1korupcja Praca Licencjacka-Do-Druku

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Kolegium I
Wydział Historyczny
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych
Stratiichuk Yuliana
Nr albumu 89389
Korupcja na Ukrainie w świetle ukraińskiej i polskiej

publicystyki
Praca licencjacka napisana pod kierunkiem

Dr hab. prof. uczelni Tomasza Kawskiego
BYDGOSZCZ 2020
Streszczenie pracy dyplomowej
Temat pracy dyplomowej
Korupcja na Ukrainie w świetle ukraińskiej i polskiej publicystyki
Imię i nazwisko autora pracy: Yuliana Stratiichuk

Nr albumu: 89389
Imię i nazwisko promotora pracy: Tomasz Kawski
Słowa kluczowe (max. 10, charakterystyczne nazwy i określenia będące przedmiotem
pracy):
Korupcja, Ukraina, „dżinsa”, korupcyjne media, polska i ukraińska publicystyka.
Treść streszczenia (max. 1000 znaków; główne treści, tezy, wyniki i wnioski)
Niniejsza praca przedstawia treści związane z korupcją na Ukrainie na przykładzie

polskiej i ukraińskiej publicystyki. Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów, a także
zakończenia. Rozdział pierwszy skupia się na zagadnieniach wprowadzających związanych z
korupcją, ukazano różne podejścia definicyjne pojęcia korupcja. Opisano historyczne i
socjalne korzenia tego zjawiska, a także charakteryzowano rodzaje i przyczyny korupcji. W
drugim rozdziale przedstawiono korupcję w jednych z najważniejszych dziedzinach życia
Ukraińców. Głównie zwrócono uwagę na przyczyny korupcji w edukacji, pojawiania się i
skutki rozprzestrzenianie zjawiska w sektorze obrony, korupcje w służbie zdrowia, a także
przedstawiono korupcję polityczną. Rozdział ostatni przedstawia media korupcję na
Ukrainie, tzw. „dżinsę” i przykładowo pokazano, jak zjawisko wygląda w ukraińskich
publikacjach. Również przedstawiono korupcję na Ukrainie w wybranych polskich
artykułach. Także ukazano problem ukraińskich oligarchów według polskich media
ekspertów, którzy zajmują się polsko-ukraińskimi relacjami.
2
3
Spis treści
Wstęp .....................................................................................................................................5
I. Zjawisko korupcji we współczesnym świecie. Zagadnienia wprowadzające ........................6
II. Korupcja w najważniejszych sferach życia społecznego ....................................................16
2.1. Przyczyny korupcji w edukacji .....................................................................................16
2.2 Korupcja w sektorze obrony: katalizatory pojawiania się i skutki rozprzestrzenianie ..20
2.3 Korupcja polityczna: pojęcie, czynniki, środki przeciwdziałania .................................24
2.4 Korupcja w służbie zdrowia: pojęcie, rodzaje, sposoby przezwyciężenia ....................29
III. Korupcja na Ukrainie w świetle ukraińskiej i polskiej publicystyki ..................................34
3.1. Ukraińska „dżinsa” .......................................................................................................34
3.2. Przykłady „dżinsy” z ukraińskich czasopism ...............................................................37
3.3. Ukraińska korupcja w polskiej prasie. Przykłady ........................................................40
3.4. Problem oligarchów na Ukrainie. Myśli polskich ekspertów ......................................43
Zakończenie .............................................................................................................................47
Spis rysunków ..........................................................................................................................48
Bibliografia...............................................................................................................................49
4
Wstęp
Celem mojej pracy jest zbadanie zjawiska korupcji ze szczególnym uwzględnieniem
ukraińskiego doświadczenia i pokazanie korupcję w polskiej i ukraińskiej publicystyce.
Przedmiotem pracy są zagadnienia korupcji na Ukrainie, jej przyczyny, rodzaje oraz
charakter, a także jej przejawy w najważniejszych sferach życia Ukraińców. Zwłaszcza
przedstawiono korupcję na Ukrainie w ukraińskich i polskich czasopismach, a także
porównano oligarchów na Ukrainie i w Polsce. Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów,
a także zakończenia. Ma charakter syntetyczny, analityczny i porównawczy. Wszystko jest
uzupełniane bibliografią oraz spisami rysunków.
W pierwszym rozdziale scharakteryzowano podstawowe pojęcia korupcji w
encyklopediach, aktach prawnych a poza tym, jak to zjawisko interpretują naukowcy.
Szczególnie opisano, socjalne i historyczne korzenia korupcji. Zaprezentowano współczesne
wytłumaczenie korupcji w międzynarodowych aktach prawnych, a także scharakteryzowano
rodzaje i przyczyny zjawiska.
W drugim rozdziale poddano zjawisko korupcji w jednych z najważniejszych
dziedzinach życia społecznego Ukrainy. W szczególności zwrócono uwagę na: przyczyny
korupcji w edukacji, pojawiania się i skutki rozprzestrzenianie zjawiska w sektorze obrony,
korupcje w służbie zdrowia, a także przedstawiono korupcję polityczną.
W trzecim rozdziale przedstawiona media korupcja na Ukrainie, która ma swoją
slangową nazwę „dżinsa”. Słowo, które głównie brzmi w ukraińskim medialnym
społeczeństwie. Scharakteryzowano cechy tego zjawiska i przykładowo pokazano, jak
„dżinsa” wygląda w różnych ukraińskich publikacjach. Gazety takie jak: Известия в
Украине, Вечірні Черкаcи, Акуент i 7 днів, zostały wybrane dlatego, że w artykułach, jakie
już opublikowane, najczęściej była przedstawiona „dżinsa” za ostatnie lata. Również autor
pracy wybrał wśród najpopularniejszych polskich artykułów na temat korupcji na Ukrainie,
takich jak: Polskie Radio, Rzeczypospolita i Gazeta Wyborcza. Ukazano także problem
oligarchów na Ukrainie, i jak Polsce udało się uniknąć wpływu najbogatszych na politykę,
według polskich medialnych ekspertów, którzy zajmują się polsko-ukraińskimi stosunkami.
W pracy licencjackiej wykorzystano literaturę zwartą, artykułu, strony internetowe
również materiał z polskich i ukraińskich czasopism.
5
5:2770154777
I Zjawisko korupcji we współczesnym świecie. Zagadnienia wprowadzające.
Korupcja nie jest nowo utworzonym fenomenem społecznego życia. Jak
atrybutywne zjawisko powstało jednocześnie z utworzeniem i rozwojem władczych i
towarnych stosunków w społeczeństwie. Za ostatni lata korupcja stała ważnym tematem
życia społecznego, nazywano ją różnymi słowami: łapówkarstwo, przekupstwo, oszustwo,
rozumieją się jako jej synonimy. Prawie każdy wie i potrafi odpowiedzieć mniej albo bardziej
dokładne pojęcie korupcja, ale ludzi różnią się między sobą w rozumieniu tego terminu, bo
postrzegą korupcję na bazie posiadanych wiadomości oraz własnych doświadczeń.
Jednocześnie to zjawisko ma swoją dawną historię i, jak świadczy, żadnemu z państw
dotychczas nie udało się ją pokonać. Chociaż niektórym państwom za pomocą siłowych
antykorupcyjnych metod na pewny okres udało się istotnie zmniejszyć poziom korupcji, lecz
z czasem pojawiały się nowe schematy, metody i formy jej przejawu.
Korupcja − to słowo łacińskiego pochodzenia, co oznacza wyrządzać szkody, psuć,
rujnować, falsyfikować, a najbardziej używane − to uprawnienia, wykorzystane kimś, nadane
mu państwem, w celu własnego wzbogacenia albo na korzyść trzecich osób1. Moim zdaniem
korupcja jest bardzo rozpowszechnionym zjawiskiem, pojęcie można określić jako użycie
służbowego stanu w celu uzyskania wynagrodzenia za różnego rodzaju dóbr, usług albo
innych przywilejów2.
Tłumaczenie istoty pojęcia „korupcja” rozpoczniemy z rozpatrzenia tego terminu w
słownikach opisowych i encyklopedycznych. Duży Słownik opisowy współczesnego języka
ukraińskiego podaje kilka definicje korupcji, a mianowicie:
- korupcja − to działalność osób, upoważnionych na wykonanie funkcji państwa,
skierowanych na sprzeczne z prawem użycie nadanych im uprawnień dla otrzymania
materialnych dóbr, usług i innych przewag;
- korupcja − to bezpośrednie użycie funkcjonariuszem służbowego stanu w celu
osobistego wzbogacenia;
1 Палига Є.М, Бабець І.Г., Корупція: теоретико - методологічні засади дослідження, Львів 2011,
с.7.
2Korzyść, najczęściej finansowa, wręczana osobie lub grupie osób, dla osiągnięcia określonego celu, z
pominięciem standardowych procedur.
6
6:9793607992
- korupcja − to przekupność, sprzedajność urzędników i osób publicznych3.
Słownik Prawa Blacka4 definiuje korupcję jako działania popełnione z zamiarem
udzielenia pewnych korzyści, które są niezgodne z oficjalnymi obowiązkami urzędnika i
prawami innych; działania urzędnika, który wykorzystuje swoje stanowisko lub status w celu
uzyskania korzyści dla siebie, lub innej osoby w celach sprzecznych z obowiązkami i
prawami innych osób.
Warto zauważyć, że absolutna większość encyklopedii i słowników radzieckiej
epoki, które tłumaczą termin „korupcja”, podkreślają, że zjawisko korupcji jest
charakterystyczne i właściwe burżuazyjnemu państwu i społeczeństwu, w którym odbywa się
eksploatacja człowieka przez człowieka, państwowy aparat podporządkowuje się
monopolom, i dla tego założone warunki w ekonomicznym i politycznym systemie
kapitalistycznego społeczeństwa tolerują wyzysk i nadużywanie władzy.
W Dużej Radzieckiej Encyklopedii korupcja tłumaczy się tylko jak przestępstwo,
które okazuje się w bezpośrednim użyciu funkcjonariuszem praw, nadanych mu odpowiednio
do posady, w celu wzbogacenia5. W Słowniku Prawnym pojęcie korupcji było po prostu
niepodane. Taki termin nie stosował się i w prawnej praktyce. Nie było takiego artykułu ani
w Kryminalnym Kodeksie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej6, ani w
Kodeksie „o administracyjnych łamaniach prawa” Ukraińskiej SRR7. Pojęcie korupcji w
czasach radzieckich było tożsame z pojęciem łapówkarstwa, traktowano je jako
przestępstwo, polegające na otrzymaniu służbową osobą materialnych wartości osobiście
albo przez innych pośredników alboż dowolnego innego majątku za wykonanie lub
niewykonanie w interesach tego, kto daje łapówkę, dowolnego działania, które służbowa
osoba powinna była bądź mogła dokonać, wykorzystując swoje stanowisko służbowe.
Rzymskie prawo interpretuje korupcję jak „falsyfikację, przekupstwo” i jak
sprzeczne z prawem działanie jakiejś osoby, na przykład, co do sędziego. Dlatego korupcję
3Великий тлумачний словник сучасної української мови / [уклад. і голов. ред. В.Т. Бусел]. – К.:
ВТФ Перун, 2003. – c.1440.
4Henry Campbell Black (October 17, 1860 – March 19, 1927) was the founder of Black's Law
Dictionary, the definitive legal dictionary first published in 1891.
5 Большая советская энциклопедия: в 50 т. – М.: Энциклопедия. – Т. 12. – c.563.
6 Кримінальний кодекс Української РСР. – К.: Політвидав 1990, c.270.
7 Кодекс про адміністративні правопорушення Української РСР. – К.: Політвидав 1989, c.140.
7
7:7216120121
tłumaczą jak uczestnictwo we wspólnej działalności kilku (nie mniej dwóch) osób, których
celem jest szkoda, utrudnienie w przeprowadzeniu normalnych czynności procesowych w
sądzie albo funkcjonowania administracji publicznej. Nicolo di Bernardo dei Machiavelli, był
przedstawicielem renesansowej myśli politycznej, definiował korupcję jako mechanizm
wykorzystywania publicznych możliwości w prywatnych interesach. A dwukrotnie premier
Anglii Winston Churchill twierdził, że wyjście z każdej sytuacji ekonomicznej czy prawnej
jest możliwe, pod warunkiem, że każdy będzie kierował się przepisami prawa i nie będzie
próbował ich obchodzić. Inny genialny naukowiec, Thomas Hobbes pisał: «...ludzie, które
szczycą się swoim bogactwem, śmiało popełniają przestępstwa w nadziei, że im uda się
uniknąć ukarania przez korumpowanie państwowego systemu prawnego albo otrzymać
przeproszenie za pieniądze czy inne formy wynagrodzenia». Z punktu jego widzenia,
korupcja «...to korzeń, z którego wycieka we wszystkie czasy i przy wszelkich pokusach
lekceważenie do wszystkich praw». Te wyrażenia są bezwzględnym dowodem
rozpowszechnienia korupcji w każdej epoce historycznej i ustroju. Nie wolno nie wspomnieć
słowa Karola Marksa: «Pokażcie kapitałowi dochód w trzysta odsetków i nie będzie żadnego
przestępstwa, na który on nie pójdzie». Przeciwnie, uważał Max Weber, wprowadziwszy w
naukowy obieg pojęcie „tolerancyjny funkcjonalizm”, że korupcja może mieć pozytywny i
funkcjonalny charakter w stosunkach państwowych, prywatnych i społecznych8.
Socjalne i historyczne korzenie powstania korupcji sięgają czasów pojawienia
społeczeństwa. Historyczne przesłanki pojawiły się w dawności, kiedy człowiek pragnął
wyróżnić się spośród innych kosztownym prezentem. W pierwotnych społeczeństwach
prezent dla przywódców był normą, którzy byli nimi obdarowywani lub sami je darowali
innym. Po raz pierwszy odwoływał się do korupcji jako metody osiągania celów w XIV
wieku p.n.e., Urukagina, kiedy był władcą sumeryjskiego miasta − państwa Lagasz, obecnie
terytorium Iraku. Chociaż minęły tysiąclecia, lecz korupcja istnieje do dziś9.
W starożytnej Grecji w IV − V st. przed n.e. korupcja miała bytowy charakter i
objawiała się jako psucie jedzenia i wody pitnej. Później korupcją stanęły tytułować niektóre
przejawy w sądowej praktyce, upadek, frywolność młodzieży, naruszenia porządku
8 Палига Є.М, Бабець І.Г., Корупція: теоретико - методологічні засади дослідження, Львів 2011,
с.12-14.
9Бєльська Т., Корупція як фактор негативного впливу на взаємовідносини органів публічної влади
та інститутів громадського суспільства. [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
www.nbuv.gov.ua (22.11.2019).
8
8:2787145477
publicznego. W Antycznej Grecji to pojęcie miało socjalną treść − upadek, bezład.
Filozofowie Platon i Arystoteles w swoich pracach nieraz wspominali o destruktywnym
wpływie łapówkarstwa na gospodarkę oraz polityczne i duchowne życie społeczeństwa.
Arystoteles w pracy „Polityka” wydzielał korupcję jak najważniejszy czynnik, zdolny
doprowadzić państwo, jeśli nie do zagłady, to do degeneracji. Walkę z korupcją Arystoteles
rozpatrywał jak podstawę zabezpieczenia państwowej stabilności, pisał: «Najważniejszy przy
każdym ustroju państwowym − to za pomocą praw i innych norm spłatać sprawę w ten
sposób, żeby funkcjonariusze nie mogli zarabiać dodatkowych pieniędzy». W dawnym
Rzymie korupcja oznaczała przekupstwo sędziego, a z XV − XVI wiek − nieuczciwość
urzędników i polityków10.
Oficjalne przejawy korupcji na terytorium współczesnej Ukrainy są odnotowane w
XI − XII wieku w Kijowskiej Rusi, gdzie wojskowi, którzy wykonywali również funkcję
biurokratów, nadużywali swoich obowiązków. W okresie Złotej Ordy łapówkarstwo
tymczasowo usunął Batu − chan11 siłowymi metodami. Na Ukrainie były założone społeczne
normy, jakie nie przewidywały utrzymania urzędników kosztem skarbu państwa. Czyli były
uważane za jedyne (nawiasem mówiąc, całkiem prawnym) źródłem dochodów osób
urzędowych otrzymanym od ludności za wykonanie swoich służbowych obowiązków. Takie
stosunki zachowywały się długi czas i przy braku istnienia scentralizowanego, pionowego
systemu państwowego kierowania uważane za socjalnie możliwe do przyjęcia. Istotne
przemiany zaczęły się tylko z ХVІ wieka. Przestępstwa, związane z bezprawnym
wynagrodzeniem, na rosyjskich i ukraińskich ziemiach dostały prawne umocowanie w
drugiej połowie XVII wieka. Łapówkarstwo na Ukrainie ludzie zaczęły uważać za
przestępstwo tylko w końcu XVII w. W Konstytucji hetmana kozackiego Filipa Orlika w
1710 roku, korupcja wspomina się jak zjawisko, które zgubnie działo na cały ustrój
państwowy. W niej również jest podana listę korupcyjnych działań i podkreślono potrzebę
walki z nimi12.
10Палига Є.М, Бабець І.Г., Корупція: теоретико - методологічні засади дослідження, Львів 2011,
с.14-15.
11 Batu-chan (1205–1255 albo 1256 r.) – władca mongolski, wnuk Czyngis-chana, syn Dżocziego,
założyciel Złotej Ordy. Nazywany Dobrym chanem.
12 Янюк Наталія, Основні теоретико-правові підходи до розуміння поняття корупції, Львів 2016,
с.8-9.
9
9:1066548219
W Polsce korupcja miała „środkowoeuropejski” charakter i jej przejawy były
minimalne. Wtedy od niesprawiedliwego królewskiego sądu, który zawsze stawał po
stronie bogatszej, ucierpiał Bohdan Chmielnicki, bohater oraz hetman Ukrainy. Po jego
zwycięstwie nad Rzeczpospolitą w hetmańskim państwie zaczęła kwitnąć korupcja. Jednak
ona była znacznie mniejsza, aniżeli w Rosji, gdzie panowali bojarzy13, a z czasem
uprawomocnionym łapówkarstwem stał się „instytut karmienia”, czyli sposób utrzymania
urzędników, wykorzystujący ludność. Od XIV stulecia stosuje się pojęcie „lichwiarstwo” - od
słowa „lichwa”, co oznacza nadmiar. W rosyjskim społeczeństwie prawie nie na
genetycznym poziomie skonsolidowała się norma, że służba w organach władzy — to sposób
się odkarmiać. Cesarzowa Katarzyna Wielka w ukazie od 18 czerwca 1762 roku pisała o
nadużyciu władzą państwowej biurokracji. Ukraina, która w tym okresie wchodziła do
imperium, też nie była wyjątkiem. W przeszłości francuskie i belgijskie ustawodawstwo było
bardziej liberalne. Otrzymanie materialnej wdzięczności post factum w tych krajach w ogóle
nie było przestępstwem. I przeciwnie, w Cesarstwie Niemieckim był uważany za przestępcę
nawet listonosz, który wziął napiwek. W Europie jeszcze półtora stulecia temu ludzi dawali
do posagu państwowe posady, które często przekazywano dziedzicznie. Na przykład, w
Hiszpanii posady w koloniach sprzedawano na oficjalnych aukcjach. Holenderski urzędnik
opłacał licencję za zajmowanie posady w kolonialnej Dżakarcie. Jeszcze w środku XIX w.
dla większej części Europy było charakterystycznym postrzeganie państwowej posady jako
prywatnej własności i nikt nie uznawał tego typu praktyk jako korupcję. Taka praktyka była
prawną, albo interpretowała się prawem dwojakim. Tylko w końcu XIX w. zaczęły formować
się etyczne, organizacyjne i polityczno-prawne podstawy definiujące korupcję14.
Współczesne międzynarodowe normatywno-prawne dokumenty interpretują
korupcję rozmaicie. Tak, w Rezolucji „Praktyczne środki walki z korupcją”,
rozpowszechnionej na VІІІ Kongresie ONZ o zapobieganiu przestępczości (Hawana, 1990
r.), korupcja wyznacza się jako naruszenia etycznego (moralnego), dyscyplinarnego,
administracyjnego, kryminalnego charakteru, co przejawiło się w sprzecznym z prawem
użyciu swojego służbowego stanu subiektem korupcyjnej działalności. W Poradniczym
13 W Księstwie Moskiewskim z XIV po XVII wiek bojarzy, byli przedstawicielami rządzącego

wierzchołka w ramach Dumy Bojarskiej. Te tytuły stosowano do czasów Piotra I Wielkiego, który je
zniósł.
14 Палига Є.М, Бабець І.Г.,Корупція: теоретико - методологічні засади дослідження, Львів 2011,
с.28-35.
10
10:2083143891
dokumencie ONZ „O międzynarodowej walce z korupcją” ona wyznacza się jako nadużycie
państwowej władzy dla otrzymania osobistych korzyści, czyli uznano, że korupcja wychodzi
za granice łapówkarstwa. Oprócz tego to pojęcie ogarnia również łapówkarstwo
(wynagrodzenie za odchylenie od służbowych obowiązków), nepotyzm (nadanie stanowisk
krewnym albo znajomym posad bez względu na ich fachowe zdolności) i bezprawne
przywłaszczanie publicznych kosztów dla prywatnego użycia. We współczesnej terminologii
korupcję określono jako sprzedajność urzędników i osób publicznych. W literackich źródłach
zaznaczono, że kiedy chodzi o skorumpowanie, korupcję, należy wziąć pod uwagę, że to
zjawisko dotyczy wszystkich urzędników organów władzy, wymiaru sprawiedliwości,
systemu ochrony porządku prawnego, a nie tylko wybranych kategorii osób, które zajmują
stanowisko służbowe. Nieobecność wyraźnego naukowo − prawnego pojęcia „korupcji”,
według danych kijowskiego Międzynarodowego Instytutu Socjologii: 56,7% wyznaczają
korupcję jako łapówkarstwo, sprzedajność i przekupstwo funkcjonariuszy, politycznych
działaczy, 54% jak nadużycie władzy, nadużycie służbowych uprawnień dla własnego
wzbogacenia, 42,4% − związek między władzą a kryminalnymi strukturami, czyli, mafię15.
Analizę korupcji i metod walki z nią przyciągnęły szczególną uwagę badaczy w
końcu ХХ − na początku ХХІ stulecia. Znaczne zróżnicowanie w dochodach ludności
między rozwiniętymi krajami i państwami Trzeciego Świata doprowadziło do
zapotrzebowania na międzynarodowe programy pomocy biednym krajom. Przy analizie ich
realizacji były ujawnione szokujące fakty niskiej efektywności do siły korupcji w krajach z
niskim poziomem dochodów, co doprowadzało do rozkradania znacznej części
międzynarodowej pomocy miejscowymi skorumpowanymi elitami. W drugiej połowie ХХ
wieku korupcja przekształciła się na zasadniczo znaczący problem w warunkach globalizacji.
Temat walki z korupcją przeszedł z narodowego poziomu na międzynarodowy. Walczyć
lokalnymi metodami z rujnującymi skutkami korupcyjnej działalności stanęło praktycznie
niemożliwie. Naukowcy udowodnili istnienie funkcjonalnej zależności między
rozpowszechnieniem korupcji i interesem do jej badania. Dana zależność przejawia się,
zwłaszcza kiedy poziom korupcji sięga krytycznej granicy, a ona sama i jej skutki ludzie
uświadamiają jak socjalny problem. Społeczeństwo zaczyna poszukiwać odpowiedzi na
pytanie o przyczynach wzrostu korupcji, próbując wymyślić praktyczne miary walki z nią.
15 Tamże.
11
11:6939405478
Na początku 2014 roku Ukraina weszła do grupy państw, które znajdują się w stanie wojny.
Koniecznie uwzględniać, że w krajach, w których wojna i które po wojnie różnią się od
stabilnych prawnych i demokratycznych krajów właśnie degradacją albo pełnym
zniszczeniem państwowych i wspólnych mechanizmów zabezpieczenia zasadniczych praw
człowieka, gwałtownym obniżeniem poziomu dochodów, polityczną niestabilnością i
niepewnością w przyszłości, co doprowadza do tego, że przyczyną istnienia korupcji staje się
nie tylko nieadekwatność praw warunkom ekonomicznej działalności, ale także potrzebą
przetrwania w najtrudniejszych warunkach16.
Do korupcji może być skłonny dowolny człowiek, który posiada uprawnienia, w
szczególności, co do podziału jakichś zasobów, które jemu nie należą, według własnego
uznania to być może urzędnik, deputowany, sędzia, współpracownik organów ścigania,
administrator, egzaminator, lekarz. Głównym bodźcem do korupcji jest możliwość otrzymać
ekonomiczny dochód (rentę ekonomiczną), powiązany z użyciem władczych uprawnień, a
głównym stymulującym czynnikiem − ryzyko wykrycia i ukaranie17.
Charakterystyczną cechą korupcji jest sekretność lub partyzancka metoda wymiany
świadczeń. Jeśli sferę działalności uczestnika danej społeczności podzielimy na sferę
działalności publicznej, na przykład politycznej i administracyjnej oraz sferę działalności
prywatnej, na przykład ekonomicznej i socjalnej, to każdą tajną wymianę między tymi
sferami można określić mianem korupcji. Przyczyną, dla której wymiana taka zrobiona w
sposób niejawny, jest brak szacunku dla przyjętych norm. Jednak zwyczaj obdarowywania
lub wysyłania prezentów przypomina nam niektóre praktyki korupcyjne, to mimo tego jest
fakt, że przebiega on w sposób jawny, odcina go zdecydowanie od „prezentów” o tajemnej
naturze, czyli od korupcji. Druga cecha — nie istnieje korupcja tam, gdzie nie ma
odróżnienia między dobrem publicznym a dobrem osobistym, także obowiązkiem wobec
ojczyzny a obowiązkiem wobec rodziny. Rozróżnienia muszą zostać zatwierdzone przez elitę
społeczną, jaka dominuje w państwie18.
16Антоніна Волошенко, Корупція: історичні витоки та сучасні прояви, Київ 2015, c.12.
17 Tenże, s.13.
18 Kazimierz Tarchalski, Korupcja i przywilej. Zarys teorii i praktyki, Warszawa 2000, s.9.
12
12:2915047786
Określając ogólne charakterystyczne cechy korupcji, historyczne i współczesne
początków jej rozwoju, uważam za celowe dokładniej zatrzymać się na rodzajach19.
1. Korupcja na „wysokim szczeblu” albo „elitarna” jest charakterystyczna dla
wyższych eszelonów władzy (wyższe organy władzy, centralne organy wykonawczej
władzy, centralne aparaty organów ścigania i sądowej gałęzi władzy). Właśnie na tym
poziomie opracowują się korupcyjne schematy, tworzą się korupcyjne sieci. Główne formy
korupcji na wysokim szczeblu obejmują: korupcyjny lobbing; korupcyjny protekcjonizm i
faworytyzm; tajemne raty na polityczne cele, raty na wybory pod postacią wysokich
państwowych posad; przejście państwowych funkcjonariuszy na kierownicze posady
komercyjnych struktur, którzy oni, będąc przy władzy, podtrzymywali za państwowy
rachunek; pojednanie państwowej służby z komercyjną działalnością; podział
podatkowych ulg; nadanie monopolowi co do pewnego rodzaju komercyjnej działalności;
przeszkoda w otrzymywaniu specjalnych pozwoleń, licencji na zajmowanie pewnymi
rodzajami działalności (tzw. handel władzą dyskrecjonalną).
2. Korupcja średnich szczebli władzy (poziom regionalny). Ten typ korupcji jest
niemal identyczny z korupcją „elitarną” W związku z mniejszym poziomem uprawnień
różni się mniejszymi możliwościami korupcjonistów wykorzystujących państwową
własność w swoich osobistych celach. Tutaj mają miejsce mniejsze przepływy finansowe,
duże aktywa państwowe są ograniczone, a autorytet biurokracji jest ograniczony. Biorąc
pod uwagę zwykłą arytmetykę biurokracji, szkody wyrządzone korupcjonistami na tym
poziomie są niewiele mniejsze.
3. Korupcja drobnej biurokracji, tak zwanej urzędniczej służby cywilnej, której
przedstawiciele bezpośrednio wykonują prace związane z przygotowywaniem decyzji
administracyjnych, wniosków, przygotowują lub wydają zezwolenia i inne dokumenty,
przeprowadzają działania kontrolne, bezpośrednio ponoszą odpowiedzialność prawną
(poziom dzielnic, miast). Najbardziej niebezpiecznymi obszarami drobnej korupcji są:
sfera celna (drobne naruszenia przepisów celnych, kontrabanda); system licencjonowania;
mały biznes; działania organów ścigania; usługi mieszkaniowe i komunalne; system opieki
zdrowotnej; edukacja i wychowanie przedszkolne.
19 Koncepcje, rodzaje i formy korupcji. http://kpnu.edu.ua/wp-content/uploads/2015/05/zapobigannya-

ta-viyavlennya-koruptsiyi.pdf (12.12.2019).
13
13:8643740156
4. Korupcja „nędzy” Najbezpieczniejszy rodzaj korupcji. Spełnia się drobnym
urzędniczym nie na stałej podstawie. Jej względna bezpieczność polega na tym, że
korupcyjne działania dokonują się urzędnikami, które mają dosyć wysoki moralny
poziom20.
Przyczyny, co sprawia i prowokują korupcję, można ujawnić, identyfikując
czynniki korupcji, a mianowicie zjawiska, procesy, czynniki, które mają decydujący wpływ
na wspomniane antysocjalne zjawiska. Istnieją czynniki korupcyjne według obszarów
dystrybucji i treści:
1. Prawne: nieprzestrzeganie prawa w organach państwowych; bezsystemowa,
bezpodstawna zmiana ustawodawstwa, luki w aktach prawnych.
2. Polityczne: błędne obliczenia w polityce reform; niestabilność polityczna,
niestabilność instytucji politycznych; brak równowagi sił i funkcji gałęzi władzy; brak
skutecznej kontroli nad działaniami władz; niepewność i nieuzasadniona polityka
antykorupcyjna.
3. Ekonomiczne: kryzysowe zjawiska w gospodarce; kryminalizacja gospodarki;
nadmierna ingerencja państwa w gospodarkę.
4. Organizacyjne i administracyjne: niedoskonały system organizacji władzy;
nieefektywny system państwowego kierowania; nadmierne moce biurokratycznego
aparatu; niedoskonałość kształtowania władczych struktur.
5. Ideologiczne: brak jasno określonej ideologii służby cywilnej i systemu wartości
państwa.
6. Moralne i psychologiczne: demoralizacja społeczeństwa, dewaluacja moralnych
wartości; duch nieokreśloności i niepewności w jutrzejszym dniu; nieuznanie korupcji jak
socjalnego zła.21.
Z powyższego można wywnioskować, że korupcja — to zjawisko, które stale
rozwija się i zmienia się razem ze społeczeństwem. Ten rozwój jest określony rozwojem
społeczeństwa i procesami, które odbywają się w środku. Jednocześnie jej istota jest stała,
zmieniają się tylko rodzaje korupcyjnych działań i formy ich przejawu. Przemiany w
strukturze korupcji i formie korupcyjnych przejawów determinują odpowiednie przemiany
20 Tamże.
21 Д.Г Заброда. Державна антикорупційна політика в Україні: теорія, правова основа,
інституціалізація, Крим 2013, c. 367.
14
14:1342136694
społeczne. Już od dalekiej dawności korupcja rozpatrywała się jak socjalne zło, którego
trzeba unikać, pozbywać się i przeciwdziałać. Historyczne doświadczenie świadczy:
ułomność, amoralne zachowanie człowieka w dowolnym społeczeństwie niemożliwie
wykorzenić w całości, można tylko ograniczyć pewną miarą, jak i korupcję. Do
mechanizmów, za pomocą których w praktyce można zrealizować te ograniczenia, można
odnieść: państwo, etykę, religię, media, społeczne organizacje, sądy i temu podobne.
Korupcja rozpoczyna się z zastępstwa interesów i celów państwa i społeczeństwa z
interesami służbowych osób i spełnia się do skutku umyślnego, bezprawnego użycia,
nadużycia funkcjonariuszami swoim statusem, nadanymi im prawami i uprawnieniami dla
własnego wzbogacenia.
Na podstawie powyższego korupcja oznacza nadużycie służbowym stanem w celu
otrzymania korzyści niezgodnej z prawem.
Obecnie na Ukrainie stan konfliktu i niepewności prowadzi do degradacji lub
całkowitego zniszczenia mechanizmów państwowych i publicznych w celu zapewnienia
podstawowych praw człowieka, gwałtownego spadku poziomu dochodów, niestabilności
politycznej i niepewności w przyszłości, co prowadzi do tego, że przyczyną istnienia korupcji
staje się nie tylko nieadekwatność praw realnym warunkom ekonomicznej działalności, ale i
potrzeba w przetrwaniu w skomplikowanych warunkach.
W następnym rozdziale będzie mowa o korupcji w dziedzinach życia społecznego,
a same w edukacji, w sektorze obrony, w polityce i w służbie zdrowia. Uważam, że w tych
obszarach to zjawisko najbardziej rozpowszechnione i na to nie możliwe nie zwrócić uwagę.
15
15:9598122475
II. Korupcja w najważniejszych sferach życia społecznego
2.1. Przyczyny korupcji w edukacji
Korupcja istnieje w różnych sferach naszego społeczeństwa. Naukowcy badają
cechy korupcji w systemie administracji państwowej i gminnej, w organach ścigania, w
ochronie zdrowia, w sporcie, w sektorze prywatnym, w procesach wyborczych i w innych.
Korupcja w edukacji nie jest wyjątkiem. Niebezpieczeństwo korupcji w sektorze edukacji
polega na tym, że proces wykształcenia się, który jest społecznie znaczącym dobrem,
sprowadza się do porozumienia, w którym tylko przedstawiciel systemu edukacji otrzymuje
wynagrodzenie za korzystanie z jego stanowiska. W takich warunkach edukacja faktycznie
sprowadza się do stosunków kupna-sprzedaży, przy czym poziom nabytych wiedz,
umiejętności, przyzwyczajeń, doświadczenia działalności i kompetencji zostaje za ramkami
korupcyjnej ugody. W istocie analfabeta, co otrzymał dyplom wskutek użycia korupcyjnych
stosunków w edukacji, między innymi lekarz, nauczyciel, inżynier, budowniczy, prawnik
albo inny dyplomowany fachowiec może okaleczyć nie jedno ludzkie życie w trakcie swojej
„fachowej” pracującej działalności. Oczywiście, że rozwój społeczeństwa i państwa przy
nieobecności poprawnych, wykwalifikowanych, młodych fachowców ma bardzo niejasne
perspektywy22.
Nie trzeba udowadniać, że wady w systemie edukacji boleśnie odzwierciedlają się
na perspektywach rozwojowych każdego narodu, aczkolwiek zostają niedostrzegalnymi przy
powierzchownej analizie, i Ukraina tu nie wyjątek. Nie poddaje się wątpliwości i to, że
wiedzę, którą otrzymuje młodociany obywatel w szkole i innych edukacyjnych placówkach,
w największej mierze wpływają na kształtowanie jego światopoglądu, daleko zawczasu
wyznaczając osobisty stosunek do własnych praw i obowiązków. Przy czym taka wiedza
przyswaja się nie tylko przez tradycyjne środki edukacyjnego procesu, ale otrzymują się od
innych ucieleśnionych i nieucieleśnionych źródeł, w tej liczbie przejawów korupcji, których
świadkiem jest ukraiński student, zawczasu tracąc jeszcze nieuchwaloną wiarę w uczciwe,
sprawiedliwe, demokratyczne społeczeństwo23.
22К. А. Бабенко, С. Ж. Лазаренко, Корупція в системі вищої освіти: сутність, причини та

наслідки, Державне управління: удосконалення та розвиток № 2, 2015 (електронний журнал).
23 В. М. Трепак. Корупція в українській освіті як пріоритетний об’єкт протидії, Київ 2015,
с.112.
16
16:6952982378
Wykształcone społeczeństwo jest strategicznym zasobem państwa, co czyni go
konkurencyjnym na rynku światowym. Według ekspertów obecną sytuację w ukraińskim
sektorze edukacji można określić jako kryzys. Nie ostatnią rolę w tym odgrywa korupcyjny
składnik, zaczynając z edukacyjnych zakładów przedszkolnego typu i zakończając wyższymi
edukacyjnymi instytucjami. Badania nad korupcją w dziedzinie oświaty nadal koncentrują się
głównie na rozpowszechnieniu tego zjawiska, a nie na jego przyczynach24.
Należy podkreślić, że korupcja w sektorze edukacji stanowi poważny problem
wśród obywateli w większości krajów na świecie. Świadczy o tym nowy raport Transparency
International na temat poziomu korupcji w edukacji, wydany przez Transparency
International, opublikowany 1 października 2013 r. Apel międzynarodowej organizacji do
problemów samego sektora edukacyjnego pokazuje, że nasilenie walki z korupcją w edukacji
jest ważne nie tylko dla zapewnienia zgodności z kwalifikacjami edukacyjnymi lub pełnego
rozwoju dzieci, ale także dla wykształcenia nowego pokolenia, które powinno
minimalizować korupcję jako zjawisko społeczne. Dany dokument wymaga od rządów,
międzynarodowych organizacji, prywatnych przedsiębiorstw i społeczeństw zapewnienia
dobrego zarządzania polityką edukacyjną na całym świecie. W szczególności, prezentując
sprawozdanie, kiedyś przewodnicząca Transparency International Huguette Labelle
zaznaczyła, że oświatowe systemy państw świata powinny skierowywać swoje wysiłki na
przygotowanie: „szkoły już dziś muszą być wolne od korupcji. Bez znacznej dawki
uczciwości i przy pomocy samego szkolenia nasze szkoły i uniwersytety nie będą w stanie
przygotować przyszłych liderów, którzy byliby przeciwni „praniu pieniędzy”. W przybliżeniu
piąta część światowej ludności w wieku od 15 do 24 lata − to młodzież, która ma potencjał
zatrzymać korupcję, występując i w jakości przeciętnych obywateli dziś, i w jakości liderów
w przyszłości”25.
Otóż jakie są przyczyny korupcji w sektorze edukacji? Po pierwsze, biorąc pod
uwagę, że udział wydatków budżetowych na edukację jest wystarczająco znaczący, to zasoby
finansowe na Ukrainie są zwykle alokowane poprzez przejście warstw administracyjnych, co
w wielu przypadkach nie pozwala na ścisłą kontrolę, w jaki sposób te środki przenoszą się z

25 Transparency International: Ми маємо рецепт подолання корупції в освіті : прес-реліз нового
світового звіту Transparency International [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://ti-
ukraine.org/news/3005.html (15.01.2020).
17
17:1768204530
rządu. Po drugie, nieprzeciętna społeczna ważność edukacji również czyni ją atrakcyjnym
obiektem dla korupcyjnych manipulacji. Nauczyciele, mają możliwość wymagać, nie mając
jednocześnie dostępu do bardziej wysokiego poziomu korupcyjnego łańcuszka, a czasami
nawet mogą być wymuszonym pośrednikiem między konsumentami oświatowych usług i
urzędników edukacji wyższego poziomu. Jednocześnie rodzice nie zawsze uświadamiają, że
stają się subiektami korupcyjnych działań, ulegając pragnieniu zabezpieczyć swojemu
dziecku lepsze możliwości. Po trzecie, wzrost liczby studentów na całym świecie (z 32
milionów w 1970 r. do 159 milionów w 2008 r.) świadczy o tym, że szkolnictwo wyższe
przestało być własnością elit26. Przy czym społeczne uświadomienie roli wyższej edukacji
dla otrzymania człowiekiem możliwości dosięgnąć bardziej wysokich szczebli sprzyja
rozpowszechnieniu korupcyjnych ryzyk. Instytucje, uniwersytety, które nie mają
efektywnego nadzoru i kontroli, są najbardziej skłonne do korupcji. W niektórych wypadkach
to podważa reputację uczelni, ich absolwentów i całych systemów edukacyjnych27.
Korupcyjnymi działaniami w dziedzinie edukacji w Europie i Stanach
Zjednoczonych uważają się nie tylko łapówkarstwo, ale i fałszerstwo, oszustwo, rozmaite
naruszenia fachowej etyki (w tej liczbie molestowania seksualne), naruszenia warunków,
podpisywanych umów pracy i kontraktów edukacyjnych , nieuzasadnione koszty, a także,
niewątpliwie nepotyzm jest szeroko rozpowszechniony w ukraińskim społeczeństwie.
Niestety w ukraińskim ustawodawstwie antykorupcyjnym pojęcia te nie są wyróżnione.
Ponadto, jednym z priorytetowych kierunków walki z korupcją w krajach Zachodniej Europy
i USA jest wykrycie plagiatu. Jaskrawym przykładem takiej walki był skandal korupcyjny na
Wydziale Prawa Uniwersytetu Zachodnich Czech w Pilźnie28. Szeroko wyświetlone w
Mediach oskarżenia niemieckich osób urzędowych w plagiacie odchodzą na drugi plan w
porównaniu do wiadomości o uwięzieniu profesorów jednego z greckich uniwersytetów za
rozkradanie kosztów w rozmiarze 8 mln euro. Skała rozgłosu korupcyjnych działań wśród
26Global Corruption Report: Education [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://

www.transparency.org/whatwedo/pub/global_corruption_report_education, s.426 (15.01.2020).
28O. Пеленська, Як вигнали корупцію з чеського університету у Плзні [Електроннийресурс]. –
Режим доступу: http://www.radiosvoboda.org/content/article/24560473.html (15.01.2020).
18
18:5662384544
profesorów i nauczycieli oświatowych instytucji w krajach europejskich nie mogą nie
wpływać na moralne ostrzeganie dla nowych korupcyjnych działań29.
Na Ukrainie w ciągu 2012 r. były przykłady wykrycia korupcyjnych działań
wykładowców, niesławny skandal z byłym rektorem Krajowego Uniwersytetu Służby
Podatkowej Petrom Melnikiem jest wyraźnym przykładem potwierdzenia przekupstwa,
nepotyzmu oraz możliwości uniknięcia kary za korupcję w kraju. Pokazowe dla ukraińskiego
społeczeństwa jest to, że tylko jedna trzecia młodych ludzi, którzy kontynuują edukację,
ocenia korupcję jako przestępstwo; 33,5% postrzega korupcję jako okazję do rozwiązania
własnych problemów, a około 20% uważa ją za normę we współczesnym życiu społecznym.
W ogólnoukraińskim badaniu reprezentatywnym przeprowadzonym przez fundusz
„Demokratyczne inicjatywy” wspólnie z Ukrainian Socjologii Service według wyników 2011
r. zaświadczyło, że 33,2% studentów bezpośrednio doświadczyło korupcji na uniwersytecie;
29,1% słyszało o tym od osób, które ją odczuły, a tylko 37,7% nie mają takiego
doświadczenia30.
Należy podkreślić, że wprowadzenie zewnętrznego niezależnego mechanizmu
oceny od 2008 r., który stał się obowiązkowym przy wstępie do uniwersytetu dla wszystkich
abiturientów z 2009 r., znacznie zniżyło poziom łapówkarstwa właśnie przy wstępie.
Niestety, korupcja została przeniesiona bezpośrednio na proces edukacyjny: około 74%
studentów zderzały się z korupcją (przy obronie dyplomowych prac – 23,3%; w celu
zapobiegania odliczeniu z wyższej szkoły – 22,9; w rozwiązywaniu pytań stosownie sesji, jej
wcześniejsze przeprowadzenie, uzyskanie zgody na powtórne zaliczenia – 11,5%). Zwłaszcza
zadziwiający jest ten fakt, że bardzo rozpowszechniona korupcja jest na wydziałach, gdzie
studiują przyszli specjalisty z prawa (66,3 przyszłych prawników brały uczestnictwo w
praktykach korupcyjnych). Biorąc pod uwagę wysoki poziom korupcji w organach ścigania i
sądownictwie na Ukrainie, można stwierdzić, że obecnie na próżno spodziewać się na
obniżenie poziomu korupcji w tym zakresie31.

30Стан корупції в Україні. Порівняльний аналіз загальнонаціональних досліджень: 2007–2009,
2011. Звіт за результатами соціологічних досліджень. – Київ 2011, с.47.
31 Про Збройні Сили України : Закон України від 06.12.1991 No 1934-XII. URL: http://
zakon4.rada.gov.ua/laws/show/1934-12 (20.01.2020).
19
19:2157933180
Najważniejszym wkładem w walkę z korupcją jest linie telefoniczne zaufania, które
mają na celu operatywnie reagować na przejawy łapówkarstwa. Szybka informatyzacja
społeczeństwa czyni możliwym aktywne omawianie (w szczególności w Internecie) ze
studentami, jak oddzielnych wypadków łapówkarstwa i użycia służbowego stanu w
samolubnych celach, tak i rozpowszechnienia szacunków ogólnego poziomu korupcji w tych
czy innych zakładach edukacyjnych, co ma destruktywny wpływ na kształtowanie moralnych
i wartościowych zasad młodzieży, korzeniąc tolerancyjny stosunek do korupcji jak do
odmiany nieprawnej socjalnej praktyki32.
Obecnie na Ukrainie, po reaktywacji organów władzy, w 2020 roku rząd
opracowuje reformy, które zmniejszają przejawy korupcji, a mianowicie wydzielił
dodatkowo 5,7 mld hrywien na rozwój szkół i dokładki nauczycielom. Również 3,5 mld hrn
subwencji na program „Mądra szkoła dla lepszych rezultatów”, który przewiduje rozwój
dużych szkół, w których studiują ponad 350 dzieci. Program przewiduje remont albo
budownictwo szkół, zakup urządzenia i stworzenia edukacyjnych gabinetów i odnowy wnętrz
w szkolnych pomieszczeniach33.
2.2. Korupcja w sektorze obrony: katalizatory pojawiania się i skutki

rozprzestrzenianie
Niezwykle ważne miejsce w strukturze kluczowych instytucji państwa zajmują Siły
Zbrojne, które odpowiednio do Konstytucji Ukrainy polegają na obronie Ukrainy, ochronie
jej suwerenności i integralności terytorialnej34.
Pomimo wysokiego poziomu zaufania, którym korzystają Siły Zbrojne wśród
obywateli większości państw świata, badania Transparency International pokazują, że
obrona, wraz z przemysłem naftowym i gazowym oraz budownictwem, należą do najbardziej
skorumpowanych35. Instytucje wojskowe i organy sektora bezpieczeństwa nie mogą osiągnąć
32 В. М. Трепак. Корупція в українській освіті як пріоритетний об’єкт протидії, Київ 2015,

с.112.
33Ministry of Education and Science of Ukraine https://mon.gov.ua/ua/news/35-mlrd-grn-na-osvitnij-
prostir-ta-navchalne-obladnannya-uryad-nadav-groshi-na-rozvitok-shkil (15.02.2020).
34 Закон України від 06.12.1991 No 1934-XII. http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/1934-12
(15.02.2020).
35 Виховання доброчесності та боротьба з корупцією в оборонному секторі: збірник прикладів
(компендіум) позитивного досвіду. Женевський Центр демократичного контролю над збройними
силами, 2010, с.383.
20
20:7514757330
stałego profesjonalizmu swojego personelu, jeśli administracja publiczna w kraju jest
tłumiona przez ciężar korupcji, protekcjonizm i tendencję do upolitycznienia. Osiągnięcie
profesjonalizmu i uczciwości w specjalnie wybranej instytucji państwowej jest praktycznie
niemożliwe. A najbardziej znaczącym zagrożeniem dla bezpieczeństwa narodowego jest
pewność „kiedy szefowie agencji państwowych nie toczą systematycznej i zaciętej walki o
bezpieczeństwo armii i korupcję na krwi, a próbują zakryć swoje plecy papierowymi
tarczami”36.
Należy zauważyć, że tak zwana piramida korupcji jest najbardziej
rozpowszechniona w sferze obrony, łącząc wyższych urzędników rządowych i wojskowych
oraz, jako bezpośrednich wykonawców, personel militarny niższego i średniego szczebla.
Udowodniono, że zamrożone konflikty mają wpływ na wszystkie formy korupcji, stwarzając
warunki do połączenia korupcji na niższym i wyższym poziomie z zorganizowaną
przestępczością i przemytem. Oprócz tak zwanej ogólnej korupcji wojskowej w sferze
obrony, zjawisko jest szeroko rozpowszechnione, między personelem wojskowym niższego
szczebla, który nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb społecznych z
powodu niskich wynagrodzeń i niskich świadczeń socjalnych. Oczywiste jest, że korupcja
jest szeroko rozpowszechniona w obecnych okolicznościach, ponieważ dotyczy dużej liczby
pracowników wojskowych, które biorą udział w finansowych nadużyciach i drobnych
kradzieżach. Przy czym w obszarach objętych konfliktem korupcja na małą skalę może
przybrać szczególnie cyniczne formy i przejawy37. Antyterrorystyczna operacja na wschodzie
Ukrainy (ATO) - kompleks wojskowych i specjalnych środków organizacyjnych i prawnych
ukraińskich siłowych struktur, skierowanych na zapobieganie działalności bezprawnych
rosyjskich i prorosyjskich zbrojnych sił w wojnie na wschodzie Ukrainy. Operacja trwała z
14 kwietnia 2014 roku do 30 kwietnia 2018. Po operacji antyterrorystycznej rozpoczęła się
operacja Wspólnych Sił (Joint Forces Operation)38.
Rezonansowe skutki na narodowych i międzynarodowych poziomach mają wpływ
na biurokratyczną korupcję. Najbardziej rozpowszechnionym kierunkiem korupcyjnych
schematów i działań handel bronią. Bezpośrednie łapówki, premie doradcze i nadpłaty dla
36А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в національній

економіці, Київ 2018, с.187.
37 Tamże, s.188.
38 https://uk.wikipedia.org/wiki/Антитерористична_операція_на_сході_України (22.01.2020)
21
21:1073909759
podwykonawców za dostarczanie przedmiotów niskiej jakości są rozpowszechnionymi
korupcyjnymi przejawami. Ponadto budownictwo jest kolejnym obszarem wysokiego ryzyka
korupcji, szczególnie w przypadku budowy lub przebudowy zniszczonych obiektów
wojskowych i infrastruktury w okresie powojennym. Przy czym, czasami może w enklawach
separatystycznych i w ich pobliżu. Właśnie różnorodność korupcji w sektorze obronnym
prowokują negatywną rolę na stan narodowego bezpieczeństwa państwa. Korupcyjne
piramidy związują między sobą rządowych i wojskowych osób, niższego i średniego
szczebli. W rezultacie następuje redystrybucja nielegalnego dochodu i dochodzi do
przepływu skorumpowanych pieniędzy od spodu do góry39.
Należy zrozumieć, że korupcja jest kluczowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa
narodowego, przy czym ma synergistyczny wpływ na wszystkie inne zagrożenia w dziedzinie
bezpieczeństwa, promując działania różnych form przestępczości zorganizowanej,
zwiększając niestabilność społeczną, pozbawiając możliwości państwa wykonywania swoich
funkcji w gospodarce. Korupcja w zakresie obrony jest czynnikiem powstrzymującym
rozwój pokoju, a w czasach stanu wojennego lub konfliktu zagraża istnieniu państwa.
Przezwyciężenie korupcji w sektorach obrony i bezpieczeństwa jest jednym z głównych
warunków dla udanego partnerstwa Ukrainy z NATO40.
Społeczeństwa w wielu krajach na świecie uważają, że siły zbrojne są mniej
skorumpowane, aniżeli polityczne partie, komercyjne przedsiębiorstwa albo media. Jednak
wskaźniki skorumpowania Sił Zbrojnych są różne dla różnych krajów i regionów świata. Na
przykład powszechnie uważa się, że Siły Zbrojne Europy Zachodniej i Stanów
Zjednoczonych są wolne od korupcji. Nie można tego jednak powiedzieć o organizacjach
wojskowych młodych niepodległych państw Europy Środkowej i Wschodniej, a zwłaszcza
Afryki i Ameryki Łacińskiej41. Jeśli chodzi o Ukrainę, w 2013 r., zgodnie z oceną
opracowaną po raz pierwszy przez Centrum Badań i Inicjatyw Antykorupcyjnych
Transparency International, Ukraina znalazła się w grupie D +, gdzie poziom korupcyjnych
ryzyk składa około 18%. Dо tej grupy również weszły Bośnia i Hercegowina, Kenia, Cypr,
39 А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в

національній економіці, Київ 2018, с. 190.
40 Tamże.
41 Виховання доброчесності та боротьба з корупцією в оборонному секторі: збірник прикладів
(компендіум) позитивного досвіду. Женевський Центр демократичного контролю над збройними
силами, 2010. 383 с.
22
22:3984663106
Kuwejt, Indie, Izrael, Liban, Meksyk, Nepal, ОАЕ, Serbia, Singapur, Tajlandia i Południowa
Afryka. Autorzy badania podzielili kraje na sześć grup: od A (bardzo niskie korupcyjne
ryzyka), do której utrafiły Niemcy i Australia, do F (poziom krytyczny) weszły, w
szczególności, Algieria, Egipt, Libia, Syria i Jemen42.
Rysunek 1. Skutki korupcji w sektorze obrony. Żródło: własne opracowanie na

podstawie А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній
корупції в національній економіці, Київ 2018, с.197.
Strategia antykorupcyjna na lata 2014–2017 stanowi, że jednym z głównych
problemów związanych z wysokim poziomem korupcji w działaniach organów
wykonawczych jest brak skutecznych programów antykorupcyjnych. Przyczyny pasywnego
stosunku organów ścigania do tego tematu mogą być różne − zaniedbanie, brak
doświadczenia, korupcja. Nieobecność narodowych skutecznych mechanizmów
prognozowania, zapobiegania czynników niebezpieczeństwa i obniżenia
prawdopodobieństwa realizacji ryzyk doprowadza do tego, że skutki korupcji w obronnym
sektorze wywołują zagrożenia globalnego poziomu.
Oficjalnie walkę z korupcją w Ministerstwie Obrony i Siłach Zbrojnych uznano
przez strategiczne zadanie i o tej walce informuje odpowiedni rozdział na oficjalnej stronie
42Р. М. Тучак, Адміністративно-правові засади боротьби з корупцією, Харків нац. ун-т внутр.
справ, 2007, с. 21.
23
23:4947493137
internetowej Ministerstwa. Zgodnie z wymogami ust. 3 dekretu Gabinetu Ministrów Ukrainy
nr 706 z 04.09.2013 „Problemy o zapobiegania i wykrywania korupcji” w strukturalnych
pododdziałach Ministerstwa obrony, organach wojskowego kierowania, w
przedsiębiorstwach, w instytucjach i organizacjach, które wchodzą do zakresu zarządu
ministerstwa, określono osoby odpowiedzialne za przygotowywanie, zapewnianie i
monitorowanie wdrażania środków zapobiegających i wykrywających korupcję. Jednak
pomimo dużej liczby podmiotów zapobiegających korupcji w ministerstwie, najbardziej
częste wypadki korupcyjnych nadużyć ujawniają zewnętrzne struktury, w szczególności,
SBU i prokuratura, a społeczeństwo otrzymuje informacje o naruszeniu spraw karnych
głównie z raportów prokuratorskich. Agencja Obrony jest organizacją zamkniętą, a kontrola
departamentów i specjalne organy ścigania są nieskuteczne, ponieważ znajdują się pod
kontrolą tych, których kontrolują. Mają miejsce fakty nieujawnienia tymi organami naruszeń,
co z czasem okazywało się terytorialnymi kontrolującymi organami. Służba wojskowa prawa
i porządku w Siłach Zbrojnych Ukrainy kieruje się własnym doświadczeniem43.
Tak więc, na pierwszym miejscu, czyli najbardziej efektywnym środkiem walki z
korupcją w obronnym sektorze, i nie tylko, jest wzmacnianie kryminalnej odpowiedzialności
za korupcyjne działania, na drugim miejscu − udoskonalenia ustawodawstwa, żeby tam nie
było „luk” dla korupcji, na trzecim − przejrzystość i otwartość w działalności Sił Zbrojnych
Ukrainy. Zatem korupcja dla Ukrainy jest kluczowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa
narodowego i powstrzymuje rozwój, a w czasach konfliktu zagraża istnieniu państwa.
2.3 Korupcja polityczna: pojęcie, czynniki, środki przeciwdziałania

Korupcja polityczna jako zjawisko społeczne występuje w prawie każdym kraju na
świecie, w tej liczbie, w państwach, które należą do tzw. standardów demokracji. Jednak
szczególnego znaczenia zjawisko nabywa w krajach, które przebywa na etapie społeczno-
ekonomicznego i politycznego tranzytu. W rzeczywistości to znaczy, że ojczyzna
reprezentuje nie tyle interesy państwa i społeczeństwa, a konkretne grupy polityczne, które z
kolei są ściśle związane z dużym kapitałem. Zasadniczo korupcja polityczna w formie
działającej na Ukrainie, po pierwsze, neguje wszelkie reformy w tym kraju, a po drugie,
alienuje Ukrainę na świecie. Wychodząc z zaznaczonego problemu walki z korupcją
43 А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в

національній економіці, Київ 2018, с.198.
24
24:5200065714
polityczną, ma zasadnicze znaczenie dla dyskursu politycznego współczesnej Ukrainy,
przecież ona jest politycznym problemem dla kraju, ponieważ występuje główną przyczyną
trwałych kryzysów społecznych, gospodarczych i politycznych w połączeniu z postępującą
niefachowością państwowego aparatu44.
Zarazem, nie zważając na oczywistą aktualność danego tematu, i w teorii, i w
praktyce zostaje znaczna część nierozstrzygniętych pytań, zaczynając od pojęcia „polityczna
korupcja”, jakie cechy są najbardziej charakterystyczne, przyczyny powstania, i zakończając
opracowaniem efektywnych mechanizmów przeciwdziałania danemu zjawisku społeczno-
politycznemu45.
Ogólnie termin ten ma cztery główne definicja. Pierwsza oznacza bezprawne
działania w zakresie polityki (na przykład łapówkarstwo). Druga jest związana z państwową
praktyką, może być legalna, lecz mieć nieetyczny charakter. Trzecia definicja jest związana z
konfliktem interesów między urzędnikami. Na przykład przedstawiciel ustawodawczej
władzy, który jest właścicielem niektórych aktywów biznesowych, wykorzystuje swój głos
dla wsparcia decyzji, co sprzyja funkcjonowaniu właśnie jego biznesu, najbardziej stosowana
praktyka na Ukrainie − tak zwany kuluarowy lobbing biznes-interesów. Czwarte pojęcie ma
etyczną i prawną podstawę. Odnosi się do politycznych działań, które nie odpowiadają
interesom społeczeństwa (najlepszym przykładem jest afera Watergate46 w USA)47. Pojęcie
pojawia się przeważnie w najwyższych politycznych kołach, odpowiednio ona nie jest
elementem codziennego doświadczenia zdecydowanej większości ukraińskich obywateli.
Korupcja polityczna na Ukrainie ma wyjątkowo korzystne warunki dla jej
rozprzestrzeniania się i wzmacniania wpływu na życie publiczne. Ułatwia to szereg
czynników o charakterze politycznym, gospodarczym, organizacyjnym, prawnym,
ideologicznym, moralnym i psychologicznym. Mowa będzie tylko o głównych czynnikach
44Андрій Тіньков, Політична корупція в системі державного управління: українські реалії, Київ
2013, с.230.
45 Tamże.
46Polityczny skandal w Stanach Zjednoczonych w latach 1972–1974, który zakończył się rezygnacją
prezydenta Richarda Nixona, jedyną w historii dymisją prezydenta USA.
2013, с.230.
25
25:1021556890
korupcji politycznej, na obecnym etapie rozwoju kraju można je uznać przede wszystkim za
takie48.
1) Niestabilność polityczna. W szczególności to przejawia się w niestabilności
głównych istniejących instytucji politycznych, co pociąga za sobą nieefektywność ich
funkcjonowania. Jednym z wyraźnych przejawów takiej niestabilności i jej „przedłużającej
się” natury jest permanentna „wojna polityczna”, toczona nie tylko z przeciwnikami
politycznymi (formalnymi), ale z sojusznikami politycznymi (także formalnymi). Taka wojna
przewiduje niezgodne z prawem użycie władczych uprawnień i systemowe nadużycie władzą
w politycznych i osobistych celach, co składa treść politycznej korupcji.
2) Nieobecność politycznych reform. Po pierwsze, reformy, które są potrzebne dla
kraju systemowo nierealizowane. Po drugie, zmiany dokonane w tym obszarze są głównie
subiektywne i mają na celu zaspokojenie osobistych lub wąsko partyjnych interesów
głównych politycznych graczy (uzyskanie władzy państwowej, zwiększenia władczych
uprawnień, a także otrzymanie rozmaitej korzyści od pobytu przy władzy).
3) Niespójność poziomu kultury politycznej w społeczeństwie z poziomem
formalnej demokracji. Z jednej strony, w państwie istnieje demokratyczna konstytucja, która
zapisuje kluczowe zasady systemu demokratycznego. Z drugiej strony elementy sowieckiej
kultury politycznej dominowały w ukraińskim społeczeństwie przez ostatnie dwadzieścia
lat49.
4) Nadmierna i aktywna interwencja rządu w gospodarkę i życie prywatne
obywateli. Należy jednak pamiętać, że wysiłki państwa zmierzające do rozszerzenia kontroli
często prowadzą do ogólnego osłabienia mechanizmów regulacyjnych rynku, a także
wyrównywania podstaw społeczeństwa obywatelskiego (w szczególności rozmowa dotyczy o
faktycznej nieobecności na Ukrainie takiej grupy, jak „klasa średnia”).
5) Należy zastanowić się nad jeszcze jednym. Jest to czynnik zarówno prawny,
społeczny, polityczny, jak i psychologiczny i dotyczy unikania odpowiedzialności karnej
przez ideologów i organizatorów powszechnej korupcji politycznej, która przejawiała się w
bezprecedensowych nadużyciach rządowych i oszustwach w wyborach prezydenckich w
48Політична корупція: сутність, чинники, засоби протидії. http://justice.org.ua/politika-i-pravo-

podiji-fakti-komentari/politichna-koruptsiya-sutnist-chinniki-zasobi-protidiji (15.02.2020).
2013, с.230.
26
26:3797844985
2004 r. Takie unikanie stało się możliwym dzięki temu, że mimo dużej ilości spraw karnych,
poruszonych na tych wyborach odnośnie do bezpośrednich wykonawców (ponad 1 500),
śledztwo tak i nie doszło do najwyższego poziomu organizacji falsyfikacji wyników
wyborów. Można to wytłumaczyć trudnością udowodnienia winy i słabym przygotowaniem
funkcjonariuszy organów ścigania, a także zgodą takich osób z przywódcami nowego rządu
na temat ich uczciwości (co najprawdopodobniej), co stało się możliwe z powodu powiązań
korupcyjnych między nimi50.
Na dzisiaj Ukraina przebywa na etapie rozwoju, który Stany Zjednoczone przeszły
jeszcze w końcu ХІХ w., elementem kluczowym tego etapu jest z jednej strony poufność
takich pojęć, jak lojalność urzędników średniego i niższego szczebla wobec politycznego
kursu państwa, a z drugiej − bezpośrednie reprezentowanie interesów władzy politycznej. W
wyniku takiego nierozgraniczenia ukraiński urzędnik, podobnie jak amerykański urzędnik z
trzeciej ćwierci dziewiętnastego wieku, był i jest przede wszystkim przedstawicielem władzy,
czyli tej politycznej siły, która jest przy władzy51.
Jeśli mówimy o głównych sposobach walki z korupcją polityczną na obecnym
etapie rozwoju kraju, są one następujące. Pierwszy to demokratyczne wybory i obiektywne
ustalenie wyników głosowania. Doświadczenia ostatnich kampanii wyborczych pokazują, że
główne problemy pozostają z takimi elementami wyborów, jak świadomością wyboru i
adekwatnością jego wyników do rzeczywistego nastroju politycznego społeczeństwa.
Udoskonalenie środków dla osiągnięcia „właściwego” rezultatu osiągano przede wszystkim
w sposób prymitywny i kryminalny (przymusem głosować „ponieważ trzeba”, przeszkodą
działalności kandydatów, podrabianiem protokołów komisji i tym podobne), Teraz to dzieje
się przeważnie „cywilizowanie” i „wytwornie” − z wykorzystaniem manipulacji
informacyjnych, agitacji wyborców. Tylko wybory prezydenckie i parlamentarne,
przeprowadzone na demokratycznych i prawnych zasadach z zabezpieczeniem rzeczywistego
wyrażenia woli obywateli i maksymalnie obiektywnego fiksowania jego wyników, stworzą
systemowe polityczne i prawne przesłanki obniżenia poziomu politycznej korupcji i

2013, с.233.
27
27:1870244614
przemiany charakteru jej przejawów52. Drugi - realna separacja polityki od biznesu. Wbrew
zadeklarowanego zamiaru takiej separacji, w ciągu ostatnich pięciu lat odbyło się faktyczne
zlanie polityki i biznesu, które do tego że nabywa otwartych, a nierzadko - otwarcie
brutalnych form (nieukrywane finansowanie biznesem politycznych partii i oddzielnych
kandydatów, zakup miejsc na listach wyborczych, przyjęcie organami państwowej władzy
decyzji lobbistów na korzyść pewnych biznesowych struktur, i tym podobne). Biznes dyktuje
politykę, motywuje polityków, ich zachowanie i decyzje. Więc (w większości wypadków
poprzez różne skorumpowane relacje) politycy pozostają w służbie prywatnego biznesu, a nie
społeczeństwa. Trzeci − aprobata niezależnego, kompetentnego i nieuprzedzonego sądu. Taki
sąd to główny środek i główna gwarancja demokratycznego rozwoju społeczeństwa i
ustanowienia praworządności. Jednocześnie on jest niezwykle skutecznym i efektywnym
antykorupcyjnym instrumentem, ponieważ jest w stanie legalnie skorygować wszelkie tzw.
wzbogacenie polityczne, powstrzymanie konkretnych przejawów korupcji politycznej i
przywrócenie prawa i porządku w sferze politycznej. Natomiast, ostatnie wydarzenia wokół
krajowego sądowego systemu świadczą o zaostrzeniu politycznej walki o sąd, co zagraża
całkowitą utratą niezależności i obiektywizmu. Czwarty − zaprowadzanie skutecznej
społecznej kontroli nad działalnością politycznych subiektów i zabezpieczenia politycznej i
prawnej odpowiedzialności za ich antyspołeczne, amoralne i sprzeczne z prawem działania i
decyzje. To, w szczególności, przewiduje stworzenie przesłanek dla istnienia niezależnych i
obiektywnych mediów, a także skutecznego systemu ochrony porządku prawnego. Dziś
poziom korupcji politycznej i korupcji organów ścigania nie tylko skutecznie blokuje ich
działania antykorupcyjne w sferze politycznej, ale także pozwala skorumpowanym politykom
wykorzystywać je w walce politycznej pod hasłami antykorupcyjnymi. Po piąte −
wzmocnienie moralnego i psychologicznego immunitetu społeczeństwa do korupcji i
antykorupcyjnej motywacji obywateli. Jest to kluczowy i zarazem najtrudniejszy obszar
działań antykorupcyjnych, co pociąga za sobą zasadniczą zmianę w poglądach i wartościach
obywateli53.
Więc, na dzisiaj pojęcie „korupcja polityczna”, przede wszystkim w kontekście
państwowego kierowania, jest dyskusyjne. Jednocześnie korupcja polityczna to nie tylko

53 Tamże.
28
28:1147277871
korupcja w sferze politycznej. Ona ma charakter polityczny w tym sensie, że właśnie
polityczne struktury czynią możliwymi albo często nawet wymagają korupcyjnych działań,
nieobecność przejrzystości i kontroli społecznej za finansowaniem i kształtowaniem
politycznych partii, brak wyraźnego podziału między polityką i państwowym kierowaniem.
2.4 Korupcja w służbie zdrowia: pojęcie, rodzaje, sposoby przezwyciężenia
We współczesnych warunkach ekonomicznych, politycznych i socjalnych problem
korupcji w medycynie trzeba traktować jako oddzielnie. Ochrona zdrowia narodu jest
głównym priorytetem polityki społecznej państwa. W rzeczywistości to zasoby ludzkie
stanowią potencjał intelektualny i pracowniczy kraju, co zapewnia wzrost gospodarczy54.
Na Ukrainie, z powodu nieobecności pełnej informacyjnej kampanii co do opieki
zdrowotnej, a także niedoskonałości polityki marketingowej firm ubezpieczeniowych, taki
rodzaj ubezpieczenia, jak medyczny, rozwija się w dość wolnym tempie. Ponadto wielu
uczonych twierdzi, że dobrowolne ubezpieczenie osobiste stanowi przywilej stabilnego
społeczeństwa o wysokich dochodach. Więc, powstaje kwestia o poszukiwaniu sposobów,
żeby zmienić system finansowania medycyny nie tylko kosztem ubezpieczeniowych
mechanizmów. Wielka usterka niedofinansowania w służbie zdrowia w czasach
niestabilności gospodarczej i politycznej przyczynia się do rozwoju takiego negatywnego
zjawiska jak korupcja. A takie negatywne zjawisko w medycynie ma swoje specyficzne
przyczyny i oznaki55.
Historycznie rozwinięto pytanie o „wdzięczności” lekarzom za ich pracę. Podstawę
obecnego stanu korupcji na Ukrainie położono jeszcze w czasach ZSRR, w szczególności w
medycynie przyjęto podziękowania w postaci słodyczy lub napojów alkoholowych. Za
panowania Leonida Breżniewa to zjawisko w służbie zdrowia wzrosło do innego poziomu i
dziękować przyjęto w pieniężnej formie. Obecnie na Ukrainie wśród głównych zagrożeń
socjalnemu, ekonomicznemu, politycznemu i finansowemu bezpieczeństwu czołowe miejsce
zajmuje właśnie korupcja56.
54 Обґрунтування шляхів подолання корупції у сфері охорони здоров’я. Електронний журнал

http://www.dy.nayka.com.ua (29.04.2020).
55О. І. Білик, О. В. Новікова, Обгрунтування шляхів подолання корупції у сфері охорони здоров'я,
Львів 2016, Державне управління: удосконалення та розвиток № 10, 2016 (03.03.2020
електронний журнал).
56 Обґрунтування шляхів подолання корупції у сфері охорони здоров’я. Електронний журнал
http://www.dy.nayka.com.ua (29.04.2020).
29
29:4910013564
Korupcja w służbie zdrowia - to jest powtarzalne zjawisko, jakie znajduje się w
stałym rozwoju, okazuje się w chciwym użyciu medycznymi pracownikami swojego
służbowego stanu w państwowej (municypalnej) i prywatnej systemach lecznictwa, w celu
otrzymania materialnych, niematerialnych dóbr, przewag niezgodnych z prawem, a także
bezprawne nadania przewag osobom fizycznym albo prawnym. Można wydzielić kilka
najbardziej typowych rodzajów korupcji w służbie zdrowia. Po pierwsze, marnotrawstwo i
rozkradanie kosztów, wydzielonych na lecznictwo, albo dochodów, otrzymanych kosztem
spłat z boku konsumentów. To może odbywać zarówno jak na państwowych i miejscowych
poziomach, tak i bezpośrednio w zakładach medycznych, które otrzymują takie koszty. Leki,
inne środki medyczne i sprzęt rozkradają się dla osobistego korzystania, dla użycia w
prywatnej praktyce albo w celach późniejszej sprzedaży. Po drugie, korupcja w zakresie
państwowych zakupów, doprowadza do nadpłat za otrzymane towary i usługi lub
niemożności zapewnienia jakości kontraktów na te towary i usługi. Po trzecie, korupcja w
systemach płatniczych. Działania korupcyjne w tym przypadku mogą obejmować bezpłatną
konserwację, fałszowanie dokumentów ubezpieczeniowych lub korzystanie z infrastruktury
medycznej na rzecz niektórych uprzywilejowanych pacjentów57.
Innym rodzajem będzie korupcja w systemie dostaw leków. Preparaty można
ukraść na różnych poziomach systemu dystrybucji. Urzędnicy państwowi mogą wymagać
„wynagrodzenie” za wydanie pozwoleń na sprzedaż produkcji czy pracę tych, czy innych
struktur, za przeprowadzenie celnego oczyszczenia albo ustalenie korzystnych cen.
Naruszenie kodeksów postępowania na rynku prowadzi do tego, że lekarze są zmuszeni
preferować niektóre leki podczas przepisywania. Jeszcze jedną możliwą formą korupcyjnych
działań jest wydanie pozwoleń na handel podrobionymi albo niskogatunkowymi preparatami.
Problem walki z korupcją w zakresie dostaw lekarstw najbardziej ostro stała pod koniec 2009
roku, kiedy w związku z pandemią świńskiej grypy sztucznie zawyżały ceny na leki i na
rynku przewagę miały preparaty oddzielnie wziętych producentów58.
Jak wspomniano powyżej, korupcja ma negatywny wpływ na praktycznie
wszystkie obszary rozwoju społecznego. Zgodnie z art. 3 Konstytucji Ukrainy osoba, jej
życie i zdrowie są uznawane za najwyższą wartość społeczną na Ukrainie. W art. 49
57Віктор Соловйов, Корупція в галузі охорони здоров'я України: сучасний стан та шляхи
протидії, Київ 2010, с.310.
58 Tamże.
30
30:1178228805
Konstytucji Ukrainy gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do opieki zdrowotnej i
ubezpieczenia zdrowotnego. Jednak związki i przejawy korupcji, które mają miejsce w
krajowym systemie opieki zdrowotnej, utrudniają i uniemożliwiają korzystanie z tego prawa
w praktyce, niekorzystnie wpływają na zdrowie i życie Ukraińców oraz zagrażają
społeczeństwu i państwu jako całości59.
Podłożem dla korupcji w systemie opieki zdrowotnej można rozpatrywać
półoficjalne i nieformalne płatności na rzecz społeczeństwa za pomoc medyczną. Niska
pensja pracowników medycznych i brak kontroli rządu nad płatnościami napędzają wzrost
korupcji. Tak zwane „dobroczynne raty”, które przeciętni Ukraińcy płacą lekarzom za
hospitalizację, obserwację, analizy, a także dopłaty, które usprawiedliwiają jak medyczni
pracownicy (odszkodowanie pacjenta lekarzowi za jego niską pensję), tak i sami pacjenci
(znak wdzięczności za otrzymaną pomoc medyczną), można rozpatrywać jak właściwą formę
zlania łapówkarstwa i korupcji. Za obserwację w państwowych medycznych zakładach
(obwodowych centrach i naukowo-badawczych instytutach) lekarze mogą zaprosić znacznie
większe sumy dopłat60.
Podobne działania pracowników służby zdrowia są sprzeczne z prawem, ponieważ
medyczny sprzęt w tych zakładach, w których lekarze pracują, kupowany i utrzymywany za
koszty państwowe. Ważnie znać, że wymuszania pracownikami medycznych placówek
dobroczynnych i innych rat są zabronione, ponieważ zgodnie z art. 2 ustawy Ukrainy „o
źródłach finansowania władz publicznych” nr 783-XIV z dnia 30 czerwca 1999 r., władze
publiczne wykonują swoje działania wyłącznie kosztem finansowania budżetu w granicach
przewidzianych prawem ukraińskim w sprawie budżetu państwa Ukrainy na dany rok.
Żadnych wyjątków, w szczególności i co do dobroczynnej pomocy, w prawie nie
przewidziano. Niedofinansowanie doprowadza nie tylko do zwiększenia korupcji, ale i do
strat ludzkich. Brak otwartości, właściwej kontroli i bezkarności w połączeniu z lukami w
протидії, Київ 2010, с. 311.
M. Поліщук, Вітчизняна медицина схожа на потвору, федерац. патріот. видань України, 2008,
60
№ 45 (185).
31
31:1044128962
obecnej procedurze przetargowej i systemie zamówień publicznych doprowadziły
urzędników służby zdrowia do korupcji61.
Ostatnio organy ścigania ujawnili znaczną ilość naruszeń z boku urzędników, w
szczególności bezpodstawne podwyższenie cen przy zakupie lekarskich preparatów. Tak,
wskutek zrealizowanej komisją Przetargową Ukrainy sprawdzenia procedur zakupu lekarstw
i medycznej techniki, odkryto korupcyjny schemat: na rachunki pośredników były przelano
ponad 11 mln hrywien za leki niskiej jakości, które zakupiono za wysokimi cenami. Korupcja
ma miejsce i przy wykonaniu programów narodowych, w szczególności z przezwyciężenia
epidemii, walki z gruźlicą, HIV / AIDS62. Takie przestępstwa korupcyjne prowadzą do
nieefektywnego wykorzystania środków budżetowych. Na tym tle oczywiste jest, że potrzeba
zreformowania krajowego sektora opieki zdrowotnej jest jego integralną częścią, która
powinna przeciwdziałać korupcji. W tym kontekście ważne jest wprowadzić zmiany w
prawie. Jak wiadomo, niektóre przepisy prawa "O zasadach zapobiegania i przeciwdziałania
korupcji"63 zostały uznane za niezgodne z konstytucją Ukrainy. W związku z tym głowa
państwa przedłożyła Radzie Najwyższej Ukrainy projekt ustawy o zasadach zapobiegania i
zwalczania korupcji na Ukrainie, który został przyjęty 23 grudnia 2010 r64.
Ujawniono, że więzi i przejawy korupcji, które w dużej mierze obejmowały
krajowy system opieki zdrowotnej, stoją na przeszkodzie praktycznej realizacji art. 49
Konstytucji Ukrainy, prawa każdego obywatela do opieki zdrowotnej. Oznakami korupcji w
dziedzinie opieki zdrowotnej są półoficjalne spłaty (dobroczynne raty), nieformalne spłaty za
nadanie medycznych usług, wymuszanie od pacjentów dopłat za obserwację na sprzęcie,
który jest zakupiony i utrzymuje się za koszt państwa. Szczególnie niepokojące są
przestępstwa korupcyjne związane z przetargami preparatów i sprzętu medycznego, które
doprowadzają do negatywnych skutków — niewłaściwego wykorzystania i nieefektywnego
M. Поліщук, Вітчизняна медицина схожа на потвору, федерац. патріот. видань України, 2008,
62
№ 45 (185).
63Закон України про засади запобігання та протидії корупції від 5 жовт. 1995 р. No 356/95-ВР (із
змінами, внесеними згідно із 2 Законами у 2010 р.) // Відом. Верховної Ради України. - 2009. No
53. - 24 лип. - Ст. 1822.
64Глава держави вніс до Верховної Ради України проект Закону України "Про засади запобігання
і протидії корупції в Україні" // Офіц. Інтернет-представництво Президента України Віктора
Януковича. - 2010. - Режим доступу : http://www.president.gov.ua/ news/17881.html (23.04.2020).
32
32:8421919138
wykorzystania środków budżetowych. Ujawniono, że podstawą dobrobytu korupcji w służbie
zdrowia na Ukrainie jest brak przejrzystości, odpowiedniej kontroli, bezkarności, luki w
systemie zakupów65.
Ważnym krokiem w przezwyciężaniu korupcji w medycynie jest zmiana systemu
finansowania, publiczne uświadomienie na temat walki z korupcją, zbudowanie niezależnego
i skutecznego sądownictwa, aby zapewnić przejrzystość i kontrolę nad finansowaniem
medycyny.
33
33:3791991878
III. Korupcja na Ukrainie w świetle ukraińskiej i polskiej publicystyki
3.1. Ukraińska „dżinsa”
W czasy prezydenta Leonida Kuczmy władza dawała wskazówki środkom
masowego przekazu, dotyczące tego, co i jak powiedzieć, i o czym należy milczeć. W czasy
prezydenta Juszczenki wskazówki znikły, lecz pojawiła się „dżinsa” tak zwana media-
korupcja. Slangowe słowo używane głównie w społeczności medialnej. Synonim terminu
„ukryta reklama”. Oznacza celową ukrytą reklamę lub antyreklamę, prezentowane w formie
wiadomości, tekstów autorskich, analiz i programów telewizyjnych i temu podobnie. Innymi
słowami, media masowe za pieniądze publikują komercyjną i polityczną reklamę pod
względem zwyczajnego dziennikarskiego materiału. W czasach prezydenta Wiktora
Janukowicza „dżinsa” pozostała, lecz poziom wolności słowa obniżył się na tyle, że
dziennikarze zaczęli mówić o cenzurze i politycznym dyktacie, czyli zamiast strażniczych
psów demokracji, media stali posłusznymi pieskami władzy66.
Pochodzenie samego terminu dokładnie jest niewiadome. Medialne eksperci
uważają, że ukryta reklama po raz pierwszy pojawiła się w amerykańskich kinach. Później
kontynuowała rozwój w telewizji. W 1929 roku był wymyślony obraz marynarza Popeye'a, a
w 1933 roku był animowany. Obraz Popeye'a włączony do ogólnonarodowej kompanii ds.
Uzdrowienia sposobu życia Amerykanów. Później szpinak w puszkach był spożywany o 30%
więcej niż wcześniej na terenie Stanów Zjednoczonych. W każdej serii rozwijała się fabuła
wokół walki Popeye'a nad jego rywalem Bluto. Kiedy Bluto ponownie pokonał Popeye'a, ten
ostatni zjadł puszkę szpinaku i mógł pokonać wroga, ale istnieje założenia, że korzenie
terminu „dżinsa” sięgają czasów radzieckich. Artykuł z rosyjskiej Wikipedii przypuszcza, że
tę nazwę definiował ukraiński operator komunikacji mobilnej, który aktywnie promował
swój produkt — pakiet Jeans, wykorzystując między innymi ukrytą reklamę. Tak czy inaczej,
nazwa się oswoiła. A wszystko dlatego, że na zamówienie materiały stały się zwyczajną
praktyką, w szczególności i dla ukraińskich Mediów. Instytut Masowej Informacji
przeprowadza monitoring czterech ogólnonarodowych edycji w celu utajonej reklamy. Trzy z
ich regularnie rozmieszczają wątpliwe materiały w każdym numerze67.
66 https://uk.wikipedia.org/wiki/Джинса (16.05.2020).
67 Що таке „джинса” і з чим її їдять? https://ms.detector.media/utiski-zhurnalistiv-u-sviti/post/
11069/2010-09-14-shcho-take-dzhinsa-i-z-chim-ii-idyat/ (16.05.2020).
34
34:6086285464
Ukrytą reklamę można podzielić na dwie grupy — polityczną i komercyjną. Do
politycznej dżinsy należą, po pierwszy, artykuły lub historie, jakie naprawdę pisane służbą
prasową politycznych partii czy oddzielnych polityków. Z reguły ich autorzy podpisują
pseudonimem. W innych wypadkach za publikacją stoi prawdziwy dziennikarz, który
wykonuje zadania swojego kierownika (lub z własnej inicjatywy — za pieniądze lub inne
wynagrodzenie) przygotowuje materiał na dany temat z potrzebnymi akcentami. W takim
przypadku przed publikacją przygotowany materiał jest sprawdzany przez klienta. Po drugie
publikacji badań socjologicznych wątpliwych firm, które z reguły znacznie różnią się od
innych badań opinii publicznej na korzyść pewnej siły politycznej. Chodzi o świadome
zawyżanie czy zaniżanie rankingów pewnej partii, czy polityka albo sfałszowane dane o
wsparciu lub przeciwnie tych, czy innych inicjatyw. Po trzecie, na szpaltach gazet często
pojawia się pseudoanalityka mało znanych autorów, podpisanych jako „politolodzy”, które
nadają jak gdyby ekspertową ocenę tego czy innego wydarzenia pod kątem, korzystnym dla
jednej z politycznych sił. Po czwarte, boty-komentatorzy (od angielskiego web bot, www
robot — automatyczny program dla pobierania plików czy rozsyłania spamu). Jeden z
najnowszych wynalazków doby Internetu. Nazwa ma ironiczne znaczenie, bo tak naprawdę
dotyczy ludzi. To najemni pracownicy albo aktywiści politycznych partii, którzy za pieniądze
zostawiają komentarze na stronach internetowych w celu zdyskredytowania określonego
artykułu, jego autora, pomysłów lub faktów. Zaznaczymy, że sfałszowane komentarze online
nie mogą być uważane za „dżinsę” w wąskim znaczeniu tego słowa, ponieważ same
publikacje z działań botów nie przynoszą żadnego zysku. Jednak warto wiedzieć o tej
odmianie propłaconych publikacji. Przecież ostrzeżony — oznacza uzbrojony68.
Komercyjna „dżinsa” również ma nie jedno oblicze. Najczęściej ona przejawia się
tak: а) w stu procentach tekst reklamowy przygotowany przez profesjonalnych
reklamodawców (najczęściej spotykany w codziennych gazetach), który jest umieszczony w
kolumnie obok zwykłych artykułów. Przy czym nigdzie nie zaznacza się, że dana publikacja
jest reklamowa. W takim wypadku możemy mówić o niewłaściwym etykietowaniu, co
stanowi naruszenie ustawy o reklamie.
68 Tamże.
35
35:5667270077
в) fabuły czy publikacje, które naśladują styl wiadomości lub raportu, ale są niczym
więcej jak ukrytą reklamą. Zakres reklamowanych usług jest bardzo szeroki od szpitali
prywatnych do sklepów spożywczych.
с) Ukryta reklama na telewizji może być naprawdę wizualna. Od najprostszego
nieuzasadnionego wyświetlania logo, haseł reklamowych, do skomplikowano
wybudowanego wideo, które może podkreślić pozytywny nastrój związany z produktem69.
Komu jest potrzebna „dżinsa”? Łatwo powiedzieć komu jest niepotrzebna. Jej
konsumentom — nam z wami. Ludziom, które kupują gazety, słuchają radia, dowiadują się
aktualności z telewizora. A komu ona jest potrzebna? Najpierw klientom, przecież ukryta na
zamówienie publikacja pozwala spodziewać się na efekt, który niemożliwie dosięgnąć
uczciwą reklamą. A także właścicielom Mediów, menedżerom mediów i nieuczciwym na
rękę dziennikarzom. Media w taki sposób mogą unikać podatków, ponieważ opłata utajonej
reklamy odbywa się z reguły gotówką. W księgowości jasna rzecz, te pieniądze w żaden
sposób nie figurują70.
3.2. Przykłady „dżinsy” z ukraińskich czasopism

Polityczna komercyjna „dżinsa” promuje poszczególne siły polityczne, polityków,
albo całe ideologie. Odbywa się to za pośrednictwem „wiadomości” lub „artykułu”
wysyłanego bezpośrednio z centrali lub służby prasowej, lub za pośrednictwem artykułów
ukrytych pod materiałami dziennikarskimi, z udziałem płatnych lub nawet
niezaangażowanych „w sprawie” ekspertów.
W maju 2011 roku na Ukrainie był przeprowadzony dziennikarski eksperyment. Do
komercyjnego dyrektora odeskiego kanału telewizyjnego „АТВ” odwołał się mężczyzna,
który przedstawił się jako biznesmen Andrzej Bokucz. Poprosił o sfilmowanie i transmisję
historii o konflikcie w swojej firmie „Agrotech”. Kanał telewizyjny to zrobił za 600 dolarów.
Fabuła pojawiła się w wieczornych wiadomościach. Przy czym żadnego przedsiębiorstwa
„Agrotech” naprawdę nie istniało. Jednak kierownictwo kanału nawet nie sprawdzało
wiarygodności informacji71.
69 Як розпізнати джинсу? https://www.prostir.ua/?kb=yak-rozpiznaty-dzhynsu (18.05.2020).

70 Tamże.
71 https://uk.wikipedia.org/wiki/Джинса (18.05.2020).
36
36:6268178561
W październiku 2011 roku cztery wydawnictwa wołyńskie opublikowały
identyczne materiały z tezami Władimira Putina na temat wspólnej przestrzeni gospodarczej.
12 grudnia 2012 roku w gazecie „Известия в Украине” pojawił się wywiad Wiktora
Medwedczuka, polityka z Ukrainy, w którym zabrzmiały jego tezy przeciw wstępowi
Ukrainy do Unii Europejskiej i o przewagach unii celnej z Rosją. Od razu potem regionalne
gazety przedrukowały wywiad Medwedczuka. Przynajmniej dziesięć publikacji zachodniej
Ukrainy jednocześnie opublikowało ten materiał w swoich kolumnach. Jesienią 2018 roku,
na tle zbliżających się wyborów prezydenckich i parlamentarnych Oksana Romaniuk,
dyrektor wykonawczy Instytutu Masowej Informacji Ukrainy, przy wsparciu programy „У-
Медіа” (projekt Internews (ang.) Agencji USA z międzynarodowego rozwoju) podczas
spotkania okrągłego stołu w agencji prasowej Ukrinform poinformowało, że monitorowanie
IMI odnotowało rekordowy poziom publikacji z „dżinsą” przez pięć lat badań. Według
Oksany Romaniuk to wynika z faktu, że na media-rynku skomplikowana ekonomiczna
sytuacja, rośnie presja właścicieli na mediach, co z kolei wpływa na jakość72.
W Czerkasach gazety nadal przed wyborami prezydenta systematycznie
publikowały materiały z możliwymi oznakami ukrytej reklamy politycznej i bez niezbędnych
oznaczeń. W większości publikacji dominują publikacje o pozytywnym tonie w stosunku do
konkretnego polityka. Liderem w tej kategorii jest Petro Poroszenko. Dostępnych jest mniej
materiałów ze śladami czarnego PR przeciwko poszczególnym kandydatom: Wołodymyr
Zełenski, Anatolij Hrycenko i Julia Tymoszenko. Jest to szczególnie widoczne na przykładzie
najpopularniejszych gazet regionalnych. Wszystkie marcowe wydania «Вечірні Черкаси»,
«Акцент» i «7 днів» gazety zawierają nieznakowane materiały z pozytywną retoryką co do
Petra Poroszenka. W sumie jest co najmniej osiem takich publikacji, przeważnie są podobne
tematycznie i bazują się na tezach, które publicznie ogłasza Petro Poroszenko73.
72 Tamże.
73 Громадянська мережа Опора https://www.oporaua.org/blog/vybory/vybory-prezydenta/vybory-
prezydenta-2019/17201-cherkaski-gazeti-naibilshe-pozitivnikh-materialiv-pro-poroshenka-a-chornikh-
zelenskogo-i-timoshenko (30.05.2020)
37
37:1728741249
Rysunek 2. Czasopismo «Вечірні Черкаси», „Dziś tylko Petro Poroszenko może
najlepiej zagwarantować bezpieczeństwo państwa…”. Źródło: Громадянська мережа
О п о р а h t t p s : / / w w w. o p o r a u a . o r g / b l o g / v y b o r y / v y b o r y - p r e z y d e n t a / v y b o r y -
prezydenta-2019/17201-cherkaski-gazeti-naibilshe-pozitivnikh-materialiv-pro-poroshenka-a-
chornikh-zelenskogo-i-timoshenko (30.05.2020).
38
38:5923286171
Rysunek 3. Czasopismo «Вечірні Черкаси», „Ukraina z Petrem Poroszenką
zatrzymała wroga, wzięła kurs na Europę i dosięgła stabilności…”. Źródło: Громадянська
мережа Опора https://www.oporaua.org/blog/vybory/vybory-prezydenta/vybory-
chornikh-zelenskogo-i-timoshenko (30.05.2020).
Jeśli w tekstach o Petrze Poroszence podkreślono, że ukraińska elita jego
podtrzymuje, to z Wołodymyrem Zełenskim — przeciwnie: „Ukraińska inteligencja
przeciwko Żelenskiemu” («Вечірні Черкаси» od 6 marca), „Spali siebie i państwo” («7
днів» od 6 marca). W tych materiałach już prezydenta nazywają „tragedią dla Ukrainy” i
„oligarchiczną marionetką”74.
74 Tamże.
39
39:1655305843
Rysunek 4. Czasopismo «7 днів» od 6 marca, „Spali siebie i państwo. Ukraińska
inteligencja przeciwko Zełenskiemu”. Źródło: Громадянська мережа Опора https://
www.oporaua.org/blog/vybory/vybory-prezydenta/vybory-prezydenta-2019/17201-cherkaski-
gazeti-naibilshe-pozitivnikh-materialiv-pro-poroshenka-a-chornikh-zelenskogo-i-timoshenko
(30.05.2020).
Zgodnie z częścią 3 i częścią 5 art. 9 Prawa Ukrainy „O reklamie”, materiał
informacyjny, autorski lub redakcyjny, który zwraca uwagę na konkretną osobę lub produkt i
który kształtuje, lub utrzymuje świadomość i zainteresowanie widzów (słuchaczy,
czytelników) na temat ludzi lub towarów, jest reklamą i należy ją umieścić pod nagłówkiem
„Reklama”. Jednocześnie reklamy ukryte są zabronione75.
3.3. Ukraińska korupcja w polskiej prasie. Przykłady

Jak i w ukraińskiej publicystyce tak i w polskiej jest mnóstwo informacji na temat
korupcji na Ukrainie.
„Ukraiński prezydent traci więcej, aniżeli polski”, „ Wiktor Janukowicz traci o
wiele więcej, aniżeli Bronisław Komorowski”, „Drogi Wiktor Janukowicz” - takie nagłówki
75 Prawo Ukrainy https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/270/96-вр (30.05.2020).
40
40:1068625950
obfitowały w polskich mediach w 2012 roku. Polskie środki masowego przekazu komentują
publikację Forbes, według danych, rocznie utrzymanie Wiktora Janukowicza kosztuje około
635 milionów hrywien. To na jedną trzeci więcej, aniżeli suma, konieczna dla utrzymania
polskiego prezydenta, podkreśla „Polskie Radio”. W kontekście tego tematu media
przypomina, że produkt krajowy brutto Ukrainy na osobę w 2011 roku wyniósł 7200
dolarów. A to, trzykrotnie mniej, aniżeli analogiczny wskaźnik w Polsce. Mniejszy od
ukraińskiego PKB per capita w Europie mają tylko Kosowo i Mołdowa, podsumowuje
„Polskie Radio”76.
Ukraina pojawia się w nieatrakcyjnym świetle w kontekście korupcji na świecie,
której poświęcono wiele polskich materiałów medialnych. Ekonomiczny portal gazety
Rzeczpospolita analizuje raport międzynarodowej organizacji Transparency International o
poziomie postrzegania korupcji w instytucjach państwowych różnych państw świata. Polski
artykuł na ten temat rozpoczyna się i kończy się wspomnieniem o Ukrainie. Rzeczpospolita
konstatuje fakt, że właśnie ukraińskie państwo jest najbardziej skorumpowane w Europie.
Analizując ranking skorumpowania wśród 180 krajów, publikacja zauważa, że Dania jest
najmniej skorumpowana. Polska zajmuje 41 pozycję na liście krajów najmniej
skorumpowanych. Zamiast tego Ukraina zajmuje 126 miejsce (dane za 2019 rok)77.
Jeden przykład z gazety Wyborcza. Takimi słowami zaczyna się jeden z artykułów,
opublikowany 24 września 2016: „Ukraina wojuje z korupcją. Ukraina mozolnie próbuje
wykorzenić korupcję, która w ciągu ćwierćwiecza przeżarła całe państwo. Opór wobec zmian
jest jednak ogromny, a w kręgu podejrzeń znaleźli się nawet ci, o których sądzono, że mają
czyste ręce”. Kiedy nastąpiło opóźnienie we wprowadzaniu programu deklaracji
elektronicznej, który jest jednym z filarów projektu antykorupcyjnego na Ukrainie, Unia
Europejska na to zareagowała z niepokojem. W rezultacie politycy i urzędnicy zobowiązani
do składania deklaracji majątkowych. Według Johannes Hahna, komisarza UE ds.
Rozszerzenia i Sąsiedztwa Europejskiego: „Opóźnienie nie wygląda dobrze. Nikt nie
powinien zapominać, że UE monitoruje decyzje rządu i liberalizację wizową dla Ukraińców”.
Korupcja jest jedną z głównych przeszkód na drodze wstępu do struktur Unii. Sondaż
przeprowadzony przez kijowski Międzynarodowy Instytut Socjologii pokazuje, że aż 91
76 Polskie Radio https://www.polskieradio.pl (30.05.2020).

77 Transparency International, ranking korupcji 2019 https://ti-ukraine.org/research/indeks-spryjnyattya-
koruptsiyi-2019/ (30.05.2020).
41
41:6456489679
procent Ukraińców uważa, że korupcji nie da się pokonać. Niewątpliwie wpływ na to mają
skandale, które stają się coraz szersze; dotyczą nawet osób, którzy do niedawna uważano za
uczciwe. Obejmuje to przypadek Serhija Łeszczenki, byłego urzędnika z bloku Petra
Poroszenki. Ten były dziennikarz „Ukraińskiej prawdy” odkrył wiele skandali korupcyjnych
z uczestnictwem ważnych polityków. Krytykował nawet Petra Poroszenko, oskarżając go o
tolerancję wobec oligarchów w kraju, także o to, że podzielił Ukrainę na strefy wpływów.
Ujawnił skandal, który poruszył świat polityki amerykańskiej. Chodziło o czarnych księgach
Partii Regionów, które finansowały się pod stołem różnych zachodnich doradców w czasach
autorytarnego rządzenia Wiktora Janukowicza (2010-2014). Jednym z nich był Paul
Manafort, wtedy szef kampanii Donalda Trumpa, który po ujawnieniu objawień musiał
zrezygnować ze stanowiska78.
Rysunek 5. Nierówności społeczne na Ukrainie. Żródło: Gazeta Wyborcza https://

wyborcza.pl/1,75399,20738446,ukraina-wojuje-z-korupcja.html#.
Co do ukraińskich warunków, to Narodowe Biuro Antykorupcyjne Ukrainy ma
prawie nieograniczone możliwości. Jego 600 oficerów zarabiają średnio 30000 hrywien
(blisko 4,8 tys. złotych) na miesiąc, co jest ogromną pensją. Na ich celowniku w zasadzie
78 Gazeta Wyborcza https://wyborcza.pl/1,75399,20738446,ukraina-wojuje-z-korupcja.html# (02.06.2020).
42
42:1062549240
byli skorumpowani sędziowie i prokuratorzy. Niedawno NABU sprawdziło źródła
pochodzenia majątku tysiąca sędziów. Co trzeci z ich nie otrzymał ponownej nominacji, bo
sędziowie nie mogli udowodnić, że zarobili swoje pieniądze na podstawach prawnych. W
sumie NABU powróciło do budżetu państwa 45 milionów skradzionych hrywien. Kolejne
100 milionów hrywien (około 15 milionów złotych) powinny być zwrócone w najbliższym
czasie, a konto bankowe osób podejrzanych o korupcję zostało zamrożone na łączną kwotę
około 380 milionów złotych. Wtenczas oskarżono kilkadziesiąt osób, w tym połowę
prokuratorów. Jednak wtedy postępowanie NABU utrudniało uchwałę ustawy o zniesieniu
immunitetu deputowanych do Rady Najwyższej. Z tego powodu nie można było postawić
przed sądem Ołeksandra Oniszczenki, który uciekł do Austrii i wcześniej ukradł 3 miliardy
hrywien (około 480 milionów złotych) przy sprzedaży gazu79.
„Bądź zmianę, którą pragniesz zobaczyć w świecie”, - tę mądrość Mahatma
Gandhi, i ono w dowolnym stuleciu jest dobrym przewodnikiem w większości przypadków w
każdym stuleciu. Oczywiście musisz zacząć od siebie. Nie może skorumpowany polityk
walczyć z korupcją, tak samo skorumpowane mediom nie może walczyć z korupcją.
3.4. Problem oligarchów na Ukrainie. Myśli polskich ekspertów

W Polsce jest 56 miliarderów, około 31 tysięcy milionerów i żadnej kieszonkowej
partii oligarchów. Warszawa — Polska ma wpływowych ekonomicznych graczy, próbują
zmienić prawo na swoją korzyść. Lecz nie ma podstaw mówić o jakimś dużym biznesie,
który kontroluje życie polityczne kraju. Najbogatsi Polacy bronią własnych interesów,
lobbując, zrzeszając się w związkach branżowych lub izbach handlowo-przemysłowych.
Polscy analitycy twierdzą, że pomimo nierówności społecznych, które pojawiły się w ich
kraju w okresie transformacji, w Polsce nie ma oligarchów. Jakimi metodami Polakom udało
się uniknąć zlania dużego biznesu z polityką, jak to stało się na Ukrainie?80 Zapytano o tym
polskich ekspertów, którzy zajmują się ukraińsko-polskimi stosunkami. Po 1989 roku
gospodarka Polski rozwija się dynamicznie i dziś rozwiązuje różne problemy. Na tle innych
krajów Europy Środkowej i Wschodniej Polska ma stosunkowo niską korupcję i wysoki
poziom inwestycji. Według raportu Międzynarodowego Koncernu Ernst & Young
79 Tamże.
80 Służba Radio Swoboda. Doświadczenie dla Ukrainy. https://www.radiosvoboda.org/a/28086838.html
(03.06.2020).
43
43:8860344775
„Atrakcyjność inwestycyjna Europy”81 w ostatnich latach Polska pozostała liderem wśród
krajów pod względem liczby i wielkości inwestycji zagranicznych. Tymczasem majątek
przeciętnego Polaka jest siedmiokrotnie niższy wsród państw członkowskich Unii
Europejskie. Jednak w porównaniu z dziewięćdziesiątymi majątek zwiększył się stanem na
dziś. Z roku na rok rośnie liczba polskich milionerów. W Polsce nie sformowano silnych
biznes-grupy, które ściśle związane z władzą, jak na Ukrainie, a to, z kolei, sprzyja
zwiększeniu inwestycji zagranicznych w kraju.
Jak i w innych postkomunistycznych krajach, w okresie systemowych przemian
odbyło się zauważalne majątkowe rozwarstwienie polskiego społeczeństwa. Adam Lelonek z
Polsko-Ukraińskiego Centrum Badawczego twierdzi, że w Polsce dotąd trwa sprzeczka co do
efektywności reform, zrealizowanych liberalnymi reformatorami w latach
dziewięćdziesiątych. Według niego ci reformatorzy są często oskarżani o brak kompetencji,
nadmierny pośpiech i eksperymenty z gospodarką polską i społeczeństwem. Właśnie dlatego
Polska pozostała bez własnych dużych przedsiębiorstw, a handel i przemysł są zdominowane
przez kapitał zagraniczny. Jednak pomimo różnych problemów okresu transformacji,
oligarchia taka jak ukraińska nie powstała w Polsce. Jednym z powodów, mówi Lelonek, jest
to, że Polska ma silniejsze struktury państwowe, słabiej rozwinięty przemysł i mniej
strukturalnych powiązań wojskowych i energetycznych z Moskwą, aniżeli tych powiązań
mała Ukraina.
Michał Potocki, komentator edycji Dziennik Gazeta Prawna, mówi, że kiedyś
przedstawicieli polskiego dużego biznesu nazywano oligarchami, ale Polska nie miała,
sprzyjających warunków, żeby ci bogacze mogli wykorzystywać swoje pieniądze w polityce.
Dlatego zdaniem eksperta „w Polsce nie było i nie ma oligarchów w polityce”. Cytując
eksperta, „Moim zdaniem wynika to z faktu, że żaden polski polityk nie polegał na wielki
biznes, tak jak to zrobił Leonid Kuczma na Ukrainie. Z drugiej strony, polski system
polityczny zawsze był bardziej pluralistyczny, a wynikało to z faktu, że Polska jest republiką
gabinetowo-parlamentarną, czyli w kraju nie było osoby, która miałaby wszechstronny
81 Raport https://www.ey.com/pl_pl/news/2019/06/raport-ey-atrakcyjnosc-inwestycyjna-europy-bezposrednie-
inwestycje (03.06.2020).
44
44:7358345230
wpływ na całą politykę i cały system polityczny, jak to miało miejsce na Ukrainie,
szczególnie za czasów Leonida Kuczmy”, - wyjaśnia Potocki82.
Paweł Witold Reszka, znany dziennikarz śledczy w Polsce, podkreśla, że na
początku lat 90 XX wieku Polacy bardziej odsunęły byłą partyjną nomenklaturę od władzy,
w porównaniu do Ukraińców. Dlaczego w Polsce było inaczej? Ponieważ po 1989 roku
Komuniści zostali usunięci od władzy. W Polsce w latach 90 kraj nie był zarządzany przez
byłego sekretarza Komitetu Centralnego Partii Komunistycznej ani byłego pułkownika
komunistycznych służb.
„Kiedy spojrzymy na skład polskiego parlamentu, to zauważymy, że w nim nie ma
milionerów, polscy deputowani nie mają tyle majątku, jak deputowani Rady Najwyższej
Ukrainy. Polski biznes lobbuje swoje interesy za pomocą branżowych organizacji, które
starają się przekonać polityków o swoich poglądach, a tym samym wpłynąć na treść
przepisów prawnych. Nie mamy takiego zjawiska jak bezpośrednie wejście dużego biznesu
do Parlamentu, kupowanie miejsc na listach wyborczych, a tym samym zdobywanie
możliwości wpływania na ustawodawstwo. Czyli te nasze zasady bardziej przypominają
zachodnioeuropejskie standardy, chociaż, wiadomo, z większą ilością patologii”, - powiedział
Potocki. Efektywny sposób rozgraniczenia biznesu i polityki jest finansowanie politycznych
partii z budżetu państwowego. Jego zdaniem, taka innowacja w Polsce zablokowała
możliwość bogatym kupować parlamentarne partie i frakcje. Ekspert uważa, że jest to bardzo
ważne dla uczciwości życia politycznego, ponieważ jeśli finansować partie z budżetu,
dajemy im możliwość korzystania z dotacji z wielkiego biznesu, jest to jedna z
najważniejszych decyzji, które uratowały Poloków przed partiami politycznymi. W Polsce
dobrze wiadomo, ile pieniędzy partie otrzymują z budżetu. Jeśli powiedzmy, że jest to 15
milionów złotych, partia nie może wydać 400 milionów złotych na kampanię wyborczą,
ponieważ jest to widoczne i pojawią się pytania o to, skąd te pieniądze pochodzą83.
Oprócz tego, w okresie zmian polskie społeczeństwo nauczyło się wyrzucać z
polityki aferzystów. Jedną z największych lekcji obywatelskiej dojrzałości dla Polaków jest
korupcyjna afera, ujawniona przed wstępem Polski do Unii Europejskiej. Dzięki
dziennikarzom było wiadomo, że biznes proponuje łapówki politykom, w celu zmiany prawa
82 Służba Radio Swoboda. Doświadczenie dla Ukrainy. https://www.radiosvoboda.org/a/28086838.html

(03.06.2020).
83 Tamże.
45
45:9106411809
i umożliwienia koncentracji wpływowych mediów w jednych rękach. W wyniku ujawnienia
tej afery rząd Leszka Millera podał się do dymisji. Potocki dodał: „To była afera, która
pokazała, że nasi wyborcy są bardzo wrażliwe na różnego rodzaju skandale, był to wynik 15-
letniego wyjaśnienia, czym jest demokracja zachodnia i jaka jest przejrzystość życia
politycznego. Suma proponowanej politykom łapówki - 17 milionów dolarów zrobiła na
Polaków kolosalne wrażenie. Jednak w porównaniu z niektórymi łapówkami oferowanymi
ukraińskim politykom kwota ta nie jest aż tak znacząca”84.
Wniosek jest taki, sytuacje w Polsce ciężko porównywać do ukraińskiej. Jednak
niektóre polskie doświadczenia mogą być pożyteczne dla Ukrainy. Moim zdaniem, Ukraina
musi jak najwcześniej zrealizować reformę sądownictwa, reformowane sądy wraz z nowymi
prokuratorami pomogą oczyścić administrację państwową od skorumpowanych urzędników,
a także od tych, kto zrealizuje politykę Kremla na Ukrainie. Oligarchowie czują się dobrze z
powodu wysokiego poziomu korupcji i faktu, że duże przepływy finansowe są sprzedawane
nielegalnie. Ograniczenie szarej strefy zwiększy pensje i zmniejszy korupcję, utrudniając
życie oligarchom. Im szybciej państwo ukraińskie zostanie zreformowane, tym szybciej
problem oligarchów i korupcji zostanie rozwiązany.
84 Tamże.
46
46:2548117794
Zakończenie
Korupcja współtowarzyszy ludzkości od tysięcy lat, narusza prawa
powszechnie, ekonomiczne nie tylko niebogatych i słabych, ale zwłaszcza ludzi
sprawiedliwych, prawych i wrażliwych. Nie ma słowa popularniejszego niż korupcja dziś na
Ukrainie. Korupcja na Ukrainie zostaje jednym z topowych problemów dla Ukraińców, a
także jest zjawiskiem występującym w każdym kraju na świecie.
Praca niniejsza poświęcona jest korupcji w świetle ukraińskiej i polskiej
publicystyce. Celem pracy było zbadanie zjawiska korupcji ze szczególnym uwzględnieniem
ukraińskiego doświadczenia i pokazanie jak ukraińską korupcję wyświetlają polskie i
ukraińskie media, także omówiono problem oligarchów na Ukrainie. W wyniku
zastosowanych metod, technik analitycznych, syntetycznych i porównawczych cel pracy
został zrealizowany. Autor pracy zaprezentował kilka przykładów związanych z korupcją na
Ukrainie w polskiej i ukraińskiej publicystyce.
Środki masowego przekazu są jedne z głównych subiektów antykorupcyjnej walki.
Jednocześnie skuteczność ich działań zależy w dużej mierze od ich przejrzystości i
niezależności. Problem przejrzystości mediów jest dziś oczywisty jak dla międzynarodowych
ekspertów, tak i dla przeciętnych Ukraińców, którzy tracą zaufanie do źródeł informacyjnych.
Pojęcie „dżinsa” rozumiemy jako umyślny wyrób i rozpowszechnienie materiałów
informacyjnych autorem, który jest odpowiedzialny za publikacje, w oficjalnych
publikacjach, w Internecie, jakie są świadomie fałszywe. Polityczna albo komercyjna
reklamy, antyreklamy na zamówienie, w celu dyskredytowania innej osoby fizycznej albo
prawnej w interesach zleceniodawcy, albo jego pośrednika, z otrzymaniem za to niezgodnej z
prawem korzyści.
Praca nie jest formą oskarżenia wobec ludzi, którzy popełniają działania
korupcyjne, ani narzędziem walki z taką demoralizacją socjalną. Jest jednostkową
wypowiedzią na temat korupcji oraz osobistym sprzeciwem takiego rodzaju zachowania.
Serdecznie dziękuję Promotorowi, za okazane wsparcie, za poświęcony mi czas i
cenne rady podczas pisania pracy dyplomowej.
47
47:1149357069
Spis rysunków :
Rysunek 1. Skutki korupcji w sektorze obrony. Własne opracowanie na podstawie

А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в
національній економіці, Київ 2018, с.197.
Rysunek 2. Czasopismo «Вечірні Черкаси», „Dziś tylko Petro Poroszenko może
najlepiej zagwarantować bezpieczeństwo państwa…”. Громадянська мережа Опора https://
gazeti-naibilshe-pozitivnikh-materialiv-pro-poroshenka-a-chornikh-zelenskogo-i-timoshenko.
Rysunek 3. Czasopismo «Вечірні Черкаси», „Ukraina z Petrem Poroszenką
zatrzymała wroga, wzięła kurs na Europę i dosięgła stabilności…”. Громадянська мережа
О п о р а h t t p s : / / w w w. o p o r a u a . o r g / b l o g / v y b o r y / v y b o r y - p r e z y d e n t a / v y b o r y -
chornikh-zelenskogo-i-timoshenko.
Rysunek 4. Czasopismo «7 днів» od 6 marca, „Spali siebie i państwo. Ukraińska
inteligencja przeciwko Zełenskiemu”. Громадянська мережа Опора https://
gazeti-naibilshe-pozitivnikh-materialiv-pro-poroshenka-a-chornikh-zelenskogo-i-timoshenko.
Rysunek 5. Nierówności społeczne na Ukrainie. Gazeta Wyborcza https://
wyborcza.pl/1,75399,20738446,ukraina-wojuje-z-korupcja.html#.
48
48:9082809579
Bibliografia:
1. Kazimierz Tarchalski, Korupcja i przywilej. Zarys teorii i praktyki, Warszawa
2000, s.9.
2. Андрій Тіньков, Політична корупція в системі державного управління:
українські реалії, Київ 2013, с.230.
3. Антоніна Волошенко, Корупція: історичні витоки та сучасні прояви, Київ
2015, c.12.
4. Бєльська Т., Корупція як фактор негативного впливу на взаємовідносини
органів публічної влади та інститутів громадського суспільства. [Електронний
ресурс]. – Режим доступу: www.nbuv.gov.ua (22.11.2019).
5. Большая советская энциклопедия: в 50 т. – М.: Энциклопедия. – Т. 12. –
c.563.
6. В. М. Трепак. Корупція в українській освіті як пріоритетний об’єкт
протидії, Київ 2015, с.112.
7. Великий тлумачний словник сучасної української мови / [уклад. і голов.
ред. В.Т. Бусел]. – К.: ВТФ Перун, 2003. – c.1440.
8. Віктор Соловйов, Корупція в галузі охорони здоров'я України: сучасний
стан та шляхи протидії, Київ 2010, с.310.
9. Д.Г Заброда. Державна антикорупційна політика в Україні: теорія, правова
основа, інституціалізація, Крим 2013, c. 367.
10. Кодекс про адміністративні правопорушення Української РСР. – К.:
Політвидав 1989, c.140.
11. Кримінальний кодекс Української РСР. – К.: Політвидав 1990, c.270.
12. M. Поліщук, Вітчизняна медицина схожа на потвору, федерац. патріот.
видань України, 2008, № 45 (185).
13. Палига Є.М, Бабець І.Г., Корупція: теоретико - методологічні засади
дослідження, Львів 2011, с.7.
14. Р. М. Тучак, Адміністративно-правові засади боротьби з корупцією, Харків
нац. ун-т внутр. справ, 2007, с. 21.
15. Янюк Наталія, Основні теоретико-правові підходи до розуміння поняття
корупції, Львів 2016, с.8-9.
49
49:1000939525
Czasopisma :
1. Gazeta Wyborcza https://wyborcza.pl/1,75399,20738446,ukraina-wojuje-z-
korupcja.html#.
2. Виховання доброчесності та боротьба з корупцією в оборонному секторі:
збірник прикладів (компендіум) позитивного досвіду. Женевський Центр
демократичного контролю над збройними силами, 2010, с.383.
3. Громадянська мережа Опора https://www.oporaua.org/blog/vybory/vybory-
prezydenta/vybory-prezydenta-2019/17201-cherkaski-gazeti-naibilshe-pozitivnikh
4. К. А. Бабенко, С. Ж. Лазаренко, Корупція в системі вищої освіти: сутність,
причини та наслідки, Державне управління: удосконалення та розвиток № 2, 2015
(електронний журнал).
5. О. І. Білик, О. В. Новікова, Обгрунтування шляхів подолання корупції у
сфері охорони здоров'я, Львів 2016, Державне управління: удосконалення та
розвиток № 10, 2016 (електронний журнал).
6. Обґрунтування шляхів подолання корупції у сфері охорони здоров’я.
Електронний журнал http://www.dy.nayka.com.ua.
Akty prawne :
1. Prawo Ukrainy https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/270/96-вр.
2. Глава держави вніс до Верховної Ради України проект Закону України "Про
засади запобігання і протидії корупції в Україні" // Офіц. Інтернет-представництво
Президента України Віктора Януковича. - 2010. - Режим доступу : http://
www.president.gov.ua/ news/17881.html.
3. Закон України від 06.12.1991 No 1934-XII. http://zakon4.rada.gov.ua/laws/
show/1934-12.
4. Закон України про засади запобігання та протидії корупції від 5 жовт. 1995
р. No 356/95-ВР (із змінами, внесеними згідно із 2 Законами у 2010 р.) // Відом.
Верховної Ради України. - 2009. No 53. - 24 лип. - Ст. 1822.
5. Про Збройні Сили України : Закон України від 06.12.1991 No 1934-XII.
URL: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/1934-12.
50
50:5966827794
Strony internetowe :
1. Global Corruption Report: Education [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
http://www.transparency.org/whatwedo/pub/global_corruption_report_education, s.426.
2. https://uk.wikipedia.org/wiki/Антитерористична_операція_на_сході_України
3. https://uk.wikipedia.org/wiki/Джинса.
4. Koncepcje, rodzaje i formy korupcji. http://kpnu.edu.ua/wp-content/uploads/
2015/05/zapobigannya-ta-viyavlennya-koruptsiyi.pdf .
5. Ministry of Education and Science of Ukraine https://mon.gov.ua/ua/news/35-
mlrd-grn-na-osvitnij-prostir-ta-navchalne-obladnannya-uryad-nadav-groshi-na-rozvitok-
shkil.
6. O. Пеленська, Як вигнали корупцію з чеського університету у Плзні
[Електроннийресурс]. – Режим доступу: http://www.radiosvoboda.org/content/article/
24560473.html.
7. Polskie Radio https://www.polskieradio.pl.
8. Raport https://www.ey.com/pl_pl/news/2019/06/raport-ey-atrakcyjnosc-
inwestycyjna-europy-bezposrednie-inwestycje.
9. S ł u ż b a R a d i o S w o b o d a . D o ś w i a d c z e n i e d l a U k r a i n y. h t t p s : / /
www.radiosvoboda.org/a/28086838.html.
10.Transparency International, ranking korupcji 2019 https://ti-ukraine.org/
research/indeks-spryjnyattya-koruptsiyi.
11.Політична корупція: сутність, чинники, засоби протидії. http://justice.org.ua/
politika-i-pravo-podiji-fakti-komentari/politichna-koruptsiya-sutnist-chinniki-zasobi-
protidiji.
12.Що таке „джинса” і з чим її їдять? https://ms.detector.media/utiski-
zhurnalistiv-u-sviti/post/11069/2010-09-14-shcho-take-dzhinsa-i-z-chim-ii-idyat/.
13. Як розпізнати джинсу? https://www.prostir.ua/?kb=yak-rozpiznaty-dzhynsu.
51
51:4014685103

1korupcja Praca Licencjacka-Do-Druku

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1korupcja Praca Licencjacka-Do-Druku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

Korupcja na Ukrainie w świetle ukraińskiej i polskiej

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem

Temat pracy dyplomowej

Korupcja na Ukrainie w świetle ukraińskiej i polskiej publicystyki

Imię i nazwisko autora pracy: Yuliana Stratiichuk

Niniejsza praca przedstawia treści związane z korupcją na Ukrainie na przykładzie

13 W Księstwie Moskiewskim z XIV po XVII wiek bojarzy, byli przedstawicielami rządzącego

19 Koncepcje, rodzaje i formy korupcji. http://kpnu.edu.ua/wp-content/uploads/2015/05/zapobigannya-

22К. А. Бабенко, С. Ж. Лазаренко, Корупція в системі вищої освіти: сутність, причини та

24К. А. Бабенко, С. Ж. Лазаренко, Корупція в системі вищої освіти: сутність, причини та

26Global Corruption Report: Education [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://

29К. А. Бабенко, С. Ж. Лазаренко, Корупція в системі вищої освіти: сутність, причини та

2.2. Korupcja w sektorze obrony: katalizatory pojawiania się i skutki

32 В. М. Трепак. Корупція в українській освіті як пріоритетний об’єкт протидії, Київ 2015,

36А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в національній

39 А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в

Rysunek 1. Skutki korupcji w sektorze obrony. Żródło: własne opracowanie na

2.3 Korupcja polityczna: pojęcie, czynniki, środki przeciwdziałania

43 А.В. Волошенко, Державні регуляторні імперативи протидії системній корупції в

48Політична корупція: сутність, чинники, засоби протидії. http://justice.org.ua/politika-i-pravo-

50Політична корупція: сутність, чинники, засоби протидії. http://justice.org.ua/politika-i-pravo-

52Політична корупція: сутність, чинники, засоби протидії. http://justice.org.ua/politika-i-pravo-

54 Обґрунтування шляхів подолання корупції у сфері охорони здоров’я. Електронний журнал

3.2. Przykłady „dżinsy” z ukraińskich czasopism

69 Як розпізнати джинсу? https://www.prostir.ua/?kb=yak-rozpiznaty-dzhynsu (18.05.2020).

3.3. Ukraińska korupcja w polskiej prasie. Przykłady

75 Prawo Ukrainy https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/270/96-вр (30.05.2020).

76 Polskie Radio https://www.polskieradio.pl (30.05.2020).

Rysunek 5. Nierówności społeczne na Ukrainie. Żródło: Gazeta Wyborcza https://

78 Gazeta Wyborcza https://wyborcza.pl/1,75399,20738446,ukraina-wojuje-z-korupcja.html# (02.06.2020).

3.4. Problem oligarchów na Ukrainie. Myśli polskich ekspertów

82 Służba Radio Swoboda. Doświadczenie dla Ukrainy. https://www.radiosvoboda.org/a/28086838.html

Rysunek 1. Skutki korupcji w sektorze obrony. Własne opracowanie na podstawie

You might also like