GÜNDEM:

MEVCUT PLANLAMA
SİSTEMİNDEKİ
PARÇALANMIŞLIK VE
BELİRSİZLİKLER
BİR YÖNETMELİKLE
GİDERİLEBİLİR Mİ?

ANMA:
MEHMET ADAM

UNESCO DÜNYA
MİRAS LİSTESİ
VE TÜRKİYE

SANCAKLAR CAMİSİ:
İDRAK VE TESLİMİYET

MİMARİ TASARIM
SÜRECİNDE
KATILIM SORUNU
VE YAKLAŞIMLAR

POP-UP MEKÂN:
TASARIM VE ÖTESİ

EĞİTİM VE MESLEK
PRATİĞİNİN YARATICI
ENTEGRASYONU:
“TASARLA-YAP-
ÖĞREN”

SÖKE’NİN
YAŞLANAN
ZARİF YAPILARI

YERLEŞİMLERDE
YAPI YÜZÜ
RENK TASARIMINA
YÖNELİK BİR
YAKLAŞIM ÖNERİSİ

KENT VE KÖY ALGISI:

ARKİTEKT (1930’LAR)
5
 dünyada mimarlık müzeleri

M‹MARLAR ODASI / EYLÜL-EKİM 2014 / 379

CHAMBER OF ARCHITECTS OF TURKEY / SEPTEMBER-OCTOBER 2014 / 379

Viyana Mimarlık Merkezi

Kaynak: en.wikipedia.org/wiki/Architekturzentrum_Wien
Kaynak: en.wikipedia.org/wiki/Architekturzentrum_Wien
Ülke gündeminin daha sakin olmasına alıştığımız yaz aylarını Cumhur-
başkanlığı seçimi nedeniyle oldukça hareketli geçirdik. Bir seçim dönemin-
de daha iktidarın, gücünü tek merkezde toplamak için her türlü mücadeleyi
verdiğine tanık olduk. Bu sayıda, merkezileşmenin planlama alanına yansı-
ması olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nı tek yetkili kurum haline getiren
Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği’ni gündeme taşıdık. Şehir plancısı
Remzi Sönmez, yönetmeliğin ihtiyaç duyulan hangi düzenlemeleri getirdi-
ğine ve olumlu sayılabilecek yönlerine genel bir bakış sunarken, yaratacağı
olası sorunlara dair de birkaç önemli vurgu yapıyor.

Bu sayıda yer alan Ferhat Hacıalibeyoğlu’nun makalesi, planlama ve tasa-

rım süreçlerinde bir demokratikleşme yöntemi olarak sıklıkla telaffuz edilen
Kaynak: bwm.at/projekte/ausstellung-bogdan-bogdanovic-der-

“katılım” olgusuna dair bir model önerisi sunup, konunun Türkiye’deki algı-
lanma biçimlerini sorgulamamıza neden olurken, çıkan bir haber, konuyu
örnekleyerek ‘merakımızı’ giderdi. Eylül 2013’te uzun zamandır sıkça
karşılaşmadığımız bir yargı sonucu olarak, Beyoğlu imar planları mahalle
derneklerinin açtığı dava ile “planların katılım sağlanmadan hazırlandığı”
gerekçesi ile iptal edilmiş idi. Karar sonrasında yeniden hazırlanmakta olan
verdammte-baumeister-azw/

planlarla ilgili Temmuz 2014’te hane halkları ve sivil toplum kuruluşlarının

katıldığı bir toplantı yapılmıştı. Tabii ki katılım esası ‘gereği’ ile düzenlenen
toplantıda, planlara dair bir bilgilendirme yapılmaksızın, sadece katılan 50
kişilik gruptan görüşlerini iletmeleri istenmişti. Bu şekilde planlanan bir saat-
lik toplantı için, “süreçte tamamlanması gereken bir adım olmanın ötesine
geçemedi” demek çok da yanlış olmayacaktır sanırım.
1993 yılında kâr amacı gütmeyen bir kurum olarak
kurulan Viyana Mimarlık Merkezi (Architekturzentrum
“Katılımcı planlama”yı, “planlama sonrası (sözde) katılım” olarak algılayan
Wien-Az W), devlet tarafından desteklenmekte ve
anlayış değişmediği sürece, “katılım” bizim için sadece ‘içimizi ferahlatan’ günümüzde Avusturya’nın ana mimarlık merkezi
bir olgu olmaya devam edecek gibi duruyor. olarak kabul edilmektedir. Mimarlıkla ve yapı
sanatıyla ilgilenen herkes için bir forum, buluşma
*** noktası ve akademik araştırmalar için güvenilir bir
kaynak olan Az W, aynı zamanda çeşitli sergilere
Geçtiğimiz aylarda iyi bir haber UNESCO Dünya Miras Listesi’ne yeni kabul evsahipliği yapmaktadır. Viyana’daki Kültür Merkezi
(Museumsquartier) bölgesinde bulunan müze,
edilen kültürel miras alanlarımıza ilişkindi: Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı
özellikle 20. ve 21. yüzyıl Avusturya mimarisine dair
İmparatorluğu’nun Doğuşu ile Bergama, Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj önemli bir arşiv olma özelliğine sahip.
Alanı. Listeye dâhil edilen bu iki yeni kültürel ve karma miras alanımıza dair
süreci yöneten isimlerden biri olan, Bursa Alan Başkanı Neslihan Dostoğlu, web sitesi: www.azw.at/
UNESCO Dünya Miras Listesi’nin kuruluş sürecine ve Türkiye’nin yerine adres: Architekturzentrum Wien
değiniyor. Bu sayının “güncel”lerinden bir diğeri, UIA Durban 2014 Dünya Museumsplatz 1, at the MQ
Mimarlık Kongresi oldu. Kongreye ilişkin genel çerçeveyi kısa notlarla A-1070 Viyana Avusturya
T: +43 (1) 522 31 15
aktardığımız bu sayının ardından, temalar, tartışmalar ve değerlendirmeler
bir sonraki sayımızda yer bulacak.

Aslı Tuncer

Mimarlik 379 Giris Sayfasi.indd 1 8/29/14 5:42 PM

 EYLÜL-EKİM 2014 ISSN 1300-4212 YIL: 51 SAYI: 379
Kapak Fotoğrafı: Kapak Sancaklar Camisi, Büyükçekmece-İstanbul,
Mimarı: Emre Arolat Architects (Fotoğraf: EAA)
E Y L Ü L - E K İ M 2 0 1 4 / 3 7 9
MİMARLAR ODASI TARAFINDAN İKİ AYDA BİR YAYIMLANIR
Ulusal Süreli Yayın

YAYINLAYAN Mimarlar Odası adına Yayın Komitesi

YAYIN KOMİTESİ N. Müge Cengizkan, Ayşen Ciravoğlu, Neslihan Türkün Dostoğlu,

Elvan Altan Ergut, Hikmet Gökmen, Derin İnan, Eyüp Muhcu, Derya Oktay,
Serpil Özaloğlu, Bülend Tuna, Aslı Tuncer

MİMARLAR ODASI ADINA SAHİBİ VE (SORUMLU) YAZI İŞLERi MÜDÜRÜ Eyüp Muhcu
YAYIN SEKRETERİ Aslı Tuncer
YAYIN TEKNİK SEKRETERİ H. Nilgün Kara Babacan, Ebru Laçin
KONSEPT TASARIM Raul Mansur KAPAK TASARIM H. Nilgün Kara Babacan

YAYIN YERİ
Adres Mimarlar Odası Genel Merkezi, Konur Sokak 4/2, Yenişehir 06650 ANKARA
Tel 0.312.417 37 27 Faks 0.312.418 03 61 E-posta yayin@mo.org.tr
www.mimarlikdergisi.com

DERGİ İNTERNET SAYFASI

Tasarım H. Nilgün Kara Babacan Programlama Behiye Ermete

TEKNİK HİZMETLER VE REKLAMLAR

Adres Yapı-Endüstri Merkezi, Fulya Mah. Yeşilçimen Sok. No: 12/430
(Polat Kulesi Yanı) 34394 Fulya / İSTANBUL
Tel 0.212.266 70 70 Faks 0.212.266 74 66 E-posta yemyayin@yem.net
YAYIN KOORDİNATÖRÜ Yasemin Keskin Enginöz
REKLAM YÖNETİCİSİ Derviş Yıldız TEKNİK UYGULAMA Kemal Kara

BASKI
Bilnet Matbacılık
Biltur Basım Yayın ve Hizmet A. Ş.
Dudullu Organize Sanayi Bölgesi 1. Cadde No:16 Ümraniye İstanbul
Tel: 0216 444 44 03

BASKI TARİHİ: 1 Eylül 2014

MİMARLAR ODASI ÜYELERİNE ÜCRETSİZ GÖNDERİLİR.

Fiyatı 8 TL Abonelik 42 TL Öğrenci Aboneliği 35 TL Yurtdışı 80$

TARANDIĞI VERİTABANLARI
Avery Index
Arthistoricum.net (Virtuelle Fachbibliothek Kunstgeschichte)
DAAI - Design and Applied Arts Index
EBSCO-Host
Ulrichs Periodical Directory

MİMARLIK Dergisi Yayın Koşulları

Mimarlık dergisinde yayımlanmak üzere yazı gönderenlerin, aşağıdaki konulara dikkat etmelerini rica
ederiz:

• Yazılar Word belgesi olarak dijital formatta kabul edilir: CD/DVD içerisinde ya da e-posta adresi
yoluyla:yayin@mo.org.tr • Yazılar en fazla 2.400 kelime (başlık, yazar ismi, özet, notlar, kaynaklar, resi-
maltı yazıları hariç) olmalıdır. Yazıların içeriklerine ilişkin 150 kelimelik özet yazıyla birlikte gönderilmelidir.
• Görseller tercihen dijital olarak ve şu formatta yazıyla birlikte iletilmelidir: tiff/jpeg/eps formatlarından
birinde, uzun kenarı 15 cm, min. 300 dpi çözünürlükte. • Görseller için telif hakkı konusu yazar tarafından
halledilmiş olmalıdır. Görselin alındığı kaynak (fotoğrafçı adı, arşiv bilgisi, kitap künyesi vb.) belirtilmelidir.
• Kaynak gösteriminde şu yöntem kullanılır: Tekeli, İlhan, 2012, “Seyfi Arkan’ın Yaşamı ve Mimarlığının
Toplumsal Bağlamı”, Modernist Açılımda Bir Öncü: Seyfi Arkan, (ed.) Ali Cengizkan, A. Derin İnan, N.
Müge Cengizkan, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, ss.15-26. • Metin içi referans gösteriminde otomatik
dipnot / sonnot kullanılır. Bir kaynak ikinci kez kullanıldığında şu format uygulanır: Tekeli, 2012, ss.15-26.
• Yayın kararını Yayın Komitesi alır. Sonuç, yazara en geç 4 ay içerisinde iletilir. • Yayın Komitesi yazı
hakkındaki görüşlerini yazara iletinceye kadar, yazar aynı yazıyı başka bir yayın grubuna göndermemeyi
kabul eder. • Yazı gönderen kişiler, yazılarının, aynı zamanda derginin web sitesinde, görselleriyle birlikte
yayımlanmasını kabul etmiş sayılır. • Yazıdaki görüşler yazara aittir, Yayın Komitesi’ni bağlamaz.

MİMARLAR ODASI ŞUBELERİ

Adana +90.322.454 17 95 • www.adanamimod.org
Antalya +90.242.237 86 92 • www.antmimod.org.tr
Ankara +90.312.417 86 65 • www.mimarlarodasiankara.org
Balıkesir +90.266.245 40 01 • www.balmim.org
Bursa +90.224.453 56 00 • www.bursamimar.org.tr
Çanakkale +90.286.212 21 01 • canakkale@mimarlarodasi.org.tr
Denizli +90.258.263 21 46 • denizli@mimarlarodasi.org.tr

dünyada mimarlık müzeleri

Diyarbakır
Elazığ
+90.412.223
+90.424.234
25
20
42
00
• www.mimarlarodasidiyarbakir.org
• www.elazigmimar.org
Eskişehir +90.222.231 72 13 • eskisehir@mimarlarodasi.org.tr
Gaziantep +90.342.220 69 48 • gaziantep@mimarlarodasi.org.tr
Mimarlık dergisinin 50. yılını kutladığımız 2013’ün ilk Giresun +90.454.216 92 43 • www.giresunmimar.org
Hatay +90.326.216 61 61 • hatay@mimarlarodasi.org.tr
sayısıyla birlikte derginin “ayraç” bölümünde yeni bir İstanbul +90.212.251 49 00 • www.mimarist.org
İzmir +90.232.421 89 95 • www.izmimod.org.tr
koleksiyon oluşturmaya başladık. Ayraçları biriktirerek Kahramanmaraş +90.344.223 04 45 • kmaras@mo.org.tr
dünyada bulunan mimarlık müzelerinin bilgisini toplayabilir Kayseri +90.352.222 86 95 • www.kaymimod.org
Kocaeli +90.262.322 59 33 • kocaeli@mimarlarodasi.org.tr
ve ziyaret edilecek yerler listenize ekleyebilirsiniz. Konya +90.332.353 47 17 • konyamimod.org.tr
Malatya +90.422.324 77 88 • malatya@mimarlarodasi.org.tr
Mimarlık müzeleri “ayraç” koleksiyonuna Mersin +90.324.327 99 33 • www.mersinmimod.org.tr
Muğla +90.252.214 03 08 • mugla@mo.org.tr
katkı vermek isterseniz bize Ordu +90.452.214 03 53 • ordu@mimarlarodasi.org.tr
yayin@mo.org.tr

Samsun
Trabzon
+90.362.231
+90.462.321
15
17
70
97
• www.mimarsamsun.org
• www.mimarlarodasitrabzon.org
adresinden ulaşabilirsiniz. Van +90.432.214 10 58 • van@mimarlarodasi.org.tr

Mimarlik 379 Giris Sayfasi.indd 2 8/29/14 5:42 PM

 ‹Ç‹NDEK‹LER

2 İNGİLİZCE ÖZET / ENGLISH SUMMARY

4 MİMARLIK DÜNYASINDAN

MİMARLIK GÜNDEM
8 Mevcut Planlama Sistemindeki
Parçalanmışlık ve Belirsizlikler bir
Yönetmelikle Giderilebilir mi? / M. Remzi Sönmez

ANMA
10 Can Dostum Mehmet Adam / Ersin Arısoy

GÜNCEL
11 UNESCO Dünya Miras Listesi ve Türkiye /
Neslihan Dostoğlu

UIA KONGRELERİ
14 Dünya Mimarlık Kongresi
“Başka Yerde Mimarlık” Teması ile
Durban’da Gerçekleşti / Derleyen: Özge Şahin

KIRDAN / KENTTEN
17 Rüzgârı Zeytin Kokan Yer: Tirilye / Melda Aydan

MİMARLIK ELEŞTİRİSİ
18 Sancaklar Camisi: İdrak ve Teslimiyet / YARIŞMA: Roboski Müzesi ve Anma Yeri, 1. Ödül.
Özlem Erdoğdu Erkarslan

MİMARLIK EĞİTİMİ KATILIMCI PLANLAMA

23 Eğitim ve Meslek Pratiğinin Yaratıcı
Entegrasyonu: “Tasarla-Yap-Öğren” /
Umut Tuğlu Karslı
YARIŞMA
27  Expo 2016 Antalya Expo Kulesi
 Adana Ticaret Odası Yeni Hizmet Binası
 Roboski Müzesi ve Anma Yeri
KENTSEL PLANLAMA
41 Tarihî Kent Merkezlerinin Yaya Eksenli
Olarak Yeniden Canlandırılması: Almanya
Koblenz Örneği / Soner Şahin, Dilek Darby
48 Mimari Tasarım Sürecinde Katılım
Sorunu ve Yaklaşımlar / Ferhat Hacıalibeyoğlu
TASARIM
53 Pop-Up Mekân: Tasarım ve Ötesi /
Özge Cordan, Esra Karagöz
MİMARİ TASARIM
60 Yerleşimlerde Yapı Yüzü Renk Tasarımına
Yönelik Bir Yaklaşım Önerisi /
Esra Küçükkılıç Özcan, Rengin Ünver
KIRSAL M‹MARLIK
66 Söke’nin Yaşlanan Zarif Yapıları / Bülend Tuna

ÇEVRE DUYARLI MİMARLIK

69 Yenileyici (Rejeneratif) Tasarım
Kapsamında Doğal Havalandırmaya
Yönelik Bir Yaklaşım / Polat Darçın

CUMHURİYET DÖNEMİ MİMARLIĞI

73 Kent ve Köy Algısı: Arkitekt (1930’lar) /
Neşe Gurallar

78 YAYINLAR

TEMA[S]
80 Dilsiz Anıtlar / Melih Emre Acar
GÜNCEL: UNESCO Dünya Miras Listesi ve Türkiye.
 ENGLISH SUMMARY
MİMARLIK AGENDA
8 Can the Fragmentation and Uncertainty
in the Current Planning Approach be
Solved with one Regulation? /
M. Remzi Sönmez
The Planning and Zoning Law, applicable
since 1985, is known to remain insufficient in
providing solutions related to the problems
of planning, zoning and building, thus failing
to answer the expectations of the society.
The need for a novel approach to the plan-
ning system has been an ongoing debate in
professional platforms and on the agenda for
years. The author evaluating on the novelties
and changes introduced with the new regula-
tion, assesses negative and positive aspects
of the new regulation.
COMMEMORATION
10 My True Friend Mehmet Adam / Ersin Arısoy
We have lost an inspiring man, Mehmet Adam,
who was a member of Chamber of Architects
Ankara Branch, a member of Chamber of
Architects Central Executive Board, alongside
his active roles in publication committees,
the author of “Housing Areas for Alternating
Regeneration Processes”, and a former instruc-
tor in METU. Ersin Arısoy, a close friend since
school days, wrote a commemoration for
Mehmet Adam, whom he calls his true friend.
AGENDA
11 UNESCO World Heritage List and
Turkey / Neslihan Dostoğlu
UNESCO World Heritage List, established to
stress the need for the preservation of cultural
and natural assets, emphasises the fact that
these values are not only in the possession of
the countries they belong to, but shared by all
the nations of the world. Following the joining
of Bursa and Bergama to the list during the
UNESCO World Heritage Committee meeting
held recently, the number of registered assets in
Turkey has risen to 13. The author evaluating on
the subject, comments on the position of Turkey
in the list since the establishment of UNESCO.
UIA CONGRESSES
14 World Architecture Congress was Held
in Durban under the Theme “Architecture
Otherwhere” / Edited by: Özge Şahin
The last UIA  World Architecture Congresses
was held in Durban, South Africa, under the
theme “Architecture Otherwhere”, between
the dates 3-7 August 2014. The congress,
which was visited nearly by 5 thousand archi-
2 MİMARLIK 379
tects and students, housed various keynote
speeches, sessions with special themes and
paper presentations. Parallel to the congress
various exhibitions were held at numerous
points in the city and also in the congress field.
Following the congress in the UIA General
Assembly, Prof. Dr. Deniz İncedayı, who was
nominated by the Chamber of Architects was
re-elected as the deputy president of the UIA
2nd Region. The next UIA congress, UIA 2017,
will be held in Seoul, Korea, in 2-9 July 2017,
under the theme “Soul of City” and it will be
followed by UIA 2020 Congress, which will be
organised in Rio de Janeiro, Brazil, between
20-23 July 2020, under the theme “All the
Worlds. Just one World. Architecture 21”.
FROM RURAL / CITY
17 The Place of Winds Smelling Olives:
Tirilye / Melda Aydan
Tirilye, located in Bursa-Mudanya region,
displays significant examples of Byzantium-
Greek architecture with its housing fabric and
churches. With its houses, mostly build with
timber and mud brick and its churches and
monasteries that are either abandoned or
reused for different functions, the place still
preserves its historical fabric and greets its
guests with its olive groves and sea.
ARCHITECTURAL CRITICISM
18 Sancaklar Mosque: Cognition and
Resignation / Özlem Erdoğdu Erkarslan
Sancaklar Mosque, designed by EAA, and
awarded in “Building Category” of 2014
National Architecture Awards, due to the
architectural language and structure, which is
dissociated from formal and symbolic refer-
ences in its search for getting away from usual
mosque typology, and the original conceptual
relations set between the spatial characteris-
tics and worship ritual. The author evaluating
on the building, which is often criticised not
only by the architectural community, but also
by the society for “challenging” the traditional
mosque image, focuses on as to whether it
realises its promises, rather than how it meets
the expectations.
ARCHITECTURAL EDUCATION
23 Creative Integration of Education and
Professional Practice: “Design-Build-
Learn” / Umut Tuğlu Karslı
Many models are getting developed in archi-
tecture schools where design and implementa-
tion processes should be regarded in a holis-
tic manner, rather than treated as separate
issues, remaining the experience of implemen-
tation limited to summer practices. Among
these models there are “Design&Do”, “Learn
with Constructing” and “Hands-on Learning”.
Authors evaluating on these models, present
different experiences achieved with these mod-
els applied in various architecture schools.
COMPETITION
27 Expo 2016 Antalya Expo Tower
The competition initiated with an aim to achieve
proposals for the design of a Tower for EXPO
2016 Antalya developed in relation to the over-
all schemes presented in the existing master
plan, contributing to cultural, artistic, scientific,
technological and environmental values, and
advertises both Turkey and Antalya with inno-
vative solutions it provides. Announced by
the EXPO 2016 Antalya Agency as a national
and single staged competition also aimed to
promote and contribute visual arts, and create
a platform for the development of architectural
planning ideas and strategies that can com-
pete at international level. Among 52 projects
evaluated in the competition 3 awards, 5 men-
tion and 2 purchase awards were distributed.
32 New Service Building for Adana Board
of Trade
Adana Board of Trade New Service Building
competition, announced with an aim to achieve
proposals, which can resist time, have perpet-
ual values, reflect its era, carry the potentials
to generate symbolic values, and present sus-
tainable, economic, rational and genuine solu-
tions. The competition announced as national
and single staged, is opened by Adana Board
of Trade, aims to lead attaining projects for
the city through national competitions; to con-
tribute to the development of architectural
design quality; to bring out genuine architec-
tural values particular for the city; and finally
to add value to the transformation process of
the region. The projects are evaluated for their
success in proposing office spaces that are
not only innovative but also flexible for future
spatial requirements of the building. Among
132 projects evaluated, 3 awards, 5 mention
and 5 purchase awards were distributed.
37 Roboski Museum and Memorial
Roboski Museum and Memorial Design
Competition, organised by the Roboski
Museum initiative, established with coopera-
tion of different parties, in the light of the

demands from local families for a building
on “memory, confrontation and solidarity” as
the reminder of the events that took place in
Roboski village, located in Şırnak’s Uludere
region, on 28th December 2011. The two-
staged national competition aimed to achieve
projects, which will take into consideration the
limited financial potentials and collaboration
of volunteer labour in the realisation of the
project; will develop on a low budget construc-
tion cost and propose convenient implemen-
tation strategies in the design process; and
beyond the expected spatial requirements,
will meet the intense emotional expectations
in proposing spatial relations through the cor-
responding layers of meaning, as is the pri-
mary “function” of Roboski Museum. In the
first stage of the competition, 5 projects, out
of 25, were selected to continue to the second
stage. Following the workshop at the second
stage the winning project was selected and
the 4 other projects were given equivalent
achievement awards.
URBAN PLANNING
41 Rejuvenation of Historical City Centres
as Pedestrian Areas: A German Example,
Koblenz / Soner Şahin, Dilek Darby
Opening urban space to the use of pedes-
trians are among the leading projects and
arrangements that aim for the rejuvenation
of the historical city, making it a part of daily
experience of the citizens. The authors com-
menting on one of Germany’s middle sized
city Koblenz’s “City on Foot” project, evalu-
ate on the process of the project, which was
developed with respect to pedestrians’ pat-
terns of using urban space, and with specific
concern to the collaboration of users.
COLLABORATIVE PLANNING
48 Collaboration Problems in
Architectural Design Processes and
Approaches / Ferhat Hacıalibeyoğlu
Today the often mentioned term “collaboration”
and the subject of the action “collaborator” in
the field of planning, from the scale of urban
planning to the scale of industrial design is /
should be included to design processes. The
author underlines the approach of “designing
in collaboration with the user” by focusing on
the communication of architect-user and dis-
plays the strategies of including the concept of
collaboration to design processes by using the
communication tools and representation tech-
niques specific to architecture.
DESIGN
53 Pop-Up Space: Design and Beyond /
Özge Cordan, Esra Karagöz
The temporary pop-up spaces, which “emerge
at an unexpected moment” and designed to
communicate with onlookers and provide last-
ing experience, causes the evolving of store
spaces into another dimension. The author,
by discussing design examples from Turkey
and from the world with distinct features,
stresses that this approach can be regarded
as a pioneering communication tool due to its
character, which creates a new perception of
reality and adapts to rapid changes proper to
the spirit of the day.
ARCITECTURAL DESIGN
60 A Design Proposal for Application
of Colour on the Façades of Building
Settlements / Esra Küçükkılıç Özcan, Rengin Ünver
While in the early settlements of human his-
tory, “colouring” of the buildings with natural
materials was not an issue, today most of the
buildings with distinct colours try to accen-
tuate their call outs as “Here I am!” Actors
like architects, users, employers determine
the colour of our cities with their decisions
often given at the scale of a single building
without any restrictions or planning strategies
at larger scale. The author asserts the solu-
tion for achieving a conscious and systematic
design attitude to the colouring of the urban
facades, through addressing the issue from
diverse urban scales, like street, city square,
and region rather than from the scale of a sin-
gle building.
RURAL ARCHITECTURE
66 Elegant Aging Building of Söke / Bülend
Tuna
The term elegant, as an adjective, which is
defined in TDK (Turkish Language Association)
as “something that is graceful and attractive
in appearance, form and behaviour” is used
by the author in defining buildings that can be
discernible in the urban fabric, still preserving
their identity in Söke.
ENVIRONMENTAL ARCHITECTURE
69 An Approach towards Natural
Ventilation in the Scope of Regenerative
Design / Polat Darçın
Our obligation to eliminate the damage given
to nature by developing technologies leads to
discovering innovative design ideas. Natural
ventilation gains importance, in an environ-
İNGİLİZCE ÖZET
ment, where negative effects of climatization,
as a building technology, due to energy con-
sumption were being discussed frequently.
The author offers a method on what needs to
be done to transform existing ventilation sys-
tems to eco-friendly systems.
ARCHITECTURE OF THE REPUBLICAN
PERIOD
73 Perception of the City and the Village:
Arkitekt (1930’s) / Neşe Gurallar
Industrialisation followed by rapid growth has
created a huge gap between the village and
the city. The shift from the village culture, rep-
resenting agricultural production to city cul-
ture, representing industrial production, was
regarded as a “step to be taken”. The author
discussing this fast-changing perception of
the city and the village through one of the first
and most important professional publication,
Arkitekt, tries to unfold different attitudes by
providing a reading on published articles in
the magazine. She declares that while the
peasantist policies of the ruling government,
intimidated from oppositions, gradually domi-
nate the magazine, liberal voices gradually
decrease leaving way to an attitude towards
emphasising villages in time.
CONTACT
80 Silent Monuments / Melih Emre Acar
On August 5th, 2014, for the memory of 100th
anniversary of England’s participation to World
War I, an installation was started around the
Tower of London, where the troops were gath-
ered and trained during the war, that involved
placing of a ceramic flower for each solider,
fought and died in the war. The installation
is named as “Blood Swept Lands and Seas
of Red” and on the occasion of this work, an
approach that is based on designing artefacts
for inscribing, once again, the events to collec-
tive memory or preserving the memories of
destructive events for everyone or for a por-
tion of the society, is brought to the agenda.
Projects like Holocaust Memorial in Berlin, are
important not only by means of their scale and
location, but also by their adopted language
proper to the monuments of the 21st century,
which anticipate only to remind, rather than
triggering hostility and provocation through
constant accentuation.
Mİ­MAR­LIK.379. September-October 2014
Eng­lish Sum­mary by Derin ‹nan
MİMARLIK 379 3
 M‹MARLIK ELEŞT‹R‹S‹

SANCAKLAR CAMİSİ: İdrak ve Teslimiyet

Özlem Erdoğdu Erkarslan*

Yapı dili ve kurgusunun yerleşik cami mima- İslam coğrafyasında kubbesiz caminin var olmadığını
ya da en azından makbul olmadığını düşünen ve açık-
risi tipolojisi karşısında biçimsel ve sembolik ça bilgi eksikliği olan küçük bir azınlık da var. Bu fikre
arayışlardan uzak duruşu ve mekân karakteri ile sahip bireyler yeni ve çok sayıda cami yapılmasını gö-
nülden desteklerken sadece replika yapılmasını tercih
ibadet ritüeli arasında oluşturulan özgün kavram- ediyor. Sancaklar Camisi’nin toplumun bu kesiminin
sal ilişkiler nedeniyle, EAA imzalı Sancaklar tahayyülünde tek tipleşmiş merkezî cami geleneği ile
Camisi, 2014 Ulusal Mimarlık Ödülleri’nde “Yapı de ilişkisi yok. Üçüncü grup ise tarihî camilerimizin za-
ten en yüksek mimari değere ulaşmış olduğunu, yeni
Dalı Ödülü”ne değer görüldü. Sadece mimarlık cami yapmanın çok gerekli olmadığını düşünen ve
camiasında değil, kamuoyunda da bildik cami tarihî camilerimizi kentsel olarak değerli kılacak resto-
rasyon ve planlama çalışmalarından başkaca bir adı-
imgesine “ters düşmesi” bağlamında tartışılan mın atılmasını doğru bulmayan grup. Ben birinci gruba
yapıyı değerlendiren yazar, yapının beklentilere “skorcular”, ikinciye “kubbeciler” üçüncüye de “mima-
ri statükocu”lar diyorum. Türkiye’nin siyasi kutupları ile
ne kadar uyduğunu değil, vaat ettiklerini ne kadar hiç ilişkisi olmadan hem sağ, hem sol görüşlü birey-
gerçekleştirebildiğine odaklanıyor. lerin bu üç gruba dağıldığını da rahatça söyleyebiliriz.
Sancaklar Camisi’nin henüz yapımı bile başlamadan
Klasik İslam epistemolojisi üzerinden konuşulacak
yine “kubbe, minare, ecdadımız” sözcükleri ile baş-
olursa, kıyas ve içtihad gelenek ve gelenekçilik ara-
layan eleştiriler ve “Sinan bugün yaşasa idi betonar-
sındaki en büyük ayrımdır. Geleneğin sürdürülmesi
me ile kubbe yapar mıydı?” nutku her zamanki hızı ile
çok değerlidir, ama değişen dünyada sürekli gele-
gündemi ele geçirdi. Çözümsüz karşılıklı pozisyonla-
nekçi şemsiyenin altına girmeye çalışmak çözümsüz-
rın yarattığı gerginlikten usanmış bir mimarlık kuşağı
lüğe iter. Türkiye’nin siyasal haritası matematiği zor
için artık gelenek ve modernlik dikotomisinin tekrar
bir denklem olduğu için gelenekçi şemsiyenin en çok
tekrar tartışılması çok da anlamlı değil.
kimin işine yaradığını tahmin etmek de zor. Ancak, na-
sıl Sancaklar Camisi’ni “uygunsuz” bulanlar hem sağ,
Sancaklar Camisi’nin ülkemizde üç grup kullanıcının
hem sol görüşten bireyi kapsıyorsa, bu camiyi takdir
takdirini alma olasılığı yok. Bu grupları sosyolojik ola-
edenler de ortak bir dünya görüşüne sahip değil.
rak derinlemesine tartışmadan kısaca tanımlamak is-
tiyorum. Bunlardan birincisi dünyanın en büyük cami-
Cami mimarlığında yaratıcılık adına yapılan akıl dışı
si, en uzun minaresi, en yüksek / geniş kubbesi için
denemelerin güzel bir özetini görebileceğiniz ve sı-
yeni cami yapılmasını isteyen kullanıcı grubu. Rekor
radışı hoca Ahmet Turan Köksal tarafından yönetilen
peşindeki bu grubun beklentilerini sağlamaktan çok
Cami Gör (www.camigor.com) sayfasına düşmüş
uzak bir kapasitede olan Sancaklar Camisi’nin sayısal
form çöplüğü camiler bir yanda dururken, modern (!)
rekorlarla hiç ilişkisi yok. Zaten ordugâh cami diyebi-
camiden korkulmayacak gibi değil. Bu camilerin de
leceğimiz büyüklükte camilere neden gereksinim du-
gelenek ve modernlik bağlamında tartışılması haksız-
yulsun; kentin hangi noktalarında konumlansın; ulaşım
lık olur; çünkü bunlar sadece bina, mimari terimler ile
nasıl sağlansın; sadece araç ulaşımını öncelikli kılacak
tartışılmaları olanaksız…
Özlem Erdoğdu şekilde otoyol bağlantılarını kuvvetlendirsek bu kez
Erkarslan
yaya gelen cemaat ne yapsın, soruları karşılıksız kala-
Prof. Dr.,
Gediz Üniversitesi, caktır. İkincisi, klasik Osmanlı camisini siyaseten vaz-
Mimarlık Bölümü geçilmez gören grup. Bu grubun içerisinde zaten tüm

18 MİMARLIK 379
Emre Arolat Mimarlık her yapısı ile ilgili fikri altyapıyı müm-
kün olduğunca aktaran bir ekip. Sancaklar Camisi için
Arolat’ın problemi nasıl tanımladığına bakılacak olursa,
şu şekilde ifade ettiği görülür: “İstanbul’un dışındaki bir
banliyö semtinde, Büyükçekmece’de yer alan Sancaklar
Camisi, cami tasarlamanın sorunsallarını ‘forma’ dayalı
güncel tartışmalardan uzaklaşarak ve sadece dinsel bir
mekânın özüne odaklanarak ele almayı hedefliyor.”1 Yani
Arolat, yukarıdaki üç grubun da kafasını meşgul eden
mesele ile hiç ilgilenmeyerek caminin yenilikçi, devrimci,
statükocu, gelenekselci kabuğu ile değil, mekânın özü
ile ilgilendiğini ifade ediyor.2 Bazen bir fikrin tezahürü zor
olur, bazen fikrin kendisi zordur. Sancaklar Camisi’nde
Arolat basit bir kavramı sofistike biçimde ifade etmiş,
hem kavramsal hem de mimari olarak… Bunun başarı-
sını kutlamak lazım. Mimarlık eleştirisinde “başarı” gibi
göreceli bir kavramın ölçüt olarak kullanılmasının doğru
olmadığını düşünmeme rağmen fikir ve sonuç arasında-
ki tutarlılığın her zaman bu kadar berrak olmadığını da
hesaba katarak kullanmayı göze alıyorum.
Bunun dışında Arolat ve ekibinin ağzından çıkmış /
çıkmamış “Hira Mağarası’ndan esinlenmiş”, “dünya-
nın ilk yeraltı camisi” gibi daha mimarlık camiası dışın-
daki kitlelerin ilgisini çekebilecek açıklamalarının bu
berrak tutarlılığı zedelediğini de eklemek istiyorum.3
Mağara benzetmesi Arolat’ın web sitesindeki açıkla-
malarda da yer alıyor. Ancak, Cüneyt Özdemir ile ya-
pının tanıtımını yaptığı programda, Emre Arolat cami-
nin mağaraya benzetilmesi sözünden rahatsız oldu,
analojik tasarım yapmadığını ima etti ve “mimarlığın
ilksel bileşenleri”ne dönmeyi çalıştıklarını belirtti.4
Sancaklar Camisi’ni doğru okuyabilmek için iki bariz
açı var. Birincisi, Arolat’ın tarifi ile mimarlığın ilksel (ar-
ketipal) yaklaşımı, ikincisi bir ibadet yapısında arana-
cak olmazsa olmaz içerik…
Caminin formal özellikleri özünde o kadar bağlayıcı
olmasa da kavramsal olarak mekânın iki şekilde de-
neyimlenmesine olanak tanıması gerekiyor. İlki, içeri-
sinde kişinin içsel bir yolculuğa çıkabileceği, dünyevi
bağlantılarından kopabileceği ve düşünebileceği bir
mekânın yaratılması… Ancak bunun hangi yapısal
elemanlar ile gerçekleştirildiğinin gerçekte bir önemi
yok. Su sesi, ışık, gölge, mekânın içinde bireyin kay-
bolabileceği farklı kotlar bunların hepsi yüzyıllarca
farklı kültürler tarafından kullanılageldi. İkincisi ise ya-
pının ibadete yönlendirecek kadar güçlü bir biçimde
bireyi kuşatması. Bunun da mekânsal karşılıkları çok
farklı olabilir: İç mekânda ölçeğin veya perspektif al-
gının kişiyi bir yere, noktaya yönlendirmesi veya tam
tersi hareketi sabitlemesi, iç mekân algısındaki illüz-
yonlar… Bir camiden beklenen ne kubbesi, minaresi,
minberi; ne de namaz sürecindeki sıradan işlevler di-
zisidir. Burada en temelde iki tür mekân deneyiminin
var olup olmadığını sorgulamak gerekiyor: İdrak ve
teslimiyet.5 Bu kavramlar İslam epistemolojisi içeri-
sinden terimler, ancak kendi özgül anlamlarını değil
mimari karşılıklarını tartışmak istiyorum.
Cami formel dilinin ağırlıklı olarak kubbe elemanı ile
oluşturulmaya başlandığı Osmanlı döneminden itiba-
ren, kubbenin yapım teknolojisi ile bağlantılı olarak
caminin aydınlık bir cennet mekânı temsili ile bera-
ber anıldığını söyleyebiliriz.6 Sancaklar Camisi’ni fazla
karanlık olduğu ve cennetin aydınlığından uzaklaştığı
için eleştiride bulunanlar var. Gerçekten de Sancaklar
Camisi, yüzyıllar boyunca Müslümanların ortak kültü-
ründe yer etmiş cennet metaforunu kullanmak yeri-
ne yukarıda açıkladığım ilişkiler bağlamında bir bilinci
(kavrama sürecini) mesele etmiş. Bu tercihin altını çi-
zerek devam etmek istiyorum.
Işık, tüm ibadet yapılarında çağlardan beri bilgiyi ve tan-
rıyı simgelemesinden ötürü özel bir anlam ifade eder.
Pagan kültüründen, Mısır’a kadar pek çok eski kültürde
ışık ve güneş tanrısal algılanmıştır. Dolaylı ışık, camiler-
de çok sıradışı bir tasarım elemanı değil aslında. İslam
âlemi Bizans’ın mirası ile tanışmadan önce kubbe hâlâ
MİMARLIK 379 19
 ağır bir yapı elemanı olarak kullanılıyordu. Birçok Bey-
likler ve Selçuklu dönemi camisi hipostil plana sahip, az
aydınlatılmış mekânlardır. Osmanlı İmparatorluğu dö-
neminde de Ayasofya’nın yarı aydınlık iç mekânından
Süleymaniye’ye oradan Selimiye’ye geçiş mutlaka
mekânsal bir devrim olmakla beraber, öncelikli olarak
teknolojik bir devrimdi. Zaman içerisinde giderek daha
aydınlık iç mekânlara sahip dini yapıların yapılması, din-
sel referanslardan çok iktidarın sembolü oldu. Şeffaflığı
artmış cami mekânının ibadet açısından vazgeçilmez
olduğunu düşünmediğim için bu yapının sahip oldu-
ğu ışık kalitesi nedeni ile cami geleneğine aykırı oldu-
ğu yönündeki eleştirilere katılmıyorum. Işık (nur), diğer
dinlerde olduğu gibi İslam’da da çok önemlidir. Kur’an-ı
Kerim’de pek çok kez geçen ışık sözcüğünün yanı sıra
güneş ve gölge de zikredilen kavramlardır. Kozmik
dünyayı anlatmak için en önemli araçlardan birisi olan
ışığın farklı yorumları olabilir. Ancak şüphesiz İslam’da
nur bir idraki temsil eder, kalplerde oluşacak imanın
zihinsel süreçte öncülü olacak bir idrak…7 Bu nedenle,
Sancaklar Camisi’nde ziyaretçiyi dünyevi düzlemden
kopartan farklı aydınlatma tercihi, sorgulama ve bilinç
ile ilgili en güçlü metafor. İç mekânda yüksek kontrastta
renkler eriyor ve akromatik bir algı oluşturuyor. Renkle-
rin yerini alan derin gölgeler, grinin pek çok tonunu yan-
sıtıcı ve emici yüzeyler sayesinde formların konturları ya
eriyor ya da kıble duvarına yaklaştıkça keskinleşiyor. İç
mekânın her türlü süslemeden uzak, yalın dili dolaylı ışık
ve farklı yüzeyler sayesinde tekdüzelikten uzaklaşıyor.
Sancaklar Camisi’nde ister ibadet edilsin, ister sadece
20 MİMARLIK 379
mekân deneyimlensin, her durumda mutlaka varlığı
sorgulatacak bir yer inşa edilmiş.
Ziyaretçiler ile illaki duygusal bir iletişim kuran Sancak-
lar Camisi’nde mimarlar için de ayrı bir referans evreni
var. Arolat ekibinin kullandığı mağara kavramına bu-
rada geri dönüş yapacağım. Hira Mağarası analojisini
bir tarafa bırakacak olursak, mağara mimarlık tarihi
perspektifinden arketiplerin sıfır noktasına geri dönüş
olarak yorumlayabileceğimiz bir referanstır. Camiyi
bunca zamandır kültürel olarak içine hapsolduğu yapı
elemanlarından ve arketiplerden kurtarmak adına çok
doğru bir seçim olduğunu düşünüyorum. Hipostil plan,
bazilikal kesit ve merkezî mekânın tarihsel ve kültürel
yükünü bir kenara atmaya olanak veren bu konseptin
ayrıca çok nitelikli felsefi çağrışımları da var. Birebir
göstergebilimsel okumalar yapılması çok zor olsa da
İslam felsefesinde hiç de yabancısı olmadığımız Plato-
nik referanslardan söz ediyorum. Platon’un “Mağara
ve Gölgeler Kuramı” varoluşsal bir sorgulama olduğu
için idrakin kapısını açan güzel bir felsefi anahtar oldu-
ğu gibi, mimarlık ve sanat kuramında da bizi gerçek ve
suret üzerinden kapsamlı tartışmalara sürükler. San-
caklar Camisi’nin derinlikli referanslarının bu anlamda
ziyaretçilerine namaz kılınacak temiz bir yerin ötesin-
de düşünsel olarak deneyimleyebilecekleri bir mekân
sunduğunu düşünüyorum.
Sancaklar Camisi’nin eğime otururken verdiği basa-
maklı kesit ise üzerinde konuşulması gereken bir di-
ğer mekân bileşeni. Geleneksel semt camileri büyük
camilere oranla mütevazı bütçeleri nedeniyle arazi
ile oldukça uyumludur. Arazide eğim varsa, gerekti-
ğinde cami içinde farklı kotlar düzenlenebilir, ancak
bunlar da genellikle kıbleye doğru yükselir. Sancaklar
Camisi’nde görülen basamaklar ise yapının giriş ko-
dundan itibaren kıble duvarına doğru inen belirgin bir
hareket yaratıyor. Bu yapıda ışığın da etkisi ile en alt
kota kadar yönlenen düzenli hareket, camilerde alışık
olduğumuz bir mekân deneyimi değil. Eğer bazilika-
dan bozularak yapılmadı ise, geleneksel camilerde
böyle güçlü bir hareket tercih edilmez. Bunun yerine
mekân düzeni kapıdan girenin en öne kadar gitme-
sine gerek olmadan hemen olduğu yere oturmasını
öngörür. Kıble duvarının parlak görüntüsü ile beraber
ele alınmış bu hareketin de çok olumlu katkıları oldu-
ğunu düşünüyorum. Bu sayede anlamlı bir yönlenme
oluşuyor. Bazilikadan bozularak yapılmış camilerde
bu yönlenme hep sıkıntı yaratmıştır. Belki de bu ne-
denle cami mekân geleneğinde mimarlar, mekâna
böyle aksiyel hareket getirmekten kaçınmışlardır. Her
ne kadar basamaklarda secdeye varmak mümkünse
de, aşağı doğru inen ve kıble duvarını algılayan ziya-
retçinin alt kota inen bu hareketi izlemesi doğal. Ba-
zilikal planda aksiyel hareket uzundur, sembolik an-
lamlar taşır. Sancaklar Camisi iç mekânında tasarımın
dikte ettiği hareketi izlerken ziyaretçinin duygusal bir
yoğunlaşma yaşaması mümkün. Mekânsal yönlen-
menin davetkâr olması ve ziyaretçinin yapı tarafından
bu kadar sıkı kontrol edilmesi bir cami için çok yeni
bir kavram. Dolayısı ile bu camiyi geleneksel / çağdaş
diğer camilerden ayıran en önemli özelliği bence zi-
yaretçinin bir yerlerde kaybolmasına izin vermemesi.
Ancak camiyi sadece ibadet edilen bir yer olarak dü-
şünmemek lazım. Müslümanlar gündelik hayat ile ru-
hani hayatın birbirinden ayrışmadığı zamanlarda ta-
rihsel olarak camiyi aynı zamanda bir sosyal merkez
olarak da kullandılar. Her ne kadar bu ayrışma artık
tezahür etmişse de, hâlâ ister merkezî mekânlı ister
direkli camilerde olsun, vakit namazları dışında kendi
kendisine ibadet eden, okuyan, düşünen ziyaretçiler
olur. Bazen bir sıkıntısını ya da bir mutluluğunu ibadeti
aracılığı ile paylaşmak için de kişiler camiye gidebilir.
Mübarek günlerde bir iki kişi vakit namazı sonrası sır-
tını bir sütuna yaslayarak bağdaş kurup dini konularda
veya bazen gündelik konularda sohbet de edebilir. Oy-
saki bu iç mekânda gözünüzü hep yere indirmek zo-
runda olmanız gerekir, yalnız kalmak ya da öylesine bir
sohbete dalmanın hafifliğine geçiş yapmak için… Kıra-
at, sosyalleşme için eklenen bölümlerin birçok çağdaş
uygulamada olduğu gibi, burada da sayısız kolaylık
getirdiğini görmekle beraber, hâlâ camilerin informal
toplanmalara izin vermesi gerektiğini düşünüyorum.
Sancaklar Camisi’nde Mehmet Özçay imzalı çok az sa-
yıda hat örneği caminin iç tezyinini oluşturuyor. Burada
kullanılan hat seçimi için de usta / amatör farklı kesim-
lerden çeşitli eleştiriler geldi. Bunların değerlendirme-
sini hat ustaları ve İslam âlimlerine bırakmak sureti ile
sadece mekânla ilişkisi açısından birkaç değerlendir-
me yapmak istiyorum. Camilerde ve kiliselerde tarih-
sel olarak renk ve dekorasyon bir anlamda bugünün
medya ortamına benzer görevler üstlenirdi. Özellikle
Hristiyan ikonografisi İncil’in detaylı olarak resimli tas-
virlerini yaparken, İslam daha çok hat sanatı ile Allah’ın
kelamını kullara aktarmak yolunu tercih etti. Bilgiye eri-
şim ve iletişimde yaşanan değişim nedeni ile artık dini
yapıların o denli kapsamlı bilgi paketi içermesine ge-
rek olmadığını düşünüyorum. Bu nedenle iç mekânda
tasarım açısından özenle seçilmiş, az sayıda tezyinin
yerinde bir karar olduğuna da yürekten inanıyorum.
Klasik İslam estetiğinde iki kavram çok öne çıkar: Bi-
rincisi bütünlük, ikincisi kozmik denge. Hattan minyatü-
re güzellik ölçütü bu kavramların varlığı ile sorgulanır.
Mimetik olmayan İslam estetiği, geometrik soyutlama,
ritim ve denge gibi üç sacayağına basar. Bu nedenle
bir camide iç mekânın öncelikle bütünlüğünün olup
olmadığını sorgulamak gerekiyor. Sancaklar Camisi iç
mekânında hat tezyinin yer aldığı nokta gerçekten çok
dramatik bir perspektiften mekân kurgusunu mükem-
MİMARLIK 379 21
 mel tamamlıyor. Mekânı biçimlendiren tüm konturların
kendisini yeteri kadar gösterecek bir yapay aydınlatma
ile belirginleştirilmesi sayesinde mekânın bileşenleri
arasındaki parça bütün ilişkisi tanınır ve algılanır hale
geliyor. Zemindeki hareketi tamamlayan tavandaki
kaskatlar iç mekândaki tezyini okunaklı hale getiriyor.
İbadetin her yerde yapılabildiği İslam dininde cami-
lerin başka bir anlam ve önemi olduğunu biliyoruz:
paylaşım. Her cami, cemaatinin çok olması amacı ve
dileğiyle yapılır. Eskiden parklar, meydanlardan olu-
şan kamusal alan kavramını, AVM ve internete tes-
lim ettiğimiz bir dünyada paylaşım yer değiştirirken
elbette camiler de tenhalaşıyor, siyasetin giderek
muhafazakârlaşmasına ve her yere cami yapılması-
na rağmen hem de… Cumadan cumaya cemaatini
gören, kliması olmadığı veya yokuşta kaldığı için eski
camisine gitmekten vazgeçen cemaate istediğiniz
kadar “müşküle katlanarak ibadetin güzelliği”nden
bahsedin, değişen hiçbir şey olamayacaktır. Camile-
rin günümüzün kolaylaşan yaşamına paralel olarak
beklentilere cevap vermesi nasıl reddedilemeyecek
bir gerçek ise, mekânın cemaatle yeni aidiyet ilişkile-
ri kuracak ruhunun da olması aynı derecede önemli.
Sancaklar Camisi’ni beğenmeyen, ama hoşnutsuzlu-
ğunu ağır eleştirilerle dile getiren hatta “Orada Cami
olsa idi biz de görürdük” diyenlerin yukarıda açıkla-
dığım pencereden bakmasını beklemiyoruz. Bununla
beraber, “Allahın yarattığı her şeyde güzellik vardır”
diyen bir inanca sahip kişilerin en azından bu güzel-
liğe atfen, Sancaklar Camisi’nin üst platformundan
inerken özenle el değilmemiş ufki perspektife ve av-
luda tarihsiz bir anıt gibi yerleştirilmiş zeytin ağacına
bakarak dahi mutlu olacağını düşünüyorum.

Görseller: EAA 4. “Ezberleri Bozan Cami: SANCAKLAR”, http://www.youtube.com/

NOTLAR
1. Emre Arolat resmî web sitesinde yer alan açıklamadan alıntı: http://www.emrearolat.
com/2011/03/15/sancak-mosque-2011/?lang=tr# [Erişim: 16.08.2014].
2. İslam’da amel ve iman birbirinden ayrıdır. İman dil ile ikrar, kalp ile tasdiktir. Amel ise imanı değerli
kılmak için inançlı kişinin yaptıklarıdır. Birincisinin var olması için ikincisinin şart olmadığını da ekle-
yelim. Bir caminin işlevsel tanımı fonksiyonların ardı ardına sıralanmasıdır ve sadece ibadetin yapılma
şeklini (ameli) kolaylaştıran bir araçtır: Abdest alınması, ayakkabıların çıkartılması, kıbleye yönlenil-
mesi, saf tutulması, imama uyulması… Namaz ibadetinin bu süreçte ve uygun giyim kuşam içerisinde
yapılmasından ibaret basit bir tanımı vardır. Mehmet Berksan’ın 28 Aralık 2012 tarihli Zaman gazete-
sinde yayımlanan makalesi bence olayı çok güzel ifade ediyor. Modern camiyi İslam’ın özüne aykırı
düşmek ile koşut görenler için Berksan şöyle diyor: “‘Camiye en benzemeyen cami yarışması’ açılsa,
yaratıcı mimarların bile elinden çok bir şey gelmez! Cami eninde sonunda camiye benzeyecektir,
korkmayalım! Kaldı ki bir mekânın ruhu, sadece beden duvarlarıyla, kabukla ilişkili değildir. Bizler
için cami bir yapıdan çok, o yapıya dair hatıralarımızın ve hissiyatlarımızın bütünüdür.” (Berksan,
Mehmet, 2012, “Camiyi yeniden düşünmek”, Zaman, 28 Aralık 2012. http://www.zaman.com.tr/yo-
rum_camiyi-yeniden-dusunmek_2033962.html [Erişim:16.08.2014])
3. Çinici’nin TBMM Camisi ön ve arka avlularından ışık almasına rağmen neredeyse tamamen tepenin
altında kalır. Kıyaslanırsa, Arolat’ın camine göre daha fazla bedene sahiptir, ama o yapı da kesitte
yavaşça tepeye gömülür. Eğime yaslanmanın verdiği avantajları çok iyi kullanan TBMM Camisi’nin
tartışmaları çok eskilerde kalmadı. “İlk” olma iddiasının çok temkinli ve bilinçli açıklamalar yapan
Arolat ve ekibinden kaynaklandığını da sanmıyorum.
watch?v=0uE4XqgEzDk [Erişim: 16.08.2014]
5. Teslimiyet, kişinin kendisini Yaradan’ın takdir ve kuvvetine terk etmesi ve
onun emrine tam bir itaat içinde olması halidir. Bu bir anlamda, bireyin bü-
tün varlıklar adına Allah’a sunduğu hoşnutluk ve minnetin toptan ifadesi ola-
rak da yorumlanabilir. Teslimiyet ve idrak arasında sebep-sonuç ilişkisi var-
dır. İnsan önce idrak eder, sonra teslim olacak farkındalık seviyesine ulaşır.
6. Kubbenin simgesel anlamlar üstlendiği en önemli İslami dönem eseri
olan Kubetüs Sahra’dan beri İslam mimarlığında tartışılmaz bir yeri elbette
olmuştur (M.S. 7. yüzyıl sonu). Ancak, kubbesine cennet temsili atfedilme-
si ile “ünlü” olan ilk yapı bir Roma tapınağı olan Pantheon’dur (MS 126).
Pantheon’un 7. yüzyıl başında Hristiyan kilisesine çevrilmesinden sonra bu
kubbe ve onun cennete ilişkin atıfları daha da ünlü oldu.
7. “Allah göklerin ve yerin nurudur. O’nun nurunun temsili, içinde lamba bu-
lunan bir kandillik gibidir. O lamba Kristal bir fanus içindedir; o fanus da san-
ki inciye benzer bir yıldız gibidir ki, doğuya da batıya da nisbet edilemeyen
mübarek bir ağaçtan, yani zeytinden (çıkan yağdan) tutuşturulur. Onun yağı,
neredeyse, ateş değmese dahi ışık verir. (Bu) nur üstüne nurdur. Allah dilediği
kimseyi nuruna eriştirir… Allah insanlara (işte böyle) temsiller getirir. Allah her
şeyi bilir. Allah’ın, içinde İsmi’nin yükseltilmesine ve zikredilmesine izin verdiği
evlerin içinde (Allahın nuru) vardır. Orada O’nu sabah akşam teşbih ederler”.
(Kur’an-ı Kerim, Nur Suresi) İçinde lamba bulunan kandillik tasviri İncil’de de
geçer. İncilin Yaratılış bölümünün 1. kısmında uzun uzun ışık kavramı işlenir.

22 MİMARLIK 379