ΑΡΙ΢ΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢

ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΚΗ ΢ΥΟΛΗ

ΣΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ΢

ΠΡΟΠΔΡΣΙΟ΢ 4.6 ΚΑΙ 10:

ΔΛΔΓΔΙΑΚΗ ΠΟΙΗ΢Η ΚΑΙ ΓΤΟ ΑΤΓΟΤ΢ΣΔΙΑ ΢ΤΜΒΟΛΑ

ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑ΢ΙΑ ΣΗ΢ ΝΙΚΟΛΑΚΑΡΟΤ ΔΤΓΔΝΙΑ΢

ΔΠΙΒΛΔΠΧΝ: Β. ΦΤΝΣΙΚΟΓΛΟΤ

ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ 2011
 ΑΡΙ΢ΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢

ΦΙΛΟ΢ΟΦΙΚΗ ΢ΥΟΛΗ

ΣΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ΢

ΠΡΟΠΔΡΣΙΟ΢ 4.6 ΚΑΙ 10:

ΔΛΔΓΔΙΑΚΗ ΠΟΙΗ΢Η ΚΑΙ ΓΤΟ ΑΤΓΟΤ΢ΣΔΙΑ ΢ΤΜΒΟΛΑ

ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑ΢ΙΑ ΣΗ΢

ΝΙΚΟΛΑΚΑΡΟΤ ΔΤΓΔΝΙΑ΢ (ΑΔΜ 1071)

ΣΡΙΜΔΛΗ΢ ΔΞΔΣΑ΢ΣΙΚΗ ΔΠΙΣΡΟΠΗ: Θ. ΠΑΠΑΓΓΔΛΗ΢

Υ. Σ΢ΙΣ΢ΙΟΤ
Β. ΦΤΝΣΙΚΟΓΛΟΤ

ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ 2011

3
 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ

ΔΙ΢ΑΓΧΓΗ 1

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1: 4.6: Apollo Palatinus 11

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2: 4.10: Iuppiter Feretrius 34

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ 51

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 53

ΠΔΡΙΛΗΦΔΙ΢ 55
 ΔΙ΢ΑΓΩΓΗ

Σν 4ν βηβιίν ηνπ Πξνπέξηηνπ εθδόζεθε γύξσ ζηα 16 π.Υ., έμη πεξίπνπ ρξόληα
κεηά ηελ έθδνζε ηνπ ηειεπηαίνπ από ηα πξνεγνύκελα βηβιία ηνπ πνηεηή αλάκεζα ζηα
νπνία ππάξρεη ζρεηηθή ρξνληθή εγγύηεηα (29/28 π.Υ., 25 π.Υ. θαη 22 π.Υ).1 Με κία
πξώηε αλάγλσζε ην θαηαιεθηηθό απηό βηβιίν δίλεη ηελ εληύπσζε κίαο άζηαηεο
κείμεο αηηηνινγηθώλ ειεγεηώλ ξσκατθνύ πεξηερνκέλνπ (4.2, 4.4, 4.6, 4.9 θαη 4.10) κε
εξσηηθέο ειεγείεο, πνπ ζπκίδνπλ ην πξνεγνύκελν έξγν ηνπ πνηεηή (4.3, 4.5, 4.7, 4.8
θαη 4.11).2 Απηή ε «αλνκνηνγέλεηα» νδήγεζε θάπνηνπο κειεηεηέο λα ηζρπξηζηνύλ όηη
ηα πνηήκαηα ζπγθεληξώζεθαλ θαη εθδόζεθαλ κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Πξνπέξηηνπ από
θάπνηνλ άγλσζην εθδόηε θαη όηη δελ πξννξίδνληαλ από ηνλ πνηεηή λα απνηειέζνπλ
έλα βηβιίν.3 Χζηόζν, ε ζπλύπαξμε εξσηηθώλ θαη ξσκατθώλ ζηνηρείσλ δελ αξθεί κόλε
ηεο γηα λα ζεσξήζνπκε ην βηβιίν έλα ηπραίν ζπκπίιεκα αλέθδνησλ ειεγεηώλ, θαζώο
ςήγκαηα ηεο αληηπαξάζεζεο αλάκεζα ζην πξνζσπηθό θαη ην δεκόζην, ην εξσηηθό θαη
ην πνιηηηθό βξίζθνληαη δηάζπαξηα θαη ζηα βηβιία 1-3 απνηειώληαο έηζη έλα ζηαζεξό
ραξαθηεξηζηηθό ηεο πνίεζήο ηνπ.4

Απηό, σζηόζν, πνπ είλαη βέβαην είλαη όηη ζην 4ν βηβιίν έρεη ζπληειεζηεί κία
ζεκαληηθή αιιαγή ζηελ πνηεηηθή ηνπ Πξνπέξηηνπ. ΢ηα ηξία πξώηα βηβιία, δειαδή,
είρε σο θέληξν ηνπ πνηεηηθνύ ηνπ θόζκνπ ηελ εξσηηθή ηνπ domina, Κπλζία, θαη ηηο
εθθάλζεηο ηεο ζρέζεο ηνπο, κέρξη ηελ ηειηθή απνγνήηεπζε από απηήλ θαη ηελ

1
Γηα ηε ρξνλνιόγεζε ησλ βηβιίσλ βι. Sullivan (1975) 3.
2
Βι. Günther (2006) 353.
3
Βι.Fedeli (1965) XIII θ.ε.. Ο Günther (2006) 353 θ.ε. αληίζεηα παξαηεξεί όηη ε δηάηαμε ησλ
πνηεκάησλ δελ είλαη ηπραία, αιιά καξηπξεί κία δηαπινθή πξνζσπηθώλ θαη εζληθώλ ζπλζέζεσλ πνπ
ζπλάδεη κε ηάζεηο εγγελείο ζηα πξνεγνύκελα βηβιία ηνπ Πξνπέξηηνπ.
4
Βι. Günther (2006) 353 θαη Stahl (1985) 248 θ.ε., ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη από ην 1ν βηβιίν
έσο θαη ην 4ν ε πνίεζε ηνπ Πξνπέξηηνπ «εμνπζηάδεηαη» από δύν ηζρπξέο δπλάκεηο, ηελ Κπλζία θαη ηνλ
Οθηαβηαλό, νη νπνίεο είλαη ζπλερώο παξνύζεο, κόλν πνπ θαζώο πξνρσξάκε πξνο ην 4 ν βηβιίν ε πξώηε
δύλακε, πνπ αξρηθά θπξηαξρνύζε, αηνλεί θαη ε δεύηεξε εμαπιώλεηαη.

1
αθόινπζε renuntiatio amoris (3.24-25)5, ελώ ηα ξσκατθά ζέκαηα εκθαλίδνληαλ κε
κεγαιύηεξε κελ ζπρλόηεηα, θαζώο πξνρσξνύζε πξνο ην 3ν βηβιίν, αιιά πάληα σο
ζύληνκεο παξελζέζεηο κεηά ηηο νπνίεο ν πνηεηήο επέζηξεθε ζηελ ηδησηηθή ηνπ
ζθαίξα.6 ΢ην 4ν βηβιίν αληίζεηα ε Ρώκε θαη ν Αύγνπζηνο δηεθδηθνύλ
πξσηαγσληζηηθό ξόιν ζηελ πνίεζε ηνπ Πξνπέξηηνπ ππνζθειίδνληαο ην πξνζσπηθό
θαη εξσηηθό ζηνηρείν, ην νπνίν ζπλππάξρεη, αιιά κεησκέλν ηόζν ζε πνζόηεηα όζν
θαη ζε έληαζε ζε ζρέζε κε ην παξειζόλ. ΋ρεκα γηα ηελ νκαιή ελζσκάησζε ηεο λέαο
ζεκαηνινγίαο ζην ειεγεηαθό είδνο, ην νπνίν ν πνηεηήο δε ζέιεη λα απαξλεζεί, γίλεηαη
ε αηηηνινγηθή πνίεζε ηνπ Καιιίκαρνπ7 πνπ δίλεη, όπσο ζα δνύκε, κία δπλαηόηεηα
ζηνλ πνηεηή λα ζπλδπάζεη ηηο λενηεξηθέο αηζζεηηθέο ηνπ πξνηηκήζεηο κε ηε λέα
ζεκαηνινγία.

Απηή, σζηόζν, ε έληνλε αιιαγή ζηελ πνηεηηθή ηνπ Πξνπέξηηνπ πξνβιεκάηηζε

ηνπο κειεηεηέο θαη γέλλεζε πνιιέο εξκελείεο. Γηα λα ηηο θαηαλνήζνπκε πξέπεη λα
ιάβνπκε ππ‘ όςηλ ην ηζηνξηθό, πνιηηηθό θαη θνηλσληθό πιαίζην ηεο επνρήο θαηά ηελ
νπνία εθδόζεθε ην βηβιίν. ΢πγθεθξηκέλα, ηελ πεξίνδν απηή ε Pax Romana, απηό ην
πνιύηηκν δώξν γηα ηε γεληά ηνπ πνηεηή πνπ ηαιαηπσξήζεθε ηόζν από ηνπο εκθύιηνπο
ζπαξαγκνύο, ε νπνία ηα πξώηα ρξόληα κεηά ηελ επηθξάηεζε ηνπ Οθηαβηαλνύ ζην
Άθηην έκνηαδε αθόκε επηζθαιήο, ηώξα ράξε ζηνλ Αύγνπζην θάληαδε πιένλ
αδηαηάξαθηε. ΢πγρξόλσο ε αλαδηάξζξσζε ηεο δηνίθεζεο θαη νη πξνζπάζεηεο

5
΢ύκθσλα κε ηνλ Stahl (1985) 250, ζηελ ειεγεία 3.24 θάκπηεηαη ε αληίζηαζε ηνπ πνηεηή,
θαζώο ε άξζε ησλ ςεπδαηζζήζεσλ γύξσ από ηνλ πξαγκαηηθό ραξαθηήξα ηεο Κπλζίαο ηνλ ζηξέθεη
ελάληηα ζηελ πξνεγνύκελε εξσηηθή ηνπ πνίεζε θαη ηνλ νδεγεί ζηελ πηνζέηεζε πιένλ ηεο επίζεκεο
ηδενινγίαο ηνπ θαζεζηώηνο.
6
Υαξαθηεξηζηηθή ε πεξίπησζε ησλ ειεγεηώλ 3.4 θαη 3.5 όπνπ ηελ εθδήισζε ππνζηήξημεο
πξνο ηα ζρέδηα ηνπ απηνθξάηνξα γηα κία παξζηθή εθζηξαηεία (3.4), αθνινπζεί ε απνθήξπμε
παξόκνησλ εγρεηξεκάησλ (3.5), βι. Stahl (1985) 249.
7
΢ηελ ειεγεία 2.1 νη θαιιηκαρηθέο αξρέο ηνπ πνηεηή ήηαλ ε δηθαηνινγία ηνπ γηα ηε κε
ζπγγξαθή έπνπο (39-42):

sed neque Phlegraeos Iovis Enceladique tumultus

intonet angusto pectore Callimachus,
nec mea conveniunt duro praecordia versu
Caesaris in Phrygios condere nomen avos.
΢ηηο αηηηνινγηθέο ειεγείεο ηνπ 4νπ βηβιίνπ, σζηόζν, ν Καιιίκαρνο θαη ε αηηηνινγηθή ηνπ πνίεζε
γίλεηαη ν «ελδηάκεζνο» πνηεηηθόο ρώξνο όπνπ ζπλαληηνύληαη νη λενηεξηθέο αηζζεηηθέο αξρέο κε ην
πςειό παηξησηηθό πεξηερόκελν.

2
ζξεζθεπηηθήο θαη εζηθήο αλακόξθσζεο εθ κέξνπο ηνπ εγεκόλα εληάζεθαλ θαη
απέθεξαλ θαξπνύο.8 Ο Αύγνπζηνο ζπγθέληξσζε κελ ζηαδηαθά ηηο εμνπζίεο ζην
πξόζσπό ηνπ, αιιά δελ πξνέβαιιε απηή ηε δύλακε, επηιέγνληαο έλα πξνθίι
κεηξηνπάζεηαο θαη επζέβεηαο.9 Σα κέιε ησλ αλώηεξσλ ηάμεσλ, ινηπόλ, κπνξεί λα κελ
ήηαλ ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεκέλα κε ην ζπγθεληξσηηθό απηό θαζεζηώο, αιιά ζπγρξόλσο
απνιάκβαλαλ ηα παξαπάλσ αλακθηζβήηεηα πιενλεθηήκαηά ηνπ.10 Δπηπιένλ
πξντόληνο ηνπ ρξόλνπ θαη θαζώο ην θαζεζηώο ζηεξεώζεθε, έγηλε απαηηεηηθόηεξν από
ηνπο πνηεηέο θαη δελ αλερόηαλ ηώξα πηα ηελ ειεπζεξηόηεηά ηνπο κε ηε ραιαξόηεηα
πνπ επεδείθλπε θαηά ηα πξνεγνύκελα ρξόληα, επηδξώληαο έηζη ζηηο πνηεηηθέο
πξνηεξαηόηεηέο ηνπο· ζε απηό ζα έπαημε αζθαιώο ζεκαληηθό ξόιν θαη ν Μαηθήλαο,
ζπλεξγάηεο ηνπ Αύγνπζηνπ «επί ηνπ πνιηηηζκνύ», ζην ινγνηερληθό θύθιν ηνπ νπνίνπ
ήηαλ εληαγκέλνο ν Πξνπέξηηνο.11

Οη δηαπηζηώζεηο απηέο επεξέαζαλ ηηο εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνπ 4νπ

βηβιίνπ ηνπ Πξνπέξηηνπ. Μία νκάδα ηέηνησλ πξνζεγγίζεσλ, κε δηαθπκάλζεηο
αζθαιώο, κπνξεί λα ζπλνςηζηεί ζηελ εξκελεία ηεο αιιαγήο ηεο πνηεηηθήο ζηάζεο
ηνπ Πξνπέξηηνπ σο απνηέιεζκα ηεο πίεζεο πνπ δέρηεθε ν πνηεηήο από ην απγνύζηεην
πεξηβάιινλ. Σν βηβιίν έηζη αληηκεησπίδεηαη σο «απιηθή» πνίεζε κε ζθνπό ηελ

8
Βι. Zanker (2006) 143 θ.ε., ν νπνίνο αλαθέξεη όηη πξώην κέιεκα ηνπ Αύγνπζηνπ ήηαλ ε
ζξεζθεπηηθή αλαλέσζε, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο αλαβίσζαλ ηειεηνπξγίεο θαη ηεξαηηθνί ζύιινγνη,
αλαζηειώζεθαλ λανί θαη θαηαζθεπάζηεθαλ λένη. Έπεηηα δόζεθε έκθαζε ζην κεγαιείν ησλ δεκόζησλ
θηεξίσλ θαη ηε ξσκατθή αλδξαγαζία θαη ηέινο αθνινύζεζε ε λνκόζεζία ηνπ 18 π.Υ. (Leges Iuliae) γηα
ηελ εζηθή αλαλέσζε. Μεηά από απηά ν Αύγνπζηνο ζεώξεζε όηη είρε επηηεπρζεί ε εζσηεξηθή εμπγίαλζε
θαη ην 17 π.Υ. κπόξεζε λα γηνξηάζεη ηελ έλαξμε ηεο λέαο εθαηνληαεηίαο (ludi saeculares). Γηα ην
ζξεζθεπηηθό αλαζηεισηηθό πξόγξακκα βι. Res Gestae 20: «Καηά ηελ έθηε ππαηεία κνπ (28 π.Υ.)
απνθαηέζηεζα θαη‘ εληνιή ηεο ΢πγθιήηνπ 82 λανύο ησλ ζεώλ ζηελ πόιε, ρσξίο λα παξακειήζσ
θαλέλαλ πνπ ρξεηαδόηαλ ηόηε αλαθαίληζε». ΢ε αληίζεζε πάλησο κε ηε ζξεζθεπηηθή αλαλέσζε νη λόκνη
γηα ηα ήζε δε ζηέθζεθαλ κε επηηπρία, βι. Zanker (2006) 213.
9
Βι. Zanker (2006) 123 θ.ε..
10
Βι. Steenkamp (2010) 13.
11
Βι. Cairns (2006) 37 θαη 320 θ.ε., ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη από ηε ζηηγκή πνπ ν πνηεηήο
εληάρζεθε ζηνλ θύθιν ηνπ Μαηθήλα κεηά ηελ έθδνζε ηεο Μνλνβίβινπ είρε ππνρξέσζε λα είλαη πηζηόο
ζηνλ πάηξνλά ηνπ θαη ζε απηνύο πνπ εθείλνο είλαη πηζηόο θαη έηζη νπνηαδήπνηε ζεσξία ππνλόκεπζεο
ηνπ Αύγνπζηνπ είλαη απίζαλε ζε νπνηνδήπνηε από ηα βηβιία ηνπ θαη ηδηαίηεξα ζην 4ν, θαηά ηελ
έθδνζε ηνπ νπνίνπ ν Cairns ηζρπξίδεηαη όηη πάηξνλαο ηνπ πνηεηή είλαη ν ίδηνο ν Αύγνπζηνο.

3
επίηεπμε ηεο ζύγρξνλεο αλαγλώξηζεο12 ή έζησ σο εθνύζηα ζπκπόξεπζε κε ηηο
επηθξαηνύζεο ινγνηερληθέο ηάζεηο.13 ΢ηελ αληίπεξα όρζε βξίζθνληαη απηνί πνπ
ππνζηεξίδνπλ όηη ηέηνηα κεηαζηξνθή ζηελ πνίεζε ηνπ Πξνπέξηηνπ δελ ππάξρεη θαη
αληρλεύνπλ ζηηο αηηηνινγηθέο ειεγείεο ηνπ βηβιίνπ ζηνηρεία εηξσλείαο έσο θαη
παξσδίαο πνπ ππνλνκεύνπλ παξά πξνπαγαλδίδνπλ ην απγνύζηεην πξόγξακκα.14

Παξόιν, σζηόζν, πνπ ε αιιαγή ζηελ πνηεηηθή ηνπ Πξνπέξηηνπ είλαη γεγνλόο
θαη αζθαιώο ε πεξηξξένπζα πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθή αηκόζθαηξα έπαημε ξόιν ζε
απηό, ζα απνθύγνπκε ηέηνηνπ είδνπο απόιπηεο ζέζεηο, θαζώο παξαβιέπνπλ ηελ
πνιππινθόηεηα ηνπ βηβιίνπ θαη ηελ variatio ηόζν ηεο ζεκαηνινγίαο όζν θαη ηνπ
ύθνπο θαη ηνπ πνηεηηθνύ ηόλνπ ηνπ.15 Η πνιππινθόηεηα απηή γίλεηαη θαλεξή ζηνλ
αλαγλώζηε ήδε από ηελ εηζαγσγηθή δίπηπρε ειεγεία ηνπ 4νπ βηβιίνπ από ηελ νπνία
πξέπεη λα μεθηλάεη θάζε πξνζπάζεηα εξκελείαο ηνπ. ΢ηελ 4.1a (ζη. 1-70)16, ινηπόλ, ν
αθεγεηήο αλαιακβάλεη ην ξόιν ηνπ «μελαγνύ» (ζη. 1-39) επηδεηθλύνληαο ζε έλαλ
μέλν (hospes) ην κεγαιείν ηεο Ρώκεο θαηά ηελ επνρή ηνπ Αύγνπζηνπ (maxima

12
Βι. Stahl (1985) 250 θ.ε., ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη ε αληίζηαζε ηνπ πνηεηή ζην «Zeitgeist»
δπζρέξαηλε ηελ πξόζβαζή ηνπ ζηελ δεκνζηόηεηα ηεο επνρήο, ε νπνία ειεγρόηαλ από ην απγνύζηεην
πεξηβάιινλ. Απηό νδήγεζε ζηελ άκβιπλζε θαη ηειηθά ζηελ άξζε ηεο αληίζηαζήο ηνπ κε
ραξαθηεξηζηηθό απνηέιεζκα ηελ ειεγεία 4.6. ΢ηε ζπλέρεηα ζπλνςίδεη ηνπο ιόγνπο ηνπ ζπκβηβαζκνύ
ηνπ Πξνπέξηηνπ ζε ηξεηο: 1. Θεκαηηθή έλδεηα κεηά ηε renuntiatio amoris. 2. Δπηζπκία αλαγλώξηζεο θαη
δόμαο. 3. Πηέζεηο από ηνπο πςεινύο πξνζηάηεο ηνπ (Σνύιινο, Μαηθήλαο, Αύγνπζηνο). Καηαιήγεη,
σζηόζν, όηη απηή ε ζηξαηεπκέλε πνίεζε πνπ δελ εκπεξηείρε ηελ πξνζσπηθή αλάκεημε ηνπ πνηεηή δελ
ηαίξηαδε ζηνλ Πξνπέξηην, ν νπνίνο έηζη άθεζε ηα δηαθεξπρζέληα «Αίηηά» ηνπ αλνινθιήξσηα.
13
Ο Cairns (2006) 356 θ.ε. βιέπεη έλαλ απζεληηθό θαη εθνύζην απγνύζηεην ραξαθηήξα ζην 4ν
βηβιίν, έληνλα ζεκάδηα ηνπ νπνίνπ δηαθξίλεη ήδε από ην 2ν βηβιίν ηνπ πνηεηή θαη ζεσξεί όηη ν
Πξνπέξηηνο εδώ όρη κόλν δε θαίλεηαη λα γξάθεη απξόζπκα ππό ην βάξνο ηεο απηνθξαηνξηθήο πίεζεο,
αιιά αληίζεηα επηδεηθλύεη πεξηζζόηεξε απηνπεπνίζεζε από πνηέ.
14
Ο Sullivan (1975) 138 πηζηεύεη όηη όιν ην βηβιίν όρη κόλν δε ζπληζηά ζπκβηβαζκό κε ηηο
απγνύζηεηεο πηέζεηο, αιιά όηη αληίζεηα είλαη κία ύζηαηε θαη εηξσληθή recusatio πνπ θνξπθώλεη ηηο
πξνεγνύκελεο πνπ ππήξραλ δηάζπαξηεο ζην έξγν ηνπ πνηεηή (2.1, 2.10 θ.ά.). Ο Johnson (1973) 151-80
εμεηάδνληαο ηελ ειεγεία 4.6 θηάλεη απηή ηελ άπνςε ζηα άθξα ζεσξώληαο όηη ν πνηεηήο παξσδεί θαη
ριεπάδεη ηελ απιηθή απγνύζηεηα πνίεζε, βι. παξαθάησ ζ. 12 ζεκ. 11.
15
΋πσο εύζηνρα ζπκπεξαίλεη ν Gurval (1995) 133: «ε ζρέζε ηνπ Αύγνπζηνπ κε ηνπο πνηεηέο
ήηαλ πνιύπινθε, πνηθίιε θαη όρη μεθάζαξε».
16
O Günther (2006) 358 ζεσξεί όηη ε 4.1a ηειεηώλεη ζην ζηίρν 65.

4
Roma),17 όπσο θαίλεηαη πάλσ από ηνλ Παιαηίλν ιόθν,18 ζε αληηπαξαβνιή κε ηελ
παιαηά έλδεηα θαη αγξνηηθή απιόηεηα ηνπ ηόπνπ (collis et herba). Η θηλεηήξηα
δύλακε πίζσ από ηελ εμέιημε πνπ νδήγεζε από ηελ θαηαζηξνθή ηεο Σξνίαο ζην
ζύγρξνλν ηνπ πνηεηή κεγαιείν είλαη ην γέλνο ησλ Ινπιίσλ,19 ην νπνίν αθνινπζώληαο
ην πεπξσκέλν ηνπ κεηέηξεςε ηνλ ηαπεηλό αγξνηηθό ηόπν ζε θπξίαξρε δύλακε ηνπ
θόζκνπ (ζη. 39-54). Οη αλαθνξέο ζηελ εμειηθηηθή γξακκή πνπ μεθηλάεη από ηελ
Σξνία (resurgentis…Troiae) θαη θηάλεη ζηνλ Αύγνπζην παξαπέκπνπλ έληνλα ζηελ
Αινειάδα ηνπ Βηξγίιηνπ, θαη ηδηαίηεξα ζην 6ν βηβιίν,20 ε νπνία πξνβάιιεη έηζη
πξνγξακκαηηθά σο ζηαζεξό ζεκείν αλαθνξάο γηα ην 4ν απηό βηβιίν ηνπ Πξνπέξηηνπ.
Ο πνηεηήο, ινηπόλ, δηαθεξύηηεη όηη απηό αθξηβώο ην κεγαιείν ηεο Ρώκεο ζα είλαη ην
ζέκα ηεο πνίεζήο ηνπ ζην εμήο θαη ζε απηό ζα αθηεξώζεη όιεο ηηο δπλάκεηο ηνπ (ζη.
55-66), γηα ηηο νπνίεο εδώ, ζε αληίζεζε κε ην παξειζόλ,21 δε κνηάδεη λα ακθηβάιιεη
(59-60):

sed tamen exiguo quodcumque e pectore rivi

fluxerit, hoc patriae serviet omne meae.

Γελ είλαη όκσο πξόζπκνο λα εγθαηαιείςεη ην ειεγεηαθό είδνο γηα λα εθπιεξώζεη ηνλ
παξαπάλσ ζθνπό. Αθνύ ινηπόλ δελ επηζπκεί ή δελ κπνξεί λα γξάςεη έπνο, ζα
πξνζαξκόζεη ηελ απγνύζηεηα Ρώκε ζηελ ειεγεία ηνπ αθνινπζώληαο ην παξάδεηγκα
ηεο αηηηνινγηθήο πνίεζεο ηνπ Καιιίκαρνπ.22 Έηζη, σο Ρσκαίνο Καιιίκαρνο πιένλ

17
Γηα ηα απνζπάζκαηα από ην έξγν ηνπ Πξνπέξηηνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ε έθδνζε ηνπ Goold
(Loeb).
18
΋πσο ηνλίδεη ν Stahl (1985) 255, ε επηινγή δε κνηάδεη ηπραία, θαζώο ζηέθνληαη θνληά ζην
ζπίηη ηνπ εγεκόλα θαη ζην λαό ηνπ Άθηηνπ Απόιισλα, πνπ όπσο ζα δνύκε πκλείηαη ζηελ 4.6, ζην
θέληξν ηνπ βηβιίνπ, βι. παξαθάησ ζ. 10 θ.ε..
19
Ο Stahl (1985) 255 ππνζηεξίδεη όηη ε 4.1a είλαη κία αλαζεώξεζε ηεο ξσκατθήο ηζηνξίαο
ππό ην πξίζκα ηεο gens Iulia.
20
Βι. Sullivan 1975 139 θ.ε., ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη κέζσ απηήο ηεο επίθιεζεο ν πνηεηήο
εθθξάδεη ηε θηινδνμία λα πξνζπαζήζεη λα παξαγάγεη έλα «θαιιηκαρίδνλ» αλάινγν ηνπ βηξγηιηαλνύ
έπνπο.
21
΋ηαλ νη κηθξέο δπλάκεηο ηνπ γίλνληαλ δηθαηνινγία γηα ηελ άξλεζε ή έζησ αλαβνιή
ζπγγξαθήο έπνπο γηα ηνλ Αύγνπζην (2.1.39-42).
22
΋πσο ηνλίδεη ν Sullivan (1976) 115, ε θξηηηθή ηνπ Καιιίκαρνπ δελ αθνξνύζε ηόζν ην
ζέκα, αιιά ηνλ ηξόπν ρεηξηζκνύ ηνπ. Έηζη αθόκε θη έλα πςειό ζέκα αληηκεησπηδόκελν κε λεπηόηηηα
κπνξνύζε λα είλαη θαηάιιειν γηα ηε λενηεξηθή πνίεζε.

5
(ζη. 64) δειώλεη έηνηκνο λα πκλήζεη ηα ηεξά (sacra) ηηο ενξηέο (dies)23 θαη ηα παιαηά
νλόκαηα ησλ κλεκείσλ (cognomina prisca locorum) (ζη. 69), πηνζεηώληαο ζεκαην-
ινγία απόιπηα ηαηξηαζηή κε ην παηξηδνγλσζηηθό πνιηηηζηηθό πξόγξακκα ηνπ Αύγνπ-
ζηνπ θαη ηε ζξεζθεπηηθή θαη εζηθή εμύςσζε ζηελ νπνία απηό ζηόρεπε,24 αθνινπζώ-
ληαο έηζη θαη ην παξάδεηγκα ηνπ Βηξγίιηνπ, ν νπνίνο επέδεημε αλάινγν ελδηαθέξνλ
γηα αξραία κλεκεία θαη ενξηέο ζηελ Αινειάδα θαη ηδηαίηεξα ζην 8ν βηβιίν.

Η 4.1b, σζηόζν, έξρεηαη λα αλαθόςεη ηε δέζε ηνπ πνηεηή θαη λα αλαηξέςεη ηηο
πξνζδνθίεο πνπ δηακνξθώζεθαλ κε ηελ 4.1a. Τπεύζπλνο λα «πξνζγεηώζεη» ηνλ
πνηεηή απηή ηε θνξά δελ είλαη ν Απόιισλ ή ε Μνύζα Καιιηόπε, όπσο ζην
παξειζόλ,25 αιιά έλαο Βαβπιώληνο αζηξνιόγνο κε ην όλνκα Ώξνο. Ο Ώξνο ζε έλαλ
κνλόινγν κε αλάιαθξν θαη εηξσληθό ραξαθηήξα, παξνπζηάδεη ηνλ εαπηό ηνπ θαη ην
επάγγεικά ηνπ (ζη. 75-81) θαη κε θσκηθή επηκνλή (ζη. 75: certa feram certis
auctoribus, ζη. 80: inque meis libris nil prius esse fide, ζη. 98: vera…fides) δίλεη ηα
δηαπηζηεπηήξηα ησλ αζηξνινγηθώλ ηθαλνηήησλ ηνπ (ζη. 89-102). ΢ηε ζπλέρεηα
ζηξέθεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζηνλ πνηεηή θαη ην σξνζθόπηό ηνπ (ζη. 119-146), γηα λα
θαηαιήμεη όηη είλαη πιαζκέλνο γηα ηελ ειεγεηαθή εξσηηθή πνίεζε κε ηελ νπνία ηνλ
ελέπλεπζε ν Απόιισλ από ηε λεαληθή ηνπ ειηθία (ζη. 132-5):

tum tibi pauca suo de carmine dictat Apollo

et vetat insano verba tonare foro.
at tu finge elegos, pellax opus (haec tua castra!),
scribat ut exemplo cetera turba tuo.

θαη ηελ νπνία δελ πξέπεη λα εγθαηαιείςεη, όπσο ηνλ πξνεηδνπνηεί ν αζηξνιόγνο
θιείλνληαο (ζη. 147-50).

Σν ακθίζεκν απηό μεθίλεκα ηνπ βηβιίνπ πξνθάιεζε πνηθίιεο εξκελείεο

αλάκεζα ζηνπο κειεηεηέο. Οξηζκέλνη επηρείξεζαλ λα ππνβαζκίζνπλ ηε ζεκαζία ηεο
4.1b ζηεξηδόκελνη ζηνλ εηξσληθό ηεο ηόλν θαη ζηελ θσκηθή θαηά θάπνηνλ ηξόπν

23
Πξνηηκήζεθε ε γξαθή diesque ησλ ρεηξνγξάθσλ έλαληη ηεο deosque πνπ πηνζεηεί ν Goold.
24
΢ύκθσλα κε ηνλ Stahl (1985) 260, «ην πνίεκα ζα κπνξνύζε λα θηάζεη θαηεπζείαλ πάλσ
ζηνλ Παιαηίλν ιόθν θαη λα αλαγλσζηεί ζηνλ ίδην ηνλ απηνθξάηνξα».
25
Βι. Πξνπ. 3.3.13-24, όπνπ κηιάεη ν Απόιισλαο θαη 3.3.38-50, όπνπ ην ιόγν παίξλεη ε
Μνύζα Καιιηόπε.

6
θηγνύξα ηνπ Ώξνπ.26 Άιινη, αληίζεηα, βαζηζκέλνη ζηελ 4.1b εξκήλεπζαλ όιν ην
βηβιίν σο κία αθόκε άξλεζε γξαθήο παηξησηηθήο πνίεζεο εθ κέξνπο ηνπ πνηεηή, σο
κία ύζηαηε recusatio.27 Γηαδεδνκέλε ηέινο είλαη ε άπνςε όηη ε 4.1a εηζάγεη ηηο
αηηηνινγηθέο ειεγείεο ηνπ βηβιίνπ θαη ε 4.1b ηηο εξσηηθέο, πξνθαηαβάιινληαο έηζη
από θνηλνύ, θαηά ηα εησζόηα ησλ πξνγξακκαηηθώλ θεηκέλσλ, ηνλ δηηηό ραξαθηήξα
ηεο ζεκαηηθήο ηνπ βηβιίνπ απηνύ.28

Σν βέβαην είλαη όηη δελ κπνξνύκε λα παξαβιέςνπκε ηελ ειεγεία 4.1b, νύηε
όκσο πξέπεη λα ηεο δώζνπκε ζεκαζία βαξύηεξε από απηή πνπ θαίλεηαη λα
δηθαηνινγεί ν αλάιαθξνο ηόλνο ηεο, ν νπνίνο ζε ζπλδπαζκό κε ηελ ακθίβνιεο
αμηνπηζηίαο θαη ζνβαξόηεηαο κνξθή ηνπ αζηξνιόγνπ ππνλνκεύεη ηε ιεηηνπξγία πνπ
θαηλνκεληθά έρεη: λα απνηξέςεη δειαδή ηνλ πνηεηή από ηελ πξνεμαγγειζείζα
απόθαζή ηνπ λα γξάςεη εζληθή πνίεζε. Η 4.1b κνηάδεη πεξηζζόηεξν λα ελεκεξώλεη
πξνγξακκαηηθά ηνλ αλαγλώζηε όηη ε εξσηηθή πνίεζε θαη ν αλάιαθξνο ηόλνο δε ζα
εθιείςνπλ εληειώο από ην βηβιίν θαη όηη ν πνηεηήο δηεπξύλεη κελ ηε ζεκαηνινγία θαη
ηα όξηα ηνπ είδνπο ηνπ, αιιά παξακέλεη ειεγεηαθόο πνηεηήο.29 Απηό πνπ θαίλεηαη λα
πξναλαγγέιιεηαη, δειαδή, κε ηε δίπηπρε απηή εηζαγσγηθή ειεγεία είλαη κία

26
Βι. Fontenrose (1949) 386, ν νπνίνο ηνλίδεη όηη δελ είλαη ν ζεόο πνπ πξνεηδνπνηεί ηνλ
πνηεηή, αιιά κόλν ε κάιινλ θσκηθή θηγνύξα ηνπ αζηξνιόγνπ Ώξνπ θαη ππνζηεξίδεη όηη κε ηελ 4.1.b ν
πνηεηήο απιώο αληηζηαζκίδεη ηνλ θίλδπλν κηαο πηζαλήο απνηπρίαο. Ο Günther (2006) 361 ζεσξεί όηη
πξόθεηηαη γηα κία ―mock-recusatio‖, παξόια απηά ηεο αλαγλσξίδεη ηελ πξνγξακκαηηθή ιεηηνπξγία ηεο
εμαγγειίαο ησλ εξσηηθώλ ειεγεηώλ ηνπ βηβιίνπ.
27
Βι. Sullivan (1975) 144 θ.ε., ν νπνίνο ζεσξεί όηη ε πεξίεξγε θηγνύξα ηνπ Ώξνπ δελ αιιάδεη
ην γεγνλόο όηη κέζσ απηνύ ν πνηεηήο αξλείηαη γηα άιιε κία θνξά λα ζέζεη ην ηαιέλην ηνπ ζηελ
ππεξεζία ηνπ Αύγνπζηνπ, θάηη πνπ ζεσξεί πσο επηβεβαηώλεηαη θαη από ηνλ κε μεθάζαξα ζνβαξό θαη
παηξησηηθό ραξαθηήξα ησλ αηηηνινγηθώλ ειεγεηώλ ηνπ βηβιίνπ. Ο Stahl (1985) 265 ππνζηεξίδεη όηη κε
ηελ 4.1b o πνηεηήο αλαθαιεί ηελ απόθαζή ηνπ γηα ζπγγξαθή απγνύζηεηαο πνίεζεο ζηελ νπνία αξρηθά
ζπλαίλεζε απξόζπκα, εγθαηαιείπεη ηελ πξνζπάζεηα λα γίλεη Ρσκαίνο Καιιίκαρνο θαη επηιέγεη ηε
ζησπή.
28
Βι. Günther (2006) 354-5 θαη 358 θαη Pillinger (1969) 174.
29
Άιισζηε θαηά ηνλ Günther (2006) 355 ζηελ ειεγεία 3.24/25 ν πνηεηήο δελ απνθεξύζζεη
ηελ εξσηηθή πνίεζε γεληθά, αιιά ηελ εξσηηθή πνίεζε πνπ έγξαθε σο ηόηε. Έηζη, ππνζηεξίδεη, ε 4.1b
δηαθεξύζζεη έλα λέν είδνο εξσηηθήο πνίεζεο, ην νπνίν αληηκεησπίδεη κε απηνζπλεηδεζία θαη εηξσληθή
απόζηαζε ηελ πξνεγνύκελε εξσηηθή πνίεζε ηνπ Πξνπέξηηνπ.

7
ζπλύπαξμε ηδησηηθώλ θαη ξσκατθώλ ζηνηρείσλ θαη ζπλζέζεσλ κε κνλαδηθή νξαηή
αξρή δηάηαμεο ηε variatio.30

Αιιά θαη έλαο απιόο θαη γεληθεπηηθόο δηαρσξηζκόο ησλ πνηεκάησλ ζε

αηηηνινγηθά πνπ εηζάγνληαη κε ηελ 4.1a θαη εξσηηθά πνπ εηζάγνληαη κε ηελ 4.1b ίζσο
δελ είλαη ηδηαίηεξα αληηπξνζσπεπηηθόο, θαζώο αθόκε θαη ζην πιαίζην ησλ επηκέξνπο
ειεγεηώλ ηα πξάγκαηα δελ είλαη μεθάζαξα. Παξαηεξνύκε, δειαδή, όηη ζε πνιιέο
ειεγείεο ηνπ βηβιίνπ, ηόζν εξσηηθέο όζν θαη αηηηνινγηθέο, αλακεηγλύνληαη ζηνηρεία
εξσηηθά θαη ξσκατθά, λενηεξηθά θαη «επηθά», θαζώο θαη ν αλάιαθξνο ηόλνο κε ηνλ
επίζεκν θαη παηξησηηθό. Έηζη, νη ειεγείεο 4.3 θαη 4.11 δηαθέξνπλ έληνλα από ηηο
εξσηηθέο ειεγείεο ησλ πξνεγνύκελσλ βηβιίσλ, θαζώο ιείπεη ην πάζνο ηνπ
παξειζόληνο· εδώ, αληίζεηα, έρνπλ εηζβάιεη νη ξσκατθέο αμίεο ηεο ζπδπγηθήο αγάπεο,
ζε απόιπηε ζπκθσλία κε ηηο πξνζπάζεηεο ησλ ζρεηηθώλ λόκσλ ηνπ Αύγνπζηνπ.31
Αληίζηξνθα ζηηο πεξηζζόηεξεο αηηηνινγηθέο ειεγείεο ην πεξηερόκελν θαη ν ηόλνο δελ
είλαη απζηεξά ζνβαξόο θαη παηξησηηθόο. Έηζη, ε ειεγεία ηεο Σαξπεΐαο (4.4), ε νπνία
εξκελεύεη ην αξραίν όλνκα ηνπ Καπηησιίλνπ Λόθνπ, όπνπ ζηηο κέξεο ηνπ
Πξνπέξηηνπ ππήξρε αθόκε έλαο βξάρνο πνπ νλνκαδόηαλ «ηαξπήηνο», εζηηάδεη ζην
εξσηηθό πάζνο ηεο πξσηαγσλίζηξηαο, ζην νπνίν απνδίδεηαη ε πξνδνζία ηεο θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο βαζηιείαο ηνπ Ρσκύινπ θαη ηνπ πνιέκνπ κε ηνπο ΢αβίλνπο. Θπκίδεη έηζη
ηηο αιεμαλδξηλέο θαη κεηαγελέζηεξεο αθεγεκαηηθέο ειεγείεο πνπ θαηαπηάλνληαλ κε
ηελ ηύρε εξσίδσλ32 θαη κνηάδεη λα βξίζθεηαη πην θνληά ζηα ελδηαθέξνληα ηνπ
Πξνπέξηηνπ σο εξσηηθνύ πνηεηή παξά σο πκλεηή ηνπ ξσκατθνύ κεγαιείνπ. Η 4.9
πάιη είλαη κία αλάιαθξε θαη κε αξθεηά θσκηθά ζηνηρεία πξαγκάηεπζε ηνπ ιόγνπ γηα
ηνλ νπνίν νη γπλαίθεο εμαηξέζεθαλ από ηηο ηειεηέο πξνο ηηκήλ ηνπ Ηξαθιή ζην ηεξό
ηεο Ara Maxima. Πνιύ ραξαθηεξηζηηθό είλαη ην επεηζόδην όπνπ ν δηςαζκέλνο
Ηξαθιήο ζε ξόιν exclusus amator πξνζπαζεί λα πείζεη ηηο ηέξεηεο λα ηνλ αθήζνπλ λα

30
Ο Günther (2006) 355 θ.ε., ζεσξεί όηη ε δηάηαμε δελ είλαη ηπραία, αιιά ηα πνηήκαηα είλαη
ηνπνζεηεκέλα έηζη ώζηε αηηηνινγηθέο θαη εξσηηθέο ειεγείεο λα ελαιιάζζνληαη είηε κία πξνο κία είηε ζε
δεύγε. Πξνθύπηεη έηζη ε εμήο δηάηαμε: ΢ην πξώην κέξνο ηνπ βηβιίνπ έπεηηα από ηηο εηζαγσγηθέο
ειεγείεο αθνινπζνύλ, ελαιιαζζόκελεο κία πξνο κία, ηέζζεξηο ειεγείεο: 2 θαη 4 (αηηηνινγηθέο) ~ 3 θαη 5
(εξσηηθέο). ΢ην δεύηεξν κέξνο έλα δεπγάξη ειεγεηώλ γηα ηελ Κπλζία (7, 8) θαη έλα δεπγάξη
αηηηνινγηθώλ ειεγεηώλ (9, 10) πιαηζηώλνληαη από κία πξνγξακκαηηθνύ ραξαθηήξα αηηηνινγηθή ειεγεία
(6) θαη έλα πνίεκα πνπ ζπλδπάδεη ην εξσηηθό ζηνηρείν κε ηνλ έπαηλν ησλ ξσκατθώλ αμηώλ (11).
31
Bι. Cairns (2006) 359.
32
Βι. Sullivan (1975) 136.

8
μεδηςάζεη από ηελ πεγή ηνπ ηεξνύ επηθαινύκελνο ηηο ζειππξεπείο εθδνπιεύζεηο πνπ
πξόζθεξε ζηελ Οκθάιε (ζη. 49-50: mollis et hirsutum cepit mihi fascia pectus,/ et
manibus duris apta puella fuit.).33 Eλώ θαη ζηελ 4.2, ηελ ειεγεία γηα ην ζεό
Βεξηνύκλν, ην άγαικα ηνπ νπνίνπ ζηεθόηαλ ζηελ είζνδν ηνπ Vicus Tuscus, ε
ακθηζεμνπαιηθή θύζε ηνπ Βεξηνύκλνπ δελ πεξλά απαξαηήξεηε (ζη. 23-4: indue me
Cois, fiam non dura puella:/ meque virum sumpta quis neget esse toga?)34 θαη ν ηόλνο
ζπρλά γίλεηαη αλάιαθξνο (ζη. 57-8: sex superant versus: te, qui ad vadimonia curris,/
non moror: haec spatiis ultima creta meis).35 Η variatio ινηπόλ δελ αθνξά κόλν ηε
γεηηλίαζε εξσηηθώλ θαη αηηηνινγηθώλ ειεγεηώλ, αιιά θαη ην ζώκα θάζε ειεγείαο
μερσξηζηά δίλνληαο έλα πνιύπινθν, αιιά ελδηαθέξνλ απνηέιεζκα,36 ραξαθηεξηζηηθό
ηεο επηζπκίαο ησλ λενηεξηθώλ πνηεηώλ γηα πεηξακαηηζκνύο θαη εηδνινγηθέο
αλακείμεηο.37

΢ε δύν ειεγείεο, σζηόζν, ην εξσηηθό ζηνηρείν απνπζηάδεη εληειώο, ν ηόλνο

είλαη ζνβαξόο θαη ε ζεκαηνινγία όρη κόλν ξσκατθή, αιιά θαη απγνύζηεηα, θαζώο
ζρεηίδεηαη κε δύν λανύο ηεο επνρήο ηνπ Αύγνπζηνπ, θαηαζθεπαζκέλνπο ζηα πιαίζηα
ηνπ πξνγξάκκαηόο ηνπ γηα ζξεζθεπηηθή αλαλέσζε θαη κε ζπκβνιηθή αμία γηα ηνλ
ίδην. Δίλαη όκσο θαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε πνιεκηθά ξσκατθά ζηηγκηόηππα θάλνληαο
έηζη ην εγρείξεκα ηεο «ειεγεηνπνίεζήο» ηεο πην δύζθνιν θαη ελδηαθέξνλ. Η 4.6,
ινηπόλ, θαηαπηάλεηαη κε ηνλ Παιαηίλν λαό ηνπ Απόιισλα, ζύκβνιν ηεο θπξηαξρίαο

33
΋πσο ζρνιηάδεη ν Sullivan (1975) 135-6, ζηνπο πξώηνπο 16 ζηίρνπο ν πνηεηήο αλαθέξεηαη
ζην επεηζόδην ηνπ Κάθνπ, έλα ζέκα πνπ πξαγκαηεύηεθε κε αηηηνινγηθή ζνβαξόηεηα ν Βηξγίιηνο ζηελ
Αινειάδα 8.184-305 ζηνλ νπνίν κνηάδεη λα παξαπέκπεη ν Πξνπέξηηνο, αιιά ν ίδηνο πξνηηκάεη λα
εζηηάζεη ζηνλ απνθιεηζκό ησλ γπλαηθώλ από ηελ Ara Maxima, ηνλ νπνίν ν Βηξγίιηνο πξνζπεξλά
δηαθξηηηθά. ΋πσο ζρνιηάδεη ν Galinsky (1972) 153 θ.ε., ζηνλ Πξνπέξηην ζε αληίζεζε κε ηνλ Βηξγίιην ε
ζθηαγξάθηζε ηνπ Κάθνπ είλαη πεξηζζόηεξν θσκηθή παξά ηξνκαθηηθή, δελ ππάξρεη θακία αλαθνξά
ζηνλ Δύαλδξν θαη παξαιείπεηαη ε πεξηγξαθή ηεο κάρεο ηνπ Ηξαθιή κε ην ιεζηή. Αληίζεηα αλαιπηηθά
παξνπζηάδεηαη ε δίςα ηνπ ήξσα πνπ ηνλ κεηαηξέπεη ζε exclusus amator, ν νπνίνο απεπζύλεη ζηηο
ηέξεηεο ηεο Bona Dea έλαλ παπακλαςζίθςπον γηα λα ηνπ επηηξέςνπλ λα εηζέιζεη ζην ηεξό θαη λα ζβήζεη
ηε δίςα ηνπ.
34
Βι. Günther (2006) 356-7.
35
Βι. Sullivan (1975) 135, ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη ζηελ 4.2 ν ηόλνο είλαη ηόζν αλάιαθξνο
πνπ κνηάδεη κε θσκηθή ξεηνξηθή άζθεζε.
36
Η Ingleheart (2007) 65 ζρνιηάδεη ζρεηηθά όηη ην 4ν βηβιίν « ηείλεη λα θξαηά κία ηζνξξνπία
αλάκεζα ζηελ αξραηνγλσζηηθή ζνβαξόηεηα θαη ηελ ειεγεηαθή ειαθξόηεηα».
37
Βι. Sullivan (1975) 111.

9
ηνπ λένπ εγεκόλα κεηά ηε λίθε ζην Άθηην (31 π.Υ.), ν νπνίνο θαηαζθεπάζηεθε δίπια
ζηελ θαηνηθία ηνπ ην 28 π.Υ., έλα ρξόλν κεηά ηελ ηέιεζε ηνπ ηξηπινύ ζξηάκβνπ ηνπ.
Η 4.10 αθνξά ην λαό ηνπ Iuppiter Feretrius, ν νπνίνο αλαζηειώζεθε από ηνλ
Αύγνπζην πεξίπνπ έλα ρξόλν πξηλ ηε κάρε ζην Άθηην (32 π.Υ.), ζε κία θίλεζε
ζπκβνιηθήο αμίαο πνπ απνζθνπνύζε ζην ζπζρεηηζκό ηνπ κε ηνλ Ρσκύιν, ν νπνίνο
θαηά ηελ παξάδνζε ίδξπζε ην ηεξό θαη αθηέξσζε εθεί ηα spolia opima, ηα όπια πνπ
αθαίξεζε από ηνλ αληίπαιν αξρεγό. Απηή ε ηδηαίηεξε θπζηνγλσκία ησλ δύν ειεγεηώλ
απνηέιεζε ην εξέζηζκα γηα ηελ παξνύζα εξγαζία, ε νπνία επηρεηξεί λα εμεηάζεη πώο
δύν απγνύζηεηα ζύκβνια κε ηηο πνιεκηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλδειώζεηο ηνπο
πξνζαξκόδνληαη ώζηε λα «ρσξέζνπλ» ζην ειεγεηαθό είδνο θαη πώο ν πνηεηήο
θαηαθέξλεη λα ζπγθεξάζεη ηε λενηεξηθή αηζζεηηθή ηνπ κε ηε ξσκατθή ζεκαηηθή
δίλνληαο δύν αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα ηεο νπζίαο ηνπ Ρσκαίνπ Καιιίκαρνπ.

10
 4.6

Apollo Palatinus

΢ην θέληξν ηνπ 4νπ βηβιίνπ, ζε κηα ζέζε πξόζθνξε γηα εθ λένπ
πξνγξακκαηηθέο δειώζεηο,38 βξίζθεηαη έλα πνίεκα κε πνιιέο πνηεηνινγηθέο θαη
δηαθεηκεληθέο αλαθνξέο, αηηηνινγηθό ραξαθηήξα θαη έληνλν ξσκατθό ρξώκα, ε
ειεγεία 4.6. Ο Πξνπέξηηνο αθνινπζώληαο ηε δηαθεξπρζείζα ζηελ εηζαγσγηθή ειεγεία
ηνπ βηβιίνπ ζεκαηνινγία (4.1.69): sacra diesque canam et cognomina prisca
locorum,39 γξάθεη έλα αηηηνινγηθό πνίεκα γηα έλα από ηα πην αληηπξνζσπεπηηθά
θηήξηα ηεο απγνύζηεηαο πεξηόδνπ,40 ην λαό ηνπ Απόιισλα ζηνλ Παιαηίλν ιόθν, ν
νπνίνο εγθαηληάζηεθε ζηηο 9 Οθησβξίνπ ηνπ 28 π.Υ..41 Χο αἴηιον ηεο αθηέξσζεο ηνπ
λανύ πξνβάιιεηαη ε θαζνξηζηηθή ζπκβνιή ηνπ Απόιισλα ζηε λίθε ηνπ Οθηαβηαλνύ
ζηε λαπκαρία ηνπ Αθηίνπ (31 π.Υ.), θάηη πνπ δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ ηζηνξηθή
πξαγκαηηθόηεηα, θαζώο ε θαηαζθεπή ηνπ λανύ είρε απνθαζηζηεί ην 36 π.Υ. κεηά ηε
λίθε ησλ δπλάκεσλ ηνπ Οθηαβηαλνύ επί ηνπ ΢έμηνπ Πνκπήηνπ ζηε Ναύινρν,42
θαίλεηαη όκσο όηη ζπκβάδηδε κε ηελ επίζεκε πξνπαγάλδα43 θαη εκθαλίδεηαη ζπρλά

38
Βι. Conte (1992) 147 θ.ε., ν νπνίνο δηαπηζηώλεη όηη ζπρλά ζηελ ειιεληζηηθή θαη ξσκατθή
πνίεζε ζην κέζν ηνπ έξγνπ ηνπνζεηείηαη έλα δεύηεξν πξννίκην, ην νπνίν έρεη πνηεηνινγηθό
ραξαθηήξα. Υαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα είλαη ην πξννίκην ηνπ 3 νπ βηβιίνπ ησλ Γεωπγικών ηνπ
Βηξγίιηνπ, θαζώο θαη ην μεθίλεκα ηεο 6εο Δκλογήρ ηνπ. Οκνίσο ην έληνλα πνηεηνινγηθό μεθίλεκα ηεο
ειεγείαο 4.6 κνηάδεη λα ιεηηνπξγεί σο «πξννίκην ζηε κέζε».
39
Βι. παξαπάλσ ζ. 5.
40
Βι. Cairns (1984) 153.
41
Έλα ρξόλν κεηά ηνλ ηξηπιό ζξίακβν πνπ ηέιεζε ν Οθηαβηαλόο ην 29 π.Υ. γηα ηε λίθε επί
ηεο Ιιιπξίαο θαη ηεο Αηγύπηνπ θαη γηα ηε λίθε ζην Άθηην, βι. Zanker (2006) 116 θ.ε..
42
Γίσλ 49.15.5, βι. θαη Günther (2006) 374. Ήηαλ ζπλεζηζκέλν, σζηόζν, νη λανί λα
απνθηνύλ ζηελ πνξεία επηπιένλ ζπζρεηηζκνύο, βι. Hutchinson (1997) 152-3.
43
Απηό θαίλεηαη θαη από ην γεγνλόο όηη νη ludi quinquennales, νη νπνίνη ζεζπίζηεθαλ πξνο
ηηκήλ ηεο λίθεο ζην Άθηην, ενξηάζηεθαλ πξώηε θνξά ην 28 π.Υ, δειαδή ηε ρξνληά ηεο εγθαηλίαζεο ηνπ
λανύ (Γίσλ 53.1.4). Ο Zanker (2006) 123 κάιηζηα ππνζηεξίδεη όηη ζηνλ Παιαηίλν λαό ππήξρε

11
ζηελ απγνύζηεηα πνίεζε.44 Ο λαόο, έηζη, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε λαπκαρία θαη ην
αηηηνινγηθό ζηνηρείν κε ην επηθό ζε έλα πνίεκα ξσκατθό θαη ζπλάκα λεoηεξηθό.45

Μία ειεγεία, σζηόζν, αθηεξσκέλε ζε έλα λαό-ζύκβνιν ηνπ Αύγνπζηνπ θαη

ζηε λίθε πνπ ηνλ εδξαίσζε σο ηνλ αδηακθηζβήηεην εγεκόλα ηεο ξσκατθήο
απηνθξαηνξίαο θαη κάιηζηα ηνπνζεηεκέλε ζηελ «θαξδηά» ηνπ βηβιίνπ ζπληζηά
εληππσζηαθή αιιαγή γηα ηνλ πνηεηή πνπ ιίγα ρξόληα πξηλ αξληόηαλ λα ζπκκεηάζρεη
ζηηο πνιηηηθέο θηινδνμίεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ εκθύιηα αηκαηνρπζία ηνπ Αθηίνπ
(2.15.44-46):
nec nostra Actiacum verteret ossa mare,
nec totiens propriis circum oppugnata triumphis
lassa foret crinis solvere Roma suos

θαη ν νπνίνο όξηδε ηελ πνηεηηθή ηνπ ζε αληίζεζε πξνο ηε βηξγηιηαλή Αινειάδα, ηεο
νπνίαο ε ζπγγξαθή ήηαλ ηόηε ζε εμέιημε, θαη ηελ εθεί (8.671-728) επηθή πξαγκά-
ηεπζε ηεο λαπκαρίαο46 (2.34.61-4):
Actia Vergilio cordi sit litora Phoebi,
Caesaris et fortis dicere posse rates,
qui nunc Aeneae Troiani suscitat arma
iactaque Lavinis moenia litoribus,

Ο πνηεηήο, ινηπόλ, ν νπνίνο ζηελ ειεγεία 2.31, ηελ πξώηε ειεγεία πνπ αθηέξσζε ζηνλ
Παιαηίλν λαό, εζηηάδεη ζηνλ δηάθνζκν ηνπ λανύ θαη ηελ αηζζεηηθή ηνπ αμία θαη
απνθεύγεη ηελ αηαίξηαζηε κε ην ειεγεηαθό είδνο πξαγκάηεπζε ηεο λαπκαρίαο, εδώ,
ζην θέληξν ελόο βηβιίνπ κε δηαθνξεηηθό πνηεηηθό πξνζαλαηνιηζκό θαη έληνλνπο

αλάζεκα γηα ηνλ Άθηην Απόιισλα ζηνιηζκέλν κε έκβνια αηγππηηαθώλ πινίσλ. Ο Gurval (1995) 125
θαη 285-6, σζηόζν, αληηθξνύεη πεηζηηθά ηελ παξαπάλσ άπνςε ζηεξηδόκελνο ζηελ έιιεηςε επαξθώλ
αξραηνινγηθώλ ζηνηρείσλ. Άιισζηε, όπσο ηνλίδεη ν Steenkamp (2010) 73 κία ηόζν επηδεηθηηθή
ππόκλεζε ηεο λίθεο κέζα ζην λαό δε ζα ηαίξηαδε κε ην λέν κεηξηνπαζέο πνιηηηθό ύθνο πνπ επεδείθλπε
ν Αύγνπζηνο κεηά ηε λίθε.
44
Πξβ. Βηξγ. Aen. 8.720. Γηα ην δήηεκα ηεο ζύλδεζεο ηνπ λανύ κε ηε λίθε, βι. Lange (2007)
239- 245, ν νπνίνο πηζηεύεη όηη νη πνηεηέο πξνώζεζαλ, αιιά δελ κπνξεί λα εθεύξαλ ηε ζύλδεζε απηή.
45
Βι. Hutchinson (1997) 153-4.
46
Βι. Stahl (1985) 249-50.

12
εηδνινγηθνύο πεηξακαηηζκνύο, δε δηζηάδεη λα ηνλίζεη ην πνιεκηθό θαη ζπλάκα
πνιηηηθό ζέκα.47

Οξηζκέλνη κειεηεηέο, σζηόζν, ηζρπξίζηεθαλ όηη ε αιιαγή απηή ζηελ

πνηεηηθή ηνπ Πξνπέξηηνπ, ε νπνία ζην πνίεκα απηό είλαη πην έληνλε ίζσο από
νπνπδήπνηε αιινύ, δελ είλαη πξαγκαηηθή θαη όηη ν πνηεηήο παξσδεί εδώ ηελ απιηθή
πνίεζε.48 Άιινη αληίζεηα ζεώξεζαλ ην πνίεκα θιαζηθό δείγκα θνιαθείαο πξνο ηνλ
Αύγνπζην, έλα είδνο παλεγπξηθνύ,49 πξντόλ ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ πνηεηή λα θεξδίζεη
ηε ζύγρξνλή ηνπ αλαγλώξηζε.50 ΢πρλά, ηδηαίηεξα θαηά ηηο δεθαεηίεο ‘60 θαη ‘70,
εθθξάζηεθε αθόκε θαη ε άπνςε όηη ε ειεγεία ζηεξείηαη ελδηαθέξνληνο θαη γλήζηαο
έκπλεπζεο.51 Δίλαη πξνθαλώο δύζθνιν γηα νπνηνλδήπνηε κειεηεηή λα βξεη έλα
ζεκείν ηζνξξνπίαο κεηαμύ ηόζσλ εηεξόθιεησλ απόςεσλ θαη πξνηάζεσλ· πηζηεύνπκε,
επίζεο όηη κία απινπζηεπηηθή θαη απόιπηε απάληεζε ζα αδηθνύζε ηελ
πνιππινθόηεηα ηνπ βηβιίνπ, όπσο απηή αλαθάλεθε ήδε θαηά ηνλ ζρνιηαζκό ηεο

47
Τπάξρεη κάιηζηα ε άπνςε όηη ην πνίεκα κπνξεί αθόκε θαη λα γξάθηεθε γηα θάπνηα
επίζεκε γηνξηή, όπσο ζπλέβε κε ην Carmen Saeculare ηνπ Οξάηηνπ, βι. Cairns (1984) 149-54 θαη
Stahl (1985) 250. Σξεηο είλαη νη εθδνρέο πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ πεξίζηαζε γηα ηελ νπνία κπνξεί λα
γξάθηεθε ε ειεγεία. Ο εηήζηνο ενξηαζκόο ηεο ίδξπζεο ηνπ λανύ ζηηο 9 Οθησβξίνπ, νη ludi
qiunquennales πνπ ενξηάδνληαλ θάζε ηέζζεξα έηε, βι. Günther (2006) 374, ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη
πξόθεηηαη γηα ηνπο ludi qiunquennales ηνπ 16 π.Υ. κεηά ηε λίθε επί ησλ ΢πγάκβξσλ, θαη ηα Augustalia,
ενξηή γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Αύγνπζηνπ από ηελ Αλαηνιή, βι. Cairns (1984) 149-54. Κάπνην βέβαην
ζηνηρείν πνπ λα ζπλδέεη ην πνίεκα κε θάπνηα από απηέο ηηο ηειεηέο δελ ππάξρεη, είλαη ελδεηθηηθό όκσο
ηνπ δηαθνξεηηθνύ πξνζαλαηνιηζκνύ ηνπ 4νπ βηβιίνπ, ην όηη πιένλ δίλεη αθνξκέο γηα λα δηαβάδεηαη σο
πνίεζε θαηάιιειε λα αθνπζηεί ζε ηέηνηνπ είδνπο επίζεκεο ξσκατθέο ηειεηέο.
48
Βι. Johnson (1973) 151-80, ν νπνίνο εξκελεύεη όιν ην πνίεκα ππό ην πξίζκα ηεο ζάηηξαο
πξνο ηελ απιηθή πνίεζε θαη ην πκλνύκελν ζε απηήλ θαζεζηώο. Ο Steenkamp (2010) 119 εύζηνρα
ζρνιηάδεη όηη ν Johnson απνδίδεη ζηνλ Πξνπέξηην ηελ ηδενινγία ελόο θηιειεύζεξνπ ηνπ 20 νπ αηώλα
πνπ απνζηξέθεηαη ηελ απνιπηαξρία θαη πξνζπαζεί λα ηελ ππνλνκεύζεη, εθδνρή όρη αδύλαηε, αιιά
νπσζδήπνηε όρη ηδηαίηεξα πηζαλή γηα έλαλ πνηεηή ηνπ 1 νπ αηώλα π.Υ., ν νπνίνο κάιηζηα είρε
πξνζρσξήζεη ζηνλ θύθιν ηνπ Μαηθήλα. Άιισζηε ζπκπιεξώλεη ζα ήηαλ αζέβεηα λα ρξεζηκνπνηήζεη ν
πνηεηήο σο «όρεκα» γηα ηε ζάηηξά ηνπ ηνλ ζεό Απόιισλα, ν νπνίνο έρεη ηόζν απνθαζηζηηθό ξόιν ζην
πνίεκα.
49
Βι. Keith (2008) 164.
50
Βι. Stahl (1985) 250 θ.ε..
51
Βι. Williams (1968) 53, ν νπνίνο ραξαθηήξηζε ηελ ειεγεία 4.6 «θαθό πνίεκα» θαη «έλα από
ηα πην γεινία πνηήκαηα ζε ιαηηληθή γιώζζα».

13
πξώηεο ειεγείαο ηνπ.52 Έηζη, εδώ δε ζα πξνζπαζήζνπκε λα απνθαλζνύκε ππέξ ηεο
κίαο ή ηεο άιιεο άπνςεο,53 αιιά λα δηαπηζηώζνπκε πώο ν πνηεηήο ρσξίο λα
εγθαηαιείςεη ην ειεγεηαθό είδνο θαηαθέξλεη λα ζπγθεξάζεη ην λενηεξηθό ηνπ
πξνζαλαηνιηζκό κε έλα ζέκα πςειό, κε αξθεηέο πνιηηηθέο αλαθνξέο θαη δηαθνξεηηθό
πνηεηηθό ύθνο από απηό ησλ ηξηώλ πξώησλ βηβιίσλ δηεπξύλνληαο ηα όξηα ηεο
ειεγείαο ηνπ θαη παίδνληαο κε ηηο πξνζδνθίεο ηνπ αλαγλώζηε.

Η δνκή ηεο ειεγείαο 4.6 κπνξεί λα ζεσξεζεί ηξηκεξήο κε κηθξόηεξεο

«ππνελόηεηεο» αλά ηκήκα.54 Έηζη νη ζηίρνη 1-14 απνηεινύλ ην πξννίκην κε ηηο
πνηεηνινγηθέο δειώζεηο ηνπ πνηεηή (ζη. 1-10) θαη ηε δηαθήξπμε ηνπ ζέκαηνο (ζη. 11-
14). ΢ην θύξην κέξνο ηνπ πνηήκαηνο (ζη. 15-58) εξκελεύεηαη ην αἴηιον ηεο αθηέξσζεο
ηνπ λανύ ηνπ Απόιισλα ζηνλ Παιαηίλν ιόθν θαη ζην νπνίν δεζπόδεη ν ιόγνο ηνπ
Απόιισλα (ζη. 37-54). Σέινο, αθνινπζνύλ 18 επηινγηθνί ζηίρνη (69-86), όπνπ κεηά
ηελ νινθιήξσζε ηνπ αἰηίος ν πνηεηήο παξνπζηάδεηαη λα πεξλάεη ηε λύρηα ζε έλα
ζπκπόζην πκλώληαο καδί κε άιινπο πνηεηέο ηηο επηηπρίεο ηνπ Αύγνπζηνπ.55

Σν πνίεκα «αλνίγεη», ινηπόλ, κε ηελ ηειεηνπξγηθή πξνζθνξά κηαο ζπζίαο (ζη.

1-10) θαη κε ηξόπν πνπ αλαθαιεί ηελ Ωδή 3.1 ηνπ Οξάηηνπ, έλα πνίεκα γλσζηό γηα
ηελ επηζεκόηεηά ηνπ, πνπ απνηειεί κάιηζηα ηελ εηζαγσγή ηεο ελόηεηαο ησλ
ιεγόκελσλ ―ξσκατθώλ σδώλ‖ (3.1-6):
Sacra facit vates: sint ora faventia sacris,
et cadat ante meos icta iuvenca focos.
serta Phileteis certet Romana corymbis,
et Cyrenaeas urna ministret aquas.
costum molle date et blandi mihi turis honores,
terque focum circa laneus orbis eat.
52
Βι. παξαπάλσ ζ.4-7. ΋πσο παξαηεξεί ν Kennedy (1993) 36, δελ κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί
ηθαλνπνηεηηθά όηη ν Πξνπέξηηνο είλαη νπζηαζηηθά ππέξ ή θαηά ηνπ λένπ θαζεζηώηνο. ΢ηελ πνίεζή ηνπ
δηαθξίλεηαη κία κάιινλ πνιύπινθε ζηάζε απέλαληη ζηελ πνιηηηθή ηεο επνρήο ηνπ.
53
΋πσο άιισζηε εύζηνρα ηνλίδεη ν Warden (1977) 21, ζηηο ειεγείεο 2.10 θαη 4.6 o πνηεηήο
βξίζθεη ηξόπνπο λα κελ «απαληάεη» ζηελ εξώηεζε γηα ηε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζε απηά πνπ αθεγείηαη ή
ηνπιάρηζηνλ λα κελ θάλεη ζαθή ηελ απάληεζε.
54
Η δνκή απηή κε ηηο δπν ηειεηέο λα πιαηζηώλνπλ ην θύξην κέξνο όπνπ πξσηαγσληζηεί ν
Απόιισλ αλαθαιεί έληνλα ηνλ Ύμνο ζηον Απόλλωνα ηνπ Καιιίκαρνπ κε ηνλ νπνίν νη κειεηεηέο
εληνπίδνπλ πνιιέο αλαινγίεο Βι. Sweet (1972) 171.
55
Γηα κία αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηεο δνκήο βι. Cairns (1984) 133-4.

14
 spargite me lymphis, carmenque recentibus aris
tibia Mygdoniis libet eburna cadis.
ite procul fraudes, alio sint aëre noxae:
pura novum vati laurea mollit iter.

Ο πνηεηήο ζηνλ πξώην θηόιαο ζηίρν ηνπ πνηήκαηνο δηεθδηθεί γηα ηνλ εαπηό ηνπ ηνλ
ηίηιν θαη ηνλ ξόιν ηνπ vates. Ο όξνο απηόο αλαβίσζε κε ηνλ Βηξγίιην,56 ν νπνίνο
πξνζέζεζε ζηελ παξαδνζηαθή ζξεζθεπηηθή δηάζηαζε θαη ηε ζεκαζία «πνηεηήο», θαη
έηζη ζηε ζπλέρεηα ν όξνο θαζηεξώζεθε ζηελ απγνύζηεηα πνίεζε θαη ζπλδέζεθε κε
πνίεζε πςειή θαη θέξνπζα πνιηηηθά θαη θνηλσληθά κελύκαηα.57 Έηζη θαη ν
Πξνπέξηηνο πηνζεηεί ην ξόιν ηνπ vates ζηελ ειεγεία 2.10 ζε πνιηηηθά πξάγκαηη
ζπκθξαδόκελα, θαζώο εληάζζεηαη ζηα πιαίζηα ηεο ππόζρεζεο πνπ δίλεη ν πνηεηήο λα
πκλήζεη ηνλ Οθηαβηαλό ζην κέιινλ58 (2.10.8 θαη 19-20):
bella canam, quando scripta puella meast.
.........................
haec ego castra sequar; vates tua castra canendo
magnus ero: servent hunc mihi fata diem!

΢ηελ 4.6 ε ππόζρεζε απηή κνηάδεη λα πινπνηείηαη,59 σζηόζν ε ρξήζε ηνπ όξνπ είλαη
πην πεξίηερλε, θαζώο ν πνηεηήο εθκεηαιιεύεηαη ηε δηηηή ζεκαζία ηεο ιέμεο. Σν
πξώην, δειαδή, δίζηηρν ηνπ πνηήκαηνο κε ην ζθεληθό ηεο ζπζίαο θαη ηελ επίζεκε

56
Γηα ηνλ όξν vates ζηελ απγνύζηεηα πνίεζε βι. Newman (1968).
57
Βι. Οξ. Ars Poetica 2.391-401, Βηξγ. Aen. 7.41-5.
58
Χζηόζν ζηε 2.17.5 ε ρξήζε ηνπ όξνπ απνδεζκεύεηαη από ηα πνιηηηθά ζπκθξαδόκελα θαη
κνηάδεη λα ππνδειώλεη ηνλ δηαπξεπή εθπξόζσπν ελόο πνηεηηθνύ είδνπο, θαζώο ν Πξνπέξηηνο
απηναπνθαιείηαη vates ηεο εξσηηθήο πνίεζεο:
Mentiri noctem, promissis ducere amantem,
hoc erit infectas sanguine habere manus!
horum ego sum vates, quotiens desertus amaras
explevi noctes, fractus utroque toro.
Έηζη αξγόηεξα θαη ν Οβίδηνο ζηνπο Amores ηηκώληαο ηνλ Σίβνπιιν ηνπ απνδίδεη ηνλ ηίηιν ηνπ vates
ηεο ειεγείαο (3.9).
59
Έηζη ην bella canam (2.10.8) κνηάδεη λα απαληάηαη κε ην bella satis cecini (4.6.69), όηαλ ε
πεξηγξαθή ηεο λαπκαρίαο ηνπ Αθηίνπ έρεη νινθιεξσζεί, ελώ θαη ηα δύν κνηάδνπλ λα αλαθαινύλ ην 7ν
βηβιίν ηεο Αινειάδαρ (7.41): tu vatem, tu, diva, mone. dicam horrida bella. Γηα ηηο αληηζηνηρίεο αλάκεζα
ζηηο ειεγείεο 2.10 θαη 4.6, βι. Warden (1977) 19-21.

15
ηειεηνπξγηθή νξνινγία κνηάδεη λα εκθαλίδεη ηνλ vates κε ηελ ηεξαηηθή ηνπ ηδηόηεηα.60
Χζηόζν, ζηνπο ακέζσο επόκελνπο δύν ζηίρνπο ν πνηεηήο αλαθέξεηαη ζηνπο δύν
εκβιεκαηηθνύο ειιεληζηηθνύο πνηεηέο, ζηνλ Φηιηηά από ηελ Κσ (ζη. 3) θαη ζηνλ
Καιιίκαρν από ηελ Κπξήλε (ζη. 4). ΢πλδέεη έηζη ηελ ηεξαηηθή δηάζηαζε κε ηελ
πνηεηηθή θαη ην ξσκατθό κε ην ειιεληζηηθό ζηνηρείν.61 Ο κεηεσξηζκόο κεηαμύ
ηεξαηηθήο θαη πνηεηηθήο γιώζζαο εληείλεηαη ζηε ζπλέρεηα, θαζώο θαηά ηελ πεξηγξαθή
ηεο ζπζίαο ν πνηεηήο εθηόο ησλ αλακελόκελσλ ηειεηνπξγηθώλ όξσλ ρξεζηκνπνηεί
ιέμεηο θαη θξάζεηο πνπ παξαπέκπνπλ επζέσο ζηνλ Καιιίκαρν.62 Έηζη κηιάεη γηα
ζπζηαζηήξην δών (ζη. 2: et cadat ante meos icta iuvenca focos), γηα λάξδν θαη ιηβάλη
(ζη. 5 costum molle date et blandi mihi turis honores) θαη ζπνλδέο (ζη. 7: spargite me
lymphis), ζπγρξόλσο όκσο ε πνηεηνινγηθή δηάζηαζε γίλεηαη εμίζνπ έληνλε, θαζώο κε
ηηο ιέμεηο molle θαη blandi (ζη. 5) θαη κε ην pura (ζη.10) παξαπέκπεη ζηνπο
θαιιηκαρηθνύο όξνπο λεπηόν θαη καθαπόν αληίζηνηρα, ελώ πίζσ από ην ite procul
fraudes (ζη. 9) βξίζθεηαη ην ἑκὰρ ἑκὰρ ὅζηιρ ἀλιηπόρ από ηνλ Ύμνο ζηον Απόλλωνα
(ζη. 2) θαη ην ἔλλεηε βαζκανίηρ ὀλοὸν γένορ ησλ Αιηίων (απόζπ. 1., ζη.17). ΋ηαλ
ινηπόλ ν όξνο vates επαλέξρεηαη ζην ζη. 10 ε έλλνηά ηνπ έρεη επαλαπξνζδηνξηζηεί θαη
νξίδεη απηόλ ηνλ θαηλνηόκν (novum iter) ζπγθεξαζκό ηεο ξσκατθήο ηεξόηεηαο κε ηελ
ειιεληζηηθή αηζζεηηθή πνπ απνηειεί ηελ νπζία ηνπ ξόινπ ηνπ Callimachus Romanus,
ν νπνίνο έηζη νξίδεηαη εθ λένπ ζηε κέζε ηεο ζπιινγήο.63

΢ηε δεύηεξε ππνελόηεηα ηνπ πξννηκίνπ ν Πξνπέξηηνο δηαθεξύζζεη ην

αηηηνινγηθό ζέκα ηεο ειεγείαο ηνπ (ζη. 11-14):
Musa, Palatini referemus Apollinis aedem:
res est, Calliope, digna favore tuo.
Caesaris in nomen ducuntur carmina: Caesar
dum canitur, quaeso, Iuppiter, ipse vaces.

60
Βι. Steenkamp (2010) 115.
61
Οη πξώηνη απηνί ζηίρνη αλαθαινύλ ην μεθίλεκα ηνπ 3νπ βηβιίνπ όπνπ ν πνηεηήο ζε έλα
άιιν ηειεηνπξγηθό ζθεληθό αλαδεηνύζε είζνδν ζηνλ ηάθν ηνπ Καιιίκαρνπ θαη ηνπ Φηιηηά (3.1.1-6).
62
Βι. Sweet (1972) 169 θ.ε., ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη ε θαιιηκαρηθή πξνζέγγηζε είλαη ην
θιεηδί γηα ηελ εξκελεία απηνύ ηνπ ακθηιεγόκελνπ πνηήκαηνο.
63
Ο Cairns (1984) 132 ζεσξεί όηη θακία ειεγεία δε δείρλεη ηόζν μεθάζαξα ηελ επηξξνή πνπ
δέρηεθε ν Πξνπέξηηνο από ηνπο κεγάινπο ειιεληζηηθνύο πνηεηέο, όζν ε ειεγεία 4.6. Οη πνηεηνινγηθέο
αλαθνξέο ηνπ πξνιόγνπ, ην γεγνλόο όηη ην πνίεκα είλαη έλα ξσκατθό αἴηιον, ε γιώζζα θαη ην ύθνο,
όια απηά θαηά ηνλ Cairns έρνπλ ηε ζθξαγίδα ηνπ Καιιίκαρνπ.

16
Θα ηξαγνπδήζεη γηα ην λαό ηνπ Παιαηίλνπ Απόιισλα, αλαθαιώληαο ην μεθίλεκα ηνπ
4νπ βηβιίνπ όπνπ αλάκεζα ζηα ιακπξά ξσκατθά κλεκεία πνπ επηδεηθλύεη ε πνηεηηθή
persona ζηνλ μέλν είλαη θαη ν λαόο ηνπ Απόιισλα navalis, όπσο ηνλ ραξαθηεξίδεη
εθεί ν πνηεηήο (4.1a.3: atque ubi Navali stant sacra Palatia Phoebo). ΢πγρξόλσο όκσο
ζα πκλήζεη ηνλ Καίζαξα, ηνλ ηδξπηή ηνπ λανύ, ε λίθε ηνπ νπνίνπ ζην Άθηην κε ηε
βνήζεηα ηνπ ζενύ πξνβάιιεηαη σο αἴηιον γηα ηελ ίδξπζε ηνπ ηεξνύ.64 Ο πνηεηήο βάδεη
έηζη έλα ζύγρξνλό ηνπ ξσκατθό ζέκα ζε αηηηνινγηθό πιαίζην ζκίγνληαο γηα άιιε κηα
θνξά ην ξσκατθό ζηνηρείν κε ην ειιεληζηηθό.
Σν αἴηιον ινηπόλ εδώ είλαη ζπλδεδεκέλν κε ην πνιεκηθό θαηόξζσκα ελόο
ζενύ, ηνπ Απόιισλα θαη ελόο «ήξσα», ηνπ Οθηαβηαλνύ θαη επνκέλσο ρξεηάδεηαη ηε
ζύκπξαμε κίαο Μνύζαο γηα λα εξκελεπζεί. Ο Πξνπέξηηνο αθνινπζώληαο ηελ επηθή
απηή ζύκβαζε επηθαιείηαη ηελ αξσγή ηεο Μνύζαο Καιιηόπεο, ε νπνία παξαδνζηαθά
ζπζρεηηδόηαλ κε εξσηθά ζέκαηα.65 Πξόθεηηαη γηα ηελ ίδηα Μνύζα, ε νπνία ζηελ
ειεγεία 3.3, καδί κε ηνλ ηηκώκελν εδώ ζεό Απόιισλα, απέηξεπε ηνλ πνηεηή από ηελ
ελαζρόιεζε κε πνίεζε κε εξσηηθή.66 ΢ηελ 4.6 όκσο ν πνηεηήο έρνληαο αθήζεη πίζσ
ηνπ ηελ εξσηηθή ζεκαηνινγία θαη έρνληαο επηιέμεη σο ζέκα ηνπ ηνλ ίδην ηνλ
Απόιισλα, αιιά θαη ηνλ πξώην άλδξα ηεο επνρήο, Αύγνπζην, θαίλεηαη λα ληώζεη
βέβαηνο γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο Μνύζαο.
Σν πξννίκην θιείλεη κε κία απξνζδόθεηε θσκηθή ρξνηά, θαζώο ν πνηεηήο, ζε
κία «παξαιιαγή» ηνπ κνηίβνπ ηεο επίθιεζεο γηα επιαβηθή ζησπή ησλ παξεπξη-
ζθνκέλσλ θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ζπζίαο πξνο ηηκήλ ησλ ζεώλ (ζη. 1), δεηά ηελ πξν-
ζνρή αθόκα θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Γία πξνο ηηκήλ ηνπ Καίζαξα (ζη. 14).67 Απηή ε
"θνκςή" παξάθιεζε ζηνλ Γία λα απνθηήζεη ξόιν ζεαηή ησλ ζξεζθεπηηθώλ δξσκέ-
λσλ ζπκβαδίδεη κε ην πξόγξακκα ηνπ Αύγνπζηνπ, ν νπνίνο επηρείξεζε λα δεκη-
νπξγήζεη ζηνλ Παιαηίλν ιόθν κηα ηδησηηθή ζετθή ηξηάδα (Απόιισλ - Άξηεκηο -
Λεηώ) έλαληη ηεο παξαδνζηαθήο ηξηάδαο ηνπ Καπηησιίλνπ ιόθνπ (Iuppiter Optimus

64
Βι. παξαπάλσ ζ.11.
65
Βι. Cairns (1984) 149. ΢ηε 2.1.3-4 ν πνηεηήο αξλείηαη ηελ έκπλεπζε από ηελ εκπλεύζηξηα
ηεο επηθήο πνίεζεο Μνύζα Καιιηόπε.
66
Βι. παξαπάλσ ζ.6.
67
Πξβ. Prop. 3.11.66: vix timeat salvo Caesare Roma Iovem.

17
Maximus - Iuno Regina - Minerva).68 Ιδηαίηεξα ε πξνβνιή ηνπ Απόιισλα θαίλεηαη
λα απαζρόιεζε ηδηαίηεξα ηνλ Οθηαβηαλό,69 θαζώο ν ζεόο απηόο ήηαλ ζηελά
ζπλδεδεκέλνο κε ηελ Ινπιία γεληά θαη πξνζσπηθόο πξνζηάηεο ηνπ ίδηνπ.70 Η ζετθή
πξνζηαζία θαη ε εμνκνίσζε κε κπζηθέο κνξθέο έπαηδαλ άιισζηε από θαηξό κεγάιν
ξόιν ζηελ πξνζπάζεηα πξνβνιήο ησλ Ρσκαίσλ αξηζηνθξαηώλ.71 Έηζη, ζηελ ηαύηηζε
ηνπ Αληώληνπ κε ην Γηόλπζν ν Οθηαβηαλόο αληέηαζζε ηε δηθή ηνπ κε ηνλ
Απόιισλα,72 ηελ νπνία πξνέβαιαλ κε ηε ζεηξά ηνπο νη απγνύζηεηνη πνηεηέο.
΢ηνπο ζη. 15-68, ινηπόλ, ζην θύξην κέξνο ηνπ πνηήκαηνο, αθνινπζεί ην αἴηιον
ηεο ίδξπζεο ηνπ λανύ ηνπ Παιαηίλνπ Απόιισλα, δειαδή ε λαπκαρία ηνπ Αθηίνπ. Η
αθήγεζε μεθηλά κε επηθό ηξόπν, κε κία ζύληνκε ἔκθπαζιν ηεο ηνπνζεζίαο όπνπ έγηλε
ε λαπκαρία θαη κε ζπλερώο δηεπξπλόκελε νπηηθή πνπ μεθηλάεη από ην ιηκάλη ηνπ
Αθηίνπ θαη θαηαιήγεη ζην ζύλνιν ηνπ Ακβξαθηθνύ Κόιπνπ (ζη. 15-7).73 Αθνινπζεί ε
δηάηαμε ησλ αληίπαισλ ζηόισλ (19-26), ε νπνία πξνδηαγξάθεη ηελ εμέιημε ηεο
λαπκαρίαο. Από ηε κία, δειαδή, βξίζθεηαη ν ζηόινο ησλ ερζξώλ κε αξρεγό κία
γπλαίθα, θαηαδηθαζκέλνο από ηνλ ζενπνηεκέλν Ρσκύιν λα εηηεζεί (ζη. 21-2). Από
ηελ άιιε παξαηάζζεηαη ν ζηόινο ηνπ Οθηαβηαλνύ κε ηα παληά, ηα νπνία ήδε είλαη
καζεκέλα λα ληθνύλ γηα ηελ παηξίδα ηνπο (ζη. 23-4: hinc Augusta ratis plenis Iovis
omine velis / signaque iam Patriae vincere docta suae),74 λα είλαη γεκάηα κε ην
πλεύκα ηνπ Γία, ν νπνίνο θαηά ηελ εθθνξά ηνπ άζκαηνο πξέπεη λα κείλεη ζε απξαμία,

68
΢ηα πιαίζηα απηνύ ηνπ πξνγξάκκαηνο πξνρώξεζε ζηελ νηθνδόκεζε ηνπ λανύ ηνπ
Απόιισλα ζηνλ Παιαηίλν ιόθν θαη ηνπ λανύ ηεο Γελέηεηξαο Αθξνδίηεο (Venus Genetrix) ζηελ Αγνξά
ηνπ Ινύιηνπ Καίζαξα, βι. Zanker (2006) 152.
69
Βι. Zanker (2006) 84-5, ν νπνίνο πιεξνθνξεί όηη ε νηθία ηνπ Οθηαβηαλνύ ζπλδεόηαλ άκεζα
κε ηελ πιαηεία κπξνζηά ζην λαό.
70
Γηα ην ξόιν ηνπ Απόιισλα ζηελ απγνύζηεηα πξνπαγάλδα θαη γηα ηε ζρέζε ηνπ κε ηνλ
Αύγνπζην βι. Miller (2009).
71
Βι. Zanker (2006) 74-5.
72
Δλδεηθηηθέο είλαη νη θήκεο πνπ θπθινθνξνύζαλ γηα έλα ζπκπόζην ησλ δώδεθα ζεώλ πνπ
νξγάλσζε ν Οθηαβηαλόο, ζην νπνίν εκθαλίζηεθε κεηακθηεζκέλνο ζε Απόιισλα (΢νπεη. Aug. 70),
θαζώο θαη δηάθνξεο ζαπκαζηέο ηζηνξίεο γηα ηε γέλλεζε ηνπ Οθηαβηαλνύ πνπ πξνέβαιιαλ ηελ ηαύηηζή
ηνπ κε ην ζεό, βι. Zanker 82-3.
73
Σα λεξά εδώ είλαη κλεκεία ηεο λαπκαρίαο πνπ εθηπιίρζεθε πάλσ ηνπο (4.6.17 Actia Iuleae
pelagus monumenta carinae) ζπκίδνληαο έηζη ηα πξαγκαηηθά κλεκεία πνπ αθηέξσζε ν Οθηαβηαλόο
ζηελ πεξηνρή κεηά ηε λίθε ηνπ ζηα νπνία ζα επηζηξέςεη ν πνηεηήο ζηνπο ζη. 67-8, βι. ζ.17.
74
Καηά ηνλ Cairns (1984) 135-6 ην iam εδώ αλαθέξεηαη ζηε λίθε ησλ δπλάκεσλ ηνπ
Οθηαβηαλνύ επί ηνπ ΢έμηνπ Πνκπήηνπ ην 36 π.Υ. (Γίσλ 49.1-15).

18
αιιά ηόηε ήηαλ ελ δξάζεη. Ο Νεξέαο ηέινο ξπζκίδεη ηε ζέζε ησλ δύν ζηόισλ θαη όια
είλαη έηνηκα γηα ηελ πεξηγξαθή ηεο λαπκαρίαο.
Η πξνζδνθία, σζηόζν, ηνπ αλαγλώζηε δελ εθπιεξώλεηαη πξνο ην παξόλ,
θαζώο ε δξάζε αλαζηέιιεηαη από ηελ εκθαηηθή είζνδν ηνπ Απόιισλα. Ο ζεόο
αθήλνληαο ηε γελέηεηξά ηνπ Γήιν (ζη. 27-8) θαηαθζάλεη ζην Άθηην θαη ζηέθεηαη
πάλσ από ην πινίν ηνπ πξνζηαηεπόκελνύ ηνπ ζπλνδεπόκελνο από κηα ηξηπιή ιάκςε
θιόγαο (ζη. 29-30). Γελ πξόθεηηαη όκσο γηα ηνλ Απόιισλα σο ζεό ηεο πνίεζεο θαη
ηεο κνπζηθήο, όπσο παξηζηαλόηαλ ζην γιππηό ηνπ ΢θόπα πνπ θνζκνύζε ηνλ
Παιαηίλν λαό θαη απεηθόληδε ην ζεό σο θηζαξσδό75 (2.31.5-6, hic quidam Phoebo
visus mihi pulchrior ipso / marmoreus tacita carmen hiare lyra). Αληίζεηα, ν πνηεηήο
πνπ ζην παξειζόλ απέξξηπηε όπνηνλ παξνπζίαδε ηνλ Απόιισλα κε όπια (3.1.7: ah
valeat, Phoebum quicumque moratur in armis!) θαη είρε εθθξάζεη ηελ πξνηίκεζή ηνπ
γηα ηνλ Κύλζην Απόιισλα ησλ Γεωπγικών ηνπ Βηξγίιηνπ ζε αληίζεζε κε ηνλ Άθηην
Απόιισλα ηεο Αινειάδαρ (2.34.79-80: tale facis carmen docta testudine quale/
Cynthius impositis temperat articulis), εδώ εθκεηαιιεπόκελνο ηε δηηηή θύζε ηνπ ζενύ
ηνλ παξνπζηάδεη όρη κε ηελ αλέκειε θόκε θαη ηελ απόιεκε ιύξα (inerme, imbelles),76
αιιά κε ηελ πνιεκηθή ηνπ ηδηόηεηα. Γύν παξνκνηώζεηο έξρνληαη λα επηηείλνπλ ηελ
εηθόλα θαη λα εκθαλίζνπλ ηνλ ζεό σο ηηκσξό θαη εθδηθεηή ηεο ύβξεσο. Η κία από ηελ
Ιλιάδα αλαθέξεηαη ζην ινηκό πνπ έζηεηιε ν ζεόο ζην ζηξαηόπεδν ηνπ Αγακέκλνλα
ζπκίδνληαο έηζη θαη ηελ ζηαζεξή βνήζεηα ηνπ Απόιισλα πξνο ηνπο Σξώεο
πξνγόλνπο. ΢ηελ άιιε ν Απόιισλ έρεη ην ηξνκεξό βιέκκα ηνπ αθαληζηή ηνπ θαθνύ,
όπσο όηαλ ζθόησζε ηνλ Πύζσλα ζηνπο Γειθνύο, κε αθήλνληαο έηζη θακηά ακθηβνιία
γηα ηηο πξνζέζεηο ηνπ απέλαληη ζηνπο αληηπάινπο ηνπ πξνζηαηεπόκελνύ ηνπ: (ζη. 31-
6):
non ille attulerat crines in colla solutos
aut testudineae carmen inerme lyrae,
sed quali aspexit Pelopeum Agamemnona vultu,
egessitque avidis Dorica castra rogis,
aut quali flexos solvit Pythona per orbes
serpentem, imbelles quem timuere deae.
75
Βι. Cairns (1984) 153-4.
76
΢ύκθσλα κε ηνλ Miller (2004) 83 ε έκθαζε ζηελ απόιεκε θύζε ηεο ιύξαο έρεη
κεηαινγνηερληθή ζεκαζία θαη παξαπέκπεη ζηελ πξνγελέζηεξε πνίεζε ηνπ Πξνπέξηηνπ πνπ δελ
θαηαπηαλόηαλ κε ηνλ πόιεκν θαη ηελ πνιηηηθή.

19
Η παξνπζίαζε απηή ηνπ ζενύ σο ηηκσξνύ αλαθαιεί ηηο παξαζηάζεηο ζηηο ζύξεο ηνπ
Παιαηίλνπ λανύ όπνπ εηθνληδόηαλ ε ζαλάησζε ησλ παηδηώλ ηεο Νηόβεο θαη ε
εθδίσμε ησλ Γαιαηώλ από ηνπο Γειθνύο77 θαη παξνπζηάδεη έκκεζα ηνπο αληηπάινπο
ηνπ Οθηαβηαλνύ σο αιαδόλεο, νη νπνίνη nimium remis audent (ζη.45).

Μεηά ηελ εληππσζηαθή ηνπ απηή εκθάληζε ν ζεόο εθθσλεί έλα καθξνζθειή
ιόγν (18 ζηίρνη), ν νπνίνο θαηαιακβάλεη ην θεληξηθό ηκήκα ηνπ πνηήκαηνο (ζη.37-
54). Η νκηιία ηνπ απηή κνηάδεη πεξηζζόηεξν κε πξνηξεπηηθό ιόγν ζηξαηεγνύ πξηλ ηε
κάρε78 θαη έρεη ππθλή ζπκβνιηζηηθή ζεκεηνινγία, θαζώο ελζσκαηώλεη πνιιά
ζηνηρεία ηεο απγνύζηεηαο πξνπαγάλδαο. Ο ζεόο ινηπόλ απεπζύλεηαη ζηνλ Οθηαβηαλό,
όρη απιώο πξνιεπηηθά σο Αύγνπζην, ηίηιν πνπ ηνπ δόζεθε ην 27 π.Υ. γηα ηελ
θαζνξηζηηθή ζπκβνιή ηνπ ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο res publica (Res Gestae 34), αιιά
θαη απνδίδνληάο ηνπ κεζζηαληθό ξόιν (ζη.37):

mox ait "o Longa mundi servator ab Alba,

Auguste, Hectoreis cognite maior avis
Ο ραξαθηεξηζκόο servator αλαθαιεί ηελ επηγξαθή re publica conservata πνπ ήηαλ
εγγεγξακκέλε ζηελ αςίδα πνπ αλήγεηξε ε ΢ύγθιεηνο γηα ην ληθεηή ηνπ Αθηίνπ
Οθηαβηαλό.79 Η αλαθνξά ζηελ Σξνία θαη ηελ Άιβα Λόλγθα, ηελ νπνία είρε ηδξύζεη ν
Ίνπινο (Αζθάληνο), γηνο ηνπ Αηλεία θαη πξόγνλνο ηνπ Ρσκύινπ θαη ηεο Ινπιίαο
γεληάο, εκθαλίδνπλ ηνλ Οθηαβηαλό σο άμην ζπλερηζηή ηεο εξσηθήο γξακκήο πνπ
μεθίλεζε από ηνπο Σξώεο ήξσεο θαη θαηέιεμε ζηνλ ίδην.80 Αλαθαιείηαη έηζη εδώ θαη
ε πξνθεηεία ηνπ Γία ζηελ Αινειάδα όπνπ γίλεηαη αλαθνξά ζηελ ίδξπζε ηεο Άιβα
Λόλγθα θαη ζηε ζπλέρηζε ηεο «γεληάο ηνπ Έθηνξα» (1.270-4: imperio explebit,
regnumque ab sede Lavini/ transferet, et Longam multa vi muniet Albam./ Hic iam ter
centum totos regnabitur annos/ gente sub Hectorea…). Ο Απόιισλ, ινηπόλ,

77
Βι. Zanker (2006) 123.
78
Βι. Cairns (1984) 154. Ο ιόγνο ηνπ Απόιισλα πεξηιακβάλεη όια ηα ηππηθά ζηνηρεία ελόο
ηέηνηνπ πξνηξεπηηθνύ ιόγνπ, δειαδή αλαθνξά ζηηο πξνεγνύκελεο επηηπρίεο (ζη. 39-40), ζην όηη ε κάρε
γίλεηαη γηα ηελ ίδηα ηε Ρώκε (41) θαη ηέινο ζην δίθαην ζθνπό ηεο κάρεο θαη ζηα απνηειέζκαηα πνπ ζα
πξνθύςνπλ (47-8), ελώ ζπκίδεη ηδηαίηεξα ηνλ ιόγν ηνπ Οθηαβηαλνύ πξηλ από ηε κάρε, όπσο ηνλ
θαηέγξαςε αξγόηεξα ν Γίσλ Κάζζηνο (50, 24 θ.ε.), όπνπ ν ληθεηήο αλαθέξεηαη ζε πξνγελέζηεξα
επηηεύγκαηα, ζηε ζετθή πξνζηαζία θαη ζηελ εηξήλε σο απνηέιεζκα ηεο λίθεο.
79
Βι. Zanker (2006) 128 θ.ε..
80
΢ηελ εμειηθηηθή απηή γξακκή αλαθέξζεθε θαη ζηελ ειεγεία 4.1a, βι.παξαπάλσ ζ.4-5.

20
ππόζρεηαη ηε βνήζεηά ηνπ ζηνλ άμην απηό απόγνλν, ν νπνίνο θαηέρεη ήδε ηε ζηεξηά
θαη πξέπεη λα επηθξαηήζεη θαη ζηε ζάιαζζα (ζη.39-40: vince mari: iam terra tuast: tibi
militat arcus/ et favet ex umeris hoc onus omne meis), πξνθαηαβάιινληαο πξνθεηηθά
ηελ έθθξαζε terra marique πνπ δηαδόζεθε κεηά ηε λίθε.81 Δλζαξξύλεη έηζη ηνλ
Οθηαβηαλό λα ειεπζεξώζεη από ην θόβν ηε ρώξα ηνπ,82 ε νπνία είλαη ζύζζσκε ζην
πιεπξό ηνπ (ζη. 41-2):
solve metu patriam, quae nunc te vindice freta
imposuit prorae publica vota tuae.

Παξαπέκπεη έηζη εδώ ν πνηεηήο ζηελ απγνύζηεηα πξνπαγάλδα ηεο tota Italia ζηελ
νπνία ζα αλαθεξζεί θαη ν ίδηνο ν Αύγνπζηνο (Res Gestae 25.2) ηζρπξηδόκελνο όηη
πξηλ ηε κάρε ζην Άθηην όινη νη θάηνηθνη ηεο Ιηαιίαο δήηεζαλ ηελ αξρεγία ηνπ θαη
πήξαλ όξθν πίζηεο πξνο ην πξόζσπό ηνπ. ΢πγρξόλσο ππνβάιιεηαη θαη έλαο
παξαιιειηζκόο αλάκεζα ζηνλ Απόιισλα θαη ηνλ Αύγνπζην, θαζώο ν ζεόο απεπζύλεη
ζηνλ εγεκόλα ιέμεηο θαη εθθξάζεηο πνπ λσξίηεξα αλαθέξνληαλ ζηνλ ίδην (ζη. 27: se
vindice θαη ζη.41 te vindice, ζη. 35: solve θαη ζη.41: solvit).

Σν μεηύιηγκα ηνπ εξσηθνύ παξειζόληνο ζπλερίδεηαη, θαζώο ζε κία ζεκαληηθή

ζέζε, ζηε κέζε ηνπ πνηήκαηνο, ν πνηεηήο κέζα από ην ζηόκα ηνπ ζενύ επαλέξρεηαη
ζηνλ Ρσκύιν, απόγνλν ηνπ Ίνπινπ θαη ηδξπηή ηεο Ρώκεο, κε ηνλ νπνίν ζπλήζηδαλ λα
ζπζρεηίδνπλ νη ζύγρξνλνί ηνπ ηνλ Οθηαβηαλό.83 Ο Ρσκύινο, ν ηδξπηήο ηεο πόιεο θαη
ν Αύγνπζηνο, ν ζύγρξνλνο εγεκόλαο θαη ζσηήξαο ηεο, ηίζεληαη πιάη πιάη
αλαθαιώληαο ην 6ν βηβιίν ηεο Αινειάδαρ όπνπ ν Βηξγίιηνο γεηηληάδεη ηηο δύν κνξθέο,
ην γελλήηνξα ηεο Ρώκεο θαη ηνλ ζσηήξα θαη επαληδξπηή ηεο, «πεξηθιείνληαο»
αλάκεζά ηνπο ηελ ππόινηπε ξσκατθή ηζηνξία. Ο Βηξγίιηνο εθεί κάιηζηα αλαθέξεηαη
ζηνπο νησλνύο πνπ νδήγεζαλ ην Ρσκύιν ζηελ ίδξπζε ηεο Ρώκεο (6.781-2):
en huius, nate, auspiciis illa incluta Roma
imperium terris, animos aequabit Olympo

81
Βι. Miller (2009) 90-1.
82
O Johnson (1973) 163 ππνζηεξίδεη όηη o ν πνηεηήο εδώ πξνζπαζεί λα ππνβάιεη ηελ θσκηθή
εηθόλα ελόο ηξνκαγκέλνπ Οθηαβηαλνύ. Χζηόζν αθόκε θαη ν Έθησξ, ν πην γελλαίνο Σξώαο, δέρηεθε
παξόκνηα ελζάξξπλζε από ηνλ Απόιισλα ζηελ Ιλιάδα (15.244-5).
83
Σν όλνκα ηνπ Ρσκύινπ κάιηζηα πξνηάζεθε από ηε ΢ύγθιεην σο ηηκεηηθόο ηίηινο γηα ηνλ
Οθηαβηαλό πξηλ ηελ πηνζέηεζε ηνπ ηίηινπ Αύγνπζηνο ην 27 π.Υ. (Γίσλ 53.16.7).

21
Οκνίσο θαη ν Πξνπέξηηνο ζηελ 4.6 θάλεη ιόγν γηα ηνπο νησλνύο απηνύο ηνπ
Ρσκύινπ84 (ζη. 43-4):
quam nisi defendes, murorum Romulus augur
ire Palatinas non bene vidit aves.

Δδώ, ζηα ζπκθξαδόκελα ηεο εκθύιηαο λαπκαρίαο, ε αλαθνξά απηή, πνπ ζπκίδεη ηε
δηακάρε αλάκεζα ζηνλ Ρσκύιν θαη ηνλ Ρέκν, έρεη ηδηαίηεξε ζπκβνιηθή αμία, θαζώο
αληηθαηνπηξίδεη ηε δηακάρε αλάκεζα ζηνλ Οθηαβηαλό θαη ηνλ Αληώλην. Σώξα, ζηε
κάρε απηή, δηαθπβεύεηαη ε επηβίσζε θαη ε δηαηήξεζε ηνπ κεγαιείνπ ηεο Ρώκεο θαη ν
Αύγνπζηνο είλαη απηόο πνπ θαιείηαη λα ζώζεη ηελ πόιε πνπ ίδξπζε ν Ρσκύινο
αλαγθαδόκελνο λα θαηαθύγεη ζε έλαλ εκθύιην πόιεκν, όπσο αλαγθάζηεθε εθείλνο λα
θαηαθύγεη ζηελ αδεξθνθηνλία. Ο πνηεηήο εμηζώλεη έηζη ηε ζεκαζία ηεο λαπκαρίαο
ηνπ Αθηίνπ κε ηελ ίδξπζε ηεο Ρώκεο θαη ζπλδέεη ηνλ Ρσκύιν κε ηνλ Αύγνπζην, ν
νπνίνο ζύκθσλα κε ηνλ ΢νπεηώλην επαλέιαβε ηνλ νησλό ησλ δώδεθα πνπιηώλ πάλσ
από ηνλ Παιαηίλν ιόθν (Suet. Aug. 95).

Χζηόζν, ηόζν ε αδεξθνθηνλία όζν θαη ε εκθύιηα θύζε ηνπ πνιέκνπ δελ
αλαθέξνληαη άκεζα ζηελ ειεγεία. Η αλαθνξά ζηα θεληαύξεηα ζρέδηα ζηηο πξύκλεο
ησλ αληηπάισλ πνπ αθνινπζεί (ζη. 49: quotque vehunt prorae Centauros saxa
minantis) θέξλεη ζην λνπ ηε κάρε ηνλ κεζπζκέλσλ Κεληαύξσλ κε ηνπο Λαπίζεο θαη
εξκελεύηεθε από νξηζκέλνπο κειεηεηέο σο ππαηληγκόο ζηε ξνπή ηνπ Αληώληνπ πξνο
ην πηνηό,85 αιιά πέξα από απηόλ ηνλ ακθίβνιν ππαηληγκό δελ ππάξρεη θακία αλαθνξά
ζηνλ Ρσκαίν αληίπαιν ηνπ Οθηαβηαλνύ. Ο Πξνπέξηηνο αθνινπζώληαο ηελ επίζεκε
απγνύζηεηα εθδνρή παξνπζηάδεη ηνλ Οθηαβηαλό λα πνιεκά γηα ην θαιό ηεο Ρώκεο
ελάληηα ζε κηα μέλε86 γπλαίθα (ζη. 22: femineae, ζη. 57: femina, ζη. 65: mulier) θαη
κάιηζηα βαζίιηζζα.87 Σα regia vela (ζη. 46), ηα θαηεζηξακκέλα ζύκβνια ηεο

84
Η Garani (2007) 106 ζεσξεί όηη ζηνπο ζηίρνπο 44-5 κέζσ ηνπ ζηελνύ ζπζρεηηζκνύ ησλ
πνπιηώλ κε ηα θνππηά (4.6.44-5: aves…remis) ν πνηεηήο ππαηλίζζεηαη ηελ ακθίβνιε εξκελεία ηνπ
νησλνύ θαη ζεσξεί όηη γεληθά ην απόζπαζκα δεκηνπξγεί αξλεηηθνύο ππαηληγκνύο γηα ηνλ Ρσκύιν,
θαζηζηώληαο έηζη πξνβιεκαηηθό ην ζπζρεηηζκό ηνπ κε ηνλ Αύγνπζην. Οη αξλεηηθνί ππαηληγκνί,
σζηόζν, αλ ππάξρνπλ, δελ είλαη θαζόινπ θαλεξνί θαη κάιηζηα ν πνηεηήο δελ αλαθέξεηαη εδώ ζηελ
ζθιεξόηεηα ηνπ ήξσα ηελ νπνία ηνλίδεη ζηηο ειεγείεο 4.4 θαη 4.10, βι. παξαθάησ ζ.39-40.
85
Βι. Newman (1997) 373.
86
Η λίθε κάιηζηα παξαβιήζεθε κε ηε λίθε ησλ Αζελαίσλ θαηά ησλ Πεξζώλ κε θνηλό
ζηνηρείν ηελ απόθξνπζε ηνπ βαξβαξηθνύ θηλδύλνπ από ηελ Αλαηνιή, βι Zanker (2006) 122.
87
Βι. Cairns (1984) 136.

22
βαζηιηθήο εμνπζίαο ηεο Κιενπάηξαο, έρνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία εδώ, δηόηη νη
βαζηιηάδεο ήηαλ κηζεηνί ζηνπο Ρσκαίνπο. Δλώ πξνο ηελ ίδηα θαηεύζπλζε
ραξαθηεξηζηηθή είλαη θαη ε αληίζεζε αλάκεζα ζηα sceptra (ζη. 58) από ηε κία θαη ηα
libera signa (ζη. 62) από ηελ άιιε.88 Μόλν νη ζη. 51-2 ππνλννύλ, αιιά ζπγρξόλσο
δηθαηνινγνύλ, ηελ αδεξθνθηόλν θύζε ηνπ πνιέκνπ, όηαλ ν ζθνπόο ηνπ είλαη δίθαηνο:
frangit et attollit vires in milite causa;
quae nisi iusta subest, excutit arma pudor.

Μεηά ηνλ ιόγν ηνπ ν ίδηνο ν Απόιισλ ξίρλεη ηα βέιε ηνπ, ν Καίζαξ
αθνινπζεί ην ζεό θαηά πόδαο θαη νη δπλάκεηο ηνπ επηθξαηνύλ (ζη. 55-8):
dixerat, et pharetrae pondus consumit in arcus:
proxima post arcus Caesaris hasta fuit.
vincit Roma fide Phoebi: dat femina poenas:
sceptra per Ionias fracta vehuntur aquas.

Γελ ππάξρεη, σζηόζν, ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηελ αλδξαγαζία ηνπ Οθηαβηαλνύ θαη ησλ
δπλάκεώλ ηνπ θαη ε λίθε παξνπζηάδεηαη σο απνηέιεζκα ηεο αμηόπηζηεο βνήζεηαο ηνπ
ζενύ πξνο ηνλ πξνζηαηεπόκελό ηνπ. Γεδνκέλεο, σζηόζν, ηεο ζρέζεο ηνπ Οθηαβηαλνύ
κε ηνλ Απόιισλα,89 αιιά θαη ηνπ επζεβνύο θαη κεηξηνπαζνύο πξνθίι πνπ πηνζέηεζε
ν Οθηαβηαλόο κεηά ηε λίθε,90 ε έκθαζε απηή ζην ζεό δελ είλαη απαξαίηεην λα
ζπληζηά πξνζπάζεηα ππνζθειηζκνύ ηνπ Οθηαβηαλνύ εθ κέξνπο ηνπ πνηεηή.91 Ο ξόινο
ηνπ Απόιισλα άιισζηε ζηε ζπγθεθξηκέλε λαπκαρία πξνβαιιόηαλ από ην ίδην ην
απγνύζηεην πεξηβάιινλ σο θαηαιπηηθόο. Ο ΢νπεηώληνο κάιηζηα αλαθέξεη όηη ν
Οθηαβηαλόο ζην Άθηην ηίκεζε ην ζεό σο ρνξεγό ηεο λίθεο (Suet. Aug. 18.2).92

88
Ο πνηεηήο, σζηόζν, δελ εθκεηαιιεύεηαη ηδηαίηεξα ηελ αληίζεζε αλάκεζα ζην ξσκατθό θαη
ην αηγππηηαθό, ε νπνία είλαη έληνλε ζηελ ειεγεία 3.11.

89
Βι. παξαπάλσ ζ.8.
90
Βι. Zanker (2006) 124 θ.ε., βι. θαη παξαπάλσ ζ.3.
91
Ο Steenkamp (2010) 120 εύζηνρα παξαηεξεί όηη όρη κόλν δελ ππνζθειίδεηαη ν Οθηαβηαλόο
από ηελ ππεξβνιηθή πξνβνιή ηνπ Απόιισλα, αιιά θνιαθεύεηαη, θαζώο κέζσ απηήο ηεο επηθάλεηαο
ηνπ Απόιισλα ν Πξνπέξηηνο πςώλεη ην Άθηην ζηελ πεξηνρή ηνπ κύζνπ θαη ηνλ Οθηαβηαλό ζε κπζηθό
ήξσα.
92
Απνθαιππηηθό είλαη απηό πνπ αλαθέξεη ν ίδηνο ν Αύγνπζηνο ζηηο Res Gestae 24, όηη,
δειαδή, απέζπξε πεξίπνπ 80 δηθά ηνπ αγάικαηα από αζήκη θαη κε ηα ρξήκαηα απηά έζηεζε ζην λαό
ηνπ Απόιισλα ρξπζά αθηεξώκαηα εθ κέξνπο ηνπ ηδίνπ θαη απηώλ πνπ ηνλ είραλ ηηκήζεη κε ηα
αγάικαηα.

23
Γηαθαίλεηαη αθόκε εδώ ε πεπνίζεζε ηεο απγνύζηεηαο επνρήο όηη νη ζενί ζηεξίδνπλ ηε
ξσκατθή απηνθξαηνξία, γηα ην θαιό ηεο νπνίαο ελεξγεί ν Αύγνπζηνο, αιιά θαη ε
πίζηε ζε κηα αξκνληθή ζρέζε ζεώλ θαη αλζξώπσλ, όηαλ νη δεύηεξνη ελεξγνύλ
ζύκθσλα κε ην ζέιεκα ησλ πξώησλ.93

O ζεόο, ινηπόλ, αλνίγεη ηε κάρε ζην ζη. 55 θαη ε πεξηγξαθή ηεο ιήγεη ζην ζη.
58, όηαλ ηα ζύκβνια ηεο δύλακεο ηεο Κιενπάηξαο (sceptra) παξαζύξνληαη
ξεκαγκέλα από ηα θύκαηα ηνπ Ινλίνπ πειάγνπο. Πεξηζζόηεξεο ιεπηνκέξεηεο δε
ρξεηάδνληαη. Ο πνηεηήο πεξλάεη γξήγνξα θαη πεξηεθηηθά ην γεγνλόο, ππνδειώλνληαο
ίζσο έηζη θαη ηελ εύθνιε επηθξάηεζε ηνπ εθιεθηνύ ησλ ζεώλ Οθηαβηαλνύ. Κπξίσο
όκσο δηόηη έρεη επίγλσζε όηη νη πνιεκηθέο πεξηγξαθέο, πνπ νύησο ή άιισο είλαη μέλεο
πξνο ηελ ειεγεία, δελ ηαηξηάδνπλ νύηε θαλ ζε απηή ηε λέα «πνιηηηθή» κεηακόξθσζε
ηνπ είδνπο. Ο Πξνπέξηηνο έηζη, κνηάδεη λα παξαπέκπεη ηνλ αλαγλώζηε πνπ επηζπκεί
κία πην «επηθή» πξαγκάηεπζε ηνπ ζέκαηνο ζην 8ν βηβιίν ηεο Αινειάδαρ ηνπ
Βηξγίιηνπ94 κε ην νπνίν βξίζθεηαη ζε ζπλερή δηάινγν ζε απηό ην θύξην κέξνο ηεο
ειεγείαο ηνπ.95 Ο Βηξγίιηνο εθεί, θαηά ηελ ἔκθπαζιν ηεο αζπίδαο ηνπ Αηλεία
επηρεηξώληαο λα κεηαηξέςεη ζε έπνο έλα θνκκάηη ζύγρξνλεο ηζηνξίαο, πξαγκαηεύεηαη
ηελ θαίξηα απηή γηα ηελ επηθξάηεζε ηνπ Οθηαβηαλνύ λίθε ηελ νπνία έρεη πξνθεηηθά
ραξάμεη ν Ήθαηζηνο ζην θέληξν ηεο αζπίδαο (8.671-728). Η πεξηγξαθή ηεο λαπκαρίαο
μεθηλάεη κε παξόκνην ηξόπν ζηνπο δύν πνηεηέο, κε κία ζύληνκε ἔκθπαζιν δειαδή ηεο
ηνπνζεζίαο ηεο λαπκαρίαο.96 ΢ηελ πνξεία όκσο ην δηαθνξεηηθό είδνο θαη πνηεηηθό
ύθνο νδεγεί ζε κία αηζζεηά δηαθνξεηηθή πεξηγξαθή ησλ δύν ζηόισλ θαη ηεο
πνιεκηθήο ηνπο δξαζηεξηόηεηαο. ΢ηελ εθηελή θαη κεγαιόπξεπε πεξηγξαθή ηνπ
Βηξγίιηνπ, ινηπόλ, ε παξάηαμε ηνπ Οθηαβηαλνύ θαηαιακβάλεη 7 ζηίρνπο. Ο ίδηνο ν
Αύγνπζηνο πξσηνζηαηεί (8.678 hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar), ελώ

93
Βι. Cairns (1984) 157.
94
O Johnson (1973) 159-160 ππνζηεξίδεη όηη ν Πξνπέξηηνο εδώ παξσδεί ηε βηξγηιηαλή
πξαγκάηεπζε ηνπ ζέκαηνο θαη δηαζθεδάδεη κε κηα λαπκαρία ε νπνία «παξόιν πνπ έζσζε ηνλ δπηηθό
πνιηηηζκό ζηελ νπζία δελ εθηπιίρζεθε». Χζηόζν απηόο ν πλεπκαηώδεο ηόλνο πνπ δηαθξίλεη ν Johnson
ζε νιόθιεξν ην πνίεκα δελ είλαη επδηάθξηηνο παξά ζε ειάρηζηα ζεκεία, αιιά θαη όπνπ ππάξρεη δελ
είλαη απαξαίηεην λα ζεσξεζεί όηη ππνλνκεύεη ην απγνύζηεην ζέκα ηνπ, θαζώο όπσο πεηζηηθά έδεημε ν
Sweet (1972) 169 θ.ε. ην παλεγπξηθό ζηνηρείν είλαη δπλαηό λα ζπλππάξρεη κε ην παηγληώδεο, όπσο
ζπκβαίλεη ζηελ Κόμη ηηρ Βεπενίκηρ ηνπ Καιιίκαρνπ.
95
Βι. Miller (2004) 78.
96
Ο Πξνπέξηηνο κάιηζηα αθηεξώλεη 4 ζηίρνπο έλαληη ησλ 2 ηνπ Βηξγίιηνπ.

24
ζην πιεπξό ηνπ βξίζθεηαη ε ΢ύγθιεηνο, ν ιαόο ηεο Ιηαιίαο θαη ην ζύλνιν ησλ
παηξώσλ θαη ησλ κεγάισλ ζεώλ (8.679: cum patribus populoque, penatibus et magnis
dis). Ο ζηξαηεγόο ηνπ, Αγξίππαο, παξνπζηάδεηαη επίζεο ελ δξάζεη κε κία ζεηξά από
εηθόλεο πνπ εθθξάδνπλ έληνλε θίλεζε θαη δειώλνπλ ην πάζνο ησλ ληθεηώλ (8.683-4,
parte alia ventis et dis Agrippa secundis / arduus agmen agens, cui, belli insigne
superbum). ΢ηελ αληίπαιε παξάηαμε αθηεξώλνληαη 4 ζηίρνη κε θαλεξέο πνιηηηθέο
αηρκέο, θαζώο ν ζηόινο ηνπο απνθαιείηαη ops barbarica, ν Αληώληνs victor ex Aurora
θαη ε Κιενπάηξα ραξαθηεξίδεηαη Aegyptia coniunx (8.685-8)97, ηνλίδνληαο έηζη ηελ
αληηπαξάζεζε αλάκεζα ζε Γύζε θαη Αλαηνιή, ζην ξσκατθό θαη βαξβαξηθό ζηνηρείν.

Η επηθώλ δηαζηάζεσλ κάρε πεξηγξάθεηαη κε εηθόλεο δεισηηθέο ηεο πνιεκηθήο

νξκήο ησλ δύν παξαηάμεσλ (8.689-95):
una omnes ruere ac totum spumare reductis
convulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
.............................
tanta mole viri turritis puppibus instant.
stuppea flamma manu telisque volatile ferrum
spargitur, arva nova Neptunia caede rubescunt.

΢ηε κάρε όκσο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά θαη νη ζενί, θαζώο ζε κηα εηθόλα πνπ ζπκίδεη
γηγαληνκαρία98 νη ζενί ηεο Αλαηνιήο κάρνληαη ελάληηα ζηνπο ζενύο ηεο Ρώκεο
(8.698-700):

omnigenumque deum monstra et latrator Anubis

contra Neptunum et Venerem contraque Minervam
tela tenent,
ελώ ζηε κέζε ηεο κάρεο (700: medio in certamine) ηνπνζεηνύληαη κία ζεηξά από
ζεόηεηεο πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ ηξέια θαη ηελ αγξηόηεηα ηνπ πνιέκνπ (700-03). ΢ε
απηό ην θξίζηκν ζεκείν ηνπ ακθίξξνπνπ πνιέκνπ, πάλσ από ηηο καρόκελεο
αλζξώπηλεο θαη ζετθέο δπλάκεηο, εκθαλίδεηαη ν Άθηηνο Απόιισλ, ν νπνίνο πξνθαιεί
ηξόκν απιά θαη κόλν ηξαβώληαο ην ηόμν ηνπ θαη θξίλεη ηελ έθβαζε ηεο κάρεο
ηξέπνληαο ζε θπγή όιεο ηηο αλαηνιηθέο δπλάκεηο ηνπ Αληώληνπ, όπσο δειώλεηαη
εκθαηηθά κε ην αλαθνξηθό ζρήκα (8.704-6):

97
Βι. Hubbard (1974) 135.
98
Βι. Miller (2004) 66-80 θαη Steenkamp (2010) 125.

25
 Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
desuper; omnis eo terrore Aegyptus et Indi,
omnis Arabs, omnes vertebant terga Sabaei.

Έηζη, ε Κιενπάηξα εηηεκέλε ηξέπεηαη ζε θπγή (707 ventis regina vocatis),

ελώ ν Οθηαβηαλόο κεηά ηε λίθε θαη ηε ζξηακβεπηηθή ηνπ είζνδν ζηε Ρώκε,
παξνπζηάδεηαη λα ζηέθεηαη ζηα ζθαιηά ηνπ Παιαηίλνπ λανύ ηνπ Απόιισλα θαη λα
παξαθνινπζεί ηελ ηέιεζε ησλ ενξηαζκώλ γηα ηε λίθε ππνδειώλνληαο έηζη ηελ
πξνβαιιόκελε από ηελ απγνύζηεηα πξνπαγάλδα ζύλδεζε ηεο αλέγεξζεο ηνπ λανύ κε
ηε λαπκαρία ζην Άθηην (8.720: ipse sedens niveo candentis limine Phoebi…). Έηζη, ε
ζξηακβεπηηθή πνκπή από ην λαό ηνπ Iuppiter Optimus Maximus ζην Καπηηώιην,
παξαδνζηαθό ζύκβνιν ηεο ξσκατθήο δύλακεο, κεηαθέξεηαη ζηνλ Παιαηίλν λαό πνπ
ζπκβνιίδεη ηελ επηθξάηεζε ηνπ Οθηαβηαλνύ θαη ηεο λέαο επνρήο γηα ηε Ρώκε.

Ο Πξνπέξηηνο εθκεηαιιεύεηαη πνιιά από ηα ζηνηρεία απηνύ ηνπ

απνζπάζκαηνο κε δηάζεζε, σζηόζν, όρη κίκεζεο, αιιά δεκηνπξγηθνύ δηαιόγνπ θαη
δηαθνξνπνίεζεο. Έηζη, ζηηο επηθέο ζθελέο κάρεο ηνπ Βηξγίιηνπ, ν Πξνπέξηηνο
αληηηάζζεη εηθόλεο ζηαηηθέο (ζη. 19-20: …stetit aequore moles/ pinea…), θαζώο
κάιηζηα ε δξάζε αλαζηέιιεηαη κε ηνλ καθξνζθειή ιόγν ηνπ Απόιισλα γηα λα
πεξηνξηζηεί ηειηθά ζε 4 ζηίρνπο (4.6.55-8). O πνηεηήο δελ πεξηγξάθεη ηε λαπκαρία
θαζαπηή, δελ αλαθέξεηαη ζηελ αλδξαγαζία ηνπ Οθηαβηαλνύ θαη ηεο παξάηαμήο ηνπ,
νύηε δίλεη ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο, αθνύ παξαιείπεη αθόκε θαη ην όλνκα ηνπ Αγξίππα.
Αθόκε απνπζηάδεη νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηνλ Αληώλην99 θαη ν πνηεηήο θαίλεηαη λα
απνθεύγεη ηηο πνιηηηθέο όςεηο ηεο λαπκαρίαο, ελώ θαη ε αληίζεζε αλάκεζα ζηελ
Αλαηνιή θαη ηε Γύζε δελ είλαη ηόζν έληνλε εδώ όζν ήηαλ ζηνλ Βηξγίιην.

Η κεγαιύηεξε δηαθνξά σζηόζν έρεη λα θάλεη κε ην ξόιν ηνπ Απόιισλα. O

Βηξγίιηνο, όπσο είδακε, ήηαλ ν πξώηνο πνπ κεηέηξεςε ηελ πξνσζνύκελε από ην
απγνύζηεην πεξηβάιινλ ζπκβνιή ηνπ ζενύ ζηε λίθε ζε δσληαλή θαη κεγαιόπξεπε
αθεγεκαηηθή ζθελή επεξεάδνληαο ηνπο πνηεηέο πνπ θαηαπηάζηεθαλ έπεηηα κε ηε
κάρε. Ο Πξνπέξηηνο, ινηπόλ, πηνζεηεί ηνλ απνθαζηζηηθό ξόιν ηνπ ζενύ θαη ηελ

99
Δπίζεκα άιισζηε ν πόιεκνο θεξύρζεθε ελάληηα ζηελ Κιενπάηξα (Γίσλ 50.4.4) θαη ζ‘
απηήλ απνθιεηζηηθά αλαθέξεηαη ν Πξνπέξηηνο 4.6.22: pilaque femineae turpiter apta manu.

26
ζύλδεζε ηνπ Παιαηίλνπ λανύ κε ηε λίθε ζην Άθηην, αιιά πξνρσξάεη πνιύ
πεξηζζόηεξν δίλνληαο ζηα ζηνηρεία απηά θεληξηθό ξόιν ζην πνίεκά ηνπ.100 Έηζη, ν
Απόιισλ πνπ θαηαθζάλεη από ηε Γήιν θαη όρη από ην θνληηλό ηνπ ηεξό101
πξσηαγσληζηεί ζην πνίεκα θαη ν ιόγνο ηνπ δεζπόδεη ζην θύξην κέξνο ηνπ. Αθόκε,
ελώ ζηελ Αινειάδα ν Απόιισλ παξεκβαίλεη ζηε λαπκαρία ζην ηέινο κηαο νκάδαο
ζεώλ πνπ επίζεο παίξλνπλ κέξνο ζην πιεπξό ηνπ Οθηαβηαλνύ,102 ζηνλ Πξνπέξηην,
είλαη νπζηαζηηθά ν κόλνο ζεόο πνπ ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηε κάρε θαη ν κόλνο πνπ
ρξεηάδεηαη, αθνύ ε ζπκβνιή ηνπ αξθεί γηα λα θέξεη ηε λίθε. Η ζπκβνιή ηνπ κάιηζηα
παξνπζηάδεηαη κε ζαπκαηηθό ηξόπν, θαζώο έλα βέινο ηνπ ζενύ εμνινζξεύεη δέθα
πινία ησλ αληηπάισλ (4.6.68: una decem vicit missa sagitta rates), απαληώληαο έηζη
εμίζνπ εληππσζηαθά ζηελ βηξγηιηαλή ππεξβνιή ηεο ηξνκνθξάηεζεο θαη θπγήο ησλ
αληηπάισλ απιά θαη κόλν ζηε ζέα ηνπ ζενύ πνπ ηξαβάεη ην ηόμν ηνπ. Απηή ε
κεηαηόπηζε όινπ ηνπ βάξνπο ζηνλ Απόιισλα, αιιά θαη ε πξόζεζή ηνπ πνηεηή λα
αλαθαιέζεη θαη ζπγρξόλσο λα δηαθνξνπνηεζεί από ην δηαθείκελό ηνπ είλαη ηδηαίηεξα
εκθαλήο θαη από δύν απνζπάζκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ έληνλεο ιεθηηθέο νκνηόηεηεο.
΢ηε Αινειάδα, δειαδή, ν πνηεηήο παξνπζηάδεη ηνλ Καίζαξα λα ζηέθεηαη ζηελ πξύκλε
ηνπ πινίνπ κε δύν θιόγεο λα θεγγνβνινύλ γύξσ από ην θεθάιη ηνπ θαη θνζκεκέλνο
από ην Ινύιην άζηξν (8.680-1: stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas /
laeta vomunt patriumque aperitur vertice sidus). Ο Πξνπέξηηνο θξαηώληαο πνιιά από
ηα ιεθηηθά ζηνηρεία ηεο ζθελήο ηνπνζεηεί ζηε ζέζε ηνπ Καίζαξα ηνλ Απόιισλα,103 ν
νπνίνο αθνινπζείηαη από κία ηξηπιή ιάκςε θιόγαο104 (ζη. 29 astitit Augusti puppim
super, et nova flamma / luxit in obliquam ter sinuata facem.). Η «αληηθαηάζηαζε»
απηή, είηε εξκελεπζεί σο ππνζθειηζκόο ηνπ Οθηαβηαλνύ, είηε σο εμύςσζή ηνπ κέζσ
ηεο ηαύηηζεο κε ην ζεό, θάλεη θαλεξό όηη ν πνηεηήο ξίρλεη όιν ην βάξνο ζηελ

100
Βι. Miller (2004) 77 θ.ε..
101
Τπήξραλ δύν ηεξά ηνπ Απόιισλα θνληά ζηελ πεξηνρή , ην έλα βξηζθόηαλ ζηελ πεξηνρή
ηνπ Αθηίνπ κε ζέα πξνο ην ζεκείν πνπ εθηπιίρζεθε ε λαπκαρία θαη ην άιιν ιίγν πην καθξηά, ζηε
Λεπθάηε, όπνπ κάιηζηα ν ζεόο παξηζηαλόηαλ λα θξαηά ην ηόμν, βι. Miller (2009) 73.
102
Βι. Steenkamp (2010) 125, ν νπνίνο ζρνιηάδεη όηη ν ζεόο Άξεο, ν Πνζεηδώλαο θαη ε
Αζελά ζρεηίδνληαη κε ηνλ πόιεκν θαη ην έπνο θαη δελ ηαηξηάδνπλ ζην ειεγεηαθό είδνο, ελώ ν
Μνπζαγέηεο Απόιισλ, ν πξνζηάηεο ηεο πνίεζεο, είλαη κέξνο ηνπ ειεγεηαθνύ θόζκνπ.
103
΢ην ζεκείν πνπ ηνπνζεηνύζαλ ην άγαικα ηνπ πξνζηάηε ζενύ ελόο ξσκατθνύ πινίνπ, βι.
Miller (2004) 80.
104
Έλα είδνο αζηξαπήο, ε νπνία εδώ δελ απνδίδεηαη ζην ζπλήζε θάηνρό ηεο Γία, αιιά ζηνλ
ηηκώκελν ζεό, βι. Miller (2009) 85-6.

27
πξνβνιή ηεο ζετθήο εύλνηαο πξνο ην πξόζσπν ηνπ Οθηαβηαλνύ δεκηνπξγώληαο έηζη
κία ζξεζθεπηηθή, ππνβιεηηθή αηκόζθαηξα,105 πην ηαηξηαζηή ζηελ ειεγεία ηνπ από ηελ
επηθή πξαγκάηεπζε ηνπ Βηξγίιηνπ.

Απηό πνπ απνπζηάδεη από ηελ αληίζηνηρε ζθελή ηνπ Πξνπέξηηνπ είλαη ην
Ινύιην άζηξν, ν θνκήηεο πνπ θαηά ηελ παξάδνζε εκθαλίζηεθε ηνλ Ινύιην ηνπ 44 π.Υ.
θαηά ηελ ηέιεζε ησλ ενξηώλ πξνο ηηκήλ ηνπ Καίζαξα πνπ ηέιεζε ν Οθηαβηαλόο κεηά
ην ζάλαην ηνπ θαη ζεσξήζεθε ζεκείν ηεο ζενπνίεζήο ηνπ.106 Ο πνηεηήο όκσο δελ
παξαιείπεη λα ζπκπεξηιάβεη ηνλ θνκήηε θαη ηνλ ίδην ηνλ Ινύιην Καίζαξα ζηε
ζπλέρεηα θαη ηεο δηθήο ηνπ αθήγεζεο, έρνληαο ζαθώο ππ‘όςηλ όηη επξόθεηην γηα έλα
πνιύ ζεκαληηθό ζύκβνιν ηεο απγνύζηεηαο πξνπαγάλδαο, θαζώο ε κλήκε ηνπ
Καίζαξα, ζεηνύ ηνπ παηέξα, ήηαλ έλα ηζρπξό πνιηηηθό θεθάιαην γηα ηνλ Οθηαβηαλό,
ν νπνίνο πξνέβαιιε ζπζηεκαηηθά ηε ζενπνίεζή ηνπ.107 Ο Πξνπέξηηνο, σζηόζν,
θαηαθέξλεη θαη πάιη λα πξσηνηππήζεη, θαζώο ε παξέκβαζε ηνπ Καίζαξα πνπ
θνηηώληαο από ην άζηξν ηνπ ηα θαηνξζώκαηα ηνπ Οθηαβηαλνύ ληώζεη ηε δηθή ηνπ
ζετθή ππόζηαζε επηβεβαησκέλε, ζαλ απηή λα είρε ηεζεί ππό ακθηζβήηεζε (ζη. 60:
sum deus; est nostri sanguinis ista fides), πξνζδίδεη έλα ειαθξά θσκηθό ηόλν ζην
πνίεκα θαη δηαθέξεη από ηελ ππνβιεηηθή εηθόλα ηνπ Βηξγίιηνπ.108 Ο Οθηαβηαλόο,
σζηόζν, κέζσ απηήο ηεο παξάδνμεο έζησ παξέκβαζεο εμαίξεηαη θαη ε ζενπνίεζή ηνπ
πξνβάιιεηαη σο βέβαηε, αθνύ κέζσ απηνύ109 θαηνρπξώλεηαη θαη ε ζενπνίεζε ηνπ
«πξνγόλνπ» ηνπ.110

Ακέζσο έπεηηα ε αλαθνξά ζηε λαπκαρία νινθιεξώλεηαη κε ηνλ Σξίησλα θαη

ηηο ζαιάζζηεο ζεόηεηεο πνπ επηζθξαγίδνπλ ηε λίθε (ζη. 61-2: prosequitur cantu
Triton, omnesque marinae/ plauserunt circa libera signa deae). Με ηελ αλαθνξά ηνπ

105
Γηα πεξηεθηηθή ζύγθξηζε ηεο 4.6 κε ην απόζπαζκα. από ηελ Αινειάδα ηνπ Βηξγίιηνπ βι.
Hubbard (1974) 135-6 θαη Hutchinson (2006) 153-4. Ο Stahl (1985) 251 εύζηνρα παξαηεξεί όηη o
Πξνπέξηηνο εδώ ξίρλεη όιν ην βάξνο ζηηο «ζετθέο δηαζπλδέζεηο» ηνπ Οθηαβηαλνύ.
106
Βι. Zanker (2006) 62-4.
107
To 42 π.Υ. κάιηζηα πέηπρε ηελ έληαμε ηνπ Divus Iulius ζηελ θξαηηθή ζξεζθεία, βι. Zanker
(2006) 72.
108
Βι. Hutchinson (2006) 154, ν νπνίνο βξίζθεη ηνπο ζηίρνπο παξάδνμνπο έσο εηξσληθνύο.
109
Σε ζηελή ζύλδεζε ηνπ ληθεηή Οθηαβηαλνύ κε ηνλ Καίζαξα ηόληζε θαη ε ΢ύγθιεηνο
αλαγείξνληαο αςίδα γηα ηνλ Οθηαβηαλό αθξηβώο δίπια ζην λαό ηνπ Καίζαξα, βι. Zanker (2006) 118.
110
Άιισζηε, όπσο ηνλίδεη ν Cairns (1984) 167, ήηαλ δηαδεδνκέλε ξσκατθή αληίιεςε όηη έλαο
άληξαο κπνξνύζε κε ηηο πξάμεηο ηνπ λα επηθέξεη δόμα ζηνπο πξνγόλνπο ηνπ.

28
Σξίησλα εδώ ν πνηεηήο παξαπέκπεη ζηελ εηθαζηηθή γιώζζα πνπ αλαθαινύζε ην
γεγνλόο κέζα ζηε Ρώκε, θαζώο νη Σξίησλεο θαη νη ζαιάζζηεο ζεόηεηεο ζε ζπλδπαζκό
κε άιια απιά ζύκβνια, όπσο δειθίληα, πινία θαη έκβνια, απνηεινύζαλ ηα λέα
ζύκβνια πνπ κλεκόλεπαλ ηε λίθε θαη δηαδόζεθαλ επξύηαηα.111 Απηνύ ηνπ είδνπο ηα
εηθαζηηθά ζηνηρεία πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηελ ειεγεία 4.6 νδήγεζαλ ζηελ
αλαπόδεηθηε, αιιά ειθπζηηθή άπνςε όηη ην πνίεκα είλαη ζηελ νπζία κία ἔκθπαζιρ
ελόο εηθαζηθνύ έξγνπ, κηαο ηνηρνγξαθίαο ή εηθόλαο πνπ αλαπαξηζηνύζε ηε λαπκαρία
ηνπ Αθηίνπ θαη βξηζθόηαλ κέζα ζηνλ Παιαηίλν λαό.112 Αλ δερηνύκε ηελ άπνςε απηή
ηόηε απηόκαηα εληνπίδνπκε θαη κία αθόκε νκνηόηεηα αλάκεζα ζην απόζπαζκα από
ηελ Αινειάδα θαη ζηελ 4.6, θαζώο θαη ηα δύν ιεηηνπξγνύλ σο πεξηγξαθέο ελόο
εηθαζηηθνύ έξγνπ.113

Ο θαθόο ζηε ζπλέρεηα κεηαηίζεηαη απόηνκα από ην ληθεηή ζηνπο εηηεκέλνπο.

Η ηαπεηλσκέλε Κιενπάηξα, ηελ νπνία ν πνηεηήο απνθαιεί πεξηθξνλεηηθά απιώο
femina, ηηκσξήζεθε θαη ην κόλν πνπ ηεο κέλεη είλαη λα δηαιέμεη ηνλ ηξόπν θαη ηνλ
ηόπν ηνπ ζαλάηνπ ηεο δηαθεύγνληαο θαη πξνηηκώληαο ηελ απηνθηνλία από ηελ
ζπκκεηνρή ζηνλ ζξίακβν ηνπ Οθηαβηαλνύ, πνπ ζα ήηαλ ηαπεηλσηηθή γηα ηελ ίδηα,
αιιά πνπ θαηά ηνλ πνηεηή ζα εθζήιπλε θαη ηνλ ίδην ην ζξίακβν (ζη. 65: di melius!
quantus mulier foret una triumphus…).114 Η πεξηθξόλεζε πξνο ηε γπλαίθα πνπ
δηαθξίλεηαη εδώ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ θπξίαξρε, ζρεδόλ δεζπνηηθή ζέζε ηεο
domina ζηελ εξσηηθή ειεγεία γεληθά θαη ζηα ηξία πξνεγνύκελα βηβιία ηνπ
Πξνπέξηηνπ εηδηθόηεξα. Έηζη, ελώ ζηελ 3.11 ε Κιενπάηξα είλαη έλα από ηα
παξαδείγκαηα γπλαηθείαο ηζρύνο πνπ θέξλεη ν πνηεηήο κε αθνξκή ηελ πξνζσπηθή ηνπ
ππνηαγή ζηελ εξσηηθή ηνπ domina, εδώ όια έρνπλ ππνηαρηεί ζηελ απγνύζηεηα
επηηπρία. ΢ε αληίζεζε όκσο κε ηελ Δπωδό 9 ηνπ Οξάηηνπ όπνπ ν Οθηαβηαλόο
παξνπζηάδεηαη λα μεπεξλά αθόκε θαη ηνλ Μάξην θαη ηε δόμα ηεο λίθεο ηνπ επί ηνπ
Ινπγνύξζα, ν Πξνπέξηηνο ππνλνώληαο όηη κπξνζηά ζηνλ Ινπγνύξζα ε Κιενπάηξα
είλαη αλάμηνο αληίπαινο είλαη ζαλ λα ππνλνεί όηη εθείλνο ν ζξίακβνο ήηαλ
111
Βι. Zanker (2006) 121.
112
΋πσο παξαηεξεί ν Cairns 153-4, νη ξσκατθνί λανί είραλ εηθόλεο θαη ηνηρνγξαθίεο θαη ζηε
Ρώκε ζπλήζηδαλ λα απεηθνλίδνπλ κάρεο ζε εηθόλεο, αιιά δελ ππάξρνπλ επαξθή ζηνηρεία πνπ λα
επηβεβαηώλνπλ ηελ ύπαξμε κίαο ηέηνηαο παξάζηαζεο κέζα ζηνλ Παιαηίλν λαό.
113
Βι. Steenkamp (2010) 126.
114
Γηα ηνλ επνλείδηζην θίλδπλν λα θπξηαξρήζεη κηα γπλαίθα ζηε Ρώκε βι. Πξνπ. 3.11.49: si
mulier patienda fuit.

29
κεγαιύηεξνο θαη πην ζεκαληηθόο115 θαη δίλεη ηελ εληύπσζε όηη θξηηηθάξεη ειαθξώο
ηνλ Οθηαβηαλό γηα ηελ επηζπκία ηνπ λα επηδείμεη ηελ Κιενπάηξα θαηά ηελ ζξηακβηθή
ηνπ είζνδν ζηε Ρώκε.

Με ηελ αλαθνξά, σζηόζν, θαη ζηνπο εηηεκέλνπο ε «πνιεκηθή» ελόηεηα ηνπ

πνηήκαηνο νινθιεξώλεηαη. Σν αἴηιον έρεη εξκελεπζεί θαη ν Απόιισλ έρεη θεξδίζεη
επάμηα ηνλ ηίηιν Actius θαη θαη‘ επέθηαζε ηα κλεκεία ηεο λίθεο,116 αλάκεζα ζηα
νπνία ζπγθαηαιέγεηαη πξνθαλώο θαη ν Παιαηίλνο λαόο117 θιείλνληαο έηζη θπθιηθά
ηελ ελόηεηα (ζη. 67-8):

Actius hinc traxit Phoebus monumenta, quod eius

una decem vicit missa sagitta rates.

Μία ακπδξή αίζζεζε αλαθνύθηζεο πνπ ζπκίδεη θάηη από ηελ παιηά ειεγεηαθή
απξνζπκία πξνο ηνλ πόιεκν κνηάδεη λα δηαθξίλεηαη ζηα ιόγηα ηνπ πνηεηή, όηαλ ε
δηηηή θύζε ηνπ Απόιισλα γίλεηαη ην «όρεκα» γηα λα κεηαβεί ζην ηειεπηαίν ηκήκα
ηνπ πνηήκαηόο ηνπ (ζη.69-70):118
bella satis cecini: citharam iam poscit Apollν
victor et ad placidos exuit arma choros.

Ο Απόιισλ, ινηπόλ, κεηά ηελ νινθιήξσζε ηνπ αἰηίος, απνζέηεη ηνλ νπιηζκό ηνπ θαη
ελδύεηαη ηε γλώξηκε θηζαξσδηθή ηνπ ακθίεζε119 απαηηώληαο ρνξό θαη ηξαγνύδη.

115
Αθόκε, ε αλαθνξά ζηνλ Ινπγνύξζα έξρεηαη ζε αληίζεζε θαη κε ηελ ειεγεία 3.5 ηνπ
Πξνπέξηηνπ, όπνπ ε κάρε απηή ζπκβόιηδε ηε καηαηνδνμία ηνπ αλζξώπνπ, ν νπνίνο δε ζθέθηεηαη όηη
ζηνλ θάησ θόζκν όινη είλαη ίζνη (3.5.13 θ.ε.). Δδώ αληίζεηα ηνλίδεηαη ε εμαηξεηηθή ζεκαζία ηεο λίθεο
θαη ηνπ κεηέπεηηα ζξηάκβνπ (ζη. 66: ductus erat per quas ante Iugurtha vias!) ρσξίο θαλέλα ίρλνο
ζθεπηηθηζκνύ πεξί ηεο καηαηόηεηαο ηέηνησλ ελεξγεηώλ.
116
Ο Οθηαβηαλόο κεηά ηε λίθε επέθηεηλε ηνλ παιηό λαό ηνπ Apollo Actius ζηελ πεξηνρή θαη
αθηέξσζε κεξηθά από ηα πινία ησλ ερζξώλ ζε έλα λαπηηθό κνπζείν, ην νπνίν θαηαζηξάθεθε αξγόηεξα
από θσηηά (΢ηξάβσλ 7.7.6). Αθόκε ζηελ άξηη ηδξπζείζα πόιε ηνπ Οθηαβηαλνύ, ηε Νηθόπνιε,
αθηεξώζεθε έλα ηέκελνο πξνο ηηκήλ ηνπ ζενύ ζε ζύλδεζε κε ηνπο αλαβηώζαληεο Αθηηαθνύο Αγώλεο,
βι. Miller (2009) 56 θαη Lange (2007) 142-186.
117
Βι. Lange (2007) 243-4.
118
Βι. Johnson (1973) 151-80.
119
Ο Cairns (1984) 147-8 ζεσξεί όηη πξόθεηηαη γηα ην κνηίβν ηεο Abbruchsformel, όπσο απηή
πνπ ζπλαληάκε ζηνλ Βηξγίιην ζηελ Δκλογή 10.70: haec sat erit, divae, vestrum cecinisse poetam.

30
Έηζη, ε ειεγεία πνπ μεθίλεζε ηειεηνπξγηθά ζα θιείζεη θπθιηθά κε κία ηειεηή.120
Σώξα πξόθεηηαη γηα έλα ζπκπόζην όπνπ ν πνηεηήο είλαη έηνηκνο λα πεξάζεη ηε λύρηα
ηνπ κε θξαζί θαη ηξαγνύδη,121 ελώ ν Βάθρνο είλαη ν ηειεπηαίνο ζεόο πνπ
ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην πνίεκα, όρη όκσο σο αξσγόο ζε πνιεκηθά έξγα, αιιά σο
παξαζηάηεο θαη εκπλεπζηήο ηεο πνίεζεο122 (ζη. 71-76):
candida nunc molli subeant convivia luco;
blanditiaeque fluant per mea colla rosae,
vinaque fundantur prelis elisa Falernis,
perluat et nostras spica Cilissa comas.
ingenium potis irritat Musa poetis:
Bacche, soles Phoebo fertilis esse tuo

To ζθεληθό είλαη γλώξηκν από πξνεγνύκελεο ειεγείεο, όπνπ ν πνηεηήο απνιάκβαλε

ην otium θαη ηελ πνιπηέιεηα πνπ ηνπ εμαζθάιηδε ε ξσκατθή απηνθξαηνξία123
πίλνληαο θξαζί θαη πκλώληαο ηνλ έξσηα. Σν πεξηερόκελν, σζηόζν, ησλ ηξαγνπδηώλ
απηή ηε θνξά επηθπιάζζεη εθπιήμεηο γηα ηνλ αλαγλώζηε, θαζώο ην ειεγεηαθό
ζθεληθό εδώ θηινμελεί ζνβαξή ξσκατθή ζεκαηνινγία.124 Πξόθεηηαη, δειαδή, γηα έλα
επίζεκν δείπλν όπνπ ζπκκεηέρνπλ ζύγρξνλνη πνηεηέο θνξώληαο ιεπθά, νη νπνίνη
πκλνύλ ηηο ζηξαηησηηθέο επηηπρίεο ηνπ απηνθξάηνξα125 ηα ηειεπηαία ρξόληα (ζη. 77-

120
Πξβ. ηα ζηεθάληα ηνπ ζη.3 (serta Philiteis certet Romana corymbis) κε ηα ηξηαληάθπιια
ηνπ ζη. 72 (blanditiae…fluant per mea colla rosae) θαη ηo πγξό ζηνηρείν ζην μεθίλεκα (ζη.5 θαη ζη.7)
θαη ζην ηέινο ηνπ πνηήκαηνο (ζη. 74) πνπ θάλνπλ έληνλε ηελ αίζζεζε ηνπ θύθινπ. Γηα ηελ ρξήζε ηνπ
θύθινπ ζην ζπγθεθξηκέλν πνίεκα βι. Cairns (1984) 134.
121
Η Ωδή 4.15 ηνπ Οξάηηνπ παξνπζηάδεη ηνλ πνηεηή ζε έλα παξόκνην ζπκπόζην. Ο Φνίβνο
εθεί παύεη ηελ εμύκλεζε καρώλ όρη γηα εηδνινγηθνύο ιόγνπο, αιιά επεηδή ν Καίζαξ έθεξε ηελ εηξήλε.
Ο Günther (2006) 378 ζεσξεί όηη ην 4ν βηβιίν ησλ Ωδών θαη ην 4ν βηβιίν ηνπ Πξνπέξηηνπ θαλεξώλνπλ
έλα κεγάιν βαζκό αιιεινεπεξεαζκνύ αλάκεζα ζηνπο δύν πνηεηέο.
122
Ο πνηεηήο πηζαλόηαηα «παίδεη» εδώ κε ην Βάθρν σο ζεό θαη σο κεησλπκία ηνπ θξαζηνύ.
123
Βι. Keith (2008) 139-165.
124
Απηή ηε ζύδεπμε ηνπ ειεγεηαθνύ ζθεληθνύ κε ηε ζνβαξή πνιηηηθή ζεκαηνινγία βξίζθεη
ηδηαίηεξα αηαίξηαζηε ν Johnson (1973) 171, ν νπνίνο πξνζζέηεη ραξαθηεξηζηηθά όηη «ην μεκέξσκα δε
ζα έβξηζθε πνηέ ηνλ Βηξγίιην κε έλα πνηήξη θξαζί ζην ρέξη».
125
Ο πνηεηήο κνηάδεη λα αλαθαιεί έηζη ηνλ Οξάηην, ν νπνίνο ζε αξθεηέο από ηηο Ωδέρ ηνπ
δηαθόπηεη ηελ ξνή ηεο αθήγεζεο γηα λα ζηξαθεί ζε έλα ζπκπόζην ζπλδένληαο ηηο πνιηηηθέο επηηπρίεο
ηνπ Αύγνπζηνπ κε ζπκπνηηθό ενξηαζκό (Od. 3.14), βι. Harrison (2004) 88-9.

31
78).126 ΢πγθεθξηκέλα γίλεηαη αλαθνξά ζηηο εθζηξαηείεο ελάληηα ζηνπο ΢πγάκβξνπο,
θαη ζηελ Αηζηνπία.127 Γίλεηαη ηέινο ιόγνο θαη γηα ηελ πεξηβόεηε εθζηξαηεία ελαληίνλ
ησλ Πάξζσλ (ζη. 79 θ.ε.),128 ε νπνία είρε αλαβιεζεί επ‘ αόξηζην ράξε ζηελ αλάθηεζε
ησλ ξσκατθώλ ιαβάξσλ πνπ πέηπρε κε δηπισκαηηθό ηξόπν ν Αύγνπζηνο,129 ν νπνίνο
πξνέβαιε ην γεγνλόο απηό σο κεγάιε δηπισκαηηθή επηηπρία (R.G. 29.2). Η
πηνζέηεζε, σζηόζν, από ηνλ Αύγνπζην ησλ εγγνλώλ ηνπ, Γάηνπ θαη Λνύθηνπ (Γίσλ
54.18.1), έδσζε ηελ επθαηξία ζηνλ Πξνπέξηην λα θνιαθεύζεη ηελ νηθνγέλεηα
εθδειώλνληαο ηελ πεπνίζεζε θαη επηζπκία ηνπ λα νξγαλσζεί από απηνύο ε
αλαβιεζείζα εθζηξαηεία130 (ζη. 81-4: sive aliquid pharetris Augustus parcet Eois,/
differat in pueros ista tropaea suos./ gaude, Crasse, nigras si quid sapis inter harenas:/
ire per Euphraten ad tua busta licet.).131
Ο πνηεηήο, ινηπόλ, ελώ ζηα ππόινηπα ηξία βηβιία πεξηνξηδόηαλ ζε
επηθαλεηαθνύο επαίλνπο θαη ζύληνκεο πνιηηηθέο αλαθνξέο (2.10.4) θαη βηαδόηαλ λα

126
Ο Johnson (1973) 170 ζεσξεί όηη ν πνηεηήο εδώ επηιέγεη λα αλαθεξζεί ζε κάρεο κηθξήο
ζεκαζίαο, σζηόζν ζε κία επνρή πνπ ε Ρώκε κεηά ηε δίλε ησλ εκθπιίσλ πάζρηδε λα αλαθηήζεη θαη λα
ζηαζεξνπνηήζεη ηε ζέζε ηεο ζηε Μεζόγεην, θακία λίθε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί αζήκαληε.
127
Πξβ. Οξ. Od. 4.14.51-2 θαη Res Gestae 26.5.
128
Γελ είλαη ε πξώηε θνξά βέβαηα πνπ ν πνηεηήο αλαθέξεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, θαζώο
ζην 3ν βηβιίν, αθνύ επαίλεζε ζηελ ειεγεία 3.4 ηνλ Καίζαξα θαη ηα ζρέδηα ηνπ θαηά ησλ Πάξζσλ,
έζπεπζε ζην ακέζσο επόκελν πνίεκα ηνπ βηβιίνπ, ζηελ ειεγεία 3.5, λα θαηαδηθάζεη ηέηνηνπ είδνπο
εγθιεκαηηθά εγρεηξήκαηα. Δδώ, σζηόζν, ηα πξάγκαηα είλαη δηαθνξεηηθά, θαζσο θαλέλα πνίεκα πνπ λα
αλαηξεί ηα όζα ιέγνληαη δελ αθνινπζεί ηελ ειεγεία 4.6. θαη ν Πξνπέξηηνο πξνβιέπεη θαη πξνζδνθά ηε
κειινληηθή ήηηα ησλ Πάξζσλ από ηνλ Αύγνπζην ή ηνπο «γηνπο» ηνπ.
129
΢πγθεθξηκέλα ην 20 π.Υ ν Φξαάηεο ν 4νο ηεο Παξζίαο θνβνύκελνο κηα ξσκατθή επίζεζε
έδσζε πίζσ ηα ξσκατθά ιάβαξα πνπ έραζαλ νη Ρσκαίνη κεηά ηελ ήηηα ηνπ Μ. Κξάζζνπ ην 53 π.Υ.
(Γίσλ 54.8.1). Σν ζέκα ησλ αλαθηεκέλσλ ιαβάξσλ απαζρνιεί εκκέζσο, όπσο ζα δνύκε, θαη ηελ
ειεγεία 4.10 όπνπ ε αλάθηεζε ησλ ξσκατθώλ ιαβάξσλ ιεηηνπξγεί σο αληίβαξν ηεο «αδπλακίαο» ηνπ
Απγνύζηνπ λα αθηεξώζεη spolia opima.
130
Οκνίσο ν Οβίδηνο δεθαπέληε ρξόληα κεηά πξνβιέπεη ηε δηελέξγεηα παξζηθήο εθζηξαηείαο
από ηνλ Γάην Καίζαξα (Ars Am. 117), ηνλ έλαλ από ηνπο δύν εγγνλνύο ζηνπο νπνίνπο αλαθέξεηαη εδώ
ν Πξνπέξηηνο.

131
Βι. Steenkamp (2010) 129, ν νπνίνο ππνζηεξίδεη όηη ε αλαθνξά ζηνλ Δπθξάηε
παξαπέκπεη ζηελ θαιιηκαρηθή κεηαθνξά γηα ην πνηεηηθό ύθνο (Ύμνορ ζηον Απόλλωνα 2.108-12), αιιά
θαη κέζσ ηεο αλάκλεζεο ηεο νδπλεξήο γηα ηνπο Ρσκαίνπο ήηηαο ηνπ Κξάζζνπ ιεηηνπξγεί σο
exemplum ελάληηα ζηελ αιαδνλεία κε ην νπνίν ν vates Πξνπέξηηνο πξνζπαζεί λα «δηδάμεη» ην θνηλό
ηνπ. Πξβ. Βηξγ. Aen. 8.726.

32
επηζηξέςεη ζηελ ηδησηηθή ζθαίξα, ηώξα αθόκε θαη ζηνλ ηδησηηθό ηνπ θύθιν, αθόκα
θαη ηε ζηηγκή ηνπ ζπκπνζίνπ, θαηαπηάλεηαη κε ην κεγαιείν ηεο Ρώκεο θαη ηνπ
Αύγνπζηνπ.132 Σν γεγνλόο όηη νη έπαηλνη εδώ ηνπνζεηνύληαη ζην ζηόκα άιισλ,
ζύγρξνλώλ ηνπ πνηεηώλ, παξά ηελ όπνηα απνζηαζηνπνίεζε δεκηνπξγεί αλάκεζα ζηνλ
Πξνπέξηην θαη ζην πνιηηηθό θαη επαηλεηηθό πεξηερόκελν ησλ ζηίρσλ,133 δελ ακβιύλεη
ηελ εληύπσζε πνπ πξνθαιεί ν εληειώο δηαθνξεηηθόο ραξαθηήξαο απηνύ ηνπ
ζπκπνζίνπ από ηα αλάιαθξα ζπκπόζηα ηνπ παξειζόληνο. Ο ενξηαζκόο είλαη
νινλύρηηνο θαη νη πξώηεο αθηίλεο ηνπ ήιηνπ βξίζθνπλ ηνλ Πξνπέξηην θαη ηνπο
πνηεηέο-ζπκπνζηαζηέο λα εμπκλνύλ ηνλ απηνθξάηνξα ελ κέζσ ζπνλδώλ θαη θξαζηνύ
(ζη. 85-6):
sic noctem patera134, sic ducam carmine, donec
iniciat radios in mea vina dies.
Σν πνίεκα ινηπόλ θιείλεη κε ην ειεγεηαθό ζθεληθό λα «αγθαιηάδεη» κέρξη
ηέινπο ηελ εζληθή πνίεζε θαη ηνλ Αύγνπζην. Σν επηθό ζέκα ηνπ πνηήκαηνο
απνγπκλσκέλν θαηά ην δπλαηόλ πεξηζζόηεξν από πνιεκηθέο αλαθνξέο
πξνζαξκόζηεθε ζηελ ειεγεία ηνπ Πξνπέξηηνπ θαη ε ειεγεία δηεπξπκέλε θαη πην
«απγνύζηεηα» από πνηέ ην ύκλεζε ρσξίο λα εμαθαλίζεη ηελ πνηεηηθή ηαπηόηεηα ηνπ
δεκηνπξγνύ ηεο παξάγνληαο έηζη έλα από ηα πην αληηπξνζσπεπηηθά πνηήκαηα ηνπ 4νπ
βηβιίνπ.

132
Βι. Stahl (1985) 254.
133
Βι. Steenkamp (2010) 133-4.
134
Ο Stahl (1985) 254 δηαθξίλεη ζεκαληηθέο ζπλδειώζεηο ζηε ρξήζε ηεο ιέμεο patera, ε
νπνία δήισλε ην δνρείν από ην νπνίν ρύλνληαλ νη ζπνλδέο πξνο ηνπο ζενύο. Έηζη ην γεγνλόο όηη εδώ
απνδέθηεο ηεο ζπνλδήο είλαη ν Αύγνπζηνο είλαη πηζαλό λα δείρλεη ηελ ζπκκόξθσζε ηνπ πνηεηή κε ηε
ζπλήζεηα θαηά ηελ νπνία κεηά ηε λίθε ηνπ Αύγνπζηνπ επί ηεο Κιενπάηξαο όινη έπξεπε λα
πξνζθέξνπλ ζπνλδέο πξνο ηηκήλ ηνπ, αθόκε θαη ζε ηδησηηθέο ενξηέο (Γίσλ 51.19).

33
 4.10

Iuppiter Feretrius

Η ειεγεία 4.10 είλαη ην ηειεπηαίν αηηηνινγηθό πνίεκα ηνπ 4νπ βηβιίνπ, ην

νπνίν επαλαθέξεη ην ζνβαξό ύθνο ηεο ειεγείαο ηνπ Αθηίνπ (4.6) δηαθέξνληαο έηζη
από ην πην «αλάιαθξν» πνίεκα πνπ πξνεγήζεθε (4.9).135 ΢ην ζύληνκν απηό πνίεκα
(48 ζηίρνη) ν Πξνπέξηηνο θαηαπηάλεηαη κε έλα αθόκε ζεκαληηθό ηεξό ηεο απγνύζηεηαο
επνρήο, ηνλ λαό ηνπ Iuppiter Feretrius. Ήδε ζηνπο πξώηνπο ζηίρνπο ν πνηεηήο δίλεη ην
πνηεηνινγηθό ηνπ ζηίγκα παξαπέκπνληαο ζηα Αἴηια ηνπ Καιιίκαρνπ θαη δηαθεξύζζεη
ηνλ αηηηνινγηθό ραξαθηήξα ηεο ειεγείαο, θαζώο αθεηεξία ηνπ πνηήκαηόο ηνπ είλαη ε
εξκελεία ηνπ ιαηξεπηηθνύ ηίηινπ Feretrius (1, Nunc Iovis incipiam causas aperire
Feretri). Σν κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ πνηήκαηνο, σζηόζν, αθηεξώλεηαη ζηελ πεξηγξαθή
ηξηώλ πνιεκηθώλ ζηηγκηόηππσλ, ηα νπνία είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ην ηεξό ηνπ
Iuppiter Feretrius θαη ηελ αθηεξσκαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ. Σν αηηηνινγηθό ζηνηρείν
δηαπιέθεηαη έηζη κε ην πνιεκηθό ζην πιαίζην απηνύ ηνπ δηεπξπκέλνπ εηδνινγηθά
ηύπνπ ειεγείαο πνπ παξνπζηάδεη ν πνηεηήο ζην 4o βηβιίν πεηξακαηηδόκελνο κε ηηο
πξνζδνθίεο ησλ αλαγλσζηώλ θαη κε ηηο «αληνρέο» ηνπ ειεγεηαθνύ είδνπο.

Σν ηεξό ηνπ Iuppiter Feretrius ζύκθσλα κε ηνλ Λίβην (1.10.5-7) ηδξύζεθε ζην
ιόθν ηνπ Καπηησιίνπ από ηνλ Ρσκύιν, ν νπνίνο, αθνύ λίθεζε ζε κνλνκαρία ηνλ
Άθξσλα, βαζηιηά κηαο κηθξήο ζαβηληθήο πόιεο, αθηέξσζε εθεί ηνλ νπιηζκό ηνπ
ζεκαηνδνηώληαο έηζη ηε ζηαδηαθή κεηακόξθσζε ηεο Ρώκεο από αγξνηηθή θνηλόηεηα
ζε ππνινγίζηκε δύλακε.136 Η κνξθή ηνπ αξρηθνύ ηεξνύ δελ είλαη γλσζηή. Ο Λίβηνο
αλαθέξεη όηη ην παιηό θηίζκα αλαζηειώζεθε από ηνλ Α. Μάξθην (1.33.9).137 Ο
Οθηαβηαλόο σζηόζν βξήθε ην λαό ππό θαηάξξεπζε θαη ρσξίο νξνθή θαη έπεηηα από

135
Βι. παξαπάλσ ζ.8.
136
Γηα ηε ζεκαζία ηεο ιαηξείαο ηνπ Iuppiter Feretrius ζηε Ρώκε βι. Springer (1954) 27-8.
137
Γηα ηα πηζαλά ζηάδηα εμέιημεο ηνπ ηεξνύ βι. Springer (1954) 28-29.

34
παξαίλεζε ηνπ Αηηηθνύ138 ηνλ ζπκπεξηέιαβε ζην αλαζηεισηηθό ηνπ πξόγξακκα γύξσ
ζην 32-31 π.Υ..139 Ο λαόο έγηλε έηζη έλαο από ηνπο 12 πξώηνπο από ηνπο 82
ζπλνιηθά λανύο πνπ αλαζηειώζεθαλ ζηε ζπλέρεηα ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο
ζξεζθεπηηθήο αλαλέσζεο ηνπ Αύγνπζηνπ.140 ΢ε απηό ην ηεξό γηλόηαλ ε αθηέξσζε ησλ
spolia opima, ηα νπνία απνηεινύζαλ ύςηζηε ζηξαηησηηθή ηηκή γηα ηνπο Ρσκαίνπο.141
Έλαο Ρσκαίνο ζηξαηεγόο, δειαδή, ν νπνίνο, θαηά ην παξάδεηγκα ηνπ Ρσκύινπ,
ζθόησζε ηνλ αληίπαιν αξρεγό ζηε κάρε θαη αθαίξεζε ηνλ νπιηζκό ηνπ, δηθαηνύηαλ
λα ηνλ αθηεξώζεη ζην ηεξό. Σξεηο κόλν Ρσκαίνη θαηάθεξαλ λα αθηεξώζνπλ spolia
opima, ν Ρσκύινο, ν Α. Κνξλήιηνο Κόζζνο θαη ν Μ. Κιαύδηνο Μάξθειινο ζηνπο
νπνίνπο αθηεξώλεηαη ην θύξην κέξνο ηεο ειεγείαο.

Σν πνίεκα έρεη απιή θαη επθξηλή δνκή. Πξνηάζζνληαη ηέζζεξηο πξνινγηθνί

ζηίρνη όπνπ ν πνηεηήο θάλεη πξνγξακκαηηθέο δειώζεηο, αθνινπζεί ην θύξην κέξνο ηεο
αθήγεζεο (40 ζηίρνη), ην νπνίν πξαγκαηεύεηαη ηα ηξία πεξηζηαηηθά απόθηεζεο ησλ
spolia opima θαη ην πνίεκα θιείλεη κε ηέζζεξηο ζηίρνπο, όπνπ επαλαθέξεηαη θπθιηθά
ην δήηεκα ηεο εηπκνιόγεζεο ηoπ ιαηξεπηηθνύ ηίηινπ Feretrius.

Οη ζηίρνη 1-4, ινηπόλ, απνηεινύλ ην πνηεηνινγηθά θνξηηζκέλν πξννίκην:

Nunc Iovis incipiam causas aperire Feretri
armaque de ducibus trina recepta tribus.
magnum iter ascendo, sed dat mihi gloria vires:
non iuvat e facili lecta corona iugo.

Ο πνηεηήο αλαθαιεί ηελ εηζαγσγηθή ειεγεία ηνπ βηβιίνπ θαη ην ξόιν ηνπ σο Ρσκαίνπ
Καιιίκαρνπ πνπ είρε δηαθεξύμεη πξνγξακκαηηθά εθεί (4.1a.63-4)142 θαη πηζηόο ζηε

138
Βι. Nepos, Atticus 20,3.
139
Σελ ίδηα ρξνληά ν Αύγνπζηνο αλαβίσζε θαη ην ηεξαηηθό ζώκα ησλ Fetiales, αξκνδηόηεηα
ηνπ νπνίνπ ήηαλ ε θήξπμε πνιέκνπ θαη ε ππνγξαθή εηξήλεο θαη ησλ νπνίσλ ηα όξγαλα θπιάζζνληαλ
ζην λαό ηνπ Φεξέηξηνπ Γία. Η αλαβίσζε ηνπ ζεζκνύ απηνύ είρε ζπκβνιηθό λόεκα, θαζώο ζθνπόο ηεο
ήηαλ ε θήξπμε πνιέκνπ ζηελ Κιενπάηξα (Γίσλ 50.4.4), βι. Harrison (1989) 408-9.
140
Βι. παξαπάλσ ζ. 2-3.
141
Πξβ. Flower (2000) 34-59, ε νπνία ζεσξεί όηη ε ζύλδεζε ηνπ λανύ κε ηα spolia opima
έγηλε ηελ επνρή ηνπ Μάξθειινπ. Θεσξεί δειαδή όηη ην θαηόξζσκα ηνπ Μάξθειινπ ζην Clastisdium
θαη ν ηξόπνο πνπ ην πξνέβαιε ν ίδηνο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ δηακόξθσζαλ ηελ παξάδνζε ησλ spolia
opima, ε νπνία μαλαήξζε ζηελ επηθαηξόηεηα ηελ επνρή ηνπ Αύγνπζηνπ κε ηελ αλαζηήισζε ηνπ λανύ.
142
Βι. παξαπάλσ ζ. 5.

35
δήισζε όηη ζα αζρνιεζεί κε ζξεζθεπηηθά θαη αξραηνγλσζηηθά ζέκαηα (4.1.69: sacra
diesque canam et cognomina prisca locorum) δηαθεξύζζεη ηνλ αηηηνινγηθό
ραξαθηήξα θαη ην ζέκα ηεο ειεγείαο ηνπ (4.10.1).143 O όξνο causas αληηζηνηρεί ζηνλ
ειιεληθό όξν αἴηιον θαη παξαπέκπεη ζηα Αἴηια ηνπ Καιιίκαρνπ.144 Ο Πξνπέξηηνο,
σζηόζν, δε δηζηάδεη λα αλακείμεη εηδνινγηθά ζηνηρεία θαζώο πιάη ζην θαιιηκαρηθό
απηό causas ηνπνζεηεί ην επηθό arma. Αλαθαιεί έηζη ηελ αξρή ηεο Αινειάδαρ (1.1,
Arma virumque cano), όπνπ κάιηζηα νη ιέμεηο causas θαη arma ζπλππάξρνπλ επίζεο
(1.8-9, Musa, mihi causas memora, quo numine laeso, / quidve dolens, regina deum
tot volvere casus). ΢ηελ Αινειάδα, σζηόζν, ε ιέμε causas δελ έρεη ηελ ηερληθή έλλνηα
ηνπ θαιιηκαρηθνύ αἰηίος, αιιά αλαθέξεηαη απιώο ζηνπο ιόγνπο πνπ πξνθάιεζαλ ηελ
νξγή ηεο Ήξαο πξνο ηνλ Αηλεία. Ο Πξνπέξηηνο αληίζεηα δελ απνθνξηίδεη θαλέλαλ
από ηνπο δύν όξνπο από ηηο εηδνινγηθέο ηνπ ζπλδειώζεηο. H ιέμε arma, σζηόζν,
ηνπνζεηείηαη ζηελ αξρή ηνπ πεληάκεηξνπ θαη όρη ηνπ εμάκεηξνπ, επηινγή πνπ είλαη
πηζαλό λα ππνλνεί όηη ν πνηεηήο ζα πξαγκαηεπηεί ην επηθό ζέκα κε ειεγεηαθό
ηξόπν.145

΢ην πξώην απηό δίζηηρν ηώξα εθηόο από ην ζέκα θαη ηελ εηδνινγηθή
ηαπηόηεηα ν πνηεηήο θξνληίδεη λα δώζεη θαη ζηνηρεία γηα ηε δνκή. Έηζη ε έκθαζε
ζηνλ αξηζκό ηξία πνπ εληνπίδεηαη εδώ κε ην πολύπηωηον (4.10.2 trina…tribus), πέξα
από ηε ζεκαζία ηεο γηα ηε ζηάζε ηνπ πνηεηή απέλαληη ζηνλ Αύγνπζην, ε νπνία ζα

143
Σν Nunc Iovis incipiam ζπκίδεη ην μεθίλεκα ηνπ Διδςλλίος 17 ηνπ Θεόθξηηνπ, ην
Δγκώμιον ηος Πηολεμαίος (Διδ.17.1-4):
἖κ ∆ιὸρ ἀπσώµεζθα καὶ ἐρ ∆ία λήγεηε, Μοῖζαι
ἀθανάηων ηὸν ἄπιζηον ἐπὴν αἴδωµεν ἀοιδαῖρ.
Ἀνδπῶν δ᾽ αὖ Πηολεµαῖορ ἐνὶ ππώηοιζι λεγέζθω,
καὶ πύµαηορ, καὶ µέζζορ· ὃ γὰπ πποθεπέζηαηορ ἀνδπῶν

Ο παξαιιειηζκόο δεκηνπξγεί ηελ αίζζεζε όηη θαη ζηελ ειεγεία 4.10 μεθηλάεη έλα εγθώκην γηα ηνλ
πξώην άλδξα ηεο επνρήο, ηνλ Αύγνπζην, ηνλ νκόινγν ηνπ βαζηιηά ησλ ζεώλ ζηε γε θαη δίλεη έλαλ
παλεγπξηθό ηόλν ζην μεθίλεκα ηνπ πνηήκαηνο. Ο πνηεηήο όκσο κνηάδεη λα παίδεη κε ηηο πξνζδνθίεο ηνπ
αλαγλώζηε, θαζώο ν Αύγνπζηνο κπνξεί λα ζεσξεζεί όηη επαηλείηαη κόλν έκκεζα, ελώ θαη ην ίδην ην
ζέκα ηνπ πνηήκαηνο, όπσο ζα δνύκε, κπνξεί λα ζεσξεζεί νριεξό γη‘ απηόλ, βι. Ingleheart (2007) 64-5.

144
H Garani (2007) 104 ζεσξεί όηη ν πιεζπληηθόο causas πξννηθνλνκεί ηελ πξόηαζε δηπιήο
εηπκνινγίαο ζην ηέινο ηνπ πνηήκαηνο.
145
Βι. Ingleheart (2007) 66.

36
καο απαζρνιήζεη ζηε ζπλέρεηα, αληηζηνηρεί ζηελ ηξηαδηθή δνκή ηνπ θύξηνπ κέξνπο
ηνπ πνηήκαηνο.

΢ην δεύηεξν δίζηηρν ηνπ πξννηκίνπ ζην επίθεληξν βξίζθεηαη ε πνηεηηθή δόμα.
Ο Πξνπέξηηνο έρεη επίγλσζε όηη ην ζέκα ηνπ είλαη πην πςειό απ‘ ό,ηη ζπλήζσο, απηή
ηε θνξά όκσο δε ζα επηθαιεζηεί ηελ αδπλακία ηνπ ή ηελ αληθαλόηεηά ηνπ γηα λα
απνπνηεζεί ην εγρείξεκα, όπσο έθαλε ζε πνηήκαηα ησλ πξνεγνύκελσλ βηβιίσλ,146
αιιά ζα ην αλαιάβεη επηδεηώληαο ηε ζύγρξνλε αλαγλώξηζε147 (4.10.3, magnum iter
ascendo sed dat mihi gloria vires)148 πνπ ε εξσηηθή ηνπ ειεγεία δελ κπνξνύζε λα ηνπ
εμαζθαιίζεη ζην βαζκό πνπ ζα ήζειε.149 Σν ζέκα ηεο θήκεο έρεη απαζρνιήζεη ηνλ
πνηεηή θαη ζε άιιεο ειεγείεο.150 Απηό πνπ μελίδεη εδώ ηνλ αλαγλώζηε είλαη ε ρξήζε
ηνπ όξνπ magnum κε ζεηηθή έλλνηα, αθνύ ζπλήζσο νη λενηεξηθνί πνηεηέο
ρξεζηκνπνηνύλ ηνλ όξν απηό γηα λα νξίζνπλ ηελ πνηεηηθή πξαθηηθή πνπ δελ
αθνινπζνύλ νη ίδηνη.151 Χζηόζν, όηαλ ε έλλνηα ηνπ κεγάινπ ζπλδέεηαη κε ηε δόμα,
απνθηά ζπρλά ζεηηθή έλλνηα γηα ηνπο λενηεξηθνύο πνηεηέο, νη νπνίνη δηαρσξίδνπλ ηε
θπζηνγλσκία ηεο πνίεζήο ηνπο ε νπνία είλαη «ιεπηή» (tenuis) από ηε θήκε πνπ
θηινδνμνύλ λα ηνπο απνθέξεη.152 Έηζη ν Πξνπέξηηνο αλαδεηώληαο ηε κεγάιπλζε θαη
ηε ζύγρξνλε αλαγλώξηζε πηνζεηεί ηελ αληηλνκία απηή, όπσο θάλεη θαη ζε άιια

146
Βι. Πξνπ. 2.1.39-42.
147
΋πσο θαη ζηελ 4.1.58-60, βι. παξαπαλσ ζ.5.
148
H Ingleheart (2007) 66 δηαθξίλεη εδώ έλαλ ρηνπκνξηζηηθό ηόλν, θαζώο ζεσξεί όηη ην
ascendo πέξα από ηελ «πνηεηηθή αλάβαζε» παξαπέκπεη θαη ζηελ θπζηθή αλάβαζε ηνπ πνηεηή ζην
ιόθν ηνπ Καπηησιίνπ.
149
Βι. Stahl (1985) 250 θ.ε..
150
Βι. Πξνπ. 3.1.9: quo me Fama levat terra sublimis.
151
΢ε κία πξώηε αλάγλσζε ην magnum iter κνηάδεη λα έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα Αἴηια ηνπ
Καιιίκαρνπ (1, 25-28) όπνπ ν Λύθηνο Απόιισλ ζπκβνπιεύεη ηνλ πνηεηή λα απνθεύγεη ηνπο κεγάινπο
δξόκνπο.
152
Βι. Φπληίθνγινπ (1996) 285, ν νπνίνο αλαιύεη ην θαηλόκελν απηό μεθηλώληαο από έλα
απόζπαζκα ζην 4ν βηβιίν ησλ Γεωπγικών ηνπ Βηξγίιηνπ (6-7):
in tenui labor; at tenuis non gloria si quem
numina laeva sinunt auditque vocatus Apollo.

Ο Φπληίθνγινπ επηζεκαίλεη όηη ν Βηξγίιηνο εδώ αληιεί ζηνηρεία από ηνλ Καιιίκαρν, ν νπνίνο ζηνπο
ζη. 9-11 από ηνλ Ύμνο ζηον Απόλλωνα ρξεζηκνπνηεί ην κέγαο σο όξν επηδνθηκαζίαο ζε αληίζεζε κε ηε
ζπλήζε απνδνθηκαζηηθή ρξήζε ηνπ.

37
ζεκεία ηνπ έξγνπ ηνπ,153 κε ηε ζεκαληηθή δηαθνξά όηη εδώ θαη ην ίδην ην ζέκα ηνπ
πνηήκαηνο είλαη επηθώλ δηαζηάζεσλ θαη έηζη ην magnus δελ αλαθέξεηαη κόλν ζηε
δόμα πνπ ειπίδεη ν πνηεηήο λα ηνπ απνθέξεη ην πνίεκα, αιιά θαη ζην πςειό
πεξηερόκελό ηνπ. Χζηόζν, ην επηθώλ δηαζηάζεσλ ζέκα ζπλδπάδεηαη κε ηηο
θαιιηκαρηθέο αξρέο, θαζώο ην ηηκεηηθό ζηεθάλη πνπ δηεθδηθεί ν πνηεηήο δελ
παξαπέκπεη κόλνλ ζηε hirsuta corona ηνπ Έλληνπ, αιιά θαη ζην αίηεκα ηνπ
αιεμαλδξηλνύ γηα δύζθνια πνηεηηθά εγρεηξήκαηα (non iuvat e facili lecta corona
iugo).154

Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηνπ πξννηκίνπ ε έληνλα πνηεηνινγηθή γιώζζα

ππνρσξεί θαη ε αηηηνινγία κέλεη κεηέσξε, θαζώο αλαβάιιεηαη γηα ην ηέινο ηνπ
πνηήκαηνο δίλνληαο ηε ζέζε ηεο ζην «επηθό» κέξνο ηεο ειεγείαο. ΢ην θύξην κέξνο,
ινηπόλ, ζην επίθεληξν βξίζθεηαη ην ζηξαηησηηθό κεγαιείν ηεο Ρώκεο κέζα από ηξία
επίιεθηα επεηζόδηα πνπ θνηλό ηνπο ζέκα είλαη ηα spolia opima. Ο Πξνπέξηηνο έηζη
πηνζεηεί κία από ηεο ηερληθέο ηεο Αινειάδαρ, ηελ ελζσκάησζε δειαδή ζηηγκηνηύπσλ
ηεο ξσκατθήο ηζηνξίεο, πνπ εθεί ζπλαληάηαη ζηηο αθεγεκαηηθέο πξνβνιέο ζην κέιινλ.
΢ην 6ν βηβιίν κάιηζηα εκθαλίδνληαη θαη νη ηξεηο αθηεξσηέο ησλ spolia opima
(Romulus: 779-780, Cossus: 841, Marcellus: 855-859), ελώ ν Ρσκύινο θαη ν
Αύγνπζηνο ―ζπλεμεηάδνληαη‖ ζε έλα εθηελέο ρσξίν πνπ δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηνλ
δεύηεξν.155

Έηζη θαη ν Πξνπέξηηνο μεθηλάεη κε ην επεηζόδην ηνπ ηδξπηή ηεο Ρώκεο

Ρσκύινπ (4.10.5, imbuis exemplum primae tu, Romule, palmae), ν νπνίνο ζθνηώλεη
ηνλ βαζηιηά ηεο Καηλίλεο, κηαο ζαβηληθήο πόιεο θνληά ζηε Ρώκε θαη αθηεξώλεη ηνλ
νπιηζκό ηνπ αληηπάινπ ζηνλ Γία. Ο Ρσκύινο είλαη έλα από ηα ζπλεθηηθά ζηνηρεία
ησλ αηηηνινγηθώλ ειεγεηώλ ηνπ ηεηάξηνπ βηβιίνπ, αθνύ ζε κεγαιύηεξν ή κηθξόηεξν

153
Βι. Πξνπ. 1.7.23-6.
154
Η Ingleheart (2007) αληρλεύεη ζην ζηίρν ζπζρεηηζκό κε ην δηδαθηηθό έπνο ηνπ Λνπθξήηηνπ
De rerum Natura 1.927-30: [… ] iuvat integros accedere fontis / atque haurire, iuvatque novos
decerpere flores / insignemque meo capiti petere inde coronam / unde prius nulli velarint tempora
Musae [… ]. Δλώ ε Garani (2007) 103 ην ζπζρεηίδεη κε ηνλ Έλλην, ζηελ hirsuta corona ηνπ νπνίνπ
αλαθέξζεθε ν πνηεηήο θαη ζηελ εηζαγσγηθή ειεγεία (4.1.61).
155
Βι. παξαπάλσ ζ.21-2.

38
βαζκό ν ίδηνο θαη ε επνρή ηνπ αλαθέξνληαη ζηηο πεξηζζόηεξεο από απηέο.156 ΢ην
πνίεκα απηό, σζηόζν, ν ήξσαο εκθαλίδεηαη γηα πξώηε θνξά σο πξσηαγσληζηήο, ν
νπνίνο κάιηζηα παίξλεη ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο δύν
πξσηαγσληζηέο, θαζώο ηνπ αθηεξώλνληαη 18 ζηίρνη έλαληη ησλ 16 γηα ηνλ Κόζζν θαη
ησλ κόιηο 6 πνπ αθηεξώλνληαη ζηνλ Μάξθειιν. Ο πνηεηήο ινηπόλ πξνηάζζεη ηνλ
ηδξπηή ηεο Ρώκεο, ηνλ ήξσα κε ηνλ νπνίν επεδίσθε λα ζπζρεηίδεηαη ν Αύγνπζηνο157
θαη κε ηνλ νπνίν ηνλ ζπλέδεαλ ζπρλά θαη νη άιινη απγνύζηεηνη πνηεηέο.158 Ο Ρσκύινο
σζηόζν είλαη έλα πξόζσπν κε ακθηιεγόκελεο όςεηο, θαζώο από ηε κία ηνλ ηηκνύζαλ
σο ηδξπηή ηεο πόιεο, ζηξαηησηηθό εγέηε θαη νησλνζθόπν, από ηελ άιιε όκσο ζθίαδε
ην όλνκά ηνπ ε αδεξθνθηνλία, βαζηθό θαη αζθαιώο γλσζηό ζε όινπο ζηνηρείν ηνπ
κύζνπ ηνπ. Ο Πξνπέξηηνο ζηελ πξαγκάηεπζε ηνπ επεηζνδίνπ δελ αλαθέξεηαη
θαζόινπ ζηελ αδεξθνθηνλία, ελώ απνδίδεη ζηνλ Ρσκύιν ηνλ ηηκεηηθό ηίηιν (4.10.17)
urbis virtutisque parens ζπκίδνληαο ηνλ ηίηιν pater patriae πνπ απνδηδόηαλ ζηνλ
Αύγνπζην.159 Χζηόζν δε δηζηάδεη λα δώζεη έκθαζε ζηα άγξηα θαη πξσηόγνλα

156
Έηζη ζηελ 4.1 ν πνηεηήο ζθηαγξαθεί ηελ ηαπεηλή εηθόλα ηεο Ρώκεο ηελ επνρή ηνπ
Ρσκύινπ ηελ νπνία θέξλεη ζε αληηπαξάζεζε κε ηε ζύγρξνλή ηνπ κεγαιεηώδε κνξθή ηεο πόιεο, βι.
παξαπάλσ ζ.5. Αλαθέξεηαη κάιηζηα νλνκαζηηθά ζηνλ αδεξθό ηνπ Ρσκύινπ, Ρέκν (4.9-10), ζηελ
αλαηξνθή ησλ δύν αδεξθώλ από κία ιύθαηλα, αιιά θαη ζην ζάλαην ηνπ Ρέκνπ (4.6.49-50). ΢ηελ 4.2 ην
άγαικα ηνπ Βεξηνύκλνπ αθεγείηαη όηη είδε ηε κάρε ηνπ Ρσκύινπ θαη ηνπ Σάηηνπ (4.2.52) ζε κία επνρή
πνπ ήηαλ αθόκε θαηαζθεπαζκέλν από μύιν (4.2.59-60). Η 4.4, ε ειεγεία γηα ηελ πξνδνζία ηεο
Σαξπεΐαο, εθηπιίζζεηαη ηελ επνρή ηνπ Ρσκύινπ ζηελ ηδηαίηεξε ζθιεξόηεηα ηνπ νπνίνπ αλαθέξεηαη ε
εξσίδα (4.4.53-4). Σέινο θαη ζηελ 4.6 ν πνηεηήο αλαθέξεηαη ζην Ρσκύιν σο νησλνζθόπν θαη ηδξπηή
ηεο πόιεο (4.6.43-3) θαη ηνλ ζπλδέεη κε ηελ Σξνία θαη ηνλ Αηλεία (4.6.21). Μόλν ζηελ 4.9 δε θαίλεηαη
λα ππάξρεη θάπνηα ζύλδεζε κε ην Ρσκύιν θαη ηελ επνρή ηνπ. H Garani (2007) 106 επηρεηξεί λα
αληρλεύζεη θαη ζηελ 4.9 θάπνηα έκκεζε έζησ ζύλδεζε κε ην Ρσκύιν ζεσξώληαο όηη ε ηζηνξία ηνπ
Ηξαθιή κε ηνλ Κάθν θαη ε ζεκειίσζε ηνπ ηεξνύ ηεο Ara Maxima ζρεηίδνληαλ κε ηε βαζηιηθή πεξίνδν,
κε ηνλ Ηξαθιή λα ιεηηνπξγεί σο πξόγνλνο ηνπ Ρσκύινπ. Παξαπέκπεη κάιηζηα θαη ζην ζρεηηθό
απόζπαζκα από ηνλ Λίβην (1,8,1-2) όπνπ ε αθήγεζε γηα ηνλ Ηξαθιή ηνπνζεηείηαη αθξηβώο πξηλ ηελ
ίδξπζε ησλ ηεηρώλ από ην Ρσκύιν. Η ζύλδεζε απηή, σζηόζν, κνηάδεη θάπσο βεβηαζκέλε θαη αβέβαηε.
157
Βι. θαη ΢νπεη. Div. Aug., 95, ν νπνίνο αλαθέξεη θαη ην πεξηζηαηηθό, ην νπνίν πξνθαλώο
πξνέβαιιε ην απγνύζηεην πεξηβάιινλ, ζύκθσλα κε ην νπνίν ν Αύγνπζηνο επαλέιαβε ηνλ νησλό ηνπ
Ρσκύινπ, βι. παξαπάλσ ζ.21-2.
158
Βι. Βηξγ. G. 3.27 , Οξ. C. 3.3.1.
159
Γηα ηνλ ηηκεηηθό ηίηιν parens urbis πνπ δόζεθε ζηνλ Ρσκύιν βι. Liv. 1.16.3. Ο ήξσαο
ήηαλ πξάγκαηη ηδξπηήο ηεο πόιεο, αιιά ν ηίηινο parens urbis δε θαίλεηαη λα δηαπίζησλε απιά, αιιά
ηηκνύζε ηνλ ήξσα σο εζληθό pater familias. Πξβ. Οξ. Carm. 3.24.27 όπνπ o Αύγνπζηνο απνθαιείηαη
parens urbium.

39
ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ηνπ γελάξρε ηεο πόιεο. ΋πσο δειαδή ζηελ ειεγεία 4.4
έβαιε ζην ζηόκα ηεο Σαξπεΐαο ιόγηα πνπ ηόληδαλ ηε ζθιεξόηεηα ηνπ ηξαθέληνο από
ηε ιύθαηλα ήξσα, έηζη θη εδώ ν Ρσκύινο παξνπζηάδεηαη θαη πάιη ζθιεξαγσγεκέλνο
θαη αγξησπόο κε ηε ιηηή θαηνηθία ηνπ, ηνλ αγξνηηθό ηξόπν δσήο ηνπ θαη ηνλ
πξσηόγνλν νπιηζκό ηνπ (4.10.17-22):
Urbis virtutisque parens sic vincere suevit,
qui tulit a parco frigida castra lare.
idem eques et frenis, idem fuit aptus aratris,
et galea hirsuta compta lupina iuba
picta neque inducto fulgebat parma pyropo:
praebebant caesi baltea lenta boves.

Χζηόζν ε παξνπζίαζε απηή δελ είλαη απαξαίηεην λα ππνθξύπηεη επηζπκία

«δπζθήκεζεο» ηνπ Ρσκύινπ, όπσο εξκελεύηεθε από θάπνηνπο κειεηεηέο, θαζώο ν
αγξόηεο θαη δεηλόο πνιεκηζηήο Ρσκύινο κε ηηο ιηηέο θαη ζθιεξέο ζπλζήθεο δσήο ηνπ
είλαη αληηπξνζσπεπηηθό δείγκα ηεο πξσηόγνλεο επνρήο ηεο Ρώκεο, όπσο ηελ
θαληάδνληαλ νη κεηαγελέζηεξνη Ρσκαίνη.160 Δμάιινπ ζηελ 4.1, ν πνηεηήο ηνλίδεη ηελ
ηξαρύηεηα θαη ηελ απιόηεηα ησλ αληηθεηκέλσλ (et galea hirsuta…/ picta neque…
parma/ …caesi baltea lenta boves ). Μηα ιεπηνκέξεηα, σζηόζν, μαθληάδεη πξάγκαηη
ηνλ αλαγλώζηε. Αλαθέξεηαη δειαδή όηη ην θξάλνο ηνπ Ρσκύινπ ήηαλ από δέξκα
ιύθνπ (20, et galea hirsuta compta lupina iuba) θάηη πνπ κνηάδεη ηδηαίηεξα
απνθξνπζηηθό, θαζώο ν Ρσκύινο θαη ν θνλεπζείο αδεξθόο ηνπ «αλαηξάθεθαλ» από
κηα ιύθαηλα,161 θαη κνηάδεη αλεπαίζζεηα λα ππαηλίζζεηαη ζηνλ αλαγλώζηε όηη εδώ
έρεη απνζησπεζεί ε ύπαξμε ηνπ άιινπ αδειθνύ θαη ν θόλνο ηνπ από ηνλ Ρσκύιν.

160
Βι. Fox (1996) 117.
161
Βι. Garani (2007) 107, ε νπνία ππνζηεξίδεη όηη νη αξλεηηθνί απηνί ππαηληγκνί θινλίδνπλ
ηελ παηξησηηθή persona ηνπ Πξνπέξηηνπ. Η Ingleheart (2007) 72 κάιηζηα πξνρσξάεη αθόκε
πεξηζζόηεξν, θαζώο ζηελ πεξηγξαθή ηεο κνλνκαρίαο θαη ηνπ θόλνπ ηνπ Άθξσλα εληνπίδεη νκνηόηεηεο
κε έλα απόζπαζκα ηεο Αινειάδαρ (10.719 θ.ε. ) όπνπ θνλεύεηαη έλαο άιινο Άθξσλ από ηνλ Μεδέληην.
Ο Μεδέληηνο ζηελ Αινειάδα βιέπεη ηνλ ερζξό ηνπ λα κάρεηαη ( 10.721, hunc ubi miscentem longe
media agmina vidit), όπσο θάλεη θαη ν Ρσκύινο ζηνλ Πξνπέξηην (4.10.13, hunc videt ante cavas
librantem spicula turres), ελώ θαη ζηνλ Βηξγίιην ηνλίδεηαη ην αίκα πνπ ιεξώλεη ηα όπια (10.731,
…infractaque tela cruentat). Η Ingleheart πηζηεύεη πσο νη νκνηόηεηεο απηέο θαη ν ζπζρεηηζκόο πνπ
πξνθαινύλ αλάκεζα ζηνλ Μεδέληην, ηνλ δηαβόεην σο contemptor divum, θαη ηνλ Ρσκύιν αληαλαθινύλ
αξλεηηθά ζην κεγαιείν ηεο Ρώκεο, ην νπνίν δηαθήξπμε όηη ζα πκλήζεη ν πνηεηήο, αιιά θαη ζηνλ ίδην

40
 ΋ζνλ αθνξά ηώξα ηνλ αληίπαιν ηνπ Ρσκύινπ, ηνλ Άθξσλα, θαη εδώ ν
πνηεηήο επηθπιάζζεη κία έθπιεμε γηα ηνλ αλαγλώζηε θαζώο ηνλ παξνπζηάδεη σο
απόγνλν ηνπ Ηξαθιή (4.10.9, Acron Herculeus), θάηη πνπ δελ αλαθέξεηαη ζε θάπνηα
άιιε από ηηο πεγέο. Η θαηλνηνκία απηή ηνπ Πξνπέξηηνπ γέλλεζε ζπδεηήζεηο, θαζώο ν
Ηξαθιήο, πξσηαγσληζηήο, όπσο είδακε, ηεο ειεγείαο 4.9, ήηαλ έλαο από ηνπο ήξσεο
κε ηνπο νπνίνπο ζπζρεηηδόηαλ ν Αύγνπζηνο, θαη ζπλεπώο παξαμελεύεη ε ζύλδεζή ηνπ
κε ηνλ ερζξό ηνπ Ρσκύινπ.162 Ο ζπζρεηηζκόο απηόο, σζηόζν, ζε ζπλδπαζκό κε ην
horror erat ηνπ ζη. 10 δηακνξθώλνπλ ηελ εηθόλα ελόο αληάμηνπ γηα ην Ρσκύιν
αληίπαινπ.

Ο Άθξσλ ινηπόλ ζύκθσλα κε ηελ παξάδνζε επηηέζεθε ζηε Ρώκε κεηά ηελ
αξπαγή ησλ γπλαηθώλ από ηε ΢αβίλε,163 ληθήζεθε όκσο από ην Ρσκύιν, ν νπνίνο
κεηά ηε λίθε ηνπ ζεκειίσζε ην ηεξό ηνπ Φεξέηξηνπ Γία ζην ιόθν ηνπ Καπηησιίνπ θαη
αθηέξσζε εθεί ηα όπια ηνπ αληίπαινπ αξρεγνύ. ΢ηελ 4.10 ν Ρσκύινο αθηεξώλεη ζηνλ
Γία ηνλ ίδην ηνλ Άθξσλα πξηλ θαλ ηνλ θνλεύζεη (4.10.15, Iuppiter, haec hodie tibi
victima corruet Acron). Σν ζέκα ηεο επζέβεηαο πνπ εηζάγεηαη εδώ θαη ε βνήζεηα ησλ
ζεώλ πξνο ηνπο Ρσκαίνπο είλαη έλα από ηα κνηίβα πνπ ζα μαλαζπλαληήζνπκε ζηε
ζπγθεθξηκέλε ειεγεία θαη ην νπνίν ηνλίζηεθε ηδηαίηεξα ζηελ ειεγεία 4.6.164 Έλα
άιιν, σζηόζν, θνηλό κνηίβν ησλ ηξηώλ επεηζνδίσλ είλαη ε βία θαη ε σκόηεηα πνπ
πξνεγείηαη ηεο επζεβνύο αθηέξσζεο ησλ ιαθύξσλ. Έηζη ν Άθξσλ σο ζθάγην
θνλεύεηαη ζην όλνκα ηνπ Γία θαη ηα όπια ηνπ απνζπώληαη γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ σο
αθηεξώκαηα, ηα νπνία σζηόζν απνθηήζεθαλ κε αηκαηεξό ηξόπν. Ο Πξνπέξηηνο, ν
νπνίνο ζηηο ειεγείεο ησλ πξνεγνύκελσλ βηβιίσλ είρε εθθξάζεη επαλεηιεκκέλα ηελ
«αληηπνιεκηθή» ηνπ δηάζεζε,165 δελ πξνζπαζεί λα απνζησπήζεη ή λα σξαηνπνηήζεη ηε

ηνλ Αύγνπζην. Χζηόζν ε ζύκπησζε ηνπ νλόκαηνο θαη νη νκνηόηεηεο πνπ αλαθέξεη ε Ingleheart
δύζθνια κπνξνύλ λα καο πείζνπλ όηη ην ζπγθεθξηκέλν απόζπαζκα είλαη θάηη πεξηζζόηεξν από κία
ινγνηερληθή αλάκλεζε θαη λα νδεγήζνπλ ζηε ζύλδεζε δπν εξώσλ ηόζν δηαθνξεηηθήο δπλακηθήο θαη
ζεκαζίαο.

162
Βι. Garani (2007 ) 107-8.
163
΢ύκθσλα κε ην Λίβην (1.10.2-6) ν Άθξσλ επηηέζεθε ζηε Ρώκε ρσξίο λα πεξηκέλεη λα
ζπγθεληξσζνύλ νη δπλάκεηο ησλ άιισλ ζαβηληθώλ πόιεσλ.
164
Βι. παξαπάλσ ζ.23-4.
165
Βι. Πξνπ. 3.5.1: Pacis Amor deus est, pacem veneramur amantes.

41
ζθιεξόηεηα πνπ πξνεγήζεθε ηεο αθηέξσζεο 4.10.12: ipse dedit, sed non sanguine
sicca suo.166

΢ηε ζπλέρεηα ν πνηεηήο πξνρσξάεη από ηε κπζηθή επνρή ζην καθξηλό ηζηνξηθό
παξειζόλ θαη από ηα ηείρε ηεο Ρώκεο πέξα από ηνλ Σίβεξε (4.10.25 ultra Tiberim). Η
κεηάβαζε ζην δεύηεξν επεηζόδην γίλεηαη θάπσο απόηνκα, ρσξίο θάπνην ρξνληθό
πξνζδηνξηζκό, ελώ ην ζρήκα ηεο αλαθνξάο: caesi (4.10.22)/ caede (4.10.23)
πξννησλίδεηαη ηε ζθιεξόηεηα πνπ ζα αθνινπζήζεη θαηά ηελ πεξηγξαθή ηνπ δεύηεξνπ
επεηζνδίνπ απόθηεζεο ησλ spolia opima.167 Πξσηαγσληζηήο είλαη ν Κνξλήιηνο
Κόζζνο, ν νπνίνο ζθόησζε ηνλ Δηξνύζθν βαζηιηά Σνινύκλην ην 437 ή 422 π.Υ θαη
έπεηηα αθηέξσζε ηνλ νπιηζκό ηνπ ζην ηεξό. Με ην επεηζόδην απηό ζπλδέεηαη έλα
νιόθιεξν πνιηηηθό παξαζθήλην, ην νπνίν απαζρόιεζε ηδηαίηεξα ηνπο κειεηεηέο ηνπ
πνηήκαηνο, θαζώο κεηαηξέπεη ηα spolia opima από ππόζεζε αξραηνγλσζηηθνύ
ελδηαθέξνληνο ζε πνιηηηθό δήηεκα ηεο επνρήο ηνπ Αύγνπζηνπ. ΢πγθεθξηκέλα, ην 29
π.Υ ν Μ. Ληθίληνο Κξάζζνο, αλζύπαηνο ηεο Μαθεδνλίαο, ζθόησζε ζε κνλνκαρία ην
βαζηιηά ησλ Βαζηαξλώλ, αθαίξεζε ηνλ νπιηζκό ηνπ θαη ηνλ κεηέθεξε ζηε Ρώκε.168 Η
επηηπρία ηνπ απηή ζα κπνξνύζε λα ηνπ εμαζθαιίζεη ην πξνλόκηo ηεο αθηέξσζεο ησλ
ιαθύξσλ απηώλ ζην λαό ηνπ Iupiter Feretrius. Μία ηέηνηα αθηέξσζε όκσο δελ έγηλε
πνηέ. Λακβάλνληαο, σζηόζν, ππ‘ όςηλ θαη ην θύξνο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, αιιά θαη ηηο
ζηξαηησηηθέο επηηπρίεο ηνπ ίδηνπ νη πεξηζζόηεξνη κειεηεηέο ζπκθσλνύλ όηη είλαη
απίζαλν λα κελ έδεημε ελδηαθέξνλ γηα κία ηέηνηα αθηέξσζε, ε νπνία ζα κεγάισλε
αθόκε πεξηζζόηεξν ηελ αθηηλνβνιία ηνπ.169 Ο Γίσλ Κάζζηνο (51.24.4) δε καο
ελεκεξώλεη γηα ην αλ ν Κξάζζνο πξνζπάζεζε λα θάλεη κία ηέηνηα αθηέξσζε, αιιά
αλαθέξεη όηη ν Κξάζζνο ζα έθαλε ηελ αθηέξσζε, αλ θαηείρε ην ύςηζην ζηξαηησηηθό
αμίσκα, απνθαιύπηνληαο έηζη πνην ήηαλ θαηά πάζα πηζαλόηεηα ην θώιπκα. Χζηόζν
—θαη εδώ εκπιέθεηαη ν πξσηαγσληζηήο ηνπ δεύηεξνπ επεηζνδίνπ ηνπ πνηήκαηνο—,
ην ζρεηηθό κε ην αμίσκα επηρείξεκα είλαη ακθίβνιεο αμηνπηζηίαο, θαζώο θαίλεηαη λα
κελ ίζρπζε ζηελ πεξίπησζε ηνπ Κόζζνπ. Ο Λίβηνο δειαδή ζηελ αξρηθή αθήγεζε ηεο
ηζηνξίαο ηνπ Κόζζνπ (4.19.1-20.4) αλαθέξεη όηη ην 437 π.Υ., όηαλ αθηέξσζε ηα
spolia opima, ήηαλ tribunus militum θαη όρη ύπαηνο θαη άξα ζα κπνξνύζε λα

166
Βι. Ingleheart (2007) 70.
167
Βι. Fox (1996) 117-9.
168
Λίβηνο 4.19-20.
169
Βι. Flower (2000) 51.

42
απνηειέζεη πξνεγνύκελν γηα κία αλάινγε αθηέξσζε από ηνλ Κξάζζν. ΢ε έλα
απόζπαζκα όκσο (4.20.5-11), ην νπνίν είλαη θαλεξά κεηαγελέζηεξε πξνζζήθε, ν
Λίβηνο δηνξζώλεη ηελ εκεξνκελία ηεο αθηέξσζεο ζε 422, ηε ρξνληά δειαδή πνπ ν
Κόζζνο ήηαλ ύπαηνο. Σελ πιεξνθνξία απηή θαηά ηνλ Λίβην ηελ άληιεζε ν
Αύγνπζηνο από κηα επηγξαθή πάλσ ζηελ παλνπιία ζώξαθνο ηνπ Σνινύκληνπ, ηελ
νπνία βξήθε ν ίδηνο κέζα ζην λαό. Παξόιν πνπ κνηάδεη ακθίβνιν λα επηβίσζε έλα
ηέηνην εύξεκα ζε έλαλ θαηεζηξακκέλν θαη ρσξίο ζηέγε λαό, ν Λίβηνο δηνξζώλεη απηό
πνπ έγξαςε ζηα πξώηα βηβιία ηνπ επηζπκώληαο πξνθαλώο λα κελ έξζεη ζε αληίζεζε
κε ηνλ απηνθξάηνξα. Η παξάιιειε ύπαξμε όκσο θαη ηεο αξρηθήο εθδνρήο
απνθαιύπηεη ην ξόιν ηνπ Αύγνπζηνπ ζηελ όιε ππόζεζε.170 Ο ιόγνο είλαη πξνθαλήο.
Μία ηέηνηα αθηέξσζε από ηνλ Κξάζζν ζα κπνξνύζε λα είλαη πιήγκα γηα ην θύξνο
ηνπ Αύγνπζηνπ, ν νπνίνο παξά ηηο εμαηξεηηθέο δηνηθεηηθέο ηνπ ηθαλόηεηεο δελ είρε λα
επηδείμεη θάπνην ηδηαίηεξν ζηξαηησηηθό επίηεπγκα θαη ζπλεπώο δελ είρε ηε
δπλαηόηεηα λα θάλεη κηα αλάινγε αθηέξσζε ζην λαό πνπ ν ίδηνο αλαζηήισζε.171 Αλ
πξνζηεζεί ζε απηά ην όηη ν Κξάζζνο απηόο ήηαλ εγγνλόο ηνπ κέινπο ηεο ηξηαλδξίαο,
κπνξεί λα θαηαλνεζεί γηαηί δελ ηνπ απνδόζεθε πνηέ απηή ε ύςηζηε ζηξαηησηηθή ηηκή,
ε νπνία ζα ηνλ εκθάληδε σο ζπλερηζηή ηνπ Ρσκύινπ, ξόιν πνπ δηεθδηθνύζε ν
Αύγνπζηνο γηα ηνλ εαπηό ηνπ. 172

Ο δήινο ηνπ απηνθξάηνξα κάιηζηα γηα ην ζέκα απηό θαίλεηαη θαη από ηελ
ίδξπζε ηνπ λανύ ηνπ Mars Ultor ζην ιόθν ηνπ Καπηηώιηνπ ην 20 π.Υ,173 ν νπνίνο
ζύκθσλα κε ηνλ Γίσλα Κάζζην (54.8.3) ρηίζηεθε αληαγσληζηηθά πξνο ην λαό ηνπ
Γία.174 ΢ηελ πόξηα ηνπ λένπ λανύ εηθνληδόηαλ ν Ρσκύινο πνπ αθηεξώλεη ηα spolia
opima κεηά ηε λίθε ηνπ. Δθεί ηνπνζέηεζε ν Αύγνπζηνο ηα ξσκατθά ιάβαξα πνπ είρε
ράζεη ν Κξάζζνο ζηνπο Πάξζνπο θαη ηα νπνία αλέθηεζε ν ίδηνο κέζσ ηεο
δηπισκαηίαο. Η απγνύζηεηα πξνπαγάλδα έδηλε κεγάιε ζεκαζία ζηελ αλάθηεζε απηή

170
O Harrison (1989) 410-11 ππνζηεξίδεη όηη ν Λίβηνο κε ηε δηόξζσζε απηή πξνζπαζεί λα
επραξηζηήζεη ηνλ απηνθξάηνξα έρνληαο επίγλσζε ηεο πνιηηηθήο ζεκαζίαο πνπ είρε απνθηήζεη ην
γεγνλόο. Δλώ απνδίδεη ηελ παξάιιειε ύπαξμε θαη ηεο πξώηεο εθδνρήο ζην γεγνλόο όηη πηζαλόηαηα ηα
πέληε πξώηα βηβιία ηεο ηζηνξίαο ηνπ γξάθηεθαλ λσξίηεξα.
171
Βι. Flower (2000) 50-1.
172
Βι. Γίσλ 51. 24. 4.
173
Από ηε ζηηγκή απηή ε ζέζε ηνπ Iuppiter Feretrius ζηε ξσκατθή ιαηξεία απνδπλακώλεηαη.
174
΋πσο ζρνιηάδεη ν Springer (1954) 32, ε όιε ε ππόζεζε είλαη έλα παξάδεηγκα
ρξεζηκνπνίεζεο ηεο ζξεζθείαο γηα πνιηηηθέο ζθνπηκόηεηεο

43
ησλ ξσκατθώλ ιαβάξσλ. Έηζη ν απηνθξάηνξαο πνπ δελ κπνξνύζε λα αθηεξώζεη ν
ίδηνο ζην λαό ηνπ Iuppiter Feretrius ηνλ «αληηθαηέζηεζε» κε έλαλ άιιν175 θαη, θαζώο
δελ θέξδηζε πνηέ spolia opima, έδσζε κεγάιε ζεκαζία ζηελ επηζηξνθή ησλ
ξσκατθώλ ιαβάξσλ176 θαη νδήγεζε θαη ζηελ απνθξπζηάιισζε ηνπ αξηζκνύ ησλ
spolia opima ζηα ηξία πξναλαθεξζέληα.177

Η επηινγή ηνπ πνηεηή λα αζρνιεζεί κε ην επαίζζεην απηό ζέκα ιίγα ρξόληα

κεηά ην πεξηζηαηηθό κε ηνλ Κξάζζν178 δεκηνύξγεζε ακθηβνιίεο σο πξνο ηηο
πξνζέζεηο ηνπ. Έηζη κειεηεηέο ππνζηήξημαλ όηη ν Πξνπέξηηνο ζηελ ειεγεία απηή
πεξηζζόηεξν ππνλνκεύεη παξά εμπκλεί ηνλ απηνθξάηνξα.179 Χζηόζν ίζσο είλαη
πξνηηκόηεξν λα κηιήζνπκε γηα ακθηβνιία παξά γηα ππνλόκεπζε, θαζώο ν πνηεηήο,
θαηλνκεληθά ηνπιάρηζηνλ, δελ θάλεη θακία αλαθνξά ζηα ακθηιεγόκελα ζηνηρεία,
κέλεη πηζηόο ζηελ επίζεκε γξακκή θαη ήδε από ηνλ πξόινγν ηνπ πνηήκαηνο δειώλεη
όηη ζα αλαθεξζεί ζε ηξεηο νπιηζκνύο πνπ αθαηξέζεθαλ από ηξεηο αξρεγνύο, δίλνληαο
έκθαζε, όπσο ηνλίζακε, ζηνλ αξηζκό ηξία (4.10.2)180, ζπκβαδίδνληαο έηζη κε ηνλ
Βηξγίιην ν νπνίνο επίζεο αλαθέξεηαη ξεηά ζε ηξεηο νπιηζκνύο (Aen.6.859):

tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.

Ο Πξνπέξηηνο ινηπόλ αθεγείηαη ην επεηζόδην ρσξίο λα αλαθεξζεί θαζόινπ

ζην αμίσκα ηνπ Κόζζνπ. Δπηθέξεη κάιηζηα θάπνηεο αιιαγέο ζηα ηζηνξηθά γεγνλόηα
δίλνληαο έηζη πεξηζζόηεξε δξακαηηθόηεηα, αιιά θαη πην εξσηθό ηόλν. Έηζη ν Κόζζνο
είλαη απηόο πνπ πξνθαιεί κε γελλαηόηεηα ζε κνλνκαρία ηνλ αληίπαιν αξρεγό (4.10.35
Cossus ait ‗forti melius cνncurrere campo‘), ν νπνίνο «γίλεηαη» ν ηειεπηαίνο βαζηιηάο
175
Βι. Springer (1954) 31-2.
176
Βι. Flower (2000) 55-6.
177
΢ύκθσλα κε ηνλ Γίσλα Κάζζην (44.4.3) κεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ Ινύιηνπ Καίζαξα από ηελ
Ιζπαλία (45-44 π.Υ.) αλάκεζα ζηηο ηηκέο πνπ ηνπ απνδόζεθαλ ήηαλ θαη ην πξνλόκην λα αθηεξώζεη
spolia opima. Χζηόζν δε γλσξίδνπκε λα έγηλε κηα ηέηνηα αθηέξσζε από ηνλ Καίζαξα, ν νπνίνο
δνινθνλήζεθε έλα ρξόλν κεηά.
178
Γελ ππάξρεη βέβαην ζηνηρείν γηα ηε ρξνλνιόγεζε ηνπ πνηήκαηνο, αιιά ε παξνπζία ηνπ ζην
ν
4 βηβιίν, ηνπ νπνίνπ ε έθδνζε ηνπνζεηείηαη γύξσ ζην 16 π.Υ, ηνπνζεηεί ηε δεκηνπξγία ηνπ δέθα
πεξίπνπ ρξόληα κεηά ην πεξηζηαηηθό κε ηνλ Κξάζζν.
179
Βι. Ingleheart (2007) 63 θ.ε..
180
O Harrison (1989) 412 εύζηνρα επηζεκαίλεη όηη ην omine…certo ηνπ ζη.46 ππνλνεί όηη
κόλν όζνη δηεμήγαλ ηε κάρε κε δηθνύο ηνπο νησλνύο, δειαδή νη εγέηεο ηνπ ζηξαηνύ, δηθαηνύληαλ ηελ
αθηέξσζε.

44
 181
ηεο πόιεο θαη ν θόλνο ηνπ ηνπνζεηείηαη ιίγν πξηλ ηελ άισζή ηεο. Δπηπιένλ ν
πνηεηήο δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε ζηήξημε ησλ ζεώλ πξνο ηηο ξσκατθέο δπλάκεηο
ηνλίδνληαο όηη όινη νη ζενί ήηαλ κε ην κέξνο ηνπο (37, di Latias iuvere manus, desecta
Tolumni) αλαθαιώληαο άιιε κία θνξά ηελ ειεγεία 4.6, όπνπ ε εύλνηα ησλ ζεώλ πξνο
ηηο δπλάκεηο ηνπ Αύγνπζηνπ θαηά ηε λαπκαρία ηνπ Αθηίνπ ήηαλ βαζηθό ζηνηρείν ηνπ
πνηήκαηνο.182

Απηό πνπ ηαξάδεη, σζηόζν, ηνλ παηξησηηθό ηόλν είλαη ε ζπλαηζζεκαηηθή θαη
γεκάηε ζπκπάζεηα παξέκβαζε ηνπ πνηεηή, ν νπνίνο κνηάδεη λα ζιίβεηαη από ην
ρακέλν πηα κεγαιείν κηαο πόιεο, ε νπνία, σζηόζν, ήηαλ ερζξόο ηεο Ρώκεο (4.10.27-
30):
heu Vei veteres! et vos tum regna fuistis,
et vestro positast aurea sella foro:
nunc intra muros pastoris bucina lenti
cantat, et in vestris ossibus arva metunt.

Απηή ε ζιίςε κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ζην κπαιό ηνπ ππνςηαζκέλνπ

αλαγλώζηε ζπζρεηηζκνύο κε ηελ θαηαγσγή ηνπ Πξνπέξηηνπ από ηελ εηξνπζθηθή
Πεξνπζία,183 o νπνίνο θαηά ηνλ εκθύιην πόιεκν ηελ είδε λα θαηαζηξέθεηαη από ηνλ
Οθηαβηαλό θαη ηηο δπλάκεηο ηνπ184 (1.22.3-10):

si Perusina tibi patriae sunt nota sepulcra,

Italiae duris funera temporibus,
cum Romana suos egit discordia cives-
sic mihi praecipue, pulvis Etrusca, dolor,
tu proiecta mei perpessa‘s membra propinqui,
tu nullo miseri contegis ossa solo-
proxima suppositos contingens Umbria campos
me genuit terris fertilis uberibus.

181
Πξβ. Liv. 4.17.12.
182
Βι. παξαπάλσ ζ. 23-4 θαη 27-8.
183
Πξβ. 4.1.113-4 όπνπ ν Ώξνο «ζπκίδεη» κε λόεκα ζηνλ Πξνπέξηην ηελ θαηαγσγή ηνπ:
Umbria te notis antiqua Penatibus edit
mentior? an patriae tangitur ora tuae?
184
Βι. Stahl (1985) 249.

45
Ο πξνζσπηθόο ηόλνο, πνπ κνηάδεη ιίγν παξάηαηξνο ζηνλ θαηά ηα άιια απζηεξό
εζληθό ηόλν ηνπ επεηζνδίνπ, ππελζπκίδεη όηη πίζσ από ην κεγαιείν θαη ηηο
ζηξαηησηηθέο επηηπρίεο ηεο Ρώκεο θξύβεηαη πόλνο θαη θαηαζηξνθή γηα πνιινύο από
ηνπο Ιηαινύο γείηνλέο ηεο. Ο πόιεκνο άιισζηε ηώξα είλαη επηζεηηθόο ζε αληίζεζε κε
ην πξώην επεηζόδην όπνπ ν Ρσκύινο ππεξαζπηδόηαλ ηα ηείρε ηεο πόιεο ηνπ. Απηό
πνπ μαθληάδεη είλαη όηη όια απηά ηίζεληαη από ηνλ πνηεηή ζε έλα βηβιίν θαη ζε έλα
πνίεκα πνπ πκλεί ην κεγαιείν ηεο Ρώκεο θαη ηνπ Αύγνπζηνπ.185 Η ηειεπηαία κάιηζηα
αηκαηεξή ζθελή ηνπ επεηζνδίνπ, όπνπ ν Σνινύκληνο ζθαγηάδεηαη θαη ην αίκα από ηνλ
θνκκέλν ιαηκό ηνπ θαηαβξέρεη ηα ξσκατθά άινγα (4.10.38, cervix Romanos sanguine
lavit equos), κεγαιώλεη ηελ έθπιεμε θαη, όπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ρσκύινπ,
πξνδίδεη θάηη από ηελ ειεγεηαθή απέρζεηα πξνο ηνλ πόιεκν.

Σν απόζπαζκα όκσο πξνβιεκαηίδεη ηνλ αλαγλώζηε θαη ζε έλα δεύηεξν

επίπεδν. Η άιινηε γεκάηε επκάξεηα ρώξα ησλ Βείσλ πνπ θαηαζηξέθεηαη θαη
επηζηξέθεη ζε κηα πξσηόγνλε αγξνηηθή θαηάζηαζε186 κνηάδεη ζύκβνιν ηεο
κεηαβιεηόηεηαο ησλ αλζξώπηλσλ πξαγκάησλ αλαθαιώληαο ηνλ πξνβιεκαηηζκό πνπ
είρε ήδε δηαθαλεί ζηελ εηζαγσγηθή ειεγεία ηνπ βηβιίνπ, όηαλ ν πνηεηήο αλαθέξζεθε
ζε αξραίεο πόιεηο πνπ έραζαλ ηε δύλακή ηνπο (4.1.33 θ.ε.). 187 ΢ε κία αληίζηξνθε
πνξεία ε αγξνηηθή Ρώκε, κηα εηθόλα ηεο νπνίαο έδσζε ν πνηεηήο ζηελ ίδηα απηή
εηζαγσγηθή ειεγεία (4.1.1. θ.ε.), είλαη ηώξα απηή πνπ αλαπηύζζεηαη, αιιά ε επίγλσζε
ηνπ εθήκεξνπ ηεο αλζξώπηλεο ηύρεο θαη ν απαηζηόδνμνο ηόλνο ηνπ απνζπάζκαηνο
δελ επηηξέπνπλ παλεγπξηζκνύο. ΢ηε ζηαζεξόηεηα πνπ επαγγειίδεηαη ν Αύγνπζηνο ν
πνηεηήο αληηηάζζεη ηε ξεπζηόηεηα ησλ πξαγκάησλ, ζε έλα απόζπαζκα πνπ
παξεθθιίλεη αηζζεηά από ηνλ ηόλν ηνπ πνηήκαηνο.

185
Γελ πξέπεη λα μερλάκε, σζηόζν, όηη θαη ν ίδηνο ν Αύγνπζηνο επεδείθλπε «θηιεηξεληθή»
ζηάζε πξνβάιινληαο ηνλ εαπηό ηνπ σο θνκηζηή ηεο εηξήλεο θαη ηεο γαιήλεο ζηελ απηνθξαηνξία, βι.
παξαπάλσ ζ.2.
186
΋πσο παξαηεξεί εύζηνρα ν Fox (1997) 118-119, ελώ νη αγειάδεο πνπ βόζθνπλ θαλνληθά
παξαπέκπνπλ ζηελ πξσηόγνλε γαιήλε, εδώ ε επηζηξνθή ζηελ αγξνηηθή θαηάζηαζε ζεκαίλεη
θαηαζηξνθή (4.10.29-30). Πξβ. Βηξγ. Aen. 7.512-19 όπνπ ζεκαηνδνηνύλ ηελ αιιαγή από ηνλ πόιεκν
ζηελ εηδπιιηαθή εηξήλε.
187
Η εηθόλα ησλ παιηώλ πεδίσλ ησλ καρώλ πνπ κεηαηξάπεθαλ ζε ρσξάθηα αλαθαιεί έληνλα
ηα Γεωπγικά 1.493-7.

46
 Σν ηειεπηαίν θαη αξθεηά ζύληνκν επεηζόδην αλαθέξεηαη ζηε λίθε ηνπ
Κιαύδηνπ Μάξθειινπ επί ηνπ Βηξδόκαξνπ, αξρεγνύ ησλ Ιλζνπβξηθώλ Γαιαηώλ, ην
222 π.Υ..188 Ο πνηεηήο αλαθέξεη ην Μάξθειιν κε ην νηθνγελεηαθό όλνκα Claudius
πνπ ήηαλ ην όλνκα θαη ηεο Ληβίαο θαη ησλ δύν ζεηώλ γησλ ηνπ Αύγνπζηνπ, Σηβέξηνπ
θαη Γξνύζνπ, ππνγξακκίδνληαο έηζη ηε ζύλδεζε ηνπ Μάξθειινπ κε ηελ
απηνθξαηνξηθή νηθνγέλεηα.189 Αθεγείηαη ζπλνπηηθά ηε ζθελή πεξηνξηδόκελνο ζηε
δήισζε ηεο ηαπηόηεηαο ησλ δύν αξρεγώλ, ζηελ πεξηγξαθή ηνπ νπιηζκνύ ηνπο θαη
ζηελ ηειηθή έθβαζε (39-43) θαη ην επεηζόδην ηειεηώλεη απόηνκα θαη βίαηα (4.10.43-
4):
illi virgatas maculanti sanguine bracas
torquis ab incisa decidit unca gula.

Ο Πξνπέξηηνο σζηόζν δελ είλαη ν πξώηνο απγνύζηεηνο πνηεηήο πνπ

πξαγκαηεύεηαη ην επεηζόδην απηό, αιιά πξνεγείηαη ε πξαγκάηεπζε από ηνλ Βηξγίιην
ζην 6ν βηβιίν ηεο Αινειάδαρ. ΢ην απόζπαζκα απηό ν Αηλείαο ζηνλ Κάησ Κόζκν
καζαίλεη από ηνλ Αγρίζε γηα ηνπο έλδνμνπο κειινληηθνύο απνγόλνπο ηνπ, αλάκεζα
ζηνπο νπνίνπο είλαη θαη ν Μάξθειινο, ν ηξίηνο ληθεηήο ησλ spolia opima. Ο ήξσαο
κάιηζηα ζπλνδεύεηαη από ηνλ Μάξθειιν ην λεόηεξν, ηνλ πνιιά ππνζρόκελν ζεηό γην
ηνπ Αύγνπζηνπ, ν νπνίνο πέζαλε ζε ειηθία 17 εηώλ ( Aen. 6.855-9):
aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
ingreditur victorque viros supereminet omnis.
hic rem Romanam magno turbante tumultu
sistet eques, sternet Poenos Gallumque rebellem,
tertiaque arma patri suspendet arma Quirino.

Ο Βηξγίιηνο ηνλίδεη ηε ζπνπδαηόηεηα ηεο ζηξαηησηηθή απηήο ηηκήο (insignis spoliis

opimis) θαη αλαθέξεηαη ξεηά ζε ηξεηο πεξηπηώζεηο αλάινγεο αθηέξσζεο κε ην tertia
λα πξνηάζζεηαη εκθαηηθά ζηνλ ηειεπηαίν ζηίρν.190 Η δηαθνξά είλαη όηη εδώ σο ηόπνο

188
Ο Πινύηαξρνο (Μάπκ. 6-8) πεξηγξάθεη αλαιπηηθά ηόζν ηε λίθε ηνπ Μάξθειινπ όζν θαη ηε
ζξηακβεπηηθή ηνπ είζνδν ζηελ πόιε κε ηα ιάθπξα.
189
Βι. Flower (2000) 49.
190
Με βάζε ηε ζύλδεζε ηνπ απνζπάζκαηνο κε ην ζξήλν γηα ην ζάλαην ηνπ Μάξθειινπ ηνπ
λεόηεξνπ ε ζπγγξαθή ηνπ ηνπνζεηείηαη κεηά ην 23 π.Υ δειαδή ιίγα ρξόληα κεηά ην πεξηζηαηηθό κε ηνλ
Κξάζζν θαη έηζη ε έκθαζε ηνπ πνηεηή ζην tria, όπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ Πξνπέξηηνπ, κνηάδεη λα
θεξύηηεη ηελ αθνζίσζε ηνπ πνηεηή ζηελ απγνύζηεηα γξακκή.

47
αθηέξσζεο αλαθέξεηαη ν λαόο ηνπ Κπξίλνπ θαη όρη ηνπ Φεξέηξηνπ Γία, ίζσο γηα λα
ηηκεζεί πεξηζζόηεξν ν πξώηνο αθηεξσηήο, Ρσκύινο, θαη κέζσ απηνύ ν Αύγνπζηνο,
ελώ ππάξρεη θαη ε εθδνρή όηη ν πνηεηήο εδώ αλαθέξεηαη ζην άγαικα ηνπ Ρσκύινπ
πνπ ππήξρε κέζα ζην λαό ηνπ Φεξέηξηνπ Γία.191 Σελ πξαγκάηεπζε απηή έρεη ζαθώο
ππ‘ νςηλ ηνπ εδώ ν Πξνπέξηηνο θαη ίζσο γη‘ απηό ην ιόγν αθηεξώλεη ιίγνπο ζηίρνπο
ζην ηξίην επεηζόδην παξαπέκπνληαο έηζη ηνλ αλαγλώζηε ζην έπνο ηνπ Βηξγίιηνπ.192
Οξηζκέλνη κειεηεηέο, σζηόζν, εξκήλεπζαλ ηε θζίλνπζα πνξεία ηνπ «κεγέζνπο» ησλ
ηξηώλ επεηζνδίσλ σο έλδεημε θόπσζεο θαη απώιεηαο ηνπ δήινπ από πιεπξάο ηνπ
πνηεηή. Δλώ πξνρσξνύλ θαη ζε πην «ηνικεξέο» ππνζέζεηο, όηη δειαδή ν πνηεηήο
θαζώο πξαγκαηεύεηαη όιν θαη πην «πξόζθαηα» γεγνλόηα κεηώλεη ηνλ αξηζκό ησλ
ζηίρσλ, γηα λα θηάζεη έηζη ζηελ απνζηώπεζε ηνπ πην πξόζθαηνπ, ηνπ πεξηζηαηηθνύ
κε ηνλ Κξάζζν, ην νπνίν έηζη δελ αλαθέξεηαη, αιιά ππνλνείηαη.193

΢ηνπο 4 ηειεπηαίνπο ζηίρνπο ηνπ πνηήκαηνο (4.10.45-8) ν πνηεηήο πεξλάεη ζε

απηό πνπ δηαθήξπμε ζηελ αξρή σο ζέκα ηνπ, ζηελ εξκελεία δειαδή ηεο επσλπκίαο
Feretrius:
nunc spolia in templo tria condita: causa Feretri,
omine quod certo dux ferit ense ducem;
seu quia victa suis umeris haec arma ferebant,
hinc Feretri dicta est ara superba Iovis.

Σν «έπνο» δίλεη ηε ζέζε ηνπ ζηελ αηηηνινγία θαη από ην ζηίρν 45 ηα spolia opima,
ηξία ζηνλ αξηζκό, όπσο ηνλίδεη θαη πάιη ν πνηεηήο, είλαη πιένλ ηνπνζεηεκέλα ζην λαό
ηνπ Γία.194 ΢ε απηά νθείιεη ινηπόλ ηελ επσλπκία Feretrius γηα ηελ νπνία ζα θάλεη
ιόγν ζηε ζπλέρεηα ν πνηεηήο (45, causa Feretri) επηζηξέθνληαο έηζη θπθιηθά ζην
αξρηθό ηνπ ζέκα (1, causas … Feretri). Ο Πξνπέξηηνο αλαθέξεηαη ζε δύν

191
Βι. Harrison (1989) 413.
192
Σν ζέκα ησλ ιαθύξσλ πνπ παίξλεη ν αξρεγόο ηνπ ζηξαηεύκαηνο ζθνηώλνληαο ηνλ
αληίπαιν αξρεγό εληνπίδεηαη θαη ζε άιια ζεκεία ηνπ έπνπο (8.566-7, 10.449-50, 10.495-10.505) κε
θνηλό ζεκείν αλαθνξάο ηελ αξρεγηθή ζέζε ησλ πξσηαγσληζηώλ.
193
H Ingleheart (2007) 77 επεθηείλεη θαηά ηε γλώκε κνπ ππεξβνιηθά ην επηρείξεκα απηό,
θαζώο ζεσξεί όηη ε ζηαδηαθή κείσζε ησλ ζηίρσλ πνπ νδεγεί ζηελ πιήξε ζησπή ηνπ πνηεηή δειώλεη
ηελ άξλεζε ηνπ πνηεηή λα γξάςεη πιένλ γηα ηνλ Οθηαβηαλό θαη ηελ απγνύζηεηα Ρώκε.
194
Δλδηαθέξνπζα είλαη ε άπνςε ηεο Ingleheart (2007) 76, ε νπνία αληρλεύεη ζηε ιέμε condita
θαη κηα κεηαπνηεηηθή δηάζηαζε, όπσο ζην 1.5 θαη 12.950 ηεο Αινειάδαρ. Πξβ. θαη Πξνπ. 2.1.14 όπνπ ν
όξνο ρξεζηκνπνηείηαη ζε έλα πνηεηνινγηθό ρσξίν.

48
εηπκνινγηθέο εθδνρέο.195 ΢ύκθσλα κε ηελ πξώηε ε επσλπκία πξνέξρεηαη από ηε ιέμε
ferire θαη δειώλεη ην ρηύπεκα θαη ηελ εμνπδεηέξσζε ηνπ ερζξνύ από ηνλ νπνίν
απνζπάζηεθαλ ηα spolia opima. Η δεύηεξε εθδνρή ζπζρεηίδεη ηελ επσλπκία κε ηε
ιέμε ferre θαη δειώλεη ηε κεηαθνξά ησλ ιαθύξσλ ζην ηεξό γηα αθηέξσζε από ην
ληθεηή ζηξαηεγό. Απηέο νη δύν εθδνρέο δελ ήηαλ νη κόλεο δηαζέζηκεο γηα ηελ
εξκελεία ηνπ Feretrius.196 Ιδηαίηεξα δηαδεδνκέλε ήηαλ ε ζύλδεζή ηνπ κε ηελ έθθξαζε
foedus ferire, ηνλ ηερληθό όξν πνπ ρξεζηκνπνηνύζαλ νη Ρσκαίνη γηα λα δειώζνπλ ηε
ζύλαςε ζπλζήθεο εηξήλεο.197 Οη ζπλζήθεο απηέο ζπρλά γίλνληαλ ζην όλνκα ηνπ
Φεξέηξηνπ Γία, ζην ηεξό ηνπ νπνίνπ θπιάζζνληαλ ηα αληηθείκελα πνπ
ρξεζηκνπνηνύζε ην ηεξαηηθό ζώκα ησλ Fetiales, όηαλ ππνγξαθόηαλ εηξήλε. Ο
Πξνπέξηηνο, σζηόζν, παξαιείπεη απηέο ηηο πην «θηιεηξεληθέο» εξκελείεο ηνπ
νλόκαηνο, παξόιν πνπ ζα ηαίξηαδαλ κε ην εηξεληθό πξνθίι πνπ πξνέβαιιε ν
Αύγνπζηνο, ν αλαζηεισηήο ηνπ λανύ. Η παξάιεηςε απηή ζπλάδεη κε ην θύξην κέξνο
ηνπ πνηήκαηνο όπνπ ν πνηεηήο θαηά ηελ πεξηγξαθή ησλ ηξηώλ επεηζνδίσλ δε δίζηαζε
λα ππελζπκίζεη ην αίκα θαη ηε ζθιεξόηεηα πνπ πξνεγήζεθε ηεο ηηκεηηθήο αθηέξσζεο
ησλ ιαθύξσλ (12, sed non sanguine sicca suo, 38, cervix Romanos sanguine lavit
equos, 43-4, illi virgatas maculanti sanguine bracas/ torquis ab incisa decidit unca
gula).

Έλα άιιν ζηνηρείν πνπ απαζρόιεζε ηνπο κειεηεηέο είλαη ε ζεκαζία ηεο
πξόηαζεο δηπιήο εηπκνινγίαο, ε νπνία ζεσξήζεθε από θάπνηνπο
απνζηαζεξνπνηεηηθόο παξάγνληαο ηεο ειεγείαο. Θα απνθύγνπκε λα δώζνπκε ηέηνηνπ
είδνπο δπλακηθή ζηε δηπιή εηπκνινγία κηα θαη ήηαλ θάηη ζπλεζηζκέλν ζηελ
αηηηνινγηθή πνίεζε. Σν γεγνλόο όκσο όηη ην πνίεκα ηειεηώλεη κε ηελ ππαηληθηηθή

195
Γηπιή εηπκνινγία πξνζθέξζεθε θαη ζηελ ειεγεία 4.2, ην πξώην αηηηνινγηθό πνίεκα ηνπ
βηβιίνπ.
196
Ο Πινύηαξρνο (Μαπκ. 8) δίλεη ηξεηο εθδνρέο: Καλεῖηαι δ' ὁ μὲν θεὸρ ᾧ πέμπεηαι Φεπέηπιορ
Εεύρ, ὡρ μὲν ἔνιοί θαζιν, ἀπὸ ηοῦ θεπεηπεςομένος ηποπαίος καηὰ ηὴν ἗λληνίδα γλῶζζαν, ἔηι πολλὴν
ηόηε ζςμμεμειγμένην ηῇ Λαηίνων, ὡρ δ' ἕηεποι, Γιόρ ἐζηιν ἡ πποζωνςμία κεπαςνοβολοῦνηορ. ηὸ γὰπ
ηύπηειν θέπειν οἱ Ῥωμαῖοι [8] καλοῦζιν. ἄλλοι δὲ παπὰ ηὴν ηοῦ πολεμίος πληγὴν γεγονέναι ηοὔνομα
λέγοςζιν· .
197
Βι. Springer (1954) 28.

49
 198
ππελζύκηζε όηη δελ ππάξρεη κία θαη κνλαδηθή αιήζεηα ζπλάδεη κε ηε κεηξηνπαζή
ζηάζε πνπ θξαηά ν Πξνπέξηηνο ζηηο «ξσκατθέο» ειεγείεο ηνπ.

Χζηόζν παξά ηελ όπνηα κεηξηνπάζεηα ε ειεγεία 4.10 είλαη αλακθίβνια έλα
εύγισηην παξάδεηγκα ηεο αιιαγήο ηνπ πνηεηηθνύ πξνζαλαηνιηζκνύ ηνπ Πξνπέξηηνπ
πνπ ζπληειέζηεθε ζην 4ν βηβιίν, κε βαζηθά ζηνηρεία ηε δηαθνξεηηθή ζεκαηηθή,
πξνζαλαηνιηζκέλε ζε ζέκαηα εζληθά, ζξεζθεπηηθά θαη αξραηνγλσζηηθά θαη ηνλ
πεηξακαηηζκό κε ηα εηδνινγηθά όξηα ηεο ειεγείαο θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ αλαγλώζηε.

198
Βι. Garani (2007) 113-5.

50
 ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ

Σν 4ν βηβιίν ηνπ Πξνπέξηηνπ εκθαλώο ζπληζηά κία ζηξνθή ζηελ πνηεηηθή

πνξεία ηνπ, αιιά θαη κία πνιύπινθε δεκηνπξγία, ε νπνία κπνξεί λα πξνθαιέζεη
δεύηεξεο αλαγλώζεηο θαη πνηθίιεο εξκελείεο. Η variatio πνπ εληνπίδεηαη ηόζν ζηε
αλνκνηνγέλεηα ησλ ειεγεηώλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην βηβιίν, όζν θαη ζην εζσηεξηθό
ησλ επηκέξνπο πνηεκάησλ, ε δηεπξπκέλε ζε αλνίθεηεο γηα ην ειεγεηαθό είδνο πεξηνρέο
ζεκαηνινγία θαη νη ηξόπνη κε ηνπο νπνίνπο απηή πξνζαξκόδεηαη ζην λέν ηεο
εηδνινγηθό πιαίζην, αιιά θαη νη λενηεξηθέο αηζζεηηθέο αξρέο ηνπ πνηεηή πνπ όρη κόλν
δελ εγθαηαιείπνληαη, αιιά ζπρλά πξνβάιινληαη, είλαη κεξηθνί από ηνπο ιόγνπο πνπ
θαζηζηνύλ ην βηβιίν δπζεξκήλεπην θαη ζπγρξόλσο ελδηαθέξνλ. Γύν από ηα πην
«απαηηεηηθά» δείγκαηα απηνύ ηνπ πνηεηηθνύ πεηξακαηηζκνύ πνπ επηρεηξεί ν
Πξνπέξηηνο ζην ηειεπηαίν βηβιίν ηνπ απνηεινύλ νη ειεγείεο 4.6 θαη 10 γηα ηνπο λανύο
ηνπ Apollo Palatinus θαη ηνπ Juppiter Feretrius αληίζηνηρα. Η ζπκβνιηθή ζεκαζία
ησλ δύν λαώλ, ηα πνιεκηθά ζηηγκηόηππα ηεο ξσκατθήο ηζηνξίαο πνπ ηνπο ζπλνδεύνπλ
θαη νη ζρεηηδόκελεο κε ηνλ Αύγνπζην πνιηηηθέο πξνεθηάζεηο πξνζαξκόδνληαη ζηα
κέηξα ηνπ ειεγεηαθνύ είδνπο θαη δηεπξύλνπλ ηα όξηα, ηηο δπλαηόηεηέο θαη ηηο αληνρέο
ηνπ. Έηζη ν Αύγνπζηνο θαη ε πνηεηηθή επηξξνή ηνπ Βηξγίιηνπ ζπλππάξρνπλ κε ηνλ
Καιιίκαρν θαη ηηο λενηεξηθέο αηζζεηηθέο αξρέο παξάγνληαο ηα δύν πην αληηπξν-
ζσπεπηηθά ίζσο δείγκαηα ηεο «εθξσκατζκέλεο» εθδνρήο ηεο θαιιηκαρηθήο
αηηηνινγηθήο πνίεζεο ηελ νπνία δηαθήξπμε ν πνηεηήο ζην μεθίλεκα ηνπ βηβιίνπ ηνπ.

51
52
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Cairns, F. (1984). "Propertius and the Battle of Actium (4.6)" ζην Poetry and Politics
in the Age of Augustus, εθδ. A.J. Woodman θαη D.A. West 129-168, Καίκπξηηδ.

Conte, G.B. (1992). ―Proems in the middle‖ ζην Beginnings in Classical Literature,
εθδ. F. Dunn θαη Σ. Cole 147-160, Καίκπξηηδ.

Fedeli, P. (1965). Properzio. Elegie. Libro iv, Bari.

Flower, H.I. (2000). ― The tradition of the Spolia Opima: M. Claudius Marcellus and
Augustus‖, CA 19: 34-64.

Fontenrose J. (1949). ―Propertius and the Roman Career‖, CPCP 13: 371-88.

Galinsky G.K. (1972). The Herakles Theme: the Adaptations of the Hero in Literature
from Homer to the Twentieth Century. Ομθόξδε.

Garani, M. (2007). "Propertius' temple of Jupiter Feretrius and the spolia opima
(4.10): a poem not to be read?", AC 76: 99-117.

Goold, G.P. (1990). Propertius. Elegies. Καίκπξηηδ.

Günther, H.C. (2006). Brill’s companion to Propertius, Leiden.

Gurval, R. A. (1995). Actium and Augustus: the politics and emotions of civil war,
Ann Arbor.

Harrison, S.J. (1989). " Augustus, the poets and the spolia opima‖, CQ 39: 408-14.

Hutchinson, G. (2006). Propertius Elegies Book iv, Καίκπξηηδ.

Hubbard, M. (1974). Propertius, Νέα Τόξθε.

Ingleheart, J. (2007). "Propertius 4.10 and the end of the Aeneid: Augustus, the spolia
opima and the right to remain silent." G&R 54 (1): 61-81.

Johnson, W.R. (1973). ―The Emotions of Patriotism: Propertius 4.6‖, CSCA 6: 151-
180.

Keith, A.M. (2008). Propertius, poet of love and leisure, Λνλδίλν.

53
Lange, C.H. (2007). Res Publica Constituta: Actium, Apollo and the Accomplishment
of the Triumviral Assignment, Nottingham.
Miller, J. F. (1982). "Callimachus and the Augustan Aetiological Elegy", ANRW 30,
(1): 371-417.

Miller, J.F. (2004). ― Propertian Reception of Virgil's Actian Apollo‖, Materiali e

discussioni per l’analisi dei testi classici 52: 73–84.

Miller, J.F. (2009). Apollo, Augustus and the Poets, Καίκπξηηδ.

Newman, J.K. (1997). Augustan Propertius: The recapitulation of a genre.

[Spudasmata 63], Νέα Τόξθε.

Newman, J.K. (1967). The concept of Vates in Classical Literature, Βξπμέιιεο.

Pillinger, H. E. (1965). "Propertius and Hellenistic Poetry: The Narrative Elegies",

Υάξβαξλη.

Springer, L.A. (1954). ― The cult and the temple of Jupiter Feretrius‖, CJ 50 (1): 27-
32.

Stahl, H.P. (1985). Propertius "Love" and "War". Individual and State under
Augustus, Berkeley.

Steenkamp, J.J. (2010). The Two Faces of Apollo: Propertius and the Poetry of
Politics, Pretoria.

Sullivan, J.P. (1976). Propertius, Καίκπξηηδ.

Sweet, F. (1972). ―Propertius and Political Panegyric‖, Arethusa 5: 169-175.

Φπληίθνγινπ, Β. (1996). At tenuis non gloria: η ποιηηική δόξα και η λεπηαλέη μούζα
ζηην ποιηηική παπάδοζη ηος καλλιμασιζμού, Θεζζαινλίθε.

Warden, J. (1977). ―Bella satis cecini. A note to Propertius 2.10 and 4.6‖, CJ 73: 19-
21.

Williams, G. (1968). Tradition and Originality in Roman Poetry, Οξθόπδη.

Zanker, P. (2006). Ο Αύγοςζηορ και η δύναμη ηων εικόνων (κηθ. Μ. Περιηβάλνο),

Αζήλα.

54
 ΠΔΡΙΛΗΦΗ

΢ην 4ν βηβιίν ηνπ Πξνπέξηηνπ παξαηεξείηαη κία εκθαλήο αιιαγή ζηελ

πνηεηηθή ηνπ. Ο πνηεηήο ρσξίο λα εγθαηαιείςεη ην ειεγεηαθό είδνο θαη ηηο λενηεξηθέο
αηζζεηηθέο αξρέο ηνπ, δηεπξύλεη ηα εηδνινγηθά όξηα ηεο πνίεζήο ηνπ ζέηνληαο ζην
επίθεληξν κίαο ζεηξάο αηηηνινγηθώλ ειεγεηώλ (4.2, 4.4, 4.6, 4.9 θαη 4.10) ηε Ρώκε κε
ηα ηεξά, ηηο ηειεηέο θαη ηηο αμίεο ηεο. Δπηρεηξεί έηζη κία ζύδεπμε ηνπ ξσκατθνύ κε ην
λενηεξηθό «εθκεηαιιεπόκελνο» κε δεκηνπξγηθό ηξόπν ζηνηρεία ηόζν από ηνλ
Βηξγίιην όζν θαη από ηνλ Καιιίκαρν. Γύν ελδεηθηηθά θαη απαηηεηηθά δείγκαηα απηώλ
ησλ πνηεηηθώλ πεηξακαηηζκώλ είλαη νη ειεγείεο 4.6 θαη 10. ΢ηελ 4.6 γηα ην λαό ηνπ
Apollo Palatinus, έπεηηα από έλα πνηεηνινγηθά θνξηηζκέλν πξννίκην κε λενηεξηθή
ζθξαγίδα, ν πνηεηήο πηνζεηεί ηελ πξνβαιιόκελε από ην απγνύζηεην πεξηβάιινλ
ζύλδεζε ηνπ λανύ κε ηε κάρε ζην Άθηην θαη κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ Οθηαβηαλνύ ζηε
κάρε απηή κε ηε βνήζεηα ηνπ Άθηηνπ Απόιισλα. Δμνβειίδεη όκσο ηηο μέλεο πξνο ην
ειεγεηαθό είδνο πνιεκηθέο πεξηγξαθέο θαη ηζηνξηθέο πιεξνθνξίεο θαη ξίρλεη ην βάξνο
ηεο πξαγκάηεπζήο ηνπ ζηνλ ίδην ην ζεό θαη ηελ θαζνξηζηηθή παξνπζία ηνπ ζηε κάρε
δεκηνπξγώληαο κία ζξεζθεπηηθή ππνβιεηηθή αηκόζθαηξα δηαθνξεηηθή από ηελ επηθή
ηνπ Βηξγίιηνπ, ν νπνίνο πξαγκαηεύεηαη ηελ ίδηα κάρε ζην 8ν βηβιίν ηεο Αινειάδαρ. Η
4.10 θαηαπηάλεηαη κε ην λαό ηνπ Iuppiter Feretrius. Σν θύξην κέξνο ηνπ πνηήκαηνο
έρεη αλαπόθεπθηα πνιεκηθό ραξαθηήξα, θαζώο ην ζπγθεθξηκέλν ηεξό ζρεηίδεηαη κε ηα
spolia opima, ηα ιάθπξα πνπ απνζπνύζε έλαο ζηξαηεγόο όηαλ ζθόησλε ηνλ αληίπαιν
ζηξαηεγό ζηε κάρε. Σν πνιεκηθό ζέκα όκσο πιαηζηώλεηαη από ην αηηηνινγηθό, ην
νπνίν δηαθεξύζζεηαη ζην πξννίκην θαη εθπιεξώλεηαη ζηνλ ηέινο ηνπ πνηήκαηνο κε
ηελ πξνζθνξά δηπιήο εηπκνινγίαο γηα ην πξνζσλύκην Feretrius. Αθόκε, θαηά ηε
ζύληνκε πεξηγξαθή ησλ πνιεκηθώλ ζηηγκηνηύπσλ απόθηεζεο ησλ spolia opima ζην
θύξην κέξνο ηνπ πνηήκαηνο, δηαθαίλεηαη θάηη από ηελ ειεγεηαθή απέρζεηα γηα ηε
ζθιεξόηεηα ηνπ πνιέκνπ θαη ν πξνβιεκαηηζκόο γηα ηε κεηαβιεηόηεηα ησλ
πξαγκάησλ αθήλνληαο πεξηζώξην γηα δεύηεξεο αλαγλώζεηο θαη εξκελείεο. Ο πνηεηήο,
ινηπόλ, ζηηο δύν ειεγείεο ζπλδπάδεη ηα αηηηνινγηθά ζηνηρεία κε ηα επηθά θαη ην
λενηεξηθό αηζζεηηθό ηνπ πξνζαλαηνιηζκό κε ηε ξσκατθή παηξηδνγλσζηηθή
ζεκαηνινγία παξάγνληαο δύν πνηήκαηα ελδεηθηηθά ηνπ ξόινπ ηνπ Ρσκαίνπ
Καιιίκαρνπ πνπ πηνζεηεί από ην μεθίλεκα ήδε ηνπ βηβιίνπ ηνπ.

55
 ABSTRACT

In Propertius‘ book IV there is an apparent change in his poetry. Without

abandoning the elegiac style and his neoteric aesthetic principles, the poet widens the
generic boundaries of his poetry by focusing on Rome with its worship places, rites
and values in a series of aetiological elegies (4.2, 4.4, 4.6, 4.9 and 4.10). In this way
he attempts a Roman – neoteric coupling by creatively using elements from Virgil as
well as from Callimachus. Two indicative and sophisticated examples of such poetic
experimentations are the elegies 4.6 and 10. In elegy 4.6 for the temple of Apollo
Palatinus, after a poetological prνemium sealed with neoteric elements the poet
endorses the connection of the temple, supported in Augustan environment, to the
battle at Actium and to Octavian‘s victory in this battle with the help of Apollo
Actius. However, he banishes any description of the combat as well as any historical
information, which are extraneous elements to the elegiac style, and focuses on God
and his determining presence at the battle, creating thusly a religious evocative
atmosphere towards Virgil‘s epic, who addresses the same battle in Aeneid‘s book 8.
Elegy 4.10 is about the temple of Iuppiter Feretrius. The main part of the poem has
inevitably a war character since this particular place of worship is associated with the
spolia opima, trophies taken by a general when killing the opposing general in
combat. Τet the war theme is embraced by the aetiology stated in the proem and
fulfilled in the epilogue by giving a dual etymology on the nickname Feretrius. Also,
in the brief description of the war scene where spolia opima is won, in the main part
of the poem, there is an apparent elegiac aversion to the war cruelty as well as the
question on the volatility of things giving thusly the opportunity for a second reading
and interpretation. In these two elegies, the poet combines aetiological elements with
epic elements and also his neoteric aesthetic orientation with the roman local-
historical subject-matter, generating two poems which are indicative of the Roman
Callimachus‘ role adopted already in the beginning of his book.

56