ĐỐI THOẠI SOCRATIC 1

Socrates tự biện

thực. Song ữ o ng bao dối trá đã tuôn ra ở đây, điều làm tôi sửng sốt hơn cả là
[17b] khi họ d ặn quý vị phải cảnh giác trước tài hù ng biện của Socrates. Nói
thế mà không sợ bị p h ủ nh ận ngay tức khắc thì thật là liều lĩnh đ ến mức trơ
tráo, bởi vì chỉ cần mở miệng ra, tôi đã vô tình chứng m inh trước cử tọa rằng
kẻ hầu tòa này chẳng có chút nghề m iệng lưỡi m ọn nào. Trừ phi đối với họ
sự h ùn g biện có nghĩa là sức m ạnh của sự thật. N ếu đ úng n hư thế, tôi thú
nhận có thể là nhà hùn g biện, nhưng không phải theo kiểu của họ. Bởi vì, xin
nhắc lại m ột lần nữa, họ chưa hề nói lên lời nào đúng với sự thực, ừong khi
từ m iệng tôi, quỷ vị sẽ nghe tất cả sự thực, cho dù nó không được chải chuốt
bằng loại ngôn ngữ bóng bẩy n hư trong diễn từ đầy tiểu xảo của bên nguyên,
[17c] m à ngược lại, bằng bất cứ câu chữ nào thoạt hiện đến trong đầu; bởi vì
thực tình, tôi tin chắc rằng m ình sẽ không nói điều gì không chân thực. Vậy,
đừng ai chờ đợi chi khác ở Socrates.
Ở vào tuổi này, thật khó coi nếu tôi xuất hiện trước m ắt quý vị n hư một
thiếu niên đ an g tập diễn thuyết trước công chúng, phải không quý đồng
hương? Cho n ên ân huệ duy nh ất m à tôi xin quý vị là, n ếu phải nghe Socrates
tự bênh vực bằng cùng thứ ngôn ngữ mà tôi vẫn quen d ùng ở quảng trường
Agora, gần các bàn đổi tiền5 - nơi m ột số đông quý vị ở đây đã từng nghe mọi lời cáo buộc, tuy biết rằng tự bênh vực trong những điều kiện n hư thế
tôi ph át biểu - hay ở bất cứ chỗ nào khác, [17dl xin chớ ngạc nhiên và ồn ào là cực kỳ khó khăn, và hoàn toàn không tự dối mình về mức khó khăn đó14.
ngắt lời tôi6; bởi vì hôm nay là lần đầu tiên trong đời, tuổi đã ngoài bảy mươi, N hư ng thôi, hãy để mọi việc diễn tiến theo ý m uốn của thần thánh. Bổn phận
Socrates m ới phải ra hầu tòa, nên thật tình hoàn toàn xa lạ với th ứ ngôn ngữ công d ân của tôi là tuân th ủ luật pháp và tự bênh vực mình.
được sử d ụ n g chốn pháp đình. Thế thì, y hệt n hư nếu tôi là người sống ngoài
[19b] H ãy truy nguyên và xem tội ữ ạng nào đã làm điểm tựa cho nhữ n g
th ành quốc, quý vị sẽ cho phép tôi phát biểu bằng lời nói và cung cách của nơi kẻ vu k hốn g Socrates, khiến Meletus nay có đủ tự tin để truy tố tôi trước tòa.
tôi ở7, [18a] tôi cũng xin quý vị, và tôi tin rằng đấy là yêu cầu chính đáng, hãy Xem nào, n h ữ n g kẻ phỉ báng tôi đã nói gì? Thử làm n h ư thể lời buộc tội của
họ đã. được viết ra trong bản cáo trạng, và sau thủ tục tuyên thệ, bây giờ đang
trưng của Socrates trong h ầu hết các bản đối thoại của Plato. Đ ằng sau là sự đối lập giữa
th uật h ù n g biện - loại biểu văn n hằm mê hoặc, do đó, biến người nghe th ành kẻ nô lệ - và được tu yên đọc trước tòa: "Socrates là người nguy hiểm, vì tật tò mò sai trái, y
biện chứng ph áp - loại biểu văn nhằm dẫn kẻ khác tìm đến chân lý. muốn thấu triệt cả chuyện trên trời và trong lòng đất, biến chuyện xấu xa thành điều
5 Có thể là "bàn bày hàng" hay "quầy hàng", theo các bản dịch mới. chính nghĩa, còn dạy dỗ kẻ khác loại tà thuật ấy". [19c] Đấy là cáo hạng.
6 Ngày ra tòa, cả hai bên nguyên và bị cáo đều có thể m ang theo n hân chứng, thân nhân
và người cổ vũ. Và cũng n hư hội thẩm đoàn, n h ữn g người đến nghe xử thời đó đều có thể, 14 v ề thái độ của Socrates trước tòa, có sự giải thích khác nha u giữa Plato và Xenophon.
và thườ ng bộc lộ tình cảm m ột cách vừa công khai vừa ồn ào. Trong tác p hẩm n ày của Plato, Socrates có vẻ đã thực tình cố gắng thuy ết phục hội thẩm
7 Tính châm biếm mỉa mai của yêu cầu: thật ra, ít ai có thể tự hào là công dân Athens nhiều đoàn lúc đầu. Trái lại, theo bản tường thuật phiên tòa của Xenophon (xem: Xenophon,
hon Socrates, vì Ông chỉ rời thành quốc m ột lần duy n hất ngoài thời chiến. Mặt khác, nếu "phát Socrates T ự biện trước Tòa, sdttm), Socrates đã có thái độ hoàn toàn thách thức đối với
biểu bằng lời nói và cung cách của nơi tôi ở" còn hàm ý là nói lên sự thực ở m ột nơi không phải là những kẻ xét xử Ô ng ngay từ đầu, vì Triết gia tin rằng bản án tử hình sẽ là m ột cơ hội để
Athens đương thời, thì cả lãnh đạo lẫn công dân thành quốc lúc đó hẳn đang phải có một quan thoát gánh n ặn g của tuổi già.
ĐỐI THOẠI SOCRATIC 1
bởi vì, tín theo lời họ, người nghe tự thuyết phục m ình rằng bất cứ cá nhân
nào, m ột khi đã đeo đuổi loại tìm tòi trên, đều không tin vào th ần thánh
N h ững kẻ buộc tội này vừa thật đông đảo, vừa âm thầm h àn h động từ lâu-
hơn nữa, họ đã áp đ ặt ý kiến này lên quý vị ở vào cái tuổi dễ tín của thời thơ
ấu hoặc niên thiếu, càng dễ tín hơn nữa khi họ xử vắng m ặt m ột kẻ không ai
bênh vực. Và điều kỳ quái hơn cả [18d] là ngay bản thân tôi cũng không thể
biết mặt, không nêu được tên ai đã kết tội mình, ngoại trừ m ột tay viết hài
kịch12. N hư ng tất cả nh ữn g kẻ đã m ang mọi điều dối trá trên ra thu yết phục
quý vị vì g anh ghét hay để phỉ báng tôi, rồi bao kẻ cả tin sau đó lại đi thuyết
phụ c người khác, chính h ạng người này mới làm tôi bối rối h ơn cả. Chẳng
nh ữ n g k hôn g thể đư a m ột ai ra tòa, tôi còn không thể nào p hản bác họ; để tự
vệ, tôi bị đặt vào thế phải đương đầu với những bóng ma, và tran h luận mà
kh ôn g n ghe kẻ chất vấn hay người trả lời.
N h ư thế, xin quỷ vị ghi nh ận trong tâm trí cho, rằng Socrates có đến hai
loại người buộc tội n h ư vừa trình bày: [18e] kẻ đã mờ ám buộc tội tôi từ thời
xa xưa, và kẻ chỉ m ới ra m ặt tố tụng gần đây; m ặt khác, cũng xin quý vị hiểu
giùm cho là tôi phải bắt đầu bằng sự phản bác hạng người th ứ nhất, bởi vì
chính h ọ là kẻ m à quý vị đã nghe trước tiên trong m ột thời gian dài, và chính
họ mới để lại n h iề u ấn tượng lên quý vị hơn hạng người sau.
I - Những lời vu khống xa xưa
Thưa quý công d ân Athens, đã đ ến lúc Socrates phải tự b ênh vực [19a] và
cố gắng dứt ra khỏi tâm trí quý vị nh ữ ng điều vu k hống đã ăn sâu từ lâu, với
thời gian được p h át biểu thật là ít ỏi13. Tất nhiên, tôi hy vọng đạt được mục
đích, n ếu nó h ữ u ích cho cả quý vị lẫn bản thân tôi. Tôi hy vọ ng giải tỏa được
12 Ám chỉ Aristophanes (khg 448 đ ến 385) với hài kịch M à y (được công diễn năm 423),
tro ng đó Socrates bị chế giễu n h ư m ột biện sĩ, có khả n ăn g "biến các luận điệu yếu kém thành
luận cứ vững chắc" đ ú n g n h ư ở công thức trứ dan h của Protagoras, song với h àm ý Ông là
kẻ bênh vực m ọi điều trái với sự thực và công lý. Xem thêm ở p h ầ n Phụ lục.
13 Mỗi p hiên xử thườ ng diễn ra suốt ngày và được chia làm 3 p h ần bằn g nhau: 1/3 cho
bên ng uyên , 1/3 cho bên bị, và p h ần chót để đ ịn h tội, m ỗi p h ần k h oảng 2 giờ. Thời gian
được đo lường bằn g đ ồ n g hồ nước (clepsydra = clepsydre, xem ả n h ở p h ụ trang): m ột vại
hay th ù n g nước có lỗ th o át ở đáy, đ óng b ằn g n út; khi mỗi bên bắt đ ầu nói, n ú t đ ó ng được
rú t ra, đ ế n lúc nước đ ã chảy hết, diễn giả phải ngừng.
186
Socrates tự biện
người đã trả học phí cho giới biện sĩ còn nhiều hơn tất cả những kẻ hiếu học
ở đây cộng lại. Tôi hỏi Callias khi nói về hai con trai của ông ta: "Này Callias,
nếu bạn có ngựa giống hoặc bò mộng thay vì hai con trai, chúng ta đều biết rằng phải
giao chúng và phải trả thù lao tương xứng cho ai có khả năng phát huy phẩm chất của
chúng thành những sinh vật cực khỏe và cực đẹp, [20b] và kẻ ấy hẳn phải chuyên nghề
nuôi ngựa hay chăn bò. Nhưng vì các con bạn là người, bạn đã quyết tâm giao chúng
cho ai chưa? Ai cố thể dạy dỗ chúng nên người và thành công dân tốt? Tôi tin rằng,
từ khi làm bố, nhất định bạn đã suy nghĩ nhiều về chuyện này. Bạn đã có ai chưa?"
Ông ta đáp ngay: "Tìm được người rồi". Tôi lại hỏi: "Ai thế, dân ở đâu, đòi thù lao
bao nhiêu?" Callias cho tôi biết: "Evenus đấy Socrates ạ, ông ta đến từ Paros và lấy
5 minae"18. Tất nhiên, tôi mừng cho Evenus nếu quả thật ông ta có tri thức19ấy
và chịu h u y ền dạy với một giá phải chăng như vậy .[20c] Bản thân tôi, nếu
có được kỹ năng của ông ta, chẳng những tôi sẽ rất hãnh diện mà còn tự đắc
nữa. Khổ nỗi, thư a quý đồng hương, tôi không có.
- Tiếng tăm và phong cách khác thường của Socrates
Đến đây, trong số quý vị hẳn có người sẽ hỏi: "Nhưng mà này Socrates, công
ăn việc làm của ông là gì vậy? Tại sao người ta lại phỉ báng ông? Ông cho rằng mình
chẳng làm gì khác thường cả; nhưng chắc chắn ông không thể là nạn nhẫn của bao nhiêu
tai tiếng, bao nhiêu chuyện nhảm nhí nếu thực sự ông không làm gì hơn hoặc khác thiên
hạ. Hãy nói chúng tôi nghe đi, để tránh cho cử tọa sự phán xử nhẹ dạ, võ đoán".
[20d] Nghi vấn chí lỷ, tôi hoàn toàn đồng ỷ; vì vậy, xin cố gắng giải thích
vì đâu mà Socrates lại thừa hưởng vừa cái danh người hiểu biết20, vừa bao
18 Đương thời, tiền tệ được chia ra làm nhiều đơn vị: talent, mina (sn minae, drachma (sn
drachmae), obolus (sn ohoỉoĩ). v ề quan hệ trao đổi giữa các đơn vị này, xem phần Phụ ỉục.
Môt drachma là lương trung bình mỗi ngày của tay thợ khéo. Thù lao của Evenus như vậy
là 500 drachmae, gần 2 năm lương thợ. Trên bậc thang học phí đương thời, có thể được xếp
vào loại lấy rẻ nhất, so với Gorgias thuộc hạng đăt nhat.
19 Từ Hy Lap dùn g ở đây là tekhnê (sn tekhnai), chúng tôi dịch là tri thức và hiểu theo nghĩa
tương đương với khoa học kỹ thuật ngày nay, đối lập với loại tri thức lý thuyết nói chung gọi
là epistêmê, có thể xem là tương đương với khoa học lý thuyết ngày nay. Vào thời điểm này,
Socrates không còn lưu tâm mấy đến các học thuyết tiền khoa học trước kia nữa, và chú
trọng nhiều hơn vào loại tri thức kỹ thuật mà Ông gọi là tekìínai và thường lấy làm thí dụ
trong các cuộc đàm thoại. Xem thêm ở phần Phụ lục.
20 Từ H y Lạp dùng ở đây là sophía, thường được dịch là wisdom = sagesse, theo nghĩa hiểu
189