Bienvenidos: Nivel Intermedio

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 13

BIENVENIDOS

AL CURSO DE DESARROLLO DE COMPETENCIAS


COMUNICATIVAS EN QUECHUA

YACHAKUY: ACHAWAYAKUNAPAQ PARLANTSIK,


NAWINTSANTSIK
NIVEL INTERMEDIO

Yachatsikuqkuna : Walter Julca


Marlene Chinchay
QICHWANTSIKTA RIQISHUN
Llapan nunakuna qichwataqa parlayan hina qillqayan, tsaymi nuqantsikpis
achawayakunata yachakushun.

QICHWANTSIKPA ACHAWAYANKUNA
Qichwapa achawayankuna kayan: ch, h, k, l, ll, m, n, ñ, p,
q, r, s, t, w, y, ts, sh, Niykur huqta bukalkuna kapun:
a, i, u aa, ii, uu

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY


Llapantsik qichwantsikpa achawayankunata yachashun¡
CHIPI/CHIPSA HARA KUCHI

Hirka Kakash
Chakra
Huk Kallmi
Chawa
Haka Kawallu
Chiwa
Hacha Kima
Challwa
Hampi Kuka
Chaki
LUKMA LLAMA MISHI

Lukli Llullu Mama


Lawa Llunka Mallka
Laqwa Llanqi Maki
Linu Llamiy Millqay
Lima Llawiy Micha
QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY
Llapantsik qichwantsikpa achawayankunata yachashun¡
NINA ÑAWI PAPA

Nuqa Ñuqtu Papakashki


Nuna Ñawi Papakuru
Nana Ñatin Pawish
Napay Ñiqi Pani
Niy Ñampu Payllu
QARATSA RUNTU/RURU SIQYA

Qam Ruri Sasa


Qaqa Ranra Sara
Qiwa Rapra Suwa
Qucha Rinri Siwilla
Qacha Rukana Silular
QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY
Llapantsik qichwantsikpa achawayankunata yachashun¡
TUKU WALLPA YAKU

Tukllu Warmi Yana


Tarwi Wamra Yulaq
Tanta Wirpa Yanapay
Tukllu Willka Yakuy
Taklla Winay Yura
TSUKU SHINTI

Tsaki Shipash
Tsatsa Shapash
Tsuqllu Shillu
Tsiqtsi Shinwa
Tsapay Shanti
QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY
Llapantsik qichwantsikpa achawayankunata yachashun¡
API INTI UTKU

Allqu Inka
Ushay
Atska Itsuq
Ulluku
Akaka Ismuy
Uma
Allawka Ishpay
Upuy
Allpa Ishpi
Urpi
UMIITA UUSHA WAAKA

Chiina Luuru Taakuna


Aniillu Puukay Paariy
Purii upuu Naani
Rantii Tsukuu Mamaa
Turii Ashnuu Waqaa
QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY
Qichwantsikchaw qillqayta yarpaashun
Qichwa shimipa yuriyninqa ñawpa qullanan nunakunapitam shamun. Tsay
witsanpitam kanankama llapan hatun suyukunachaw parlayan: Perúchaw,
Ecuadorchaw, Boliviachaw, Argentinachaw, Colombiachaw, Brasilchaw,
Chilechawpis. Kay shimitaqa 7 000 000–pita, 8 000 000–yaq nunakunash hinantin
hatun suyukunachaw parlayan.
Amawta Gustavo Solíswan, Ruth Shadypaq kay shimitaqa ñawpataqa Karal
niyanqan unay marka runakunash parlayarqan. Kay markakunachawshi qullanan
witsan, huk mana riqishqa shimikunawan tallukar yuririnqan.
Qichwantsikwan rimanapaqqa atska leykunam washaamantsik. Kanmi tsay
Resolución Ministerial N° 1218 – 85 – ED, nishqan, tsaychawmi nimantsik imanaw
achawayata iñishiyta. Tsay achawaya panalfabetupitam Ancash markapaq
qichwanpaq kay achawayata akrayashqa: 17 kunsunantikunata: ch, h, k, l, ll, m, n,
ñ, p, q, r, s, t, w, y, ts, sh, Niykurnam huqta vukalkunata a, i, u aa, ii, uu

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY


Tapukuykuna

1. ¿Imapitataq kay willakuy parlapamantsik?

2. ¿Maychawtaqshi kay shimiyta qallayarqan


parlarnin? ¿Pikunataq niyan?

3. ¿Imapitataq kay willakuy parlapamantsik?

4. ¿May suyukunachawtaq qichwata parlayan?

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY


REALIZACIÓN FONÉTICA DE LAS VOCALES ALTAS EN CONTEXTOS Q

En el quechua Ancashino las vocales altas cortas son “I” y “U”,


se realizan como medias en algunos contextos de la palabra, d
manera muy especial cuando anteceden o siguen
inmediatamente a la consonante /Q/.
Estas realizaciones como /e/ /o/ se dan casi en forma absoluta,
solo al principio de la palabra.

CASO ESCRITURA PRONUNCIACIÓN CASTELLANO


Q–I /qimay/ /qemay/ Escurrir
/qiri/ /qeri/ Herida
Q–U /qucha/ /qocha/ Laguna
/quri/ /qori/ Oro
I–Q /piqa/ /peqa/ Cabeza
/wiqi/ /weqi/ Lágrima
U–Q /uqu/ /oqu/ Humedad
/uqa/ /oqa/ Oca
I–C–Q /pirqa/ /perqa/ Pared
/sinqa/ /senqa/ Nariz
I–C–Q /shunqu/ /shonqu/ Corazón
/ullqu/ WIYAY -PARLAY-
QICHWANTSIKCHAW /ollqu/ Varón
QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY
Aclaraciones:
❖ Estas reglas no son absolutas, hay un margen de relatividad
como en los siguientes ejemplos:
Pisqa
Pesqa no existe esta forma de pronunciación, se
/pes pronuncia tal como está escrita.
qa/
Aqish /aqes Aqesh no existe esta forma de pronunciación, se
pronuncia tal como está escrita.
h/

❖ La regla es constante en las bases nominales y verbales,


pero solo se aplica por única vez al principio de la misma
palabra.
Escritura Pronunciación
/qiqi/ /qeqi/
/qunqu/ /qonqu/
/Shunqu/ /shonqu/
/liqita/ /leqita/

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY


Aclaraciones:
Estas reglas no son absolutas, hay un margen de relatividad
como en los siguientes ej En una combinación de base nominal
o verbal, más un sufijo /Q/, se puede aplicar más de una vez.
Eejemplos:

Escritura Pronunciación

/wiqiyuqshi/ /weqiyoqshi/

/shunquyuq/ /shonquyoq/

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY


Kanan llapayki qillqayamuy

CASO ESCRITURA PRONUNCIACIÓN CASTELLANO


Q–I

Q–U

I–Q

U–Q

I–C–Q

I–C–Q

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY


Payllaa

Paaki

Yachatsikuqkuna: Walter Julca y Marlene Chinchay

QICHWANTSIKCHAW WIYAY -PARLAY- QILLQAY –NAWINTSAY--KAAYIY

You might also like