Περιοδικό "ΑΡΝΑΙΑ" τεύχος 134 Ιανουαρίου-Μαρτίου 2022

Περιοδική ἔκδοση ἱστορικῆς-ἀρχαιολογικῆς καί λαογραφικῆς ἐνημέρωσης καί καταγραφῆς
ΕΤΟΣ ΛE΄, Τεῦχος 134, Ἰανουάριος-Μάρτιος 2022

ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA
ΤΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ 134
Περιοδική ἔκδοση ἱστορικῆς-
ἀρχαιολογικῆς καί λαογραφικῆς ● Ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους
ἐνημέρωσης καί καταγραφῆς Σωκράτης (Σταυρίδης) (1911-1944)).
630 74 ΑΡΝΑΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 3 - 17
ΚΩΔΙΚΟΣ 3677 ● Ὁ ἀείμνηστος Μίκης ἀπαντᾶ σέ πρόκληση
Ἰδιοκτήτης-Ἐκδότης Σκοπιανοῦ καλλιτέχνη γιά τό Σκοπιανό
Διευθυντής–Συντάκτης (Χαρ. Λαζαρίδη). σσ. 18 - 20
Ὑπεύθυνος–Ἐπιμελητής Ὕλης:
● Βιβλιοπαρουσίαση (Δημ. Θ. Κύρου). σ. 21
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Θ. ΚΥΡΟΥ
Φιλόλογος-Θεολόγος ● Ὁ Ἱερός Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου
Τηλέφωνα: Στεφάνου. Τό χθές καί τό σήμερα
23720 22 127 καί 6943 441419
(Στεφάνου Παντ. Βογιατζῆ). σσ. 22 - 24
ISSN: 1106-4579
● Μία ἀνέκδοτη (;) ἄποψη γιά τόν χρόνο τοῦ
ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ θανάτου τοῦ Ἐμμανουήλ Παππᾶ
Συνδρομές προαιρετικές (Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 25 - 30
Ἐπιστολές-Ἐπιταγές-Ἐμβάσματα:
● Ἀναμνήσεις τῶν παιδικῶν μου χρόνων
Δημ. Θ. Κύρου, 630 74 ΑΡΝΑΙΑ
ἀπό τήν Ἀρναία (Γεωργίου Ἰ. Ρήγα). σσ. 31 - 32
Ἀριθμός Λογαριασμοῦ:
● Ἡ ἐξέγερση τοῦ 1821 στή Χαλκιδική
ΕΤΕ 326/747879-84
ΙΒΑΝ GR 1301103260000032674787984 (Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 33 - 37
ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ «ΜΕΛΙΣΣΑ» ● Ὁ ἀείμνηστος Λιαριγκοβινός Μανώλης Χαρι-

ΑΣΠΡΟΒΑΛΤΑ. ΤΗΛ. 23970 23 313 στός καί μιά διήγησή του γιά τή συμβίωση
Ἑλλήνων κλαδάδων καί Τούρκων στόν Χο-
λομῶντα στά χρόνια τῆς σκλαβιᾶς
(Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 38-40
● Ἐνδιαφέρουσες Εἰδήσεις. σσ. 41 - 44
● Οἱ συνδρομητές μας. σ. 44
● Ἡ Ἀλληλογραφία μας. σσ. 45
● Ὁ Τύπος γράφει γιά τά βιβλία τοῦ Δ. Κύρου. σσ. 46 - 47

Ἡ φωτογραφία τοῦ ἐξωφύλλου:
Ἡ βρύση τῆς Κεντρικῆς Πλατεί- * Τά ἀνυπόγραφα κείμενα συντάσσονται ἀπό τόν Ἐκδότη-Δι-
ας τῆς Ἀρναίας, πού τό νερό της ευθυντή τοῦ περιοδικοῦ.
Σημ.: Λόγω «πληθώρας ὕλης» ἀναβάλλονται γιά τό ἑπό-
«τό γαλανό» βγαίνει μέσα ἀπό
μενο τεῦχος οἱ στῆλες: «Ἔντυπα πού λάβαμε», «Ἀπόψεις-

τόν κορμό τοῦ αἰωνόβιου πλατα-
νιοῦ, στό παλαιό κάλλος της στά
περασμένα χρόνια (καί ἀπρόσιτη Προτάσεις-Σχόλεια», «Δημοσιεύματα Τύπου γιά τήν Ἀρναία»
καί «Ὁ Τύπος γράφει γιά τήν “ΑΡΝΑΙΑ”».
γιά τά ἀδέσποτα σκυλιά)!
2
O EΠΙΣΚΟΠΟΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
ΣΩΚΡΑΤΗΣ (ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ) (1911-1944)
Γράφει ὁ Δημ. Θ. Κύρου
Φιλόλογος-Θεολόγος
(4η συνέχεια)
Στίς 5 Ἰανουαρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο γνωστοποιεῖται στόν Ὑποδιοικητή

Χαλκιδικῆς «ἡ παραίτησις τῶν ἐφοριῶν Ἰσβόρου καί Ρεβενικίων καί παρακαλεῖται
δι’ ἐγγράφου του νά προτρέψῃ αὐτάς μείνωσιν εἰς θέσεις των». Ὁ Ὑποδιοικητής
τῆς Χαλκιδικῆς στίς 9 Ἰανουαρίου «ἀπαντᾶ ὅτι ἔγραψεν εἰς τάς ἐφορίας προτρε-
πτικόν ἔγγραφον»442.
Στίς 14 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Γεν. Ἐπιθεωρητής (Θεσσαλονίκη) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο «τήν ἐπικουρίαν εἰς τόν καταρτισμόν τῶν δηλώσεων τῶν Ἐφοριῶν τῶν ὑπέρ
τῆς ἐκπαιδεύσεως πόρων ἐκ κληροδοτημάτων καί δωρεῶν». Ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ
«ὅτι τά χωρία οὐδέν ἔχουσι κληροδότητον ὑπέρ Σχολῆς. Ἐν Λιαριγκόβῃ οἰκία Πι-
τούλα δέν γνωρίζομεν ποῦ ἐδωρήθη παραδοθέντος τοῦ Κώδικος τῶν διαθηκῶν τῷ
Πρωτοδικείῳ»443.
Στίς 16 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ἐπιθεωρητή Χαντέλη «νά
γράψῃ τῷ Διευθυντῇ Γρέζῳ νά παραμείνῃ εἰς τό ὑποδειχθέν οἴκημα διά τό ἡμιγυ-
μνάσιον»444.
Στίς 16 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος στέλνει στόν Ὑποδιοικητή «21 ἐντάλματα
πρός ὑπογραφήν κατοίκων Νεοχωρίου»445.
Στίς 17 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Ἀνακριτής παρ’ Ἐφέταις Πιφούμης ζητεῖ νά μάθει ἀπό
τόν Ἐπίσκοπο πότε θά μεταβεῖ στή Θεσσαλονίκη «διότι θέλει νά μετεξετάσῃ περί
τῆς ὑποθέσεως». Στίς 23 Ἰανουαρίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι δέν πρόκειται κατ’
αὐτάς» νά μεταβεῖ στή Θεσσαλονίκη446.
Στίς 24 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Γεν. Διοικητή «νά γνω-
μοδοτήσῃ περί τῆς ἀνάγκης ἱδρύσεως Πρωτοδικείου μέ ἕδραν τήν Λιαρίγκο-
βην»447.
Στίς 27 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἀγγέλλει στόν Ὑποδιοικητή Χαλκιδικῆς,
«ὅτι οἱ κάτοικοι τῶν Ρεβενικίων προέβησαν εἰς ἐκλογήν Ἐφορίας» χωρίς τή γνώση
του (τοῦ Ἐπισκόπου) «καί παρά τήν διαταγήν τῆς Κυβερνήσεως ἀπογορεύσῃ ἐκλο-
γάς καί παρακαλεῖται νά νουθετηθῶσιν οὗτοι»448.
Στίς 27 Ἰανουαρίου 1915 ὁ Ὑποδιοικητής Χαλκιδικῆς ἐρωτᾶ τόν Ἐπίσκοπο «εἰς
ποίαν Κοινότητα εἶναι ἔφοροι Χρῖστος Μόσχου καί Μόσχος Μανώλη». Ὁ Ἐπίσκο-
πος στίς 31 Ἰανουαρίου ἀπαντᾶ «ὅτι εἰς οὐδεμίαν Κοινότητα ὑπάρχουν ἔφοροι μέ
τοιαῦτα ὀνόματα»449.
Στίς 4 Φεβρουαρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος εὔχεται στήν Ἐπιτροπή τῆς Ἱ. Μ. Βατο-
παιδίου «ἐν ὑγείᾳ διελθεῖν νηστείαν» καί «παρακαλεῖ μή δοθῆναι δωρεάν ὑπέρ
ναοῦ Ἱερισσοῦ ἄνευ γνώμης καί ἐγκρίσεως Ἐπισκόπου». Στίς 15 Μαρτίου οἱ Ἐπί-
τροποι τῆς Ἱ. Μ. Βατοπαιδίου προσκαλοῦν τόν Ἐπίσκοπο «νά προστῇ τῶν Ἱερῶν
ἀκολουθιῶν τοῦ Πάσχα κ(αι)΄ τῆς πανηγύρεως»450.
Στίς 8 Φεβρουαρίου 1915 οἱ «πρόσφυγες τῆς Πραβήτης» ζητοῦν ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο νά ἐρωτήσει τήν Ὑποδιοίκηση «διατί δέν στέλλεται τό ἐπίδομα τό ὑποσχεθέν
3
κατά δεκαημερίαν». Στίς 10 Φεβρουαρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδι-
οικητή Χαλκιδικῆς«νά φροντίσῃ περί τῆς ἀποστολῆς τούτου ὡς ἀναγκαίας»451.
Στίς 9 Φεβρουαρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο συνιστᾶται στούς ἱερεῖς καί στούς
ἐφοροεπιτρόπους «ὁ πνευματικός Ἀρχιμανδρίτης Ἠλίας»452.
Στίς 10 Μαρτίου 1915 ὁ Ὑποδιοικητής ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «νά πληροφο-
ρηθῇ, ἄν ἡ Κοινότης Λιαριγκόβης δύναται νά ἐπαρκέσῃ εἰς πρόσθετον δαπάνην
2.600 δρ. διά πρόσθετον προσωπικόν». Στίς 6 Ἀπριλίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι
θεωρεῖται καλόν νά ζητήσῃ παρ’ ἑκάστης Κοινότητος ἀπολογισμόν προηγ. ἔτους
ἐξ οὗ θά ἐννοηθῇ ἡ οἰκον. κατάστασις ἑκάστης Κοινότητος» καί «Ἐκδηλοῦται ἡ
ἀπορία τῆς Κοινότητος διά τήν ἐρώτησιν αὐτήν, ἀφοῦ ἡ Κυβέρνησις ἀνέλαβεν τήν
συντήρησιν τῶν Σχολῶν»453.
Στίς 10 Μαρτίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο πρός τόν Ὑποδιοικητή «ἐσωκλείεται
αἴτησις διδασκάλου Βαρβάρας πρός πληρωμήν του καί ἐκτίθεται ὅτι μή ὑπαρχόν-
των χρημάτων ἀνάγκη νά εἰσπραχθοῦν διοικητικῶς χρέη μερικῶν κατοίκων εἰς τό
Ταμεῖον τοῦ ναοῦ» καί «Ἀγγέλλεται ἡ παραίτησις τῆς Ἐφοροεπιτροπῆς Γοματίου
καί παρακαλεῖται νά προτραπῇ αὕτη νά μένῃ ἐν τῇ θέσει της»454.
Στίς ; Μαρτίου 1915 ὁ Γ. Διοικητής Θεσσαλονίκης στέλνει ἀπό τήν Ἀθήνα στόν
Ἐπίσκοπο «τά 2 Μετάλλια τοῦ πολέμου μετά διπλώματος»455.
Στίς ; Μαρτίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο στέλνονται στόν Ὑποδιοικητή Χαλκι-
δικῆς «συνδρομή Παλαιοχωρίου (δρ. 23), Νεοχωρίου (δρ. 11), Στανοῦ (δρ. 18) τῆς
21 Φεβρουαρίου». Στίς 3 Μαρτίου ὁ Ὑποδιοικητής Χαλκιδικῆς «ἀπαντᾶ εὐχα-
ριστῶν» καί στίς 28 Μαρτίου «Ἀγγέλλει ὅτι οἱ κουμπαράδες Λιαριγκόβης περιεῖχον
159,15 δρ. καί εὐχαριστεῖ»456.
Στίς 18 Μαρτίου 1915 ὁ Ὑποδιοικητής Χαλκιδικῆς ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο νά τοῦ
γνωστοποιήσει ἄν ἔχει «ἑλλην. παράσημον». Στίς 24 Μαρτίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ
ἀπό τήν Ἱ. Μονή Βατοπαιδίου ὅτι «οὐδέν ἔχει παράσημον ἑλληνικόν»457.
Στίς 4 Ἀπριλίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή Χαλκιδικῆς «νά
ἀπαντήσῃ ἄν δύναται νά ἔλθῃ ὁ νομομηχανικός εἰς Ρεβενίκια πρός μελέτην τοῦ
ἔργου τοῦ ὑδραγωγείου». Στίς 4 Μαΐου ὁ Ὑποδιοικητής «ἀπαντᾶ ὅτι θά ἔλθῃ ὁ νο-
μομηχανικός Θεσσαλονίκης προσεχῶς κατά τήν περιοδείαν του εἰς Χαλκιδικήν».
Στίς 12 Μαΐου ὁ Ἐπίσκοπος σημειώνει στήν στήλη «Παρατηρήσεις» ὅτι «εἰδοποι-
ήθη τοῦτο εἰς τόν Κύριον Ἰω. Κατραντσιώτην»458.
Στίς 4 Ἀπριλίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο ὑποδεικνύεται στόν Ἐπιθεωρητή
Σχολῶν «ἡ ἀνάγκη νά ἔλθῃ ὁ νομομηχανικός, ἵνα ὁρίσῃ τόν τόπον ὅπου θά κτισθῇ
ἡ Σχολή Γοματίου»459.
Στίς 9 Ἀπριλίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν ὑπουργό τῶν Στρατιωτικῶν
«νά ἀφεθῇ τό πρόστιμον τῶν 150 δραχμῶν εἰς τούς πρώτους ὀρφανούς, διότι ἡ μή
ἔγκαιρος ὑποβολή τῶν πιστοποιητικῶν προῆλθεν ἐκ τοῦ ὅτι ἐδίσταζον αἱ δημ. ἀρχαί
νά ἐκδώσωσι τά πιστοποιητικά ἀγνοοῦσαι τόν νόμον». Στίς 12 Σεπτεμβρίου ὁ Νο-
μαρχῶν Διευθυντής ἀπαντᾶ «ὅτι κατ’ ἀνακοίνωσιν ὑπουργοῦ τῶν Στρατιωτικῶν ἡ
ἀπαλλαγή τῶν κληθέντων τοῦ προστίμου τῶν 150 δρ. δέν εἶναι δυνατή ὡς ἀντι-
κειμένη εἰς ρητήν διάταξιν τοῦ νόμου»460.
Στίς 17 Ἀπριλίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν παπα-Ἀντώνιο (τοῦ Μαχαλᾶ)
ὅτι «τίθεται εἰς ἀργίαν 7 ἡμερῶν, διότι δέν ἐδέχθη νά συμπράξῃ ὡς διετάχθη μετά
τοῦ ἱερέως Ἠλία κατά τήν Μ. Ἑβδομάδα καί τό Πάσχα». Στίς 21 Ἀπριλίου ἡ Ἐφο-
ροεπιτροπή καί ἡ Δημογεροντία τοῦ Μαχαλᾶ ζητοῦν ἀπό τόν Ἐπίσκοπο νά ἐπα-
4
νορθώσει τό ἀδίκημα «ἐπιτρέπων εἰς τόν ἱερέα Ἀντώνιον τήν ἐξάσκησιν τῶν κα-
θηκόντων του» καί νά ἱκανοποιήσει αὐτόν, «διότι ἀδίκως καί παραλόγως ἐτιμω-
ρήθη, καθότι αὐτοί ἐμπόδισαν τόν ἱερέα νά συμπράξῃ μετ’ αὐτοῦ»461.
Στίς 22 Ἀπριλίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ ἀπευθυνόμενος πρός τόν Ἀρχιμ. Δω-
ρόθεο ὅτι θά συγχωροῦσε «τόν ἱερέα Ἀντώνιον, ἄν ἐζήτει συγγνώμην, ὅταν ἦλθεν
εἰς τήν Ἐπισκοπήν, καί ἄν ἡ ἐφοροεπιτροπή ἔγραφεν εὐλαβῶς πρός τόν Ἐπίσκο-
πον παρακαλοῦσα νά δοθῇ συγχώρησις. Διά ταῦτα θά ἀποτίσῃ τήν ὁρισθεῖσαν
7ήμερον ποινήν του»462.
Στίς 22 Ἀπριλίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο συνιστᾶται στίς ἐφοροεπιτροπές «νά
περιαγάγουν δίσκον τήν Κυριακήν τοῦ Τυφλοῦ ὑπέρ τοῦ οἴκου τῶν Τυφλῶν»463.
Στίς 4 Μαΐου 1915 ἡ Σχολική Ἐπιτροπή (Λιαρίγκοβης) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο
νά ἀνακοινώσουν «τί χρηματικόν ποσόν κέκτηται ἡ Ἐφοροεπιτροπή καί ἡ ἐπί τῆς
οἰκοδομῆς τῆς Σχολῆς Ἐπιτροπή». Ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι ἡ ἐφοροεπιτροπή
οὐδέν χρῆμα ἔχει ἀνῆκον κατά νόμον εἰς τήν Σχολ. ἐπιτροπήν, ἡ δέ ἐπί τῆς οἰκο-
δομῆς ἐπιτροπή ἔχει πρός τό παρόν 306 δραχμάς ἀνηκούσας εἰς ταύτην κατ’ ἀπό-
φασιν τῆς Κοινότητος»464.
Στίς 5 Μαΐου 1915 ὁ Ὑποδιοικητής (Χαλκιδικῆς) ζητεῖ τή γνώμη τοῦ Ἐπισκόπου
«ἄν συμφέρῃ ἡ ἀγορά ὑπό τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Νεοχωρίου ἑνός μύλου ἀντί δρ. 230
συνάπτων σχετικήν αἴτησιν τῆς ἐκκλ. Ἐπιτροπῆς πρός αὐτόν». Στίς 13 Μαΐου ἀπό
τόν Ἐπίσκοπο «ἀπαντᾶται ὅτι συμφέρει», στίς 15 Μαΐου ὁ Ὑποδιοικητής «ἀπαντᾶ
ὅτι ἐγκρίνει» καί ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «ἡ ἀπάντησις κοινοποιεῖται διά τοῦ ἱερέως
παπᾶ-Ἀθανασίου τῇ Ἐφοροεπιτροπῇ Νεοχωρίου»465.
Στίς 6 Μαΐου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Γενικό Ἐπιθεωρητή Σχολῶν Ἰ. Χαν-
τέλη «ἵνα ἡ Κυβέρνησις ἐπί τῇ βάσει τῶν πινάκων τοῦ ἀπολογισμοῦ ἑκάστης Κοι-
νότητος διακρίνῃ καί ὁρίσῃ τούς ἐκκλησιαστικούς, Σχολικούς καί Κοινοτικούς πό-
ρους τούς περιλαμβανόμενους ἐν τῷ ἑνί ταμείῳ τῆς Κοινότητος»466.
Στίς 8 Μαΐου 1915 τό Δημ(οτικό) Συμβούλιο (Λιαριγκόβης) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο «νά παραδοθῶσι τά κοινοτικά κτήματα ὑπό τῆς Ἐφοροεπιτροπῆς εἰς τήν Δη-
μαρχίαν πρός διαχείρισιν». Ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι μόνον ἐάν ἡ Κοινότης ἀπο-
φασίσῃ καί ἡ Κυβέρνησις διατάξῃ δύναται ἡ Ἐφοροεπιτροπή νά παραδώσῃ ταῦτα
εἰς τήν Δημαρχίαν»467.
Στίς 8 Μαΐου 1915 ὁ Ὑποδιοικητής (Χαλκιδικῆς) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο νά ἀπαν-
τήσει «εἰς ἐπισυνημμένην αἴτησιν διδασκάλου Βαρβάρας». Στίς 14 Μαΐου ὁ Ἐπί-
σκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι ὁ μισθός του ὡρίσθη κατά τάς ὁδηγίας ἐπιθεωρητοῦ τό δέ δέ-
κατον τοῦ ἐτησίου μισθοῦ του καί τά λοιπά ἀναφέρεται εἰς τό ὑπ’ ἀρ. 642
ἔγγραφον» καί ὁ Ὑποδιοικητής στίς 16 Μαΐου «ἀπαντᾶ ἐγκρίνων τόν μισθόν καί ὅσα
ἀναφέρονται εἰς τό Ἔγγραφον 642»468.
Στίς 9 Μαΐου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή ὡς Ἐφο-
ροεπίτροποι Βαρβάρας Παπα Γεώργιος, Δημ. Γαβανᾶς, Ἀπόστολος Κωνσταντί-
νου, Ἀθαν. Ζάζιος (;), Κλέαρχος Κωνσταντίνου». Στίς 13 Μαΐου ὁ Ὑποδιοικητής
«ἀπαντᾶ ὅτι ἐγκρίνονται» καί στίς 18 Μαΐου ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «στέλλεται διορι-
στήριον γράμμα εἰς Βαρβάραν»469.
Στίς 10 Μαΐου 1915 σέ Τηλεγράφημά του πρός τόν βασιλιᾶ Κωνσταντῖνο γρά-
φει: «Πᾶσα παροικία ἡμῶν ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ εὔχεται ὑπέρ ὑγείας πο-
λυτίμου ὑμ(ετέρας) Μεγαλειότητος χαρᾶς καί ἐλπίδος ἔθνους». Στίς 16 Μαΐου «ἡ
Α.Μ. ὁ βασιλεύς εὐχαριστεῖ ἅπαντας»470.
5
Στίς 20 Μαΐου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο καταγγέλλεται στόν Ὑποδιοικητή «ὁ δή-
μαρχος ὡς κατασχών κτῆμα κοινοτικόν οὗ ὅμως ἡ διαχείρισης ἀνήκει τῇ ἐφορο-
επιτροπῇ»471.
Στίς 23 Μαΐου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ἐπιθεωρητή (τῶν Σχολείων)
Χαντέλη «ἐπισπεῦσαι ἀποστολήν Νομομηχανικοῦ διά Σχολήν Γοματίου»472.
Στίς 23 Μαΐου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἐρωτᾶ τόν Ὑποδιοικητή Χαλκιδικῆς «ἄν ἔδωκεν
ἄδειαν Κοινότητι Γοματίου κτίσαι Σχολήν καί ἄνευ ἐγκρίσεως ἐπιθεωρητοῦ τοῦ τό-
που, ὅπου κτίζεται, καί ἄνευ μελέτης Μηχανικοῦ». Στίς 5 Ἰουνίου ὁ Ὑποδιοικητής
«ἀπαντᾶ ὅτι διετάχθη ἡ παῦσις τῆς ἐργασίας τῆς οἰκοδομήσεως μέχρις συνεννοή-
σεως μετά Ἐπιθεωρητοῦ»473.
Στίς 23 Μαΐου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο ἀγγέλλεται ἡ ἀργία τοῦ ἱερέα Ἰακώβου
«ἐπ’ ἀόριστον μέχρις οὗ ὁμολογήσῃ ἤ μετανοήσῃ διά τήν παράνομον στέψιν Ν.Χ.
ἐξ Ἱερισσοῦ μετά τῆς δευτέρας ἐξαδέλφης του»474.
Στίς 26 Μαΐου 1915 ἡ Ἐφοροεπιτροπή (Γοματίου) παραπονεῖται στόν Ἐπίσκοπο
«ὅτι ὁ Παπᾶ-Ἀπόστολος δέν ἠθέλησε τελέσαι ἁγιασμόν ἐπί θεμελίων Σχολῆς καί
ὅτι ἀπουσιάζει τήν ἡμέραν». Στίς 28 Μαΐου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι θά ἐρωτηθῇ
ὁ Παπᾶ-Ἀπόστολος περί τούτων» καί τήν ἴδια ἡμέρα δίδεται ἐντολή «τῷ Παπᾶ-Ἀπο-
στόλῳ νά ἀπαντήσῃ»475.
Στίς 27 Μαΐου 1915 διατάσσεται στούς ἱερεῖς ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «νά γίνῃ μνη-
μόσυνον μετά λειτουργίας Κωνστ(αντίνου) τοῦ Παλαιολόγου καί τῶν σύν αὐτῷ πε-
σόντων τήν 29ην Μαΐου. Ἐπισυνάπτεται καί ὁ ἐκφωνηθησόμενος λόγος»476.
Στίς 29 Μαΐου 1915 ὁ Παπά-Ἀπόστολος τοῦ Γοματίου ἀπαντᾶ στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι
δέν ἐτέλεσεν ἁγιασμόν, διότι διά τήν οἰκοδομήν τῆς Σχολῆς δέν ἠρωτήθη, ἄν ἦ(;)
μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς καί διότι ἔδει νά περιμένωσι τήν ἔλευσιν τοῦ Ἐπιθεωρητοῦ·
ὅσον ἀφορᾶ τήν ἀπουσίαν λέγει ὅτι δέν δύναται νά μένῃ τήν ἡμέραν ἕνεκα ἐργα-
σίας»477.
Στίς 5 Ἰουνίου 1915 ὁ Ὑποδιοικητής (Χαλκιδικῆς-Πολύγυρος) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο «νά κανονισθῇ ὁ λ/σμός διδασκάλου Χρ. Δούκα μετά τῆς ἐφοροεπιτροπῆς».
Στίς 22 Ἰουνίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ «ὅτι ὁ Χρ. Δούκας ἐπληρώθη τό ἔτος 1902-
03 ὡς βεβαιοῖ ὁ Ταμίας Κ. Καραλιόλιος λίρ. 27. Αἱ περισσότερον τρεῖς λίραι πού ζη-
τεῖ δέν ἀνεγνωρίσθησαν ὡς αὔξησις τοῦ μισθοῦ του ὑπό τῆς Ἐφορίας καθότι δέν
προϋπῆρξε συμφωνία»478.
Στίς 20 Ἰουνίου 1915 ὁ παπα-Γεώργιος τῆς Βαρβάρας παραπονεῖται στόν Ἐπί-
σκοπο, ὅτι ὁ Γεώργιος Ἀθ. Γρούπας γίνεται ἐμπόδιον νά πωληθῆ τό Στάχυ». Στίς
22 Ἰουνίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀνέφερε αὐτό στόν Ὑποδιοικητή μέ τήν παράκληση «νά
προτραπῇ οὗτος διά τοῦ Μοχτάρη νά συμμορφωθῇ πρός τήν συνήθειαν χάριν τῆς
Σχολῆς μας καί στίς 25 Ἰουνίου ὁ Ὑποδιοικητής «ἐτηλεφωνήθη μέσω Ἐπισκόπου
τῷ παρέδρῳ»479.
Στίς 24 Ἰουνίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἐκδίδει «πιστοποιητικόν ὅτι ὁ Κ. Μυγδάλης
ἐδίδαξεν εἰς τά χωρία Νεοχώριον (ἔτη 4), Ἱερισσό (4), Μαχαλᾶν (10) καί Στρατόνι
(2)»480.
Στίς 26 Ἰουνίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Διευθυντή τοῦ Ἡμιγυμνασίου
«ἐπισυνάπτων ἀντίγραφον ἐγγράφου τοῦ Γενικοῦ Ἐπιθεωρητοῦ, νά δηλωθῇ αὐτῷ,
ἄν ἐξησφαλίσθη ὑπό τῆς Κοινότητος ἡ μίσθωσις κτιρίου ἐν ᾧ θά λειτουργήσῃ τό
ἡμιγυμνάσιον. Τήν ἴδια ἡμέρα ὁ Διευθυντής ἀπαντᾶ «ὅτι εἶναι ἐξασφαλισμένη»481.
Στίς 28 Ἰουνίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο συνιστᾶται στούς Ἐφοροεπιτρόπους καί
6
στήν Ἱ. Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὄρους «ὁ Γεωπόνος Παράσχος Κεφαλέλης πρός ὑπο-
στήριξιν αὐτοῦ διά τήν ἐγγραφήν συνδρομητῶν διά τήν βιβλιοθήκην τοῦ Γεωρ-
γοῦ»482.
Στίς 28 Ἰουνίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν παπᾶ-Ἰάκωβο (τῆς Ἱερισσοῦ)
«ὅτι ἀπολύεται τῆς ἀργίας του, ἄν ἐπιμένῃ ἀρνούμενος τήν τέλεσιν τοῦ παρανό-
μου γάμου μέχρι οὗ δικασθῇ ὑπό εἰδικοῦ Πνευματικοῦ Δικαστηρίου»483.
Στίς 28 Ἰουνίου 1915 ἡ Ἐφοροεπιτροπή Ἱερισσοῦ ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «νά
διαταχθῇ ἱερεῖς μή λειτουργήσουν ἐν Κουτλουμουσίῳ 29ην Ἰουνίου». Τήν ἴδια
ἡμέρα ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στόν παπα-Δημήτριο «ὅτι μόνον ὁ ἐφημέριος τακτικός
λειτουργήσει»484.
Στίς 4 Ἰουλίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο στέλνεται στόν Διοικητικό Ἐπίτροπο «κα-
τάλογος τῶν φορολογηθέντων ποιμένων Βαρβάρας ὑπέρ Σχολῆς μέ τήν παρά-
κλησιν νά συστηθῇ αὐτοῖς νά πληρώσωσιν αὐτόν»485.
Στίς 6 Ἰουλίου 1915 οἱ ἱερεῖς τῆς Ἱερισσοῦ «καταγγέλλουσι τόν παπᾶ Ἰωάννην
Παλιούραν ὡς μή θέλοντα νά διανείμῃ τάς εἰσπράξεις τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Παύλου
εἰς ὅλους τούς ἱερεῖς καί ὡς τελούντα λειτουργίας ὑπέρ χριστιανῶν ἐν τῷ αὐτῷ
ναῷ, παρά τήν ρητήν διαταγήν τοῦ Ἐπισκόπου». (Δίπλα) Ὁ Ἐπίσκοπος στίς 10 Ἰου-
λίου γράφει πρός τόν ἱερέα Ἰωάννη Παλιούρα «ὅτι ὑποχρεοῦται νά διανείμῃ εἰσο-
δήματα εἰς ὅλους τούς ἱερεῖς καί ἀγγέλλεται ὅτι τιμωρεῖται διά τήν παρακοήν δι’
ἀργίας ἑνός μηνός»486.
Στίς 18 Ἰουλίου 1915 ὁ Γενικός Ἐπιθεωρητής (Θεσσαλονίκη) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο «γνωμοδότησιν περί τήν διδασκαλίαν τοῦ ἡμιγυμνασίου Λιαριγκόβης». Ἀπό
τόν Ἐπίσκοπο «ἀπαντᾶται ὅτι καθηγητάς δέν γνωρίζομεν, ἵνα προτείνωμεν, συ-
νιστῶνται ὁ Τσολάκης καί ὁ Γ. Κυράτσος ὡς διδ. Γυμναστικῆς καί ὠδικῆς»487.
Στίς 22 Ἰουλίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Ὑπουργό Στρατιωτικῶν «νά πα-
ραταθῇ μέχρι τέλους Ἰουλίου ἡ προθεσμία ὑποβολῆς αἰτήσεων κληρωτῶν περί
ἀπαλλαγῆς ἤ ἀναβολῆς κατατάξεως, διότι ἡ ἐγκύκλιος ἡ συνιστῶσα τήν ὑποβολήν
τῶν τοιούτων αἰτήσεων κατά Μῆνα Ἰούνιον ἔφθασεν 28 Ἰουλίου»488.
Στίς 4 Αὐγούστου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἀναθέτει στόν παπᾶ Ἀπόστολο, προϊστά-
μενο τοῦ Παλαιοχωρίου, «τό τῆς πνευματικῆς Πατρότητος ὑπούργημα»489.
Στίς 8 Αὐγούστου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος μέ ἐγκύκλιό του ἐπιτρέπει «εἰς τόν Δικαῖον
Κύριλλον Μοναχόν τῆς Σκήτης τοῦ Ξενοφῶντος νά ζητήσῃ συνδρομήν ὑπέρ τῆς
Σκήτης»490.
Στίς 13 Αὐγούστου 1915 ὁ Ὑπουργός Παιδείας παρακαλεῖ τόν Ἐπίσκοπο «ἵνα συ-
στηθῇ ταῖς Ἐφορίαις καταθέσαι εἰς τό δημόσιον ταμεῖον τῶν πρός συντήρησιν τῶν
Σχολῶν προωρισμένων πόρων». Ὁ Ἐπίσκοπος στίς 7 Νοεμβρίου ἀπαντᾶ «ὅτι τά
εἰσοδήματα ταῦτα ἐδαπανήθησαν διά ἔξοδα σχολῶν καί μισθοδοσίαν διδασκάλων
μέχρις ὁρκωμοσίας τινῶν δέ μή διωρισθέντων μέχρι τέλους τοῦ ἔτους» καί ζητεῖ
«διά τό ἑπόμενον ἔτος νά ὁρισθοῦν καθαρά οἱ πόροι, οὕς ζητεῖ ἡ Κυβέρνησις καί
νά ὁρισθοῦν καί πόροι διά τήν Σχολ. Ἐπιτροπήν»491.
Στίς 12 Σεπτεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος προτείνει στόν Ὑποδιοικητή Σταυρινίδη
«ὡς μέλος τῆς Ἐφορίας εἰς ἀντικατάστασιν τοῦ παραιτηθέντος Νικ. Χριστοδούλου
καί ἀποθανόντος Χρήστου Παναγιώτου ὁ Νικόλαος Ἠλία καί Ἀριστείδης Καλυβά-
της». Στίς 14 Σεπτεμβρίου «ἐγκρίνονται» ἀπό τόν Ὑποδιοικητή καί «ἀποστέλλεται
ὁ διορισμός αὐτῶν» στίς 16 Σεπτεμβρίου492.
Στίς 22 Σεπτεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος σέ τηλεγράφημά του πρός τόν Ὑπουργό
7
Παιδείας καί τόν Πρωθυπουργό γράφει: «Ζητεῖται ἐκ μέρους τῆς Κοινότητος ἡ ἄμε-
σος ἔγκρισις τῆς συστάσεως τρίτης τάξεως Γυμνασίου» στή Λιαρίγκοβη493.
Στίς 28 Σεπτεμβρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο στέλνονται πρός τόν Μητροπολίτη
Ἀθηνῶν «42 δρ. διά τόν οἶκον τῶν τυφλῶν προϊόν δίσκου ἐκ τῶν χωρίων κατά τήν
Κυρ. τοῦ Τυφλοῦ» καί «ζητεῖται ἀπόδειξις διά τόν ἔρανον ὑπέρ ἀνδριάντος Βασι-
λέως δρ. 130 σταλέντα 14 Μαρτίου 1915 ταχυδρομικῶς». Στή διπλανή στήλη ὁ Ἐπί-
σκοπος γράφει: «Ἀποστέλλονται ἐπιθεωρημένα ὑπό τοῦ Ὑποδιοικητοῦ». Στή στήλη
«Παρατηρήσεις» ὁ Ἐπίσκοπος γράφει στίς 9 Ὀκτωβρίου: «Ἀποστέλλονται αὖθις ἵνα
διαβιβασθῶσιν ἀπό τήν ἀστυνομίαν μέσου τοῦ Γεν. Διευθυντοῦ τῆς Ἀστυνο-
μίας»494.
Στίς 9 Ὀκτωβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Ὑποδιοικητή Σταυρινίδη «νά
διατάξῃ τούς ἐν Γοματίῳ ἐκλεγέντας Ἐφοροεπιτρόπους νά ἀποσυρθοῦν καθόσον
ἡ ἐκλογή των εἶναι ἄκυρος μή γενομένη κατά τάς ὁδηγίας τῆς Κυβερνήσεως»495.
Στίς 22 Ὀκτωβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ὑπενθυμίζει στό Ὑπουργεῖο Παιδείας «ὅτι
δέν πρέπει νά εἰσπράττωνται ἐπιχορηγήσεις καταργηθεῖσαι διά τοῦ νόμου 588 31
Δεκ. 1914». Στίς 30 Δεκεμβρίου 1915 τό Ὑπουργεῖο ἀπαντᾶ «ὅτι εἰσπράττομεν ἐπι-
χορήγησιν τῶν ἐτῶν 1913 καί 1914 ἀπό τούς καθυστεροῦντας αὐτήν»496.
Στίς 30 Ὀκτωβρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή
Σταυρινίδη «εἰς ἀντικατάστασιν τῶν παραιτηθέντων Ἐφοροεπιτρόπων Γοματίου οἱ
κ. Γεώργιος παπᾶ-Ἀποστόλου, Ἀγγελῆς Παπαευαγγέλου, Δημ. Παπαγιοβάνης καί
Χρ. Μαλανδρῆς». Στίς 2 Νοεμβρίου «ἐγκρίνονται» ἀπό τόν Ὑποδιοικητή καί στίς
5 Νοεμβρίου «Διορίζονται» (ἀπό τόν Ἐπίσκοπο)497.
Στίς 11 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή Σταυρινίδη
«νά φροντίσῃ νά ἐρευνηθῇ ἄν ὑπάρχῃ κίνδυνος μεταδόσεως τῆς χολέας ἐκ τῆς
ἐκθάψεως τῶν ἐκ ταύτης ἀποθανόντων μετά τριετίας». Στίς 19 Ἰανουαρίου 1916
ἀπό τόν Ὑποδιοικητή «ἀπαντᾶται ὄτι καλόν εἶναι ἡ ἀνακομιδή νά γίνῃ μετά 6 ἔτη
κατ’ ἀπόφασιν τῆς Νομαρχίας» καί «Ἀγγέλλεται τοῦτο τοῖς ἱερεῦσιν τῶν χωρίων»
στίς 19 Ἀπριλίου 1916 (ἀπό τόν Ἐπίσκοπο)498.
Στίς 15 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τήν «Ἐπιτροπή ὑπέρ τῶν Οἰκο-
νομικῶν τῶν Ἐπιστράτων» (Ἀθήνα) «νά ἐνεργηθῇ περιφορά δίσκου καθ’ ἑκάστην
Κυριακήν καί ἑορτήν ὑπέρ τῶν σκοπῶν αὐτῆς». Στίς 2 Δεκεμβρίου 1915 ἡ Ἐπιτροπή
στέλνει στούς ἐφοροεπιτρόπους καί ἱερεῖς «ἀντίτυπον τῆς ἐπιστολῆς τῆς ἐπι-
τροπῆς πρός τά ἐκκλ. Συμβούλια μέ τήν προτροπήν πρός συμμόρφωσιν πρός
αὐτήν»499.
Στίς 16 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἀγγέλλει στόν Μητροπολίτη Γρεβενῶν
«ὅτι στέλλονται δρ. 70 ἔρανος Ἐπισκοπῆς ὑπέρ ἀνεγέρσεως μνημείων τοῦ ἀει-
μνήστου Γρεβενῶν Αἰμιλιανοῦ μέσον Ἰορδ. Τσαρτάλογλου». Ὁ Μητροπολίτης
«ἀπαντᾶ ὅτι ἐλήφθησαν καί εὐχαριστεῖ»500.
Στίς 17 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή «νά ὁρισθῇ
τόπος ἐκλογῶν τμήματος Ἰσβόρου ὁ Ναός Μαχαλᾶ, τοῦ ναοῦ Ἰσβόρου ἑορτάζον-
τος τήν 6ην Δεκεμβρίου. Στίς 20 Νοεμβρίου ὁ Ὑποδιοικητής «ἀπαντᾶ ὅτι τό ζήτημα
ὑποβληθέν ὑπό τοῦ Δημάρχου προγενεστέρως ἐλύθη ἀποφασισθέντος νά μή
ἀλλαγῇ ὁ τόπος τῆς ἐκλογῆς»501.
Στίς 23 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἐκδίδει «πιστοποιητικόν ὅτι ὁ Νικόλαος
Παπαστεργίου ἐχρημάτισε Διευθυντής Ἡμιγυμνασίου Λιαριγκόβης 1912-1913»502.
Στίς 23 Νοεμβρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο δίδεται ἐντολή στούς ἱερεῖς «ὁ δί-
8
σκος τῆς 26ης τρέχοντος νά διατεθῇ ὑπέρ τοῦ Βρεφοκομείου Θεσσαλονίκης»503.
Στίς 26 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τή Νομαρχία «νά ὁρισθῇ τόπος
ἐκλογῆς Ἰσβόρου ὁ ναός Μαχαλᾶ, ἵνα μή ἐμποδισθῇ ἡ πανήγυρις Ἰσβόρου». Στίς
6 Δεκεμβρίου ἡ Νομαρχία «ἀπαντᾶ ὅτι δέν εἶναι δυνατόν, διότι πρέπει νά γίνῃ 10
ἡμέρας πρό τῆς ψηφοφορίας»504.
Στίς 28 Νοεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος δίνει ἄδεια στούς ἱερεῖς τοῦ Νεοχωρίου
«νά ἀρνῶνται ὑπηρεσίαν ἱερατικήν εἰς τούς δυναμένους, ἀλλά δυστροποῦντας νά
δώσωσι τά ἱερατικά δικαιώματα»505.
Στίς 4 Δεκεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος Ροδοστόλου Ἀλέξανδρος εὑρισκόμενος
στή Γαλάτιστα ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Ἱερισσοῦ «προαιρετικήν συνδρομήν ὑπέρ
τῆς Θεολ. Σχολῆς ὡς ἀπεσταλμένος τῶν Πατριαρχείων»506.
Στίς 11 Δεκεμβρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο καταγγέλλεται στόν Ὑπουργό Στρα-
τιωτικῶν «ἀνθυπολοχ(αγός) Ρέντης Ἀλ. 44 Συντ. ὡς δέρων καί μαστιγῶν κατά τήν
ἐπίταξιν καί ἀπαιτῶν τροφήν αὐτοῦ καί στρατιωτικῶν». Στίς 10 Μαΐου 1916 ὁ
Ὑπουργός ἀναφέρει στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι ἐνεργήθησαν κατά τοῦ εἰρημένου τά νό-
μιμα καί ἠλέγχθη οὗτος δεόντως». Ὁ Ἐπίσκοπος στή στήλη «Παρατηρήσεις» γρά-
φει: «Ἐστάλη ἀντίγραφον εἰς Ρεβενίκια, Νεοχώριον καί Λιαρίγκοβαν» στίς 27
Μαΐου 1916507.
Στίς 12 Δεκεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν Π. Βαφείδη, διδάσκαλο
Δημ. Σχολῆς, ὅτι ὁρίζεται χρόνος διανομῆς τοῦ ἀντιδώρου τό διάστημα ἀπό τοῦ
«Μετά φόβου» μέχρι τοῦ «Εἴη τό ὄνομα»508.
Στίς 13 Δεκεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τή Μητρόπολη Ἀθηνῶν «τινές
διατυπώσεις δέον νά κάμουν αἱ οἰκογένειαι τῶν ἐδῶ ἐπιστράτων διά νά λάβωσιν
βοήθειαν»509.
Στίς (13) Δεκεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Ὑπουργό Στρατιωτικῶν
«ν’ ἀρθῶσιν αἱ διατυπώσεις πρός ἔκδοσιν πιστοπ(οιητικοῦ) ἡλικίας αἱ ζητούμεναι
... (;) Δήμ(ου) Αὐγαίας, ἐάν εἶναι περιτταί510.
Στίς 14 Δεκεμβρίου 1915 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή «νουθετεῖσαι
ταμίαν Νεοχωρίου τέως Γ. Χιούτη, μετρῆσαι νέον ταμία(ν) δρ. 61 δωρεάν Ἀστερίου
Πανιώρα»511.
Στίς 22 Δεκεμβρίου 1915 ὁ Γ. Φιλίππου ἀπό τόν Μαχαλᾶ ὑποβάλλει στόν Ἐπί-
σκοπο «παραίτησιν τῶν καθηκόντων του ὡς ταμίου»512.
Στίς 3 Ἰανουαρίου 1916 ἡ Ἐπιτροπή τοῦ Ναοῦ τοῦ Μαχαλᾶ «δίδει τήν παραίτη-
σιν της» στόν Ἐπίσκοπο. Στίς 14 Ἰανουαρίου ὁ Ἐπίσκοπος δίνει ἐντολή στόν
Ἀρχιμ. Δωρόθεο «νά συναθροίσῃ τήν Κοινότητα Μαχαλᾶ, ἵνα ὑποδείξῃ ἀντικατα-
στάτας». Στίς 19 Ἰανουαρίου ὁ Ἀρχιμ. Δωρόθεος «ἀπαντᾶ ὅτι ἀπόντων τῶν πλεί-
στων κατοίκων ἀδύνατος ἡ ὑπόδειξις»513.
Στίς 11 Ἰανουαρίου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή
(Χαλκιδικῆς) «ὡς μέλη τῆς Ἐκκλ(ησιαστικῆς) Ἐπιτροπῆς Ρεβενικίων ὁ Δημ. Πολύ-
ζος (Πρόεδρος), ὁ Ζαφ. Ζαφειρούδης (Ταμίας), ὁ Δημ. Σγοῦρος (Γραμ.) καί Βασίλ.
Καρίκας, Ἰω. Τρικκαλιώτης, Ἀντώνιος Καραντώνας καί Νικ. Ζαχαράκις ὡς σύμ-
βουλοι». Στίς 18 Ἰανουαρίου «ἐγκρίνονται» οἱ παραπάνω ἀπό τόν Ὑποδιοικητή καί
ὁ Ἐπίσκοπος στίς 21 Ἰανουαρίου στέλνει «διοριστήριον γράμμα εἰς Ρεβενίκια»514.
Στίς 27 Ἰανουαρίου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνεται στόν Ὑποδιοικητή «εἰς
ἀντικατάστασιν τοῦ ταμίου Παλαιοχωρίου ὁ Νικ. Γ. Σῶκος». Στή 1 Φεβρουαρίου
«ἐγκρίνεται» ἡ ἀντικατάσταση ἀπό τόν Ὑποδιοικητή καί ἀπό τόν Ἐπίσκοπο στέλ-
9
λεται ὁ διορισμός εἰς Παλαιοχώριον»515.
Στίς 2 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Μέραρχο τῆς 15ης Με-
ραρχίας Πάτροκλο Κοντογιάννο νά «διαταχθῇ ἀξιωματικός [1)] φροντίσαι περί
διατροφῆς στρατιωτῶν, ἵνα μή ζητῶσι ἀπό ἰδιῶτας καί ταμεῖον ναῶν, 2) πληρῶσαι
ἀγώγια μεταφορᾶς χόρτου πτωχοῖς χωρικοῖς»516.
Στίς 4 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν Ἀξιωματικό Ρέντη στόν
Ἴσβορο, ὅτι ὁ «Δεκανεύς Νικ. Ζαχαράκις ἐκ Ρεβενικίων εἰς οἰκίαν εἰσελθών βίᾳ
ἔλαβεν 20 ὀκ. γέννημα» καί τόν παρακαλεῖ «νά φροντίσῃ περί διατροφῆς στρα-
τιωτῶν»517.
Στίς 6 Φεβρουαρίου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «συνιστᾶται τοῖς ἱερεῦσιν καί ἐπι-
τρόποις ὁ Ἱερομόναχος Ναθαναήλ ὡς πνευματικός»518.
Στίς 18 Φεβρουαρίου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή
«ἐπίτροποι ναοῦ Μαχαλᾶ Ν. Βοκάς(;) Πρ(όεδρος), Γεράκης Εὐθυμίου ταμ(ίας),
Ἀθαν. Βασιλείου γραμ(ματεύς), Νικ. Μούτσικας καί Χρῖστος Βασιλείου Συμβού-
λους». Ἀπό τόν Ὑποδιοικητή «ἐγκρίνεται« ἡ πρόταση καί στίς 26 Φεβρουαρίου
«στέλλεται διοριστήριον γράμμα» ἀπό τόν Ἐπίσκοπο519.
Στίς 18 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος διαβιβάζει στόν Ὑπουργό Ἐσωτερικῶν
«παράπονα οἰκογενειῶν ἐπιστράτων Παλαιοχωρίου, διότι δέν ἔλαβον ἀκόμη τό ἐπί-
δομά των»520.
Στίς 18 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ὑποδιοικητής Σταυρινίδης ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο πληροφορίες «1) ἄν ἐγένετο ἔρανος ὑπέρ τῶν ἀναγκῶν τοῦ πολέμου ἐν Ρε-
βενικίοις καί πῶς διετέθη, 2) ἄν ἀπεσύρθη τό ἐν τῇ Μητροπ(όλει) Θεσσαλονίκης
κατάθεμα τῆς Κοιν. Ρεβενικίων ἐκ λ(ιρῶν) 223 καί πῶς ἐχρησιμοποιήθη τοῦτο, κατά
διαταγήν τοῦ Πρωθυπουργοῦ, εἰς ὅν ἐστάλη αἴτησις κατοίκων Ρεβενικίων παρα-
πονουμένων ὅτι δέν ἐδόθη λογ(αριασμ)ός τῆς διαχειρίσεως τῶν ἄνω χρημάτων».
Στίς 22 Φεβρουαρίου ἀπό τόν Ὑποδιοκητή «ἀπαντᾶται 1) ὅτι ἐγένετο καί ὅτι ὁ ἐκ
40 λιρῶν ἔρανος διεβιβάσθη μέσον Μητροπ(όλεως) Θεσσαλονίκης εἰς τόν Γενικόν
Διοικητήν Κύριον Ρακτιβάν 2) ὅτι τό ποσόν τοῦ καταθέματος 211 λίραις, 24 φλω-
ρία διετέθησαν εἰς πληρωμήν τῶν πιστωτῶν τῆς Κοινότητος κατ’ ἀπόφασιν αὐτῆς
καί ὅτι λογαριασμός τῆς διαχειρίσεως ἐδόθη δημοσίᾳ ἐν γενικῇ συνεδρίᾳ Κοινό-
τητας ἐγκριθείς ὑπ’ αὐτῆς»521.
Στίς 27 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐπέβαλε «ἐπιτίμιον κατά τοῦ κλέψαν-
τος ἐν Ρεβενικίοις 12 μελίσσια Σ. Ἰ. Γ.»522.
Στίς 28 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος Δράμας ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Ἱερισ-
σοῦ «τήν γνώμην περί τῆς συνελεύσεως 12 ἀρχιερέων ὡς ἀντιπροσώπων τῆς
ὅλης Ἱεραρχίας ἐν Ἀθήναις πρός ἐπιψήφισιν δευτερευόντων νομοσχεδίων, ἐξ ὧν
παρεσκεύασεν ἡ Νομοπαρασκευαστική ἐπιτροπεία»523.
Στίς 28 Φεβρουαρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος (Δράμας) Ἀγαθάγγελος ζητεῖ ἀπό τόν
Ἐπίσκοπο Ἱερισσοῦ «τήν γνώμην ἄν ἠμπορεῖ νά συγκληθῇ ἀντιπροσωπεία ἐκ 12
ἀρχιερέων πρός ἐπιψήφισιν δευτερευόντων καί τριτευόντων ἐκκλ(ησιαστικῶν)
νομοσχεδίων». Ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «ἀπαντᾶται ὅτι ἐπιμένομεν εἰς τήν σύγκλησιν τῆς
ἱεραρχίας, διότι ἄνευ ἐπιψηφίσεως τοῦ καταστατικοῦ δέν δύνανται νά ἐπιψηφι-
σθοῦν δευτερεύοντα καί τριτεύοντα ζητήματα»524.
Στή 1 Μαρτίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἀγγἐλλει στήν Ἐπιτροπή Ἱερισσοῦ «ὅτι ἐπε-
τράπη νά περιάγηται δίσκος ἐν τῷ ναῷ τοῦ Μετοχίου τοῦ Κουτλουμουσίου, ἀλλ’
ὑπό τόν ὅρον νά δηλώσῃ ἡ Κοινότης, ὅτι οὐδέν δικαίωμα ἀποκτᾷ ἐκ τοῦ ναοῦ διά
10
τῆς περιαγωγῆς ταύτης»525.
Στή 1 Μαρτίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐρωτᾶ τόν Ὑποδιοικητή «ἄν ἠμποροῦν νά ἀντι-
κατασταθοῦν ἐπίτροποι Ἰσβόρου παρελθούσης τριετίας καί μή παραιτηθέντες». Ὁ
Ὑποδιοικητής ἀπαντᾶ στίς 8 Ἀπριλίου «ὅτι δύναται νά γίνῃ ἡ ἀντικατάστασις ἐπί
τῇ βάσει τοῦ μέχρι τοῦδε καθεστῶτος»526.
Στίς 2 Μαρτίου 1916 ὁ Ὑποδιοικητής (Χαλκιδικῆς) ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «νά
ἀπαντηθῇ 1) ἄν αἱ 40 λίραι εἰσεπράχθησαν μόνον ἀπό Ρεβενίκια, 2) ἄν ἡ πρός ἀνά-
ληψιν τοῦ καταθέματος τῆς Κοινότητος τῷ οἴκῳ Ἀλλατίνη ἐντολή εἶναι ἔγγραφος,
3) ἄν ἀπεσύρθη ὅλον τό κατάθεμα ἤ μέρος μόνον». Στίς 11 Μαρτίου ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο «ἀπαντᾶται ὅτι 1) μόνον ἐκ Ρεβενικίων εἰσεπράχθησαν, αἱ ἄλλαι συνδρομαί
ἐξ ἄλλων χωρίων, αἵτινες ἀριθμοῦνται, ἐστάλησαν χωριστά εἰς ὡρισμένας ἡμερο-
μηνίας καί ὅτι 2) ἡ ἐντολή δέν εἶναι ἔγγραφος, τό δέ χρῆμα ὅλον ἀπεσύρθη καί ἐδα-
πανήθη. Ἀναγράφονται λεπτομερῶς καί ὅλα τά κονδύλια τῶν δαπανῶν ἀνερχο-
μένων εἰς λίρας 119, 93»527.
Στίς 16 Μαρτίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή νά «παύσῃ
ἐργασίαν χρωματίσματος ναοῦ Ἰσβόρου γενομένου ἄνευ ἐγκρίσεως ἐπισκοπικῆς».
Τόν Ἀπρίλιο ὁ Ὑποδιοικητής ἀπαντώντας στόν Ἐπίσκοπο γράφει ὅτι «ἐνετάλησαν
ἐπίτροποι μή προβαίνειν εἰς ἐπισκευάς ἄνευ ἐγκρίσεως Ἐπισκόπου καί προϋπολο-
γισμοῦ κάτω τῶν 1000 δρ. ἐγκρίσεως δέ καί τοῦ ὑπουργείου ἄνω τῶν 1000 δρ. δι’
ἐπιστολῆς πρός τόν Ἀστυνόμον Ἰσβόρου, ἧς ἔλαβε γνῶσιν ἡ ἐπισκοπή»528.
Στίς 17 Μαρτίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος δίνει ἐντολή στίς (ἐκκλησιαστικές) Ἐπιτρο-
πές «νά εἰδοποιῶσι τήν ἐπισκοπήν προκειμένου περί ἐκτάκτων δανειακῶν καί νά
ζητῶσι τήν ἔγκρισιν τῶν δαπανηθησομένων κονδυλίων»529.
Στίς 7 Ἀπριλίου 1916 ὁ παπᾶ Δῆμος, ἐφημέριος Ἱερισσοῦ, ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο «νά προηγῆται τοῦ παπα-Δημητρίου ὡς ἀρχαιότερος τήν χειροτονίαν (sic)
καί οἰκονόμος». Στίς 14 Ἀπριλίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στόν παπα-Δῆμο «ὅτι ὁ παπα-
Δημήτριος θά προηγῆται ὡς προϊστάμενος τῆς Ἐκκλησίας Ἱερισσοῦ»530.
Στίς 19 Ἀπριλίου 1916 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης στέλνει στόν Ἐπίσκοπο
«τηλεγράφημα Μονῆς Ἰβήρων πρός Ἱεράν Σύνοδον, δι’ οὗ παραπονοῦνται» ὅτι προ-
έτρεψε (ὁ Ἐπίσκοπος) στίς 10 Ἰανουαρίου τοῦ 1916 «ἐπ’ ἐκκλησίας καλλιεργῆσαι
γαίας μοναστηριακάς». Στίς 10 Μαΐου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στόν Μητροπολίτη «ὅτι
οὐδέποτε ἐπ’ ἐκκλησίας» ἔκαμε «τοιαύτην προτροπήν, ἀλλά καί δέν ἦτο ἀνάγκη,
διότι ἀπό ἐτῶν καλλιεργοῦν οἱ κάτοικοι γαίας Ἀλαδιάβας θεωροῦντες αὐτάς ἀνη-
κούσας τῷ χωρίῳ των καί περί τῇ κυριότητι ταύτης δικάζονται μετά τῆς Μονῆς»531.
Στίς 30 Ἀπριλίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος γράφει στόν παπα-Θεόδωρο στή Βαρβάρα
ὅτι «καθίσταται προσεκτικός εἰς τό νά συμμορφωθῇ πρός τήν διαταγήν τῆς ἐπι-
σκοπῆς 1) νά μή ἀναγινώσκῃ συγχωρ(ητικήν) εὐχήν ὡς μή πνευματικός, 2) νά μή
διανέμῃ ἀντίδωρον εἰς τό “ἐξαιρέτως”»532.
Στίς 30 Ἀπριλίου 1916 ἀπό τή Διεύθυνση Ἀστυνομίας γίνεται γνωστή στόν Ἐπί-
σκοπο «ἡ ἀπόφασις τῆς νομαρχίας, ἵνα ἡ ἐκταφή τῶν ὀστῶν τῶν θανόντων ἐκ χο-
λέρας μή γίνηται ἐφέτος ἀλλά τῷ 1919, ἵνα βοηθήσῃ εἰς τήν ἀπαγόρευσιν, ἥν ἔκα-
μεν ἡ ἐπισκοπή εἰς τούς χριστιανούς». Στίς 9 Μαΐου ὁ Ἐπίσκοπος «ἀπαντᾶ ὅτι
ἔδωκε τάς δεούσας διαταγάς»533.
Στίς 2 Μαΐου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή «ἀντικα-
ταστᾶται ἐπιτρόπων Βαρβάρας Ἀθ. Πολυμέρης, Γεώργιος Εὐσταθίου, Κων.
Πλουμῆς, Δημ. Σαϊτιώτης, Στέργιος Παπᾶ Εὐσταθίου, Λάσκος Ἀλβανός». Οἱ ἐπί-
11
τροποι «ἐγκρίνονται» ἀπό τόν Ὑποδιοικητή καί «διορίζονται» ἀπό τόν Ἐπίσκοπο534.
Στίς 13 Μαΐου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος μέ τηλεγράφημα ἐνημερώνει τόν Νομάρχη
(Θεσσαλονίκη), ὅτι «πλῆθος γυναικῶν προσελθουσῶν ἐπισκοπῇ ζητοῦν ἄρτον διά
πεινῶντα τέκνα των». Στίς 14 Μαΐου ὁ Νομάρχης «ἀπαντᾶ ὅτι δύναται Κοινότης
προμηθευθῆ ἐκ τοῦ ἐμπορίου ἀλεύρων Κυβερν(ητικῶν) μή ὑπαρχόντων»535.
Στίς 15 Μαΐου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή «εἰς ἀντι-
κατάστασιν ἐπιτρόπων Ἰσβόρου τριῶν παραιτηθέντων ὁ Ἀρχ. Δωρόθεος, ὁ Νικ.
Λουζικιώτης καί ὁ Μιχαήλ παπᾶ Κωνσταντίνου». Οἱ προτεινόμενοι «ἐγκρίνονται»
ἀπό τόν Ὑποδιοικητή στίς 10 Ἰουνίου καί «διορίζονται» στίς 11 Ἰουνίου ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο536.
Στίς 18 Μαΐου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο προτείνονται στόν Ὑποδιοικητή «εἰς ἀντι-
κατάστασιν ἐπιτρόπων τριῶν παραιτηθέντων ὁ Γεώρ. Φιλίππου, ὁ Στέργιος παπα Δη-
μητρίου, ὁ Γεώργ. Φαναρᾶς» στόν Μαχαλᾶ. Οἱ προταθέντες «ἐγκρίνονται» στίς 10
Ἰουνίου ἀπό τόν Ὑποδιοικητή καί «διορίζονται» στίς 11 Ἰουνίου ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο537.
Στίς 23 Μαΐου 1916 ἡ Ἐπιτροπή τοῦ Ναοῦ τῆς Ἱερισσοῦ καταγγέλλει στόν Ἐπί-
σκοπο «ὅτι ἐν τῷ ναῷ τοῦ Μετοχίου Κουτλουμουσίου ἱερομόναχος Εὐθύμιος τε-
λεῖ λειτουργίαν καί ὅτι ἡ Κοινότης δέν δέχεται τό ζητούμενον ἔγγραφον ὑπό τῆς
Ἱερᾶς Μονῆς». Ὁ Ἐπίσκοπoς στίς 30 Μαΐου γράφει στόν μοναχό Παγκράτιο ὅτι
«ἀπαγορεύεται ἡ τέλεσις λειτουργίας εἰς τόν Ἱερομόναχον, διότι ἐν ἰδιωτικῷ ναῷ
μόνον ἐν τακταῖς ἡμέραις ὑπό τοῦ ἱερέως τῆς ἐνορίας ἀδείᾳ τοῦ Ἐπισκόπου τε-
λοῦνται λειτουργίαι κεκλεισμένων τῶν θυρῶν» καί «Κοινοποιεῖται ἡ ἀπάντησις τῆς
Κοινότητος καί προτρέπονται νά δώσωσιν ἐλευθέραν τήν περιαγωγήν δίσκου καί
ἄνευ τοῦ ἐγγράφου τῆς Κοινότητος ἀρκούμενοι εἰς τό ἔγγραφον ἐπισκόποι»538.
Στίς 6 Ἰουνίου 1916 κάτοικοι τῶν Ρεβενικίων καταγγέλλουν στόν Ἐπίσκοπο «τήν
Ἐφοροεπιτροπήν ὡς ἀναλαμβάνουσαν ἐμπορικάς ἐπιχειρήσεις μέ χρήματα τοῦ
ναοῦ». Ὁ Ἐπίσκοπος στίς 14 Ἰουνίου ἀπαντᾶ στόν (διαμαρτυρόμενο) Γρ. Ἀλεξάκη
«ὅτι (ἡ ἐφοροεπιτροπή) ἀνέλαβε τήν ἀγορά τῆς δεκάτης ἀποφάσει τῆς Κοινότητος
καί ἐγκρίσει τοῦ Ἐπισκόπου, ἵνα τοῦτο μέν ἐξασφαλισθῇ ἡ σιτάρκεια τῆς χώρας
τοῦτο δέ προκύψῃ κέρδος ὑπέρ τῆς μεταφορᾶς τοῦ νεροῦ»539.
Στίς 13 Ἰουνίου 1916 ὁ Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Κουτλουμουσίου ἀπαντᾶ στήν
ἐπιστολή τοῦ Ἐπισκόπου πρός τόν Μοναχό Παγκράτιο «ὅτι ὁ ἱερομόναχος τυχαίως
εὑρεθείς ἐλειτούργησεν ἐν τῷ ναῷ καί ὅτι μόνον τήν πανήγυριν τῶν Ἁγίων Ἀπο-
στόλων ἐπιτρέπεται νά περιάγηται δίσκος». Ὁ Ἐπίσκοπος στίς 18 Ἰουνίου ἀπαντᾶ
στόν Ἡγούμενο τῆς Μονῆς Κουτλουμουσίου «ὅτι λειτουργία χάριν προσκυνητῶν
ἠμπορεῖ νά γίνηται μόνον ὅταν περιάγηται δίσκος, χάριν προσκυνητῶν τοῦ Μετο-
χίου μόνον εἰς τακτάς ἡμέρας ὑπό τινος ἐφημερίου τῆς Ἱερισσοῦ»540.
Στίς 14 Ἰουνίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή «νά συστήσῃ τῷ
Ἰω. Κοτσάνη καί Στεργίῳ Παπαδήμῳ νά παραδώσουν τά κτήματα τῆς Ἐκκλησίας,
ὧν ἡ χρῆσις τῆς ὑπ’ αὐτῶν ἐνοικιάσεως ἔληξεν»541.
Στίς 14 Ἰουνίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν Γενικό Ἐπιθεωρητή τῶν
Σχ(ολείων) Μακεδονίας, ὅτι «Ἐπικυροῦται ἔγγραφον Κοινότητος, δι’ οὗ δηλοῦται
ὅτι ἀναλαμβάνει ἡ Κοινότης τό μίσθωμα τοῦ κτιρίου τοῦ Ἡμιγυμνασίου καί τόν
ἐφοδιασμόν μέ ἔπιπλα καί σκεύη αὐτοῦ ἐκ τοῦ ἐκκλ(ησιαστικοῦ) ταμείου»542.
Στίς 21 Ἰουνίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος δίνει ἐντολή στόν Ἀρχιμ. Δωρόθεο τοῦ
Ἰσβόρου «ὑποδεχθῆναι δεόντως καί περιποιηθῆναι Μητροπολίτην Θεσσαλονίκης
12
ἐρχόμενον»543.
Στίς 9 Ἰουλίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος γράφει στόν Ὑποδιοικητή, ὅτι, «ἐπειδή ἡ Κοι-
νότης μή ἀπαντήσαντος τοῦ ὑπουργείου εἰς ψήφισμα Κοινότητος περί καταργή-
σεως Δημαρχίας δέν θεωρεῖ ζήτημα λελυμένον, ὁ δέ Δήμαρχος ἐλθούσης ἀπαν-
τήσεως ἐκ τῆς Νομαρχίας θεωρεῖ τό ζήτημα λελυμένον ὑπέρ αὐτοῦ καί ζητεῖ
σφραγίδα δημαρχίας κατατεθειμένην παρ’ ἐμοῦ ὑπό τοῦ λαοῦ», δηλώνει ὅτι θά τήν
παραδώσει «ἄν ἔλθῃ ἔγγραφον ὑποδιοικήσεως ζητοῦν ταύτην» ἀπό αὐτόν. Στίς 17
Ἰουλίου ὁ Γραμματέας τῆς Ὑποδιοίκησης «ἀπαντᾶ ὅτι δέον νά δοθῇ». Στή στήλη
«Παρατηρήσεις» ὁ Ἐπίσκοπος σημειώνει: «λαός διά συλλαλητηρίου Ἰουλ. 24 ἀπή-
τησε μή δοθῇ ἡ σφραγίς»544.
Στίς 31Ἰουλίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐκδίδει «Πιστοποιητικόν ὅτι ὁ Γεώργ. Παπα-
Κωνσταντίνου εἰργάσθη ὡς Διευθυντής Πολυταξίου Σχολείου Λιαριγκόβης 1894-
95, Ἰσβόρου 1908-11, Ἱερισσοῦ 1897, 1904-07, 1912-15»545.
Στίς 6 Αὐγούστου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος δίνει στούς ἱερεῖς καί στίς ἐφοροεπιτρο-
πές τῶν ἐκκλησιῶν «Συστατικόν Δικαίου Ἱερομονάχου Γαβριήλ πρός ζήτησιν συν-
δρομῆς ὑπέρ τῆς Σκήτης Ξενοφῶντος»546.
Στίς 19 Αὐγούστου 1916 κάτοικοι Λιαριγκόβης ὑποδεικνύουν στόν Ἐπίσκοπο
«ὡς ἀντικαταστάτην τοῦ ἐφημερίου Παπᾶ Ἰωάννου Ζωγράφου ἀποχωροῦντος
ἕνεκα γήρατος τόν Ἰωάννην Βαρᾶνον ἔχοντα τά προσόντα καί χαίροντα τήν ὑπό-
ληψιν τοῦ κόσμου». Στίς 30 Αὐγούστου ὁ Ἐπίσκοπος πιστοποιεῖ «ὅτι ὁ Ἰω. Δήμου
Βαρᾶνος ἐχειροτονήθη ὡς Διάκονος 28 Αὐγ. καί πρεσβύτερος 29 Αὐγ. τῇ αἰτήσει
κατοίκων Λιαριγκόβης ἐπί τῆ βάσει συμμαρτυρίας Οἰκονόμου παπᾶ Ἀποστόλου»547.
Στίς 20 Αὐγούστου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος συνιστᾶ στούς ἱερεῖς «νά ἑορτασθῇ ὁ
Ἅγιος Κοσμᾶς τήν 23ην Αὐγ. ὁμοῦ μέ τήν ἀπόδοσιν τῆς Κοιμήσεως ἀντί τῆς
24ης»548.
Στίς 25 Αὐγούστου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν Ὑποδιοικητή ὅτι «Δή-
μαρχος ζητεῖ αὖθις σφαγίδα, ἥν ἀπήτησε λαός» νά μή δώσει «διά συλλαλητηρίου
(Ἰουλίου 24) καί ὅτι «θεωρεῖται φρόνιμον νά μή δοθῇ τοῦ λαοῦ ἐν ἐξεγέρσει εὑρι-
σκομένου, καί τόν παρακαλεῖ «νά ἔλθῃ αὐτοπροσώπως καί ἐξετάσῃ καί λύσῃ τό ζή-
τημα». Στίς 26 Αὐγούστου ὁ Ὑποδιοικητής τηλεφωνεῖ στόν Ἐπίσκοπο «νά δοθῇ ἡ
σφραγίς, διότι ἄλλως εὐθύνη βαρύνει Ἐπίσκοπον»549.
Στίς 27 Αὐγούστου 1916 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο στέλνονται στόν Ὑποδιοικητή «σφα-
γίς καί κατάστιχα Δημαρχίας, ἵνα αὐτός παραδώσῃ Δημάρχῳ»550.
Στίς 25 Σεπτεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος πιστοποιεῖ «ὅτι ὁ Κ. Πετρίδης ἐχρημά-
τισε Σχολάρχης Ρεβενικίων 1893-95 Σχολῆς μέ 7 τάξεις551.
Στίς 2 Νοεμβρίου 1916 ἡ Ἐφοροεπιτροπή Ρεβενικίων ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο
«ἔγκρισιν νά οἰκοδομήσῃ 4 δωμάτια ἐν τῇ Παναγίᾳ. Στίς 3 Νοεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος
ἀπαντᾶ «ὅτι δέν ἐγκρίνεται, διότι πρέπει νά γίνῃ δι’ ἀποφάσεως κοινοτικῆς καί νά
προηγηθῇ σχέδιον»552.
Στίς 6 Νοεμβρίου 1916 ἡ (Ἐκκλησιαστική) Ἐπιτροπή τῆς Βαρβάρας ζητεῖ ἀπό τόν
Ἐπίσκοπο «ἱερέα ἵνα θάψῃ νεκρόν ἐν Ὀλυμπιάδι, τοῦ ἐφημερίου ἀσθενοῦντος καί
τοῦ Παπᾶ Κωνσταντίνου ἀρνουμένου». Στίς 7 Νοεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώ-
νει τήν Ἐπιτροπή ὅτι στέλνεται γιά τήν ταφή «ὁ παπᾶ Ἰωάννης καί τίθενται εἰς
ἀργίαν ἀμφότεροι οἱ ἱερεῖς μέχρις ἀπολογίας αὐτῶν»553.
Στίς 8 Νοεμβρίου 1916 ὁ Οἰκονόμος παπα Θεόδωρος (τῆς Βαρβάρας) ἀπολο-
γεῖται στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι ἕνεκα ἀσθενείας δέν ἠδυνήθη νά μεταβῇ καί θάψῃ τόν
13
νεκρόν». Στίς 17 Νοεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος συνιστᾶ στόν παπᾶ Θεόδωρο «νά ἀπο-
χωρήσῃ τῆς ἐφημερίας, διότι ἀσθενής ὤν δέν δύναται νά ἐκπληρώσῃ τά καθήκοντα
τῆς ἐφημερίας καί οἱ ἄλλοι, ἱερεῖς δέν εἶναι ὑπόχρεοι νά μένουν εἰς τό χωρίον,
ὥστε νά τόν βοηθοῦν ἐν ἀνάγκῃ»554.
Στίς 11 Νοεμβρίου 1916 ὁ Ἐφημέριος τῆς Βαρβάρας παπα Κωνσταντῖνος ἀπο-
λογεῖται στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι 1) ἐνόμιζε ὅτι θά μετέβαινεν ὁ ἐφημέριος, 2) εἶχεν
ἀνάγκην νά ἔλθῃ νά φέρῃ τό ζῶον του πρός ἐπίταξιν ἐν Λιαριγκόβῃ αὐτοπροσώ-
πως ἵνα τό σώσῃ». Στίς 17 Νοεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντώντας στήν ἀπολογία τοῦ
παπα-Κωνσταντίνου τόν τιμωρεῖ «ἐπιεικῶς δι’ ἀργίας 15 ἡμερῶν»555.
Στίς 16 Νοεμβρίου 1916 ὁ Σύμβουλος (Παιδείας) Ἀβέρωφ παρακαλεῖ τόν Ἐπί-
σκοπο νά μεταβεῖ «εἰς Θεσσαλονίκην πρός συνεννόησιν ἐπί σπουδαίας ὑποθέ-
σεως». Στίς 17 Νοεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στόν Σύμβουλο Ἀβέρωφ «εἰ δυ-
νατόν συνεννόησις γένηται μέσον ὑποδιοικητοῦ ἤ ἐπισκ(όπου) Ἀρδαμερίου», μέ
τούς ὁποίους μπορεῖ «τηλεφωνικῶς συνομιλῆσαι, ταξειδίου ὄντος κοπιαστικοῦ καί
ἐπικινδύνου», ἀλλά δέν ἔλαβε ἀπάντηση. Γι’ αὐτό στίς «Παρατηρήσεις» σημειώνει:
«Μή λαβών ἀπάντησιν μετέβην εἰς Θεσσαλονίκην 28 Νοεμ(βρίου) - 3 Δεκεμ-
βρίου»556.
Στίς 17 Νοεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Ὑποδιοικητή (Χαλκιδικῆς)
Σέρπη «ἐμποδίσαι κτίσιμον δωματίων ἐν Ρεβενικίοις ὡς ἄνευ ἐγκρίσεως γινομέ-
νου»557.
Στίς 19 Νοεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τούς ἱερεῖς τοῦ Νεοχωρίου
ὅτι «παύονται ὡς μή θέλοντες νά συμμορφωθῶσι διαταγῇ ἵνα ἀναγινώσκουν πρωΐ
καί ἑσπέρας καθ’ ἑκάστην τήν ἀκολουθίαν»558.
Στίς 19 Νοεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἀγγέλλει στήν Ἐκκλ. Ἐπιτροπή Νεοχωρίου
τήν παύση τῶν ἱερέων «καί συνιστᾶται ὡς ἀντικαταστάτης αὐτῶν ὁ παπα-Ἰωάννης
πρόσφυξ ἐκ Νιγρίτης» καί στίς 5 Δεκεμβρίου ἀγγέλλει στήν Ἐπιτροπή «ὅτι συνε-
χωρήθησαν οἱ ἱερεῖς παραδεχθέντες νά τελῶσι καθ’ ἑκάστην τάς ἀκολουθίας»559.
Στίς 21 Νοεμβρίου 1916 ἡ Ἐκκλ. Ἐπιτροπή καί κάτοικοι τῆς Βαρβάρας δηλώνουν
στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι δέν εὐχαριστήθησαν ἐκ τῆς τιμωρίας, ζητοῦν αὐστηράν τι-
μωρίαν ἄλλως ἀπειλοῦν ὅτι θά ἀναφερθοῦν δικαστικῶς καί θά γίνουν καθολικοί».
Ὁ Ἐπίσκοπος στίς 24 Νοεμβρίου ἀπαντᾶ στήν «Ἐπιτροπή Ναοῦ Βαρβάρας» ὅτι «ἡ
Ἐπιτροπή καί ἡ Κοινότης δέν ἔχει δικαίωμα νά ἐπεμβαίνῃ εἰς τό ἔργον τοῦ Ἐπι-
σκόπου» καί ὅτι «αἱ ἀποφάσεις αὐτοῦ γενόμεναι μετά σκέψιν καί ἀμερολήπτως δέν
δύνανται νά μεταβληθῶσιν»560.
Στίς 26 Νοεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἀγγέλει στούς χριστιανούς τοῦ Παλαι-
οχωρίου «ὅτι ἐξωεκκλησιάσθη ὁ Γεώργιος Μουδιώτης ὡς ἀπειθήσας εἰς τήν πρό-
σκλησιν τοῦ Ἐπισκόπου» καί στίς 16 Δεκεμβρίου ἐνημερώνει τόν οἰκονόμο Παπα-
Ἀπόστολο ὅτι «συγχωρεῖται ὁ Γ. Μουδιώτης ὡς προσελθών καί ζητήσας συγχώ-
ρησιν»561.
Στίς 6 Δεκεμβρίου 1916 οἱ ἱερεῖς τοῦ Νεοχωρίου ἀγγέλλουν στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι
ἡ Ἐπιτροπή ἠμπόδισεν αὐτούς νά ἱερουργήσουν καί ἐλειτούργησεν ἀντ’ αὐτῶν ὁ
παπα-Γεώργιος». Στίς 8 Δεκεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος γράφει στήν Ἐπιτροπή «ὅτι δέν
πρέπει νά φέρουν ἐμπόδια εἰς τούς ἱερεῖς»562.
Στίς 7 Δεκεμβρίου 1916 ὁ παπα-Ἀπόστολος τοῦ Γοματίου ἀγγέλλει στόν Ἐπί-
σκοπο «ὅτι ἀποσυρθείσης τῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ ναοῦ μένει ὁ ναός ἄνευ ἐπιτροπῆς».
Τήν ἴδια ἡμέρα ὁ Ἐπίσκοπος δίνει ἐντολή στόν παπᾶ Ἰάκωβο «νά κάμῃ ἐκλογήν ἐπι-
14
τροπῆς»563.
Στίς 8 Δεκεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν παπα-Γεώργιο ὅτι «ἀπα-
γορεύεται αὐτῷ νά τελῇ ἱερουργίας ἄνευ ἀδείας Ἐπισκόπου» καί στίς 15 Δεκεμ-
βρίου τόν ἐνημερώνει ὄτι δίδεται σ’ αὐτόν «ἡ ἄδεια τοῦ ἱερουργεῖν ἕνεκα τῶν πε-
ριστάσεων»564.
Στίς 9 Δεκεμβρίου 1916 ἡ Κοινότητα Νεοχωρίου καταγγέλλει στόν Ἐπίσκοπο
τούς ἱερεῖς «ὅτι κατά τόν χρόνον τῆς παύσεώς των ἐζήτησαν λαβόντες τά ἄμφια
τοῦ ναοῦ νά φέρωσιν ἐμπόδιον εἰς τήν λειτουργίαν καί ὁ λαός εἶναι ἠρεθισμένος
ἐναντίον των». Στίς 10 Δεκεμβρίου ὁ Ἐπίσκοπος γράφει στούς ἱερεῖς τοῦ Νεοχω-
ρίου «ὅτι πρέπει νά ἀπέχωσι τῆς λειτουργίας ἡμέρας τινας καί νά προσέλθωσιν εἰς
τήν Κοινότητα καί νά ἐξηγηθοῦν»565.
Στίς 16 Δεκεμβρίου 1916 ἡ Ἱερά Σύοδος (Ἀθήνα) ἐρωτᾶ τόν Ἐπίσκοπο «ἄν
μνημονεύηται τό ὄνομα βασιλέως ἐν τοῖς ναοῖς»566.
Στίς 22 Δεκεμβρίου 1916 ὁ Ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τούς ἱερεῖς τοῦ Νεοχωρίου
ὅτι «ληξάσης τῆς δεκαπενθημέρου ἀναβολῆς τῆς ἀναλήψεως τῆς ὑπηρεσίας
αὐτῶν ἐπιβληθείσης ὡς τιμωρίας, διότι εἶχαν λάβει τά ἄμφια πρός παρακώλυσιν τῆς
λειτουργίας δίδεται ἡ ἄδεια αὐτοῖς νά ἀναλάβωσιν τήν ἐφημερίαν των»567.
Στίς 22 (;) Δεκεμβρίου 1916 ὁ Σύμβουλος Παιδείας (Θεσσαλονίκης) Ἀβέρωφ ζη-
τεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «τό ποσόν ὅπερ ἐδαπάνα ἑκάστη κοινότης εἰς τάς Σχολάς πρό
τοῦ 1912 καί ἐκ ποίων εἰσοδημάτων ἐλαμβάνετο τοῦτο». Στίς 25 Φεβρουαρίου 1917
ὁ Ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ: «Στέλλεται πίναξ»568.
Στίς 25 Δεκεμβρίου 1916 ὑποβάλλεται ἀπό τό Γομάτι στόν Ἐπίσκοπο «Πρακτι-
κόν ἐκλογῆς ἐπιτρόπων τοῦ ναοῦ τοῦ Ἰωάννου Μάντζαρι, τοῦ Γεωργίου Βαφειάδου
καί Ἰωάννου Χ’’Κωνσταντίνου». Στίς 9 Ἰανουαρίου 1917 ὑποβάλλεται ἀπό τόν Ἐπί-
σκοπο (ἀπό τήν Ἱερισσό) «κατακυρωτικόν τοῦ Πρακτικοῦ καί διορισμός τῶν ἐκλε-
γέντων ἐπιτρόπων»569.
Στίς 27 Δεκεμβρίου 1916 οἱ ἱερεῖς τοῦ Γοματίου ἀγγέλλουν στόν Ἐπίσκοπο «ὅτι
ἐδήλωσαν εἰς τήν Κοινότητα ὅτι θά ἀπεργήσουν μετά 15 ἡμέρας, ἐάν δέν ἐξα-
σφαλισθῇ ὀ μισθός των, διότι οἱ κάτοικοι καθυστεροῦν τά ἱερατικά δικαιώματα».
Στίς 9 Ἰανουαρίου 1917 ὁ Ἐπίσκοπος γράφει (ἀπό τήν Ἱερισσό) στούς ἱερεῖς «ὅτι
ὁ Ἐπίσκοπος θά διέλθῃ ἐκ Γοματίου τήν 18ην τρ(έχοντος) καί θά κανονίσῃ τό ζή-
τημα»570.
Σημειώσεις:
442. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 616. 453. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 635.
446. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 622. Δέν γνω- 457. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 632.
ρίζουμε τήν ὑπόθεση. 458. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 633.
15
465. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 645. Κατάλογος Ἐγγράφων Ἀρχείου Λυσιμάχου
466. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 641. Γρ. Σαραφιανοῦ, ὅ.π., τχ. 40/Ἰούλ.-Σεπτ. 1998,
467. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 643. σσ. 6, 8 καί 10-12.
469. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 642 καί 646. 495. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 677 καί 533.
470. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 647. Τό Τη- 496. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 697.
λεγράφημα ἀπευθύνεται στόν πιθανότατα 497. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 678.
ὑπασπιστή τοῦ βασιλιᾶ Βασ. Μελᾶ. 498. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 679.
471. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 652. Προ- 499. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 687.
φανῶς πρόκειται γιά τόν Δήμαρχο τῆς Λια- 500. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 681.
ρίγκοβης. 501. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 682 καί
472. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 648. 684.
473. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 649. 502. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 683. (Μέ τή
474. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 650. λ. Ἡμιγυμνάσιο ἐννοοῦνται οἱ δύο γυμνα-
475. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 653. σιακές τάξεις τῆς Ἀστικῆς Σχολῆς Λιαριγκό-
476. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 651. Δέν βης. Τό Ἡμιγυμνάσιο ὡς ξεχωριστή σχολική
θά ρωτήσουμε, ποῦ βρίσκεται ἄραγε αὐτός μονάδα ἱδρύθηκε τό 1915).
ὁ λόγος. Εἶναι γνωστό! 503. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 685.
477. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 654. 504. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 684 καί 681.
481. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 658. Τότε 508. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 691.
Διευθυντής τοῦ Ἡμιγυμνασίου Λιαριγκόβης 509. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 692.
ἦταν ὁ Τριαντάφυλλος Γρέζος. Βλ. (κυ- 510. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 693.
ρίως), Ἠλ. Παπαθανασίου, Ἀρναία ἡ παλιά 511. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 694.
Λιαρίγκοβα ..., ὅ.π., σσ. 94 καί 139. 512. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 696.
482. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 659 καί 660. 513. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 699.
486. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 664. [Σημ. εἰ- 517. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 702.
δική: Ὁ παπᾶ-Ἰωάννης Παλιούρας ἔχασε τή 518. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 703.
ζωή του μέ τραγικό τρόπο (σέ ἡλικία 65 ἐτῶν) 519. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 704.
τήν ὥρα τοῦ μεγάλου σεισμοῦ (6,9 Richter) στίς 520. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 705.
26 Σεπτεμβρίου τοῦ 1932 μέ τή νύφη του 521. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 706α΄1.
Εὐγενία (ἐτῶν 36), σύζυγο τοῦ Γεωργίου Παλι- 522. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 706β΄1. Τό ὀ-
ούρα, καί τά ἐγγόνια του Ἰωάννα (3 ἐτῶν) καί νοματεπώνυμο «τοῦ κλέψαντος» καταχω-
Στυλιανό (11 ἐτῶν) (βλ. ἐνδεικτικά: Δημ. Θ. Κύ- ρεῖται ἐδῶ μόνο μέ τά ἀρχικά γράμματα γιά
ρου, Οἱ σεισμοί τοῦ 1932 στή Βορειοανατολι- εὐνόητους λόγους!
κή Χαλκιδική, Ἀρναία 2018, σσ. 204-205)]. 523. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 708.
487. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 666 (ἀπό πα- 524. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 710 (παρό-
ραδρομή γράφεται ὁ ἀρ. 166). μοιο μέ τό ἀρ. 708).
488. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 665. 525. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 707, 605
489. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 668. καί 724 (ὅπου δίνεται ἀπάντηση).
490. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 669. 526. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 707 (ἐπα-
491. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 672. νάληψη τοῦ ἀριθμοῦ Πρωτοκόλλου).
492. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 673. 527. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 709 καί
493. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 674 καί 706.
Δημ. Θ. Κύρου, Καταγραφή Ἀρχείων. ΚΑ΄ (3), 528. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 711.
16
529. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 712. στό Ἀρχεῖο.
531. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 720 καί Δημ. Θ. Κύρου, 1. 140 Χρόνια ἀπό τή γέννη-
Δημ. Θ. Κύρου, 1. Νεώτερες καί συμπληρω- σή του ..., ὅ.π., σσ. 24-25, καί 2. Ὁ Μητροπο-
ματικές πληροφορίες γιά τή ζωή καί τή δρά- λίτης Ἱερισσοῦ ..., σσ. 42.
ση τοῦ Μητροπολίτη Ἱερισσοῦ, Ἁγ. Ὄρους 549. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 742 καί
καί Ἀρδαμερίου Σωκράτη καί τήν Ἱστορία Δημ. Θ. Κύρου, 140 χρόνια ἀπό τή γέννησή
τῆς Μητροπόλεως. (Ἀπό τό Ἀρχεῖο Ἐγγρά- του ..., ὅ.π., σ. 25, 2. Τό Ἀρχεῖο Ἐγγράφων
φων τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς τῆς Μητροπόλεως Ἱερισσοῦ, Ἁγ. Ὄρους
Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος - 1916-1944), ΑΡ- καί Ἀρδαμερίου (1836-1943), ΑΡΝΑΙΑ, τχ.
ΝΑΙΑ, τχ. 89/Ὀκτ.-Δεκ. 2010, σσ. 21 καί 23 84/Ἰούλ-Σεπτ. 2009, σ. 6, καί 3. Ὁ Μητροπο-
(Σημ. 1-5). Ἀναδημοσιεύεται καί στό Δημ. Θ. λίτης Ἱερισσοῦ ..., σσ. 42-43 καί 141.
Κύρου, Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ, Ἁγίου 550. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 743.
Ὄρους καί Ἀρδαμερίου Σωκράτης Σταυρί- 551. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 744.
δης (1866-1944), Ἀρναία 2011, σσ. 197 καί 552. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 745. Προ-
206 (Σημ. 1-5), καί 2. Προστριβές μεταξύ τῆς φανῶς πρόκειται γιά τό Προσκύνημα τῆς Πα-
Μονῆς τῶν Ἰβήρων καί τοῦ Ἐπισκόπου ναγίας.
Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους γιά τά κτήματα 553. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 748. Ὑπο-
τῆς Ἀλαδιάβας στά 1916. (Πληροφορίες ἀπό θέτουμε ὅτι ὁ ἀποσταλείς ἱερέας ἦταν ὁ
τό Ἀρχεῖο τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἰωάννης Βαράνος (βλ. ἀρ. πρωτ. 738 καί
Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος), ΚΥΤΤΑΡΟ ΙΕΡΙΣ- Δημ. Θ. Κύρου, Σημαντικά καί Ἐκκλησιαστι-
ΣΟΥ, τχ. 7/2011, σσ. 10-11. Ἀναδημοσιεύεται κά γεγονότα στή Βαρβάρα τό 1916. (Πληρο-
καί στό Δημ. Θ. Κύρου, Ὁ Μητροπολίτης φορίες ἀπό τό Πρωτόκολλο Ἀλληλογραφίας
Ἱερισσοῦ ..., σσ. 317-318. τῆς Ἐπισκοπῆς Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους
532. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 217. (1907-1927)], ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ, τχ.
533. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 718. 108/30, Ὀκτ.-Δεκ. 2021, σ. 11).
535. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 721. Δημ. Θ. Κύρου, Σημαντικά καί Ἐκκλησιαστι-
536. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 722. κά ... , ὅ.π.
538. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 724, 707 Δημ. Θ. Κύρου, Σημαντικά καί Ἐκκλησιαστι-
καί 605. κά ..., ὅ.π..
541. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 726. Ὁ Ἰω- 558. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 752.
άννης Κοτσάνης καί ὁ Στέργιος Παπαδῆμος 559. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 753.
ἦσαν παλιότερα Ἐκκλησιαστικοί Ἐπίτροποι. Ὁ 560. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 755.
πρῶτος χρημάτισε καί Δήμαρχος (Αὐγαίας) 561. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 756.
τήν ἐποχή τῆς Ἀπελευθέρωσης τῆς Ἀρναίας 562. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 757.
ἀπό τούς Τούρκους. 563. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 760. Προ-
542. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 727. φανῶς ὁ παπᾶ Ἰάκωβος εἶναι ἐφημέριος τοῦ
543. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 730. Γοματίου.
544. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 731, 742 καί 564. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 758.
743. Τό «Ψήφισμα κατοίκων Λιαριγκόβης» 565. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 759.
βρίσκεται στό Ἀρχεῖο. 566. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 761.
547. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 738. Ἡ ἐπι- 569. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 765.
στολή τῶν κατοίκων ἔχει ἡμερομηνία 8 570. Βλ. Α.Ε.Ι.Α.Ο., Πρωτ. ἀρ. 766.
Αὐγούστου 1916 (καί ὄχι 19) καί βρίσκεται
17
Πνευματικό μνημόσυνο σέ ἕνα μεγάλο Πατριώτη
Ὁ ἀείμνηστος Μίκης ἀπαντᾶ σέ πρόκληση

Σκοπιανοῦ καλλιτέχνη γιά τό Σκοπιανό,
«θέτοντας τόν δάκτυλο ἐπί τόν τύπον τῶν ἥλων»
Ἐπιμέλεια:
Χαράλ. Ν. Λαζαρίδης, Ὁμ. Καθηγητής Α.Π.Θ.
Ἡ προκλητική ἐπιστολή τοῦ Σκοπιανοῦ:
«Κύριε Θεοδωράκη,
Πραγματικά μένω ἔκπληκτος διαβάζοντας τά σχόλιά σας στή σημερινή ἔκδοση τῆς
ἐφημερίδας «Πρῶτο Θέμα», ὅπου συσχετίζετε τό πρόβλημα στή χώρα σας μέ τό ὄνομα
τῆς πατρίδας μου.
Ἡ ἔκπληξή μου συνίσταται σέ πολλούς λόγους:
Πρῶτον, ἀπό ἕνα ἄτομο ὅπως ἐσᾶς, καταξιωμένο καλλιτέχνη παγκοσμίως, περίμενα
τουλάχιστο λίγο περισσότερο κοσμοπολιτισμό. Ἐμεῖς οἱ καλλιτέχνες ἔχουμε τήν
εὐχαρίστηση νά ἐργαζόμαστε σέ ἕνα εὐγενές ἐπάγγελμα, τό ὁποῖο μᾶς ἐπιτρέπει νά
ταξιδεύουμε ἀνά τόν κόσμο καί νά μιλᾶμε μία γλῶσσα [ἡ μουσική] πού ἐπιτρέπει νά
ρίχνει τείχη καί νά γκρεμίζει συγκρούσεις. Αυτό μᾶς ἐπιτρέπει ὅλους νά εἴμαστε ἑνω-
μένοι σέ μία μεγάλη οἰκογένεια, ὅπου οἱ πολιτιστικές διαφορές μεταξύ τῶν ἐθνῶν μᾶς
ἀναπαριστοῦν τόν πλοῦτο τῆς ἀνθρώπινης ἔκφρασης.
Δεύτερον, τό 1997, τό δημοφιλέστερό σας ἔργο, «ὁ Ζορμπάς», παρουσιάστηκε στό
Μακεδονικό Ἐθνικό Θέατρο, παρουσία τοῦ πρώην προέδρου Κίρο Γκλιγκόροφ (…) καί
μεταδόθηκε ζωντανά ἀπό τήν ἑλληνική τηλεόραση.
Προσωπικά ὡς μαθητής στό γυμνάσιο τῶν Σκοπίων παρακολούθησα ὅλες τίς πρό-
βες καί ἡ μητέρα μου συμμετεῖχε στήν παράσταση. (…). Τότε ἐπισκεφτήκατε τόν τάφο
τοῦ Ζορμπᾶ στό νεκροταφεῖο στό Μποῦτελ.
Αὐτή ἀκριβῶς ἡ ἱστορία τοῦ Ζορμπᾶ θά μποροῦσε νά εἶναι ἕνα ἀπό τά θετικά πα-
ραδείγματα γιά τίς ἐπαφές μεταξύ τῶν πολιτισμῶν τῶν λαῶν τῶν Βαλκανίων, ἀλλά θά
μποροῦσε νά μᾶς δώσει ὤθηση στήν ἀναζήτηση ἐποικοδομητικῶν λύσεων».
Μπλαγκόζα Νακόσκι
Σκοπιανός τενόρος
Ἡ ἱστορική ἀπάντηση τοῦ Μίκη:
«Κύριε Νακόσκι,
Ὑποθέτω, ὅτι εἶσθε πολύ νέος καί ἑπομένως δέν γνωρίζετε ὁρισμένα γεγονότα,
πού συνέβησαν πρίν ἀπό πάρα πολλά χρόνια καί πού ἐξηγοῦν τή σημερινή στάση μου
στό θέμα τῶν σχέσεων ἀνάμεσα στούς δύο λαούς μας.
Πρίν ἀπό τόν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ὅταν τό νεαρό καί ἀδύνατο τότε ΚΚΕ
θέλησε νά γίνει μέλος τῆς Κομμουνιστικῆς Διεθνοῦς (Μόσχα), τό Βουλγαρικό καί τό
Γιουγκοσλαβικό Κομμουνιστικό Κόμμα ἔθεσαν ὡς προϋπόθεση γιά τήν ἔνταξή του, νά
δηλώσει ὅτι συμφωνεῖ νά σχηματισθεῖ ἀνεξάρτητο κομμουνιστικό κράτος μέ τό
ὄνομα «Μακεδονία», πού νά συμπεριλαμβάνει ὅλη τήν Βόρειο Ἑλλάδα.
Ὅπως ἦταν φυσικό, ξεσηκώθηκε θύελλα στήν Ἑλλάδα, πού ἀνάγκασε τό ΚΚΕ, νά
ἀναθεωρήσει αὐτή τή θέση. Τοῦ ἔμεινε ὅμως ἕνα μεγάλο στίγμα, πού νομίζω ὅτι ἔσβη-
σε, ὅταν τό ΚΚΕ μπῆκε στά 1941 ἐπί κεφαλῆς τῆς Ἀντίστασης κατά τῶν Γερμανῶν.
18
Στό τέλος τοῦ πολέμου, δημιουργήθηκε ἡ Κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία καί τότε
ὁ Τίτο ἔδωσε στό νότιο τμῆμα τῆς χώρας, στήν περιοχή τοῦ Βαρδάρη, τό ὄνομα «Μα-
κεδονία», μέ τήν ἐλπίδα ὅτι θά μποροῦσε νά βρεθεῖ στό μέλλον ἡ εὐκαιρία, νά φτά-
σουν τά σύνορα τῆς χώρας του στό Αἰγαῖο.
Τό δυστύχημα γιά τήν χώρα μας ἦταν, ὅτι μετά τήν ἀπελευθέρωσή της ἀπό τούς
Γερμανούς ὁδηγηθήκαμε στόν Ἐμφύλιο πόλεμο κατά τόν ὁποῖο ἡ Κυβέρνηση τῶν
Ἀθηνῶν ἐξαρτοῦσε τήν ἐπιβίωσή της ἀπό τήν βοήθεια τῶν Δυτικῶν Δυνάμεων. Ἦταν
ἐντελῶς ἐξαρτημένη καί ὅπως φάνηκε, εἰδικά οἱ Ἄγγλοι δέν ἤθελαν, νά ἐνοχληθεῖ ὁ
Τίτο, μέ τήν ἐλπίδα ὅτι θά ἔκανε αὐτό πού τελικά ἔκανε: Δηλαδή νά διακόψει τίς σχέ-
σεις του μέ τήν Μόσχα.
Γι’ αὐτόν τόν λόγο οἱ Ἑλληνικές κυβερνήσεις δέν διαμαρτυρήθηκαν τότε, ἐνῶ ὅλος
ὁ κόσμος γνώριζε ὅτι μέ τό ὄνομα αὐτό ὁ Γιουγκοσλαῦος ἡγέτης δημιουργοῦσε τόν
Δούρειο Ἵππο γιά νά ἐπαναλάβει αὐτό πού ἔκανε ὡς ἄνθρωπος τῆς Κομμουνιστικῆς
Διεθνοῦς. Δηλαδή τήν δημιουργία τῆς Μακεδονίας τοῦ Αἰγαίου.
ΤΟΤΕ δημιουργήθηκε ὁ μῦθος τῆς καταγωγῆς τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς αὐτῆς
ἀπό τόν Μέγα Ἀλέξανδρο μέ ὅλα τά γνωστά, πού περιλαμβάνονταν (καί δέν ξέρω ἄν
περιλαμβάνονται ἀκόμα) καί στό Σύνταγμα τῆς χώρας σας.
Δηλαδή τῆς Μεγάλης Ἰδέας τοῦ Ἀλυτρωτισμοῦ μέ τήν ὁποία γαλουχήθηκαν πολ-
λές γενιές, οἱ ὁποῖες ἔχουν συνδεθεῖ - ὅπως κι ἐσεῖς ὑποθέτω - μέ τήν Ἰδέα αὐτή ὁλο-
κληρωτικά. Κι ἐγώ τούς καταλαβαίνω ἀπολύτως, πού θεωροῦν τόν ἑαυτό τους Μα-
κεδόνες, ἀφοῦ μέ τόν μῦθο αὐτόν μεγάλωσαν.
Θά πρέπει ὅμως νά ἀναγνωρίσετε κι ἐσεῖς, ὅτι κι ΕΜΕΙΣ ἔχουμε δίκιο, ὅταν μέ βάση
αὐτό τό ὄνομα, στέλνετε χάρτες τῆς Μακεδονίας τοῦ Αἰγαίου, πού φτάνουν ὡς τόν
Ὄλυμπο, διατείνεσθε ὅτι ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες εἴμαστε κατακτητές τῆς ἴδιας μας τῆς συμ-
πρωτεύουσας, τῆς Ἑλληνικῆς Θεσσαλονίκης κλπ. κλπ. ἀμφισβητώντας ἔτσι τήν ἴδια
τήν ἀκεραιότητα τῆς χώρας μας.
Πῶς λοιπόν ζητᾶτε ἀπό μένα, νά εἶμαι… «κοσμοπολίτης», ὅταν μέ ὅλα αὐτά τά μυ-
θεύματα κάποιοι ἐπιδιώκουν, νά ἀκρωτηριάσουν τήν πατρίδα μου;
Ἡ Μοῖρα ὅμως, ἀγαπητέ κύριε Νακόσκι, τό ἔφερε ἔτσι, ὥστε νά μάθω ἀπό πρῶτο χέ-
ρι τίς δολοπλοκίες τῆς Γιουγκοσλαυικῆς Ἡγεσίας, προκειμένου νά γίνω κι ἐγώ συνερ-
γός σ’ αὐτή τήν πολιτική τῆς «Μεγάλης Μακεδονίας»...
Ἦταν τότε, πού συνέθετα τήν μουσική γιά τή μάχη τῆς Σιουκέσκα καί ἐπισκεπτό-
μουν συχνά τήν ἑνιαία τότε Γιουγκοσλαυία, προσκεκλημένος τοῦ σ. Τίτο, πού τόσο
θαύμαζα καί ἐκτιμοῦσα.
Τότε λοιπόν ὁ ἴδιος ὁ Τίτο μοῦ ζήτησε νά γράψω τή μουσική γιά μία Σκοπιανή ται-
νία. Ὅταν διάβασα τό σενάριο, τό ὁποῖο ἐμφάνιζε ἐμᾶς τούς Ἕλληνες ὡς κατακτη-
τές τῆς Θεσσαλονίκης καί καταπιεστές τῶν κατοίκων της, τότε ὄχι μόνο ἀρνήθηκα νά
γράψω τή μουσική ἀλλά εἶχα καί τό θάρρος νά ἔρθω σέ ἔντονη ἀντιπαράθεση μέ τόν
Τίτο. Διότι διαπίστωσα, ὅτι ἦταν ὁ ἴδιος πού θεωροῦσε, ὅτι ἀφοῦ ἡ Μακεδονία «ἡ δική
του» ἦταν ἱστορική ἀναγκαιότητα σύμφωνα μέ τή δική του «κομμουνιστική» ἀντίληψη,
νομιμοποιεῖτο νά δημιουργήσει ἕνα κομμουνιστικό κράτος σέ βάρος μιᾶς χώρας κα-
πιταλιστικῆς, ὅπως ἦταν ἡ Ἑλλάδα.
Οἱ σχέσεις μας τότε διαταράχθηκαν, ἰδίως ὅταν τοῦ τόνισα, ὅτι δέν ἔπρεπε αὐτός,
πού ἔθεσε τήν πατρίδα του πάνω ἀπό τή Μόσχα καί τόν Στάλιν, νά μή μπορεῖ νά ἐκτι-
μήσει τόν δικό μου πατριωτισμό, πού κι ἐγώ ἔχω τό θάρρος νά τόν θέτω πάνω ἀπ’ ὅλα.
Στή ζωή μου ὁλόκληρη ἀπέδειξα, νομίζω, πόσο εἶμαι πραγματικά ταγμένος στήν
ὑπόθεση τῆς Εἰρηνικῆς συνύπαρξης τῶν Λαῶν. Καί δέν ἔχω κανένα δισταγμό, νά δη-
λώσω ὅτι δέν ἔχω τίποτα μέ τόν λαό σας, πού τόν αἰσθάνομαι πολύ κοντά μου, ὅπως
19
τότε πού διηύθυνα τόν Ζορμπά στά Σκό-
πια.
Ὅταν ὅμως βλέπω τήν ὑπόθεση αὐτή
τῆς εἰρηνικῆς συνύπαρξης τῶν λαῶν
μας, νά γίνεται πρόσχημα στά χέρια κά-
ποιων σκοτεινῶν δυνάμεων, πού ἐκμε-
ταλλεύονται τούς λαούς καί τό τελικό
ἀποτέλεσμα νά εἶναι, νά κινδυνεύει αὐτή
τή στιγμή ἡ ἐδαφική ἀκεραιότητα τῆς
πατρίδας μου, δέν εἶναι δυνατόν, νά μήν
ἀντιδράσω μέ ὅλες μου τίς δυνάμεις.
Στιγμιότυπο ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ Μίκη Θεοδωράκη Μετά τιμῆς,

στό συλλαλητήριο τῆς 4-2-2018 στήν πλατεία Συν-
Μίκης Θεοδωράκης
τάγματος (Ἀθήνα) γιά τή Μακεδονία μας.
18.01.2018
Αἰωνία σου ἡ μνήμη ἀθάνατε Μίκη!
Αὐτά γιά ὅσους ἀποδέχονται «ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ» τή «Συμφωνία τῶν Πρεσπῶν»,
μέ τήν ὁποία συμφωνήσαμε στή παραχάραξη τῆς Ἱστορίας, ἀποδεχόμενοι τή μετο-
νομασία τῆς αὐτοαποκαλούμενης «Δημοκρατίας τοῦ Βαρδάρη» (Vardarska) σέ «Βόρεια
Μακεδονία».
Αὐτά γιά ὅσους δέν κατάλαβαν ὅτι τήν ξακουστή Μακεδονία τοῦ Μεγαλέξαν-
δρου τήν ὑποβιβάσαμε ἐμεῖς
οἱ ἴδιοι σέ «Νότια Μακεδο-
νία», ἀφοῦ παραδώσαμε
στούς Σκοπιανούς τή «Βόρεια
Μακεδονία». Ἔτσι, «ξεχνών-
τας» σταδιακά τό «Βόρεια» ἤ
καί γιά λόγους συντομίας (…)
θά αὐτοαποκαλοῦνται ὡς
χώρα «Μακεδονία», ἐνῶ
ἐμεῖς, οἱ γνήσιοι Μακεδόνες
θά εἴμαστε ἁπλά μία περιοχή
τῆς Βόρειας Ἑλλάδας, ὅπου
ζοῦν καί ἀλύτρωτοι (Βόρειο)
Μακεδόνες ἀδελφοί, πού πε-
ριμένουν τήν ἀπελευθέρωσή
τους. Ἕνα μεγάλο ἀγκάθι
στήν καρδιά τῆς Ἑλλάδας
μας, μόνιμο ἐργαλεῖο ἐκβια-
σμοῦ ἀπό τούς «συμμάχους»,
γιά νά μᾶς ἐκβιάζουν ἀπει-
λώντας τήν ἀκεραιότητα τῆς
χώρας μας καί νά συνεχίσουν
νά μᾶς ὑποτάσσουν στά
ἄνομα σχέδιά τους.
Γιά τοῦ λόγου τό ἀληθές,
ἰδού ὁ χάρτης τῶν Σκοπίων
μέχρι τό 1941:
20
Β Ι Β Λ ΙΟΠ Α Ρ ΟΥ Σ Ι Α Σ Η
Θεοκλήτου, Μητροπολίτου Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου,
Ἡ Συμβολή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους
καί Ἀρδαμερίου στόν Ξεσηκωμό τοῦ ’21,
Ἀρναία Χαλκιδικῆς 2021, σσ. 53.
Ἐκδόθηκε καί κυκλοφορήθηκε πρόσφατα μέ 53 σελίδες (δια-

στάσεων 13Χ21 ἑκ.) τό ἐπίκαιρο βιβλίο τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου
Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου Θεοκλήτου μέ τόν πα-
ραπάνω τίτλο, τό περιεχόμενο τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ τήν εἰσήγηση,
πού ἐκφώνησε κατά τήν διεξαγωγή τῆς ἐπιστημονικῆς Ἡμερίδας
τῆς Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης τοῦ
Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ στίς 15 Νοεμβρίου διαδικτυακά (κο-
ρωναϊοῦ καιροφυλακτοῦντος!) μέ θέμα: «Ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821
στήν Περιφέρεια Θεσσαλονίκης: Προβλήματα καί Ἐρωτήματα»,
«ὡς ἐκ καθήκοντος συμμετοχή στούς ἑορτασμούς τῆς 200ετη-
ρίδος ἀπό τῆς ἐθνικῆς Παλιγγενεσίας τοῦ 1821». Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης κ. Θεό-
Ἡ Εἰσήγηση τοῦ Μητροπολίτη θά δημοσιευθεῖ προσεχῶς κλητος ὁμιλεῖ στήν ἐκδήλωση
καί στά Πρακτικά τῆς Ἡμερίδας, ἀλλά ὁ Σεβασμιώτατος, ὅπως γιά τά 200 χρόνια ἀπό τήν Ἐπα-
νάσταση τοῦ 1821 στήν Ἀρναία
γράφει στόν Πρόλογο, θεώρησε «καλό τό ταπεινό αὐτό κείμε- (19-12-2021).
νο νά κατατεθῆ στό εὐρύ κοινό καί νά κυκλοφορήση ὡς αὐτο-
τελές τεῦχος», διότι, ἐνῶ «ἡ ἀνεκτίμητη προσφορά τοῦ Μοριᾶ, τῆς Ρούμελης, τῶν Νη-
σιῶν μας καί τῆς Ἠπείρου κατά τό ’21 εἶναι γνωστή στό Πανελλήνιο καί ὄχι μόνο!», «ἡ θυ-
σία καί τό αἷμα τῶν Ἐπαναστατημένων Ρωμιῶν τῆς Χαλκιδικῆς καί τῆς Μακεδονίας μας
εὐρύτερα εἶναι ἄγνωστα, τόσο ἐντός ὅσο καί ἐκτός τῆς Πατρίδας μας» καί εἶναι «καιρός
νά γίνουν γνωστά καί μάλιστα καί ἀπό τή γραφίδα ἑνός ἁπλοῦ ἱερωμένου ...».
Στό κυρίως κείμενο τοῦ βιβλίου ὁ συγγραφέας Μητροπολίτης ἀρχικά ἀναφέρεται στήν
προεπαναστατική κατάσταση τῆς Ἑλλάδας καί τῆς Χαλκιδικῆς (γιά τήν ὁποία εἰδικά ἀνα-
φέρεται καί στήν ἐκκλησιαστική διοίκηση) καί στή συνέχεια ἀναφέρεται στήν ἔναρξη καί
στή διεξαγωγή τῆς ἐπαναστατικῆς κίνησης στή Χαλκιδική μέ ἀρχηγούς τόν Σερραῖο Τρα-
πεζίτη Ἐμμανουήλ Παππᾶ καί τόν Κασσανδρινό καπετάν Στάμο Χάψα καί μέ τήν ἀγωνιστι-
κή συνεργασία καί πολλῶν ἄλλων Χαλκιδικιωτῶν. Ἰδιαίτερη ἀναφορά γίνεται στήν ἀγωνι-
στική συμμετοχή τῶν δύο ἐπισκόπων τῆς Χαλκιδικῆς, Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Ἰγνατίου
καί Ἀρδαμερίου Ἰγνατίου, καί τοῦ Χαλκιδικιώτη-Μαδεμοχωρίτη Μητροπολίτη Μαρωνείας
Κωνσταντίου, οἱ ὁποῖοι φάνηκαν «εἰς τόν ἀγῶνα μέ τόν σταυρόν καί μέ τήν σπάθην εἰς τάς
χεῖρας», γιά νά σώσουν «τό πλανημένον ποίμνιον» καί νά τό ὁδηγήσουν «εἰς τήν ἐλευθε-
ρίαν του φυσικῶς, πολιτικῶς καί θρησκευτικῶς».
Τό βιβλίο τοῦ ποιμενάρχη μας κ. Θεοκλήτου «ἀφιερώνεται μέ πολλή τήν ἐν Κυρίῳ ἀγά-
πη στόν Ἱερό Κλῆρο!» καί τά ἐξώφυλλά του κοσμοῦνται α΄) μέ τόν Πίνακα τοῦ Θεόδωρου
Βρυζάκη: «Ὁρκωμοσία τῶν ἀγωνιστῶν» καί β΄) μέ στιγμιότυπο ἀπό τήν πάνδημη ἐκδήλω-
ση γιά τό 1821 τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας στήν Ἱερισσό στίς 4 Σεπτεμβρίου 2021.
Ὁ συντάκτης τῆς Βιβλιοπαρουσίασης καί τό περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ» συγχαίρουν καί
εὐχαριστοῦν τόν συγγραφέα Μητροπολίτη Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου κ. Θε-
όκλητο (ἀπόγονο, ὡς Τριπολιτσιώτη, τοῦ Γέρου τοῦ Μοριᾶ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη) γιά
τήν ὄντως (ὅπως γνωρίζουμε προσωπικά) κοπιώδη καί τιμητική γιά τούς ἀγωνιστές τοῦ
1821 στή Χαλκιδική Ἐργασία-Μελέτη του!
21
Ὁ Ἱερός Μητροπολιτικός Ναός
τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Τό χθές καί τό σήμερα
Γράφει ὁ Στέφανος Παντ. Βογιατζῆς
ό θρησκευτικό δέσιμο μέ τόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Στεφάνου

Τ στήν Ἀρναία κατέχει σημαντική θέση στή συνείδησή μου. Μέ κληρονομιά τό
θρησκευτικό ὑπόβαθρο στίς ρίζες μου, ντύθηκα νωρίς – νωρίς ἡλικιακά – «παπ-
παδάκι», συμμετέχοντας, πέραν τῶν ἄλλων, καί στή μεταφορά τῶν ἑξαπτέρυγων
στίς ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες. Οἱ πολύωρες παρουσίες καί ἡ ἀφοσίωσή μου
στά τελετουργικά τοῦ Ναοῦ συνέβαλαν ὥστε νά γνωρίζω ἀρκετά καλά ὅλα τά
ἱερουργικά. Ἡ ἔκταση παραμονῆς μου στό Ναό ἦταν τέτοια, ὥστε νά εἶμαι σέ
θέση νά γνωρίζω κάθε δομικό στοιχεῖο του καί πάνω ἀπ’ ὅλα ἐκεῖνα τῶν ἱερῶν
κειμηλίων πού τόν ἐπένδυαν. Γνώριζα κάθε κομμάτι ἀπό τό ἀπερίγραπτης ὀμορ-
φιᾶς σκαλισμένο σέ ξύλο ἱερό τέμπλο μέ τίς δεκάδες παλαιές εἰκόνες, τόν
ἄμβωνα μέ τό χαρακτηριστικό περιστέρι στήριγμα τοῦ εὐαγγελίου, τόν δεσπο-
τικό θρόνο, τά ἱερά σκεύη, τά ψαλτήρια μέ τά περιστρεφόμενα ἀναλόγια, τούς
πολυελαίους, τόν γυναικωνίτη, τό παγκάρι καί τήν ἰδιόμορφη κεντρική πόρτα
εἰσόδου, ἐκείνη πού στήν ἐπιστροφή τοῦ ἐπιταφίου ἀπό τήν περιφορά παρέμενε
ἑρμητικά κλειστή, μέχρι ὁ δεσπότης νά ἀναφωνήσει τρεῖς φορές τό «Ἄρατε πύ-
λας οἱ ἄρχοντες ὑμῶν καἰ ἐπάρθητε πύλαι αἰώνιοι, καί εἰσελευσεται ὁ βασιλεύς
τῆς δόξης».
Οἱ ἄνθρωποι τῆς τρίτης καί πιό ὥριμης ἡλικίας συχνά «ταξιδεύουν» μέ νο-
σταλγία στίς ἀναμνήσεις τῶν παιδικῶν χρόνων. Λειτουργεῖ σάν ταινία, μέ συγ-
κεκριμένες χαρακτηριστικά ἔντονες στιγμές, τυπωμένες στή ψυχή τους μέ
ἀνεξίτηλο μελάνι. Ἀποτελοῦν συνήθως ἀγαπημένα θέματα ἀφήγησης σέ τρί-
τους. Μελέτη τοῦ Ἀμερικανικοῦ Ψυχολογικοῦ Συλλόγου λέει ὅτι οἱ ἄνθρωποι,
πού ἔχουν καλές ἀναμνήσεις ἀπό τήν παιδική ἡλικία, εἶναι πέραν τῶν ἄλλων πιό
εὐτυχισμένοι ὡς ἐνήλικες. Παρόμοιες ἔρευνες ἔχουν διαπιστώσει ὅτι οἱ τραυ-
ματικές ἐμπειρίες μπορεῖ νά ἔχουν τό ἀντίθετο ἀποτέλεσμα καί νά ὁδηγοῦν
ἀκόμη καί σέ προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας. Σκηνές ἀπό τούς πρώιμους παιδικούς
χρόνους τῆς δεκαετίας τοῦ ’50 ἔρχονται στή μνήμη, ὅταν ἀσχημάτιστα «παλι-
καρούδια» κυλούσαμε τό τσέρκι (στεφάνι) μέχρι τό Παλαιοχώρι καί ἡ φαντασία
μας ἔπλαθε τήν ἀπόσταση τεράστια καί τόν ἆθλο μας ἕτοιμο πρός δαφνοστε-
φάνωση στήν ἐπιστροφή. Ἀλλά καί ἡ μετάβαση ἀκόμη ἀπό τήν Ἀρναία στό
ἄλσος τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς μέ τή «χαμάλα» ἄξιζε στή φαντασία μας ἀσημέ-
νιο μετάλλιο. Δέν συζητᾶμε γιά μετάβαση στόν λόφο τοῦ Προφήτη Ἠλία. Ἦταν
ἆθλος, ἀξίας χρυσοῦ ὀλυμπιακοῦ μεταλλίου. Αὐτές καί παρόμοιες εἰκόνες σέ
στίλ ἐφαρμογής tik - tok ἀπό τά παλιά συνεχίζουν νά εἶναι σφηνωμένες στή
μνήμη, καθώς οἱ ἄνθρωποι περιμένουν μέ δέος τή φυγή πρός τό ἄγνωστο.
Συχνά ἐπαναφέρω παλαιές εἰκόνες ἀπό τό ἱερό οἰκοδόμημα τῆς τρίκλιτης βα-
σιλικῆς, πού ἐξάλλου ἀποτελοῦσε τό δεύτερο σπίτι μου. Καθαρή καί ἔντονα χα-
ραγμένη στά βάθη τῆς μνήμης μου κάθε πτυχή σέ κάθε στοιχεῖο καί γωνιά τοῦ
Ναοῦ, πού ἀποτελοῦσε τόπο λατρείας γιά γενιές, πού γαλουχήθηκαν χριστιανικά
22
στή σκλαβωμένη Μακεδονία καί κράτησαν ψηλά τά φλάμπουρα τῆς ἑλληνικό-
τητας τοῦ τόπου. Αὐτή ἡ εἰκόνα καί τό συναίσθημα τῶν παιδικῶν χρόνων δοκι-
μάστηκε τήν ἀποφράδα ἡμέρα τῆς 5ης Σεπτεμβρίου 2005, πού ὁ Μητροπολιτι-
κός Ναός τοῦ Ἁγίου Στεφάνου στήν Ἀρναία παραδόθηκε ἀπροσδόκητα στήν
καταστροφική μανία τῆς φωτιᾶς. Κατά σύμπτωση, καθώς κατοικῶ μόνιμα στήν
Ἀθήνα, ὑπῆρξα αὐτόπτης μάρτυρας ὅλης τῆς τραγωδίας. Μόλις χάραξε ἡ ἑπό-
μενη ἡμέρα ἐπισκέφθηκα τόν κατεστραμμένο Ναό καί συνειδητοποίησα ὅτι τά
ἱερά κειμήλια εἶχαν καταστραφεῖ. Τήν ἴδια στιγμή μέ ἔζωσαν οἱ παιδικές ἀνα-
μνήσεις. Ξύπνησαν μέσα μου ὅλα ὅσα κρατοῦσα φυλαγμένα στή μνήμη μου. Χω-
ρίς περιστροφές πάτησα ἀμέσως «τό κουμπί τῆς ἀποθήκευσης». Ἡ φυσική
ἀπουσία τους δέν θά μποροῦσε σέ καμιά περίπτωση νά σβήσει τήν παρουσία
τους στή μνήμη μου. Συνέχισα λοιπόν νά βλέπω πολύ καθαρά τά κειμήλια στόν
ὕπνο μου καί νά τά ἀγγίζω, ὅπως παλαιά.
Μέ σιγουριά ἀποτύπωσα στό σχετικό dvd, πού δημιουργήσαμε μέ τόν φίλο
Νίκο Βλάχτση τίς ἡμέρες ἐκεῖνες, ὅτι σύντομα ὁ Ἱερός Ναός θά ἀποκατασταθεῖ
καί θά ἀποδοθεῖ στούς πιστούς, ἀλλά τά ἱερά κειμήλια θά μένουν ἀναλλοίωτα
μόνο στή μνήμη τή δική μου καί ὅλων ἐκείνων τῶν κατοίκων, πού μεγάλωσαν σέ
περιβάλλον Ἑλληνορθόδοξης θρησκευτικῆς ἀγωγῆς καί δέθηκαν συναισθημα-
τικά μαζί τους. Οἱ νεότεροι ὅμως θά τά βλέπουν σέ φωτογραφίες ἤ σέ «virtual»
ἀποτύπωση τοῦ ἐσωτερικοῦ τοῦ Ναοῦ πρίν τήν καταστροφή τους. Ἀναφέραμε
ἐπί λέξει στό dvd, πού συνθέσαμε ἀμέσως μετά τήν καταστροφή τοῦ Ναοῦ, τά
ἀκόλουθα: «Τό πέτρινο ἱερό οἰκοδόμημα τοῦ ἔτους 1812, κόσμημα τῆς εἰσόδου
στό περιβόλι τῆς Παναγιᾶς καί τοῦ Ἄθωνα καί ταυτόχρονα σύμβολο τῶν χρι-
στιανῶν τῆς περιοχῆς, καταστράφηκε καί χάθηκε. Ἀνυπολόγιστης (συναισθη-
ματικῆς) ἀξίας θρησκευτικά κειμήλια ἔγιναν στάχτη. Τό ἀπερίγραπτης ὀμορφιᾶς
ἱερό τέμπλο μέ τίς δεκάδες παλαιές εἰκόνες, ὁ ἄμβωνας, ὁ δεσποτικός θρόνος,
πολλά ἄλλα σκεύη, ἔντυπα καί ποικίλα κειμήλια παραδόθηκαν στήν καταστρο-
φική μανία τῆς φωτιᾶς. Ἀπόμεινε μόνον τό κουφάρι, οἱ τέσσερις ἐξωτερικοί
τοῖχοι, γιά νά θυμίζουν τή μεγάλη πίστη τῶν ἀνθρώπων, πού ἔκτισαν πρίν δύο
αἰῶνες τόν μεγαλοπρεπῆ αὐτό Ναό, σέ θέση τέτοια, πού νά δεσπόζει ἐπιβλητικά
στόν περιβάλλοντα χῶρο, ἔτσι πού νά ἑνώνει τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων, ὅπως
ἑνώνει τούς δρόμους, πού συναντιοῦνται στό συγκεκριμένο σημεῖο, στό χορο-
στάσι, καί τίς ἐξαγνίζει, προκειμένου νά προετοιμασθοῦν γιά τή μεγάλη εἴσοδο
στά Ἅγια τῶν Ἁγίων. Οἱ ζημιές στόν Ναό σίγουρα θά ἀποκατασταθοῦν. Θά μᾶς
λείψουν ὅμως πολύ ὅλα αὐτά πού χάθηκαν τόσο ἄδικα… Ἀλλά δέν πρέπει νά
ξεχνᾶμε ὅτι εἶναι ὑπέρτερη ἀξία νά ξεπερνοῦμε τό θρῆνο, πού προκαλεῖται ἀπό
τέτοια γεγονότα».
Τό θέμα τῆς καταστροφῆς τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ συνεχίζει νά μέ ἀπασχολεῖ καί
πάντα θά προσπαθῶ μέσα μου νά βρῶ τήν κατάλληλη δικαιολογία γιά τήν αἰτία
τοῦ συμβάντος. Τελευταία μέ ἀπασχολεῖ ἀκόμη καί ἡ συγκεκριμένη ὥρα, ἡ
ὁποία συμπίπτει μέ αὐτή τῆς καταστροφῆς τῆς Παναγίας τῶν Παρισίων. Σκέ-
φτομαι ἀκόμη καί τήν περίπτωση, μήπως ἦταν θέλημα Θεοῦ. Τό τελευταῖο φαν-
τάζει μεταφυσικό στήν ὑπερβατική του διάσταση. Ἐκ τοῦ ἀποτελέσματος ὅμως
δικαιολογεῖται μέ αὐτό πού συμβαίνει καί παρουσιάζεται σήμερα ἐνώπιόν μας.
Εἶναι ἡ δημιουργία ἑνός πραγματικά μεγαλοπρεποῦς Ναοῦ, καθαγιασμένη ἕδρα
23
τῆς Μητρόπολης Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὅρους καί Ἀρδαμερίου, ἀλλά καί ἡ ἀνάδειξη
τῆς ἄγνωστης προγενέστερης ἱστορικῆς διαδρομῆς του ἀπό τόν 5ο αἰώνα. Ἔτσι
σήμερα λειτουργεῖ ὡς Ναός, ἀλλά ἀποτελεῖ καί μουσειακό πόλο ἕλξης, σημεῖο
ἀναφορᾶς καί ἐνδιαφέροντος στό πλαίσιο τοῦ θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ στήν
Ἑλλάδα καί στήν εὐρύτερη περιοχή.
Εἶναι γεγονός ὅτι κατά τή διάρκεια τῶν ἐργασιῶν ἀποκατάστασης στό ἐσω-
τερικό τοῦ Ναοῦ ἀνακαλύφθηκαν καί τεκμηριώθηκε ἐπαρκῶς ἡ ὕπαρξη ἀξιόλο-
γων κτισμάτων, ὅπως ἀναφέρεται στήν Ἰστοσελίδα τοῦ Δήμου Ἀριστοτέλη σέ
ἐρείπια. Ἀνακαλύφθηκαν τρία παλαιότερα κτίσματα, μιᾶς μεγάλης τρίκλιτης
παλαιοχριστιανικῆς βασιλικῆς, πού χρονολογεῖται γύρω στό 400, ἑνός μικροῦ μο-
νόχωρου βυζαντινοῦ ναοῦ τοῦ 10ου -11ου αἰῶνα κι ἑνός μεγάλου ὀρθογώνιου
μεταβυζαντινοῦ οἰκοδομήματος χωρίς κόγχη τοῦ 16ου -17ου αἰῶνα. Συγχρόνως,
ἦρθαν στό φῶς πολυάριθμα εὑρήματα ἀπό τήν παλαιοχριστιανική ἐποχή ἕως καί
τήν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας. Βρέθηκαν πήλινα, μαρμάρινα, γυάλινα καί με-
ταλλικά ἀντικείμενα, κονιάματα καί τοιχογραφίες. Ἐντοπίστηκαν ἐπίσης, δεκα-
πέντε ταφές, κάποιες ἀπό τίς ὁποῖες ἀνάγονται στήν παλαιοχριστιανική ἐποχή
καί ἄλλες στόν 16ο αἰῶνα μ.Χ. Ὅλα αὐτά ἀποτελοῦν σημαντικότατη πτυχή τῆς
ἱστορίας τῆς περιοχῆς μας. Παράλληλα, ὁ ἀρχαιολογικός χῶρος διαμορφώ-
θηκε, ὥστε νά ἀναδειχθεῖ ἡ θαμμένη ἱστορία τοῦ τόπου. Στό ἀποκαταστημένο
δάπεδο τοῦ ναοῦ τοποθετήθηκαν εἰδικά διαφανῆ «πάνελς», πάνω στά ὁποῖα οἱ
ἐπισκέπτες μποροῦν νά σταθοῦν, νά περπατήσουν ἤ νά ἐκκλησιαστοῦν, παρα-
τηρώντας συγχρόνως φωτισμένο καί εἰδικά διαμορφωμένο τόν ἀρχαιολογικό
χῶρο καί τά εὑρήματα, πού ἀνακαλύφθηκαν κάτω ἀπό τόν Ναό.
Ὁ προσκυνητής καί ὁ ἐπισκέπτης τοῦ Ναοῦ μπορεῖ σήμερα νά θαυμάσει τμή-
ματα τῶν τριῶν παλαιότερων Ναῶν. Μόνον ὁ Ἱερός Ναός τῆς Παναγίας Ἑκατον-
ταπυλιανής στήν Πάρο ἐνδεχομένως νά προσφέρεται πρός σύγκριση, καθόσον
στόν αἴθριο χῶρο τοῦ παλαιοχριστιανικοῦ Ναοῦ βρίσκονται κολῶνες καί διάφο-
ρα μάρμαρα τῆς βάσης τῆς ἄλλοτε ὑπάρχουσας ἐκεῖ «φιάλης τῶν καθαρμῶν»,
ὅπου οἱ πιστοί ἔπλεναν συμβολικά τά χέρια τους, πρίν εἰσέλθουν στόν Ναό. Ἡ μο-
ναδικότητα τοῦ μνημείου στήν Ἀρναία καί ἡ ἀνάδειξη τῶν εὑρημάτων ἔχει ὡς
ἀποτέλεσμα τή συρροή ἐπισκεπτῶν κάθε ἡλικίας καί ἐθνικότητας στόν Ναό σέ
καθημερινή βάση. Τό τελικό ἀποτέλεσμα, πού προέκυψε, θά παραμείνει ὡς πα-
ρακαταθήκη στή νέα γενεά, αὐτή πού προσδοκᾶ καί θέλει νά ἀτενίζει αἰσιόδοξα
τό μέλλον τοῦ τόπου μας. Στή γενεά πού θά συνεχίσει νά ἔχει ὡς φάρο τόν με-
γαλοπρεπῆ Ναό, γιά τή Δόξα Τοῦ Κυρίου καί τοῦ Πολιούχου Ἁγίου Στεφάνου.
Ἡ διερεύνηση τῆς χωρικῆς καί ἀναπτυξιακῆς διάστασης τοῦ θρησκευτικοῦ
τουρισμοῦ εἶναι ἀναγνωρισμένη πλέον διεθνῶς, καθώς ἡ κοινωνική καί οἰκο-
νομική σημασία του συμβάλλει σημαντικά στήν οἰκονομία τοῦ τόπου. Τά προσ-
κυνηματικά ταξίδια στήν Ἀρναία καί στήν εὐρύτερη πρό τοῦ Ἄθω περιοχή
ἔχουν πυκνώσει τό τελευταῖο διάστημα. Γενικότερα, ἡ εὐημερία, ὅπως εἶναι γνω-
στό, συνδέεται ἄμεσα μέ τό πόσο καλά διαχειριζόμαστε, ὅ,τι ἀξιόλογο διαθέτει
ὁ τόπος. Ἔχω τήν πεποίθηση ὅτι μεγάλο κομμάτι τῆς εὐημερίας θά προκύψει
ἀπό τήν περαιτέρω ἀνάπτυξη τοῦ θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ. Μποροῦμε νά εἴμα-
στε ρεαλιστές καί γενναῖοι, γιά νά ἀκολουθήσουμε μία καθαρή πορεία πρός τήν
ἀνάπτυξη στόν εὐλογημένο αὐτόν τόπο.
24
ΜΙΑ ΑΝΕΚΔΟΤΗ (;) ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΠΑ ΠΡΙΝ ΑΥΤΟΣ (Ο ΘΑΝΑΤΟΣ)
ΤΕΚΜΗΡΙΩΘΕΙ ΟΡΙΣΤΙΚΑ, ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ
ΑΠΟ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΜΑΣ
(ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΤΕΙ Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΡΙΑ, ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΑ, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΘΗΝΑ ΓΑΪΤΑΝΟΥ – ΓΙΑΝΝΙΟΥ ΤΟ 1951)1
Τοῦ Δημ. Θ. Κύρου

Φιλολόγου - Ἐρευνητῆ τῆς Τοπικῆς Ἱστορίας
(Εἰσαγωγή – Παρουσίαση καί Ὑπομνηματισμός)
Ὁ Ἐμμανουήλ Παππᾶς γεννήθηκε τό 1772 στό χωριό Δοβίτσα τῶν Σερρῶν. Τήν 1η
Μαΐου 1793 νυμφεύθηκε στή Δοβίτσα τήν Φαίδρα (Ἀφέντρα), μέ τήν ὁποία μέσα σέ
22 χρόνια (1794-1816) δημιούργησε μιά πολυμελή – πατριαρχική οἰκογένεια μέ 11 παιδιά,
8 ἀγόρια καί 3 κορίτσια (σχεδόν κάθε 2 χρόνια γεννιόταν καί ἕνα παιδί!).
Ξεκίνησε τήν ἐπαγγελματική του ζωή μέ πολύ λίγες γραμματικές γνώσεις καί μέ λίγα
χρήματα. Στήν ἀρχή ἀσκοῦσε ἴσως τό ἐπάγγελμα τοῦ παντοπώλη καί ἀρχίζοντας οὐσιαστικά
ἀπό μικρέμπορος ἐξελίχθηκε σέ μεγαλέμπορο τῶν Σερρῶν μέ καταστήματα στήν Κων-
σταντινούπολη καί στή Βιέννη ἀποκτώντας μεγάλη περιουσία, κινητή καί ἀκίνητη (πάνω ἀπό
300.000 τάλληρα).
Τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1817 φοβούμενος τόν ἀγᾶ τῶν Σερρῶν Γιουσούφ μπέη, μήπως τόν
σκοτώσει, ὅπως τόν ἀπείλησε, ἐπειδή τοῦ ζητοῦσε (ὁ Ἐμμ. Παππᾶς) τά χρήματα πού τοῦ δά-
νεισε, ἔφυγε καί πῆγε στήν Κωνσταντινούπολη, ἀφήνοντας τήν οἰκογένειά του στίς Σέρ-
ρες ὑπό τήν προστασία τοῦ Μητροπολίτη Σερρῶν Χρυσάνθου, ἐπειδή φοβόταν νά τήν πά-
ρει μαζί του, μήπως ὁ Γιουσούφ μπέης κατά τήν μεταφορά τους βάλλει ἀνθρώπους νά
σκοτώσουν τά παιδιά του.
Εὑρισκόμενος στήν Κωνσταντινούπολη μυήθηκε στή Φιλική Ἑταιρεία στίς 21 Δεκεμ-
βρίου 1819 μέ ἐνέργειες τοῦ φιλικοῦ Κωνσταντίνου Παπαδάτου.
Στίς 23 Μαρτίου 1821, μέ ἐντολή τοῦ Ἀλέξ. Ὑψηλάντη νά προετοιμάσει τό ἔδαφος καί
νά ξεσηκώσει τούς κατοίκους τῆς Μακεδονίας σέ ἐπανάσταση, ὁ Ἐμμ. Παππᾶς μέ τό πλοῖο
τοῦ Χατζῆ Βισβίζη φορτωμένο μέ ὅπλα καί πολεμοφόδια ἀποβιβάσθηκε στό Ἅγιον Ὄρος
(στή Μονή Ἐσφιγμένου), ἀπ’ ὅπου ἔδωσε τό ἔναυσμα γιά τήν ἐπανάσταση στή Μακεδονία,
ἡ ὁποία (ἐπανάσταση) περιορίσθηκε μόνο στή Χαλκιδική, σχηματίζοντας δύο φάλαγγες μέ
ἐπικεφαλῆς τόν ἴδιο στήν πρώτη καί τοῦ Στάμου Χάψα στή δεύτερη, οἱ ὁποῖες ἀγωνίσθη-
καν μέ ἄφθονο ἡρωϊσμό (κυρίως στήν Ἱερισσό, στά στενά τῆς Ρεντίνας, στά Βασιλικά καί
στήν Κασσάνδρα) μέ πολλούς νεκρούς καί πολλές ὑλικές καταστροφές (μέ ὁλοκαυτώματα
καί χαλασμούς) ἀλλά στό τέλος ἡ ἐπανάσταση κατέρρευσε καί ἡ Χαλκιδική ὑποτάχθηκε στή
μοῖρα της, ἡ ὁποία σήμαινε ἀκόμα 90 χρόνια τουρκοκρατία.
Ὁ Ἐμμανουήλ Παππᾶς εὑρισκόμενος στή Μονή Ἐσφιγμένου ἔφυγε ἀπό ἐκεῖ μέ ἄλλους
κοσμικούς καί μοναχούς καί τούς γιούς του Γιαννάκη καί Ἀθανάσιο πρός τήν νότια Ἑλλάδα,
ἀλλά στό καράβι ἔπαθε καρδιακή προσβολή, στενοχωρημένος ἀπό τήν ἄσχημη ἔκβαση τοῦ
Ἀγῶνα στή Χαλκιδική, καί ἔφθασε νεκρός στήν Ὕδρα, ὅπου καί τάφηκε μέ πολλές τιμές2.
Ἡ συγγραφέας, ἱστορικός καί λαογράφος (φεμινίστρια καί σοσιαλίστρια) Ἀθηνᾶ Γαϊτά-
νου – Γιαννιοῦ (1880 – 1952)3, καταγόμενη ἀπό τό Μακροχώρι Κωνσταντινουπόλεως καί
ἐγκαταστημένη στήν Ἀθήνα, μετά ἀπό προσπάθειες ἀπό τό 1933 μέχρι τό 1951 γιά τήν ἐξα-
κρίβωση τοῦ τέλους τῆς ζωῆς τοῦ Ἐμμανουήλ Παππᾶ, ἔχοντας ὑπόψη: α΄) Τίς πληροφορίες
25
“τῶν θυγατέρων του γεννημένων στό Κοντοσκάλι”, τῆς Ἀγαθονίκης (1829) καί τῆς Χαρί-
κλειας (1849), καί β΄) Τήν ἐπιμονή τοῦ Τούρκου λογοκριτῆ, ὁ ὁποῖος διέγραψε τό 1951 ἀπό
τό βιβλίο της «Τό Πνευματικό Μακροχώρι τοῦ καιροῦ μου» τό κεφάλαιο: «Μιά ἄγνωστη σε-
λίδα τοῦ Ἐμμ. Παππᾶ, τῆς ὁποίας τήν φύλαξη ἡ Ἱστορία ἀνέθεσε στό Μακροχῶρι στό πρό-
σωπο τῆς Χαρίκλειας Ἐμμ. Παππᾶ, συζύγου Στεφάνου Εὐτυχίδου», εἶχε βέβαιη ἀντίληψη
«ὅτι ὁ Ἐμμ. Παππᾶς δέν ἀπέθανε ἀμέσως τότε», δηλ. τό 1821, «ἀλλά ἀνέρρωσε καί τελικῶς
κατέληξε εἰς τό Κοντοσκάλιον τῆς Κωνσταντινουπόλεως».
Αὐτή τήν βεβαιωμένη ἀντίληψη ἡ Ἀθηνᾶ Γαϊτάνου – Γιαννιοῦ τήν ὑπέβαλε ὡς ἐπιστολή
μαζί μέ τό λογοκριμένο ἀπό τόν Τοῦρκο λογοκριτή κεφάλαιο τοῦ βιβλίου της [μέ τό ὁποῖο
(κεφάλαιο) διαφωνοῦσε ὁ λογοκριτής, ἐπειδή οἱ Τοῦρκοι δέν εἶχαν τήν ἴδια ἄποψη, ὅτι δηλ.
δέν πέθανε τό 1821 ὁ Ἐμμ. Παππᾶς, ἀλλά ἔζησε πολλά χρόνια ἀκόμα (τόν ἤθελαν πεθαμένο
τό 1821)], στόν Πρόεδρο τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Γεώργιο Μαριδάκη.
Αὐτούσια τά κείμενα τῆς ἐπιστολῆς καί τοῦ λογοκριθέντος κεφαλαίου ἔχουν ὡς ἑξῆς4:
Α΄. Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Πρός τόν
Ἐρίτιμον Κύριον Γεώργιον Μαριδάκην, Πρόεδρον Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν
Ἐδῶ
Ἐρίτιμε Κύριε:
Μέ τιμήν σᾶς ὑποβάλλω τήν ἀντίληψή μου
ὡς πρός τόν θάνατον τοῦ Ἐμμανουήλ Παππᾶ,
ἀρχιστρατήγου τῆς Χαλκιδικῆς κατά τό 1821.
Ἔχω τήν ἀντίληψη, βεβαιωμένη ἀπό πληρο-
φορίες ἐξακριβωμένες ἀπό τήν προσωπική μου
πεῖρα, ὅτι ὁ Ἐμμ. Παππᾶς δέν ἀπέθανε ἀμέσως
τότε, ἀλλά ἀνέρρωσε καί τελικῶς κατέληξε
εἰς τό Κοντοσκάλιον τῆς Κωνσταντινουπό-
λεως. Ἐκεῖ ἔκτισε οἰκίαν, συνέχισε τήν οἰκο-
γενειακή του ζωή μέ τήν σύζυγό του Μαριώρα5
μέχρι καί πέραν τῆς χολέρας τοῦ 1865.
Τό οἰκόπεδο τῆς οἰκίας αὐτῆς στό Κοντο-
σκάλι οἱ δύο τελευταῖες ἐπιζήσασες κόρες του
Χαρίκλεια Στεφάνου Εὐτυχίδου, φίλη μου προ-
σωπική, καί Ἀγαθονίκη Κωνσταντίνου Κων-
σταντινίδου (κατά 20 χρόνια μεγαλυτέρα τῆς
ἀδελφῆς της) ἐπώλησαν περί τό 1903 περίπου.
Ἄν ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν καί τό Οἰκουμενικόν
Πατριαρχεῖον δέν κατορθώσουν νά βροῦν πει-
στήρια, τότε νά καταλήξουν σέ μιάν κοινή διατύπωση, τήν ὁποία νά ὁρίσουν ὑποχρεωτικήν
διά τίς Ἱστορίες καί τίς Λαϊκές Ἐγκυκλοπαίδειες, σύμφωνα πρός τήν ἀλήθεια τῶν γεγονό-
των.
Ὁ Τοῦρκος λογοκριτής στό βιβλίο μου τό σχετικό μέ τόν Ἐμμ. Παππᾶ «Τό Πνευματικό
Μακροχῶρι τοῦ καιροῦ μου» φιλικά προέτεινε νά ἀφαιρεθῆ τό σχετικό μέ τόν Ἐμμ. Παππᾶ
καί τήν κόρη του Χαρίκλεια κεφάλαιο τοῦ βιβλίου μου. Τοῦτο μᾶς δίδει ὄχι ἁπλῶς τήν ὑπο-
ψία, ἀλλά καί τήν βεβαιότητα γιά τίς ἀντίθετες Τουρκικές ἀπόψεις. Ἀλλά ἐμᾶς μᾶς ἐπι-
βάλλεται νά πιστοποιήσουμε ἱστορικῶς τά γεγονότα καί νά ἀποκαστήσουμε τήν ἀλήθεια,
ἄν εἴμεθα εἰς τό ὕψος μας.
Ὀκτώβριος 1951 Μετά τιμῆς
Ἀθηνᾶ Γαϊτάνου – Γιαννιοῦ»
26
Β΄. Η ΑΓΝΩΣΤΗ «ΣΕΛΙΔΑ»
Ἄγνωστη ἱστορική σελίδα, πού τήν συντήρησή της ἡ ζωή ἀνέθεσε στό Μακροχῶρι.
"Ὁ Ἐμμανουήλ Παππᾶς ὁ Σερραῖος, ὁ γνωστός ἀρχιστράτηγος καί χορηγός τῆς ἐπα-
νάστασης τῆς Χαλκιδικῆς κατά τό 1821… μεταφερόμενος ἐπί τοῦ πλοίου τοῦ ἐξ Αἴνου Άν-
τωνίου Βισβίζη, ἀσθενῶν ἀπέθανε καἰ εἰς Ὕδραν μετακομισθείς ἐτάφη μετά τιμῶν δημο-
σίᾳ δαπάνῃ. (Μεγ. Ἐγκ. Πυρσοῦ τόμ. ΙΘ΄, σελίς 579, στήλη α΄, ὑπογραφή Τ.Ε.Ε.). Καί
συμπληρώνει αὐτοῦ: ὁ Παππᾶς εἶχε κατάστημα ἔν τε τῇ Βιέννῃ καί ἐν Κωνσταντινουπόλει
καί περιουσίαν ἀνερχομένην εἰς 300.000 ταλλήρων διστήλων, ἥν κατηνάλωσε διά τήν ἐπα-
νάστασιν τῆς Χαλκιδικῆς. Ἐκ τῶν υἱῶν του ὁ μέν Ἀθανάσιος αἰχμαλωτισθείς κατά τήν μά-
χην τῆς Ἀταλάντης ἀπεκεφαλίσθη ἐν Χαλκίδι, ὁ δέ Ἰωάννης ἐφονεύθη ἐν Νεοκάστρῳ καί
ὁ Νικόλαος ἐν Καματερῷ. Ὁ Κωνσταντῖνος ἔζη ἐν Σέρραις ὡς καί ἡ θυγάτηρ του Ἑλένη.
Ὁ Γεώργιος ἀπέθανε πάμπτωχος ἐν Βονίτσῃ, ὁ δέ Ἀναστάσιος ἐν Πάτραις καί ὁ Μιχαήλ ἐν
Χαλκίδι".
Οἱ πληροφορίες καί διαδόσεις αὐτές - ἀναγκάζεται κανείς νά πιστέψη – πώς εἶχαν φαί-
νεται σκοπό νά παραπλανήσουν τούς ἐνδιαφερομένους, πιθανόν καί τόν διοικητήν Θεσ-
σαλονίκης Ἀβδούλ Ἀμπούτ, "ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ κατετρώπωσε (30 Ὀκτωβρίου 1821) τούς ἐπί
τῆς Κασσάνδρας δι΄ ἀπάτης, κατέλαβε τήν Σιθωνίαν, παραδοθεῖσαν κατόπιν διαπραγμα-
τεύσεων, καί κατεσκήνωσεν εἰς Ἱερισσόν, ζητῶν ἀπό τάς μονάς τοῦ Ἄθω, μετασχούσας τοῦ
κινήματος ραθυμότατα, νά παραδώσουν τά ὅπλα, ὁμήρους, πολεμικήν ἀποζημίωσιν
2.500.000 γρόσια καί πρό πάντων τόν Ἐμμ. Παππᾶν· τούτου διαφυγόντος διά τοῦ πλοίου τοῦ
Βισβίζη ἡ ἐπανάστασις τῆς Χαλκιδικῆς ἐξέπνευσεν ἀπό τῆς 15ης Δεκεμβρίου 1821" (Μ. Ἑλλ.
Ἐγκυκλ. Πυρσοῦ τόμος 24ος, σελίς 426, ὑπογραφή Ἀθ. Γαϊτάνου – Γιαννιοῦ).
Καί τώρα ἡ ἴδια συντάκτρια συνεχίζει:
«Ὁ Ἑμμ. Παππᾶς ἀπό τήν Δοβίστα τῶν Σερρῶν, (ἡ ὁποία πρός τιμήν του πῆρε τό ὄνομά
του) δέν πέθανε τό 1821. Κρατῶντας τόν μίτο τῆς Ἀριάδνης προσπαθῶ ἀπό τό 1933 νά βρῶ
καί ἐξακρίβωσα τώρα τί ἀπέγινε τέλος ὁ Ἐμμ. Παππᾶς. Παρ’ ὅλο τό ὀγκώδης καί πολυμε-
ρές ἔργο τοῦ κου Ἰωάννου Κ. Βασδραβέλλη «Οἱ Μακεδόνες εἰς τούς ὑπέρ τῆς ἀνεξαρτη-
σίας ἀγῶνας 1796 – 1832» ὁ συγγραφεύς δέν ἀπαντᾶ στό αὐτογέννητο ἐρώτημα πού γεν-
νιέται ἀπό τήν Ἐγκ. Ἐλευθερουδάκη καί Πυρσοῦ: “πέθανε στίς 15 Δεκεμβρίου 1821 ἤ ὄχι,
ὅπως θίγει τήν ὑποψία ἡ εἴδησις πού δίνει ἡ πληροφορία τῆς Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου – Γιαννιοῦ,
πού παρουσιάζει στόν στερνό τόμο του ὁ Πυρσός …;».
Λοιπόν ὁ Ἐμμ. Παππᾶς ὁ Σερραῖος δέν ἀπέθανε μεταφερόμενος στήν Ὕδρα, ἀλλά, πα-
ράλληλα μέ τήν σκόπιμη αὐτή διάδοση, γιά νά ἐξαπατηθοῦν οἱ Τοῦρκοι, μεταφέρεται ζων-
τανός εἰς Αἶνον καί ἀπό κεῖ διά θαλάσσης ἴσως εἰς Κωνσταντινούπολιν μέ τό βρίκι τοῦ Βι-
σβίζη «Καλομοίρα». Τήν ὑποψία μας τονώνουν ὄχι μόνον οἱ πληροφορίες τῶν θυγατέρων
του γεννημένων στό Κοντοσκάλι, Ἀγαθονίκης Ἐμμ. Παππᾶ (γεννημένης τό 1825) συζύγου
Κωνσταντινίδου ἐκ Προύσσας καί τῆς Χαρίκλειας Ἐμμ. Παππᾶ (γεννημένης τό 1849) συ-
ζύγου Στεφάνου Εὐτυχίδου ἤ Ὀγουρλόγλου ἤ Ποριάζογλου, οἱ ὁποῖες (περί τό 1903) ἐπώ-
λησαν τό οἰκόπεδον τοῦ σπιτιοῦ των στό Κοντοσκάλι. Ἀλλά καί ἡ ἐπιμονή τοῦ Τούρκου λο-
γοκριτοῦ, ὁ ὁποῖος διέγραψε τό 1951 ἀπό τό βιβλίο τῆς Ἀθ. Γαϊτάνου – Γιαννιοῦ «Τό
Πνευματικό Μακροχῶρι τοῦ καιροῦ μου» τό κεφάλαιο: «Μιά ἄγνωστη σελίδα τοῦ Ἐμμ.
Παππᾶ τῆς ὁποίας τήν φύλαξη ἡ Ἱστορία ἀνέθεσε στό Μακροχῶρι στό πρόσωπο τῆς Χαρί-
κλειας Ἐμμ. Παππᾶ, συζύγου Στεφάνου Εὐτυχίδου».
Ἡ ἀντρειωμένη νειότη τοῦ Ἐμμ. Παππᾶ, σάν σώπασε ὁ ἱερός πόλεμος τῆς λευτεριᾶς ξα-
ναγύρισε πίσω στήν εἰρηνική ζωή τῆς ἐργασίας, συνεχίζει τήν σταδιοδρομία του στό ἐμπό-
ριο τῶν προσοψιῶν τῆς Βερροίας, χωρίς νά γδυθῆ τήν πίστη καί τό θάρρος στήν νίκη πού
φωλιάζει μέσα του. Πασάδες δέν ψηφάει, Τούρκους δέν προσκυνάει.
Ἐγκαθίσταται λοιπόν στό Κοντοσκάλι, μεγάλη συνοικία τῆς Κωνσταντινουπόλεως πού
εἶχε τίς δύο ἐκκλησίες, τῆς Ἀγίας Κυριακῆς καί τῆς Ἀγίας Ἐλπίδος, καί ὅπου ὁ ἴδιος ἐμφα-
27
νίζεται ὡς ἐπίτροπος.
Καί ἐνῶ τά δύο μεγαλύτερα παιδιά του ὁ Κωνσταντῖνος καί ἡ Ἑλένη ζοῦσαν στίς Σέρ-
ρες, ὁ Γιωργάκης πηγαινοερχόταν καί στό Κοντοσκάλι, ἀπ’ ὅπου ὁ Ἐμμ. Παππᾶς τόν ἔστειλε
στήν Ἀγγλία νά σπουδάση καί γύρισε μέ ὑψηλό καπέλλο φέρων καί τίς πρῶτες λάμπες πε-
τρελαίου, πού ἀντικατέστησαν τά λυχνάρια· δύο ἀπό αὐτές τίς λάμπες, μᾶς λέγει ἡ κα Καλ-
λιόπη Εὐτυχίδου – Κωλυτοῦ, τίς θυμᾶται ὡς μεγάλη στό σπίτι τους στό Μακροχῶρι. Στό
Κοντοσκάλι ὁ Γιωργάκης ἐρωτεύεται τήν δασκάλισσα Ἄννα (ὁ μπαμπάς του ἦταν ἔφορος
στό σχολεῖο) καί τήν παντρεύεται χωρίς τή θέληση τοῦ μπαμπᾶ του. Αὐτό τόν κάμνει νά ξε-
νητευθῆ καί νά ὑποφέρη πρῶτα, ἀλλά κατόπιν ἐγκαθίσταται στήν Αἴγυπτο μέ παιδιά τόν
Γιάγκο Παππᾶ, τήν Μαριώρα Γ. Βατιμπέλλα, τήν Σμαρώ Γ. Ραλεντῆ καί τόν Δημητρό Γ.
Παππᾶ, ὁ ὁποῖος αὐτοκτόνησε στήν Ἀθήνα τήν βραδιά πού παντρευόταν μέ ἄλλον ἡ ἀγα-
πημένη του, ἐπεισόδιο τό ὁποῖον θυμᾶται ἡ κα Σμαράγδα Δημαρᾶ. Οἱ τρεῖς αὐτές οἰκογέ-
νειες ἀποτελοῦσαν διακεκριμμένα μέλη μέσα στήν κοινωνία τῆς Αἰγύπτου καί γόνοι αὐτῶν
ὑπάρχουν πολλοί. Γόνοι ἐπίσης τῆς Χαρ. Ἐμμ. Παππᾶ, συζύγου Εὐτυχίδου, ὑπάρχουν πολ-
λοί μέχρι σήμερον. Ἡ μικρότερη κόρη της τό τελευταῖο ἀπό τά ὀκτώ παιδιά τῆς Χαρ(ίκλειας)
ἡ κυρία Καλλιόπη Εὐτυχίδου - Κωλυτοῦ, ἐρωτηθεῖσα μᾶς δίδει τίς ἑξῆς πληροφορίες πού
θυμᾶται ἀπό τήν μητέρα της:
"Ὁ πατέρας τῆς Μητέρας μου, Ἐμμ. Παππᾶς, κατήγετο ἀπό τάς Σέρρας τῆς Μακεδονίας.
Ἦτο ἐγκατεστημένος εἰς τό Κοντοσκάλι τῆς Πόλης. Ἦτο εὔπορος, ἔμπορος προσοψιῶν
Βερροίας καί θυμοῦμαι τήν Μητέρα μου, πού ἔλεγε ὅτι τό αὐγοτάραχο στό σπίτι των κρε-
μόταν μέ τόν τορβᾶ καί ὅτι σέ ὅλη τήν Σαρακοστή αὐτό ἦταν ἡ κυρία τροφή τοῦ Μπαμπᾶ
της καθώς ἐπίσης καί παξιμάδια βουτηγμένα σέ γλυκό κρασί τῆς Μακεδονίας. Εἶχε πολλά
παιδιά. Δύο ἔχασε στήν μεγάλη χολέρα τοῦ Κοντοσκαλιοῦ (1865) μέσα σέ μιά ἑβδομάδα.
Καί στή μεγάλη φωτιά τοῦ Κοντοσκαλιοῦ ἔχασαν καί τό σπίτι των. Κατόπιν ὁ Μπαμπάς των
πῆγε στήν Μακεδονία, ὅπου ἐκλήθη ἀπό πλουσιωτάτη ἐξαδέλφη του, ἡ ὁποία ἀρρώστησε
βαριά καί προέβλεπε τόν θάνατό της. Αὐτή εἶχε τόσα φλουριά ὅπως ἔλεγε, πού θα μπο-
ροῦσαν νά τήν σκεπάσουν ὅλην μέ αὐτά ὅταν πέθαινε.
Στό ταξείδι λοιπόν αὐτό ὁ Ἐμμ. Παππᾶς κρύωσε, ἀρρώστησε καί πέθανε, ποῦ, πότε, πῶς,
ἀγνοῶ λεπτομερείας.
Θυμοῦμαι ἐπίσης πού μ’ ἔλεγε ἡ Μητέρα μου ὅτι τίς τρεῖς μέρες τοῦ Πάσχα τά παιδιά
ἄλλαζαν τρία μεταξωτά φορέματα. Ἐπίσης ὅτι ὅταν το βράδυ ἐρχόταν ὁ Μπαμπάς των ὅλα
τά παιδιά παρετάσσοντο στήν σκάλα τοῦ σπιτιοῦ των, ἡ μεγάλη κόρη βοηθοῦσε τόν
Μπαμπά νά βγάλη τό ἐπανωφόρι του καί ἀφοῦ ὅλα μέ τήν σειρά τοῦ φιλοῦσαν τό χέρι, ἀπε-
σύροντο, αὐτά μέν μέ τήν παληά ἔμπιστη νταντᾶ στό δωμάτιο των μέ τό μονό λυχνάρι, οἱ
δέ γονεῖς στό δικό των μέ τό διπλό λυχνάρι. Ἐκεῖ κλεισμένα τά παιδιά ἔμεναν. Αὐτές οἱ λε-
πτομέρειες μέ κάμνουν τώρα νά σκέπτομαι ὅτι εἶναι δυνατώτατον τά παιδιά νά μή εἶχαν
ἰδέα κἄν ἀπό τήν ζωή τοῦ Μπαμπᾶ των. Ἡ δέ μεγάλη φωτιά, πού κατέστρεψε τό σπιτικό των
τελείως, μέ κάμει νά ἐξηγῶ ἐπίσης πῶς δέν ὑπάρχει τίποτε σχετικόν ἔγγραφον, ἄλλως τε
πῶς μποροῦσαν μέσα στήν ἴδια τήν Τουρκιά νά διατηροῦν χαρτιά ὕποπτα; ἐπικίνδυνα;
Θυμοῦμαι μάλιστα ἕνα ἀνέκδοτο σχετικό μέ τό γάμο τοῦ ἀδελφοῦ τῆς Μητέρας μου
Γιωργάκη.
Ἐπειδή - ὅπως εἴπαμε – πανδρεύθηκε χωρίς τήν θέληση τοῦ Μπαμπᾶ του, τό πρᾶγμα
ἦταν μυστικό μέσα στό σπίτι. Ἡ Μητέρα μου λοιπόν ἄκουσε τήν νταντᾶ νά λέγη: “Γιωργάκη
μας ἐβλεντῆ”, δηλ. “ὁ Γιωργάκης μας πανδρεύθηκε”. Πῆγε λοιπόν στήν Μητέρα της καί ρω-
τοῦσε: «Μητέρα τί θά πῆ αὐτό;” … Καί τότε ἐπηκολούθησε ἡ αὐστηρή παρατήρησις στήν
νταντᾶ γιά τό παράπτωμά της.
Ἡ μεγαλύτερη ἀδελφή τῆς Χαρίκλειας, ἡ Ἀγαθονίκη, πού ἦτο ἐγκατεστημένη στήν
Προῦσα, πῆρε σύζυγο προσοψᾶ εἰδικό, ὅπως καί ὁ Μπαμπάς της. Ἡ Ἀγαθονίκη ἦτο 20 χρό-
νια μεγαλύτερη ἀπό τήν Μητέρα μου· ἦτο νουνά μου καί τίς κόρες της Ἀμαλία, Ἑλεονώρα,
Ἑλένη καί τόν Μανωλάκη τούς ἔλεγα θείους, γιατί εἴχαμε μεγίστη διαφορά ἡλικίας.
28
Ἄλλες ἀδελφές τῆς Μητέρας μου ἦταν ἡ Ἀθηνᾶ, σύζυγος Δημητρίου Χρηστίδου στό
Βεσήκ - τάς, καί ἡ Καλλ(ιόπη) Ἰωάννου Ἰατροπούλου ἐγκατεστημένη στό Μακροχῶρι μαζί
μέ τήν Μητέρα μου. Ὅλων αὐτῶν γόνοι ὑπάρχουν μέχρι σήμερον.
Κατά τάς σχετικάς μέ τό ὄνομα τοῦ Παππᾶ ὁμιλίας πολύς γίνεται λόγος γιά τόν γυιό του
Ἀναστάσιο καί σκέφτηκα πώς γι΄ αὐτό ἴσως ἡ Μητέρα μου ἔδωκε στόν πρῶτο γυιό της αὐτό τό
ὄνομα. Εἶχα ἐπίσης καί ἀδελφό Νικόλαο, καί τό ὄνομα αὐτό ἀναφέρεται στά παιδιά τοῦ Ἐμμ.
Παππᾶ. Ἐπίσης ἀναφέρεται καί τό ὄνομα τοῦ Γιωργάκη. Ὅλα αὐτά ἔχουν σημασία μεγάλη.
Τήν μητέρα μου ὁ Μπαμπάς της θά τήν ἐσπούδαζε*6, ἑτοίμασε μάλιστα καί τά προικιά
της, ἀλλά κατόπιν στενοκέφαλοι φίλοι μέ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης τό πνεῦμα, τόν ἐμπόδισαν:
“τί θά τά κάμη ἕνα κορίτσι τά γράμματα, γιά νά γράφη ραβασάκια; Καί σ’ ὅλη της τή ζωή εἶχε
ἡ Μητέρα μου τήν πίκρα πού δέν πληρώθηκε ὁ πόθος της”.
"Οἱ τρεῖς τελευταῖες πού ἔμειναν πειά ἀπό ὅλην τήν οἰκογένεια μετά τόν θάνατο καί τῶν
γονέων των: Ἀθηνᾶ, Χαρίκλεια καί Καλλιόπη, κατά σύστασιν τοῦ ἀγαπημένου των ἐξαδέλ-
φου Ἐμμανουήλ Ρακτιβάν πῆγαν καί κατώκησαν στό Φανάρι, στό Σιναΐτικο, ὅπου καί ἡ
ξανθή των ὁμορφιά καί τό ὡραῖο των παράστημα ἔκαμε ἐντύπωσι καί ἐνέπνευσε καί ποί-
ημα, ἀπό τό ὁποῖον ὅμως ἡ οἰκογενειακή παράδοσι διετήρησε μόνον τό τέλος, “… καί μέσ΄
στό Σιναΐτικο τρεῖς γαζίες μέσ’ στήν γλάστρα…".
Κατόπιν κατώκησαν στό Καδήκιοϊ, ὅπου πήγαιναν στά μπάνια μέ γάντια, καπέλλο καί
κορσέ**7."
Ὁ σύζυγος τῆς Χαρίκλειας, Στέφανος Εὐτυχίδης ἤ Ὀγουρλόγλου ἤ Ποριάζογλου, ὅπως
εἴπαμε, εἶχε οἰκόπεδα στό Λεβόν Σοκάκ (συνοικία Σακίζ Ἀγάτς) ἀπό τό μέσον τοῦ δρόμου,
ὅπου τό σπίτι του – πλάϊ στοῦ Θωμᾶ Βουλγαρίδου καί ἀπέναντι στοῦ Πατριάρχου Διονυ-
σίου – ὅλα στήν γραμμή ἕως τήν γωνία τοῦ δρόμου. Ἄλλο δέ – ἐκεῖ κοντά στήν ἴδια περι-
φέρεια – σπίτι τό ὁποῖον ἐνοικίαζε καί στό ὁποῖον κατοικοῦσε καί ἡ οἰκογένειά μου Οὐρα-
νία καί Παναγῆ Γαϊτάνου, οἱ γονεῖς μου, δηλαδή. Ἐμπορευόταν τίς μπιμπίλες, τίς
λεπτότατες ἐκεῖνες χειροποίητες δαντέλλες τίς πολύχρωμες καί μονόχρωμες μέ τά θαυ-
μάσια σχέδια μέ τά ὁποῖα οἱ Ὀθωμανίδες στόλιζαν τά γιασμάκια καί τούς φερετζέδες τους.
Εἶχε κατάστημα μέσα στήν σκεπαστή ἀγορά (τό Τσαρσί) καί ἐργάτριες στά Ψωμαθειά καί
στό Μέγα Ρεῦμα πού ἐπί παραγγελία τοῦ ἑτοίμαζαν τό ἐμπόρευμα. Σχέδια λεπτότατα ἀντι-
γραφές ἀνθέων τοῦ ἀγροῦ καί πουλιῶν βρίσκονται ἀκόμη στά χέρια τῆς κόρης του κας Κω-
λυτοῦ. Ὅταν στόν Ρωσσοτουρκικό πόλεμο ὁ Ρωσσικός στρατός ἦλθε ὥς τόν Ἅγιο Στέ-
φανο, οἱ Ρῶσσοι ἀγόραζαν ἄφθονες γιά τίς γυναῖκες τους. Ἡ δέ Χαρίκλεια ὡς τό θάνατό
της 8.11.1920 ἔζησε στό ἰδιόκτητό τους σπίτι· ἐνόσω κτιζόταν αὐτό, κάθισαν ἀπέναντι στοῦ
Καπεματζιάν. Ἐκεῖ ἀπόκτησε 7 παιδιά: Ἀναστάσιο, τόν γνωστό μας Νικόλα 1875, Ἰωσήφ θα-
νόντα νέο, Αἰμιλία Γ. Κριμήτσου, Αἰμίλιο, Ἀθηνᾶ καί Καλλιόπη Σταύρου Κωλυτοῦ, μέ κόρες
τήν Χαρούλα (Χαρίκλεια) καί Τασούλα, πού διασώζει τό ὄνομα τοῦ θείου της Ἀναστασίου,
ὁ ὁποῖος σάν ἀτόνισε τό ἐμπόριο τοῦ πατέρα Εὐτυχίδου – μπιμπίλες – κι ἦρθαν τά γηρα-
τειά, ἀνέλαβε κυρίως τήν οἰκογένεια καί προίκισε τήν πρωτοκόρη, ἀπέθανε δέ Ὀχτώβρη
τοῦ 1918 σέ ἕνα μῆνα μαζί μέ τόν Αἰμίλιο στήν Θεσσαλονίκη, πρό τῆς ἀνακωχῆς.
Ἡ ἱστορική αὐτή σελίδα θ’ ἀποτελοῦσε γιά τό ἔργο μου: «Τό Πνευματικό Μακροχῶρι τοῦ
καιροῦ μου» μιά μοσχόβολη δέσμη λουλουδιῶν, πού ἀνάδεψε στήν ἀκμή του τό σπιτικό τῆς
● Τό σχολεῖο γιά τό ὁποῖο τήν προετοίμαζαν θά ἦταν βἐβαια τά Ἀρχιγένεια, διότι αὐτά μόνον
εἶχαν ἱδρυθῆ τό 1857, ὅταν ἡ Χαρίκλεια θά ἦταν περίπου 8 ἐτῶν.
Ἡ Χαρίκλεια γεννήθηκε τό 1849 καί παντρεύθηκε τό 1873, ἐτῶν 24, ὅπως ἐξάγεται ἀπό συγ-
χαρητήριο γράμμα τῶν φίλων της Μαρίας καί Ἑλένης Μεταξᾶ ἀπό το Καδήκιοϊ, σωζόμενο μέχρι
σήμερον.
●● Αὐτά, καθώς καί ἡ λεπτή καί φροντισμένη ἀνατροφή τους καί οἱ καλοί γάμοι τους (εἶχαν
προίκα ἀπό 200 λίρες κάθε μία), ὅλα αὐτά εἶναι στοιχεῖα, πού δείχνουν μία οἰκονομική ἄνεσι
αἰσθητή.
29
Χαρίκλειας Ἐμμ. Παππᾶ-Εὐτυχίδου μέ τόν μεγαλοσχολίτη γυιό της Νίκο καί τήν Ζαππίδα
κόρη της, τήν Καλλιοπίτσα 1900 - 1910 κι ἔπειτα, γιά ὅσους ξαναζοῦν νοερά τ’ ἀπογέματα
καί τά βραδυνά Εὐτυχίδη.
Σημειώσεις:
1. Σκοπός τῆς δημοσίευσης τοῦ παρόντος Ἀθῆναι 1970, καί Ἀποστόλου Ε. Βακαλοπούλου,
ἄρθρου εἶναι ἡ καταγραφή καί μιᾶς ἄλλης 1. Ἐμμανουήλ Παπᾶς «Ἀρχηγός καί Ὑπερασπι-
ἄποψης (ἔτσι γράφεται ἡ Ἱστορία ...!) γιά τόν θά- στής τῆς Μακεδονίας». Ἡ ἱστορία καί τό Ἀρχεῖο
νατο καί γιά ἄλλα περιστατικά τῆς ζωῆς τοῦ τῆς Οἰκογενείας του, Θεσσαλονίκη 1981, σσ. 268
Ἐμμανουήλ Παππᾶ, ἡ ὁποία (ἄποψη) ἔρχεται σέ (Ἔκδοση: Ἵδρυμα Μελετῶν Χερσονήσου τοῦ
ἀντίθεση μέ τήν ὁριστική, ἀμετάκλητη καί κα- Αἵμου), καί Ἀνατύπωση, Σέρρες 2017 (Ἔκδοση:
ταλυτική τεκμηρίωση, κυρίως τοῦ θανάτου Ἑταιρεία Μελέτης καί Ἔρευνας τῆς Ἱστορίας
του, ἀπό ἀξιόλογους ἱστορικούς μέ βάση τίς τῶν Σερρῶν) καί 2. Ἱστορία τῆς Μακεδονίας 1354-
ὑπάρχουσες πηγές. 1833, Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 546-574.
Ἀνασκευή τῶν ἀνακριβειῶν, πού ὑπάρχουν 3. Γιά τήν Ἀθηνᾶ Γαϊτάνου-Γιαννιοῦ βλέπε:
στήν ἄποψη τῆς Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου-Γιαννιοῦ, πού Λένας Δουκίδου, Στή χαραυγή τοῦ φεμινι-
δημοσιεύεται στό παρόν ἄρθρο, δέν ἐπιχει- σμοῦ, ἐφημ. «ΤΟ ΒΗΜΑ», φ. 10-1-1982, καί Δημ.
ροῦνται. Ἁπλὰ ἀναδημοσιεύεται ἐδῶ ἀπό τό βι- Θ. Κύρου, 1. Πρός τίς γυναῖκες τῆς Ἀρναίας (Λό-
βλίο τοῦ Ἀποστόλου Βακαλοπούλου, Ἐμμα- γος παραινετικός τῆς λογίας καί συγγραφέως
νουήλ Παπᾶς «Ἀρχηγός καί Ὑπερασπιστής τῆς Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου-Γιαννιοῦ πρός τά μέλη τοῦ
Μακεδονίας». Ἡ Ἱστορία καί τό Ἀρχεῖο τῆς Σωματείου «Ἕνωσις Ἑλληνίδων Λιαριγκόβης
Οἰκογένειάς του, Θεσσαλονίκη 1981, ἡ Σημεί- “Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ”» στά 1932), ΑΡΝΑΙΑ,
ωση 17 (στή σελ. 33), ἡ ὁποία ἔχει ὡς ἑξῆς: Στήν τχ.115/Ἀπρ.-Ἰούν. 2017, σσ. 10-13, καί 2. Ἡ Λια-
Ἱστορία τῶν Σερρῶν τοῦ Πέτρου Θ. Πέννα, ἔκδ. ρίγκοβη κατά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 (Πλη-
Β΄, Ἀθήνα 1966, σ. 162, ἀναφέρονται καί ἀνύ- ροφορίες ἀπό τίς ἀνέκδοτες Σημειώσεις τῆς
παρκτα ὀνόματα παιδιῶν, ἀγοριῶν καί κοριτσιῶν Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου-Γιαννιοῦ), ΑΡΝΑΙΑ, τχ.
τοῦ Ἐμμ. Παπᾶ καθώς καί μερικές ἄλλες ἀνα- 130/Ἰαν.-Μάρτ. 2021, σσ. 34-36, καί † Μυρτώς
κρίβειες, σχετικές μέ τίς περιπέτειες τῶν Γιαννιοῦ, Ἡ Ἀθηνᾶ Γαϊτάνου-Γιαννιοῦ. Σοσια-
μελῶν τῆς οἰκογένειας, ὀφειλόμενες ἀσφαλῶς λίστρια-συγγραφέας-γυναίκα δράσεως, ΑΡ-
στή μυθοπλαστική ἐπίδραση τῆς προφορικῆς πα- ΝΑΙΑ, τχ. 130/Ἰαν.-Μάρτ. 2021, σσ. 37-40.
ραδόσεως. Οἱ ἴδιες ἀνακρίβειες πέρασαν καί 4. Οἱ σελίδες πού δημοσιεύονται ἀποτελοῦν
στό ἔργο τοῦ Βασ. Στεφ. Παπαστεφάνου, Ὁ τμῆμα τῶν σελίδων μέ Σημειώσεις τῆς Ἀθηνᾶς
Ἐμμανουήλ Παπᾶς καί ἡ ἐπανάστασις ἐν Χαλ- Γαϊτάνου-Γιαννιοῦ, πού βρέθηκαν ἀπό τόν γρά-
κιδικῇ κατά τό 1821, Ἀθήνα, σ. 129, 130-135, κα- φονται κατά τή δεκαετία τοῦ 1980 μέσα σέ με-
θώς καί στή «Σερραϊκή προσωπογραφία» στό γάλο βαρέλι, γεμᾶτο μέ ἄλλα «χαρτιά» μέ προ-
ἄρθρο «Ἐμμ. Παπᾶς». ορισμό τήν καύση τους ὡς ἀχρήστων! Οἱ δια-
2. Γιά ὄλα τά παραπάνω βλέπε κυρίως: Ἰωάν- σωθεῖσες σελίδες ἀναφέρονται σέ ἱστορικά καί
νη Μαμαλάκη, α΄) Νέα στοιχεῖα σχετικά μέ τήν λαογραφικά θέματα πολλῶν χωριῶν τῆς Χαλ-
ἐπανάστασιν τῆς Χαλκιδικῆς τό 1821, Δελτίον τῆς κιδικῆς καί ἀποτελοῦν σοβαρότατη ἱστορικο-
Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας, τόμ. ΙΔ΄ λαογραφική πηγή. Ἤδη ὁ γράφων ἐδῶ καί
(1960), σσ. 406-549, καί β΄) Ἡ Ἐπανάσταση στή χρόνια συμπληρώνει τίς ἱστορικολαογραφικές
Χαλκιδική τό 1821. Ἡ συμμετοχή τῶν Ἁγιο- μελέτες του μέ τμήματα τῶν Σημειώσεων
ρειτῶν καί ὁ ρόλος τοῦ Ἐμμ. Παππᾶ, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ αὐτῶν.
ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, τχχ. 1(1961), σσ. 45-50, 2(1961), σσ. 5. Ἡ Ἕλλη Ἀγγέλου Βλάχου, Ἡ παιδεία εἰς
144-172 καί 178-192 καί 3(1962) σσ. 1-39, Ἰ. Κ. Βασ- τάς τουρκοκρατουμένας Σέρρας, Ἀθῆναι
δραβέλλη, Οἱ Μακεδόνες κατά τήν ἐπανάστασιν 1935, σ. 18, πληροφορεῖ ὅτι ἡ σύζυγός του
τοῦ 1821, Θεσσαλονίκη 1967 (Ἔκδοση 3η), σ. 121- ὀνομαζόταν Φαίδρα, (ἐξευγενισμένη γλωσσική
153, Γ. Ἀλεξάνδρου Λαυριώτου (Λαζαρίδου), μορφή τῆς Ἀφέντρας, ὅπως τήν ἀναφέρουν
Ἔγγραφα Ἁγίου Ὄρους τῆς Μεγάλης Ἑλλη- πιό σωστά τά ἔγγραφα. (Πρβλ. Ἀποστόλου Ε.
νικῆς Ἐπαναστάσεως 1821-1832), Ἀθήνα 1966, σσ. Βακαλοπούλου, ὄ.π., σ. 203).
229, Στεφ. Παπαστεφάνου, Ὁ Ἐμμανουήλ Παπᾶς 6-7. Οἱ Σημειώσεις αὐτές τοποθετοῦνται
καί ἡ ἐπανάσταση ἐν Χαλκιδικῇ κατά τό 1821, ἀπό τή συντάκτρια τοῦ κειμένου.
30
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΟΥ ΧΡΟΝΩΝ
ΑΠ Ο Τ Η Ν Α Ρ Ν Α Ι Α
Γράφει: Ὁ Γεώργιος Ἰ. Ρήγας
… ἀπό τά σχολικά χρόνια

τρόπος μέ τόν ὁποῖο μαθαίναμε γράμματα ἀποτελεῖ γιά μένα μία ἀνεξίτηλη
Ὁ τραυματική ἐμπειρία.
Τά πρῶτα παιδικά μου χρόνια τά ἔζησα σέ δύσκολους καιρούς, ὅταν ξέσπασε ὁ Β΄
Παγκόσμιος Πόλεμος, ἡ Κατοχή καί στή συνέχεια ὁ Ἐμφύλιος Πόλεμος. Γι’ αὐτό νω-
ρίς δοκίμασα τίς δυσκολίες τῆς ζωῆς, ὅπως ὅλοι.
Μάθαμε τά πρῶτα γράμματα σέ ἕνα μαγαζί τοῦ Γιάννη Ζαμπόκα, διαμορφωμένο σέ
αἴθουσα σχολείου. Ἔπειτα στό γυναικωνίτη τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Ὁ
γυναικωνίτης, θά ἔλεγε κανείς, ὅτι ἀποτελοῦσε μία νεότερη ἐκδοχή τοῦ «Κρυφοῦ
Σχολειοῦ», ἐξαιτίας τῶν δύσκολων συνθηκῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Εἶχα δασκάλους
τούς Μαυρουδή Παπαθανασίου, Νικόλαο Κατσιαμούρη καί τήν κυρία Κατίνα Κατσα-
ροῦ. Στό σχολεῖο μας ὑπηρετοῦσαν ἐπίσης ὁ κύρ Μήτσιος Καραμίχος μέ τήν σύζυγό
του Χρυσή.
Θαυμάζαμε τόν κύρ Μήτσιο Καραμίχο, ὁ ὁποῖος εἶχε τό πρόσταγμα στίς Ἐθνικές
γιορτές, γιατί μέ τό βιολί του ἔδινε τόν τόνο στά τραγούδια, ὥστε νά τά μαθαίνουμε
πιό εὔκολα. Καί ὅταν μέ τήν μπάσα φωνή του ἄρχιζε τήν ἀπαγγελία τοῦ πρώτου στί-
χου ἀπό τό «Κρυφό Σχολειό» τοῦ Ἰ. Πολέμη, ὁ καθένας μας ἔκανε τήν εὐχή «Δός μου
Κύριε αὐτιά νά τόν ἀπολαύσω»:
Ἀπ’ ἔξω μαυροφόρ’ ἀπελπισιά τήν ὄψη στοῦ σχολειοῦ
πικρῆς σκλαβιᾶς χειροπιαστό σκοτάδι τό φοβισμένο φῶς τοῦ καντηλιοῦ
καί μέσα στή θολόχτιστη ἐκκλησιά, τρεμάμενα τ’ ὀνείρατα ἀναδεύει
στήν ἐκκλησιά πού παίρνει κάθε βράδυ καί γύρω τά σκλαβόπουλα μαζεύει.
Δύσκολοι καιροί καί γιά τούς δασκάλους. Ὡστόσο, τούς θυμᾶμαι ἄψογα ντυμέ-
νους, ἀξιοπρεπεῖς, μέ παπούτσια χειροποίητα ἀπό τά πολλά τσαγκαράδικα, πού εἶχε
ἡ Ἀρναία. Οἱ δασκάλες μέ κανονικό γυναικεῖο ντύσιμο, ὅπως ἅρμοζε σέ κυρίες. Ἐπαι-
νετή ἡ κάθε προσπάθειά τους, ἡ ἀνθρωπιά τους, ἡ ὑπομονή νά μᾶς μάθουν τά πρῶτα
γράμματα στή δύσκολη ἐκείνη ἐποχή, τῶν μεγάλων στερήσεων.
Τώρα πού μεγάλωσα κι ἔρχονται τά ἐγγόνια στό σπίτι μου ἤ ὅταν πηγαίνω στό σπίτι
τους τήν ὥρα πού ἔρχονται ἀπό τό σχολεῖο, βλέπω τίς σάκες τους γεμάτες βιβλία, τε-
τράδια, γομολάστιχες καί ἄλλα. Στά χρόνια μου δέν ἦταν ἔτσι. Λίγα κάστανα στήν
τσέπη τόν χειμῶνα, ἕνα μικρό ξύλο στή μασχάλη γιά τή σόμπα τῆς τάξης μας, δύο τρία
βιβλία στό χέρι ἤ στήν πάνινη σάκα καί μία πλάκα μέ δεμένο πάνω της τό κοντύλι. Δυό-
τρεῖς ὧρες μάθημα καί, ἄν ἔπεφτε ἡ ριπή τοῦ πολυβόλου ἀπό τά Ἰσιώματα, τότε ὁ δά-
σκαλος μᾶς ἔλεγε γρήγορα, «παιδιά στό σπίτι»… Τό παιδομάζωμα ἦταν ἐφιάλτης στίς
μέρες μου.
Τό ἴδιο πρᾶγμα συνεχίστηκε καί στά πρῶτα χρόνια τοῦ Γυμνασίου. Ὁ γυναικωνί-
της τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ἡ ἐκκλησία τοῦ γερο-Κωστῆ, τό σπίτι του, ἡ
αἴθουσα τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων καί κάποιες καλές μέρες τό ὕπαιθρο ἦσαν χῶροι,
ὅπου γινόταν μάθημα. Θυμᾶμαι, κοντά στή σημερινή μητροπολιτική κατοικία, ὑπῆρχε
ἕνα μεγάλο σφριγηλό δέντρο, στή σκιά τοῦ ὁποίου κάναμε μάθημα.
Καθηγητές εἴχαμε τόν φιλόλογο Γιάννη Μουταφτσή, τόν γαμπρό μου Ἀριστοτέλη
31
Μισόπουλο, φυσικομαθηματικό, τόν Θεολόγο Παπαδημητρίου, τόν γυμναστή Κων-
σταντῖνο Σκαπέτη καί τόν φιλόλογο Δῆμο Κυρούδα στήν ἐκκλησία τοῦ γερο-Κωστῆ.
Στήν Ε΄ καί στήν ΣΤ΄ εἴχαμε τούς φιλολόγους Ἀργύρη Γκίσα, τή Φρόσω καί τή Σοφία.
Δέν μπορεῖς νά ξεχάσεις τόν συμπατριώτη μας Γιῶργο Λαλιώτη, θεολόγο, δεινό
ἱεροκήρυκα καί καλόν ψάλτη. Θέλω νά σταθῶ καί στήν κολώνα τοῦ Γυμνασίου μας Κω-
σταντίνο Κουμάντο, φυσικό. Κάποια ἐποχή τόν θυμᾶμαι ὄρθιο νά παρίσταται καί νά ἐπι-
στατεῖ στό πρωινό ρόφημα ἀπό γάλα σκόνη, δῶρο τῶν Η.Π.Α.
Θυμᾶμαι ἀκόμη τίς γυμναστικές ἐπιδείξεις, τίς ὁποῖες κάναμε κάθε καλοκαίρι
στήν μεγάλη αὐλή τοῦ σχολείου μας, ὅταν φοιτούσαμε στήν Ε΄ καί στήν ΣΤ΄ τάξη τοῦ
Γυμνασίου. Τό πρωί καταβρέχονταν τό χῶμα καί οἱ ἐργάτες χάραζαν τίς γραμμές μέ
ἀσβέστη, ὥστε νά ὑπάρχει τάξη, ὅταν τά παιδιά παρατάσσονταν ἐμπρός στούς ἐπί-
σημους καί στούς γονεῖς. Ὅλοι κάθονταν σέ πάγκους ἤ σέ καρέκλες δανεικές ἀπό κα-
φενεῖα.
Ὁ γυμναστής μας Νικόλαος Τσιάμης, λεβέντης νέος, μόλις εἶχε ἔρθει στό Γυ-
μνάσιό μας, μᾶς μάθαινε μέ πολλές πρόβες τόν Ὀλυμπιακό Ὕμνο τοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ,
συνεχίζοντας τήν παράδοση πολλῶν χρόνων:
Ἀρχαῖο Πνεῦμα ἀθάνατο, ἁγνέ πατέρα

Τοῦ ὡραίου, τοῦ μεγάλου καί τ’ ἀληθινοῦ.
Κατέβα, φανερώσου κι ἄστραψε ἐδῶ πέρα
Στή δόξα τῆς δικῆς σου γῆς καί τ’ οὐρανοῦ.
Στό δρόμο καί στό πάλεμα καί στό λιθάρι

Στῶν εὐγενῶν ἀγώνων λάμψε τήν ὁρμή
Καί μέ τό ἀμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι
Καί σιδερένιο πλάσε καί ἄξιο τό κορμί…
Μέ τίς νεανικές φωνές μας νά τό ἀποδίδουν τέλεια, ἀποτελεῖ μία συγκινητική ἀνά-
μνηση. Σήμερα αὐτά ἔχουν ξεθωριάσει.
Ἀνεξίτηλη ἐπίσης παραμένει στή μνήμη μου ἡ τελευταία σχολική μας ἐκδρομή, πού
πραγματοποιήσαμε ὡς τελειόφοιτοι στό Ἅγιον Ὄρος.
Οὔτε κἄν σκεφτόμασταν τότε κάποια πιό μακρινή ἐκδρομή π.χ. στή Ρόδο, στήν
Κρήτη, στήν Κέρκυρα ἤ στήν Ἁγία Πετρούπολη, ὅπως ἀκοῦμε ὅτι πραγματοποιοῦν σή-
μερα οἱ τελειόφοιτοι τῶν Λυκείων. Ἀπαγορευτική γιά μᾶς ἦταν μία τέτοια μακρινή
ἐκδρομή, διότι, ὅπως λέγει καί τό γνωστό ἀρχαῖο ρητό τοῦ Δημοσθένη, «δεῖ δή χρη-
μάτων καί ἄνευ τούτων οὐδέν ἐστί γενέσθαι τῶν δεόντων».
Ἄν καί πηγαίναμε ἀπό τά δεκαεπτά στά δεκαοκτώ, τά σκιρτήματα ἐκείνης τῆς ἄνοι-
ξης τῆς φύσεως καί τῆς δικῆς μας ἔρχονταν σιγά-σιγά ὡς ἀφετηρία μίας νέας ζωῆς.
Ὡστόσο, ἐκείνη ἡ ἐκδρομή μᾶς ἄφησε ὄμορφες ἀναμνήσεις, χωρίς καί τόσο
ἔντονο πνευματικό περιεχόμενο, ὅπως δοκιμάζει σήμερα ἕνας μεγαλύτερος σέ ἡλι-
κία ἄνθρωπος, πού ἐπισκέπτεται τό Ἅγιον Ὄρος. Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι ἀποτελούσαμε
μία ὁμάδα ἐφήβων «τρελῶν» γιά φασαρία καί πειράγματα.
Βέβαια, ἐπισκεφθήκαμε πολλά μοναστήρια καί θαυμάσαμε τά μεγαλοπρεπῆ κτι-
ριακά συγκροτήματα, τούς βυζαντινούς ναούς, τίς τοιχογραφίες, τίς φορητές εἰκό-
νες, τά ψηφιδωτά, τίς πλούσιες βιβλιοθῆκες, κειμήλια χιλίων ἐτῶν. Ὅλα ἐντυπωσιακά,
ὅλα σπουδαῖα καί ἱερά, τά ὁποία διέσωσαν ὁ χρόνος καί οἱ μοναχοί.
Ὅλα αὐτά μᾶς ἀκολουθοῦν μία ὁλόκληρη ζωή, τά θεωροῦμε σημαντικά, ἄν καί γιά
πολλούς ἔχουν μικρότερη σημασία.
32
Ἡ ἐξέγερση τοῦ 1821 στή Χαλκιδική*
Τοῦ Δημ. Θ. Κύρου
Φ
Φιλολόγου-Θεολόγου
έτος, τό 2021, γιορτάζουμε τόν ξεσηκωμό τῶν προγόνων μας, οἱ ὁποῖοι πρίν ἀπό 200
χρόνια πῆραν τή μεγάλη ἀπόφαση ἤ νά ἐλευθερωθοῦν ἀπό τόν ζυγό, τή σκλαβιά τῶν
Τούρκων ἤ νά πεθάνουν γι’ αὐτόν τόν ἱερό σκοπό. Γιορτάζουμε τήν ἀρχή τῆς ἀνάστασης
τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς, τήν ἀρχή τῆς παλιγγενεσίας τῶν Ἑλλήνων. Τό γεγονός αὐτό πού
γιορτάζουμε δέν ἦταν ἔργο τῶν λίγων, ἀλλά ὁλόκληρου τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Βέβαια, οἱ λί-
γοι ἐργάσθηκαν γιά τόν ξεσηκωμό τοῦ γένους μέ περισσότερες ἐλπίδες καί ζέση παρ’ ὅσο
οἱ πολλοί. Οἱ λίγοι ἔνοιωσαν πιό δυνατά, παρ’ ὅσο οἱ πολλοί, τήν ἀνάγκη ἑνός ἀγῶνα, ὁ ὁποῖος
ἤ θά ἔδινε τή λευτεριά στό Ἔθνος ἤ θά τό βύθιζε σέ βαρύτερο, ἴσως, ἀπ’ τόν πρῶτο ζυγό.
Ἀλλά ἐάν οἱ ψυχές ὅλων τῶν Ἑλλήνων, μικρῶν καί μεγάλων, ἀνδρῶν καί γυναικῶν, δέν
εἶχαν προετοιμασθεῖ μυστικά γιά τόν Ἀγώνα πρίν ἀπό ἀρκετά χρόνια ἀπό τόν Ἅγιο Κοσμᾶ
τόν Αἰτωλό, τόν Ἁγιορείτη Ἱερομάρτυρα, Ἐθνομάρτυρα καί Ἰσαπόστολο καί ἄλλους
Ἑλληνόψυχους, ὁ ὁποῖος (ἀγώνας) θά ἔκρινε γιά ζωή ἤ γιά θάνατο, καί ἐάν οἱ δοκιμασίες
τετρακοσίων χρόνων δέν εἶχαν γίνει ἰσοδύναμη λαχτάρα τους γιά τή λευτεριά, γιά τό “πο-
θούμενο”, τά ἔργα καί τά λόγια τῶν λίγων, δέν θά μποροῦσαν νά εἶναι ἡ ἀναστάσιμη
φλόγα, ἡ ὁποία ξεχύθηκε καί ἔστησε ὀρθό τόν Ἑλληνισμό, ἕτοιμο γιά τίς πιό ἀπίθανες θυ-
σίες. Λέει, ὁ μεγάλος ἀγωνιστής τοῦ 1821, ὁ στρατηγός Ἰωάννης Μακρυγιάννης στά «Ἀπο-
μνημονεύματά» του: «Πατρίς, νά μακαρίζεις γενικῶς ὅλους τούς Ἕλληνες, ὅτι θυσιά-
σθηκαν γιά σένα νά σέ ἀναστήσουνε νά ξαναειπωθεῖς ἄλλη μιά φορά ἐλεύθερη πατρίδα,
ὅπου ἤσουνε χαμένη καί σβησμένη ἀπό τόν κατάλογο τῶν Ἐθνῶν. Ὅλους αὐτούς νά τούς
μακαρίζεις…». Εἶναι «ὅλοι αὐτοί» ἐκεῖνοι, πού πολέμησαν στήν Ἀλαμάνα, στή Γραβιά, στό
Βαλτέτσι, στό Σούλι, στό Μεσολόγγι, στά Δερβενάκια, στήν Τριπολιτσά, στή Χίο, στή Νά-
ουσα, στά Μαντεμοχώριά μας, στόν Πολύγυρο, στά Βασιλικά καί στήν Κασσάνδρα. «Ὅλοι
αὐτοί» εἶναι οἱ ἀγρότες, οἱ βοσκοί, οἱ ναυτικοί, οἱ μικρέμποροι, οἱ σοφοί καί οἱ ἀγράμμα-
τοι, οἱ πλούσιοι καί οἱ φτωχοί, οἱ πολιτικοί, οἱ στρατιωτικοί καί οἱ κληρικοί. «Ὅλοι αὐτοί»
εἶναι ἐκεῖνοι, πού ἔβρεξαν μέ τό αἷμα τους κάθε γωνιά τῆς Ἑλλάδας, εἶναι ἐκεῖνοι, πού
ἑκατό πολεμοῦσαν μέ δυό-τρεῖς χιλιάδες Τούρκους καί συχνά χωρίς τροφές καί πολε-
μοφόδια, μά μέ τή ψυχή πάντα ὄρθια. Λίγοι καί πολλοί δέ ξεχωρίζουν στόν μεγάλο Ἀγώνα
τοῦ ’21, γιατί ἕνα εἶναι τό πνεῦμα, πού ἐμψυχώνει ὅλους τούς Ἕλληνες ἀπ’ τόν μεγαλύ-
τερο ἥρωα ὡς τόν μικρότερο πολεμιστή. Στήν Ἀλαμάνα πολέμησε ὁ Ἀθανάσιος Διάκος,
ὁ Ἀνδροῦτσος στή Γραβιά, ὁ Ζαφειράκης στή Νάουσα, ὁ Ἐμμανουήλ Παππᾶς, ὁ Κασσαν-
δρινός καπετάν Στάμος Χάψας, ὁ ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Ἰγνάτιος, ὁ Μαν-
τεμοχωρίτης ἐπίσκοπος Μαρωνείας Κωνστάντιος καί πολλοί ἄλλοι στή Χαλκιδική. Ἀλλά
μαζί μ’ αὐτούς τούς γνωστούς ἥρωες πολεμοῦσαν μέ τήν ἴδια εὐψυχία οἱ ἄλλοι Ἕλληνες,
πού δέν θά μάθουμε ποτέ τά ὀνόματά τους. Ἄραγε, ποιοί ἦσαν οἱ Μεσολογγίτες ἐκεῖνοι,
πού μέσα στόν χαλασμό βγαίνοντας ἀπό τήν πόλη «ὕψωσαν μέ χαμόγελο τή χαμένη ὄψη»;
Ποιές ἦσαν αὐτές οἱ Σουλιώτισσες, πού πήγαιναν στό θάνατο τραγουδώντας; Ποιές ἦσαν
οἱ Ναουσαῖες, πού ἔπεσαν στήν Ἀραπίτσα; Ποιοί ἦσαν οἱ Ἱερισσιῶτες, πού σφάχθηκαν ὁμα-
δικά “στοῦ Μαύρου νιοῦ τ’ ἁλώνι”; Ποιοί ἦσαν οἱ Μαντεμοχωρίτες, πού σκοτώθηκαν στό
μακελειό τῆς Παζαρούδας καί τοῦ Ἐγρί Μπουτζιάκ;
* Ὁμιλία πού ἐκφωνήθηκε στίς 23 Αὐγούστου 2021 στήν Ἱερά Μονή Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ
Ἀρναίας κατά τό 20ό Πνευματικό Συμπόσιο, πού πραγματοποιήθηκε ἐκεῖ πρός τιμήν τοῦ ἑορτάζον-
τος Ἁγίου Κοσμᾶ, ἀπό 23 ἕως 24 Αὐγούστου.
33
Ποιοί ἦσαν οἱ 17 πατέρες τῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολύτριας, οἱ
ὁποῖοι «ἐτελειώθησαν διά ξίφους» μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ἡγούμενό τους Ἱερομόναχο Μα-
κάριο, κατά τό ὁλοκαύτωμα τῆς Μονῆς; Ποιοί ἦσαν οἱ Συκιῶτες, τά ἔνδοξα Συκιωτάκια,
πού ἔπεσαν μέχρι τόν τελευταῖο μέ τόν ἀρχηγό τους τόν Καπετάν Στάμο Χάψα στή μάχη
τῶν Βασιλικῶν; Ποιοί ἦσαν οἱ Ἁγιορεῖτες μοναχοί, πού ἔπεσαν μαχόμενοι μέ τόν Ἐμμα-
νουήλ Παππᾶ;
Ὅλοι αὐτοί, πάντως, δημιούργησαν τή νέα Ἑλλάδα. Καί πρέπει ν’ ἀκουστεῖ ἐπί τέλους
πόσοι πέθαναν γι’ αὐτόν τόν σκοπό στήν ἑφτάχρονη τιτανομαχία καί νά σταθοῦμε γιά λίγο
στοχαστικά μπροστά στίς ἑκατόμβες τῶν νεκρῶν μας. Δέ θά τόν πεῖ τόν ἀριθμό ὁ ὁμιλῶν.
Θά μᾶς τόν πεῖ ὁ μεγάλος Ἕλληνας δικαστής, ὁ Γεώργιος Τερτσέτης, πού πέταξε τόν
ἀριθμό αὐτόν στά μοῦτρα τοῦ εἰσαγγελέα τῆς βαβαρικῆς Ἀντιβασιλείας, τοῦ Μάσσον, λέ-
γοντας: «Ἡ ἐλευθερία μας δέν ὀφείλεται εἰς τές μπαβαρέζικες ἤ γαλλικές λόγχες. Ἡ ἐλευ-
θερία μας, ὦ Ἐπίτροπε, ὀφείλεται εἰς τά αἵματα 800.000 Ἕλληνων φονευμένων εἰς τόν
Ἀγῶνα».
Μετά τά λίγα γενικά λόγια γιά τήν ἐξέγερση τοῦ 1821 πανελλαδικά, ὁ λόγος τώρα θά
στραφεῖ στήν περιληπτική ἀναφορά ἰδίως στήν ἐξέγερση τῆς Χαλκιδικῆς τό 1821:
Τόν Μάρτιο τοῦ 1821 ὁ Ἐμμανουήλ Παππᾶς εὑρισκόμενος στήν Κωνσταντινούπολη
ἔλαβε ἐντολή ἀπό τόν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη, Γενικό Ἔφορο τῶν Πραγμάτων τῆς Φιλικῆς
Ἑταιρείας, νά ἔρθει στή Μακεδονία καί νά προετοιμάσει ὡς ἀρχηγός τήν ἐπανάσταση. Γιά
στρατηγικούς κυρίως λόγους ὁ Ἐμμ. Παππᾶς ἀποβιβάστηκε στό Ἅγιον Ὄρος στίς 23 Μαρ-
τίου. Στίς 17 Μαΐου στόν Πολύγυρο δόθηκε τό ἔναυσμα τῆς ἐπανάστασης στή Χαλκιδική,
λόγω τῆς προκλητικῆς συμπεριφορᾶς τῆς μικρῆς τουρκικῆς φρουρᾶς, ἡ ὁποία ἔβριζε,
ἀπειλοῦσε καί πυροβολοῦσε τήν προηγούμενη ἡμέρα τούς κατοίκους. Αὐτό τό ἔναυσμα
τῆς ἐπανάστασης εἶχε φροντίσει νά προετοιμάσει ὁ Ἐμμ. Παππᾶς φθάνοντας στό Ἅγιον
Ὄρος.
Σέ σύσκεψη μέ τούς Προϊσταμένους τῶν Μονῶν στή Μονή Ἐσφιγμένου ἀποφασίσθηκε
ἡ γενική στρατολογία ὅσων μποροῦσαν νά πάρουν ὄπλα στή Χαλκιδική. Σέ λίγο σχηματί-
σθηκε ἐπαναστατικός στρατός ἀποτελούμενος κυρίως ἀπό ἁγιορεῖτες μοναχούς ἀλλά καί
ἀπό λαϊκούς, συνολικά ἀπό 3.900 πολεμιστές.
Ὁ Ἐμμ. Παππᾶς διαίρεσε τή δύναμη τῶν πολεμιστῶν, μοναχῶν καί λαϊκῶν, σέ δύο φά-
λαγγες, σέ δύο στρατιωτικά σώματα. Τήν πρώτη φάλαγγα ἀνέλαβε ὁ ἴδιος καί τήν ἄλλη
τήν ἔθεσε κάτω ἀπό τήν ἀρχηγία τοῦ Κασσανδρινοῦ καπετάν Στάμου Χάψα.
Βγαίνοντας ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος οἱ δύο φάλαγγες τήν 1η Ἰουνίου, ἡ μέν πρώτη διε-
ξήγαγε μάχες στήν περιοχή τῆς Ἱερισσοῦ, ἡ δέ δεύτερη ἀνέβηκε καί πέρασε τόν Χολο-
μώντα καί ἀπό ἐκεῖ ἔφθασε στή Γαλάτιστα καί στά Βασιλικά.
Μετά τήν κατάληψη τῆς Ἱερισσοῦ ἀπό τό στρατιωτικό σῶμα τοῦ Ἐμμ. Παππᾶ ὁ Μονα-
χός Γεδεών Ξενοφωντινός μέ τόν Ἐπίσκοπο Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὅρους Ἰγνάτιο καί μέ
τμῆμα ἐνόπλων μοναχῶν καί λαϊκῶν κατευθύνθηκαν στά Μαντεμοχώρια καί στίς 3 Ἰου-
νίου οἱ Μαντεμοχωρίτες ἐπαναστάτησαν καί ἑνώθηκαν μέ τίς ἄλλες δυνάμεις τοῦ Ἐμμ.
Παππᾶ, ὁ ὁποῖος προχώρησε ἀπό τή Ρεντίνα καί τήν Παζαρούδα μέχρι τό Ἐγρή Μπουτζιάκ,
ὅπου μᾶλλον στρατοπέδευσε. Ἐρχόμενος ὅμως ἐκεῖ ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά
καταστείλει τήν ἐξέγερση τῆς Χαλκιδικῆς, ὁ Μεχμέτ Μπαϊράμ πασᾶς ἐπιτέθηκε μέ ἰσχυ-
ρές δυνάμεις κατά τά μέσα Ἰουνίου καί «ἀπώθησεν τούς ἐνθουσιώδεις, ἀλλ’ ἀσυντάκτους
καί κάκιστα ἐξωπλισμένους Ἕλληνας ἐπαναστάτας», ὅπως γράφει ὁ ἱστορικός Ἰωάννης
Βασδραβέλης. Ὁ Ἐμμ. Παππᾶς ὑποχώρησε πρός τά ὀρεινά τοῦ Χολομῶντα μέρη, ἀλλά τό
τουρκικό ἱππικό ἀποτελούμενο ἀπό 3.000 ἱππεῖς πρόφθασε τήν ὀπισθοφυλακή κοντά στό
Ἐγρή Μπουτζιάκ καί σχεδόν τή διέλυσε μέ πολλούς νεκρούς, ἀνάμεσα στούς ὁποίους
ἦταν καί ὁ Καπετάν Ἄγγελος Βασιλικός ἀπό τήν Κρήμνη, ὁ ὁποῖος ὑπηρετοῦσε ὡς σερ-
δάρης στό Ἅγιο Ὄρος καί ταυτόχρονα ἦταν ἀπεσταλμένος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας γιά τή
34
διοργάνωση τοῦ ἐπερχόμενου Ἀγῶνα.
Στά Βασιλικά στό σῶμα τοῦ Χάψα προστέθηκαν οἱ ἐπαναστάτες τῶν Βασιλικῶν καί τοῦ
Βάβδου. Ἐκεῖ ὕστερα ἀπό σύσκεψη ὀνομάσθηκε ἀρχηγός τῆς φάλαγγας ὁ καπετάν Χά-
ψας, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια ἡγούμενος τῶν στρατιωτικῶν δυνάμεων, πού συγκεντρώ-
θηκαν ἐκεῖ, ἐπιτέθηκε κατά τουρκικῆς δύναμης, τήν ὁποία ἔτρεψε σέ φυγή φτάνοντας μέ-
χρι κοντά στό Σέδες.
Μετά τά γεγονότα αὐτά ὁ Μπαϊράμ πασᾶς, ὁ ὁποῖος στάλθηκε ἀπό τήν Κωνσταντι-
νούπολη στή Θεσσαλονίκη, γιά νά πατάξει τήν ἐξέγερση στή Θεσσαλία, στή Στερεά
Ἑλλάδα καί στήν Πελοπόννησο, ἀλλά ἐξαιτίας τῆς ἐπανάστασης στή Βόρειο Ἑλλάδα δια-
τάχθηκε νά καταστείλει τήν ἐξέγερση τῆς Χαλκιδικῆς, πραγματοποίησε στή Θεσσαλονίκη
ἐπιστράτευση. Στή συνέχεια προέτρεψε τόν Ἀχμέτ μπέη τῶν Γιαννιτσῶν νά βαδίσει κατά
τῶν ἐπαναστατῶν τῆς περιοχῆς Βασιλικῶν.
Στό στρατόπεδο αὐτό, ὅπως γράφουν οἱ ἱστορικοί, ἐπικρατοῦσε ἀταξία ἀπό τήν
ἔλλειψη ἀρχηγοῦ κύρους καί περιωπῆς, ἡ ἀνοργανωσιά καί ἡ ἀπειθαρχία καί ἔτσι ἡ
ἀνδρεία τους καί ὁ ἐνθουσιασμός τους δέν εἶχε καλό ἀποτέλεσμα. Ὁ καπετάν Χάψας ἦταν
ἀνδρεῖος πατριώτης, ἀλλά ὄχι ὁ κατάλληλος ἀρχηγός τακτικῆς καί πολυπληθοῦς φάλαγ-
γας. Οἱ ἐπαναστάτες βλέποντας τήν ἐπέλαση τῶν Τούρκων καί ἀντιλαμβανόμενοι ὅτι δέν
ἦταν δυνατό νά ἀντιπαραταχθοῦν ἐναντίον τακτικοῦ στρατοῦ σέ πεδιάδα ἀποφάσισαν νά
ἀντισταθοῦν στούς πρόποδες τοῦ ὄρους Βούζιαρης, στέλνοντας προηγουμένως τά γυ-
ναικόπαιδα τῶν Βασιλικῶν γιά ἀσφάλεια στό κοντινό μοναστήρι τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας.
Προχωρώντας ἡ τουρκική δύναμη συγκρούσθηκε κοντά στόν Βούζιαρη, στήν τοπο-
θεσία «στοῦ Τσεπέλ’ τίς πέτρες», μέ τούς ἐπαναστάτες τοῦ καπετάν Χάψα. Ἡ σύγκρουση
ἦταν σφοδρή καί αἱματηρή. Ὑποθέτω ὅτι ἔγινε στά μέσα Ἰουνίου. Ὁ Χάψας μαχόταν
ἀνδρείως καί μέ κραυγές καί βρισιές ἀπέκρουε τούς ἐχθρούς, ἀλλά ὁ ἀγώνας ἦταν ἄνι-
σος καί οἱ ἐχθροί πολλαπλάσιοι καί μάλιστα στρατιῶτες τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ ἐξασκη-
μένοι στίς μάχες. Οἱ ἄνδρες τοῦ Χάψα ἔπεφταν ὁ ἕνας μετά τόν ἄλλο στό πεδίο τῆς μά-
χης καί τελικά ὁ ἀρχηγός ὄντας στή συνέχεια ἐπικεφαλῆς τῶν ὑπολοίπων πολεμιστῶν καί
τῶν ὁπλαρχηγῶν τοῦ Βάβδου ρίχθηκε στή μέση τοῦ ἐχθρικοῦ στρατοῦ καί μετά ἀπό
σκληρό ἀγώνα σῶμα μέ σῶμα ἔπεσε στό πεδίο τῆς μάχης καί τῆς τιμῆς μαζί μέ τούς πο-
λεμιστές τῆς Συκιᾶς καί τοῦ Βάβδου. Συνολικά σκοτώθηκαν 62 Ἕλληνες στήν τοποθεσία
«Κομμένοι ἤ Σ’κιωτούδια», ἡ ὁποία πῆρε τό ὄνομά της ἀπό τούς πολλούς πολεμιστές ἀπό
τή Συκιά, πού ἔπεσαν μαχόμενοι ἐκεῖ, καί πάνω ἀπό 500 Τοῦρκοι.
Τά γυναικόπαιδα, πού κατέφυγαν στό Μοναστήρι, ἐπειδή ἡ αἴτησή τους γιά ἀμνηστεία
δέν ἔγινε δεκτή, ἐγκατέλειψαν τή νύχτα τό μοναστήρι καί μέσῳ Γαλάτιστας καί Βάβδου
ἔφθασαν στόν Ἅγιο Νικόλαο, ὅπου ἐπιβιβάστηκαν σέ πλοιάρια καί κατέφυγαν στή Στερεά
Ἑλλάδα.
Τήν ἑπόμενη μέρα οἱ Τοῦρκοι ἀπό τά Βασιλικά ἔφθασαν στό Γαλαρινό ἀπέναντι ἀπό
τό Μοναστήρι, στό ὁποῖο ἔστειλαν ἀναγνωριστική περίπολο. Αὐτή ὅμως χτυπήθηκε ἀπό
παρεξήγηση ἀπό τούς φύλακες τοῦ Ἡγουμένου Ἱερομονάχου Μακαρίου.
Ὁ Ἡγούμενος Μακάριος δέν ἐπιθυμοῦσε νά προβάλει ἀντίσταση, γιά νά διασώσει τό
περικαλλές Μοναστήρι ἀπό τή μανία τῶν Τούρκων. Ἄν καί ἀπό τό χτύπημα κατά τῆς τουρ-
κικῆς περιπόλου δέν σκοτώθηκε κανένας Τοῦρκος, ὅμως οἱ Τοῦρκοι, παίρνοντας ἀφορμή
ἀπ’ αὐτό τό γεγονός, λεηλάτησαν τό Μοναστήρι, σύλησαν τούς θησαυρούς του, τό πυρ-
πόλησαν καί ἀποκεφάλισαν 18 μοναχούς.
Ἔμειναν ἐλάχιστοι μοναχοί στό μοναστήρι καί οἱ ὑπόλοιποι, ὅσοι διασώθηκαν δια-
σκορπίσθηκαν σέ ἄλλους τόπους μακρινούς. Τό μοναστήρι, γράφουν σέ ἐπιστολές τους
λίγα χρόνια μετά οἱ ἐναπομείναντες μοναχοί, «εἶναι διακεκαυμένον περιέχον μόνον
πετρῶν σωρούς, ὑπάρχει ἐξίτηλον καί στερεῖται πάντων τῶν εἰς τό εἶναι καί λέγεσθαι ἐρεί-
πιον ὄν καί τῶν περιστάσεων παρανάλωμα», δέν ὑπάρχουν λείψανα ἁγίων, διότι «τά
35
ἅρπαξαν οἱ αἱμοβόροι λύκοι», καί οἱ ἴδιοι βρίσκονται σέ ἐλεεινή κατάσταση, διότι «τούς
ἠφάνισε ἡ πυρκαϊά» καί τούς «ἐξεγύμνωσεν εἰς τό παντελές». Παρά ταῦτα, πρίν ἤ μετά
τήν καταστροφή (μεταξύ Ἰουνίου καί Σεπτεμβρίου 1821) τό Μοναστήρι τῆς Ἁγίας Ἀνα-
στασίας παραχώρησε στούς ἀγωνιστές τῆς Κασσάνδρας ἕνα πλοῖο γιά τίς ἀνάγκες τῆς πα-
τρίδας, τό ὁποῖο παρέλαβε ὁ Ἐμμ. Παππᾶς, γιά νά χρησιμεύσει ὡς πυρπολικό κατά τῶν
ἐχθρικῶν τουρκικῶν πλοίων.
Μετά τά γεγονότα αὐτά, πού εἶχαν τραγικές συνέπειες γιά τά δύο στρατιωτικά σώματα,
ὁ Ἐμμ. Παππᾶς ἀκολουθούμενος ἀπό 20 πολεμιστές ὀπισθοχώρησε πρός τόν Πολύγυρο
μέσῳ τοῦ ὀρεινοῦ ὄγκου τοῦ Χολομῶντα. Μετά ἀπό τόν Πολύγυρο ὁ Ἐμμ. Παππᾶς μετα-
στάθμευσε στή χερσόνησο τῆς Κασσάνδρας μέ σκοπό νά ἑτοιμάσει ἰσχυρότερη ἄμυνα κα-
τασκευάζοντας πρόχειρα ὀχυρωματικά ἔργα.
Ἡ ἐπανάσταση στή Χαλκιδική περιορίζεται στό Ἅγιον Ὄρος καί στήν Κασσάνδρα. Στίς
26 Ἰουλίου ὁ Γιουσούφ μπέης, ὁ ὁποῖος τόν προηγούμενο μήνα κατέπνιξε κάθε ἀπόπειρα
ἐξέγερσης στή Θεσσαλονίκη, ἐκστράτευσε, μέσῳ τῆς κοιλάδας τοῦ Λαγκαδᾶ, κατά τῆς
Βόρειας Χαλκιδικῆς, γιά νά τιμωρήσει τούς ἐπαναστάτες, ἀρχίζοντας τό ... θεάρεστο (δηλ.
ἀρεστό στόν Ἀλλάχ!) ἔργο του ἀπό τήν κωμόπολη Παζαρούδα (Ἀπολλωνία), ὅπου συνέ-
λαβε καί ἔπνιξε στήν κοντινή λίμνη Βόλβη στούς περισσότερους κατοίκους της, καί ἀπό
τήν Ἱερισσό, ὅπου ἔσφαξε πάνω ἀπό 400 κατοίκους της, αὐτός λοιπόν ξεκίνησε ἀπό τή
Θεσσαλονίκη στίς 26 Ἰουλίου μέ στρατό, γιά νά ἀναλάβει τήν ἀρχηγία τῶν τουρκικῶν
στρατευμάτων, πού βρίσκονταν στόν ἰσθμό τῆς Κασσάνδρας.
Στό τέλος Σεπτεμβρίου ἡ κατάσταση τῶν ἐπαναστατῶν τῆς Κασσάνδρας ἦταν ἀπελ-
πιστική ἀπό ἔλλειψη χρημάτων καί πολεμοφοδίων. Στίς κρίσιμες αὐτές στιγμές ὁ Δημή-
τριος Ὑψηλάντης, γιά νά προσδώσει στόν Ἐμμ. Παππᾶ κῦρος καί δύναμη, τόν διορίζει
«πληρεξούσιον ἀρχηγόν καί διοικητήν τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τῆς Κασσάνδρας καί τῆς Θεσ-
σαλονίκης.
Στά μέσα Ὀκτωβρίου ὁ διορισμένος ἀπό τόν σουλτάνο διοικητής τῶν στρατευμάτων
καί πασᾶς τῆς Θεσσαλονίκης Μεχμέτ Ἐμίν (γνωστός ὡς Ἐμπού Λουμπούτ, δηλ. ροπαλο-
φόρος) ἐκστρατεύει μέ 3000 ἄνδρες ἐναντίον τῆς Κασσάνδρας, πού τήν ὑπερασπίζονται
430 Ἕλληνες. Λίγες μέρες μετά ὁ Λουμπούτ πασᾶς μέ ἐπιστολή του ζητεῖ ἀπό τούς ὑπε-
ρασπιστές τῆς Κασσάνδρας νά παραδοθοῦν καί ὑπόσχεται γενική ἀμνηστεία. Ὅμως ὁ
Ἐμμ. Παππᾶς, οἱ πρόκριτοι καί οἱ ὁπλαρχηγοί ἀπορρίπτουν τίς προτάσεις τοῦ πασᾶ καί ἀπο-
φασίζουν νά ἀγωνιστοῦν “μέχρις ἐσχάτων”.
Ἔτσι ὁ πασᾶς στίς 30 ἤ 31 Ὀκτωβρίου ἐξαπολύει τήν τελική ἐπίθεση καί παρά τήν
ἠρωϊκή ἀντίσταση τῶν Κασσανδρινῶν ἡ Κασσάνδρα καταλαμβάνεται καί ὑποτάσσεται
στούς Ὀθωμανούς, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀκολουθήσουν φόνοι, λεηλασίες, ἀνδραποδισμοί
καί ὠμότητες σέ βάρος τῶν Κασσανδρινῶν. Τότε καί ὁ Ἐμμ. Παππᾶς μέ τόν γιό του Ἀθα-
νάσιο καί τόν ὑπασπιστή του κατέφυγαν στήν Ἄθυτο καί ἀπό ἐκεῖ μέ τό πλοῖο τοῦ Χα-
τζηβισβίζη περνοῦν στό Ἅγιον Ὄρος καί συγκεκριμένα φθάνουν στήν πρωτεύουσά του
τίς Καρυές.
Ἡ εἴδηση τῆς κατάληψης καί τῆς ὑποταγῆς τῆς Κασσάνδρας στούς Τούρκους δημι-
ουργεῖ πανικό στούς Ἁγιορεῖτες μοναχούς. Στίς 8-9 Νοεμβρίου Ἀντιπρόσωποι τῶν Μονῶν
συγκεντρώνονται στή Μονή Κουτλουμουσίου καί ἀποφασίζουν νά ἐλευθερώσουν τόν
Τοῦρκο Ἀστυνομικό Διοικητή τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί νά προσκυνήσουν ὑποτασσόμενοι
στούς Τούρκους.
Μετά τήν ὑποταγή τοῦ Ἁγίου Ὅρους ὁ Ἐμμ. Παππᾶς πληροφορεῖται ὅτι κινδυνεύει νά
συλληφθεῖ, ἀφοῦ ὁ ἀποφυλακισμένος Ἀστυνομικός Διοικητής τοῦ Ἁγίου Ὅρους μέ
ἔγγραφό του πρός τούς μοναχούς τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου ζητεῖ νά συλλάβουν τόν
ἡγούμενό τους Εὐθύμιο, τόν Ἐμμ. Παππᾶ καί τόν πληρεξούσιό του Νικηφόρο Ἰβηρίτη, καί
φεύγει μέ τό πλοῖο τοῦ Χατζηβισβίζη ἀπό τή Μονή Ἐσφιγμένου γιά τήν Ὕδρα, παίρνον-
36
τας μαζί του τούς γιούς του Ἀθανάσιο καί Ἰωάννη, τόν Γραμματέα του Δημήτριο Οἰκο-
νόμου, τόν ὑπασπιστή του Ἰωάννη Χατζηπέτρου, τόν Ἡγούμενο Ἐσφιγμένου καί λίγους
ὁπλαρχηγούς καί πολεμιστές. (Ὁ Ἰβηρίτης Νικηφόρος ἔφυγε μέ ἄλλο πλοῖο).
Ὅμως ἡ κατά τό ταξίδι γιά τήν Ὕδρα καρδιά τοῦ ἀρχιστράτηγου Ἐμμ. Παππᾶ δέν
ἄντεξε στίς ὑπεράνθρωπες προσπάθειες, πού κατέβαλε ἀπό τόν ἐρχομό του στό Ἅγιο
Ὄρος καί στίς φοβερές συγκινήσεις στό μέτωπο τῆς Κασσάνδρας καί σταματᾶ νά χτυπᾶ
κοντά στόν Καφηρέα. Τόν ἔβγαλαν νεκρό στήν Ὕδρα καί τόν ἔθαψαν στίς 5 Δεκεμβρίου
τοῦ 1821 μέ μεγάλες τιμές, ὅπως γράφει ὁ Μακεδόνας Νικόλαος Κασομούλης στά “Ἐνθυ-
μήματά” του.
Ἡ Χαλκιδική κατά τήν ἐξέγερση τοῦ 1821 καταστράφηκε σχεδόν ὁλοκληρωτικά. Κάη-
καν – πυρπολήθηκαν 78 ἑλληνικά χωριά καί 59 ἁγιορείτικα μετόχια, γι’ αὐτό καί σώζονται
ἐλάχιστα μνημεῖα, πού χρονολογοῦνται πρίν ἀπό τό 1821. Ἀνάμεσα στά χωριά αὐτά ἦταν
καί ἡ Λιαρίγκοβη (ἡ Ἀρναία), τῆς ὁποίας πολλοί κάτοικοι κατέφυγαν στό Ἅγιον Ὄρος, γιά
νά γλυτώσουν. Ἀπό τήν πυρπόληση τοῦ χωριοῦ σώθηκαν μόνο 4-5 σπίτια. Κάποιοι ἀπό τούς
κατοίκους, πού ἔφευγαν γιά τό Ἅγιον Ὄρος, ἔσκαψαν καί παράχωσαν στή γῆ τόπια
ὑφαντά, ποδιές καί ἄλλα καί, ὅταν μετά ἀπό 6 μῆνες (τά Χριστούγεννα) ἐπέστρεψαν ἄλλα
ἀπ’ αὐτά εἶχαν καεῖ καί ἄλλα εἶχαν λιώσει καί ἐπίσης ἐπιστρέφοντας κάποιοι κάτοικοι στό
χωριό βρῆκαν τά σταφύλια στά κλήματα σταφιδιασμένα καί τά χόρτα ἀθέριστα, ἀκόσιστα
καί σήκωναν τά χιόνια καί τά κόσιζαν γιά τά ζῶα τους. Τά σταφύλια τά ἔστιβαν καί ἔβγα-
λαν κρασί σάν κονιάκ. [Οἱ πληροφορίες γιά τή Λιαρίγκοβη εἶναι τῆς Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου-Γιαν-
νιοῦ, μιᾶς γυναίκας δράσεως, φίλης τῆς Ἀρναίας, συνεργάτιδας τῶν γυναικῶν της στά
χρόνια 1930-1932 καί συμπατριώτισσας τοῦ τότε ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὅρους
Σωκράτη Σταυρίδη (Κωνσταντινουπολίτες καί οἱ δύο, ἀπό τή Σηλύβρια ὁ ἕνας καί ἀπό τό
Μακροχώρι ἡ ἄλλη]. Ἀφοῦ, λοιπόν, κάηκαν 80 περίπου χωριά τῆς Χαλκιδικῆς χερσονήσου
θά πρέπει νά χρησιμοποιοῦμε τίς φράσεις: Ὁ Χαλασμός τῆς Χαλκιδικῆς ἤ τό Ὁλοκαύτωμα
τῆς Χαλκιδικῆς.
Ἀγαπητοί συμπατριῶτες καί παρεπιδημοῦντες λίγα λόγια ἀκόμα θά σᾶς πῶ ὡς ἐπίλογο:
Οἱ Ἕλληνες τοῦ ’21 ἦσαν δυνατότεροι ἀπό τούς Τούρκους, κατά τήν ἴδια ἔννοια, πού
ἦσαν δυνατότεροι ἀπό τούς Πέρσες οἱ ἄλλοι Ἕλληνες τοῦ Μαραθῶνα, τῆς Σαλαμῖνας, τῶν
Θερμοπυλῶν, τῶν Πλαταιῶν. Κι ὅμως ὁ ἀγώνας ἐκεῖνος κάτω ἀπ’ τή φαινομενική τρέλλα
του ἦταν ἡ πιό λογική πράξη, ὅπως κι ὁ ξεσηκωμός τοῦ ’21 ἦταν λογικότατη πράξη. Οἱ
Τοῦρκοι εἶχαν μέ τό μέρος τους στόν ἀγῶνα ἐκεῖνο τήν ὕλη. Οἱ Ἕλληνες εἶχαν τή ψυχή.
Τετρακόσια χρόνια βαφτίζονταν στήν κολυμβήθρα τοῦ πόνου. Τέτοια καί τόση δοκιμασία
ἄλλον λαό θά τόν εἶχε τσακίσει γιά πάντα. Τόν Ἕλληνα τόν κράτησε στητό κι ἔκαμε ἀτσά-
λινη τή ψυχή του. Σ’ αὐτή τή χιλιοβασανισμένη, ἀλλά πάντα ὀρθή ψυχή του στηρίχθηκαν
οἱ Ἕλληνες, γιά νά κάνουν τή μεγάλη τους τρέλλα, τήν Ἐπανάσταση. Τόλμησαν νά τά βά-
λουν μία χούφτα ἄνθρωποι μέ τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, ὅπως τά ’βαλλαν ἑκατόν
εἴκοσι χρόνια ἀργότερα μέ τήν Ἰταλική Αὐτοκρατορία, ὅπως θά τά βάζουν πάντα μέ
ὅποιον θέλει νά ὑποδουλώσει αὐτή τήν ἀθάνατη Ἑλληνική ψυχή, γιατί πάντα κρίνουν πώς
“ἡ εὐδαιμονία εἶναι ἡ ἐλευθερία καί ἡ ἐλευθερία ἡ εὐψυχία”.
Ἀλοίμονο, ἄν ἦταν παραφροσύνη νά ἀντιτάσσεται τό πνεῦμα στήν ὕλη! Ἀλοίμονο, ἄν
ἦταν παραφροσύνη νά ἀντιτάσσεται τό δίκαιο στό ἄδικο! Ἀλοίμονο, ἄν ἦταν παραφροσύνη
νά ἀντιτάσσεται ἡ ἐλευθερία στή σκλαβιά! Καί στόν Ἀγῶνα αὐτόν νικᾶ πάντα ἡ ψυχή. Γε-
μάτοι ἀπό τήν ἔννοια τοῦ χρέους αὐτοῦ καί γεμᾶτοι ἀπό τή συνείδηση ὅτι εἶναι ἕνα
Ἔθνος, πού τοῦ ἀξίζει νά ζεῖ ἰσότιμα μέ ὅλα τά ἐλεύθερα κράτη, νά ζεῖ καί νά δημιουρ-
γεῖ μέσα στόν ἀέρα τῆς ἐλευθερίας τήν ἀθάνατη ἑλληνική ψυχή, ξεκίνησαν ὅλοι οἱ
Ἕλληνες γιά τόν Ἀγῶνα τους. Αὐτά τά στοιχεῖα-ὅπλα κληρονόμησαν ἐκεῖνοι τό 1821, γιά
νά τά κληροδοτήσουν καί σέ μᾶς. Ὅπλα πού εἶναι ἀρκετά, γιά νά δώσουν τή νίκη, ὅποτε
χρειασθεῖ , γιά νά φέρει καί πάλι “τῆς νύχτας τό ξημέρωμα”!
37
Ο ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΣ ΛΙΑΡΙΓΚΟΒΙΝΟΣ ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΑΡΙΣΤΟΣ
ΚΑΙ ΜΙΑ ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΙΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΛΑΔΑΔΩΝ
ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟΝ ΧΟΛΟΜΩΝΤΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ
Φιλόλογος-Θεολόγος
Κάποια χρονιά τῆς 10ετίας τοῦ ’80 ἔπεσε στά χέρια

μου –δέν θυμοῦμε μέ ποιόν τρόπο – ἕνα χειρόγραφο κεί-
μενο τοῦ ἀείμνηστου τότε († 1980) συμπατριώτη μας Μα-
νώλη Χαριστοῦ (βλ. φωτογραφία του), τό ὁποῖο περιεῖχε
μιά διήγησή του γιά τή συμβίωση Ἑλλήνων (Λιαριγκοβινῶν
προφανῶς) Κλαδάδων, δηλ. ἀτόμων, πού καθάριζαν τίς κα-
στανιές στόν Χολομῶντα μετά ἀπό ξύλευση.
Ὁ συντάκτης τοῦ χειρογράφου Ἐμμανουήλ (Μανώλης)
Χαριστός τοῦ Χρήστου (γιοῦ τοῦ Θεόδωρου) καί τῆς Μα-
ρίας Τρικκαλιώτη γεννήθηκε τό 1920 (βλ. «Μητρῶον τῶν
Ἀρρένων τῆς Κοινότητος Ἀρναίας καταρτισθέν ἐν ἔτει
1925» μέ τή σχετική φωτοτυπία). Ἦταν τό τέταρτο κατά
σειρά ἀπό τά 10 ἀδέλφια. Ἔζησε καί μεγάλωσε στήν
Ἀρναία καί ἔκανε ἀρκετές ἐργασίες στή ζωή του, ἀνάμεσα
στίς ὁποῖες ἦσαν τοῦ ὑλοτόμου καί τοῦ γεωργοκτηνοτρό-
φου. Χρημάτισε Πρόεδρος καί Ἀντιπρόεδρος τοῦ Γεωργι-
κοῦ Συνεταιρισμοῦ Ἀρναίας. Νυμφεύθηκε τή Χαρίκλεια
Καραστέργιου τοῦ Νικολάου καί ἀπέκτησε τρία παιδιά, τόν Χρῆστο, τόν Νικόλαο καί τή
Μαρία. Πέθανε τό 1980 στίς 29 Ὀκτωβρίου χτυπημένος ἀπό κεραυνό στήν ὕπαιθρο ἀσχο-
λούμενος μέ τά ζῶα του (βλ. Ἐφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 41/Δεκέμβριος 1980,
σ. 2, στήλη «ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ»).
Ἡ διήγηση αὐτή, ἀφοῦ καθαρογράφηκε, δημοσιεύθηκε ἀπό τόν γράφοντα στό φ.

11/106, Ὀκτώβριος-Δεκέμβριος 1993, σ. 2 τῆς ἐφημερίδας «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ» στό
πολυτονικό σύστημα γραφῆς, ὑπομνηματισμένο καί ξανά διορθωμένο γλωσσικά, ἀλλά καί
τυπογραφικά, ὅπως παρακάτω:
38
* Τό κείμενο ἀναδημοσιεύεται φωτοτυπημένο, διότι ἡ ἀντιγραφή του θά δημιουργοῦσε προβλήματα.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ*
«Τοῦ Τσιαμ’ οὑ κιρός» ὀνομάζεται ἡ σηδες.

ἐποχή, πού δροῦσε στή Μακεδονία ὁ Κουνιάρ’κα (Κονιάρικα) ὀνομάζονταν
ὁπλαρχηγός Τσάμης Καρατάσος (1821- κάποια ἑλληνικά χωριά, ὅπου κατοικοῦσαν
1860). ἐπί τουρκοκρατίας πολλοί Τοῦρκοι, προ-
Ἀγάδες (τουρκ. aǧa) ὀνομάζονταν οἱ ερχόμενοι ἀπό τήν κατακτημένη ἑλληνική
ἄρχοντες, οἱ τσιφλικάδες, οἱ κοτσαμπά- πόλη Ἰκόνιο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
39
Τό ἀναφερόμενο χωριό Ραβνά (ὀρθό κικῆς) λέξης.
Ράβνα) εἶναι ἡ σημερινή Μαραθοῦσα, πού σκιπάρ’ (σκεπάρι-σκεπάρνι) = οἰκοδο-
ἦταν ἕνα τουρκοχώρι [ὅπως κυρίως τό μικό ἐργαλεῖο.
Γριμπουτζιάκ’ (σημ. Νέα Ἀπολλωνία) καί ἡ κιαπάν’ (ἐκεῖ ἐπάνω, δηλ. στήν περιοχή
Παζαρούδα (σημ. Ἀπολλωνία)] καί ὄχι τά ἐργασίας τῶν Κλαδάδων).
Ραβνά, τά σημερινά Πετροκέρασα (πρώην ἄει σικτίρ (τουρκ. ha siktir): βαριά βρι-
Χαλκιδικῆς καί τώρα Θεσσαλονίκης]. σιά.
Ἀρμάνια (τουκ. orman): λέγονταν ἡ πυ- κουτσιουμπό = λειψό, ἐλαττωματικό.
κνή ἄγρια βλάστηση, τό θαμνῶδες δάσος. κουνιαρέλια, δηλ. τά παιδιά τοῦ ἀγᾶ,
Ἰκεῖ σιαπάν’ (ἐκεῖ ἐπάνω) ἐννοοῦσε πού καταγόταν ἀπό κονιάρικο χωριό (βλ
τήν περιοχή τοῦ Χολομῶντα, ὅπου ἐργά- πιό πάνω).
ζονταν οἱ κλαδάδες (βλ. λέξη πιό κάτω). τ’φέκους = τουφέκι.
Ἀλιτρόχειρις (ἀλετρόχειρες) ἦσαν τά αὐ’νοί = αὐτοί.
ξύλινα τμήματα τοῦ ξυλάλετρου (βλ. Σημ. Γριμπουντζιάκ: βλ. πιό πάνω.
10), πού κατέληγαν στό χέρι τοῦ γεωρ- κουρσιούμ (τουρκ. Kurșum ) = μεταλ-
γοῦ. λική μολυβένια μπίλια, βόλι.
Ὄγκιθρα: Ἄγνωστη λέξη. μπακράτσ’ (τουρ. bakraҫ) = μικρό χάλ-
Ξυλάλιτρα (ξυλάλετρα): ἦσαν τά ξύ- κινο δοχεῖο, χάλκινος κουβᾶς.
λινα ἀλέτρια. (Στόν Ἠσίοδο, «Ἔργα καί κλάδαδις (κλαδάδες): ὀνομάζονταν
Ἡμέρες”, γίνεται ἀναφορά στό Ἠσιόδειον αὐτοί πού καθάριζαν τίς καστανιές στόν
ἄροτρον». Πληροφορία Ἀστ. Καραστέρ- Χολομῶντα μετά ἀπό ξύλευση, καθάριζαν
γιου). δηλ. τά ἄτονα - στραβά καί προβληματικά
Πιλικούσαμι (τοῦ ρήματος πιλικῶ-πε- βλαστάρια, πού ἔβγαιναν μέ ζωηράδα μετά
λεκῶ) = κόβω πλάγια ξύλα σέ μικρά κομ- τήν ὑλοτόμηση ἑνός δάσους καί ἔκοβαν τά
μάτια. πρῶτα κλαδιά, γιά νά ἰσιώσει καί νά πάρει
Ζ’νάρ’ (ζωνάρι) = ζώνη. ὕψος τό βλαστάρι (πληροφορία Ἀστ. Κα-
Τζιουρμπατζῆδις (τσορμπατζῆδες) ραστέριου).
(τουρκ. ҫorbaci) ὀνομάζονταν οἱ πρόκριτοι, κρατούνα = ἀνοιγμένη (κούφια) νερο-
οἱ ἀφέντες. κολοκύθα.
Οὔρδα = μυτζήθρα (πιεσμένα ὑπολείμ- πιρ’γιλοῦσι (περιγελοῦσε) = κορόϊ-
ματα τυριοῦ ἀπό ἅλμη). δευε.
Ματάν’ (ματάνι) = ξινόγαλα. τ’φικιά = τουφεκιά.
Διρμάτ’ (δερμάτι) = σάκκος ἀπό δέρμα «ος γκελντί, γκέλ μουρντά», τουρκική
κατσίκας (τουλούμι), ὅπου παρασκευαζό- φράση, πού μεταφράζεται: «καλῶς ἦρθες,
ταν τό τυρί ἤ τό ξινόγαλο (βλ. Στέργιου ἔλα ἐδῶ».
Βαγγλῆ, Ἑρμηνευτικό Λεξικό τοῦ Χαλκι- μάντζα = φαΐ.
δικιώτικου Ἰδιώματος, χ.τ. 2021, σ. 49). κίτσι (τουρκική λέξη) = ζαρκάδι.
Καρ’βάνια (καραβάνια): λέξη ἀραβο- μήρις (μῆρες) κομμάτια κρέατος.
περσική, πού σημαίνει τήν μέ καμῆλες καί οὐγκοῦσι (ὀγκοῦσε) = ἀγκομαχοῦσε,
ὑποζύγια ὁδοιποροῦσα ὁμάδα ἐμπόρων. βαριανάσαινε μέ θόρυβο (μετά ἀπό πολυ-
Ἐδῶ σημαίνει ὁμάδα ἀτόμων, πού μετακι- φαγία), βαρυγκομοῦσε ἐξαιτίας βαρυστο-
νοῦνται ὡς σύνολο). μαχιᾶς.
Μουσταφάς: Ἡ λέξη δηλώνει βαπτι- ἀπουλύκ’ν (ἀπολύσουν) τοῦ ρ. ἀπουλ-
στικό ὄνομα (π.χ. Μουσταφᾶ Κεμάλ). νῶ = ἀπολύω).
ἀρίδα = χειροκίνητο τρυπάνι. τουμούζ (τουρκική λέξη ) = γουρούνι.
ζιμλάρ: Ἄγνωστη ἡ σημασία τῆς (τουρ-
* Οἱ λέξεις καταγράφονται μέ τή σειρά, πού συναντιοῦνται στό κείμενο τῆς διήγησης.
40
᾽Ενδιαφέρουσες Εἰδήσεις
(Ὅσες ἀναφέρονται στήν Ἱστορία καί στή Λαογραφία τῆς Ἀρναίας)
ΑΝΑΒΙΩΣΑΝ ΔΥΟ ΠΑΛΙΑ ΕΘΙΜΑ
Παρά τίς δύσκολες ὑγειονομικές

συνθῆκες ἀναβίωσαν καί φέτος ἀπό
τούς νέους τῆς Ἀρναίας δυό παλιά ἔθι-
μα τῆς Ἀρναίας. Τό πρῶτο εἶναι πανελ-
λήνιο καί τό δεύτερο ἀναβιώνει σέ
ἀρκετές περιοχές τῆς Χώρας μας. Πρό-
κειται γιά τά Κάλαντα τῆς Πρωτοχρονιᾶς
καί γιά τά «Χελιδονίσματα» τῆς 1ης
Μαρτίου.
Στὀ πρῶτο ἔθιμο συμμετεῖχαν μικρά
παιδιά, προσχολικῆς καί σχολικῆς ἡλι-
κίας, τραγουδώντας τά κάλαντα τῆς
Πρωτοχρονιᾶς στά σπίτια τῆς Ἀρναίας καί παίρνοντας ὡς φιλοδώρημα χρήματα καί «σούρ-
βα» [πού στά τελευταῖα χρόνια ἀντικαταστάθηκαν (τά «σούρβα») μέ καραμέλες καί ξηρούς
καρπούς].
Στό δεύτερο ἔθιμο συμμετεῖχαν μαθητές τῆς μικρῆς σχολικῆς ἡλικίας καί μέλη τοῦ χο-
ρευτικοῦ συγκροτήματος τῆς Ἀρναίας μέ παραδοσιακές στολές τραγουδώντας τό τραγούδι
τῆς «Χελιδόνας» καί παίρνοντας ὡς φιλοδώρημα χρήματα καί αὐγά. (Φωτ. Στέλιου Ρήγα
ἀπό τή Μητρόπολη, τό Δημαρχεῖο καί τό χοροστάσι).
ΕΝΑΣ ΔΙΚΟΣ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΓΙΝΕ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ
῾Ο γνωστός μας καί ὁ δικός μας Ἀρχιμανδρίτης (Ἱεροκήρυκας-Πρωτοσύγκελλος τῆς Μη-
τρόπολής μας) π. Χρυσόστομος Μαϊδώνης ἐκλέχτηκε καί χειροτονήθηκε Ἐπίσκοπος στήν
ἐπισκοπή Μπουκόβας καί Δυτικῆς Τανζανίας τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας (στήν
Ἀφρική, ἐδῶ κοντά δηλαδή!).
Ἡ Ἐκλογή του ἔγινε ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας.
Ἡ χειροτονία του ἔγινε στό Καθολικό τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγίου Σάββα Ἀλεξανδρείας ἀπό τόν
Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας κ. Θεόδωρο στίς 20 Φεβρουαρίου 2022 μέ τήν παρουσία τοῦ Μη-
τροπολίτη Ἱερισσοῦ, Ἁγ. Ὄρους καί Ἀρδαμερίου κ. Θεοκλήτου, Ἱερέων τῆς ἴδιας Μητρό-
41
πολης καί δημοτικῶν ἀρχόντων τῆς Ἀρναίας.
Μετά τήν χειροτονία ὁ νέος Ἐπίσκοπος ἐπισκέφθηκε ἀπό
τίς 23 Φεβρουαρίου τά «πάτρια-Χαλκιδικιώτικα ἐδάφη» καί
τέλεσε ἤ συμμετεῖχε στίς παρακάτω ἐκκλησιαστικές Ἀκο-
λουθίες:
● Τό Σάββατο 26 Φεβρουαρίου ἱερούργησε στόν ἐνο-
ριακό Ἱ. Ναό Ἁγ. Ἀναργύρων Ἀρναίας. Στόν Ἑσπερινό τῆς
ἴδιας ἡμέρας ἱερούργησε στό Μητροπολιτικό Παρεκκλή-
σι τῆς Παναγίας τῆς Δακρυρροούσης τῆς Ἁλώσεως μέ συμ-
προσευχομένους τούς Μητροπολίτες Ἱερισσοῦ, Ἁγ. Ὄρους
καί Ἀρδαμερίου Θεόκλητο καί Πολυανῆς καί Κιλκισίου Βαρ-
θολομαῖο.
● Τήν Κυριακή 27 Φεβρουαρίου συνιερούργησε σέ πο-
λυαρχιερατική Λειτουργία στόν Μητροπολιτικό Ἱ. Ναό Ἁγ.
Στεφάνου Ἀρναίας μέ τή συμμετοχή καί τῶν Μητροπολιτῶν
Ἱερισσοῦ, Ἁγ. Ὄρους καί Ἀρδαμερίου Θεοκλήτου, πού ἑόρ-
ταζε τήν ὀνομαστική του ἑορτή, καί Μαρωνείας καί Κο-
μοτινῆς Παντελεήμονα καί τοῦ
Ἐπισκόπου Τεγέας Θεοκλή-
του.
● Τήν Τρίτη 1η Μαρτίου
ἱερούργησε στό Παρεκκλήσι
τῆς Παναγίας τοῦ Ἀκαθίστου
Ὕμνου στό Ἵδρυμα Ἀγάπης-
Στέγης Γερόντων τῆς Ἀρναίας,
ὅπου χρημάτισε γιά πολλά χρό-
νια Διευθυντής.
● Στίς 3 Μαρτίου ἐπισκέ-
φθηκε τόν Οἰκουμενικό Πα-
τριάρχη Βαρθολομαῖο στήν
Κωνσταντινούπολη.
● Τήν Κυριακή 6 Μαρτίου
ἱερούργησε στήν Ἱ. Μονή Ἁγ. Ὁ νέος Ἐπίσκοπος Θεοφιλέστατος Χρυσόστομος μετά τή θ. Λει-
τουργία στό Μητροπολιτικό Παρεκκλήσι τῆς Παναγίας τῆς Δα-
Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Ἀρναίας, κρυρροούσης τῆς Ἁλώσεως (μέσα στό Μητροπολιτικό μέγαρο
στήν ὁποία χρημάτισε γιά πολ- φωτογραφήθηκε) πλαισιωμένος ἀπό τούς συνεργάτες του στό
λά χρόνια πνευματικός, καί πνευματικό ἔργο του στήν Ἀρναία (ἀπό ἀριστερά) Δημ. Κύρου,
στή συνέχεια ἐνημέρωσε τό ἐκπαιδευτικό, Ἰωάννη Κέκερη, δασοπόνο, Πρόεδρο τοῦ Συνδέ-
ἐκκλησίασμα στό Ἀρχονταρίκι σμου Ἱεροψαλτῶν Ἱ. Μ. Ἱερισσοῦ καί πρωτοψάλτη τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγ.
Ἀναργύρων Ἀρναίας, Χαράλ. Λαζαρίδη, καθηγητή Ἀριστοτελείου
τῆς Μονῆς γιά τήν κατάσταση, Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καί Λαμπαδάριο τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Ἀναρ-
πού ἐπικρατεῖ στήν Ἐπισκοπή γύρων καί Ἰω. Πανιώρα (συντ. Ε.Τ.Ε.).
Μπουκόβας Τανζανίας.
Κατά τίς ἑπόμενες μέρες ἐπισκέφθηκε τήν Μητρόπολη Μυτηλίνης καί τήν ἰδιαίτερη πα-
τρίδα του ἐκεῖ, τό Πλωμάρι, γιά νά πάρει τίς εὐχές τῶν γονέων του καί νά ἱερουργήση στούς
Α΄ Χαιρετισμούς στόν Ἱ. Ναό του, καί τίς Μητροπόλεις Ξάνθης, Μεσογαίας, Ν. Σμύνης, Θηβῶν
καί Λεβαδείας, Δημητριάδος, Φλωρίνης, Ἐδέσσης καί Πέλλης καί Θεσσαλονίκης καί τόν
Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Ἱερώνυμο στίς 16 Μαρτίου.
● Στίς 23 Μαρτίου ὁ Ἐπίσκοπος Μπουκόβας Χρυσόστομος ἀνεχώρησε ἀπό τήν Ἀρναία
γιά τή νέα καί διαφορετική κατοικία του.
● Τήν Κυριακή 27 Μαρτίου ἔγινε ἡ ὑποδοχή καί ἡ ἐνθρόνισή του στήν Ἐπισκοπή Μπου-
42
κόβας καί Δυτικῆς Τανζανίας καί ἱερούργησε γιά πρώτη φορά στόν Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό
τῶν 12 Ἀποστόλων.
Τό περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ», τοῦ ὁποίου ἦταν ἀποδέκτης καί συνεργάτης, καί ὁ Ἐκδότης-
Διευθυντής του εὔχονται στόν «θελήσει Θεοῦ» ἀναδειχθέντα Ἐπίσκοπο π. Χρυσόστομο
νά ἐπιτύχει στό ἐπισκοπικό-πνευματικό του ἔργο καί κυρίως νά ὀρθοτομεῖ τόν Λόγο τῆς
Κυριακῆς Ἀληθείας αὐστηρά καί χωρίς ὑποχωρήσεις καί συμβιβασμούς!
ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΜΠΑΣΓΙΟΥΡΑΚΗΣ: ΕΝΑΣ ΥΜΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ «ΕΞΕΔΗΜΗΣΕ»!
Στά τέλη τοῦ περασμένου ἔτους πέθανε ὁ Ἐκδότης τοῦ Πανελλήνια γνωστοῦ διμηνι-
αίου περιοδικοῦ «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ» (πού ἀσχολεῖται μέ τή φύση, τήν Ἱστορία καί
τήν Ἐπιστήμη) Θεόφιλος Μπασγιουράκης. Στό 25ο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ αὐτοῦ (Ἰανουά-
ριος-Φεβρουάριος 2002) δημοσίευσε πολυσέλιδο ἄρθρο (38 σελίδες, ἀπό σ. 80 ἕως σ. 114)
γιά τήν Ἀρναία μέ τίτλο: «ΑΡΝΑΙΑ ἡ Ἀρχόντισσα τῆς Χαλκιδικῆς» καί μέ 50 περίπου φω-
τογραφίες, τίς περισσότερες ἔγχρωμες. Τά περιεχόμενα τοῦ ἄρθρου ἦσαν ἰστορικά, λα-
ογραφικά, ἀρχιτεκτονικά, φυσιολατρικά καί γενικά παραδοσιακά καί πολιτιστικά. Τίς πλη-
ροφορίες τῶν περιεχομένων τοῦ ἄρθρου ἔδωσαν, κυρίως, γραπτά καί προφορικά, ὁ Ἐκδό-
της-Δ/ντής τοῦ περιοδικοῦ μας, ὁ τέως Δήμαρχος, Τεχνολόγος Πολιτικός Μηχανικός-Ε.Δ.Ε.
Ἀστ. Καραστέργιος καί ὁ Τραπεζικός Στυλ. Κουλουμπής κατά τήν ἐπίσκεψη τοῦ ἀείμνηστου
Ἐκδότη μέ τήν συνοδεύουσα αὐτόν Διευθύντρια Ἔκδοσης Ἄννα Καλαϊτζῆ στήν Ἀρναία
στίς 11 καί 12 Νοεμβρίου 2001.
Τό περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ» καί ὁ Ἐκδότης - Δ/ντής του μετά ἀπό 20 χρόνια εὐχαριστεῖ καί
πάλι ἔστω καί ἀπόντα (ἀπό τή γῆ) τόν ὑμνητή τῆς Ἀρναίας ἀείμνηστο Θεόφιλο Μπασγιουράκη
καί εὔχεται ὁ Θεός νά τόν ἀναπαύει «ἐν κόλποις Ἀβραάμ».
Γιά τό ἀφιέρωμα τοῦ περιοδικοῦ «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ» στήν Ἀρναία βλέπε καί στό
περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ»:
● Μικρές Εἰδήσεις, τχ. 53/Ὀκτ.-Δεκ. 2001, σ. 6.
● Ὁ Τύπος γράφει γιά τό περιοδικό μας, τχ. 54/Ἰαν.-Μάρτ. 2002, σ. 14.
● Δημοσιεύματα Τύπου γιά τήν Ἀρναία, τχ. 55/Ἀπρ.-Ἰούν. 2002, σ. 14.
Ο τ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥ «ΑΝΑΔΕΛΦΟΥ ΕΘΝΟΥΣ»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΑΡΤΖΕΤΑΚΗΣ «ΕΦΥΓΕ» ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ
«Πλήρης ἡμερῶν» ὁ τ. Πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημο-
κρατίας ἀείμνηστος Χρῆστος Σαρτζετάκης πέθανε στίς 3 Φε-
βρουαρίου τοῦ 2022. Ὑπῆρξε ἀνώτατος δικαστικός. Στήν
«ὑπόθεση Λαμπράκη» ὡς πρωτοδίκης ἔδειξε γενναιότητα
στό ἀνακριτικό του ἔργο μέ ἀμεροληψία, παρά τίς ἀφόρη-
τες πιέσεις πού δέχθηκε. Γιά τήν ἀντιδικτατορική του δρά-
ση φυλακίσθηκε καί βασανίσθηκε.
Γράφουμε στο περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ» τήν εἴδηση αὐτή
λόγω κάποιων σχέσεών του μέ τό περιοδικό καί τόν Ἐκδό-
τη του καί συγκεκριμένα, ἐπειδή 1) μετά τήν Προεδρική θη-
τεία του (1985-1990) ὁ ἀείμνηστος ἦταν ἀποδέκτης τοῦ πε-
ριοδικοῦ μας γιά λίγα χρόνια καί 2) στίς 2 Μαΐου τοῦ 2000
(τρίτη τοῦ Πάσχα) ὁ Ἐκδότης-Δ/ντής τοῦ περιοδικοῦ μας
συναντήθηκε μέ αὐτόν στό «Μαῦρο Ἁλώνι» τῆς Ἱερισσοῦ
Ὁ Ἐκδότης -Δ/ντής τοῦ περιοδι-
(ὅπου ἐκείνη τήν ἡμέρα γίνονταν ἡ γνωστή ἐτήσια ἐκδή-
κοῦ μας μέ τόν τ. Πρόεδρο τῆς Δη-
μοκρατίας κ. Χρῆστο Σαρτζετάκη λωση γιά τούς 400 Ἱερισσιῶτες, πού σφάχθηκαν ἀπό τούς
στό «Μαῦρο Ἁλώνι» τῆς Ἱερισ- Τούρκους τό 1821). Στή συνάντηση κατά τή συζήτηση, πού
σοῦ (2 Μαρτίου 2000). ἀκολούθησε, ὁ Χ. Σαρτζετάκης χαρακτήρισε τό περιοδικό
43
μας ἐνδιαφέρον καί σημαντικό καί ὑποσχέθηκε νά στείλει γιά δημοσίευση διάφορα κείμενα
ἐθνικοῦ περιεχομένου (ὑπόσχεση πού δυστυχῶς δέν ὑλοποιήθηκε!). Αἰωνία του ἡ μνήμη!
(Γιά τά ἀναφερόμενα στήν παραπάνω εἴδηση βλ. «Μικρές Εἰδήσεις», ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 47/Ἀπρί-
λιος-Ἰούνιος 2000, σ. 8).
ΚΟΜΜΟΣ ΣΤΗΝ «ΑΟΙΔΟ» ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΝΙΤΣΑ ΤΣΙΤΡΑ
Ἀγαπημένη μας Νίτσα Τσίτρα,
ἀηδόνι τῆς Μακεδονίας,
ὅταν ἤσουν μικρή
«ἡ μάνα σ’ σ’ ἔδιωχνε ἀπό τό σπιτικό σας»
καί τώρα πού μεγάλωσες
ὁ χάρος σ’ ἔδιωξε ἀπό τόν Κόσμο μας
γιά τόν ἄλλον κόσμο, ὅπου ὅμως σέ περιμένουν
ὁ Τάκης Σαμαρᾶς κι ὁ Κώστας Κουφογιάγκος,
γιά νά ἀνασυγκροτήσετε τό ἐπιτυχημένο ὠδικό τρίο σας.
Ἡ Ἑλλάδα, ἡ Μακεδονία, ἡ Ἀρναία θά σέ θυμοῦνται πάντα!
Ο Ι Σ ΥΝ Δ Ρ ΟΜ Η ΤΕ Σ Μ Α Σ
Οἱ παρακάτω ἀποδέκτες τοῦ περιοδικοῦ μας βοήθησαν οἰκονομικά τήν συνέχιση τῆς ἐκδοτικῆς μας προ-
σπάθειας καί εὐχαριστοῦμε θερμά.
● Χριστίνα Χριστάρα (Καναδάς) 100 €(34.075 δρχ.) ● Ζηνοβία Πάχτα (Θεσ/νίκη) 20 €( 6.815 » )
● Χρῆστος Δ. Κεχαγιάς (Θεσ/νίκη) 100 €(34.075 » ) ● Κατ. Κεχαγιᾶ-Τζιμιτρέα (Ἀρναία) 10 €( 3.407 » )
● Χρῆστος Ἀλεξ. Λαλιώτης (Ἀρναία) 50 €(17.038 » ) ● Στέφ. Τζιτζιρίκας (Ἀρναία) 10 €( 3.407 » )
● Ἀγαπητός Κιάτος (Ἀρναία) 20 €( 6.815 » ) ● Ἰωάννης Δ. Γιαννούσης (Ἀρναία) 10 €( 3.407 » )
● Μαρία Κοσμαρᾶ-Φιλιπίδη ● Δημ. Ἀστ. Ξιούφης (Ἀρναία) 10 €( 3.407 » )
(Ἀθήνα) 20 €( 6.815 » ) ● Θεόδ. Ξύστρος (Θεσ/νίκη) 10 €( 3.407 » )
● Νικ. Σαμαρᾶς (Θεσ/νίκη) 20 €( 6.815 » ) ● Νικ. Μαχαιρᾶς (Θεσ/νίκη) 10 €( 3.407 » )
● Ἀθαν. Ρέμπελος (Θεσ/νίκη) 20 €( 6.815 » ) ● Γρηγ. Λιούτας (Ἀρναία) 10 €( 3.407 » )
● Νίκη Ἀστ. Πανιώρα (Ἀρναία) 20 €( 6.815 » )
«ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ»
● Ὁ συμπατριώτης μας γιατρός κ. Γεώργιος Ματσίγγος πρόσφερε στό περιοδικό «ΑΡ-
ΝΑΙΑ» 50 εὐρώ (17.038 δρχ.) στή μνήμη τῶν γονέων του Χριστοδούλου καί Χρυσάνθης.
● Ὁ συμπατριώτης μας κ. Ἀθανάσιος Τσιάλας πρόσφερε στό περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ» 20 εὐρώ
(6.815 δρχ.) στή μνήμη τοῦ πατέρα του Γεωργίου.
Εὐχόμαστε ὁ Θεός νά ἀναπαύει «ἐν χώρᾳ ζώντων» τούς προσφιλεῖς τους νεκρούς!
ΧΟΡΗΓΙΑ
● Ἡ Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακο-
λυτρίας (Χαλκιδική) πρόσφερε στό περιοδικό «ΑΡΝΑΙΑ» 500 Εὐρώ (170.375 δρχ.) γιά τά ἔξο-
δα ἐκτύπωσης τοῦ παρόντος τεύχους.
Εὐχαριστοῦμε θερμότατα τόν Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας Μη-
τροπολίτη Μιλήτου κ. Ἀπόστολο, ἡ ὁποία (Μονή) φέτος γιορτάζει τά 500 χρόνια ἀπό τή δεύ-
τερη ἀνοικοδόμησή της τό 1522 ἀπό τόν Ἡγούμενό της Ὅσιο Θεωνᾶ (καί ἀργότερα Μη-
τροπολίτη Θεσσαλονίκης).
44
῾ Η ᾽ Αλληλογραφία μας
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
● Ἀπό τόν γέροντα τοῦ Σιμωνοπετρίτικου Κελλιοῦ «Ὁ Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου» (Κα-
ρυές) π. Πρόδρομο πήραμε (Ἅγ. Ὄρος) τήν παρακάτω ἐπιστολή γιά τήν ἀποστολή τοῦ πε-
ριοδικοῦ «ΑΡΝΑΙΑ» καί τοῦ βιβλίου μας γιά τόν Ἱ. Ναό Ἁγ. Στεφάνου Ἀρναίας:
Ἀγαπητέ μου κύριε Δημήτριε,
Χαῖρε ἐν Κυρίῳ τῷ Θεῷ.
Ἔλαβα τό βιβλίον μέ τήν Ἰστορίαν τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς Ἀρναίας Ἁγίου
Πρωτομάρτυρος Στεφάνου καί δύο τεύχη τοῦ περιοδικοῦ «Ἀρναία» καί σᾶς εὐχαριστῶ ἐκ
καρδίας. Ἡ καταγραφή τῆς Ἰστορίας τοῦ Ναοῦ, ἡ προϊστορία ἀλλά καί ἡ καταστροφή ἐκ τῆς
ἀποτεφρώσεώς του εἶναι καθῆκον νά προβάλλεται, νά καταγράφεται καί νά διασώζεται ὡς
παράδοση εἰς τούς μεταγενεστέρους.
Δεχθεῖτε τά ὀλόθερμα συγχαρητήρια ἐκ καρδίας, καθώς καί τήν εὐγνωμοσύνην μας διά
τήν προσφοράν καί τόν κόπον σας.
Ὁ Θεός νά εὐλογεῖ τά ἔργα σας καί νά ἔχετε πλουσίαν τήν προστασίαν τῆς Κυρίας Θεο-
τόκου καί τοῦ Πρωτομάρτυρος Ἁγίου Στεφάνου τοῦ Πρωτοδιακόνου.
Μετ’ εὐχῶν, τιμῆς καί ἐν Χριστῷ ἀγάπης
Ἱερομ. Πρόδρομος
Γέρων Ι. ΚΕΛΛΙΟΥ «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Σημ. Σύνταξης: .Εὐχαριστοῦμε καί ἐμεῖς, γέροντα, γιά τήν καλή ἀποδοχή τῶν πονημά-
των μας. Εὐλογεῖτε!
● Ἀπό τόν ὁμογάλακτο (κατά τόν προηγούμενο αἰώνα!) καί συνάδελφο Βασίλη Μαλα-
κέλλη, ἐκ καταγωγῆς Λέσβιο (Βατοῦσα), ἀλλά μόνιμο κάτοικο Κρήτης (Ταυρωνίτης Χανίων)
πήραμε ἐπιστολή (1/3), πού σέ ἀρκετά σημεῖα ἀγγίζει τήν «ΑΡΝΑΙΑ» καί τήν Ἀρναία. Τά ἐγγί-
ζοντα γράφουν:
Ἀγαπητέ μου Δημήτρη, Καλό μήνα. Ἔλαβα τό τελευταῖο τεῦχος (133) τῆς «ΑΡΝΑΙΑΣ» σου.
Εὐχαριστῶ. Διάβασα τό περιεχόμενό του.
Ἡ Ἀρναία καί ἡ Βατοῦσα ἔχουν παράλληλους βίους Τουρκοκρατικούς καί Ἀπελευθερωτι-
κούς (1912). Τό ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟ τῆς Ἀρναίας καί τό ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ (τώρα ξενώνας) τῆς Βα-
τούσας εἶναι «σιόκερα», ἴσου καιροῦ, συνομήλικα, ὅπως λένε ἐδῶ οἱ Κρητικοί».
..........................................................................................................................
Μέ ἀγάπη
Β. Μαλακέλλης
Σημ. Σύνταξης: Ἀγαπητέ Βασίλη, ἡ ἀναφορά σου στό Διδακτήριο τῆς Ἀρναίας ἀποδεί-
χνουν ὅτι ... «ὄντως» διάβασες τήν «ΑΡΝΑΙΑ»! Εὐχαριστοῦμε θερμά γι’ αὐτό, ἀλλά καί γιά
τήν προηγηθεῖσα γενναία συνδρομή σου στήν «ΑΡΝΑΙΑ» καί ὁ Θεός «μετά σοῦ»!
45
Ο ΤΥΠΟΣ ΓΡΑΦΕΙ ΓΙΑ BΙΒΛΙΑ
ΤΟΥ ΔΗΜ. ΚΥΡΟΥ
● Τό περιοδικό «ΕΝΔΟΧΩΡΑ» γράφει:
● Ἡ ἐφημερίδα «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» (τῆς Σιάτιστας) γράφει:
46
● Ἡ ἱστοσελίδα «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», γράφει:
● Ἡ Ἐφημερίδα «ΝΟΥΜΑΣ» στό τεῦχος 175/Νοέ.-Δεκ. 2021, στήλη «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ», σ.

21, καταγράφει τό βιβλίο τοῦ Δ.Θ. Κύρου γιά «Ἐθνικό Διχασμό» (μέ ἐλλειπή τόν τίτλο, πού
δημιουργεῖ πρόβλημα ἐνημέρωσης).
47
Ἀστυνομική Ταυτότητα τῆς Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου Γιαννιοῦ στά χρόνια τῆς γερμανικῆς κατοχῆς (πρίν ἀπό 79 χρόνια).

Περιοδικό &quot;ΑΡΝΑΙΑ&quot; τεύχος 134 Ιανουαρίου-Μαρτίου 2022

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Περιοδικό &quot;ΑΡΝΑΙΑ&quot; τεύχος 134 Ιανουαρίου-Μαρτίου 2022

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Περιοδική ἔκδοση ἱστορικῆς-ἀρχαιολογικῆς καί λαογραφικῆς ἐνημέρωσης καί καταγραφῆς

ΕΤΟΣ ΛE΄, Τεῦχος 134, Ἰανουάριος-Μάρτιος 2022

ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ «ΜΕΛΙΣΣΑ» ● Ὁ ἀείμνηστος Λιαριγκοβινός Μανώλης Χαρι-

● Ἐνδιαφέρουσες Εἰδήσεις. σσ. 41 - 44

● Ἡ Ἀλληλογραφία μας. σσ. 45

● Ὁ Τύπος γράφει γιά τά βιβλία τοῦ Δ. Κύρου. σσ. 46 - 47

μενο τεῦχος οἱ στῆλες: «Ἔντυπα πού λάβαμε», «Ἀπόψεις-

Στίς 5 Ἰανουαρίου 1915 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο γνωστοποιεῖται στόν Ὑποδιοικητή

Ὁ ἀείμνηστος Μίκης ἀπαντᾶ σέ πρόκληση

Στιγμιότυπο ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ Μίκη Θεοδωράκη Μετά τιμῆς,

Ἐκδόθηκε καί κυκλοφορήθηκε πρόσφατα μέ 53 σελίδες (δια-

Γράφει ὁ Στέφανος Παντ. Βογιατζῆς

ό θρησκευτικό δέσιμο μέ τόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Στεφάνου

(ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΕΤΕΙ Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΡΙΑ, ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΑ, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Τοῦ Δημ. Θ. Κύρου

… ἀπό τά σχολικά χρόνια

Ἀρχαῖο Πνεῦμα ἀθάνατο, ἁγνέ πατέρα

Στό δρόμο καί στό πάλεμα καί στό λιθάρι

Κάποια χρονιά τῆς 10ετίας τοῦ ’80 ἔπεσε στά χέρια

Ἡ διήγηση αὐτή, ἀφοῦ καθαρογράφηκε, δημοσιεύθηκε ἀπό τόν γράφοντα στό φ.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ*

«Τοῦ Τσιαμ’ οὑ κιρός» ὀνομάζεται ἡ σηδες.

* Οἱ λέξεις καταγράφονται μέ τή σειρά, πού συναντιοῦνται στό κείμενο τῆς διήγησης.

ΑΝΑΒΙΩΣΑΝ ΔΥΟ ΠΑΛΙΑ ΕΘΙΜΑ

Παρά τίς δύσκολες ὑγειονομικές

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ

● Ἡ ἐφημερίδα «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» (τῆς Σιάτιστας) γράφει:

● Ἡ Ἐφημερίδα «ΝΟΥΜΑΣ» στό τεῦχος 175/Νοέ.-Δεκ. 2021, στήλη «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ», σ.

You might also like

Περιοδικό "ΑΡΝΑΙΑ" τεύχος 134 Ιανουαρίου-Μαρτίου 2022

Περιοδικό "ΑΡΝΑΙΑ" τεύχος 134 Ιανουαρίου-Μαρτίου 2022