = y
n
⇔ .
4
3u2 + 1) 2m(u3 − 2 u) + 1 (3)
m( u −=
fo
855
kienthuchay.info
+ Heä coù nghieäm khi vaø chæ khi (3) coù nghieä m u ≥ 2 .
1
Ta coù : (3) ⇔ m(u4 − 3u2 + 1 − 2u3 + 4u) = u4 − 2u3 − 3u2 + 4u + 1
kie
1⇔ f(u) =
=
m
Ta coù : f '(u) = 4u3 − 6u2 − 6u + 4;f '(u) = 0 ⇔ u = 2,( u ≥ 2) .
Laä p baûng bieá n thieâ n cuû a f(u) ta suy ra (3) coù nghieäm thoûa maõn ( u ≥ 2) khi vaø
m > 0
1
chæ khi: ≥− ⇔
3 .
m m ≤ −1
3
nth
m ≥ 0
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa m laø : .
m ≤ − 1
3
Baøi 6. Tìm m ñeå heä phöông trình sau:
72x + x +1 − 72 + x +1 + 2012x ≤ 2012 (1)
2 coù nghieäm
x − (m + 2)x + 2m + 3 ≥ 0
(2)
uc
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1 .
Khi ñoù ta coù : (1) ⇔ 72x + x +1
− 72+ x +1
+ 2012x ≤ 2012 .
⇔ 72x + x +1
1) 72+
+ 1006(2x + x += x +1
+ 1006(2 + x + 1) .
ha
x2 − 4x + 1
Ta coù : g'(x) = ⇒ g'(x) = 0 ⇔ x = 2 − 3 ∈ [ − 1;1] .
(x − 2)2
n
856
kienthuchay.info
Baøi 7. Xaù c ñònh giaù trò tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c
3 2 1 2
(x + ) x + 2x + 3 + (x + ) x + 1 + 2x + 2 ≥ 0 (1)
kie
2 2
log 3
(3 x 2 + 1) ≤ log 2 (m − 2x) (2)
m2 +1 m +1
Lôøi giaûi
u = x2 + 1 > 0 u2 = x2 + 1
v2 − u2 − 2
Ñaë t ⇒ ⇒x= .
v=
2 2
x 2 + 2x + 3 > 0 v = x + 2x + 3 2
nth
Thay vaøo (1), ta ñöôï c:
v u
(v2 − u2 + 1) + (v2 − u2 − 1) + v2 − u2 ≥ 0
2 2
⇔ (v − u)(u + v + 1)2 ≥ 0 ⇔ v − u ≥ 0 ⇔ x ≥ −1 .
Ñieà u kieän: m 2 + 1 > 1 ⇔ m ≠ 0 . Khi ñoù phöông trình (2) töông ñöông vôù i:
m ≠ 0
uc
3
3 2
f(x) 3 x 2 + 2x + 1;x ≥ −1(m ≠ 0) .
⇔ m ≥=
0 < 3 x + 1 ≤ m − 2x
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi (2) coù nghieä m x ≥ −1 , ñieà u
naø y töông ñöông vôù i m ≥ min f(x) .
x∈[−1;+∞ ]
2
ha
x2 − 3x − 4 ≤ 0 (1)
3 2
x − 3 x x − m − 15m ≥ 0 (2)
Lôøi giaûi
Ta coù (1) ⇔ (x + 1)(x − 4) ≤ 0 ⇔ −1 ≤ x ≤ 4 .
n
nghieäm thuoä c [ − 1;4] , khi vaø chæ khi m 2 + 15m ≤ max f(x) .
x∈[−1;4]
857
kienthuchay.info
x3 + 3x2 (−1 ≤ x < 0)
x3 − 3 x x =
Xeù t haø m soá f(x) = 3 .
2
x − 3x (0 ≤ x ≤ 4)
kie
3x2 + 6x(−1 ≤ x < 0)
Ta coù f '(x) = 2 ⇒ f '(x) =0⇔x=0;x =±2 .
3x − 6x(0 ≤ x ≤ 4)
Ta coù f(−=
1) 2;f(0)
= 0;f(−=
2) 4;f(2) = 16 .
= −4;f(4)
Töø ñoù suy ra: max f(x) = 16 .
= f(4)
x∈[−1;4]
nth
Vaä y heä baá t phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi :
m 2 + 15m ≤ 16 ⇔ −16 ≤ m ≤ 1 .
Vaä y m ∈ −16,1 laø giaù trò caàn tìm.
Xeù t haø m soá g(v) = v2 + 2v − 1 lieâ n tuïc treâ n ñoaï n 0;1 , ta coù
g'(v)= 2v + 2 > 0, ∀v ∈ 0;1
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi −1 ≤ m ≤ 2 .
858
kienthuchay.info
2 xy − y + x + y =5
Baøi 10. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc.
5 − x + 1 − y =m
kie
Lôøi giaûi
y ( x − 1) ≥ 0
Ñieà u kieän: x ≤ 5 .
y ≤ 1
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä bieá n ñoå i thaø nh:
nth
y + 2 y ( x − 1) + ( x − 1) =
4 (1)
Neá u x < 1;y < 0 thì ta coù (1) töông ñöông vôù i:
( )
2
− 1 − x + −y =4 voâ nghieäm, neâ n heä voâ nghieäm
( )
2
uc
x −1 + y = 4 ⇔ x − 1 + y = 4 , ñaë t t = y ∈ 0;1 ⇒ x = t 2 − 4t + 5 .
2−t t
Ta coù f '(t) = − ;f '(t) =0 ⇔ ( 2 − t ) 1 − t 2 =t 4t − t 2 .
2 2
4t − t 1− t
2
⇔ 3t 2 + 4t − 4 = 0 ⇔ t = ∈ 0;1 .
3
2 5
y.i
Ta coù =
f(0) 1;f(1)
= 3;f =
.
3 3
Vaä y ñeå heä coù nghieä m khi vaø chæ khi phöông trình (*) coù nghieäm, töông ñöông
vôù i m thuoä c taäp giaù trò cuû a haøm soá f(t) treâ n ñoaï n 0;1 töø ñoù suy ra
5
m∈ , 3 laø giaù trò caàn tìm.
n
3
fo
859
kienthuchay.info
Baøi 11. Tìm giaù trò cuû a m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
2
( )
3
x y − 3x − 1 ≥ mx y 1 − x − 1
kie
.
8x2 − 3xy + 4y2 + xy = 4y
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Nhaä n thaá y laø phöông trình thöù nhaá t cuû a chöù a tham soá vaø khaù phöù c
taï p, do vaä y vieä c tìm ra moá i lieâ n heä giöõ a x vaø y laø khoâ ng khaû quan. Ta bieán
ñoå i töø phöông trinh hai, ñeå yù ñaâ y chính laø phöông trình ñaú ng caá p do vaä y seõ
nth
ruù t ñöôï c x theo y.
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x ≤ 1 .
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a heä phöông trình, ta xeù t y > 0 khi ñoù
phöông trình thöù 2 cuû a heä töông ñöông vôùi:
2
x x x
8x2 − 3xy + 4y2 + xy = 4y ⇔ 8 − 3 + 4 + = 4 , ñeán ñaâ y ta ñaë t
y y y
uc
x
t= ta ñöa veà phöông trình:
y
0 ≤ t ≤ 4
8t 4 − 3t 2 + 4 = 4 − t ⇔ 4 2 2
⇔ t = 1⇔ x = y
8t − 3t + 4 = 16 − 8t + t
ha
Khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c baá t phöông trình:
( ) ( )
3 3
x3 − 3x − 1 ≥ mx x 1 − x − 1 ⇔ x3 − 3x − 1 ≥ m x (1 − x ) − x . Nhaä n
thaá y x = 0 khoâng laø nghieäm cuûa baá t phöông trình neâ n, xeù t 0 < x ≤ 1 .
1 + 3x − x3 1 + 3x − x3
Khi ñoù m ≥ ≥ f(x) (1) .
=
3
y.i
x − x − x2 x x
Ta tìm ñöôï c giaù trò nhoû nhaá t cuû a haøm f(x) treân ( 0,1 baè ng 3. Taï i x = 1 thì
daá u baè ng ôû (1) xaûy ra vaø baè ng 3. Töø ñoù suy ra ñeå heä coù nghieäm thì m ≥ 3 .
Baøi 12. Chöùng minh raèng vôùi moïi a > 0 , heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát
n
860
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > −1, −3x + y > 0 .
kie
Thay y= x + a töø phöông trình thöù hai vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôï c:
ex − ex + a= ln ( x + 1) − ln ( −2x + a ) ⇔ ex 1 − ea − ln (
x +1
) = 0 (1) .
−2x + a
Ta chöù ng minh phöông trình (1) coù nghieäm duy nhaát vôù i moïi a > 0 khi ñoù heä
phöông trình coù nghieäm duy nhaát vôùi moï i a > 0 .
( )
x +1 a
nth
Xeù t haø m soá f(x) = ex 1 − ea − ln treâ n −1; .
−2x + a 2
(
= e x 1 − ea −
Ta coù : f '(x) ) a+2
( 2x + a )( x + 1)
a
< 0, ∀x ∈ −1; ,a > 0 .
2
a
Maë t khaù c lim f(x) = +∞; lim f(x) = −∞ ⇒ ∃ x 0 ∈ −1; sao cho f(x 0 ) = 0 .
x →−1+
a
− 2
x→
2
uc
a
Do ñoù phöông trình (1) coù nghieäm duy nhaá t treâ n −1; . Ta coù ñieà u phaûi
2
chöù ng minh.
Baøi 13. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù hai nghieäm
thöï c phaâ n bieät
ha
x3 − y3 + 6y2 + 2 = 3x + 9y
.
2
( 2
) 2
x + ln 1 − x − 3ln 4y − y − 3 + m =
0( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x < 1,4y − y − 3 > 0 ⇔ −1 < x < 1,1 < y < 3 ⇒ x,y − 2 ∈ ( −1;1) .
2
3
x3 − 3x = ( y − 2 ) − 3 ( y − 2 ) (1) .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t treâ n ( −1;1) , ta coù :
= 3t 2 − 3 < 0, ∀t ∈ ( −1;1) neâ n f(t) laø haø m nghòch bieá n treâ n ( −1;1) .
f '(t)
n
( )
m= 2 ln 1 − x 2 − x 2 (2) .
fo
861
kienthuchay.info
Ñeå heä phöông trình coù hai nghieä m phaâ n bieät ⇔ (2) coù hai nghieäm phaâ n bieät
( )
thuoä c khoaû ng ( −1;1) . Xeù t haøm soá g(x)= 2 ln 1 − x 2 − x treâ n ( −1;1) , ta coù:
kie
4x 2
g'(x) =− − 2x = −2x + 1 ;g'(x) =0⇔x= 0.
2 2
1− x 1− x
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra ñeå (2) coù hai nghieäm phaâ n bieä t ⇔ m < 0 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø ( −∞;0 ) .
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
nth
Baøi 1. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ba nghieä m phaâ n bieä t:
x2 y − x2 + y = 2
.
(
m x 2
+ y)− x 2
y 4
=
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
x2 + 2 x2 + 2
y = 2 y = 2
uc
x +1 ⇔ x +1 .
( 2
)
m x + y − x y =
2
4
( m − 1) x + 2 ( m − 3) x + 2m − 4 =
4 2
0 (1)
S = − >0
m −1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = 2 .
Baøi 2. Tìm caù c giaù trò cuû a m ñeå heä phöông trình sau ñaâ y coù nghieäm thöï c thoûa
2 3 2 −5
x + y + x y + xy + xy = 4 + m
n
maõ n x2 + y > 0 : .
x 4 + y 2 + xy(1 + 2x) = −5 + m
4
fo
862
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
2 2
(
x + y + xy x + y + 1 = m −
5
)
kie
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 4 .
( ) 5
2
x2 + y + xy =m −
4
5
=u x2 + y u + v ( u + 1) = m − 4
Ñaë t , ( u > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh .
v = xy u2 + v = m − 5
4
nth
5 2 5 2
v = m − − u v = m − − u
4 4
⇔ ⇔ .
5
u + ( u + 1) m − − u = m −
2 5 1
u m − u − u − = 0
2
4 4 4
5 2
v = m − 4 − u
⇔ (do u > 0 ).
uc
m = u2 + u + 1
4
1 1 1
Ta coù u2 + u + > , ∀u > 0 ⇒ m > .
4 4 4
1
Vôù i m > heä phöông trình luoâ n coù nghieäm thoû a maõn ñieà u kieä n x2 + y > 0 .
4
ha
=u x2 + y
Thaä t vaä y
v = xy
( )
⇒ v= x u − x2 ⇔ x3 − ux + v= 0 .
Phöông trình baä c ba luoân coù nghieäm neâ n heä luoâ n coù nghieäm.
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm thoû a maõ n x2 + y > 0 khi m > .
4
y.i
2x − y − m =0
Baøi 3. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t: .
x + xy = 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 .
n
2
xy = x − 2x + 1
863
kienthuchay.info
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
x2 − 2x + 1
Xeùt x ≠ 0 suy ra y = . Thay vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä ta ñöôïc:
kie
x
x2 − 2x + 1 x 2 + 2x − 1
2x − =m⇔m= (1) .
x x
Heä phöông trình coù nghieä m duy nhaát ⇔ (1) coù duy nhaát moät nghieäm thoû a
maõ n 0 ≠ x ≤ 1 .
x2 + 2x − 1
Xeù t haø m soá f(x) = treâ n ( −∞;0 ) ( 0;1 .
nth
x
1
Ta coù : f '(x)= 1 + > 0, ∀x ∈ ( −∞;0 ) ( 0;1 neâ n f(x) ñoà ng bieá n treâ n moã i
x2
khoaûng xaù c ñònh.
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra ñeå phöông trình (1) coù nghieä m duy nhaá t thuoä c
khoaûng ( −∞;0 ) ( 0;1 ⇔ m > 2 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø ( 2;+∞ ) .
uc
Baøi 4. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù hai nghieä m thöï c thöï c phaâ n bieä t:
(4x2 + 1)x + (y − 3) 5 − 2y = 0
.
8 5 − 2y + 4 5 − 2y + 2 4 6 − x + 2 6 − x =
m
ha
Lôøi giaûi
5
Ñieà u kieän: x ≤ 6,y ≤ .
2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
( )
3
8x3 + 2x = 5 − 2y + 5 − 2y ⇔ 5 − 2y = 2x .
y.i
YÙ töôûng. Roõ raø ng baøi toaù n naø y chuù ng ta khoâ ng theå ñaë t baá t kyø aå n phu naø o maø
chæ coù theå xeù t tröï c tieá p haø m soá beân veá traù i vaø mong raè ng phöông trình ñaï o
haø m giaûi ñöôï c nghieäm.
fo
Ñieà u kieän 0 ≤ x ≤ 6.
864
kienthuchay.info
Xeù t haø m soá f ( x) = 4
2 x + 2 x + 2 4 6 − x + 2 6 − x treâ n [0; 6].
1 1 1 1
Ta coù f ′( x=
kie
) + − −
2 (2 x)
4 3
2x 2 (6 − x)
4 3
6− x
1 1 1 1 1 1 1
= − + − = 4 −
2 4 (2 x)3 6 − x 6 − x
4
(6 − x)3 2 x 2x
4
1 1 1 1 1 1 1
+ . + + +
2 4 (2 x)2 4
2x 4
6− x 4
(6 − x)2 4
2x 4
6 − x
nth
Suy ra f ( x) = 0 ⇔ 4 6 − x = 4 2 x ⇔ x = 2 vaø f′(x) döông treân (0; 2) vaø aâm treân (2; 6).
Baû ng bieá n thieâ n
x 0 2 6
f′(x) + 0 –
f(x) 3 2+6
2 6+2 6 4
2 3 + 4 12
uc
Nhìn vaø o baû ng bieá n thieân suy ra ñeå phöông trình coù hai nghieä m phaâ n bieä t khi
vaø chæ khi 2 6 + 2 4 6 ≤ m < 3 2 + 6 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 2 6 + 2 4 6 ≤ m < 3 2 + 6 .
Nhaän xeùt. Nhìn vaø o baû ng bieá n thieân suy ra:
+ Phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi vaø chæ khi=
m 3 2 + 6 hoaëc:
ha
2 3 + 4 12 < m < 2 6 + 2 4 6 .
Baøi 5. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c:
x3 − y3 + 3y2 − 3x − 2 =0
2 .
− x − 1 − x 2 + 3 2y − y 2 + m =
0
y.i
Lôøi giaûi
−1 ≤ x ≤ 1
Ñieà u kieän .
0 ≤ y ≤ 2
Ñaë t t = x + 1 ⇒ t ∈ 0;2 , khi ñoù phöông trình (1) trôû thaø nh:
n
865
kienthuchay.info
Do ñoù phöông trình (*) töông ñöông vôù i f(t) = f(y) ⇔ t = y ⇔ y = x + 1 .
− x3 + 3x − 3 ≥ m( x − x + 1)3 (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m.
YÙ töôûng. Ta phaû i khöû tham soá veà töï do laøm ñöôï c ñieà u naø y chæ vieä c nhaân vaø o
hai veá cuûa baá t phöông trình vôù i bieå u thöù c lieâ n hôïp cuû a ( x − x + 1)3 laø
( x + x + 1)3 vaø ñeå yù ( x − x + 1)3 ( x + x + 1)3 =
−1 vaø khi ñoù baá t
y.i
866
kienthuchay.info
u( x ) = x 3 − 3 x + 3 ≥ 1
Vieá t laï i f ( x) = u( x).v( x) , trong ñoù , ∀x ≥ 1 .
v( x ) = ( x + x − 1 ) > 0
3
kie
3 1 1
Ta coù u′( x)= 3x2 − 3 > 0; v′( x)= + ( x + x − 1) > 0
2
2 x x −1
Suy ra f ′( x) = u′( x)v( x) + v′( x)u( x) > 0 . Haøm soá f(x) ñoàng bieá n treâ n khoaû ng [1;
+∞). Do ñoù min f ( x ) = f (1) = 1, ∀x ≥ 1 . Ñeå baát phöông trình coù nghieä m khi
x∈[ 1; +∞ )
vaø chæ khi m ≥ 1. Vaä y giaù trò caà n tìm cuû a m laø (1; +∞).
nth
Baøi 7. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c:
(
( x − y ) x2 + xy + y2 + 4 =
) (
−3 x 2 − 2y 2 + 9y + 8 )
.
11 + 2 ( 2x − y ) − y2 = 2m + 5 + 2y − x2
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
x3 − y3 + 4 ( x − y ) =
−3x2 + 6y2 + 9y + 8 .
uc
3 3
⇔ ( x + 1) + x + 1 = ( y + 2 ) + y + 2 ⇔ x + 1 = y + 2 ⇔ y = x − 1 .
Thay y= x − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( ) 2
11 + 2 2x − ( x − 1) − ( x − 1) = 2m + 5 + 2 ( x − 1) − x 2 .
ha
⇔ − x2 + 4x + 12 = 2m + −x 2 + 2x + 3 .
⇔ 2m = − x2 + 4x + 12 − −x 2 + 2x + 3 (1) .
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 3 .
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m treâ n −1;3 .
y.i
Xeù t haø m soá f(x) = −x2 + 4x + 12 − −x 2 + 2x + 3 lieâ n tuï c treâ n −1;3 , ta coù :
−x + 2 −x + 1
f '(x) = − 0.
;f '(x) =
− x 2 + 4x + 12 − x 2 + 2x + 3
⇔ ( − x + 2 ) − x 2 + 2x + 3 = ( − x + 1) − x 2 + 4x + 12 .
n
( − x + 1)( −x + 2 ) ≥ 0
⇔ ⇔x=0.
2
( )2
( − x + 2 ) − x + 2x + 3 = ( − x + 1) − x + 4x + 12
2 2
( )
fo
867
kienthuchay.info
Ta coù : f(=
−1) 7,f(0)
= 3,f(3)
= 15 .
⇒ min f(x) =
f(0) =
3; max f(x) = 15 .
f(3) =
kie
x∈ −1;3 x∈ −1;3
3 15
Vaä y phöông trình coù (1) coù nghieä m ⇔ 3 ≤ 2m ≤ 15 ⇔ ≤m≤ .
2 2
3 15
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi ≤m≤ .
2 2
x3 + ( y + 2 ) x2 + 2xy =
−2m − 3
nth
Baøi 8. Tìm m ñeå heä sau coù nghieä m thöï c .
x 2 + 3x + y = m
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
(
x2 + 2x ( x + y ) =−2m − 3
.
)
x 2 + 2x + x + y =m
2
Ñaë t u = x2 + 2x = ( x + 1) − 1 ≥ −1,v = x + y heä phöông trình trôû thaø nh:
uc
v= m − u
uv =−2m − 3 v= m − u
⇔ ⇔ 2 .
u + v =m −2m − 3 m = u − 3 (1)
u ( m − u ) =
u+2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m u ∈ 1; +∞ ) .
ha
u2 − 3
Xeù t haø m soá f(u) = treâ n 1; +∞ ) , ta coù :
u+2
f '(u)
=
u2 + 4u + 3
=
( u + 1)( u + 3) ≥ 0, ∀u ≥ −1 neân f(u) laø haø m ñoà ng bieán
2 2
( u + 2) ( u + 2)
treâ n 1; +∞ ) .
y.i
2; +∞ ) .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø −
1
Baøi 9. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t vaø x ∈ − ;1
2
n
x2 − x =y
.
( )
2
fo
3 1 − x2 − 2 x3 + 2 x2 − y +1 =m
868
kienthuchay.info
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 1 .
kie
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra x2 − y =x . Thay vaøo phöông trình
thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
3 1 − x 2 − 2 x3 + 2x 2 + 1 =m (1) .
1
Heä phöông trình coù nghieä m duy nhaá t vaø x ∈ − ;1 ⇔ (1) coù nghieä m duy
2
nth
1
nhaá t treâ n − ;1 .
2
1
Xeù t haø m soá f ( x) = 3 1 − x2 − 2 x3 + 2 x2 + 1 treâ n ñoaï n − ;1
2
−3x 3 x2 + 4 x 3 3x + 4
Ta coù f ′( x) = − − x +
1− x 2
x + 2x + 1
3 2
1 − x2 x + 2 x + 1
3 2
1 3 3x + 4
uc
Do x ∈ − ;1 ⇒ 3x + 4 > 0 ⇒ + > 0.
2
1 − x2 x3 + 2 x2 + 1
Vì vaäy f ′( x) = 0 ⇔ x = 0 .
Baû ng bieá n thieâ n
1
x – 0 1
2
ha
f′(x) + 0 –
f(x) 1
3 3 − 22
2 –4
Döï a vaøo baû ng bieá n thieân suy ra ñeå phöông trình coù nghieä m duy nhaá t khi vaø
y.i
m = 1
chæ khi − 22 + 3 3
−4 ≤ m < 2
Nhaän xeùt. Heä phöông trình coù hai nghieäm phaân bieät khi vaø chæ khi:
3 3 − 22
n
≤ m < 1.
2
fo
869
kienthuchay.info
Baøi 10. Chöù ng minh heä phöông trình sau luoâ n coù hai nghieäm thöï c vôù i moï i m:
( ) (
2x3 − 3x2 + x x2 − x + 3 + m 2 + 2y3 − 3y2 + y
) y2 − y + 3 + m 2 =0
kie
.
x2 − 2my = m+3
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaà u cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
( 2y − 3y + y )
3 2
(
y2 − y + 3 + m 2 =− 2x3 − 3x2 + x ) x2 − x + 3 + m 2 .
⇔ ( 2y − 3y + y )
nth
3 2
y2 − y + 3 + m 2
.
= 2 (1 − x ) − 3 (1 − x ) + 1 − x
3 2 2
(1 − x ) − (1 − x ) + 3 + m 2
870
kienthuchay.info