8

SYMBOLE GRAFICZNE NA SCHEMATACH

Lp. SYMBOL ZNACZENIE
1 przewody krzyżujące się

2 przewody połączone

3 czynne styki przekaźników i styczników

4 bierne styki przekaźników i styczników

5 opornik

6 opornik regulowany

7 dioda
8 mierniki elektryczne

9 prądnice i silniki elektryczne

10 styki wyłącznika grupowego

11 cewki przekaźników i styczników

12 cewki zaworów ep.

13 lampki sygnalizacyjne

14 termostat

15 uzwojenie prądnicy silnika elektrycznego i transformatora

16 przycisk

17 buczek

18 bezpiecznik
19 wyłącznik samoczynny

20 wyłącznik ciśnieniowy

21 stos węglowy

22 baterie akumulatorów

ROZDZIAŁ I
LOKOMOTYWA SERII SM30
§1
OPIS OGÓLNY
Lokomotywa spalinowa serii SM30 jest pierwszą lokomotywą tego typu, wyprodukowaną przez krajowy przemysł
(Fabryka Lokomotyw w Chrzanowie). Lokomotywa ma przekładnię elektryczną. Agregat napędowy złożony z
silnika spalinowego, połączonej z mim sprzęgłem elastycznym prądnicy, umocowany jest na oddzielnej ramie,
 9

spoczywającej za pośrednictwem podkładek gumowych na belkach podłużnych ostoi lokomotywy.

Silnik spalinowy typ DVSRa-350, produkcji ZM im. Nowotki w Warszawie, jest czterosuwowym silnikiem z
zapłonem samoczynnym. Silnik spalinowy uruchamiany jest za pomocą prądnicy głównej, pracującej w chwili
rozruchu jako rozrusznik. Cztery silniki trakcyjne po dwa na każdym wózku. Zestawy kołowe napędzane są za
pośrednictwem przekładni głównej (zębatej) o przełożeniu 13 - 72.
Zasilanie silników trakcyjnych może odbywać się w układzie szeregowym, równoległym oraz równoległym z
osłabieniem wzbudzenia. Ostoj lokomotywy wykonana jest ze stalowych kształtowników walcowanych. Do belek
skrętowych ostoi tworzących spawaną konstrukcję skrzynkową przymocowane są kuliste czopy skrętu.
Urządzenie zderzakowe i urządzenia cięgłowe o wytrzymałości 85 Mg przymocowane są bezpośrednio do belek
czołowych ostoi. Wózki o całkowicie spawanej ostoi od zestawów kołowych odsprężynowane są za pomocą sprężyn
śrubowych. Łożyska osiowe ujęte w kadłuby prowadzone widłowo w prowadnicach.
Lokomotywa jest wyposażona w hamulec samoczynny, (niesamoczynn oraz ręczny. Hamulec ręczny działa na
zestawy kołowe pod kabiną maszynisty. Powietrza do układów pneumatycznych dostarcza sprężarka napędzana
przekładnią pasową z wału prądnicy głównej. Lokomotywa SM 30 przeznaczona jest do lekkiej pracy manewrowej i
obsługi pociągów roboczych. Lokomotywy przystosowane do ogrzewania elektrycznego wagonów osobowych
napięciem 500 V oznaczone są symbolem SP30. Parametry techniczne lokomotywy przystosowanej do ogrzewania
elektrycznego nie uległy zmianie.
§2
DANE TECHNICZNE
Układ osi Bo-Bo
Długość lokomotywy ze zderzakami 10 140 mm
Największa szerokość lokomotywy 3 130 mm
Największa wysokość lokomotywy od główki szyny 4 300 mm
Średnica kół (na kręgu tocznym) 850 mm
Najmniejszy promień łuku toru 80 m
Masa w stanie służbowym lokomotywy 36 Mg (36 t)
Największy nacisk osi ma szynę 8,3 kN (9 t)
Szybkość maksymalna 60 km/h
Ilość wody w układzie chłodzenia 80 l
Ilość oleju silnikowego 115 l
Zapas paliwa 1,060 m3 (1 060 l)
Zapas piasku 120 kg
Silnik spalinowy - czterosuwowy DVsRa - 350
moc silnika przy 1500 obr/min. 257,6 kW (350 kM)
ilość cylindrów 12
masa suchego silnika 0,8 Mg (800 kg)
Ciśnienie oleju w układzie smarowania:
przy obrotach biegu jałowego 350 kPa (3,5 kg/cm2)
przy obrotach znamionowych 600 - 900 (6 - 9 kg/cm2)
Temperatura wody chłodzącej:
maksymalna na wyjściu z silnika 80 - 95o C
na wejściu do silnika niższa o 5 - 10o C
normalna podczas pracy 65 - 75o C
minimalna przy rozruchu silnika 20o C
Temperatura oleju:
maksymalna temperatura na wyjściu z silnika 80 - 95o C
Na wejściu do silnika niższa o 5 - 10o C
normalna podczas pracy 75o C
minimalna przy rozruchu silnika 20o C
Prędkość obrotowa silnika:
biegu jałowego 500 obr/min
obroty znamionowe 1 500 obr/min
Pompa wtryskowa typ Boscha
Ciśnienie wtrysku 22 MPa (220 kG/cm2)
Jednostkowe zużycie paliwa 244 g/l kWh (180 g/kMh)
Prądnica główna typu PABON 186a
 10

Masa prądnicy 1,9 Mg (1 900 kg)

Moc znamionowa 220 kW
Max. napięcie 600 V
prąd obciążenia chwilowego - połączenie szeregowe silników trakcyjnych 360 A
prąd obciążenia chwilowego - połączenie równoległe silników trakcyjnych 550 A
prąd pracy godzinnej - połączenie szeregowe silników trakcyjnych 230 A
prąd pracy godzinnej - połączenie równoległe silników trakcyjnych 450 A
prąd pracy ciągłej - połączenie szeregowe 180 A
prąd pracy ciągłej - połączenie równoległe 360 A
Silnik trakcyjny typ LKa - 310
moc godzinna przy 860 obr/min 60 kW
masa silnika 1,5 Kg (1 500 kg)
osłabienie pola magnetycznego 40 lub 60 %
Największa siła pociągowa chwilowa na obwodzie kół przy
szeregowym połączeniu silników trakcyjnych i szybkości 5 km/h 73,5 kN (7 500 kG)
Siła pociągowa godzinna na obwodzie kół przy szeregowym
połączeniu silników trakcyjnych i szybkości 14 km/h 31,8 kN (3 250 kG)
Siła pociągowa ciągła na obwodzie kół przy szybkości 28,7 km/h 20,1 kN (2050 kG)
Zadziałanie przekaźników nadmiarowych:
prądnicy głównej PN 600 A
Silników trakcyjnych PN1, PN2 450 A
Prądnica pomocnicza typ PW114a
napięcie znamionowe 53 – 65 V
Bateria akumulatorów kwasowa
Pojemność 300 lub 330 Ah
napięcie baterii 48 V
maksymalne natężenie prądu ładowania 70 A
normalne natężenie prądu ładowania 30 A
poziom elektrolitu nad płytkami 15 mm
Pojemność zbiorników głównych powietrza 800 1
Hamulec typu Knorra
Liczba cylindrów hamulcowych 2 szt.
średnica cylindrów hamulcowych 9 cali
skok tłoka hamulcowego 70 - 120 mm
Ciężar hamujący:
dla hamulca pneumatycznego 353 kN (36 t)
dla hamulca ręcznego 177 kN (18 t)
Hamulec ręczny działa na oba zestawy kołowe wózka tylnego (pod kabiną maszynisty)
§3
WARUNKI URUCHOMIENIA SILNIKA SPALINOWEGO
Przed uruchomieniem silnika spalinowego maszynista wykonuje następujące czynności:
sprawdza poziom wody, paliwa i oleju uzupełniając je w razie konieczności, następnie otwiera drzwi boczne skrzynki
bezpiecznikowej i wkłada przy pomocy uchwytów dwa główne bezpieczniki 200 A. W kabinie maszynisty
odblokowuje skrzynkę z łącznikami „Z12", zamyka podwójny łącznik „rozrząd urządzeń pomocniczych: Rw,
odblokowuje nastawnik NKW, NJ kluczem, włącza i sprawdza oświetlenie wszystkich pomieszczeń, pracę pompy
elektrycznej i ręcznej podającej paliwo z dolnego do górnego zbiornika paliwowego. Przy włączonych wszystkich
odbiornikach sprawdza napięcie baterii akumulatorów na woltomierzu „V2" (min 43,2 V). Sprawdza lampki
sygnalizacyjne przeciążenia i zwarcia do masy - czy są czynne.
Nastawnik, kierunkowo-wybiorczy ustawia w położenie „0". Otwiera zawór „A" krótkiego obiegu układu olejowego
dla szybkiego nagrzania oleju w porze zimowej, po czym odpowietrza układ paliwowy otwierając zawór G. Ręczną
pompkę olejową wtłacza olej do układu olejowego silnika spalinowego do chwali gdy manometr oleju wskaże 350
kPa (3,5 atn). Sprawdza temperatury oleju i wtedy, jeżeli są one wyższe od 20°C, to można przystąpić do
uruchomienia silnika spalinowego.

OBCIĄŻENIE LOKOMOTYWY W ZALEŻNOŚCI OD SZYBKOŚCI I WZNIESIENIA

 11

V (km/h) 5 10 15 20 25 30
(‰) Ciężar doczepny (brutto) w tonach
0 1100 1000 900 800 800 800
2,5 1000 862 680 580 540 505
5 860 725 480 360 280 210
7,5 730 575 370 288 217 165
10 610 400 295 200 155 125
12,5 460 325 215 110 — —
§4
OZNACZENIA SYMBOLI NA RYSUNKACH OBWODÓW ELEKTRYCZNYCH
P prądnica główna
S1, S2, S3, S4 silniki frakcyjne
PO prądnica pomocnicza
Bat bateria akumulatorów
R regulator napięcia
SL1, SL2, SL3, SL4 styczniki liniowe
SG1, SG2 styczniki grupowe
SP1 - SP2 styczniki bocznikowania
SR1, SR2 styczniki rozruchowe
SW stycznik wzbudzenia prądnicy
Rw opornik wzbudzenia prądnicy
PN, PN1, PN2 przekaźniki nadmiarowe
OPN cewka odblokowania przekaźników nadmiarowych
Rz opornik przekaźnika ziemnozwarciowego
PZ przekaźnik ziemnozwarciowy
RB opornik własnego wzbudzenia prądnicy
N` N`` styki pomocnicze nawrotnika
PS przełącznik jazdy awaryjnej silników trakcyjnych
V1 woltomierz prądnicy głównej
A1 amperomierz prądnicy głównej
V2 woltomierz obwodów pomocniczych
A2 amperomierz obwodów pomocniczych
RL opornik regulatora napięcia
Rv opornik woltomierza
Nkw nastawnik kierunkowo-wybiorczy
Pzz przełącznik sygnalizacji ziemnozwarciowej
RA1 bocznik amperomierza
RA2 bocznik amperomierza obwodów pomocniczych
OP ogranicznik prądu
NJ nastawnik jazdy
T, P zawory elektropneumatyczne nawrotnika.
Rs1, Rs2, Rs3 oporniki styczników liniowych i grupowych
Rp opornik silnika pompy paliwa
Rc opornik wskaźnika oleju
RL opornik.
§5
OPIS ROZRUCHU SILNIKA SPALINOWEGO (Lokomotywa SM30 rysunek 1)
Silnik uruchamiany jest prądnicą główną „P" pracującą w czasie rozruchu jako silnik elektryczny o szeregowym
wzbudzeniu E - F i dodatkowym uzwojeniu rozruchowym E' - F'. Źródłem energii elektrycznej dla rozruchu jest
kwasowa bateria akumulatorów (48 V, 300 Ah).
Dla uruchomienia silnika należy nastawnik jazdy ustawić w położenie 1 lub 2. Przełączamy łącznik „Rozruch
Diesla". Prąd sterujący o napięciu 48 V dopływa do cewek styczników rozruchowych SR1, SR2.
 12

Lokomotywa SM30 rysunek 1 Obwody rozruchu silnika spalinowego

1. Obwód sterowniczy układu rozruchowego jest następujący (Lokomotywa SM30 rysunek 1)

Prąd z plusa baterii akumulatorów przepływa przewodem B1 przez bezpiecznik 200 A, B2, bocznik RA2
amperomierza A2, przewodem R3 do regulatora napięcia R. Dalej przewodem B9 przez bezpiecznik 20 A,
przewodem P8, do skrzynki wyłącznikowej Z12 i stąd przez zamknięty łącznik „Rozruch Diesla", bezpiecznik 5 A,
przewodem P25, przez zwarte .styki pomocnicze bierne stycznika SL1, SL2, przewodem P27 do cewki styczników
SR1, SR2, dalej przewodem minusowym ZN, przez minusowy bezpiecznik 20 A, przewodem B10, przez bezpiecznik
minusowy 80 A prądnicy pomocniczej PO i przewodem Bil przez bezpiecznik minusowy baterii akumulatorów 200
A, do minusa baterii akumulatorów. Czas rozruchu silnika nie może trwać dłużej jak 4 sekundy.
2. Obwód główny układu rozruchowego jest następujący (Lokomotywa SM30 rysunek 1):
Z plusa baterii akumulatorów prąd płynie przewodem BI, przez plusowy bezpiecznik 200 A, przewodem B2, przez
zamknięte styki stycznika SR1, przewodem G1, do prądnicy głównej P i przez uzwojenie wirnika, komutacyjne G -
H, uzwojenie E - F szeregowe, uzwojenie rozruchowe E` - F`, przewodem G29, przez zwarte styki stycznika SR2,
przewodem Bil, minusowy bezpiecznik 200 A do minusa baterii.
§6
OGLĘDZINY SILNIKA SPALINOWEGO PO ROZRUCHU
Silnik po uruchomieniu powinien pracować na obrotach średnich z szybkością obrotową 500 - 700 obr/min., dla
nagrzewania układu olejowego i wodnego. Maszynista sprawdza, czy nie występują stuki, czy nie ma wycieków
oleju, wody lub paliwa na złączach przewodów oraz czy nie ma wycieków wody z otworków kontrolnych płaszcza
wodnego cylindrów lub na uszczelkach głowicy.
Po nagrzaniu silnika należy sprawdzić ciśnienie oleju (ma być wyższe od 350 kPa przy 500 obr/min.). Po 4 - 5 min.
biegu jałowego, można zwiększyć stopniowo szybkość obrotową silnika do 800 obr/min., a po dalszych 3 - 4 min. do
1000 obr/min., dla szybkiego nagrzania oleju i wody w układach silnika. Silnik jest przygotowany do pracy, gdy
temperatura wychodzącej wody i oleju z silnika jest równa lub wyższą od 50°C.
1. Zatrzymanie silnika spalinowego.
Przed zatrzymaniem silnika należy obniżyć temp. wody chłodzącej w lecie do 55°C, w zimie w granicach 70°C
utrzymując silnik na obrotach biegu jałowego przez 5 min. przy otwartych żaluzjach. Dla zatrzymania silnika
spalinowego, maszynista przestawia nastawnik jazdy „NJ" w położenie „0".
 13

Lokomotywa SM30 rysunek 2 Obwody oświetlenia

 14

§7
OBWODY OŚWIETLENIA LOKOMOTYWY SM 30 (Lokomotywa SM30 rysunek 2)

Lokomotywa SM30 rysunek 3 Obwody główne

Lokomotywa SM30 rysunek 4 Obwody rozrządu

 15

§8
OPIS OBWODU GŁÓWNEGO PRZY POŁĄCZENIU SILNIKÓW TRAKCYJNYCH W UŁADZIE
SZEREGOWYM (Lokomotywa SM30 rysunek 3)
Obwód elektryczny między prądnicą główną P a silnikami trakcyjnymi zostaje zamknięty przez styczniki liniowe
SL1, SL3, SL4 i grupowy SG2.
Prąd z plusa prądnicy głównej „P" płynie przewodem G1 cewkę przekaźnika nadmiarowego PN, przewód G2, styk
stycznika SL1, przewodem 63 i dalej:
Jedną odnogą G3, styk stycznika SL3, wirnik uzwojenie kompensacyjne silnika S4, do styków G20 nawrotnika Nw.
Przy jeździe do przodu G20, G23, uzwojenie wzbudzenia od F do E, G21, G24. Przy jeździe do tyłu: G20, G21,
uzwojenie wzbudzenia od E do F, G23, G24.
Drugą odnogą G3, wirnik i uzwojenie komutacyjne silnika S3 do styków G15 nawrotnika Nw.
Przy jeździe do przodu: G15, G18, uzwojenie wzbudzenia od F do E, G16, G24. Przy jeździe do tyłu: G15, G16,
uzwojenie E F, G18, G24.
Z przewodu G24 prąd płynie przez zamknięty styk SG2 do przewodu G4 i dalej równolegle przez silniki S2, SI do
przewodu G10 analogicznie jak w przypadku silników S3 i S4.
Z przewodu G10 prąd płynie przez cewkę przekaźnika nadmiarowego PN1, przewód G26, bocznik amperomierza i
amperomierz A1, przewód G28, uzwojenie przeciwzbudne prądnicy głównej od F do E i do minusa prądnicy głównej
P.
Opis obwodu głównego przy połączeniu silników trakcyjnych w układzie równoległym (Lokomotywa SM30
rysunek 3)
Obwód elektryczny pomiędzy prądnicą główną a dwoma grupami silników trakcyjnych, połączonych równolegle,
zostaje zamknięty przez styki styczników: SL1, SL2, SL3, SL4 i stycznik grupowy SG1.
Prąd z plusa prądnicy głównej P płynie przewodem G1 przez przekaźnik nadmiarowy PN i przewodem G2, jedną
odnogą przez zamknięte styki stycznika SL1 i dalej do drugiej grupy silników trakcyjnych (również zamknięty styk
stycznika SL3). Drugą odnogą przez zamknięty styk stycznika SL2 i dalej do pierwszej grupy silników trakcyjnych
(również zamknięty styk stycznika SL4).
Przepływ prądu przez pierwszą i drugą grupę silników trakcyjnych i przez nawrotnik Nw jest taki sam, jaki był
opisany w obwodzie głównym dwóch grup silników trakcyjnych połączonych szeregowo.
Prąd po przepłynięciu przez drugą grupę silników trakcyjnych płynie przewodem G24 przez zamknięte styki
stycznika grupowego SG1, przewodem G25, przez przekaźnik nadmiarowy PN2 i przewodem G26 przez bocznik
RA1 amperomierza A1, przewód G28 uzwojenie przeciwzbudne F - E do prądnicy głównej P.
Prąd po przepłynięciu przez pierwszą grupę silników trakcyjnych płynie przewodem G10, przekaźnik nadmiarowy
PNI, przewodem G26 i dalej jak w drugiej grupie.
§9
URUCHOMIENIE LOKOMOTYWY (JAZDA) (Lokomotywa SM30 rysunek 3) i (Lokomotywa SM30
rysunek 4)
Jazda lokomotywą w układzie szeregowym grup silników trakcyjnych - obwody rozrządu
1. Pierwsza pozycja NJ.
Nastawnik kierunkowo-wybiorczy NKW przestawić na żądany kierunek, położenie szeregowe a nastawnik jazdy
przestawić z położenia „Jał" w położenie 1 przeczekując od 1 - 2 sekund.
Nastawnik wybiorczy zwiera styki W2 - W1 i W2 - W3. Nastawni" kierunkowy zwiera przy jeździe do przodu „P"
styki K1 a przy jeździe do tyłu „T" styki K2. Gdy nastawnik jazdy „NJ" przestawimy w położenie 1 wówczas zostają
zwarte jego styki N1 i N2, a prąd przepływa przez obwody sterownicze następująco:
regulatora R, przewodem B9, bezpiecznik (+) 20 A, przewód P8, zamknięty „Wyłącznik rozrządu obwodów
pomocniczych" przez bezpiecznik 5 A w skrzynce Z12 (Z 12 jest to skrzynka w której są umieszczone wy łączniki
obwodów pomocniczych, umieszczona na ścianie po prawej stronie kabiny maszynisty, przewodem R1, przez zwarte
styki Ni nastawnika jazdy do przewodu R2.
a) Obwód zasilania cewek zaworu ep nawrotnika i cewek SL1, SL3, SL4. Z przewodu R2 przez zwarte styki W2 -
W1 nastawnika wybiorczego w położeniu szeregowym, przewodem R3 przez zwarte styki nastawnika
kierunkowego KI przy jeździe do przodu a K2 przy jeździe do tyłu, dalej w zależności od kierunku jazdy,
przewodem R4 do cewki zaworu ep. „P" nawrotnika lub przewodem R5 do cewki zaworu ep. „T", przewodem
ZN przez bezpiecznik (-) 20 A, przewodem B10 do minusa prądnicy pomocniczej. Odpowiedni zawór ep. „P"
lub „T" zadziała i przesteruje nawrotnik na żądany kierunek jazdy. Przestawiony nawrotnik stykami
pomocniczymi N' lub N" zamknie obwód pomiędzy przewodami R4 i R6 lub R5 i R6 i dalej prąd płynie
 16

przewodem R6 przez zwarte styki N2 nastawnika jazdy, przewodem R10, przez zwarte styki bierne
odblokowanych przekaźników nadmiarowych PN, PN1, PN2, przewodem R13 do pierwszego segmentu wy-
łącznika grupowego silników trakcyjnych PSI, stąd do cewek styczników SL1, SL3, SL4 i przez ich zwarte styki
pomocnicze bierne do ZN. Po zamknięciu styczników liniowych styki bierne przerywają obwód do ZN,
pozostaje połączenie cewek do ZN przez opór RS.
b) Obwód zasilania cewki stycznika SG2.
Z przewodu R2, przez zwarte styki nastawnika wybiorczego W2 - W3, przewodem R21 przez drugi segment
wyłącznika grupowego PSU, przewodem R22, przez zwarte styki pomocnicze bierne nieczynnego stycznika
SL2, przewodem R23 do cewki stycznika grupowego SG2, przez własny styk bierny, a następnie przez opór
RS1, przewodem ZN do minusa prądnicy pomocniczej. Po zamknięciu się styków głównych styczników SL1,
SL3, SL4, SG2 obwód główny zostaje zamknięty.
2. Druga pozycja NJ.
W drugim położeniu nastawnika jazdy zostaje zwarty styk N3, a rozwarty N2 - obroty oraz moc silnika spalinowego i
prądnicy głównej wzrastają. Przez rozwarcie styków N2 zostaje przerwany obwód załączający, pomiędzy
przewodami R6 - RIO. Prąd z przewodu R6 płynie do przewodu R10 i dalej do przewodu R13 następującą drogą:
zwarte styki SL1, R7, SL3, R8, SL4, R9, SG2, R10, PN, R11, PN1, R12, PN2, R13. Dalszy przepływ prądu jak na I
pozycji NJ.
Przez zwarte styki N3 nastawnika jazdy prąd z przewodu R13 płynie przewodem R16 do cewki stycznika SW obcego
wzbudzenia prądnicy głównej przez własny styk bierny a następnie przez opór RS3 przewodem ZN do minusa
prądnicy pomocniczej. Stycznik SW stykami głównymi zamyka obwód przepływu prądu do uzwojenia J - K prądnicy
głównej z prądnicy pomocniczej.
a) Obwód zasilania uzwojenia J - K obcego wzbudzenia jest następujący:Lokomotywa SM30 rysunek 1)
Przewód B9, plusowy bezpiecznik 20A obcego wzbudzenia, przewód P1, dwa zwarte styki główne stycznika SW,
opornik Rw, przewód P6, uzwojenie J - K, przewód P7, bezpiecznik (-) 20 A obcego wzbudzenia, przewód B10,
minus prądnica pomocnicza.
3. Trzecia pozycja NJ.,
W trzecim położeniu nastawnika jazdy zwiększa się szybkość obrotowa silnika spalinowego, pozostają zwarte styki
N1 i N3 oraz zwiera się styk N4. Obwody główne i pomocnicze pozostają bez zmiany, tylko wielkość wzbudzenia
obcego J - K prądnicy głównej zwiększa się przez zmniejszenie oporności RwLokomotywa SM30 rysunek 1).
Następuje to przez częściowe zbocznikowanie opornika Rw przewodami P4 i P5, które zwierane są stykiem N4
nastawnika jazdy.
4. Czwarta pozycja NJ.
W czwartym położeniu nastawnika jazdy pozostają zwarte styki N1, N3, N4, oraz zwiera się styk N5, szybkość
obrotowa i moc silnika spalinowego zwiększają się. Obce wzbudzenie J - K zostaje jeszcze bardziej zwiększone
dzięki dalszemu zmniejszeniu wartości oporu opornika Rw, przez dalsze zbocznikowanie tego opornika przewodami
P3 i P5, które zwierane są stykiem N5 nastawnika jazdy.Lokomotywa SM30 rysunek 1)
5. Dalsze położenia nastawnika jazdy.
Osiągnięcie znamionowych obrotów silnika spalinowego nie powoduje zmian w obwodach głównych i
pomocniczych. Wartość obcego wzbudzenia J - K pozostaje stała a zwiększa się tylko wartość wzbudzenia
bocznikowego C - D prądnicy głównej, proporcjonalnie do szybkości obrotowej prądnicy głównej. Jazda
lokomotywą przy szeregowo połączonych silnikach trakcyjnych odbywa się w przedziale szybkości od 0 - 13 km/h.
§ 10
POŁĄCZENIE RÓWNOLEGŁE GRUP SILNIKÓW TRAKCYJNYCH
1. Zasilanie cewek SL2 i SG1.
Po osiągnięciu szybkości jazdy 13 - 15 km/h nastawnik jazdy cofamy do położenia „Jał", nastawnik kierunkowo-
wybiorczy przestawiamy w położenie równoległe, powoduje to: rozłączenie styków W2 - W3 NKW i obwodu
zasilania cewki stycznika SG2, zwarcie styków W5 - W6 NKW i przygotowanie przepływu prądu do cewek
stycznika SL2 i SG2, zwarcie styków W2, - W1 przygotowuje przepływ prądu do cewek styczników SL1, SL3, SL4.
W rezultacie zamknięcia styków głównych styczników SL1, SL2, SL3, SL4 i SG1 obie grupy silników w trakcyjnych
zostają połączone równolegle. Przepływ prądu do cewek styczników SL1, SL3, SL4 i SW w poszczególnych
położeniach nastawnika jazdy przebiega tak samo jak w połączeniu szeregowym grup silników trakcyjnych,
a) Cewki styczników L2 i SG2 otrzymują zasilanie:
Z przewodu R13, przez zwarte styki W5 - W6 nastawnika kierunkowo wybiorczego ,przewodem R17 przez
trzeci segment wyłącznika PS III i dalej;
 17

jedną odnogą przewodem R18 do cewki stycznika SG1 i do minusa ZN, drugą odnogą przewodem R19, przez
zwarte styki pomocnicze bierne otwartego stycznika SG2, przewodem R20 do cewki stycznika SL2 i do minusa
ZN.
§ 11
POŁĄCZENIE RÓWNOLEGŁE Z OSŁABIENIEM POLA WZBUDZENIA SILNIKÓW TRAKCYJNYCH
(BOCZNIKOWANIE) (Lokomotywa SM30 rysunek 3) i (Lokomotywa SM30 rysunek 4)
Bocznikowanie silników trakcyjnych uzyskuje się przestawiając dźwignię nastawnika kierunkowo wybiorczego
NKW w położenie „bocznikowe" bez cofania dźwigni nastawnika jazdy w położenie „Jał". Nastawnik NKW z
położenia równoległego na bocznikowe należy przestawić, gdy lokomotywa osiągnie szybkość około 33 km/h.
Układ zasilania urządzeń sterowniczych jest taki sam jak przy połączeniu równoległym, tylko dodatkowe zwarcie
styków W2 - W4 nastawnika kierunkowo-wybiorczego spowoduje, że w tym położeniu prąd z przewodu R2 płynie
przewodem R24 do czterech cewek styczników bocznikowania SP1, SP2, SP3, SP4, które zamykają swe główne
styki powodując zwarcie części uzwojenia wzbudzenia F' - F silników trakcyjnych (Lokomotywa SM30 rysunek 3).
§ 12
ROZRZĄD LOKOMOTYWY PRZY JEŹDZIE AWARYJNEJ (Lokomotywa SM30 rysunek 4)
Przy pomocy przełącznika silników PS dokonuje się odłączenia jednej z grup silników trakcyjnych. Przełącznik ten
przerywa obwód zasilania cewek styczników liniowych i grupowych w zależności od jego nastawienia. Przełącznik
silników trakcyjnych PS jest przełącznikiem pakietowym, który posiada 4 segmenty połączeń i 4 nastawienia.
Przy jeździe awaryjnej pierwszą parą silników trakcyjnych zostaje przerwane zasilanie cewek styczników SL1, SL3,
SG1, a przy jeździe drugą parą silników trakcyjnych, zostaje przerwane zasilanie cewek styczników SL2, SL4, SG2.
Jazda na połączeniu awaryjnym „1", awaryjnym „2" jest możliwa tylko jeżeli nastawnik kierunkowo-wybiorczy
NKW jest w położeniu równoległym.
Ze względu na niebezpieczeństwo przegrzania silników trakcyjnych jazda awaryjna „1" i „2" służy tylko do
doprowadzenia lokomotywy luzem do najbliższej stacji, lokomotywowni.
Uwaga: Przy jeździe awaryjnej nie wolno stosować osłabienia wzbudzenia silników trakcyjnych (bocznikowania).
§ 13
URZĄDZENIA ZABEZPIECZAJĄCE SILNIK SPALINOWY
Do obudowy pompy wtryskowej wkręcony jest zawór odcinający paliwo. Zawór ten odcina dopływ paliwa do pompy
wtryskowej gdy ciśnienie oleju obniży się poniżej 350 kPa. W ten sposób zabezpieczona zostaje możliwość
uruchomienia silnika spalinowego lub jego pracy przy ciśnieniu oleju w układzie smarowania niższym jak 350 kPa.
Kiedy zawór odcinający zadziała (zamknie dopływ paliwa), ponowne jego przestawienie w położenie zasadnicze
można dokonać przy pomocy ręcznej pompki wstępnego smarowania, wytwarzając nią ciśnienie w układzie
olejowym wyższe jak 350 kPa.
§ 14
URZĄDZENIA ZABEZPIECZAJĄCE OBWÓD GŁÓWNY (Lokomotywa SM30 rysunek 3) i (Lokomotywa
SM30 rysunek 4)
1. Przekaźniki nadmiarowe.
Przed zwarciem przeciążeniami obwód główny zabezpieczony jest trzema przekaźnikami nadmiarowymi:
1) PN w obwodzie prądnicy głównej (600 A)
2) PN1 w obwodzie grupy silników trakcyjnych S1, S2 (450 A)
3) PN2 w obwodzie grupy silników trakcyjnych S3, S4, (450 A)
Zadziałanie któregokolwiek z przekaźników nadmiarowych, powoduje przerwę w zasilaniu cewek napędowych
styczników liniowych SL1, SL3, SL4 (czyli przerwa sterowania) oraz zapalenie się lampki sygnalizacyjnej na
pulpicie. Odblokowanie przekaźników nadmiarowych dokonuje się wyłącznikiem dźwigienkowym OPN, który zasila
cewkę przekaźnika odblokowania OPN. Przekaźnik ten ma wmontowaną dźwignię poprzeczną, która odblokowuje
jednocześnie wszystkie trzy przekaźniki. Zasilanie przekaźnika OPN musi się odbyć po uprzednim przestawieniu NJ
w położenie „Jał".
2. Zabezpieczenie ziemnozwarciowe (Lokomotywa SM30 rysunek 3)
Obwód główny zabezpieczony jest przed zwarciami do masy lokomotywy przekaźnikiem ziemnozwarciowym
wyregulowanym na napięcie 48 V, umieszczonym na tablicy rozdzielczej w szafie WN. Zadziałanie przekaźnika
ziemnozwarciowego nastąpi, jeżeli w którymkolwiek miejscu obwodu głównego nastąpi doziemienie i popłynie prąd
o napięciu większym jak 48 V. Sygnalizowane to będzie czerwoną lampką na pulpicie maszynisty. Zadziałanie
przekaźnika PZ nie powoduje przerwy w obwodach sterowania. W obwód przekaźnika PZ włączony jest opór Rz i
 18

przełącznik Pzz, który umieszczony jest na pulpicie maszynisty. Dźwignia przełącznika Pzz jest normalnie w pozycji
„Sygnalizacja Pzz załączona".
W razie wystąpienia doziemienia w obwodzie głównym zapali się lampka sygnalizacyjna L14 i świeci pulsująco
według następującego obwodu: masa, bierny styk przekaźnika Pz, przewód G27R, przełącznik Pzz, przewód G27C,
cewka przekaźnika Pz, przekaźnik ziemnozwarciowy Pz zamknie styk czynny pomiędzy przewodami P8, P28
zaświeci lampkę sygnalizacyjną L14 natomiast styk bierny. Pz zostanie rozwarty. Połączenie masy z przekaźnikiem
Pz, zostanie dokonane przez opór Rz na którym nastąpi spadek napięcia i przekaźnik Pz straci zasilanie, jego styk
czynny rozewrze się i pozbawi zasilania lampkę L14 a stykiem biernym połączy masę lokomotywy z, przekaźnikiem
PZ. Dlatego lampka sygnalizacyjna będzie pulsująco świecić. Maszynista w tym przypadku przełącza dźwigienkę
Pzz w pozycję „izolacja osłabiona". Po przestawieniu przełącznic nastąpi połączenie przewodu P8 z przewodem P28
bocznikujące sty czynny przekaźnika Pz natomiast lampka sygnalizacyjna Lpzz będzie świecić stale, nawet po
zatrzymaniu silnika spalinowego, przypominaj;) maszyniście o obowiązku natychmiastowego zgłoszenia
uszkodzenia, dojechaniu do najbliższej stacji lub lokomotywowni.
§ 15
UKŁAD WODNY LOKOMOTYWY SM30
Znaczenie Symboli na rysunku układu wodnegoLokomotywa SM30 rysunek 5)
1 lewy blok cylindrowy
2 prawy blok cylindrowy
3 pompa wodna
4 przewód tłoczny do bloków cylindrowych
5 przewód tłoczny do chłodnicy
6` przewód odprowadzający parę i powietrze
6 termostat krótkiego i normalnego obiegu wody
7 przewód ssawny z chłodnicy
8 przewód krótkiego obiegu wody
9 chłodnica wodna
10 zbiornik wyrównawczy wodny
11 miernik poziomu wody
11` wlew wody
12 termometr zdalny wody dopływającej do silnika spalinowego
13 termometr zdalny wody odpływającej z lewego bloku silnika
14 termometr zdalny wody odpływającej z prawego bloku silnika
15 grzejnik po lewej stronie kabiny
16 grzejnik po prawej stronie kabiny
B - K kurki
§ 16
UKŁAD OLEJOWY LOKOMOTYWY SM30
Znaczenie symboli na układu olejowegoLokomotywa SM30 rysunek 7)
1 kadłub silnika
2 pompa wtryskowa
3 zawór odcinający paliwo
4 odpowietrznik i wlew oleju do misy olejowej
5 przewody doprowadzające olej do układu rozrządczego
6 CDO (centralne doprowadzenie oleju)
7 filtr olejowy
8 przewód tłoczny
9 przewód odprowadzający olej dokładnie oczyszczony do misy olejowej
10 odpowietrznik
11 przewód do zaworu odcinającego 3
12 zgrubny filtr olejowy
13 korki spustowe z miski olejowej
14 przewód ssawny
15 i 16 pompa olejowa I, II i III sekcja
17 zawór bezpieczeństwa 700 - 900 kPa (7 - 9 atn)
18 ręczna pompa olejową
 19

19 chłodnica olejowa
20 zbiornik olejowy
21 filtr zgrubny
22 korek spustowy

Lokomotywa SM30 rysunek 5 Układ wodny silnika

Lokomotywa SM30 rysunek 6 Tabela ustawień kurków w układzie wodnym

23 nadajnik pływakowego wskaźnika poziomu oleju

24. miarka olejowa
25 zawór bezpieczeństwa zbiornika
26 zawór bezpieczeństwa chłodnicy olejowej
27 termometr oleju do silnika
28 termometr oleju z silnika
29 manometr ciśnienia oleju silnikowego
 20

30 odbiornik wskaźnika poziomu oleju

A zawór skróconego obiegu
B kurek spustowy oleju z miski olejowej

Lokomotywa SM30 rysunek 7 Układ olejowy silnika spalinowego

§ 17
UKŁAD PALIWOWY LOKOMOTYWY SM30
Znaczenie symboli na układu paliwowego (Lokomotywa SM30 rysunek 8)
1 dolny zbiornik główny lewy
2 dolny zbiornik główny prawy
3 elektryczna pompa podająca paliwo
4 zgrubny filrt w zbiorniku
5 ręczna pompa paliwowa
6 pompa podająca paliwo do pompy wtryskowej
7 filtry paliwowe
8 zawór odcinający paliwo
9 pompa wtryskowa
10 lewa głowica
11 prawa głowica
12 przewód przelewowy z wtryskiwaczy
13 przewód przelewowy z pompy wtryskowej
14 przewód odpowietrzający
15 filtr olejowy
16 ręczna pompa olejowa
17 górny pomocniczy zbiornik paliwowy
18 wiew paliwa i zawór bezpieczeństwa
19 paliwowzkaz
20 przewód tłoczny
21 przewód przelewowy
 21

22 lejek zlewowy
A do J zawory
§ 18
UKŁAD PNEUMATYCZNY LOKOMOTYWY SM30
Znaczenie symboli na układu pneumatycznego (Lokomotywa SM30 rysunek 10):
1 sprężarka powietrzna
2 wentylator
3 koło pasowe napędowe
4 filtr powietrza
5 przewód gumowy
6 chłodnica międzystopniowa
7 samoczynny odwadniacz
8 zawór bezpieczeństwa 300 kPa (3 atn)
9 urządzenie biegu luzem sprężarki
10 odolejacz
11 kurek odwadniający
12 zawór zwrotny
13 zbiornik główny
14 zawór bezpieczeństwa 850 kPa (8,5 atn)
15 kurek odcinający
16 odpylacz
17 zawór regulacyjny 700 - 800 kPa (7 - 8 atn)
18 zawór maszynisty hamulca samoczynnego
19 regulator ciśnienia 800/500 kPa (z 8 na 5 atn)
20 zawór nagłego hamowania
21 zbiornik wyrównawczy 14 1
22 manometr ciśnienia zbiornika głównego
23 manometr ciśnienia w przewodzie hamulcowym
24 zawór maszynisty hamulca niesamoczynnegp prawa stroma
24' zawór maszynisty hamulca niesamoczynnego lewa stroma
25 kurek odcinający odnogę do zaworu maszynisty hamulca niesamoczynnego i syreny powietrznej z lewej
strony
26 zawór bezpieczeństwa 420 kPa (4,2 atn)
27 główny kurek odcinający
28 kurek odcinający odnogę do syreny powietrznej i wycieraczki z prawej strony
29 prawy i lewy przycisk ręczny syreny
30 filtr powietrzny
31 syrena powietrzna
32 odluźniacz hamulca
33 manometr ciśnienia w cylindrach hamulcowych
34 kurek odcinający hamulec samoczynny
35 podwójny zawór zwrotny
36 kurek nastawczy osobowo-towarowy
37 zawór rozrządczy Knorra
38 zbiornik pomocniczy
39 cylinder hamulcowy
40 kurek końcowy
41 wąż hamulcowy
42 kurek odcinający
43 nożny zawór piasecznicy prawa strona
43' nożny zawór piasecznicy lewa strona
44 zawór redukcyjny 800/500 kPa (8/5 atn)
45 zawory elektropneumatyczne
46 kurek odcinający wycieraczkę pneumatyczną
47 wycieraczka pneumatyczna.
 22

Lokomotywa SM30 rysunek 8 Układ paliwowy silnika spalinowego

Lokomotywa SM30 rysunek 9 Tabela ustawień zaworów w układzie paliwowym silnika spalinowego
 23

Lokomotywa SM30 rysunek 10 Układ pneumatyczny

§ 19
SPĘŻARKA POWIETRZNA
Sprężarka zainstalowana na lokomotywie SM30 jest dwustopniowa dwucylindrowa typu S2P-115.
Dane charakterystyczne:
wydajność sprężarki 1,7 m3/min.
ciśnienie tłoczenia 800 kPa (8 kG/cm2)
nominalna szybkość obrotowa 1000 obr/min
zapotrzebowanie mocy 13 kW
Czas napełniania układu pneumatycznego lokomotywy i zbiornika głównego:
przy obrotach biegu jałowego od 0 - 800 kPa = 500 s.
czas napełniania zbiornika głównego przy obrotach biegu jałowego silnika 700 - 800 HPa = 58 s.
§ 20
URZĄDZENIA HAMULCOWE
1. Hamulec zespolony.
Lokomotywa wyposażona jest w hamulec samoczynny systemu Knorr a zasadnicze części składowe są pokazane na
rysunku układu powietrznego.
2. Hamulec ręczny.
Hamulec ręczny działa tylko na tylny wózek lokomotywy. Uruchamia się go za pomocą koła w budce maszynisty,
które steruje układem dźwig hamulcowych przez stożkową przekładnię zębatą.
§ 21
URZĄDZENIA PRZECIWPOŻAROWE
Lokomotywa wyposażona jest w trzy gaśnice halonowe lub dwie gaśnice śniegowe i koc azbestowy.
§ 22
PALIWO, OLEJE I SMARY STOSOWANE NA LOKOMOTYWIE SM30
1. Paliwo olej napędowy
 24

2. Silnik spalinowy superol 16 WW

3. Regulator obrotów superol 16 WW
4. Pompa wtryskowa superol 16 WW
5. Przekładnia główna KZL lub KZZ
6. Łożyska ślizgowe silników trakcyjnych osiowy U
7. Czopy skrętu i podparcia ślizgowe osiowy U
8. Sprężarka powietrza SD 10 lato SD6 zima
9. Filtry ssące sprężarki SD 10 lato SD6 zima
10. Łożyska toczne silników trakcyjnych ŁT2
11. Łożysko pompy paliwowej ŁT4
12. Łożyska prądnicy głównej ŁT2
13. Łożyska toczne wentylatora sprężarki ŁT4
§ 23
WYKAZ URZĄDZEŃ ZAPLOMBOWANYCH, KTÓRE MASZYNISTA SPRAWDZA PRZY „PC"
1. Silnik spalinowy:
1) regulator obrotów silnika spalinowego wraz z pompą wtryskową,
2) regulacja pompy olejowej,
3) zawór odcinający paliwo.
2. Urządzenia obwodów elektrycznych:
1) regulator napięcia,
2) przekaźniki nadmiarowe PN, PN1, PN2,
3) przekaźnik ziemnozwarciowy Pz
3. Urządzenie sprężanego powietrza:
1) zawór bezpieczeństwa zbiornika głównego
2) zawór bezpieczeństwa cylindra hamulcowego (hamulca dodatkowego).
3) regulator biegu sprężarki.
ROZDZIAŁ II
LOKOMOTYWA SERII SM41
§ 24
OPIS OGÓLNY
Lokomotywa przeznaczona jest do pracy manewrowej i do lekkiej pracy pociągowej. Siła pociągowa, szybkość i
nacisk zestawów kołowych dostosowane są przede wszystkim do wykonywania prac manewrowych. Konstrukcja
układu biegowego umożliwia łatwe przejście przez zwrotnice i rozjazdy. Lokomotywa wyposażona jest w
elektropneumatyczny system sterowania, umożliwiający sterowanie z jednego stanowiska dwa ma lub trzema
sprzężonymi lokomotywami. Lokomotywa posiada dwa dwuosiowe wózki napędne, w których wszystkie zestawy
kołowe są dwu stronnie hamowane. Zespół napędowy lokomotywy składa się z 16-to cylindrowego silnika
spalinowego systemu Ganz Jendrassik, zblokowanego z prądnicą główną. Zespół silnik spalinowy - prądnica główna
spoczywa na amortyzatorach gumowych, zamocowanych ma ostoi lokomotywy. Pol łączenie wału silnika
spalinowego i prądnicy głównej dokonane jest za pomocą przegubu kulistego i sprzęgła elastycznego. Stojan
prądnicy głównej łączy się z obudową koła zamachowego silnika spalinowego za pomocą tarczy z obrzeżem, tworząc
razem z silnikiem montażową całość.
Rozruch silnika spalinowego odbywa się za pomocą prądnicy główne która w czasie rozruchu pracuje jako
elektryczny silnik szeregowy, zasilany prądem o napięciu 48 V z baterii akumulatorów. Prądnica posiada w tym celu
oddzielne uzwojenie rozruchowe. Lokomotywa posiada układ napędowy z przekładnią elektryczną. Prądnica główna
zasila silniki trakcyjne, z silników trakcyjnych napęd przenoszony jest za pośrednictwie przekładni zębatej (głównej)
na cztery zestawy kołowe, umieszczone dwóch wózkach. Zawieszenie silników trakcyjnych systemem tramwajowym
„za nos". Silniki jednego wózka połączone są szeregowo, w przypadku uszkodzenia jednego silnika trakcyjnego,
należy wyłączyć daną grupę.
Urządzenia pomocnicze jak: sprężarka powietrza, prądnica pomocnicza, wentylator chłodnic wodnych, wentylator
przedniej grupy silników trakcyjnych, otrzymują napęd z przekładni rozdzielczej. Przekładnia rozdzielcza napędzana
jest za pomocą wału przegubowego od silnika spalinowego. Wszystkie urządzenia pomocnicze lokomotywy
napędzane są za pośrednictwem wałów przegubowych z tarczami Hardy'egp.
Wentylator tylnych silników trakcyjnych i wentylator prądnicy głównej napędzane są przez wał prądnicy. Wentylator
chłodnic silnika spalinowego może być włączany i wyłączany ręcznie, przez odpowiednie ustawienie dźwigni
sprzęgła zębatego łączącego wał wyjściowy przekładni wałem wentylatora.