Autora: Débora Alvarez Moldes, 2022 © Ir Indo Ediciéns Avda. Florida, 30 36210 Vigo ‘Tifno: 986 21 12 12 /667 64 79 05 administracion@irindo.com G Ilustraciones cedidas polo Praxecto As Letras de Florencio © Fotografias cedidas por Enrique Alvarez Maquetacién: Marta Torre Sarmiento ISBN: 978-84-7680-767-5 Dep. Legal: PO 79-2022indice Introducion SOBRE A PROPOSTA EDUCATIUA PARA EDUCACION INFANTIL Principios educativos que rexen este desefio SOBRE A PROPOSTA EDUCATIUA PARA EDUCACION PRIMARIA Principios educativos que rexen este desefio SOBRE A PROPOSTA EDUCATIUA PARA EDUCACION SECUNDARIA Principios educativos que rexen este desefio CAPITULO 1. AS LETRAS DE FLORENCIO CONTERTUALIZACION Destinatarios SECUENCIACION Sesi6n 1 Sesion 2 Sesion 3 e 4 UN PASEO POLA EXPOSICION Panel n° 1 Panel n° 2 Panel n° 3 Panel n° 4 Panel n° 5 Panel n° 6 Panel n° 9 Panel n° 10 Panel n? 11 ACTIVIDADES SESION 1, ACTIVIDADE FOCAL INTRODUTORIA DA EXPOSICION Para seguir a traballar Nivel de dificultade baixo Nivel de dificultade medio e alto SESION 2. METODOLOKiA Para o grupo 1 Grupo 2 e grupo 3 Debora Alvarez Moldes eenusus W " rt 12 12 13 13 14 14 4s 16 7 18 19 22 23 24 26 26 28 28 28 29 29 29 29 30SESION 3 e 4. ATRABALLAR QUE HOHE E DIA DE GARABULLOS Actividade nivel de dificultade baixa Actividades nivel de dificultade medio Actividades nivel de dificultade alto CAPITULO 2.AS ARBORES DEFLORENCIO 35 SESION @ SRIDA DE RECONECEMENTO SESIONT SESION 2 SESION 3 SESION4 ACTIVIDADES SESION 1 Introducién cantarenas Nivel medio de dificultade SESION 2 Romanzo do cabaleiro ourizo Nivel alto de dificultade Capitulo 3. OBRADOIRO PREXUIZOS LINGUiSTICOS Introducion Destinatarios Recomendacions xerais Poemas ACTIVIDADES SESION 1 SESION 2 SESION 3 Bibliografia Poemas pertencentes a Paxinas web utilizadas para realizar as actividades 38 30 31 32 36 36 36 36 36 44 44 44 44 45 45 45 46 49 49 58 58 51 56 56 57 S7 59 59 59Introducion A intervencién educativa que ten vostede nas mans é un compendio de actividades que Proxecto As Letras de Florencio puxo en marcha entre os anos 2017 e 2019 nos centros de educacién da comarca de Valdeorras. Estas actividades foron desefiadas co obxectivo de amosar ao alumnado a figura do poeta Florencio Delgado Gurriarén e formaban parte dun proxecto meirande que tifta como obxectivo prioritario que a Real Academia Galega nomease a0 noso poeta como homenaxcado no Dias das Letras Galegas. Grazas a que se conseguiu este obxectivo temos hoxe a oportunidade de ofrecerlle 4 comunidade educati- va de Galicia unha mostra do noso traballo. Malia que a gran parte das actividades aquf descritas foron xa implementadas nos centros escolares tal e como aqui se presentan, outras foron modificadas, actualizadas ou re-dese- fiadas para atender tanto ao novo contexto no que se materializarén como ao actual marco legal educativo. SOBRE A PROPOSTA EDUCATIUA PARA EDUCACION INFANTIL Principios educativos que rexen este desefio' No eido do cofiecemento persoal ¢ da autonomfa esta proposta facilitard a consecucién de obxectivos relacionados co recofiecemento de sentimentos, emociéns e intereses propios ¢ alleos; desenvolvendo as capacidades de recoftecemento, empatia ¢ reflexin que axu- darén aos cativos a adquirir pautas elementais de convivencia e relacién social, asi como da andlise necesaria para a creacién da stia imaxe propia e individual como persoa libre, responsable, democratica, solidaria e tolerante. 1 Esta Proposta educativa desefiouse basedndose nos principios que describe a nova lei educativa, LOMLOE. Ley Orgénica 3/2020, de 29 de diciembre, por la que se modifica la Ley Orgénica 2/2006, de 3 de mayo, de Educacion, Débora Alvarez MoldesNo eido do cofiecemento do entomno, esta proposta promoverd a observacién do entorno, cofecendo os elementos basicos do medio natural, explorando as stias caracteristicas, favorecendo actitudes de coidado, respecto e responsabilidade. Porén o conecemento do entorno non debe deixar fora 0 entorno cultural polo que con esta proposta educativa favorecerase o cofiecemento dunha manifestacién propia do patrimonio cultural, outor- gindolle unha significacin e un contexto, xerando actitudes de interese, valoracién e traballando na non adquisicién, ou derribo, de prexuizos culturais ¢ lingifsticos 4 vez que se sentan as bases dun enfoque plurilingiie tanto da sociedade coma do ensino, Profundando na Capacidade Lingifstica Comunicativa ofrecerase a poesia como un me- dio de expresién de emociéns, sentimentos, desexos ¢ ideas. Desenvolvendo asf a siia sensibilidade artistica e a capacidade creativa, ofrecendo a linguaxe poética como un novo cédigo de expresi6n. A mdis os campos semanticos utilizados polo pocta axudarannos a amosar vocabulario sobre os paxaros, as arbores, os meses do ano e as estaciéns do ano. OBRECTIVOS: a) observa b) Desenvolver capacidades atectivas. ©) Relacianarse cos demais en igualdade e adquirir pautas convivencia e relacién social, exercitando a empatia e a resolucién de conflictos desbotando a violencia en calquera contexto au situacion. 4) Desenvolver habiliadades comunicativas basicas @ cofiecer a linguane poética como medio de expresin cultural e individual. ©) Iniciarse nas habiliadades de lecto-escritura, promovendo de forma es- pect ‘ Desenvolver habilidades comunicativas, fomentando o plurilinguismo. 9) Motlorar as habilidades de movemento, nestualidade eritmo a través do ogo e da escoita musical. h) Promover, aplicar © desenvoluer as normas socials que promouen 2 suplorar o seu entorno fami 9, natural e social. lementais de ica_a lectura de tentos poéticos. Igualdage de xénera e anon discrimanacién por razéns de raza, cultura ou reli 1) Identificar a Florencio Delgado Gurriaran como poeta galego recofiecen- do os elementos caracteristicos dos poemas presentados. GUIA DE TRABAUO, AS LETAAS DE FLORENCIOSOBRE A PROPOSTA EDUCATIUA PARA EDUCACION PRIMARIA Principios educativos que rexen este desefio no eido da comunicacién lingiifstica as propostas desefiadas encamifiaranse na procura da mellora da competencia comunicativa en lingua galega, ampliando e perfeccionando 0 cofecemento do Iéxico especifico € amosando a variedade lingiifstica do poeta Florencio Delgado Gurriaran e da zona de Valdeorrras como punto de partida para chegar 4 varie- dade culta e normativa da lingua galega. Alén de fomentar a lectura, concretamente a de textos poéticos ofrecendo as ferramentas necesarias para a sia descodificacién coa fin de que 0 alumnado adquira o sentido artistico que se prevé acade ao rematar esta etapa educativa, Sempre utilizando 0 medio dixital como ferramenta basica de busca de infor- macién, de formacién e medio para acadar cofiecemento a través do xogo. No eido da pluralidade lingtifstica as accién educativas aqui propostas van encamifiadas 4 consecucién da total equidade entre as linguas da comunidade lingiifstica galega, usando a lingua galega como vehicular de toda a accién educativa € traspasando o interese do traballo sobre a figura homenaxeada nas Letras Galegas da materia de lingua e literatura galega a outras areas, como a cientifica, artistica, tecnoléxica, etc. Potenciando no posible unha visi6n libre de prexuizos lingiifsticos ¢ culturais fomentando a conformacién de in- dividuos empaticos, democraticos e cunha visi6n da sia educacién e formacién activa e din4mica que evoluciona coa adquisicién de novas capacidades. No cido da conciencia e expresiéns culturais a proposta aqui descrita ofrecer un perco- rrido por unha manifestaci6n cultural concreta, identificable para 0 alumnado valdeorrés como algo propio o que axudaré 4 sia valoracién conformando unha imaxe positiva do noso e da comarca. Débora Alvarez Moldesa) ° a ° 0 OBHECTIVOS EDUCATIVOS Relacionarse aplicando as normas e os valores sociais da nosa socieda- de. Preparando ao cativo/a para o exercicio active da siia cidadania desde premisas de respecto e empatia que o doten de ferramentas para a reso- lucién de conflitos de forma pacitica. Desenvolver habitos de traballo individual e en equipo, nos que se motive 0 esforzo e a responsabilidade individual na siia formacion fomentando a contianza nun mesmo, 0 sentido critico, @iniciativa persoal ea curiosida- de como base para o afianzamento do espirito emprendedor. Cofiecer e utilizar de maneira axettada a lingua galega, ampliar 0 seu fondo lexico e traballar non s6 @ comunicacién lingufstica senén tamén a cons racién social da lingua, libre de prewuizos linguisticos. Amosar os contidas socials, histéricos e literarios que radean a vidae obra de Florencio Delgado Gurriaran, fomentar a lectura transversal dos seus 6n de cantidos retacio- textos para que sirvan como medio de presen! nados co entorno natural e cultural Cofiecer os aspectos fundamentals das ciencias da natureza, especial- ‘mente as vencellados aos temas presentados na seleccién de poemas. Iniclarse na utilizacién, para a aprendizaxe, das tecnoloxias da informa- ccibn e da comunicacién, como ferramentas que posibilitan @ adquisicion de cofiecementos a través do xogo, amosar ferramentas para un trata- ‘mento da informacion recibida a través das redes critica, iniciéndoos na identificacién da intormacién real da irreal. Desenvotver as siias capacidades afectivas en todos os ambitos da perso- nalidade @ nas stias relacions cos demais, asi como unha actitude contra ria violencia, a os prenuizos de calquera tipo e aos estereotipos sexist: do discriminacién por cuestiéns de diversidade afectivo-sexu: GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOSOBRE A PROPOSTA EDUCATIUA PARA EDUCACION SECUNDARIA Principios educativos que rexen este deseiio No eido da comunicacién lingiiistica as propostas encaminaranse na procura da adquisi- cién da competencia comunicativa en lingua galega, ampliando e perfeccionando 0 acer- vo léxico do alumando e amosando a variedade lingitistica do poeta Florencio Delgado Gurriarn e da zona de Valdeorrras como punto de par ¢ normativa da lingua galega, Alén de fomentar a lectura, € do espirito emprendedor na busca dunha formacién continuada ao longo da sia vida. la para chegar & variedade culta No eido da pluralidade lingatstica as propostas van encamifiadas 4 consecuci6n da total equidade entre as linguas da comunidade lingtifstica galega, usando a lingua galega como vehicular de toda a accién educativa e traspasando 0 interese do traballo sobre a figura homenaxeada nas Letras Galegas da materia de lingua e literatura galega a outras 4reas, como a cientifica, artistica, tecnol6xica, etc, Potenciando no posible unha vision libre de prexutzos lingiifsticos ¢ culturais fomentando a conformacién de individuos empaticos, democriticos e cunha visién da stia educacién e formacién activa e dinémica que evolu- ciona coa adquisicién de novas capacidades No eido da conciencia ¢ expresiéns culturais a proposta aqui descrita ofrecera un perco- rrido por unha manifestacién cultural concreta, contextualizada nun espazo e nun tempo. De forma especifica, para o alumnado valdeorrés ofrecerd ferramentas para a identifica- cién cunha manifestacién cultural propia, axudando na conformacién dunha imaxe posi- tiva da mesma ¢ fomentando un achegamento destes aos produtos culturais como fonte de cofiecemento e de desfrute. Debora Alvarez Maldese 9 » a OBHECTIVOS EDUCATIVOS Formarse no exercicio dunha cidadania democratica e plural, cofiecendo os deberes, dereitos © responsabilidades. Reforzar-os habitos de traballo individual e en equipo, non sé como medio. de aprendizane senén tamén como medio de desenvolvemento persoal. Valorar e respectar as diferenzas de xénero, cultura, relinién ou entidade senual; botando fora os estereatipos e premuizos bases das condutas dis- criminatorias © potenclando a resplucién de problemas de forma pacifica. Fortalecer as capacidades afectivas ‘emocionais que conforman a perso- nalidade individual, utilizando as artes como medios de expresién indivi dual e colectiva. 1) macién, cun sentido critica que favoreza a reflexion étic: in caclén de mensanes obxectivas e subwectivas. Coneibiro cofiecemento come un saber integrado, no que todas as areas de cofiecemento poden interactuar de como da materia de estudo. anudar 4 comprensién tanto da realida~ Potenciaraparticipacién, o sentide critico, ainiciativa persoal, acontianza en si mes-mos para tomar decisiéns ¢ asumir responsabilidades. Comprender e producir textos orais @ escritos correctos en lingua galega. historia e 0 con- Cofiecer, valorar e respectar a cultura propia, e a allea, tenta no que se desenvolueron. GUiA DE TRABAYO. AS LETRAS DE FLORENCIOCAPITULO 1 AS LETRAS DE FLORENCIO Esta pequena selecci6n de poemas foi a escollida para elaborar unha exposicién que leva por titulo As Letras de Florencio e que esti a disposicién dos centros escolares en formato de grandes lonas para colocar no exterior dos centros educativos. Asi esta proposta edu- cativa pode levarse a cabo ben como complemento desta exposici6n, ben como obradoiro a realizar en base a esta selecci6n de poemas, Foi elaborada polo alumnado de Valdeorras, no curso académico 2017 ¢ 2018, grazas a el agora podemos ofrecer un atractivo perco- rrido por unha parte da obra de Florencio Delgado Gurriarn, concretamente pola obra pertencente 4 primeira etapa da sia escrita. Estes textos tefien trazos vangardistas propios das correntes literarias que poboaban a literatura no primeiro terzo do século XX: atopa- remos trazos hilozoistas, neotrobadoristas mesturados cunha fonda pegada da tradicién poética paisaxistica galega. A meirande parte desta seleccién podemos atopala na primei- 1a publicacién do autor, Bebedeira do ano 1931, ainda que tamén engadimos algin texto do poemario Galicia Infinda ademais dos inéditos en vida do autor que Ricardo Gurriaran nos revelou no libro Florencio Delgado Gurriaran. Vida e obra dun poeta, republicano € galeguista. Nestes poemas a méis de percorrer a poesia de Florencio ofreceremos un per- corrido pola paisaxe de Valdeorras no que a fauna, a flora ¢ a paisaxe son as protagonistas. CONTEXTUAL IZACION Destinatarios Esta proposta educativa vai dirixida ao alumando de educacién infantil e primaria polo que se ofrecen varias formas de presentacién dos contidos dependendo do nivel ao que se dirixa. ‘A visita guiada 4 exposicién e as propostas educativas estdn organizadas en tres grandes grupos de referencia que abranguen Educacién Infantil e Educacién Primaria: O Grupo 1 corresponde coa Educacién Infantil, o Grupo 2 cos cursos de primeiro, segundo e ter- ceiro eo Grupo 3 cos cursos de cuarto, quinto e sexto de primaria; malia que se toma en consideraci6n esta distribucién dos grupos, na descricién das actividades pasaremos a referirnos a ela atendendo ao grao de dificultade que presentan as actividades: + Actividades de nivel baixo de dificultade + Actividades de nivel medio de dificultade + Actividades de nivel alto de dificultade. Débora flvarez MoldesIsto permitira ao profesorado a escolla en funcién das capacidades do seu alumnado fa- cilitando a adaptacién da proposta para alumnos con necesidades educativas especiais. OBRECTIVOS HERAIS a) Cofiecer a figura de Florencio Delgado Gurriaran e 0 con- tento da sia vida e obra. b) Amosar a comarca de Ualdeorras e algiins dos seus ele- mentos mais caracteristicos. ©) Ofrecer un repaso polos obectos poéticos dos textos que presentamos. @) Favorecer 0 achegamento dos cativos e cativas a lectu- ra de poesia, facilitando a adquisicion de ferramentas de comprensién. ©) Recofiece mentos propios da linguaxe poética. 1. Facilitararelacién de conceptos posticos co contexto fisi- coe histérica das mesmos. SECUENCIACION Neste primeiro capitulo propomos a secuenciacién das tarefas en 4 sesiéns: Sesion Esta sesién dedicarase 4 realizacién da actividade focal introdutoria, na que se presenta a primeira parte dun xogo que se desenvolve na seguinte sesién na visita guiada 4 expo- sicién As Letras de Florencio. GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOSesion 2: Visita guiada 4 exposicién para a que se recomenda a lectura das pardfrases nas que se presenta 0 contido dos textos poéticos mais dos treitos dos poemas seleccionados para ampliar a informacién, nétese que a lectura est organizada segundo os tres grupos xa explicados anteriormente no apartado dos destinatarios da intervencién educativa. Unha vez rematado o percorrido realizarase 0 xogo para o que se ler a tarxeta que se adxunta ao remate da relacién de poemas. Sesion 5 e4: Esta sesi6n est deseftada coa fin de ampliar 0 cofiecemento sobre os textos presentados na exposicién nas anteriores sesi6ns, axudando a trazar as lifias de anilise entre estes e a realidade que representan, Para elo escolléronse catro poemas para cada grupo e recomén- dase a stia realizacion na aula de cada grupo. Débora filvarez Moldes 1314 UN PASEO POLA EXPOSICION Prone net Cousas das Serras, Con arruada? refrega a “Lastra” A teste de" Manyenede” ovinbye das sas Colones, furva,c tabaco das, bowen, ten urbe enchente de inverno cate o ceo bola chamas ccxiba arrotos, de brétema. cfume pola. cachopa. “Mentonto™, illo petrucio, penis Treninen” terse tem un proido dos, dates, porinellor moze és oubras nbenble ab brides os cabnas, ce faille fobs acenos, cab Se fosen carrachos. de burl és, montakas bodas,. hos, ad, nuabes, Arerra do" Piao Paxaro” sen medo, delonne. 2 pebeirach grans dar sbrelar, un desahio Le manda, enbre ab searas do ceo. pole coreo do vento Parafrase: Neste orixinal texto 0 poeta ofécenos un percorrido polos cumes midis importantes do oriente ourensén: A Serra do Bixe, Pena Trevinca, Manzaneda, a Serra da Lastra e doutros cumes menos cofiecidos coma 0 Montouto e Pia Paxaro. A cada cume Ile dé unha personalidade. A Serra da Lastra aparece como unha figura feminina que ten unha enchente de inverno e bota arrotos de brétema, o Montouto amésase coma un vello que est4 dofdo polas bridas que lle danan a pel, o Pia Paxaro aliméntase de gran nas estrelas, Manzaneda fuma as bouzas ¢ bota fume pola testa, Trevinca amésase coma unha moza fachendosa e burlona, de seguro que pola stia altura, mofa que tenta parar a Serra do Eixe. Recoméndase a lectura do texto sublifiado como exemplo da paréfrase coa fin de non alongar a visita 4 exposicion. 2. Castelanismo, vor do xabarin. ARRUAR: Dicho de un jabalt: dar cierto grutido cuando huye viéndose perseguido, REAL ACADEMIA ESPANOLA: Diccionario de la lengua espatiola, 233 ed, [versién 235 en ine). [11- 1-2022] GUIA DE TRABAYO. AS LETRAS DE FLORENCIODes, suicides, Pproncine2 seraella 0 inferno. Estordegados, O Souko Monto no derradeiro pub das rmorte, Sante, Compata. eaguen a0 ceo dos casbiiciros. od vas gales con desedpero Do mal cafive Mecos sinistros, todos morneron: a poren medo, conpos rebortos, vestindo panos, cat nmende dendbeche. Theite queixa nos dos, toros, vellos. serins do inwerno. Verde gefure Tato de mertes, de bridns. c hentos, de cole he no cenne pode aw, hos, castiiciro, dun bruno arkergo) Pranto de fellas, Na agarda. nihil e quizes. secos. do sewenkerro. Palas, espidas, Inhindo Inoverno jTrdnico sino dos, castifeiros! 15 Santa Conmpata, Des, suicides, dos caskieiros,. semella 0 inferno. ee Se ter piedade das, caracochas, a, inmndbil, d natureze, Tica vaullatas)calagelo ||| Paciaseatuien uaa (eds, pers acubiblabas, da fria choova. voltar’ anita ao seo da terra. Pardfrase: Neste poema Florencio fai unha comparativa entre 0s Castifeiros vellos € enfermos coa Santa Compaiia, son arbores nos seus derradeiros pulos antes de morrer Escenario de medo, escuridade ¢ inverno que nos transporta as lendas de mortos. Para o Grupo | lectura recomendada de: Versos do 1 ao 6 ¢ do 31 ao 34. Para o Grupo 2 e Grupo 3 lectura recomendada de: Versos do 1 ao 6 e do 31 ao 36. 3 CastelaismoTAMO:m, Felusa que se desprende del ino, del algodn o de la lana, REAL ACADEMIA ESPANOLA: Diccionario de la lengua espaiiola, 23. e6., [ersién 23.5 en ine] https://dle.rae.es[11-1-2022]. Usado co sentido de mofo, 4 Knda que esta palabra non se admite na normativa actual mantémola porque a forma actulizada distorsionara a rma interna o verso, Debora Alvarez Moldes16 > Panel no 3 Inverno no monte A esgrevia evita montaia, Do rahado monte msi outage do tempo Os requeiras calle, erfordas habuiiadelas’ e a hanguera?, had, que Connon oS hegueinos. a frie neada, Auge, eseumante, Deitae sew pano de reves entre as, chouta, n enriba, te cayonco, dad, hondas heridas pera-accohan as ferides Esangue que ehcoe. do monke, 0 ceo bretemoso, Os bidueiros, Por furir da, neve, pole fora nan de uverno, tremendo co rio coma linguas da montara o venko 4s cahpazas, carpen’ « hein dor ao vento. peddle agaritno Parafrase: Neste poema vemos como o frio inverno fere a montafia, os bidueiros ¢ mais © vento. Por unha banda a montafa presenta rabufadas que provocou este mal tempo, por outra os bidueiros semellan linguas que lle bisban a dor ao vento mentres este busca acocho nas carpazas. Para 0 Grupo 1: Recoméndase a lectura do texto sublifiado como exemplo da pa- réfrase. Para o Grupo 2 ¢ Grupo 3 lectura recomendada de: Versos do | ao 4, do 9 ao 12 e do 17 ao 20. 5 Usado no lugar da forma normativa POUTADA: Gope dado coa pouta. Gonzalez Gonzalez, M. (di): Déonario da Real Academia Galega. ACorufa: Real Academia Galega, [Consultado: 11-1-2022] 6 Forma calectal de RABUNADA: Feria supercl na plea oss vas ou cnha cosa aaa Gone Gore, M. (cc) Dinar da Real Acadia Galea. A Coruta eal Academa alga. (Consutado 1-1-2022] 7 CARPIR: Feri coas wits. Gonaélez Gonzlez, M. (dic); Diconario da Real Academia Galega. A Corufa: Real Academia Glega [Consutado: 11-1-2022] Parece que 0 poeta usa este verbo sinérimo de laiarse {8 Forma dialectal de SANGRADURA: Acciéne efecto de sangrar. Gonastez Gonaslez M. (i): Dicionario da Real Academia Galega. |ACorufa: Real Academia Galega, [Consultado: 11-1-2022]. GUA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOProne neq Venke, ventifio do norte. Vente, ventitio do norte, vente, ventifio norkeiro wcantarme, nos, ouvidos,, a cancibn do frlo inverno; tréemne lembrangas dos rmontes, de brance neve cubertos,; de parte das branca neve ven darme neado beixo, mais aberceer, Mecontath dos to byes que sentir ob agarimos, de vertos, moles ¢ bépedos; dad, irboreh que apounigas, trocar a molega Vagal Aspores alournitics Tend a mane, nenke a min cheques, Senta 0 canto querreiho do norke, que cheo de azes, makes o canto meigo do brando sur, few inimigo; quero verte de min proto; quero che few bruar ro non. 0 carpir silandeiro eherninino das bnis? maina cal choro de neno. € pois how fenruras, lic emda vente, venkitio do norte, verte, ventitio norleiro, verte, ventitio do norte, Serds, 0 tew compakciro 17 Parafrase: Aqui o inverno ten unha cara mais amable que no poema anterior, de feito 0 poeta fai unha chamada ao vento do norte para que Ile traia lembranzas do monte e da neve, manifestando a sta preferencia por este frio no hugar dos ventos tépedos. Chega a comparar 0 son que produce o vento do norte cun valente guerreiro que ten por inimigo © vento mol e tépedo que produce un son similar ao choro dun neno. Para o Grupo 1 lectura recomendada de: Versos do 1 ao 12 Para o Grupo 2 Grupo 3 lectura recomendada de: Versos do 1 ao 12, do 17 ao 20, do 26 ao 27 e do 32 ao 34. 9 Bris, apdicope de BRISA: Verto suave. Gonzalez Gonzilez,M. (di): Diconario da Real Academia Galega. A Coufa: Real Academia Galega. [Consutado: 1 1-1-2022} Débora Alvarez Maldes18 A Coder, ee a0 No Sib lévano preso. Scie din, que ab no monte, joule o hangue aos nequeiros ; tase doncebas fontes; eroubow 0 ouro das sernas yastalo no maar ho caben fe ete Deron, ob, Cobos, cond tafe Cale ind, queen Monbehurndo meteuse no monke, a biia descubriuno e dbronlle o alto Do muiiio nunha toute,” ageiale dos regates, ton, por vide, caden mais trabables forzados. Pardfrase: Neste texto o rio Sil esta personificado nun ladrén de ouro, o que nos transporta a0 pasado mineiro do rfo, Este ladrén vai preso pola garda civil e condenado a traballos forzados polas stias falcatruadas. Recoméndase a lectura do texto sublifiado para todos os grupos como exemplo da pardfrase coa fin de non alongar a visita 4 exposicién. 10 Castelarismo,TOUTA: Presa para leva agua un stiomés alto que el cauce de un rio, Leandro Carré Alvarllos (1979): Dicionario galego-castelan e Vocabulario caselén-galeg, A Corufa, Moet GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOPpransines Alita; banca pastors, Tevsede de habenze? dar ruber, ebaina, a beber ho rio, girders algunas ovellas, enbre ot carbullos espides, A pastora bia sdomisodi ta, wcénalle ao vento, , adrador can, Mite canballane vainas buscar, eaoh eidos, do ceo vélveas, « lever, Ao sentirse magoadas poles poutas das estrlas, Cora a banda de Senbiago todas, dan sebo ds A pastora bia ae ao vento ac ato e tras deb bctase correndo, mais as, ovellitias, Géxenlle con medo, os pel hoxonte, podese trerrendo Correndo o vento thas de bas, Goi baker contra uns, A dsnaguizow a cachela, ficou ouveando emerrendo, A lie, brance pastorn, toda a noite anda a chonan; polo vieine de Santiago 19 forget habapeeat: de vir sew pai o sob, tenlle redo an sew rifer, corre, denantes que velar tras do monte« he agachan. Pardfrase: A lia transformase nunha pastora que perde as ovellas cando tentaba beber no rio e coa axuda do seu can, o vento, consegue levalas de volta ao ceo. Mais nesta persecu- cidn o vento bate na cachola ¢ morre, asf a Itia desolada perde o seu can € mailo rabano, porén preoctipalle mais o que pensar seu pai, o sol, que a perda de ovellas e can. Recoméndase a lectura do texto sublifado para todos os grupos como exemplo da paréfrase coa fin de non alongar a visita 4 exposicion. 11.0 autor utiza avenza mais consideramos que se ata de HABENZA: Conxunto de gando mitdo propiedade dun ‘ou varios veces. Goneslez Gonzalez, M. (di): Diconaro da Real Academia Galega, A Corufa Rel Academia Galega, [Consutado: 11-1-2022] Débora Alvarez Moldes20 O sol muiteiro, Prone no7 de pan un anaco, moew de dia, Muifiada Pre te baballe ao van do porente O sol, baril muitieiro vat asubiando, pingolas, dhe moe se o candelo, 0 arco da vella peneira efica deitado. faritia de sete cones, Ao vero muitio @ escuras, Os, brancos, holes das nubes,, suber ob vertor a priser, a lombos das serras,, van uno & ruiheira bia, cana-o mutio do ceo exunto as, moyes sbrolas, Pra Morr o dew gran. A lie sehora. bi Assia chisedndelles os elles nance, mulher, ts mangas esbreles, que ands noubra bande ech, ventifios 0x04, cons Moyes brelas,, cacacpade cada, un ao Sew choio, f egind.wao, ao chegar a noike ponllle.ao sob ob, como’. de tornar se lembra, ae porqueten gandaina Aparoleira andurifa ehch quer perdele. anda, a falar polo baino coe bis’, vela, co 8 On ventos, mozes depebo, quemarmura'* enbre os carballos. los agnor, « cantar, Conic Pon aa er “Unha, noike no rutio pole. noite « rebuldan. moitos, din que nonéren, mais, Sabendo aproveitala,, rela rmroese moike ¢ ber” Parfrase: Aqui o Sol e a Léa son uns muifieiros. Ao seu muifio achéganse as nubes, estre- Tas e ventos. A sefiora iia anda coas estrelas ata que chega a noite e lembra que debe volver porque ten unha festa na que vai amaftar © namoro entre as estrelas e os ventos chegando ela mesma a serlle infiel ao sol co mais varudo dos ventos Recoméndase a lectura do texto sublifiado para todos os grupos como exemplo da parafrase. 12 Apdcope de Brisa 13 Forma dialectal de LATRIQUEIRA: que latica. Gonzlez Gonzlez, M. (ic): Diconario da Real Academia Galega A Cora: Real ‘Academia Galega. |Consultado: 11-1-2022} 14 Forma non actualizada por afecar& ima interna do poema, MURMURAR, GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOPrroveines O Reisehion Reinerion meigo que no agro florido ‘Hovduscartords ao shin dui jOuh doce trobeiro! Reisehion meigo que ho agro vizoso ‘ovat cantando sein fra iOuh doce trobeiro! Arnrolas cantando ao serdn durmido Que cseate « cantign do son esvatdo iOuh doce trobeiro! Arnrolas, cantando ao serin hermoso Que ouveo fibize do son agerimose Goes fete 21 Pardfrase: Neste poema neo-trobaresco que semella unha cantiga de amigo apélase ao paxaro reisefior cantante do serén que nos traslada a unha escena de tranquilidade nun doce serén. Recoméndase a Iectura completa do poema como exemplo da parifrase para todos os grupos. Débora Alvarez Moldeszz Prone noo Aevino mate Aivino Maio pole porta do rardin, Abvinvo Maio pola porta do valade, Mice hale babies pet Mul, aint hs bet baalta base (O Maic garrido cansifio de chores, (O Maio qernide, para saudar co verdn, Enaugowe Seu pranto cor pancs delucr). pon liresde ciqutteconflors de San Xeén) Kiviowo Maio pola porta da campia, —_Avvérvo Maio. Abralle at portas, moe, aivino Maio, galin da cotovia. trae, por gorenkarte, caraveis erosas! (a st cand ape rene ° Cob, Seu dedos). Ai vino Maio, esharrepoullo rads Met Aavéno Maio pola porta da devese, na verde capnise ab vino Maio cos seus, brincos, de ceneinas. bobéns, de amorodos,; (0 Maie garrido anda. « beber os ventos ronteina florida, pole-torne, rapaze. de doces arrecendos). ce rcupa des festan; cun caravelifio Atvino Meio pola perte do soutelo pornibe da erella; aiviwo Maio co sew colebe amarelo. potter de sibveirar (O Maio gaanido, nos intr de vager, puitienlle c cable co mestre nousinol” aprendea canter) ‘nda a narnerar come un mnogo code Parafrase: O mes de maio chora pola morte de seu pai o mes de abril, buscando consolo na kia, deseribeo como un mozo adomado con brincos de cereixas, cun chaleco amarelo, traxe branco e luvas decoradas con flores, namorado da moza terra e un amante do canto do reisefior. Para o Grupo 1 a lectura recomendada € dos versos 1,2, 10, 14 ¢ 20. Para o Grupo 2 a lectura recomendaba € dos versos | ao 4, do 9 a0 12 e do 21 ao 22. Para 0 Grupo 3 a lectura recomendada € dos versos do 1 ao 4, do 9 ao 12, do 21 ao 22 e do 23 ao 34. 15 CAMBAL: dicese de la harina que se muele en la camba o malino de mano. XL. Franco Grande( 1972): Dicionaro galego castelin, 2° Ed. Galaxia. Vigo, 16 Brillante, do verbo BRUNIR: Dar brio a [unha cousa, especialmente se é de metal]. Gonzilez Gonzalez, M. (dir): Diconaro da Real Academia Galega. A Corua: Real Academia Galega. [Consutado: <11-1-2022>] 17 Forma dialectal de riser, non modiicado por causa da rma interna do poem GUiA DE TRABAJO. AS LETARS DE FLORENCIOPanel n° 18 Na. cures, probe ed! > ep unena, Henne ao viio a pera de dores, ros, ccibar, Gloria a Deus! pera esquccer faleatrundas, Lowvanzer, a EL Stior, pera coraxén aledar, , en col da probe terra, Miaka Oa a vidio das, coperres! iris hora, pairsn, iGloria. a Deus! iGloria a hal jLowvanzas a CL Scion! jLowvangas a L-Seior! Por nos redimin Inivrigo das, tristuras, Cristo 0 sanque deifow pat das rises, quel sangue arnolece 05, Eraballes, mouro acie 0 aparcllou; da, nosa vide; ra verdiona, fai falar aos calados, rove, (eda, pairsn nebre ao cafivo o aco mee nd de rent aH Rear a, ota 090 se hai brio. Tina nab odin dds CLescoenticas tia: A naval, cal Xuncras’® quite o mal de ollo; bico pric le dard, AL haille a higa és, meigas:; xudeus verdirraneges!? Lreswcila ob mortes,; 23 ferano de apreixar; Lda horses, baino ob pes dat Saibn para camitiar polo mundo; abaaued it i a) haw 0 onde ob rexa, atone ren hat chores nin lito, eledo resurrenit pa-rnostada2® bord, Gloria « Deus! [Louvangas, a €b Seton Pardfrase: Nesta oracién ao vif, 0 poeta amosa 0 viflo como o redentor que o Deus envia aos ‘mortais para nos axudar. Despois de facer unha comparacién entre a vida de Xesucristo e a trans- formaci6n da uva en viilo, este aparece como redentor, axudéndonos a amolecer os traballos, qui- tandonos 0 medo, escorrentando os demos, protexéndonos das meigas e resucitando os mortos. Para o Grupo a lectura recomendada € de: Versos do 37 ao 44 Para o Grupo 2 a lectura recomendada € fersos do 1 ao 7 e do 37 ao 52. Para o Grupo 3 a lectura recomendada é de: Versos do 1 ao 20 e do 37 ao 52. 18 XUNCRAS: Eufemismo popular para desgnaraludas. XL. Franco Grande( 1972): Diccionario galego-astelin, 2 Ed Gla. Vigo. 19 Esta forma dialectal tn o seu correlate normativo en vendimador/a, 20 Forma normatva mosto,ttase dun dalecalsmo lio. Debora Alvarez Moldes24 Pransine O Casciro Casow don Godello con dona Mencia, evan por a caha, pole Wal das Viras” De ay fot as fas nica Vitra eo rico Catio Houbo baile e for amedlor parclle mozo 40 ea Mocifia Fresca. Pardfrase: cronica da voda entre a uva godello ¢ a me Aa Gunahe plroder ; Grete he festa hinclle unha feate. Con esa nena. bola. din Vicineira, to epics Eanai da a, wean Ono polo Vikaredo andaba, chores. Fillo da Mencia e mais do Godello, un nero varudo, bedo erebuldeiro (dos, que din as nenbes: “ande nun candicino”), racew, palo Cust, no mes, de sebembro na que se nos describe a festa c algiins dos asistentes a cla, asi os padrifios foron o cafiio ea vitira, o mellores bailarins 0 merenzao ¢ a moza fresca, ou unha posible nova parella entre a garnacha e 0 brancellao. Remata o poema contndonos que da unién da uva godello coa mencfa naceu un neno que “arde nun candieiro”, Lectura recomendada do texto completo para os tres grupos. GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOACTIVIDADES SESION 1. ACTIVIDADE FOCAL INTRODUTORIA DA EXPOSICION Esta actividade d4 comezo coa presentacién deste texto a través da musica. Para 26 iso facemos unha audicién da cancién 0 ventifio namorouse do cantautor Anvo Rei que atopamos no seu disco Fronteira de Cegofias dedicado integramente ao poeta valdeorrés Florencio Delgado Gurriaran. Escoita a seguinte cancién, fala dun namoro. Sabes quen anda namorado nesta historia? Runde O ventiio namorouse da. rosa dunha roseira. negoulle « roseira arose, co vento funiw con ela. GUiA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOdeixow outra.noive, (a, pola, du pico) dance qucinas. Léiase o arume da, oe Airuade, Peleahin te ial rositia brancal Aroseira esti, a chorar; o pierre esl a. wrobifia e madi o vento van Conne, no seu furir. O trobeiro reisefion Andaa canton -Avmulia, fen amores co vento branca rosiha. Méis cando se ferte o vento fig do amor da, rosifia brance, deinaran nun canifo, toda murcha e eshollada, Degucla, « velle roseira,, ha de canter. ~Airuada, Non mais fies do vento rostiia branca! Débora Alvarez MoldesPARA SEGUIR A TRABALLAR: Nivel de dificultade baixo: + Vés de escoitar unha historia dun namoro na que os protagonistas son a rosa € 0 vento, Nos contos que tes na aula de seguro aparecen estes personaxes bitscaos € entre todos escollede 0 novo conto da sesién de lectura de hoxe + Actividade Focal Introdutoria: Realizacién dun quebracabezas interactivo coa imaxe do poeta. 28 Realiza o quebracabezas que vos propomos na nosa péxina As Letras de Florencio, seccién de actividades ¢ descubre como era Florencio Delgado Gurriaran. Nivel de dificultade medio e alto: + Acabas de escoitar a un cantautor, Anxo rei, conécelo? Buscade por grupos nas redes quen € e poftede en comin co resto dos vosos compaiiciros o que atopastes. + Se investigas na nosa paxina web poderis saber algo mdis sobre este proxecto chamado As Letras de Florencio e se te atreves podes probar a adiviftar Quen é quen? Nos nosos xogos interactivos, a ver cantos poetas recofteces. GUiA DE TRABAUO. AS LETRAS DE FLORENCIOSESION 2 MeToDOLoXiA Escoita activa modo grupo clase. © Hogo de busca, actividade individual. © Hogo de busca, actividade grupo pequeno. PARA O GRUPO 1 + Visita guiada 4 exposicién coa lectura das pardfrases dos poemas aos cativos cativas e mais dos treitos marcados nos poemas para este nivel. + Xogo de localizacién de poemas. 8 Pe 29 Vimos de cofiecer unha chea de personaxes dos que nos fala Florencio, agora imos facer tres, equipos. Cada equipo ten que buscar os paneis nos que se fala dos personaxes que o/a mestre vos acaba de entregar. Vetia, a ver quen consegue ser o mais rpido ou répidall. A Xogaaar!!!! GRUPO 2 E GRUPO 3 Metodoloxia: + Escoita Activa en grupo grande + Lectura Comprensiva e reflexiva individual + Xogo cooperativo Os poemas que estan representados nos debuxos que os escolares de valdeorras fixeron, pero, Quen se deu conta do erro que cometeron? Ou da mentira que contaron? Facede ‘grupos ¢ ide revisando a exposicién porque estes rapaces meteron a pata nalgo. Visite a exposicién lendo as pardfrases recomendadas e 0s treitos dos poemas sinalados para cada grupo de referencia ‘Ao rematar a visita pola en marcha 0 xogo: Débora Alvarez Moldes36 SESION 3 e 4. A TRABALLAR QUE HOHE E DiA DE GARABULLOS!!! Metodoloxia: © Traballo individual © Reflexion individual ACTIVIDADE NIVEL DE DIFICULTADE BAIHA + Agora podes xogar coa tia memoria, recordas onde viches a Florencio? E aos seus personaxes? Xoga no apartado de actividades do proxecto,www. asletrasdeflorencio.org. + Perfila ¢ ponlle cor ao noso debuxo. GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOACTIVIDADES NIVEL DE DIFICULTADE MEDIO Esta sesi6n de traballo realizarase na aula e nela centrarémonos en catro poemas sobre os ) que se traballara mais polo miido. | Cousas das Serras + Levamos uns dias falando de Valdeorras, sabes onde est4? Pista némero un: esti na provincia de Ourense, intenta localizala neste mapa. (htipsi/commons.wikimedia ony ‘wk File:Escudo,de_O Barco de_ValdeocrassvgW/media/ArchivrEscudo_de_O Batoo, de. Valders vg) + Neste poema que che presentamos de novo filase de cumios moi cofecidos pola zona oriental de Galicia, se pinchas neste enlace poderis descubrir exact- amente onde estén ¢ ver fotos que te levarén a velos cos ollos do noso poeta. [apafeart google com/ebscarchWaldeorras(@-42. 34639835, 6.96618769,1376.03986869s,54995.459255, 194,350, 0, Ordsta=CnQaShJECIQweGQeMD gyN2RKZTahMzMwMzoneGEzMcEOMTYONGYSY2.KIZ- J MZQ6gnRUAKVGC0¥76G8AqChZHDGRILS]y YAMYAIABIIYKTAKTHGPQUMyQBETHGP.qQ3Myw- BIGZQTgbZIQCEDZOTgbZWA] Inverno no Monte + Repasa 0 poema que vimos na sesién pasada. Est centrado na estacién do inverno. Serias quen de relacionar cada unha destas imaxes coas estaciéns do ano? E saberfas que meses se relacionan con cada estacién? Debora Alvarez Moldes ou32 Ai vén o maio + Aqui aparece o mes de maio ¢ © de abril personificados nun pai en un fillo, sera quen de atopar todos os meses do ano nesta sopa de letras? Cofteces calendarios distintos ao noso? Aqui van un par de pistas para que busques informacién nas redes. httpsi/gl.wikipedia.org/wiki/Calendario_chin%C3%A9s Reiseftor + Cando paseamos polos parques e montes sempre hai uns seres que nos acompafian, fai a proba e escoita, Alguén esté a cantar. Gustarfache identificar como cantan estes paxaros? +E cofiecemos os seus nomes en galego? + Preme nestes enlaces ¢ atoparas cousas moi curiosas hutps:/seo.org/ave/pagaza-piconegral hitps:/vww.canto-pajaros.es/ruisenor-comun/ ACTIVIDADES NIVEL DE DIFICULTADE ALTO © Souto Morto Neste poema fillasenos da lenda da Santa Compaiia, que coneces dela? Pontemos en comin todo o que sabemos desta lenda, Credes que nos falta informacién, revisemos: Que é a Santa Compaiia? Cando aparece? En que lugares foi vista? Que misi6n ten? Podemos protexernos dela dalgunha mancira? Se ves que non es quen de responder a estas preguntas podes pescudar mdis info neste enlace: [https://vivecamino.convgVla-santa-compane-la-leyenda-gallega-mas-extendida-no-71/] Himno ao Vifto No poema dise que 0 vifio. “fai a figa 4s meigas” Sabes que quere dicir? Viches algunha vez esta imaxe?. Se non es capaz de contestar as preguntas anteriores teremos que seguir a pescudar nas redes + Agora que sabemos que €, céntoche eu unha historia, A imaxe que nés utilizamos pertence a unha peza de cerdmica dunha casa emblemitica para Galicia, GUiA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOSargadelos esta fabrica ten unha gran historia que podes cofecer na sta péxina wwwsargadelos.com + En tempos Isac Diaz Castro, amigo de Florencio, presidente desta empresa foi tamén director dunha editorial chamada Edici6s do Castro e vai ser nesta editorial onde Florencio publique o seu libro Cantarenas. A lia branca Pastora Neste poema atopamos os seguintes versos: “Ao sentirse magoadas polas poutas das estrelas, cara a banda de Santiago todas dan sebo 4s canelas”. Pode ser que Florencio aqui se refira a banda de Santiago ao Camino de Santiago. Parécevos unha toleria isto que vos conto?? Atendede: + Parece que as lendas falan de que un dos brazos da nosa Galaxia, a Via Lactea durante 0 verén marca no ceo 0 camino. De sempre os marifeiros e camifantes trazaron as stias rutas grazas s estrelas que cada noite Iles indicaban 0 camifio, Pois por Valdeorras tamén pasa 0 camino, O camifto de Santiago de Inverno. + Que che parece se investigas as etapas do Camifio de Inverno e Ile escribes a un compajieiro ou compafieira un correo intentando convencelo/a de facelo? A Cadea Creo que este é dos meus poemas preferidos, paréceme preciosa esa imaxe na que O Sil é un ladrén que rouba ouro. Para os de fora de Valdeorras pareceravos moi raro pero para ‘0 que vivimos aqui ten moito sentido. + Alguén cofece as Médulas? Se a resposta foi negativa, pincha aqui.[ http://www. patrimoniocastillayleon.conves/las-medulas] + E.alguén cofiece Montefurado? + Entendes agora porque o Sil rouba ouro?? * Para os mis curiosos, podedes abrir investigacién e intentar localizar outras Médulas dentro da nosa comarca ou outras zonas relacionadas co lavado do ouro. Alguén se atreve? Débora Alvarez Moldes ‘33CAPITULO 2 AS ARBORES DE FLORENCIO Neste capitulo imos traballar coas poesias que Florencio Delgado Gurriaran dedicou 4s Arbores e propomos a celebracién do Dia da Arbore o 21 de marzo para levalo aos centros € pofielo en marcha Esta proposta educativa foi desefiada para traballar cos curso 4° e 5° de primaria e mais con 1° ¢ 2° da ESO. Igual que no capitulo anterior distribuiremos as actividades non en funci6n do nivel académico ao que vai dirixido, senén que atenderemos ao grao de difi- cultade das tarefas para que sexan os docentes os que realicen a escolla en funcién do seu grupo de referencia. OBHECTIVOS DIDACTICOS ESPECIFICOS: a) Descubrir o medio natural que rodea aos cativos. b) Coftecor as arbores tradicionais da paisane galega, identificando as caracteris- ticas de cada un. ©) Adquirir cofiecomentos de coidado das arbores, plantacién, roga, lugar de cultivo, etc. «)_Ampliar o cofiecemento sobre a poesia de Florencio Delgado Gurriran. ©) Comprender e identiticar figuras retéricas claves na linguaxe pottica utilizada polo autor, concretamente imanes, metaforas, comparaciéns e personificacions. 1) Cofiecero libro Cantarenas, datos de publicacion e desefio. 9) Cofiecer os artistas Haime Prada e Anxo Santomil. 1) Concienciar sobre a necesidade da reciciave, da re-utilizacién e da reducion de residuos como principais medios de coidade do medio, potenciando unha conduta ecoldxica e respectuosa co medio ambiente. 1) Promover o uso de materias féra do convencional para a creacién artistica. J). Ampliar as técnicas artisticas dos cativos @ cativas. ‘en valor o traballo dos rapaces e rapazas, amosandoo 4 cidadania. 35Metodoloxia: 9) Traballo por proxecto +b) Escoita activa D Aprendizaxe cooperativa J) Aprendizaxe a través do xogo. SESION @ SAIDA DE RECONECEMENTO Propomos unha saida ao medio natural da contorna do Centro escolar, no que acompaita- dos polo docente poidan identificar as érbores que os rodean e sacar fotos deles. SESIGON 1 * Introducién do libro Cantarenas e dos artistas que participaron no seu deseo Xaime Prada ¢ Anxo Santomil. + Traballo en profundidade do poema “Namérame o Feitizo do tesouro”, + Recordamos 0 poema “O souto morto ¢ analizamolo polo mitido”, ° SESION2 + Traballo e anilise do poema “O Romanzo do Cabaleiro Ourizo”. + Anilise do poema “A Traxedia dos castifieiros: O castifieiro morto”” + Realizamos un Cadaver exquisito cuns versos do poema que mais gustou aos asistente ds dias sesiéns pasadas. SESION 3 ‘ + Desefto € composicién do Cartel que se colocara despois nas arbores da nosa plantacién. SESION4 + Saida e plantacién e decoraci6n das arbores cos carteis. GUIA DE TRABAUO. AS LETRAS DE FLORENCIONamérame o feitizo do tesouro Nin clisico ciprés: xeometria circia ¢ lanzal, do reiseftor capela, mistica oxiva, ergueita escintilea™ do vello pazo ou da espadana esguia’. Nin as bidueiras en verde teorfa, veira da estrada, a devecer na arela de camifiar e camifar por ela, romeiros dunha eterna romaria. Nin 0 eucalipto a acoitelar os ventos. Nin o pifteiro a marmular concertos. Nia esmeralda a tremer dos ameneiro: Namérame o feitizo do tesouro -fino brocado de candeas de ouro- enfeite dos petrucios castifieiros, 21 Escintlay, castefanisma. Despedir destlosvvosy rpidos de manera intermitente U. ten sent. i. REAL ACADEMIA ESPA- ALA: Diccionario de a engua espana 23°, [version 23.5 en nea]. [1-01-2022] 22 Esquiola, Esbeto, bien formado, de gent estatura y de pote arrogante, Carré Avarelo, Leandro (1973). Diccionario gelego- castelin e vocabuaro castelin- galego, A coruiia, Moret. Debora Alvarez MoldesA traxedia dos castifeiros Retorto castifieiro, outrora san ¢ forte, atopase ferido do machado da morte; as tas follifias, murchas, van caindo no chan, 1Ou tristura dunha arbore despindose no verdn! Malpocadas! Cal anacos da tda vida, vainas arrincando 0 vento € sobrevoan toleironas € corren polos camifos para morrer , afogadas, na lama dun tremesifio Mostras no vello toro as entrafias fendidas, ergues, cara 0 alto ceo, as tas polas espidas. iProbes polifias sen vidal Nin 0 meigo reisefior, nin a belida milpéndora®® teran de facer nelas 0 seu nifio de amor, ¢ as cheirosas candeas, na nova primavera, non terdn de emprestarlle a sia loura cabeleira; as abellas, non zugaran mais mel nelas. ‘23 MILPENDORA forma dletl para OURIOLO: Paaro da famila ds rides, de cor marl, con &serabonegros, petro rosado « ols vermels, 0 macho, ede cor verdosa nas partes superres,pardanas & eno rabe e abrancazada con riaspardas nas inerices, fem. Gonzilez Gonz, M. (i): Ocinaro da Real Academia Galega. A Cora: Real Academia Galega. [11-01-2022] GUIA DE TRABAJO, AS LETRAS DE FLORENCIOPor teu rafiado toro anda a rubila hedra para cinguirche as polas en agarimosa aperta. En trogues das follifias, que a doenza murchou verde mortalla, a hedra che emprestou ca vella caracocha, deste xeito cinguida, doaralle 4 tia morte semellanza de vida, mais as choivas do inverno han de facer que caias pouco a pouco, desfeito. Xa findaron os magostos, aquelas ledas fogueiras xa fuxiron das serdns de bebedeira do dourado San Martifio as escintilantes moxenas que, coma enxames de abellas, revoan, rubfan as follas mestas para acocharse no seo dos ourizos regafiados xa por sempre se mataron. Nun soutelo un castiro a podrecer. O vento move o badalo do sino, alé nun clochel* e tangue a morto por el. Coa tristura da perda ret6rcense de dor 0 companeiros, mentres choran un pranto de candeas pola morte do vello castifieiro. 24 CLOCHEL: campanaro, Carré AWvarelos, Leandro (1979): Dicionaio galego-asteén e Vocabulario castlén-galego. A corufa, Moret. Debora Alvarez Moldes48 Romanzo do cabaleiro ourizo O ourizo, sefior feudal do pazo dos castifieiros, ainda que Ilo dea a cara non é de forca e coitelo. Fillo dunha loura dona ¢ dun baril cabaleiro armado de verdes armas aos nacer foi mol e tenro, que a stia nai, toda bondade que morreu en arrecendo de santa, deixoulle ao fill. a sia bondade en herdo; despois da loita da vida veu a darlle duro aspecto, mais, ainda que o seu caracter figure ser aspero ¢ fero anda a gardar un tesouro de nobreza, al6 no peito. Do souto no sefiorfo non hai rendas, nin laudemios, nin dereitos de pernada, nin outra clase de dereitos, no senorio do souto, onde 0 ourizo ten os servos, todo € paz ¢ liberdade, ledicia e contentamento. ‘Ainda que rendas non cobre, no outono de ouro vén cheo © seu verdecente pazo 0 ourizo, bo cabaleiro. € cando olla tal tesouro © ourizo, que xa vai vello, sorri, e ao sorrir mostra a nobreza do seu peito, espallando ouro e bondades entre os seus ditosos servos. GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOO souto morto Santa compatia dos castificiros, Do mal cativo todos morrero1 Corpos retortos como xemendo, Ticita queixa dos toros vellos Verde gafura de briéns e fentos, no cerne podre dos castifeiros. Pranto de follas ¢ guizos secos. Polas espidas. Infindo inverno... Santa Compaia dos castineiros. A gris mortalla do mole tamo, que ten piedade das carachochas, anda a embrullalas, con agarimo, para acubillalas da firfa choiva. Dos suicidas semella 0 inferno, Estordegados, no derradeiro pulo da morte, erguen ao ceo as irtas gallas con desespero. Mecos sinistros, a poren medo, vestindo panos de neboeiro, nas arrepiantes serans do inverno. Fato de mortos, de cote ergueitos (fera paulifia dun bruxo antergo) na agarda inatil do seu enterro. iTraxico sino dos castifeiros! Dos suicidas mella o inferno. tf 4 Santa Compaiia dos castifieiros, que prega, inmébil, 4 natureza trocarse enteira en humus fecundo, voltar axifia ao seo da terra. Débora Alvarez MoldesACTIVIDADES SESION 1 NIVEL MEDIO DE DIFICULTADE 44 si Introducion Cantarenas Este libro de poemas é unha recompilacién de poemas que Florencio publicou en vida, nela podemos atopar exemplos de todas as correntes literarias que aparecen nos seus escritos. Un percorrido por todas as fases poéticas do autor. O libro editado palo seu amigo Isaac Diaz Castro en Ediciés do Castro saiu do prelo acompafiados destas ilustracins . Unhas pertencen a Naime Prada e outra a Anko Santomil, dous representantes da arte galega do século KX. Busca nas redes informacién sobre estes artistas e algin enemplo do seu traballo. Namérame 0 feitizo do tesouro. + Localiza as plantas e érbores que se nomean non poema. Eu atopei sete elementos. + Serias quen de distribuir as arbores neste cadro atendendo ao seu ciclo vexetativo? ABORES CON FOLLA CADUCA AMBORES CON FOLLA PERENNE GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIO. O pifieiro a marmular concertos..” € unha imaxe sensorial, porque evoca tun son no nosa cabeza que producen os pifeiros ao moverse. Podes relacionar isto dalgunha forma co Himno galego? Axtidate das redes para abrir esta nova investigaci6n, O Souto Morto + Despois de volver ler este poema de seguro que na tia mente xorde unha imaxe moi conereta e de seguro que un pouco terrorifica, Que tal se nos fas un debuxo que represente 0 que acabades ler? SESION 2 Romanzo do cabaleiro ourizo Florencio neste poema abre unha bonita relacién entre o ourize dos castifieiros e un sefior feudal. Que sabes sobre o Feudalismo? Investiga nas redes. A traxedia dos castificiros: O Castificiro morto. + Mira 0 video homenaxe que Domingo Diaz fixo tomando de base 0 poema O castifteiro morto, primeiro poema publicado por Florencio no xornal © Heraldo de Galicia de Ourense. [https:/Ave.t/t-oN4ZGhmau]. + Aqui o poeta entre os versos 19 € 21 utiliza outra imaxe, serfas quen de atopala? Recorda é unha relacién de dous elementos na que se introducen trazos dun dos cinco sentidos Cadaver Exquisito: + Agora escollede © poema que mis vos gustou, facede unha escolla cega de dous vversos € a xa podemos crear o noso cadaver exquisito. Débora Alvarez Moldes 45NIVEL ALTO DE DIFICULTADE Introducién Cantarenas Este libro de poemas é unha recompilacidn de poemas que Florencio publicou en vida, nela podemos atopar exemplos de todas as correntes literarias que aparecen nos seus escritos. Un percorrido por todas as fases poéticas do autor. Otibro eaitado polo seu amigo Isaac Diaz Castro en Ediciés do Castro saiu de prelo acompafiadas destas ilustraciéns . Unhas pertencen a Haime Prada e autra a finuo Santo- mil, dous representantes da arte galega do século HX. Busca nas redes informacién sobre estes artistas e algin exemplo do seu traballo. Intenta identificar cal dos desefios pertence aus poemas cos que traballamos. 46 Namérame 0 feitizo do tesouro. + Poderias traducir os nomes das 4rbores que aparecen no poema a algtin idioma? Inténtao ao castelin, francés e inglés. + Neste poema aparecen recursos estilisticos que Florencio usa para dotar de personalidade a estas arbores. Mira de localizar unha personificacién, unha metfora ¢ unha imaxe. + Onoso poeta do Eucalipto di que esta a “‘acoitelar os ventos”, utilizando esta personificacién queremos que reflexiones ¢ relaciones este verso coa polémica da introducién de especies alleas nos ecosistemas € as consecuencias desas condutas, O Souto morto + Hai uns versos que se repiten ao longo do poema, “dos suicidas semella o inferno” ‘como 03 relacionarias con esta Santa Compaiia de castifieiros da que nos fala 0 poeta? + Neste poema atopamos moitos exemplos de personificaci6ns, atréveste a localizas? GUiA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIORomanzo do Cabaleiro Ourizo + Florencio neste poema abre unha bonita relacién entre 0 ourizo dos castifieiros ¢ un sefior feudal. Que sabes sobre o Feudalismo? Investiga nas redes e despois tenta de localizar no poema todas as referencias a este tema no poema. + Na €poca feudal os sefiores feudais cobraban rendas e impostas aos seus vasalos, no poema faise menci6n a varios, poderias explicar en que consistfan. A Traxedia dos Castificiros: O Castifieiro morto + Aqui o poeta utiliza unha metéfora entre as follas ¢ os episodios da vida, localizaa ¢ explicallela aos teus compafteiros. Cales cres que son os sentimentos do poeta? + 'Tamén atopamos unha bonita imaxe coas candeas, sabes que son? Poderfas explicar que quere explicar o poeta neses versos? Débora Alvarez Moldes 47Capitulo 3 OBRADOIRO PRERUIZOS LINGUISTICOS Con este tres poemas que presentamos nesta proposta queremos facer que 0 alumnado se achegue a unha problematica actual que xa 0 noso poeta observaba no seu dia a dia e que denunciou en varios textos. Tratase da perda de falantes do galego cara o castelan ¢ 08 prexuizos lingiiisticos que cara a comunidade galego-falante estaban xa instaurados na sociedade, Hoxe a situacién mudou, pero as condutas lingiifsticas que denunciaba Flo- rencio son as mesmas coas que nos atopamos hoxe en dia. Con estes textos pretendemos colocar ao alumnado nunha perspectiva critica que os axuden a identificar € analizar as Introducion condutas discriminatorias. a) b) ° a e) 0 9 OBHECTIVOS Favorecer a confianza do grupo e a comunicacién no mesmo. Traballar técnicas de debate e expresion oral, potenciando as actitudes de respecto. Aportar ferramentas para reflexionar sobre os mecanismos cognitivos que estan detras da distorsion da realidade. ferenciar entre estereotipo e prexuizo. Uixiar e amosar as condutas marcadas por prexuizos tanta raciais, como sociais, como econémicos, como de xénero. Traballar os conceptos de bilingilismo e Diglosia. Potenciar unha vision libre de prexuizos das culturas e das clalmente da lingua galega. Débora Alvarez Moldes 4958 DESTINATARIOS Esta proposta foi desefiada tendo como destinatarios o alumando da Educacién Secun- daria Obrigatoria ¢ para pofelo en marcha dentro da aula. Para o desefio da mesma, do mesmo modo que nos capitulos anteriores, tomamos como referencia dous grupos, Grupo 1 formado polos cursos de 1° ¢ 2° da ESO 0 Grupo 2 formado polos cursos de 3° e 4° da ESO; malia esta distribucién as actividades estarin distribuidas en funcién do grao de dificultade para que 0 docente tefia mdis liberdade 4 hora de adecualo ao seu grupo de referencia. + Sesi6n 0. Presentacién da vida de Florencio D.G. Lectura reflexiva e comprensiva dos poemas propostos coa cooperacién do profesor/a. + Sesion 1. Actividades sobre os estereotipos e os prexuizos sobre os adolescentes + Sesién 2. Actividades sobre os prexufzos sobre a lingua galega + Sesién 3. Debate dirixido sobre 0s usos lingtifsticos da clase/grupo * Actividades sobre a Toponimia * Actividades sobre os grupos sociais castelanizados na historia e hoxe en dia. RECOMENDACIONS HERAIS E moi importante que o docente que guie esta actividade utilice unha linguaxe e un dis- curso libre de prexuizos de calquera tipo, sen emitir xuizos de valor sobre o comportamen- to linguistico de cada un dos membros da aula. A meirande parte das actividades aqui propostas estan desefiadas para realizalas en voz alta, potenciando a creacién de discursos orais. Malia isto, recomendarase a toma de apuntamentos para que os participantes non esquezan os argumentos a expofier. Para a organizacién das quendas de palabra recoméndase a utilizacién dun obxecto que simbolice o permiso para intervir, por exemplo un micréfono. Contrariamente a0 que levamos facendo nos capitulos anteriores non se ofrece unha adaptaci6n lingiistica 4 normativa actual, xa que iso pode axudar a cofiecer a variedade dialectal do oriente ourensan e mais porque noutros casos a escolla desa linguaxe forma parte do contido mesmo do poema. GUiA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOPOEMAS O galego O galego é un home que envexa aos macacos, o galego é un cisne que quere ser pato, © galego é unha aguia, que imita aos morcegos para minimizarse, sendo sobranceiro. Tendo fala de précer, tatexa en castrapo; de egrexia lifaxe, anda a ser criado; era cit € rexo, hoxe é brando, é mol, doente de abulia, desleixo e langor. O seu non reclama, ainda deixa agora que a reo o gobernen as xentes de fora; non ten nunca arelas de ser, do seu, dono, sempre mergullado nun sono sen sofios. Ignora que cémpre non ser “mifiaxoia”, pois a liberdade non a dan de esmola! 51 Débora Alvarez Moldes52 Carta de Guan de Ia era al doutor nuevo campito ‘Meu distingido doutor, d’una sona, tan sonada coma el naris d’una vella d’esas qu’andan costipadas: eno d’adimiraci6n, voy coguer la pluma, para, a forcia de trasudores Ie escribir estas letraftas, para le felecitar por la moi boena campaita qu’en contra del “Instituto” de Galicia, vostede anda a facer. Demos me coman, mala centeja me partia, se moita raci6n no tiene al decir, qu'aquela fala qu’andan a hablar catro vellos cousa feia y pasada, cousa pouco destengida, moi riisteca ¢ nada goapa. Pra que falarmos gallego, cando I’habla castejana, se fala en Cobita Libre, en Madride y en Baraja, Celanueva, Puentevedra, EI Roble, Olleros, Llantada, Castro cual d’elas, Monfuerte, En el puerto de Ordeniaba Yen la calle de Valdiorras Que antes Rtia lle chaman? Otras tienen moi galanas ¢ finas, non coma aqui que todas son ordinarias) éPara qué ter d’apellidos unas palabras tan bastas coma Ferreira, Campelo, Novo, Ponte ou Barxa? 4No es mellor, Campito, Herrera Nuevo, Puente, Puerto ou Barja (por non dicir, qu’es moi longo GUIA DE TRABAJO. tarreno que s‘asolaga)? ENo es mellor apellidarnos coma en tierras castellanas? éPra qué bailar a mufteira?. épra qué cantar o alala? ENo es mellor bailar flamengo, ou sejedillas guitanas, cantar drento d’un pozo, (cante gondo le chaman) coma fan los andaluces que son gentes moi salgadas? éPra qué vivir nesta terra qu’es tan feia y-es tan mala? 4No es megor ir a Cienfuegos a Bos Aires o a l’Habana y alli, rompernos el coiro ¥y sernos bestas de carja, pero, en cambeo, adeprender a falar coma Dios manda? iQu'Instituto nin que porra éPra qué dicirmos “onte”?, écon decir “aer” non basta?; dicir, “fundiuse a bombila’ épor qué non dicir “hundiése” como din los que bien hablan? (E.coma istes dous eguemplos cu 05 atopo a patadas) éPor qué no hablar coma en Cuba ? De la boca me cai la baba ‘Viendo como los cubiches Escomencipian sus parlas: Por chamamos di “decimos"; Al auto, le chaman “guagua”; ‘Al lume, le din “candela” Al porco, “chancho"le chaman; Lo que patacas chamamos Por aguantar le din “papas” (E como estas palabrifias, Que Galicia siga escrava; Pidir premiso a Madride Hastra pa tocar la gaita; Non cantar mais cantarenas Qu’os cupleses qu’allf cantan; AS LETRAS DE FLORENCIODel jantar del presupoesto Conformarse coas migallas; Matar a eses catro vellos Qwainda el galego parlan. Eso est poesto en racién, ‘Todo 0 demais son parvadas. Por eso, doutor quirido, © da sona tan sonada coma el naris d’una vella d’esas qu’andan costipadas, esta cartifia l'escribe pa aplaudirlle su campaii este su amigo que lo es Guan de la Era (antes Xan d’aira) Pol-a transcripcién. 53 Débora Alvarez Moldes54 Falan castelan O vello cacique -aquen me o quer mercar?, que dende 0 seu pazo amola ao paisin, fala castelén, O repartimento Das utilidés, ‘Tamén ven escrito ‘Todo en castelén. O crego da aldea, do inferno a berrar Para meterlle medo a0 pobre aldedn, fala castelén. Dille que condena se fai tal ou cal, félalle do demo, todo en castelan, O seftoritifio da vila de Tal, con vento na testa, sen calos na man, fala castelin, Como ¢ cousa “fina” o alleo falar, di... cen mil parvadas, todo en casteln. Certo maragato rico por roubar, que veu a Galiza vendendo azafran, fala castelén. El, que chegou fraco € que esta a estoupar, fixo 0s seus choitios, todo en castelin. Aquel rapaz listo, que anda a predicar en todos os mitins por mor de medrar, fala en castelan, Di que aos que gobernan hai que se achegar, de chaqueta troca, todo en castelén. ‘Mozo falanxista, mestura infernal de todo € borreiro, fala en castelan. Sofiando coa moura Hespaita (Espana) imperial, canta a Torquemada, todo en castelan. éQuere enguedellarte calquera lacazén? Pois cando ao xulgado te vai demandar, fala en castelan. Ata o mandamento ‘que manda embargar, tamén vén escrito todo en castelé iOuh lingua de Cervantes, de Lope e de Quevedol; iOuh fala de Castelé, nai de conqueridores!; iouh idioma sublime! iouh casteldn sonorol. iO que 6, na nosa Terra tes bos embaixadores! GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOce56 ACTIVIDADES SESION 1 ‘Saberias explicar a diferenza entre un estereotipo e un prexuizo? Ao mellor podo axudar con estas definiciéns: + Estereotipos son aqueles pensamentos ou opiniéns coas que identificamos un grupo, poden ser positives ou negativos. + Prexuizos son sentimentos negativos ou desconfiados cara persoas por pertencer aun colectivo, Estes sentimentos non 36 afectan as linguas, de seguro que escoitaches algtin estereotipo sobre os adolescentes coma os seguintes + As mozas son sensibles, axudan na casa, son traballadoras pero demasiado histéricas e presumidas. + Os mozos son desleixados nas tarefas do fogar, non Iles gusta falar dos sentimentos enon Iles gusta bailar Estades de acordo con estes estereotipos? Como vos fai sentir que a xente xeneralice sobre como sodes os adolescentes? ‘Agora analicemos como nés mesmos inconscientemente modificamos a informacién que recibimos cando a transmitimos de novo. Un de vés vai comezar 0 xogo. Pensa un estereo- tipo positivo sobre os adolescentes e coméntao ao ofdo a un compafeiro ou compafieira que escolleré outro/a para contarllo. Asf ata que llelo contedes a 10 persoas. O dltimo debe levantarse ¢ contar 0 que escoitou, modificouse algo en relacién co texto inicial? GUIA DE TRABAJO. AS LETRAS DE FLORENCIOSESION 2 Escoitemos estes prexuizos sobre o galego: +O galego é unha lingua cunha musicalidade especial para a poesfa e para a misica, para a ciencia mellor deixamos o inglés. * Como lle vou falar a un estranxeiro en galego? Ou como lle vou falar a un castelan falante en galego? Iso é de maleducados + Home o galego eu non 0 falo normalmente, pero cando vou 4 aldea si que me sae s6. Reflexionemos sobre clas ¢ coloquémonos noutras situaciéns, pensariamos 0 mesmo se 0 segundo argumento mudase a lingua galega pola inglesa e no lugar de situar esta mensaxe en Galicia a situdsemos en Inglaterra? Agora volve ao poema de Florencio “O galego” e intenta redactar os estereotipos que hai detrds das comparaciéns cos animais que usa para describir ao galego. SESION 3 Hoxe imos dividir a clase en dous grupos, nun coloc4devos os que de maneira xeral fala- des castelén e noutro os que de forma habitual falades galego. Que observamos? Cantos sodes en cada grupo? Os que utilizades as dias linguas podedes analizar en que contextos utilizades unha e outra? Credes que os monolingties nunha ow noutra lingua representades un estereotipos? Como considerades que seria 0 prototipo do falante casteldn ou do falante galego? Credes que a situacién lingitfstica de hoxe foi a que viviu Florencio? Como credes que sera a situacién lingaistica dos vosos fillos e fillas. Débora Alvarez Moldes 3S7Despois de anotar as respostas da maioria de cada grupo no taboleiro analizade a situa- cién lingiifstica do voso grupo. + En“Falan Castelén’ faise unha listaxe das persoas que falan castelan, que atopas en comin en todas elas? A que grupo social pertencen? Poderfas dar unha explicaci6n de porqué estes grupos sociais son os mais castelanizados? Ocorre 0 mesmo hoxe en dia? + No poema “Carta de Guan de la Era al doctor Nuevo campito”, utiliza a retranca para tratar 0 tema da perda de falantes do galego cara o casteln e aparecen unha serie de Topénimos castelanizados. Serias quen de identificar eses lugares? E de localizalos nun mapa? 58 GUiA DE TAABAUO, AS LETRAS DE FLORENCIOBibliografia Poemas pertencentes a Detaaco GurriarAn, Florencio Manuel (1934): Bebedeira. Santiago. Ed. Nos. Volume LX. — (1981): Cantarenas. Sada-A Corufia. Ed. do castro. — (1963): Galicia iginda, Vigo. Ed. Galaxia. — (1986): O soo do guieiro (Opdsculos de poesfa). Sada-A Corufia, Ed. do Castro, Gurnusran Ropricuz, Ricardo (1999): Florencio Delgado Gurrianin. Vida e obra dun pocta valdeorrés, republicano e galeguista. Sada-A Coruna. Ed. Do Castro. (px. 24) Paxinas web utilizadas para realizar as actividades wwwasletrasdeflorencio gal https:/jwe.tl/-oN4ZGhrnau httpy/vwwpatrimoniocastillayleon.com/es/las-medulas https:/vivecamino.com/gVla-santa-compana-la-leyenda-gallega-mas-extendida-no-7 1/ https:/seo.org/averpagaza-piconegra/ https:/swww.canto-pajaros.es/ruisenor-comury https:/gl.wikipedia.org/wiki/Calendario_chin%C3%A9s httpss/earth.google.com/web/search/valdeorras/(@42.34639835,-6.96618769,1376.0398886 9a,54995.45925519d,35y,0h, 0t,0r/data=CnQaShJECIQweGQzMDgyN2RhZTdhMzMwM- zoweGEzMzEOMTYONGY5YzkI ZIMZQt68gn4wRUANVGC3w7aG8AqCnZhbGRIb3]yYXM- YAIABLYKJAK7HGPqQ3MyQBE7HGPqQ3MywBIGZQTtghZ1QCFDZQTtgbZIwA https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Escudo_de_O_Barco_de_Valdeorras.svg#/media/ Archivo:Escudo_de_O_Barco_de_Valdeorras.svgoy AS eTaas oi 0 FLORENCIO \VALDEORRAS Ln LETRAS DE &