Theo quan niệm từ thời xa xưa, chiếc bánh chưng của người Việt có hình vuông,

tượng trưng cho đất. Bánh chưng được làm từ gạo nếp trắng ngần với phần nhân có
đậu xanh, thịt mỡ, hành, tiêu…  Tất cả được bọc trong lớp lá dong xanh mướt và
được buộc chặt bằng những sợi lạt mềm dẻo với tạo hình vuông vức, đẹp mắt.
Người Việt Nam từ xa xưa đã sống trong nền văn hóa lúa nước, phải phụ thuộc
thiên nhiên rất nhiều. Vì thế, chiếc bánh chưng trong mâm cỗ ngày Tết mang ý
nghĩa thể hiện sự biết ơn trời đất đã cho mưa thuận gió hòa để mùa màng bội thu,
đem lại cuộc sống ấm no cho người dân. Không chỉ thế, bánh chưng ngày Tết còn
được bày lên bàn thờ cúng để thể hiện lòng hiếu kính của con cháu với tổ tiên cùng
những người đã khuất. Bánh chưng cũng là món quà biếu Tết ý nghĩa mà người
Việt thường dùng để đi biếu người quen, họ hàng hoặc được bày cùng các vật dụng
khác trên mâm ngũ quả ngày Tết để thể hiện cho sự tương sinh tương khắc trong
ngũ hành.
Thấy bánh chưng là thấy Tết! Vậy nên người Việt dù ở đâu, làm gì, vẫn luôn mong
ngóng được trở về quây quần bên gia đình, cùng nhau học cách làm bánh chưng
hay ngồi canh nồi bánh sôi sục, nóng hổi trên bếp lửa để cảm nhận không khí Tết
đang ùa về. Cùng kể nhau nghe những câu chuyện xưa cũ rồi hít hà mùi hương
thơm lừng hòa quyện từ lá dong, gạo nếp cái hoa vàng cùng vị ngọt bùi của đậu
xanh, vị ngậy béo của nhân thịt trong chiếc bánh chưng – hương vị Tết không thể
lẫn vào đâu được.
Trong tâm thức của người Việt và được sử sách truyền lại cho con cháu đời sau,
bánh chưng ra đời bắt nguồn từ truyền thuyết Lang Liêu và gắn với sự tích “Bánh
chưng bánh dày”.
Tương truyền vào đời vua Hùng thứ 6, sau khi phá xong giặc Ân, đất nước thái
bình nên vua muốn truyền ngôi cho con bèn bảo rằng: “Ai đem lễ vật hợp với ý của
ta đến dâng cúng Tiên Vương cho tròn đạo hiếu thì ta sẽ truyền ngôi cho”.
Trong khi các hoàng tử khác đua nhau đi tìm của ngon, vật lạ thì chỉ có Lang Liêu
vì mẹ mất sớm, gia cảnh khó khăn nên lo lắng không biết chuẩn bị gì. Sau một đêm
nằm mơ thấy thần nhân bảo rằng: “Trong trời đất không có vật gì quý bằng gạo, vì
gạo là vật để nuôi sống con người và có thể ăn mãi không chán, không có vật gì
hơn được. Nếu giã gạo nếp gói thành hình tròn để tượng trưng cho Trời và lấy lá
gói thành hình vuông để tượng trưng cho Đất, ở trong làm nhân ngon, bắt chước
hình trạng trời đất bao hàm vạn vật, ngụ ý công ơn dưỡng dục của cha mẹ, như thế
thì lòng cha sẽ vui, nhà ngươi chắc được ngôi quý”.
Lang Liêu tỉnh dậy và thực hiện đúng như những lời được chỉ bảo trong giấc mơ.
Chàng lựa những hạt nếp trắng tinh, không sứt mẻ, đem vo cho sạch, rồi lấy lá xanh
gói thành hình vuông, bỏ nhân ngon vào giữa, đem luộc chín tượng trưng cho Đất,
gọi là bánh chưng. Lại lấy nếp nấu xôi đem quết cho nhuyễn, nhào thành hình tròn
để tượng trưng cho Trời, gọi là bánh dày. Đúng kỳ hẹn, Vua hội họp các con lại để
mang lễ vật đến cúng Tổ tiên. Giữa rất nhiều sơn hào hải vị, Vua Hùng chỉ hài lòng
duy nhất với món bánh chưng và bánh dày của Lang Liêu và truyền ngôi cho
chàng. Từ đó về sau, hàng năm cứ mỗi dịp giỗ Tổ Vua Hùng và vài dịp Tết, người
dân lại làm bánh chưng bánh dày để tưởng nhớ công ơn vua Hùng và bày tỏ lòng
thành với Tổ tiên.