Bilinç ve Varlık

Hızır ve Musa

İçinde yaşadığımız bu somut varlık âlemi, evrensel diyalektik yasasının gereği olarak saf bi-
linç olan metafizik âlem ile beraber vardır. Yani somut varlık âlemimiz, soyut ve bilinç olan
yazılım ve kurallar ile vardır ve varlığını devam ettirir.. Bu somut varlık âlemimiz, somut bo-
yutu ile geçici ve ölümlüdür; geçici varlığını da soyut bilinç ve kurallara borçludur. Ve soyut
bilinç âlemi ile beraber vardır. Bununla beraber saf soyut ve saf somut varlık bulunmadığın-
dan; soyut âlem ve somut âlem iç içedir.

Onun için bu dünya hayatımızda varlık özellikle biyolojik varlıklar, ebedileşmek ve ölümlü
durumu yenmek için çaba harcarlar. İnsanlık, çok eskiden beri insanı ebedileştiren hayat su-
yunu aramış ve bunun dünyanın batısında olduğuna inanmıştır.

Evet, gerçek bilinç ve metafizik âlem ile temasa geçen ölümsüzleşir. Bu da varlık âleminizin
batışı olan somut boyuttan sıyrılmak ile olur. Yani ölüm yok olmak ve çözülme demek değil-
dir. Ölüm bizim âlemimize göre saf soyut varlık olan bir boyutta batmaktır. Başka bir âlemde
doğmaktır.

Kur’an, bu hakikati iki denizin birleştiği alan şeklinde ifade eder. Bunu arayan iki kahraman
olarak da Musa ve güçlü hizmetçisini gösterir.

“Bir vakit Musa hizmetçisine dedi ki: ‘Ben iki denizin birleştiği noktaya varmadan veya çok
uzun seneler gitmeden durmayacağım.” (18/60)

Musa ikili sisteme göre çalışan ve sebep sonuç diyalektiğini esas alan akıl, düzen ve yasa de-
mektir. Musa’nın hizmetçisi ise, diyalektik düzene göre işleyen doğal yasalardır. İnsan aklı bu
yasalardan çok istifade eder.

Akıl diyalektik olarak çalışıyorsa da bir bilinç olması hesabı ile soyuttur ve bu soyutluğu, bi-
linç denizine entegre olmakla süresiz olarak devam ettirmek ister. Yani insan aklı ya bilinç ve
madde denizlerinin birleştiği noktada aradığını bulur. Veya çok uzun zaman yürümeye devam
eder.

“Çok uzun seneler” tabiri Whitehead’in süreç teolojisini hatırlatır. Evet, insan ve insan aklı ya
metafizik âlem ile temasa geçmelidir. Veya zamanın dört boyutlu yapısını ve o zamanın koor-
dinatları içinde saklı olan bilinci elde etmelidir ki ebediliği tadabilsin..

Evet, insan aklı soyut bir yazılım olan zamanın gerçeğini elde etmekle bir nevi ebedileşir.
Özellikle doğal yasalara göre bir hayat edindiği zaman hiç olmazsa ebedilik rengini taşıyan
yasalar gibi bir nevi Hızır olarak, dünya var kaldıkça var kalır..

1
“Musa ve hizmetçisi iki denizin birleştiği yere varınca (farkına varmadılar.) Ayrıca büyük
balıklarını unuttular. Ve o balığa metafizik ve bilinç denizinden bir damla değince balık can-
landı ve denizde iz bırakacak şekilde yolunu alıp suya karıştı.” (18/61)

Bu ayetten şöyle beş önemli bilgiyi anlıyoruz:

a) İnsan, hayatı boyunca birçok sefer bilinç ve metafizik deniz ile temasa geçer, fakat
farkına varmaz. Bu maddi uzay âlemi adeta sonsuz bir deniz olduğu gibi, bilinç âlemi
de sonsuz bir deniz gibidir. Biri soyut diğeri somut olduğu için iki sonsuz birbirine zıt
olmuyor.
b) İnsan aklı, yarı soyut yani nurani bir varlık olmakla beraber biyolojik gıda ve beslen-
me ile bilincini devam ettirir.
c) Gıda ve beslenme noktasında balık çok iyi bir şeydir. Biyolojik hayatta balık gibi alt
türler en besleyici şeylerdir. Yani canlı türlerde soyut algı yükseldikçe besleyici bilinç
yönleri azalır.
d) Demek burada balık, biyolojik maddi bilinci temsil ediyor. Musa aklı ve hizmetçisi ise
doğal yasaları ifade eder.
e) Evet, balık gibi biyolojik varlıklar özellikle deniz ve deniz ekolojisi, bilinç alanları ve
bilinç noktalarıdır; metafizik soyut zamandan bir damla ile hemen diriliveriyorlar.

“Musa ve hizmetçisi o iki denizin birleştiği noktayı geçince; Musa hizmetçisine bizim yeme-
ğimizi getir, dedi. Şüphesiz bu yolculuğumuzda çok büyük yorgunluk bize dokundu.”

“Hizmetçi dedi ki: Gördün mü? Biz kayaya sığındığımız zaman ben yemeğimiz olan o balığı
unuttum. Ve onu bana yalnızca şeytan unutturdu. Bırakmadı ben onu hatırlayayım. O da ac-
aip bir şekilde denizde yolunu alıp gitti.”

“Musa işte aradığımız şey o idi. (Ölüleri dirilten hayat suyu bu balığı dirilten sudur.) dedi. Ve
ikisi, gerisin geriye izlerini takip ederek döndüler.” (18/62-64)

Evet, insan aklı ikili sisteme göre çalışır ve balık gibi besleyicilerle hayatını devam ettirir. Bu
beslenme bulunmayınca ve iki denizin birleştiği noktanın verdiği gerçek bilinç olmayınca
insan çok yorulur; özellikle gerçeği arama yolculuğunda.

Burada kaya, metafizik ve gerçek varlık olan İlahî boyuttur. İnsan uykusunda buna sığınır.
Fakat insan beyni, diyalektik olarak çalıştığı için bazen öz bilinci olan balığı unutur ve onu
hatırlamayı dahi ihmal eder.

Şeytan göreceli negatifliktir. Geçici olarak etki edebilir ve insana gerçeği unutturabilir. Fakat
o gerçek varlık olan İlahî kaya (lahutî boyut) insanı korur. Metafizik bilinç âleminin bir dam-
lası ile dahi dirilir. Ölümsüz bir bilinç dosyası olur; ebedi olarak yaşayan bir yazılım olur.

Musa (insan aklı) ebedileşmeyi ararken bilinç ve hayat damlası ile insanın ebedileştiğini bilir
fakat bazen atlar veya unutur; Musa’nın hizmetçisi olan doğal yasalar çalıştıkça o bilinci taşır-
lar fakat bazen olağanüstü bir negatiflik onları devre dışı bırakır. Ama insan aklı (Musa) o
yanlışın sayesinde gerçeği bilir ve nasıl ölümü ve negatifliği yeneceğini anlar. Tevbe eder.
Yani geri döner, negatif pozitif iki boyuttan gerçeği yakalar. Ki varlık tam anlamı ile çift ka-
natlıdır. Ankadır; kaf dağının (fizik boyutun) ufkunda bulunur.

2
“Musa işte aradığımız şey bu idi.” İki denizin (bilinç ve enerji denizlerinin) birleştiği yer ve
âlem. İlahi gerçek varlığın sığınabileceğimiz noktası…

“Gerisin geriye döndüler.” Geçmiş zaman içindeki bilinç koordinatlarını takip ettiler.

“Onlar, iki denizin birleştiği yerde; balığın hayat suyu ile dirildiği noktada ebediyet ve gerçek
varlık kayasının olduğu yerde: Kullarımızdan bir kul buldular.

Biz ona kendi katımızdan (ebediyet âleminden) bir rahmet (hayat ve başarı) vermiştik. Ve ona
kendimizden bir ilim (bilgi) öğretmiştik.” (18/65)

Ayetin Tefsiri
Musa (diyalektik düşünen insan aklı) ve onun yardımcısı (doğal yasalar) iki varlık denizinin
birleştiği noktaya geri gelince (zamanın koordinatlarını göz önüne alınca) daha önce sığındık-
ları kayanın1 yanında kullarımızdan bir kul ile karşılaştılar.

Kul, burada saf bilinç alemiyle çalışan bir kişi ve arketip demektir. İsmi, bilinç ve ekolojiyi
ifade eden ve yeşillik manasına gelen Hızır’dır. Onun üç özelliği var: Şöyle ki:

a) Bir kuldur: (Ölümlü somut âlemde yaşıyor. Bu âlemde diğer insanlar gibi ruh ve bilinç
ile yaşıyor.)
b) Fakat Allah’ın katı deyimi ile ifade edilen metafizik ve bilinç âlemi ile temasta oldu-
ğunda yemek olmasa da yaşayabiliyor. Ve ölümü yenmiş biridir: “Kendi katımızdan
ona rahmet (başarı) verdik” cümlesi buna bakar.
c) Onun bir özelliği de ledun (İlahî) bilgi ile donatılmış olmasıdır. “Ona kendimizden
ilim verdik” cümlesi ise, bu manaya bakar.

Musa ve hizmetçisinin aradığı şey ölümü yenmek idi. Musa’nın hizmetçisinin ismi Yeşu İbn
Nun’dur. Bu ise bilgiden kaynaklanan güç demektir. Arapçası yiğitlik demek olan feta’dır.
Musa (zahiri insan aklı) bu bilgi ile ve bilinci temsil eden balık ile varlığını devam ettiriyor.
Fakat bu akıl ve varlık katmanı, ebediyet ve İlahî ilim ile buluşunca artık Yeşu İbn Nun ile
arkadaşlığı bırakıp Hızır ile arkadaş olmaya çalışacaktır.

Rivayetlerden anlaşılan odur ki: Yahudiler bu Kehf suresinde geçen Musa kıssasını dinledik-
lerinde bu bizim Musa’mız değildir, dediler. (Elmalılı Tefsiri, 4/366-7) Çünkü onların Mu-
sa’sı velayet bilinç ve ebediyet manalarını taşıyan ve iki sure sonra gelen Taha suresinde anla-
tılan şeriat demektir. Ki bu şeriat vahyin yani kâinatın aklı ve bilinci demek olan logosun
kendisidir. Musa’dan (dinî düzenden) ve Harun’dan (velayetten) oluşur. İnsanın aklı ve kalbi
ise ondan bir havuzdur. Nitekim akıl dinî sorumluluğun vazgeçilmez şartıdır.

Evet, buradaki Musa, insan aklı ve onun kurduğu geçici düzen demektir. İlmî doğal yasalar ile
ve dünyevi biyolojik beslenme ile varlığını devam ettirir. Şöyle ki:

1
Kaya tabiri Hacerul-Esved örneğinde görüldüğü gibi; aşkın ve zorunlu varlık demek olan Vacibul-Vücudu
temsil eder. Bu mana Kitab-ı Mukaddes’te açıkça ve birkaç sefer vurgulanıyor.(Tesniye, 32/4; 15, 18, 30)

3
“Musa, metafizik bilinci ve bir derece ebedi olan ekosistemi temsil eden o kula dedi ki: Öğ-
rendiğin bu doğru ve ölümsüz bilinç ve bilgiyi (velayeti) bana öğretmen için sana arkadaş
olabilir miyim?…” (18/66)2

“Hızır (o kul) dedi ki senin benimle yaşamana gücün yetmez.” (18/67)

“Mahiyetini ve bilgisini bilmediğin şeye karşı nasıl sabredebilirsin.” (18/68)

67. ayet, Hızır’ın yaşadığı âlemi ifade eder. O âlemin yapısı ve kuralları farklı olduğundan bu
üç boyutlu âlemimizin bir ürünü olan insan aklı ona dayanamaz.

68. ayet ise ancak zamanın koordinatları bilinince anlaşılabilen ve zahiri insan aklına göre
çelişkili olan İlahî bilgiyi ifade eder.”

“Musa, Allah dilerse o âleme göre yaşamaya sabredeceğim ve yaptığın çelişkili işlerde sana
isyan etmeyeceğim, dedi.” (18/69)

“Hızır, eğer bana uysan; ben sana yaptığım işin mahiyetini ve gerekçesini anlatmadan bana
hiç soru sormayacaksın, dedi.” (18/70)

“Ve ikisi yola çıktılar. Nihayet bir gemiye bindiklerinde Hızır gemiyi deldi. Musa hemen, bu
geminin içindekileri batırmak için mi onu deldin, diye itiraz etti. Sen çok büyük bir yanlış or-
taya koydun, dedi.” (18/71)

“Hızır, ben demedim mi? Sen benimle yaşamaya sabredemezsin, dedi.” (18/72)

“Musa, unuttuğumdan dolayı beni sorumlu tutma. Fakat işleri kavrayışımda da beni zora
sokma, dedi.” (18/73)

72. ve 73. Ayetlerin Birkaç Kelimesi

Bu iki ayet, zahiri mealleri ile zahir ve batın; dış ve iç bilincin temsilcileri olarak Musa ve
Hızır’ın durumlarını anlattığı gibi; birçok kelimeleri ile de bilinç noktalarını anlatıyor: Şöyle
ki:

“Yola çıktılar” kelimesi, açılımı, yolculuğu ve arayışı ifade eder. Dünyanın kara kısmını yani
dış boyut olan bu âlemimizi dile getirir.

“Nihayet gemiye bindiklerinde…” denize ve denizin temsil ettiği bilince ve bir deniz olan
metafizik boyuta işaret eder.

“Onu deldi” kaydı, aykırı ve olumsuz bir işin fakat daha sonra neticesi olumlu olan bir duru-
mun ifadesidir.

“İçindekileri batırmak için mi bu gemiyi deldin?” cümlesi zahiri ve fiziki nedenselliğin ifade-
sidir.

2
18 sayısı, metafizik bilinçli varlık âleminin sembolüdür. Altmış altı ise Allah kelimesinin sayısal değeridir. Bu
iki şifre Musa’nın iki isteğinin ifadesidir.

4
“Çok iğrenç bir iş yaptın” cümlesi, dış yüzeysel değerlendirmenin örneğidir.

“Ben demedim mi? Sen benimle yaşamaya sabredemezsin” cümlesi, aklın çelişkilere ve te-
reddütlere dayanamayacağının ifadesidir.

72. ayet ise, çelişkili ve tereddütlü aklın unutkanlığının, zora dayanamayacağının ve eşyayı
doğru dürüst yönetemeyeceğinin ifadesidir.

“Ve bir daha karada yola çıktılar. Nihayet bir çocuğa rast geldiler. Hızır hemen onu öldürdü.
Musa yine dayanamadı. Bir suçu olmayan, tertemiz, masum bir kişiyi mi öldürdün. Sen ger-
çekten iğrenç bir şey yaptın, dedi.” (18/74)

“Hızır ben sana ‘sen benimle yaşamaya dayanamazsın, demedim mi, dedi.” (18/75)

“Musa, eğer bundan sonra yaptığın iş üzere seni sorgular isem, sen bana arkadaş olma, sen
benden yana bir özür elde ettin, dedi.” (18/76)

“Yine yola çıktılar; nihayet bir şehrin ahalisine vardılar; onlardan yemek istediler. Onlar, o
ikisini misafir etmek istemediler. O ikisi o şehirde yıkılmak üzere olan bir duvara rast geldi-
ler. Hızır hemen onu düzeltti. Musa isteseydin bu iyiliğine karşı bir ücret alırdın, dedi.”
(18/77)

“Hızır, bu son itiraz seninle benim aramızdaki ayrılıktır. Ben sana sabredemediğin bu üç ola-
yın tevilini (gerçek mahiyetini) sana anlatacağım, dedi.” (18/78)

[Gemi ve deniz tabiattaki bilinci temsil eder. Çocuk ailevi ve biyolojik bilincin ifadesidir.
Şehir ve duvar sosyal hayat ve tarih bilincini temsil eder.. Bu üç âlemdeki gerçek nedensellik
çoğu zaman daha sonra ortaya çıkar; şöyle ki:]

“O deldiğim gemi, denizde çalışan bazı fakirlerin idi. Onu kusurlu yapmak istedim. Çünkü
önlerinde her sağlam gemiyi alan bir kral vardı.” (18/79)

[Evet, birçok tarikat ve sivil kuruluş, kusurlu oluyor. Çünkü tam sağlam olanları devletler
kendine hizmetkâr yapıyor.]

“O öldürdüğüm çocuk ise, onun ana babası mümin idi. Biz onun onlara azgınlık ve küfür çek-
tireceğinden korktuk.” (18/80)

“Biz istedik ki, o iki müminin Rabbi, onlar için o çocuğa bedel, daha hayırlı ve daha temiz ve
akrabalık bağını daha yakın tutacak bir çocuk versin.” (18/81)

[Yani biz o aile için 18’i 81 yaptık. Onların çocuğunu masum iken aldık, onun yerine çok
daha iyisini verdik. ]

Geminin delinmesinde Hızır’ın iradesi geçerken, çocuğun öldürülmesinde biz istedik deyip
Hızır’ın ve İlahî iradenin beraberliği ifade ediliyor. Gelen 82. ayette ise sadece Allah’ın irade-
si zikrediliyor. Allah daha iyi bilir; ama doğal çevrede ve velayet hayatında Hızır birebir so-
rumludur. Biyolojik âlem olan ailede Hızır’ın temsil ettiği bilincin üzerinde İlahî sonsuz bilin-
cin ifadesi söz konusudur. Şehir ve tarihte ise sadece ilahi irade söz konusudur.

5
O öldürülen çocuğun azgınlığı yaşaması konusunda Hızır’ın biz bildik demesi yerine “Biz
korktuk” demesi, önceden insanın iradesiyle ne yapacağının tam bilinemeyeceğini bildirir.
Ayette havf yerine haşyet ifadesi geçiyor. Bu ise normal ihtimalden kaynaklanan bir korku
değil de zann-ı galipten kaynaklanan bir korkunun ifadesidir.

Nitekim birçok ayette; Allah size zorluklar verir ki; hanginizin amelce daha verimli olduğunu
bilsin, deniliyor. (3/141-142; )

“Duvara gelince o, şehirde yaşayan iki yetimin idi. O duvarın altında bir hazine vardı. O iki
yetimin babası ise salih biri idi.

Ey Musa senin Rabbin diledi ki; o iki yetim gençliğine kavuşsun ve senin Rabbinden bir rah-
met ve başarı olarak o hazinelerini çıkarsınlar. Ben (Hızır) bu işleri kendi aklım ve idarem ile
yapmadım. İşte senin sabredemediğin bu üç olayın yorumu (gerçek nedeni) bunlardır, dedi.”
(18/82)

Bu kıssanın nüzul sebebi ise şudur: Hz. Muhammed İlahî bilincin yönlendirmesi ile bazı icra-
atları yapıyordu. Başta Yahudiler olmak üzere bu icraatın sonuç ve gayelerini bilmedikleri
için itiraz ediyorlardı. İşte bu kıssa geldi onlara cevap verdi..

Yine rivayette var ki: Musa ve Hızır bir denizin kenarında durur iken; bir kuş gelip gagası ile
bir yudum su alır. Hızır, Musa’ya ‘İşte insanın aklı, ilmi ve bilinci, gayb âleminin bilinç deni-
zi yanında bu kuşun bu denizden aldığı bu damlacık su gibidir,’ dedi.

Son Bir Not:

Dinî Kutsal Kitaplar, tarihte gelip geçmiş binlerce peygamberi değil de 30-40 tanesini anlattı-
lar. Bunların da tarihî yönlerini değil de misyonlarını, mesajlarını, şahs-ı manevi denilen ko-
lektif kişiliklerini anlattılar. Carl Jung, peygamberlerin bu boyutuna arketip diyor. Bunlardan
28 adedi Kur’anda geçiyor. Gelenek bu 28 adetten dördünün metafizik âlemde diri olduğunu
söylese de bence misyon ve arketip olarak bu 28’in tamamı yaşıyor. Mesela Âdem (dil, kültür
ve medeniyet) ve mesela Lokman (tıp sektörü) eskisinden daha canlı olarak yaşıyorlar.

Geleneğin yaşıyor dediği dört peygamber, Hızır, İlyas, İdris ve İsa’dır. İlk ikisi dünya metafi-
ziğinde; diğer ikisi gök metafiziğinde yaşıyor. Hızır, yeşillik demektir. Ekolojik bilinci temsil
eder. İlyas (İlya)3 Allahlık (veli) adam demektir. Maneviyat ve velayeti temsil eder. Dünya
şimdilik bu iki değer sayesinde yaşıyor.

Bunlardan İdris, gerçek bilgelik ve bilimler demektir. İsa ise, saf-duru dinî mesaj ve kâinatın
bilinci demek olan vahyi (logosu) temsil eder. Bu ikisi, şimdiki dünyada tam manalarıyla yok-
tur. Bu ikisini dünyaya indirsek, dünya mutlu bir çağı yakalayacaktır.

23. 7. 2016
Bahaeddin Sağlam

3
S harfi Yunanca dili itibari iledir. Kelimenin kendisinden değildir.

6
Kaynakça
Resulullah (a.s.m.) buyurdular ki: “Birinci sorusu, Musa’nın bir unutması idi.”

Bir serçe gelerek geminin kenarına kondu. Sonra denizden gagasıyla su aldı. Hızır bunu gös-
tererek Musa’ya, "Bak, dedi. Benim ve senin ilmin ve diğer mahlûkatın ilmi, Allah'ın ilmin-
den, şu kuşun denizden eksilttiği kadar eksiltir." (Buhari, Tefsir, Kehf; İlim.. Müslim, Fedail
170, (2380); Tirmizi, Tefsir, Kehf, (3148); Ebu Davud, Sunnet, 17…)

Nitekim bir rivayette “Dört zat vardır ki hala hayattadır. Bunlardan Hızır ve İlyas yerde, Hz.
İsa ve Hz. İdris de gökte hayat sürmektedirler.” (Bilmen, Ömer Nasuhi, Tefsir, 4/2034)

Buhari ve Müslim, Abdullah İbn Abbas'tan rivayet eder. İbn Abbas, Musa'nın arkadaşı konu-
sunda Hur İbn Kays ile tartışmış ve bunun Hızır olduğunu söylemiştir. Ubey İbn Ka'b ikisinin
yanından geçerken, İbn Abbas ona "Ey Ebu Tufeyl, buraya gel, Musa’nın buluşmak istediği
arkadaşı konusunda bu adamla tartıştım, Resulullah onunla ilgili bir şey söylediğini hatırlıyor
musun?" diye sormuş, Ubey, Resulullah’ın şöyle dediğini işittim, diyerek şunları anlatmıştır:

"Musa, İsrail oğullarından bir topluluk içinde iken ona bir adam gelmiş ve 'Senden daha bilgi-
li kimse biliyor musun?' diye sormuş, o da hayır, demiştir.. Bunun üzerine Yüce Allah Mu-
sa'ya "Evet, kulumuz Hızır daha âlimdir" diye bildirmiştir. Musa onunla nasıl buluşacağını
sormuş, Allah ona balığı kılavuz yapmış ve kendisine "Balığı yitirdiğin yerde geri dön, onunla
karşılaşırsın." demiştir. Musa Allah’ın dilediği kadar gitmiş, sonra yanındaki gence "Yeme-
ğimizi getir" demiş, genç de "Gördün mü, kayaya çıktığımızda balığı unutmuşum, şeytan
unutturduğu için onu hatırlamamışım" deyince, Musa ona "İşte bizim istediğimiz de bu idi"
demiştir. Geldikleri yoldan geri dönmüşler, Hızır'ı bulmuşlar ve Kur'anda anlatılanlar ikisinin
arasında geçmiştir."

“Yahudiler Hz Musanın bu kıssasını kabul etmek istememişler. Muhaddisler ve tarihçilerden

bunun Musa İbn İmran değil, Musa İbn Mişa olduğunu zannedenler olmuştur…” (Elmalılı,
4/366-367)

Bu rivayetler ve rivayetlerin değişik oluşu, bu kıssada anlatılan Musa arketipinin, bizim bildi-
ğimiz Musa arketipinden farklı olduğunu gösterir.