MEHMET ÖNDER

YURT DiŞi MÜZELERİNDE

TÜRK ESERLERİ

KOL TOR VE TURİZM BAKANLIGI YAYINLAR!: 533

SANAT ESERLERİ DİZİSİ: 3
Onay: 7.1.1983 gün ve 831.0 - 223 sayı.
Birinci baskı, Ağustos 1983
Baskı sayısı: 10.000
Başbakanlık Basımevi - ANKARA
 iÇtNDEKiLER
1- Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 5
2- Federal Almanya
Batı Berlin-Museum für lslamische Kunst (İslam Sanatı Müzesi) ..... . ..... .. 9
Wiegarıdhaus (Wiegand Evi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Düsseldorf - Hctjcnsnıuseunı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Kunstnıuseum (Sanat Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Karlsruhe - Badisches Landesmuseum (Baden Eyalet Müzesi) . . . . . . . . . . . 14
München - Bayerisches Nationalmuseum (Bavyera Millı Müzesi ) . . . . . . . . . 17
Staatliches Museum für Völkerkunde (Devlet Halk Sanatları Müzcsi)17
Rezidensmuseum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Stadtmuseum München (Münih Şehir Müzesi) . . . . . . . . . . . . . 18
Hamburg - Museum für Kunst und Gewerbe (Sanat ve Etnografya Müzesi) . . 19
Köln - Kunstgewerbemuseum (Etnografik Sanat Müzesi) . . . . . . . . . . . 19
lngolstadt - Bayer. Armeemuseum (Bavyera Askeri Müzesi) . . . . . . . . . . . . . 22
Siegburg - St. Servatius (St. Servatius Kilise Hazinesi) . . . . . . . . . . . . . . . 22
Frankfurt - Museum für Kunsthandwerk (Elsanatları Müzesi) . . . . . . . . . . . 22
Öteki Alman Müzeleri - Müzelik Yazma Eserler - Özel Kolleksiyon . . . . . . . . . 23
3- Doğu Almanya
Doğu Berlin Staatliche Muscen zu Berlin - İslamisches Museum (Berlin Devlet Mü-
zeleri - İslami Eserler Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Dresden - Historisches Museum (Tarih Müzesi) . . . . . . . . . . . : . . . . . . . . 30
4- Avusturya
Viyana - Kunst Historischen Museum (Sanat Tarihi Müzesi) . . . . . . . . . . 37
Österreichinisches Museum für Angewandte Kunst (Avusturya Gele-
neksel Sanatlar Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
lnnsbruck - Museum Ferdinandeum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
5- İngiltere
Londra - Victoria and Albert Museum ... .... . . .......... .. .... 43
British Museum . . . . . . . . ... .... . . .... ............ 46
Edinburg - RoyalScottish Museum . . . ... ..... . ............ .... 47
Godmann Kolleksiyonu ..... . ....... ... ..... . ................ 47
6- Fransa
Paris - Musee du Louvre (Louvre Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . 55
Musee des Arts Decoratifs (Dekoratif Sanatlar Müzesi) . ... .. . . 55
Musee de l' Armee (Askeri Müze) . . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . 55
Musee de Marine (Deniz Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . 56
Musee de l'Homme (İnsan Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . 56
Sevres - Musee National de Ceramique . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . 57
Lyon - Musee Historique desTissus (Tarihi Kumaşlar Müzesi) . ... .. . . 57
J. Soustiel Kolleksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . 57
7- Belçika
Brüksel - Musees Royaux D'Art et d'Histoire (Krali yet Sanat ve Tarih Müzele-
ri ) ........ .. ........ .. . . ..... ... . . .. ... . . . .. 63
8- Yunanistan
Atina - Musee Benaki (Benaki Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
9- Portekiz
Lizbon - Calouste Gulbenkian Museu (C.Gülbenkian Müzesi) . . . . . . . . . . 73

1 Q-,ıtaca ristan
Budapeşte - ı\1agyar Ncmzeti Muzeum (Macar Milli Müzesi) . . . . . . .. . . . . . 77
Süsleme Sanatları Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 78
Etnografya Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 78
Tarih ve Kal'a Müzesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 78
Tatbiki Sanatlar Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 78
Szigetvar - Zrinyi ~iklos Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 80
Estergon - Şehir Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Pecs - Yakovalı Hasan Paşa Camii ve Türk Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . 81

11- öteki Aurupa Müzeleri

İsveç - İsvi çre-İ rlanda-Ho llanda - İ talya-Danimarka-Po lonya-Çekos lovakya- Yu-
goslavya- Romanya-Bulgaristan .......... ...... ....... . .... . . 85-92

12-Souyet Rusya
Leningrad - Hermıtage Devlet Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Moskova - Devlet Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Doğu Kültürleri Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Devlet Tarih Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
13-Kıbrıs Türk Federe Deuleti
Lefko şa - Kıbrıs Türk \1üzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Milli Mücadele Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

14-.\lısır ue Suriye
Kahire - İslam Sanatları Müzesi . . ... ........ ... .... . ........ 103
Şam - Vatan Müzesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

15- Amerilza Birleş ik Deuletleri

Washington - Textile Museum (Tekstil Müzesi) . .. .......... .. ...... . 107
Freer Gallery of Art .......... . ............. . ..... 111
New York - Metropolitan Museum of Art (Metropolitan Sanat Müzesi) ..... 115

Öteki Amerikan Müzeleri :

Boston - Museum of Fi ne Arts (Güzel Sanatlar Müzesi) ...... ........ 121
Cambridge - Fogg Art Museum (Fogg Sanat Müzesi) ....... . . . ... .... . 121
Cleveland - Museum of Art (Sanat Müzesi) . . . . . . . . . . . . . . ...... . . . 121
Philadelphia - Pennsylvania Museum of Arts (Pennsylvania Sanat Müzesi) ..... 122
Chicago - Oriental lnstitute of the University of Chicago (Şikago Üniversitesi
Şarkiyat Enstitüsü) .. .......... ............. .. .... 122
Ve Diğerleri ........ . . .. .... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

16- Bitirirken ...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . .. . . .. . ..... . ... 125

17- Bibliografya . ...... ........ . ... . ...... . .. .. . . . . . . . . . . . . . . 126

 ÖNSÖZ

Türk kültür ve sanattntn yurt dıştnda tan1t1lması konusu üzerinde du-

rulurken, Türkiye dıştnda hangi ülkelerde ne denli kültür birikimimiz
oldu{Junu bilmemiz gerekir. Bir zamanlar Osmanlı egemenı;g,· alttnda
bulunan birçok dofju ve batı ülkelerinde, bu dönemlerin armagan1 olan
ve bir kısmı bugün de ayakta duran mimari yap!lar baş// baştna bir ko-
nudur. Gönül ister ki, bu yap!lann son durum/an ve bugünkü kul/an11!ş
biçimleri de gözönüne al!narak tam bir envanteri yap!lstn. Bunlar Türk
mimart tarihi ve sanatlntn Yurt dıştnda bizi temsil eden, herhalde
korunma§a ve üzerinde duru/ma§a deger son örnekleridir. Bizden,
kültürümüzden birer parçad".
Bunun dıştnda, çesit/i ülkelerin müze ve kitap/ıklannda, arşivlerinde ve
hatta özel ko/leksiyonlarda bulunan Türk kültür ve sanat eserleri, tarihi
belgeler, en azmdan bunlann mahiyetlerinin ne oldu{ju bilinmeli, bu tür
araştırmalara imkan sa{Jlanmalıd".

Biz, elimizdeki şu kitapta, çeşitli ülkelerin müzelerinde bulunan Türk

sanat eserlerine, panoramik bir gözle de olsa, bakarak, okuyucu ve araş­
tf(macı lanmıza bir fikir vermeye, bir içerik göstermeye çalıştlk. Bunu
yaparken, dünya müzelerinde bulunan ve sergilenen Anadolu kaynak//,
İslam öncesi arkeolojik buluntu ve eserleri, konumuzun dıştnda b"ak-
tlk. Oyle ki, hiçbir zaman bu eserlerin bizden ayn, başka uygarlıklann
malı gibi bir görüşün içinde olmadık. Anada/unun Prehistorik, sonraki
Hitit, Frig, Lidya, Klasik (He/lenistik, Roma, Bizans) devirleri eserleri,
kuşkusuz bizim malımızdf(. Bu uygarl!klan biz yara tmış ve yasatmış,
bir zincirin ha/kalan gibi ulaya ulaya Anadolu Selçuklu/arma ve Osman-
1!lara kadar getirmişiz. Ne var ki, Selçuklularla birlikte İslamı bir uy-
gar/ı{jm yeni ve degişik bir dönemine giren Anadolu, Selçuklu, Beylik-
ler ve Osman// gibi biri ötekini yaratan üç ana kültürle yufjurularak ol-
gun sanat eserleri vermiştir. Bu, başta mimari' olmak üzere plastik sa-
natlann her dalmda böyledir.

***
Bu kitaba "Yurt dışı müzelerinde bulunan Türk ve İslam devri eserleri-
ne genel bir bakış"ta diyebilirdik. Başlı{Jı uzatmadık, "Türk eserleri"
demekle yetindik. Dünyanm belli başlı büyük kitaplık/an ve arşivlerin­
deki yazma eser ve belgeleri de konumuzun dışında bıraktık. Bu kitap-
lıklar ve arşivlerin, çogunun sistemli katalog/an yapıldıgı ve yaytnlan-
dıgı, aynca bu malzemelerin sanat de!)erlerinden öte, tarih ve bilim de-
{jerleri oldu{ju gözönüne al!n1rsa, müzelerde sergilenen sanat eserlerin-
den ayn bir nitelik taşıdıgı anlaş!l1r. Buna karştn, birçok büyük kitap-
lıklarda cilt, tezhip, yazı ve minyatür sanatı yönünden çok defjerli Türk
yazmalara Sf(ası geldikçe deginilmiştir.

5
Özellikle Avrupa ve Amerika ülkelerinde antika merak/iSi pekçok kol-
/eksiyonerif} elinde Türk eserleri vard1r. Bunlardan önemli olan baztlart
zikredilmiştir. Ancak dünyadaki tüm özel kolleksiyonlardaki Türk eser-
lerini teker teker sayıp dökmek bugün için zordur. Asltnda bu kol/eksi-
yonerlerden çogu, bir süre sonra eserlerini satış veya ba§ış yoluyla elle-
rinden çıkarmakta, dolayısiyle durum her an degişmektedir. Yurt dıştn­
da birkaç yıl önce inceledi[jimiz bir özel kollekşiyonun bugün el degiştir­
di§ini, hatta eserlerin satışa çıkan/arak da§ıtıldı§ınt çok görmüşüzdür.
Bu bakımdan özel kolleksiyonlardaki Türk eserlerine bu kitapta aynn-
tılı olarak yer verilmemiştir.

Diyeceksiniz ki, Türk eserleri yurt dışı müzelerine hangi yollarla girmiş­
tir. Hemen ifade edelim ki, büyük bir çogunlugu dogu ve batı ülkelerine
yüzyıllar boyunca ihraç ettigimiz halı , kilim, kumaş, seramik gibi eser-
lerden derlemedir. Bunlar zaman içinde elden ele sahipleri taraftndan
müzelere satılmış veya bagışlanmışttr. Bir kısmı, Osmanlı Saraymdan
gönderilen hediyelerdir. Osmanlı silahlan ve ordu malzemesi ile ilgili
eserler, daha çok, İkinci Viyana Seferinden sonra savaş alanlannda bıra­
kılmış olanlardır. Kimi eserler, özellikle Türkiye'den derlenerek veya
kaçmlarak müzelere mal edilmiştir. XIX. Yüzyıl son/an ile XX. Yüzyıl
başlan, Anadolu'nun eski eser yönünden yagma edildigi bir dönemdir.
Anadolu'nun arkeolojik yerleşim bölgelerindeki tapmak/ar, mimari eser
arttklan, heykeller, kazı buluntu/art, hatta hazineler türlü yollarla
yurt dıştna çıkanlmış, bunlar müzeleri do/durmuştur. İslam/ devir eser-
leri de aynt eller taraftndan Avrupa ve Amerika müzelerine tastnmış,
hatta hoyratça yerlerinden kopartlmışttr. Bugün Do[ju Berlin'de bulu-
nan İslam/ Eserler Müzesi'nin Selçuklu Salonu, Konya'dan taşman eser-
lerle doludur. Konya'da Selçuklu devri yapısı Beyhekim Mescidi'nin
çini mihrabı, ahşap pencere kanatlan parça parça yerinden sökülerek
Berlin'e getirilmiştir. İstanbul'da Piyale Paşa Camii'nin pencere kemerle-
ri alttndaki çini dolgular, yerinden sökülerek Fransız, Alman, Avustur-
ya ve Portekiz müzelerine satılmışttr. Bunun örnekleri çoktur.

Her ne hal ise, bugün yurt dıştndaki müzelerde bulunan Türk eserleri
sayıca, neredeyse Türkiye müzelerinde bulunan eser sayıstna yaktndtr.
Bu kitapta adı geçmeyen müzelerde de Türk eseri bulunabilir. Bunu bir
eksiklik olarak degil, konuya genel açıdan bakış biçiminde de!}erlen-
dirmek yerinde cılacaktır.

Kitabtn haz1rlanmas1nda ve basımtnda eme[ji geçenlere yürekten teşek­

kür ederim.

Mehmet ÖNDER

6
FEDERAL ALMANYA

(
1

\·

BatıBerlin - Museum für Islamische Kunst

(lsliim Sanatları Müzesi)
Kur'an Cildi - Osmanlı, XVI. yüzyıl

7
BATI BERLİN
l\ı1useumtür lslamische Kunst
(Bertin - İslam Sanatları Müzesi)

Beri in Müzeleri İslam Sanatları Bölümü, ilkin, İslam Sanatı Tarihi Uzmanı Prof Dr.
Friedrich Sarre tarafından 1904 yılında kurulmuştur. İslam ülkelerinden ve özel
kolleksiyonlarından de~lenen İslam devri müzelik eserlerinin yer aldığı bu bölüm,
1931 yılında Prof. Dr. Ernst Kühnel' in direktörlüğü altında Berlin'deki Pergamon
Müzesi 'nde yeniden düzenlenerek sergilenmiştir.

İkinci Dünya Savaşından sonra, Doğu ve Batı olmak üzere Berlin ikiye bölününce,
müzeler de ikiye ayrılmıştı. Çok sayıda Selçuklu ve Osmanlı devri eserlerinin bulun-
duğu Perganıon Müzesi Doğu Berlin'de, yine Türkiye ve İslam ·Ülkelerinden derle-
nen eserlerin depolandığı Charlottenburg Sarayı da Batı Berlin'de kalmıştı. Batı
Berlin Devlet Müzeleri idaresi, Batı Berlin'in Dahlem semtinde yeni ve modern müze
binaları yaptırarak, dağınık müzeleri bir araya topladı . İslam devri eserleri de Prof.
Dr. Kühnel, daha sonra Prof. Dr. Erdmann' ın çabaları ile yeniden bir araya getirildi.
Ayrı bir müzede sergilendi. "ıVIuseum für Islômische Kunst" adıyla, 11 Haziran
1971 günü ziyarete açıldı. Müzenin direktörü Prof. Dr. Brisch, yardımcısı Dr.
Johanna Zich--Nissen, Müzeyi, yeni binasında ileri bir teknik ve sergileme ile düzen-
lemiş, kataloğunu yayınlamışlardır ( 1 ).

Bugün, Berlin İslam Sanatları Müzesi'nde, Türkiye, İran, Irak, Suriye, Mısır, Yemen
Pakistan gibi memleketlere ait, halı, kumaş, yazma kitap, minyatür, çini, seramik,
cam, maden, taş, ahşap olmak üzere 638 müzelik eser sergilenmektedir. Ayrıca mü-
ze depolarında teşhir dışı bırakılmış , bini aşkın eser bulunmaktadır. Müzede sergile-
nen eserler arasında, 1 yazma Kur'an, 2 ferman, 25 seramik ve porselen, 12 halı, 1
kumaş olmak üzere, 41 Türk eseri yer almaktadır. Bunlar, XV. yüzyıldan, XVIII.
yüzyıl so nlarına kadar Osmanlı devri eserleridir. Özellikle, XVI. yüzyılda İstanbul'­
da yazılmış ve Sultan Selim il. Türbesi'ne vakfedilmiş, (51x37) cm. boyutundaki,
tezhipli bir Kur'an-ı Kerim, Müzenin şahaserleri arasında sayılmaktadır. Ayrıca,
3,5 m. uzunluğunda ve 62 cm. eninde ipek kağıda yazılmış Sultan Ahmed l.'e ait
1614 tarihli, tuğralı bir ferman la, Sultan Mehmed 111.'e ait bir ferman, Müzenin
Türk halıları kolleksiyonunda XV. yüzyıl hayvan figürlü Anadolu halısı ile XVI. ve
XVll. yüzyı l Uşak halıları, XVlll. yüzyıl Gördes seccadesi, Müzenin göz alıcı, değer­
li eserleri arasındadır( 2 ). Müze'deki önemli bir kolleksiyon da İznik işi seramikler-
dir. En eskisi, XV. yüzyıl sonlarında yapılan kandil, vazo, tabak gibi bu çini eserler
arasında 30 cm. yüksekliğindeki kandil dikkat çekicidir. XVI. yüzyılda İznik'te
yapılan bu kandilin ejder figürlü üç kulpu vardır. Kandilin dış yüzeyi, krem rengi
zemin üzerinde, Türk mavisi, mor ve siyah renk motiflerle süslenmiştir. Kandilin
çanak kısmındaki altı köşeli madolyonları üzerinde (Allah- Muhammed) yazıları
okunmaktadır. Buna benzer, İznik işi cami kandilleri, İstanbul Topkapı Müzesinde
de _görülür.

(1) Museum für lslamicshe Kunst Berlin, Berlin--Oahlem, 1979

(2) Haltlar için bak: E. Kühnel, Orient- Teppiche [ Staatliche Museen i n Berlin - lslamische
Abteilung] Beri in, 1935.
Kurt Erdmann , Siebenhundert Jahre Orient-Teppich, Herfard, 1966

9
Berfin İslam Sanatları, Müzesinde önemli bir eser de xvı. yüzyılda İznik'te yapılmış
çini tabaktır. Tabağın iç yüzü, mavi, mor, siyah renkli çiçekli dolgularla süslenmiş­
tir. Tabak, natürmort bir tabloyu andırmaktadır. Çini eserler arasında, bir kaç tane
de Kütahya seramiği bulunmaktadır.

Müzede sergilenen Türk eserleri dışında, müze deposunda halı, minyatür, çini, yaz-
ma eser v.s. Osmanlı devirlerine ait sergilenmeyen ve etüdlük olarak korunan bir
miktar eşya daha bulunmaktadır.

Museurn für Völkerkunde-Etnografya Müzesi

Batı Berlin-Museum für Völkerkunde (Etnoğrafya Müzesi), Türkiye bölümünde de
Türk halk sanatlarına ilişkin eşya l arla Anadolu 'dan derlenen davul, zurna, kaval, ut,
cura, kanun, tambur, zil, dümbelek gibi müzik aletleri sergilenmektedir. Ayrıca
Berlin Hür Üniversitesi Müzikoloji Enstitüsü arşivinde de Türk müziğine i lişkin
<>nstrümanlar bulunmaktadır.

Batı Berlin
Museum fiir
lslamische Kunst
(lsliim Sanatlan
Müzesi)
Gördes Halısı
Osmanlı, XVIII. yüzyıl

10
Wiegandhaus - Wiegandevi

Batı Berlin- Dahlern 'de 1913 yıl ında mimar Peter Belırens 1arafından, tanınmış
arkeolog Theodor Wiegand adına yap ılan ev, 1945 y ılında onarılarak Wiegand aile-
since Dahiem 'deki Alman Arkeoloji Enstitüsü (Deu tsches Archaologisches insi ilu l) '-
ye bağışlanmıştır . İçerisinde Türk sanat eserlerinin d e sergilendiği ev, bugün
Wiegandhaus adıyla tanınmaktadır (l)_

Wiegandhaus'un girişindeki büyük salonun tavanına, ahşap işl eme-alçı ka l emişi

nakışlarla süslü, bir Türk evinin orijinal tavanı yerleştirilmiştir. Bu tavan, 1911
yılında, İstanbul-Arnavutköyündeki eski bir Türk evine ait olup satın alınarak
Wiegand tarafından Berlin'e getirilmiştir. Duvar nişlerine ayrıca işlemeli, klasik
Türk dolapları yerleştirilmiştir. Vitrinlerde, İstanbul'dan derlenen ya da Berlin
müzelerinden alınan Osmanlı devri, XVl.-XIX. yüzyıl İznik-Kütah ya-Çanakkale

( 1) Wolfram Hoepfener-Fr itz Nuemeyer . Das Haus Wiegand von Peter Behrens i n Berlin-
Dahlem, Berl i n , 1979.

Batı Berlin
Museum für
lslamische Kunst
(/slci.m Eserleri
Müzesi)
Bergama Halısı
Osmanlı, XVI. yüzy ıl

11
seramik tabakları sergilenmektedir. İran (Taht-ı Süleyman) çinileri, Kafkas halısı­
nın da sergilendiği evde, XIX. yüzyıl bir Türk kilimi, yine XIX. yüzyıl pirinç bir
Türk mangalı, XVlll. yüzyıl bir Türk kayığı bordo parçası , Sultan Ahmet 111. tuğ­
ralı tezhipli bir ferman, XVlll. yüzyıl madeni bir Türk kandili, XVlll. yüzyıl ahşap
işleme bir Türk kavukluğu da bulunmaktadır. Evin bahçe pergolesi altında yine
İstanbul 'dan getirilmiş, Osmanlı son devir taş işçiliğinin seçkin bir örneği olan bir
Türk Çeşmesi yer almaktadır.

Wiegandhaus, bugün Dahlem'deki Alman Arkeoloji Enstitüsü 'nün idaresinde bir

müze-ev olarak korunmaktadır.

Düsseldorf
Hetjens Museum
Federal Almanya Düsseldorf şehrindeki Hetjen Müzesi, özellikle Tiirk ve İran sera-
mikleri kolleksiyonları yönünden Avrupa'nın en zengin müzeleri arasında yerini
alır. Türk seramikleri böliimü, Anadolu Selçukluları devri ile başlar. Osmanlı devrine
ulaşarak İznik, Kütahya ve Çanakkale çini işçiliğinden değişik örnekler verir.

Müzede sergilenen Anadolu Selçukluları na ait, (88x23 cm.) boyutundaki 2 parça,

dikdörtgen şeklinde bir çini kitabe 'nin, Konya 'da Selçuklu Sultanları Türbesindeki

Batı
Berlin - Museum für lslamische Kunst
(İslôm Sanatları Müzesi)
Miğfer -Osmanlı, XV. yüzyıl Fer"• an - Sultan Ahmed l. Tuğralı (1614)

12
Ingolstadt - Bayer Armeemuseum (Bavyera Askerı Müze). Tiirk Si/ahlan. Osmanlı, XVII. yüzyıl

çinili sandukalardan birine ait olduğu, 1907 y ılında nıüze'ye gi rdiği envanter kayıt­
larından anlaşıimaktadır. Mor zemin üzerine kabartma sülüs yazılı bu kitabenin
Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad L 'in sandukasından sökülüp götürüldüğü sanıl­
maktadır. Kitabenin diğer parçası bugün yerinde durmaktadır.

Hetjen Müzesindeki İznik çinileri ik i bölüme ayrılmıştır. İlk böliim, onaltıncı

yüzyıldan, onyedinci yüzyıl sonlarına kadar, çoğu 25ı<25 cm. boyutl u kareler şek­
linde İznik duvar çinilerid ir. Mavi, yeşil, kırmızı renkli karanfil, lale, narçiçeği,
sümbül motifleriyle süslü İznik duvar ç ini leri, kolleksiyonu oluşturur. Sayıları yüzü
aşkın bu çinilerin hemen yanıbaşında, onsekizinci yüzyıldan itibaren Kütahya
çin ileri yer almaktadır.

İznik seramikleri tabak, kase, ibr ik, sürahi v.s. o lmak uıerc nn<ıltıncı yüzyıldan
onsekizinci yüzy ıla kadar zengin bir form özelliği göstermektedir. Onsekizinci
yüzyıldan sonra Kütahya çini kap-kacağı, ell iye yakın örnek le, kolleksiyo ııu
bütünlemektedir. Bu örnekler arasında tabaklar, su kapları, sürahi ler, vazolar,
kaseler kahve kutuları, mataralar, divitler v.s. vard ı r.

Müzedeki Türk seramiklerinin önemli b ir yönü de kolleksiyona Çanakkale sera-

miğinin eklenmi ş o lmasıdır . Batı müzelerinde Çanakkale seramikleri, daha çok
Londra 'daki (Victoria and Albert Museum)'daki ko lleksiyon olarak bi lin mektedir.
Oysa, Hetjens Müzesinde, onsekizinci ve ondokuzwıcu yüzyıllarda Çanakkale'de
yapılmış çini eserler daha ilgi çekicidir. Özellikle sarımt ırak renk üzerine yeşil,
kahverengi, mor çiçekli Çanakkale kap-kacağı ile kabartma çiçekli, hayvan figür-
lü testi ve şerbetl ikleri önemli seramikler arasında yer alır (l ı.

(1) lslamische Keramik-+ictjensmuseum Dllsseldorf, 1973

13
Düsseldorf - Kunstmuseum (Sanat Müzesi)
Düsseldorf - Kunstmuseum (Sanat Müzesi) kolleksiyonlarında, ayrıca Kunstgewer-
bemuseum (Etnografya Müzesi) eşyaları arasında sergilenen ya da depolarda koru-
nan XVll. yüzyıla ait Osmanlı devri birkaç Anadolu halısı, ayrıca Osmanlı devri
Balkan Türklerinin elişleri olan deri ve bakır etnografık eserleri bulunmaktadır.
özellikle Kunstgewerbemuseum'daki XVI. yüzyıl başları olarak tarihlenen İznik
işi Çini Vazo bu gurubun ünik eserleri arasında sayılabilir.

Karlsruhe
Badisches landesmuseum
(Baden Eyalet Müzesi)
Osmanlıların Viyana'yı ikinci kuşatmaları büyük bozgunla sonuçlanınca bundan
faydalanmak isteyen bazı Avrupa devletleri, kendilerini yenilemek ve Türkleri
Avrupadan çıkarmak üzere kutsal ittifak kurmuşlar, birkaç koldan Osmanlılar üze-
rine yürümüşlerdi. Osmanlılar Budin'de, Mohaç'ta yenilgiye ugruyorlardı. Sultan il.
Ahmed Osmanlı tahtına oturduğu 1691 yılında, Osmanlılar Belgrad'ı geri almışlardı.
Ordunun başında serasker Fazıl Mustafa Paşa vardı, sadrazamlığa getirildi. Sadra-
zam Fazıl Mustafa Paşa, orduya yeni bir düzen vererek Avusturyalılar üzerine yürü-
meye karar verdi. Varadin yakınlarındaki Salankamen'e geldiği sırada Baden margra-
vı (eyalet kontu) Prens Ludwig (Louis)'nin yüzbin kişilik ordusuyla karşılaştı. İki
ordu arasında, 20 Ağustos 1691 pazar günü çetin bir savaş oldu. Bu savaşta Fazıl

Ingolstad - Bayer. Armeemuseum (Bauyera Asken Müze).

Türk Siliihları. Osmanlı, XVII. yüzyıl

14
Mustafa Paşa, ordunun cesaretini artırmak için atına atlıyarak ön safhalarda çarpış­
maya girdi. Ne var ki , alnına isabet eden bir kurşunla şehit düştü. Sadrazam'ın
atından yuvarlanarak yere düştüğünü gören sipahiler, savaşı bırakarak geri çekil-
meye başladılar. Fazıl Mustafa Paşa 'nın safında, savaşa katılan Koca Halil Paşa
ile Küçük Cafer Paşa , herhangi bir bozgunu önlemek amacıyla, kuvvetlerini toplıya­
rak savaş alanını terkederek Belgrad 'a döndüler. Osmanlı Ordusunun bir kısım cep-
hanesiyle, bir miktar hazine eşyası Prens Ludwig'in eline geçti. Zefar şenlikleri
arasında Baden eyaletine girdi.

Prens Ludwig, ümit etmediği bu zaferden sonra (Türkenlouis) diye tanındı. Savaşta
eline geçen silah ve eşyaları sarayında sakladı. Daha sonra bu malzemeden bir
bölümü, bugün Almanya 'daki Karlsruhe'deki Baden Eyalet Müzesi (Badisches
Landesmuseum Karlsruhe)'nde sergilendi.

Müze'nin üst katında, bugün (Türkenlouis) adıyla büyük bir salon vardır. Bu sa-
londa, Salankamen savaşı galibi, Baden eyalet kontu Prens Ludwig Wilhelm'e ait
eşya ve belgelerle, bu savaşta Türklerden alınan bazı ganimet eserleri sergilenmek-
tedir. Bunlar aras ında, özellikle:

Üzerinde hilal, sekiz köşeli yıldız, bir el ve zülfıkar (çatal kılıç) resmi bulunan kır­
mızı atlas, Osmanlı sancağı, 1 metre uzunluğunda bir tuğ, işlemeli bir miğfer, Sul-
tan Mehmed iV. tuğrası bulunan madalyonlu, yeniçeriağası Rodoslu Mustafa'ya
ait, 1682 tarihli bir zırh, bir yeniçeriye ait sorguclu keçe üsküf,

Madalyonlarla süslü, sırmalı dört eğer ve koşum takımı,

Ingolstadt - Bayer. Armeemuseum (Bauyero Askeri Müze)

Türk Çadırı - Osmanlı, XVII. yüzyıl

15
•

Kabza ve kınları değerli taşlarla süslü, kılıç, meç ve hançerler, sapları işlerneli
savaş baft.,ıları, taşlarla
süslü topuzlar,

Söğüt dallarından örülmüş ibrişim süsleme kalkanlar, işlemeli tirkeşler, oklar, yay-
lar, mızra"lar,

XVll. yüz:yıl Anadolu seccadeleri, kumaşlar, örtüler, tezhipli, yazma Kur 'anlar,
divanlar, Osmanlı ordusuna ait çeşitli malzeme ve kap-kacak ve yüzelliye yakın
eşya vitrinlerde yer alır .

Osmanlı ordusunun savaş alınında bıraktığı malzemelerden bir kısmı Viyana ve

Krakow (Polonya) müzelerindedir. Bu malzemeler arasındaki mektup, ferman,
berat, kitap gibi arşiv malzemeleri ise Karlsruhe Baden Eyalet Kütüphanesi (Badische
Landesbibliothek}'de korurımaktadır. Bunlar arasında XVll. yüzyılda yazılmış bir
kitaptaki (Env. Hs. 201), Sultan Mehmed ili. minyatürü dikkat çekicidir.

Karlsruhe Eyalet Müzesi Ti.irk eserlerinden bir kısmının mahiyeti, Müze idaresinin
isteği üzerirıe tarafımızdan araştırılmış
ve envanterleri yapılmıştır. Müzenin ayrıca
yayınlanmış bir kataloğu da bulunmaktadır (l)_

(1) BadischeS Landesmuseum Karlsruhe (Der Türkenlouis), Karlsruhe, 1955

1
Batı Berlirı
Museum {iir lslamische
Kunst (Jsıom Sanatları
Müzesi)
Kapı Toknıağı
Selçuklu, J(lll. yüzyıl
(Cizre uıucamiine ait)

16
 MÜNCHEN (MÜNİH)
1- Bayerisches Nationalmuseum
(Bavyera Milli Müzesi)
Federal Almanya Bavyera eyaletinin en zengin eski eser kolleksiyonlarının muhafa-
za edildiği ve sergilendiği Bavyera Milli Müzesi (Bayerisches Nationalmuseurn)'nin
bir bölümü Osmanlı devri silahları ve askeri malzemelerine ayrılmıştır . Bavyera
Askeri Müzesi kolleksiyonlarından meydana gelen bu bölümdeki eserler, Osmanlıla­
rın İkinci Viyana Seferi (1683) bozgunun undan sonra Türk ordusu ile savaşlara gi-
ren Bavyera dükü Maximilian 11. 'ın Türklerden aldığı ganimetten derlenmiştir.
Osmanlı (XVI 1. yüzyıl) silah ve savaş malzemesini temsil eden bu eserler arasında,
sırma işlemeli atlas iki Türk çadırı ve otağı, otağ divanları, Üzerleri yazılı Osmanlı
sancak ve bayrakları, Osmanlı ordusuna ait süslü madeni bir kasa, kılıç, kalkan, balta
ve okluklar, zırhlar, değerli taşlarla süslü tüfenk ve tabancalar, Holbein tipinde Ana-
dolu halı ve seccadeleri bulunmaktadır.

2- Staatliches Museum für Völl<erkunde

(Devlet Halk Sanatları Müzesi)
Münih'teki Devlet Halk Sanatları Müzesi (Staatliches Museum für Völkerkunde)'de
yine Osmanlı (XVll. yüzyıl) silahları (Kılıç, yatağan, hançer, topuz, barutluk, kal-
kan v.s.) ile at eğeri ve üzengileri, koşum takımları, ayrıca halı ve kilimler, Anadolu
dokuma işçiliği ile ilgili eserler sergilenmektedir. Müzede, Türk müziği enstrümanla-
rından bir gurup eser vardır.

Siegburg - St. Seruatius

Kilisesi Hazine
Selçuklu Kumaş Parçası
(XIII. yızyıl baş.)

17
Düsseldorf- Hetjen Museum Osmanlı - lznik Seramikleri (XVII. yüzyıl)

3- München - Rezidensmuseum

Münih'teki eski bir Bavyera Sarayı olan Rezidensmuseum müze olarak düLenle ıı rıı i~
ve Maximilian il. adına Osmanlı (XVll. yüzyıl) silah ve savaş ganimeti olardk bir
bölüm eser sergilenmiştir. Bu eserler arasında sırma deri işlemeli at eğerler i, kılı ç,
yatağan, hançer gibi kesici silahlar, ayrıca halı, çini gibi eserler bulunmaktadır.

İkinci Viyana seferi sırasında Avusturyalıların yanında Osmanlılara karşı savaş veren
Baden eyaleti dükü Ludwig Wilhelm'in 300. Doğum yıldönümü dolayısiyle 1955
yılında, Münih, Karlsruhe ve Viyana müzelerinde bulunan savaş ganimeti Osmanlı
silahları ve ordu malzemesi toplu olarak Karlsruhe-Badisches Landesmuseum'da
sergilenmiştir. Sergide Osmanlılara ait 213 eser yer almıştır. (1)

4- Stadtmuseum München
(Münih Şehir Müzesi)

Münih 'teki (Bayerischen Staatsgemaldesammlungen) müzeler topluluğunun bir

bölümü olan Şehir Müzesi (Stadtmuseum) 'da bir gurup Türk El işleri kolleksiyonu
sergilenmektedir. Bu kolleksiyon, Melek Celal Lampe tarafından müzeye bağışlan­
mıştır. Kolleksiyonda XVll I. yüzyıldan günümüze kadar Türk elişleri (sırma ve
ibrişim işleme çevre, yağlık, bohça, yazma, peşkir, yatak örtüsü, oya işleri, divan
örtüleri v.s.) ile Türk dokumalarından biçilmiş ve işlenmiş kadın elbiseleri sergilen-
mektedir. İstanbul ve Anadolunun çe'?itli bölgelerinden derlenen bu kolleksiyon,
son devir Osmanlı halk san,ıtının diiıl'nll' ~<'<. ilrııi '? hir örneği olarak önem taşır.

18
Münih'teki Bavyera Devlet Kitaplığı (Bayerische Staatsbibliothek) Türkçe Yazmalar
Bölümünde de cilt, süsleme, yazı ve minyatür sanatı yönünden değ erleri bulunan
yazma kitaplar vardır.

HAMBURG
Museum für Kunst und Gewerbe
(Sanat ve Etnografya Müzesi)
Hamburg'taki Sanat ve Etnoğrafya Müzesi (Museum fıir Kunst und Gewerbe)'deki
İslam Seramikleri bölümü'nde İran, ·Mezopotamya, Türkiye gibi İslam ülkelerinden
derlenen seramik eserlerle, önemli bir kolleksiyon sergilenmektedir. İslam seramik-
leri arasında xvı. yüzyıl olarak tarihlenen Osmanlı devri İznik duvar çinileri, İznik
çini tabakları, maşrapalar, kobalt mavisi, türkuvaz ve mor renk çiçek süslemeleri
ile dikkati çeker. Hamburg ,Sanat ve Etnoğrafya Müzesi Doğu eserleri bölümünde
ayrıca XVI. ve XVll. yüzyıl Ulak halıları geleneksel renk ve desenleri ile Müze'nin
şaheserleri arasında yerini alır ( ) .

Düsseldor{-Hetjerı Museum Kütahya Seramiği

(XVII. yüzyıl)

KÖLfJ
Ku nstgewerbemuseu m
(Sanat - Etnografya Müzesi)

Köln'deki Sanat ve Etnoğrafya Müzesi (Kunstgewerbemuseum)'da Türk çini sana-

tından birkaç seçkin örnek bulunmakta ve sergilenmektedir. Bu örnekler arasında,
İstanbul 'da Piyale Paşa Camii pencere kemer dolgularına ait olduğu söylenen yarım
daire biçimindeki 16 parçalık çini pano dikkati çeker. XVI. yüzyıl İznik işi bu çini
panonun Paris'te Louvre Müzcsi'nde, Viyana'da Geleneksel Sanatlar Müzesi'nde,
Doğu Beri in Pergamon Müzesi İslam Eserleri Bölümünde, ayrıca Lizbon'da Gulbenk-
yan Vakfı Müzesi'nde eş örnekleri bulunmaktadır. Köln-Sanat ve Etnoğrafya
Müzesi'nde XVll. yüzyıla ait birh.aç Türk halısı (özellikle XVll. yüzyıl yıldızlı
Uşak halısı) da sergilenmektedir .

( 1l K ristıan Jakobsen , ısıam ı sch c K c ıa mı k (Mu scu m f ur Kunst und Gewerbe - Hamburg),
Hambury, 1959.

19
 Batı Berlin - Museum fi.ir lslamische Kunst (lsliim Sanatları Müzesi)
Uşak Halısı - Osmanlı (XVIL yüzyıl)

Batı Berlin - Museum für lslamische Kunst (lsliim Sanat/an Müzesi) Uşak Halısı - Osmanlı (XVII. yüzyıl)

20
Batı Berlin - Museum für lslamische Kunst (lsldm Sanatlan Müzesi)
Hayvan Figürlü Anadolu Halısı (XV. yüzyıl)

21
INGOLSTADT
Bayer. Armeemuseum
(Bavyera Askeri Müzesi)

Federal Almanya'nın güneyinde bulunan lngolstadt şehrindeki Yeni Saray (Neues

Schloss), Bavyera Askeri Müzesi olarak düzenlenmiş, Müze'nin bir bölümünde Os-
manlıların İkinci Viyana Seferi bozgunundan sonra, Bavyera'lı Max Emanuels'le
yapılan savaşlarda (1687), Osmanlı ordusundan arta kalan savaş ganimeti sergilen-
miştir. Bu ganimet arasında altın sırma ve motiflerle süslü atlastan bir sadrazam ça-
dırı, kıl ınç, kalkan, ok, yay, mızrak, hançer, miğfer, zırh gibi Osmanlı silahları, at
eğerleri, üzengilP.r, bulunmaktadır. Altın ve gümüş kakmalarla süslü bu silahlar göz
kamaştırıcı bir tarih ve sanat değeri taşımaktadır. Müzede Türk halılarından da
örnekler verilmektedir.

SIEGBURG
St. Servatius Kilisesi Hazinesi

Köln şehri yakınlarında Siegburg şehri St. Seruatius Kilisesi Ilazirıe eserleri arasında
Selçuk devrine ait altın telli kamha ünik bir kumaş parçasının bulunduğu öteden-
beri bilinmektedir (l)_ Türk kumaş sanatı yönünden önemli bir eser olan ve XI 11.
yüzyılın başlarında Selçuklu sultanları için dokunduğu sanılan bu kumaşın üzerin-
de, Selçuklu arması çift başlı kartal figürleri ve rumi motifler bulunmaktadır. Kili-
senin Hazine Dairesinde titizlikle korunan bu kumaş parçası, 1978 yılında tarafı­
m_ızdan görülmüş ve fotoğrafı alınmıştır.

FRANKFURT
Museum für Kunsthandwerk (El Sanatları Müzesi)

Frankfurt'taki Elsanatları Müzesi (Museum für Kunsthandwerk) 'te, Doğu seramik-

leri bölümünde, özel!ikle İznik yapısı (XVI 1. yüzyıl) tabak ve sürahiler, küçük bir
kolleksiyon oluşturm?ktadır. Bu müzede ayrıca, XVI. ve XVl 1. yüzyıl birkaç parça
Anadolu halısı da bulunmaktadır.

(1) Tahsin öz, Türk Kumaş ve kadifeleri, 1. il . İstanbul, 1946.

Düsseldorf- Hatjen Museum

Çini Kitabe -Selçuklu (XIII. yüzyıl)

22
btel<i F. Alman Müzeleri - Mtızelik Yazma Eserler ve Özel Kollaksiyonlar

Federal Almanya 'nın Sclılc.'lı•i:.. Jlu/stcin şehrindeki Gottorpschloss ' ta bulun.ın.

Eyalet .ilü:: esı ( l.aııdc,;ıııııs<'tıılli Krefcld ~ehrinde Tcxtilmuseunı, H.ınnover şehrin­
de Kcstner-nıuseum ve dahaba~ı..a şehirlerdeki lokJI müLelerdc Osmanlı devrine ait
çini, halı, h.umaş, vs. sanat eserlerine rastlanmakla birlikte, bunlar birer kolleksiyon
niteliğinde olmadığı için üıerindc clurulmarnışıır. Türk sanatı tarihi uzmanı Dr.
Joharırıa Zich. - Nisscn, bu müzelerden de bahisle, F. Alman müzelerindeki Türk
eserlerinin genel bir değerlendirmesini yapmış, bu araştırmasını 1981 yılında
yayın lamıştır ( 2 ).

F. Alnıarıya'rıın Batı Berlin, Münih , Köln ,FreibUrg, Tübingen,v.s. gibi devlet kitap-
lıkları {staatsbibliotlıek) yazma eserler bölümündeki Türk yazmaları arasında müze-
lik değerde tezhipli ve minyatürlü kitapları yurt dışında Türk kültür varlıkları arasın­
da mütalaa etmek ve ayrı bir araştırma konusu yapmak yerinde olur.

Bu arada, Federal Alman müzeleri ve kitaplıkları dışında, İslam eserleri ile birlikte
özel olarak Türk eserleri kolleksiyon~ yapanlar, bunları zaman zaman sergileyenler
vardır. Bunların kim olduğu ve kolleksiyonlarının nitelikleri yine ayrı bir konu ol-
makla birlikte, burada bir örnek olmak üzere Manfred Bieber adlı bir alman vatan-
daşının Türkiye'den derlenmiş (Anadolu Halı ve Kilimleri) Kolleksiyonundan söz
etmek yerinde olacaktır. Bu kolleksiyondan, XIX. yüzyıl başlarından günümüze ka-
dar tarihlendirilen 141 parça Anadolu Halı ve Kilimleri, 24 Ağustos-25 Ekim 1980
tarihleri arasında Kevelar-Aşağı Ren Halksanatı ve Kültür Tarihi Müzesi {Niederrhei-
nisches Museurn für Volkskunde uııd Kulturgeschichte)'de sergilenmiş ve kataloğu
yayı nlanmıştır ( 3 ).

Herhangibir görevle Türkiye'de bulunmuş, sonra F. Almanya'ya dönmüş bazı Al-

man vatandaşlarının evlerinde kencıi özel meraklarıyla Türkiye'den veya Avrupa
antikacılarından sağladıkları halı -kil im , dokuma, elişi, seramik, yazma kitap,
bakır işleri vs. gibi Türk sanat eserleri görülmektedir. Bunların dışında F. Almanya'-
da ticaret yapan Türk vatandaşlarının özellikle Türk halı ve kilimlerinden kolleksi-
yonlara sahip oldukları, bunları zaman zaman sergiledikleri de bilinmektedir.

!2J Dr. .;ona nna Zıck -Nıssen, Turkisches Kulturguı in deutschen Muscen, Bcgegnung mil
• Jrken Begegnung mit dem ısıam, Teil: 2-1, Harnburg, 1981.
( :,, Dr Rooerı Plotz , Anatoıısche Dorft eppiche uod Flachgewcbe (Sammlung M. Bıeber).
.'. eeıe. 1980.

Karlsruhe
Badisches Landes museum
At Eğeri- Osmanlı
(XVII. yüzyıl)

23
 Karlsruhe
Badisches Landesmuseum
Gümüş Hançer ve Kın
Osmanlı (X VII. yüzyıl)

Kar/sruhe
Badisches Landesmuseum
Yeniçeri Ağası Rodoslu
,'\,fusfafa'ya ait Zırh
(1682)

24
Krefeld
Textil Museum
Türk Kadın Elbisesi
Osmanlı (XIX. yüzyıl)

Hamburg
Museum fiir
Kunst und
Gewerbe
lznik Çinisi
Tabak
Osmanlı (XVI. yüzyıl)

25
 ....
. .~

!
'Y

"
>r., • ~

. l
...,,_: .... r:::1 ...."'"
.....

l ı ,.f 1
;

Karlsruhe - Badische Landes bibliothek (Eyalet Kütüphanesi)

Sultan Jfehmed ili Minyatürü (Enu. Hs. 201)

26
 DOGU ALMANYA

Doğu Berlin - Staatliche Museen Zu Berlin

(Ber/in Deulet Müzeleri)
Anadolu Halısı (XV yüzyıl)

27
DOGU BERLİN
Staatliche Museen zu Berlin-lslamisches Museum
(Berlin Devlet Müzeleri - İslami Eserler Müzesi)

İkinci Düya Savaşı 'ndan sonra, Beri in 'in ünlü Pergamon Müzesi, Doğu kesiminde
kalmıştı. İkinci Dünya Savaşı günlerinde müze eşyası sığınaklarda d~pola nmıştı.
Almanlar, dünyanın en büyük bir tarihi hazinesini titizlikle koruyorlardı. Savaştan
sonra, Sovyetler, Pergamon Müzesi'nin çoğu eserlerini Rusya'ya taşımışlardı. Bunlar
geri getirildi, depolarındaki eserlerle birlikte Pergamon Müzesi yeniden düzenlendi,
1957 yılında ziyarete açı ldı.

Bilindiği gibi, Pergamon Müzesi, adını, Bergaına'dan alır. 1865 yılında, Anadolu'da
bir gezi yapan Cari Humann adlı bir Alman Mühendisi Bergama'ya da uğrar ve tarihi
Akropolü gezer. O sıralarda, A kropol'ün. yanı başında kurulmuş olan bir kireç
ocağına, mermer heykel par ça larının atılmakta olduğunu görür. Burada, önemli
eserler olduğunu anlayan Cari Hu mann, durumu Almanya'ya yazar. Arkeoioğlar
Bergama 'ya gelip giderler. Sonunda, Osmanlı Devletinden uzun süreli bir izin kopa-
rarak kazıya başlarlar. İlk anda, Bergama Krallarından Eumenes 11.'in (M.Ö. 197
159) yılları arasında yaptırdığı Zeus Tapınağı'nın kalıntıları meydana çıkarılır.
Bu kalıntılar, ambalajlanarak Beri in 'e yollanır. Beş basamaklı bir podium üzerine

Doğu Berlin - Staatliche Museen Zu Berlin (Berlin Devlet .">füzeleri)

lznik Duuar Çinisi - Osmanlı (XVT. yüzyıl)
f!Stanbul Piyale Paşa Camiinden)

29
kuru lan iki ka tlı tap ınaktan arta kalan mimarı parçalar 1871 y ı lında, l3er/in Devlet
.\lüzesi'nde (Staalliche M useen Z u B erlin) restore edilir. O günden sonra Müzenin
ad ı Pergamo11 M useum olur. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Bergama Zeus Tapına­
ğı R usya 'ya taşınırsa da Doğu Beri inlilerin ısrarı üzerine tekrar yerini alır. Müzede
Berga ma Tapına ğ ından ayrı olarak, Anadolu 'dan götürülmüş daha pckç ok eserler
va rd ır . Türk sanat eserleri ise, Müzenin ayrı bir bölümünü teşkil eden İslami Eserler
Seksiyo nu 'nda sergilenmektedir.

Doğu Berlin 'in Pergamon Müzesi 'ndeki İslami Eserler Bölümünde iki büyük salon
Türk eserlerine ay rılmıştır . Birinci Salon'da Anadolu Selçukluları devri eserleri yer
almaktadır. Konya Salonu denilen bu salonda, özellikle 1905-1907 yıllarında
Konya 'dan götürülmüş, Xll I. yüzyıl Selçuklu devri eserleri bulunmaktadır. Bunlar
arasında , Konya 'daki Selçuklu eseri Bey hekim ıHescidi ' nin yerinden sökülerek
getirilen çini- mozaik mihrabı başta gelmektedir. Yazı ve desenlerle süslü çini
mihrap , son y ıllarda ustalıkla restore edilmiş ve müze'de baş köşeye oturtulmuştur.
Mihrapla birlikte, Müze'de, Beyhekim Mescid inin çift kapaklı, ahşap üç pencere
kanadı da sergilenmektedir. Ayrıca K onya Alaaddin Camii'nden get irilen, işlemeli
ahşap Kur'an Rahlesi, Konya 'daki Sır çalı Medrese' ye ait a ltı köşeli ve kitabeli bir
Selçuklu duvar çinisi, Karaman'dan getir ilmi ş, kabartma yazılı iki çini parçası,
Ko ny a Selç uklu Sarayı 'nın alç ı süsleri, kabartma resim li birkaç taş eser (ut çalan
adam ) ve daha başka Selçuklu devri eserleri salonu doldurmaktadır. İkinci salon
Osmanlı devri eserlerine ayrılmıştır. Burada, Osmanlı padişahlarına ait, tuğralı,
altın süsleme fermanlar, XVI. yüzyı l Anadolu h al ıl arı, XVll 1. yü z yıl bir Osmanlı
kaftanı ayrıca, İstanbul 'da, 1573 yılında yaptırılmış olan Piyale Paşa Camii' nin
pencere kemerine ait olduğu kaydedilen İznik işi bir ç ini pano teşhirdedir ( l )

Batı Berlin Müzeleri, Osman lı devri eserleri yönünden ne kadar zenginse, Doğu
Berlin Müzesi de S.elçuklu eserleri bakımından o derece önemlidir ( 2 l.

ORESDEN
Historisches Museum
(Tarih Müzesi)

Dresden'de Tarih Müzesi (Historisches Mııseum)' un salonlarından biri (salle : 12),

Osmanlıların İkinci Viyana Seferinden sonra (1683), savaş alanlarında bıraktıkları
silah ve sefer malzemesine ayrılmıştır. Kara Mustafa Paşa'ya ait olduğu söylenen ve
örnekleri Viyana, Budapeşte, Münih, Karlsruhe ve Krakov müzelerinde bulunan
sırma işlemeli bir Türk Çadırı (otağ) ile kılıç, kalkan, hançer, miğfer, zırh, tüfenk
ve tabanca vb. sergilendiğ i salonda, at mankenleri üzerinde eğe r ve koşum takımları ,
bayrak ve nişanlar yer almaktadır.

(1) Bu konuda geniş bilgi içirf bakınız: M. ö nder, Pıyaıe Pasa Cam ıı Ç ı n ıle rı . Çağrı Oe rgisı
(Konya). sayı : ıg9-Ağustos 1974 .
Semavi E yi ce, Piyale Pa ş a Camii Ç ini A l ınl ı kl arı ve Sır Eskı Eser H ırsızı. Çağrı Dergisi
(Konya), sayı : 202-Kas ım 1974.

(2) Dudzus Wol fgang - Enderlein Volkmar , lslamısches Museum (l s lamısche Kunstwerke) ,
Berlin, 1961.

30
 ......
,,
,,
....
,
,,
..
,,
,

Doğu Ber_lin - Staa tliche Museen Zu Berlin (Bertin Deulet Müzeleri)

Çini Mozaik _l\1ihrap - Selçuklu (Xll/. yüzyıl)
(Konya'da Beyhekim Mescidine aittir.)

31
 Doğu Berlin - Staatliclıe Museen Zu Bertin (Bertin Devlet Müz eleri)
-4nadol" Halısı (Ho/bein Tipi) - Osmanl ı, XVI. yüzy ı l

32
DoğuBer/in
Staatliche .\fuseen
Zu Berlin
(Berlin Devlet Müzeleri)
A.hşap Pencere Kanadı
Selçuklu - XIII. yüzyıl
(Kony:ı 'da Beyhef~im
Mescidine aittir)

Doğu Berlin
Staatliche Museen
Zu Bertin
(Berlin Devlet Müzeleri)
Taş Kabartma F:gür
Selçu!llu - XIJT. yüzyıl
(Konya 'dan)

33
 Doğu Berlin
Staatliche Museen Zu Berlin
(Berlin Deulet Müzeleri)
Tuğralı Ferman
(Sultan Murad 111. 'e aittir)

Doğu Berlin - Staatliche Museen Zu Berlin

(Berlin Deulet Müzeleri)
Kabe Resimli Çini - Osmanlı, XVII. yüzyıl
34
 AVUSTURYA

V iya rw - österreichinisches .'r1useum

Uşak Halm - Osmanlı (XVII. yüzyıl)

35
 VİYANA

1- Sanat Tarihi Müzesi (Kunst Historischen Museum)

Onaltıncı ve onyedinci yüzyıllarda iki kez Osmanlılar tarafından kuşatılan Viyana'-

da, kuşatma olayları Avusturyalılarca yüzyıllar boyu unutulmamış, OsmJnlılarla
yapılan savaşlardan ne kalmışsa , bunlar saray ve müzelerde titizlikle korunmuştur.
Özellikle İkinci Viyana Kuşatması'ndan (1683) sonra, Osmanlıların ağırlıklarını
geride bırakarak çekilmesi, Kara 1Uustafa Paşa' nın yenilgeleri, 1691 yılı ağustosun­
da Salankamen'de Avusturya ordusunun başarısı, bütün bu olaylar, savaş meydanla-
rından toplanan silah, bayrak, çadır ve çeşitli ordu malzemeleri ile belgelendirilmiş ,
bunlar Viyana müzeleri arasında bölüşülmüştür. Bu müzelerin başında, Sanat Tarihi
Müzesi Silah Kolleksiyonu {Waffensammlung des Kunst Historischen Museum) gelir.

Viyana Sanat Tarihi Müzesi Silah Kolleksiyonu'nda, savaş alanlarından arta kalan
veya bir bozgunda terkedilen Osmanlı XVll. yüzyıl çadırları, sam:aklar, zırhlar ve
miğferler, altın-gümüş işleme, değerli taşlarla süslü koşum takımları, kabza ve
kınları işleme kılıç , hançer ve meçler, kalkanlar, ok, yay ve tirkeşler, tabanca,
tüfenk ve barutluklar, topuzlar, balta ve teberler, çeşitli askeri malzeme sergilen-
mektedir. Bunlar arasında işlemeli bir koşum takımı, süslü at eğeri ve bir topuzun
Kara Mustafa Paşa 'ya ait olduğu söylenir. Sögüt dallarıyla örülmüş, üzerleri ejder
(dragon) figürü, işlemeli Osmanlı kalkanlarının ilk Viyana kuşatmasından arta kalan
XVI. yüzyıl kalkanları olduğu ifade edilmektedir. Aynı devir Osmanlı kalkanları ,
bugün Topkapı Sarayı Silah Kolleksiyonunda da görülür.

Viyana'daki A skeri Tarih Müzesi (Heeresgeschichtliches Museum) ' da XVll I. yüzyıl

Türk bayrak ve sancakları , koşum takımları ile XVlll. yüzyıl Türk türbanı , ayrıca
Viyana-Şehir Tarih Müzesi (Historisclıes Museum der Stadt) 'da yine Osmanlı
kuşatmaları ile ilgili eşyalar, bu arada Osmanlıların Belgrad'ı fethettikleri zaman
Kal'a burcuna çektikleri bayrak sergilenmektedir.

İkinci Viyana Kuşatmasının 300. Yıldönümü dolayısile, 1983 yılı içerisinde Viyana
kuşatmaları ile ilgili eşya ve belgelerle yeni sergiler açılmış, bu vesile ile toplantılar
düzenlenmiştir.

2- Avusturya Geleneksel Sanatlar Müzesi

(Österreichinisches Museum für Angewandte Kunst)

Avusturya Geleneksel Sanatlar Müzesi Şark Eserleri Bölümünde, bir gurup Osmanlı
Devri (XVI. - XVlll. yüzyıllar) Anadolu halısı sergilenmektedir. Bunlar arasında,
büyük boyda XVll. yüzyıl, madalyonlu Uşak halıları, Holbein tipinde halılar başta
gelir. Ayrıca bu müzede, XVI. yüzyıl, birkaç örnek Bursa kumaş ı , XVI. ve XVll .
yüzyıllara ait İznik seramikleri de bulunmaktadır. 1573 yılında İstanbul'da yaptırı­
lan Piyale Paşa Camii'ne ait olduğu ifade edilen ve eş örneklerine Paris'te Louure,
Doğu Berfin Pergamon Museum İslam Eserleri Bölümü, Lizbon'da G ulbenlıian
müzelerinde rastlanan pencere kemeri dolgusu çini pano burada sergilenmekte-
dir (l ).

37
Viyana'daki Auusturya Milli Kitaplığı (österreichische Nationalbibliothek) Türkçe
Yazmalar Bölümü'ndeki el yazma kitaplar arasında cilt, tezhip, yazı ve min.yatür
yönünden değer taşıyan eserleri de burada kaydedebiliriz (Z)

INNSBRUCK
Museum Ferdinandeum

Avusturya 'da Troller bölgesi merkezi lnnsbruck şehrinde bulunan Museum Ferdi-
nandeum Şark Eserleri Bölümü'nde Selçuklu devri Xll I. yüzyıl başları olarak
tarihlenen Güney-Doğu Anadolu (Mardin ?) 'de bulunarak bu müzeye mal edilen
türkuvaz, mavi, siy~h. sarı renklerde bronz-emaye bir tepsi (Env. K. 1036) ünik
eser o!arak tanınmaktadır. Tepsinin üzerinde, ortadaki madalyonda bağdaş kur-
muş taclı bir sultan resmi bulunmaktadır. Bu madalyonu harpi, sifenks, arslan
figürlü altı madalyon çevirmektedir. Kenar suyu kitabelidir ( 3 )

(1) Siegfrled Trol!, österreichisches Museum tür Angewandte Kunst (Altorientatische Tep-
plche}, wıen, 1951.
(2) Güstav FIOgel , Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der k.k. Hofbib-
liothek zu Wien. ili. Wien, 1865-1867.
(3) Richard Ettlnghausen, Les Tresors de Turquie. p: 167, Geni!v~. 1966.

Viyarw
Kunst
Historicshen
Museum
Osmanlı
De1Jri
Top!l.zforı
(XVII. yüzyıl)

38
Viyana - Kunst Historischen Museum - Osmanlı Oklukları (1680)

39
• ~------------~-

Viyana - Kunst Historicshen Museum - Osmanlı Kılıcları 'XV71. yüzyıl)

40
 İNGİLTERE

Londra - British M:.ıseum

41
LONDRA
Victoria and Albert Museum

Londra 'da Victoria and Albert Museum, 1835 yılında "South Kensington Museum"
ad ı yla kurulmuş,1899 yı lında bugünkü ·ad ını almıştır. Resim-heykel gibi plastik
sanatlar yönünden Avrupanın en zengin müzelerinden biridir. Müzenin bir bölümü
İslam sanatlarına ayrılmış, burada, Türk halı, kumaş, çini ve seramikleri sergilen-
miştir.

Victoria and Albert Museum'da bulunan Türk halıları arasında özellikle madalyonlu
ve çintemani motifli Osmanlı devri (XVI 1. yüzyıl) Uşak halıları dikkati çeker. ~­
manlı devri Anadolu halıları arasında Kula, Gördes örnekleri bu kolleksiyonu zen-
ginleştirir. Müzenin değerli bir kolleksiyonu da örneklerine az rastlanan Türk ku-
maşlarıd ır.

Bilindiği gib i, Türk sanatında kumaş ve dokuma işçiliği Selçuklulardan sonra, XVI.
yüzyıl Osmanlı devrinde Bursa, lstanbul (Usküdar), Bilecik gibi merkezlerde büyük
bir gelişme gösterir. XVI. ve XVll 1. yüzyıllarda bu merkezlerde dokunan lale, ka-
ranfil, nar çiçekli, çintemani motifli çatma kadife, alaca, altın ve gümüş telli kemha,
diba, sevil gibı ipekli kumaşlar, devrin gelişen el sanatları arasında seçkin yerini
alır. Dokundukları yıllarda Avrupaya da ihraç edilen bu kumaşlar Avrupa saray ve
manastırlarında aranılır olmuş, bu kumaşlardan erkek ve kadın elbiseleri, kaftanlar
biçilmiş, kumaşlar , divan örtüleri olarak da kullanılmıştır.

Victoria and Al bert Museum 'un Osmanlı kumaşları kolleksiyonu arasında XVI. ve
xvııı. yüzyıllar, a.ltın-gümüş telli, ipek kadife ve kemhatarla birlikte xvııı. yüzyıl
bir Kabe örtüsü, XVI. yüzyıl, çocuk şeyhzade elbiseleri, altın telli ve mavi ibrişim
desenli, xıx. yüzyıl başlarında dokunmuş, önü yırtmaçlı kadın elbisesi, xıx. -
xvıı ·yüzyıllara ait yastık yüzleri sergilenmektedir (l >.

Victoria and Albert Museum 'un Türk seramikleri kolleksiyonu da, Avrupa müzele-
rinde en zengin kolleksiyonlar arasında sayılır. Osmanlı devri (XV. - XVll. yüzyıl­
lar) lz nik işi tabak, vazo, testi, sürahi, kase, kandil, su kabı gibi kap-kacak (evani),
klasik desen ve bilinen renkleri ile en seçkin örnekler olarak kolleksiyonda yerini
alır. Seramikler arasında gemi desenli tabaklarla hayvan figürlü bir sürahi ayrıca
önem taşır. Türk seramikleri arasında İznik duvar çinilerinden örneklerle birlikte,
XVlll. yüzyıl Kütahya ve Çanakkale seramiklerinden de eserler bulunmaktadır ( 2 ).

(1) Brief Guid e to Turkish Woven Fabrics ( V ictoria and Albert Museum), London, 1950.
(2) Arthur Lane, Turkish Pottery (Victoria and Albert Museum), L ondon, 1955.
--------------------·
L o ndra
''ic foria a nd Al bert
,ıtııseum .. .
İznik Duvar Çım~ı
Osmanlı (XVI. yrızyıl)

Londra
Vic tor:O aııd Alberl
.ıiuseıım
Seramih Tabalı
Osmaıılı (İzııilı )
X \TJ. y üzyıl

44
-----------------------------
Loııdra
\"icloria and .4 lber/
.il u .~l'ıım
('uıi Sıırahi
Usınatt 1 ı ' İznik)
.\"\ ·ı yüzyıl

Loııdra
Victoria 'lnd A /bert
Muse ıcn
Duvar Çirıisi (Kabe Resimli)
Osmanlı (İzn ik)
X Vll. yüzyı l

45
British Museum

Dunyanın sayı lı müzelerinden biri olan Londra'daki British Museum, ilk olarak
1753'te kuru lmu~ . 1823-1847 yıllarında yaptırılan şimdiki binası Kraliyet Sara-
y ı 'na taşınmıştır. '1uzcde Kraliyet Kütüphanesi ile birlikte dünyanın çeşitli ülkeleri
sanat eserlerinden meydana ge lmiş zengin kolleksiyonlar bulunmaktad ır. Bu koflek-
siyonlar aras ın da, '. )rtadoğu ve Asya ülkelerinden toplanan arkeo lojik buluntular ve
sanat eserleri önemli bir yer tutar. Anadolu seksiyonunda Batı Anadoludan taşınan
Knidos Demeteri, Efes Artem is Tapınağı, Halikarnas (Bodrum) Mezar Anıtı
(Moseleum) kabartmaları sergilenmektedir.

British Museum Kütüphanesi'nin Doğu ülkeleri yazma kitapları arasında Selçuklu

ve Osmanlı devirleri yazmaların ın büyük bir kısmı müzelik değerde, altınla süslü
(tezhipli), bazıları da min yatürlüdür. Bu kütüphanedeki , XV. - XVlll. yüzyı llarda
yazı l an Nusrelniime, Hümiiyunniime, Aca i b'ül-Malılııkuı llıisrev-ü Şirin, Hadi-
llat'üs-süeda, Paşanôme gibi türkçe eserlerdeki minyatürler, tanınmış Türk nakkaş
ve musavvirlerinin eseridir (l l.

British Museum'da ayrıca Türk seramiklerinden bir kolleksiyon da bulunmaktadır.

Bu seramikler arasında İznik işi , XVI. yüzyı la ait çini tabaklar, cami kandilleri, su
kapları ve duvar çinileri, Türk çini sanatının bütün özelliklerini ve güzelliklerini
yansıtan örneklerdir.

(l) G. M. Meredith --Owens, Tur klsh Miniatures (The British Museum), London, 1963.

Londra - British Muscum Seramil-1 Tabalı - Os•nanl ı (İz"lih) XVI. yüzyıl

46
EDINBURG
Royal Scottish i\lluseum

Edinburg'taki Royal Scottish Museum Şark Eserleri salonunda b ir gurup Osmanlı

devri (XVJl 1. yüzyıl) tabak, kahve kutusu gibi Kütahya seramiği bulunmaktadır (l) .

İngiltere 'nin daha başka müzelerinde, daha çok İslam eserleri kolleksiyonlarına
dahil Türk eserlerine rastlanır. Bu arada, Ca bridge- Belonging ve Uniuersity Library,
Oxford- Bodleian Library , Edinburg- Uniuersity Library ve daha başka büyük
kitaplıklardaki türkçe yazmalar arasında müzelik değerde tezhipli ve minyatürlü
el yazması Türk eserleri kaydedilebilir.

Godmann Kolleksiyonu

Londra 'da İslam Eserleri özel kolleksiyonları arasında Godmann Kolleksiyonu

Türk seramikleri yönünden ayrıca kaydedilmeye değer nitelikte önem taşır. God-
mann Kolleksiyonunda bulunan İznik seramikleri arasında, xvı. ve xvıı. yüzyıl,
mavi-beyaz ve çok renkli 8 adet cami kandili geniş bir araştırma ile yayınlan­
mıştır ( 2 ).

(l) John Carswell, A minor group of Late Turklsh Pottery (ist. üni11. Ed. Fak. Sanat Tarihi
Yıllığı, S: l-7 - İst., 1964)

{2) İsmail ünal, Cini Cami Kandilleri, Tıirk Sanatı Tarihi Araştırma ve 1ncelemeleri, 11 .
s: (72 - lll), İstanbul, 1969.

Londra - British Museum Humayunname yazma kitapta (Add 15153)

l\lfinyatür - Osmanlı, XVI. yüzyıl

47
 Londra - Bri!islı _\foseum - .Vusrefnôme Yazması '\ı/in:;alürü (Add. 22011)
Osmanlı - X VJ /_ yüzyıl

48
 --ı

1 lı~),.u.'.(:l.;~L,._,
. .. •• .. .t-.~_;;{_:_.
. - ~v: ~, 1 ~J • • -

;J~~~\~-~Y.;).~j>J~~~
1 1

1ı ~JJ..jjJ t.>..>f.'_,t; Ô.>~)~\~ffi;,~~;.)j_

. .,
~~)"-:"~0~~\i_,__,\.>U \_,\.>~~ 1.>_,ı,.,Ş,

l
1
1 ~, . . :<. ..-.: ·;,.
~~~~.:,_,f-1,~"f"~~,ı~,)~ '.. ~~~ g '
c~ l '

J~-"f-.:J~~rGJıc>-:)~~jJ_,t~~
.·üi:~ıY~4-\~~~p.:L ~.>)_,\ •.>~) •
- - - - - -- - - -

Londra - Brilish Mu.seum - Hunıiiyunname Yazması .\1inyatiirü (Add. 15153)

Osmanlı - X VJ /. yüzyıl

49
 Loııdro
Victoria and Albert
Museuııı
Bursa Kamaşları
Osmanlı - XVI. yüzyıl
(A ltııı Telli ue İpekli)

Londra - Victoria aııd Albekl A1useıım - C.,'şall Halısı, Osmaıılı (X Vll. yüzyıl)

50
Londra - Victoria and Albert Museum - İznik Sürnhi - Osmtınlı, XVll. y üzyıl

51
 Londra - Naticonn l Gallery
Fatih Sultan Mehmed Tablası (G. Bellini)

52
 FRANSA

Paris - Musee du Louvre

Camili !znik Seramiği Tabak
Os manlı, XVII. yüzyıl

53
-------------------------------~

PAR İS

1- Musee du Louvre
(Louvre M!.izesi)

Fransa 'da Türk eserlerinin sergilendiği müzelerin başında, Paris'teki ünlü Louure
Müzesi (Musee du Louure) gelir. Dünyanın en büyük müzelerinden biri ve Fransa ' nın
Milli Müzesi olan Louvre'un büyük salonlarından biri, lslam Sanatları (Arts Jlu sul-
mans) 'na ayrılmış bu salo:ıda, Türkiye ve İslam ülkelerine ait çeşitli devirlerdeki
müzelik eserler sergilenmektedir.

Louvre Müzesi'nin İslam sanatları bölümünde sergilenen Türk eserlerinin çoğunlu­

ğunu Osmanlı, İznik çinileri almaktadır. Bu eserler arasında, İstanbul'da 1574 yı­
lında yaptırılan Piyale Paşa Camii'ne ait olduğu kaydedilen ve bir pencere kemerini
dolduran 143x70 cm. boyutundaki İznik duvar çini panosu ile yine aynı devirde
İznik'te yapılmış, 101x55 cm. boyutundaki çini pano başta gelmektedir. Müze
kayıtlarına göre, Piyale Paşa Camii çinisi, 1889 yılında G. Papst adlı bir Fransız­
dan satın alınmıştır. öteki panonun 1940 yılında Legs Deligand adlı birinin hediyesi
olduğu kayıtlıdır. Salondaki İznik işi çini kapları (tabak, kase, su kabı, kupa v.s.)
XVI. ve XVll. yüzyıl Osmanlı devri eserleridir. Bunların da 1875- 1932 yılları
arasında bağışlar ve satınalmalarla müzeye mal edildiği envanter kayıtlarından anla-
şılmaktadır. Yazma eser ve minyatürlerin bulunduğu vitrinlerde, XVI. yüzyıld a
İstanbul'da yapılmış (Bahçede bir müzik meşki) adlı minyatür gerçek bir şahe­
serdir (l).

2- Musee des Arts Decoratifs

(Dekoratif Sanatlar Müzesi)

Türk eserleri bulunan başka bir müze de Paris'teki Dekoratif Sanatlar Müzesi (ı\1usee
des Arts Decoratifs) tir. 1905 yılında kurulan bu müze, Fransa ile birlikte çeşitli
ülkelerin tekstil, seramik, taş, ağaç, maden v.s. gibi maddeler üzerindeki süslemele-
rini gösteren zengin kolleksiyonları sergilemektedir. Türk eserleri bölümünde,
Konya'daki Selçuklu Sarayına ait alçı süslemelerle, Osmanlı devri Türk halıları ve
kumaşları, İznik çinileri görülür. Türk halıları arasında, xvı. yüzyılda dokunmuş,
5x2.5 m. boyundaki Uşak halısı değerli bir örnek olarak sayılabilir. XVI 1. yüzyılda
Bursa'da dokunmuş, altın telli ipek kumaşlardan üçü, Osmanlı devri Bursa kumaş
işçiliğinin şaheser örneklerindendir. İznik işi çini tabaklar, daha çok XVI. ve XVI 1.
yüzyıllar olarak tarihlendirilmiştir < 2 ı.

3- Musee de l'Armee
(Askeri Müze)

Paris'teki Asker! Müze (Musee de l'Armee) , Paris'in tarihi ve büyük yapılarından

lnvalit'te kuruldu. Müze bahçesinde sergilenen ağır toplar arasında iki Türk topu
bulunmaktadır. Toplar, Sultan Selim 111. zamanında İstanbul'da dökülmüştür. üzer-

(1) Art de ı , ı s ıam , Paris, 1 97 1.

(2) Raymond K oec hlin, Musee des Arts oecoratıfs, Paris, 1925 .

55
!erinde (Amel -i İsmail-1206 H.) imza ve tarihi okunur. Müzenin alt kat salonunda
çeşitli yıllarda yapılmış Osmanlı silahlarından küçük bir kolleksiyon vardır. Kollek-
siyondaki eserler arasında değerli taşlarla süslü, altın kakma desenli ve yazılı Sultan
Beyazıd 11.'e ait bir miğfer, Hidiv İsmail Paşa'nın murassa bir kılıcı, 1830 yılında
Cezayir'de alınan üzeri tuğralı bir bronz top önemli eserlerdendir.

Üst kat salonda, Sultan Mahmud il. tarafından Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa 'ya
hediye edilen tuğralı iki top, Fransız komutanlarına verilen Mecidiye nişanları,
iki Osmanlı fesi, Selim 111. in Napolyon l.'a hediye ettiği kır atın mumyrn, Kırım
Savaşı belgeleri yer alır.

4- Musee de Marine
(Deniz Müzesi)

Paris'teki Deniz Müzesi (Musee de Marine), Palais'de Chaillot'da, 1943 yılında yeni-
den düzenlendi. Müze'de Türk denizciliğine ait haritalar, tablolar ve belgelerle birlik-
te çeşitli tekne modelleri de sergilenmektedir. Bunlar arasında "linardi" adlı Türk
gemi tipi, "Gagalı" adlı nakliye teknesi, İzmir, İstanbul tekneleri yer alır. Müzede
ayrıca, Birinci Dünya Savaşı sırasında ( 1915), Osmanlı Sarayından Şeyh Sünusl
adına Trablusgarb 'a gönderilen ve Fransızlar tarafından ele geçirilen sırma işlemeli
üniforma ve nişan lar, kılıç ve tabancalar, gümüş çay takımı ve gümüş paralar sergi-
lenmiştir.

5- Musee de l'Homme
(1nsan Müzesi)

Paris-Palais de Chaillot'da bulunan insan Müzesi (M usee de l'Homme), ülkelerin ve

insanlarının yaşayış biçim ve giyimlerini, el sanatlarını sergileyen ilginç bir müzedir.

Paris - Musee des Arts Decoratifs - Gördes Halısı - Osmanlı, X Vll. yüzyıl

56
Müzede bir köşe ve vitrin Türkiye'ye ayrılmış, Türkiye'den derlenen giyim-kuşam
ve el sanatları müzede yer almıştır.

6- Sevres-Musee National de Ceramique

(Sevr - Milli Seramik Müzesi)

Paris'in hemen yakınlarındaki Sevres'de bulunan Seramik Müzesi (Musee .\Jational

de Ceramıque) nde de xvı. ve xvıı. yüzyıllara ait İznik seramikleri (tabak, sürahi,
duvar çinisi v.s.) sergilenmektedir. İznik işi tabaklardan birinin iç yiizüne, elinde
kağıt tutan bir insan figürü resmedilmiş, başta bir tabağa da cami resmi yapılmıştır.
Sevr Seramik Müzesi'nin etüdlük malzemeleri arasında Selçuklu mozaik çini parça-
ları ve alçı kabartmaları da bulunmaktadır.

Lyon
Musee Historique des Tissus
(Lyon-Tarihi Kumaşlar Müzesi)

Paris 'in dışında Fransa 'nın öteki şehirlerinde Türk eserleri bulunan müzelerin ba-
şında Lyon Tarihi K_umaşlar Müzesi (Musee Historique des Tissus) gelmektedir. Bu
müze'de Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad 1. adına Konya'da dokunmuş üzc~i
yazılı, arslan resimli bir kumaş parçası bulunmaktadır. Bu kumaş parçası, yer-
yüzünde ancak üç parça bulunan Xlll. yüzyıl Selçuklu kumaşlarından biridir. Mü-
ze'de ayrıca xvı. yüzyılda dokunmuş üzeri ayetli bir Osmanlı devri ipek örtü ile
XVll. yüzyıla ait altın telli Bursa çatmaları da sergilenmektedir.

Bu müzelerin dışında Fransa 'da, başka müzelerde de birkaç Türk eseri bulunmakta-
dır. Şunu da sırası gelmişken ifade edelim ki, Paris'teki Millf Kütüphane (Bibliothe-
que Nationale} de bulunan müzelik değerde tezhipli ve bazıları minyatürlü el yazma-
sıTürk eserleriyle, bu kütüpheneyi bağlı Sikkeler Kabinesi' ndeki binlerce tarihi
Türk paralarını da Fransa 'daki Türk eserleri arasında saymak gerekir (l).

J. Soustiel Kolleksiyonu

Fransa'da antika meraklıları, bu arada İslam sanat eserleri kolleksiyonu sahiplerinin

sayısıçoktur. Bunlar arasında Paris'te oturan Joseph Soustiel' i burada zikretmek
yerinde olacaktır. M. Soustiel, İslam ülkelerinden topladığı halı, kumaş, seramik,
yazma eser, ferman, minyatür, ahşap ve maddi eserlerle meydana getirdiği kollek-
siyonunu, zaman zaman Avrupa müzelerinde de sergilemiştir. M. Soustiel, kolleksi-
yonundaki eserlerinden bir bölümünü, 1975 yılında Bursa Müzesi' ne bağışlamıştır.
M. Soustiel'in kolleksiyonunda, Piyale Paşa Camiine ait olduğu ifade edilen
(2.40x0.40} boyutlarında, üzeri ayet yazılı XVI. yüzyıl, İznik çini friz, Selçuklu
çini kitabe parçası (1214 tarihli), Sultan Abdülhamid 1. tuğralı, 1777 tarihli bir
ferman ünik eserler arasındadır (2)

( l) L ' lslam, Dans ıes coııectıons natlonales. Par Is 1977.

(2) Jean Soustiel , Objets d.art de l ' lslam, Paris, 1973.

57
 Paris - ı\1. Soustiel Kolleksiyonu - Selçuklu Çini Kitabe Parçası (12141

Paris- Musee du Louvre - İznik Çini Pano - Osmanlı - XVI. yüzyıl

(İslanbul'da Piyôıe ·Paşa Camiinden, 1574)

58
 Pa,is
Jfusee de.~ A.
Decaratih rts
9 ursa Kacı 1·r .
O .~manlı XV!f.esı .. yıl
yııZ

Paris
.11usee de Louure
İznik Çini Kandil
Osmanlı - X\"I. yüzy ıl

59
•

Paris - .\fusee drı Louu~e - .\!edine Resimli Çini Pano· (lznik)

Osmanlı X VII. yüzyıl

60
 BELCİKA .a

Brüksel - Musee Royaux d'.4.rt et d'Histoiı·e - İznik Duwr Çinisi

Osmanlı, XVI!. yüzyıl

61
BRÜKSEL

Mus~es Royaux d'Art et d'Histoire

(Kraliyet Tarih ve Sanat Müzesi)

Belçika 'nı n başkenti Brüksel şehrindeki Kraliyet Tarih ve Sanat Müzesi {Musees
Royaux d'Art et d'Histo ire) nin 18 salonundan biri, İslam Eserleri Seksiyonu
olarak düzenlenmiştir.

İslam Eserleri Seksiyonunda, başta Türkiye olmak üzere İran, Irak, Suriye, Mısır
gibi İslam ülkelerinden derlenen, ayrıca İspanya'da kurulan Endülüs-Emevi devri-
ne ait bazı eserler sergilenmektedir. Müze salonunda da ha çok seramik eserlere yer
verilmiş olmakla birlikte, Müze depolarında halı, kumaş, cam, maden, ahşap, minya-
tür gibi daha değişik malzeme saklanmakta, ileride bu eserlerle yeni salonlar düzen-
lenmesi düşünülmektedir.

İslam Eserleri arasında özellikle İznik duvar çinileri ile tabakları, xvı. ci yüzyılın
başlarından itibaren çeşitli örnekler verir. Kendine has tekniği, motifleri ve renkle-
riyle İznik Çinilerinin yanında, XVll I. yüzyıldan itibaren Kütahya seramiği ve kap-
kaca~ı yer alır. Ne var ki, bu çinileri gerek envanterlerine, gerekse Müze katal oğu ­
na ( >, Kütahya Çini Sanatının Ermenilerin bir sanatı olduğu yazılmış, böy lece
Belçika kataloğu adını taşıyan önemli bir müzenin büyük bir hataya düşmüş olması
bir yalanı sergilemesi müzenin ciddi yet i ve ilimle bağdaştırılamamıştır. İznik ç in i-
leri gibi Kütahya ç in ileri de T ürk ustalarının, sanatçılarının eseridir. Bilim bunu
böyle kabul eder, böyle tescil eder.

Aslında Müzenin envanterlerind e de pek çok tarihleme hatalarına rast!anmıştır. Me-

sela, {L, 733) Envanter kayıtlı , İznik işi bir kap seramik, tekniği. motif v~ renkleri
il<! xvııı. yüzyıl so nl arına ait olduğu herkesce bilinirken, hem envanter ve hem de
katoloğa bu çininin xvı. - xvı il. yüzyıl olarak tarihlendiği görülmüştür.

Bu hataların ileride düzeltileceğini ümid ediyoruz.

( 1) Mus€es Royaux d 'Art et d'Histoire (Du Cloltre a ıa Salle de L'ısıam). Bruxeııes, 1967
Bu katoıogun 1sıam Eserl eri Bölümü A . Mekhitarion ta rafı ndan yazılm ı ştır. (s: 45·46)

63
 Brühsel - Jfosee Royaux d 'Art et d 'Hisloire - İznifl Pornde11 'f'ab~ll. Osmanlı - Xv7l. yüzy!l

64
Brüksel - Mus~e Royaux d 'Art et d'Histoire - lznik Seramik Tabak, Osmanlı - XVllJ. yüzy ıl

65
 Brüllsel - Musee Royaux d 'Art et d'Histoire - İzrıik Duvar Çinisi, Osmanlı - XVll. yüzyıl

66
 YUNANİSTAN

Atina - Benaki Müzesi

Bursa Çatma Kadife - Osmanlı, XVII. yüzyıl

67
ATİ NA

Musee Benaki
(Benaki Müzesi)
Eski Eser Kolleksiyoncusu At inalı Anloine Benaki, Akdeniz ülkeleri, Ortadoğu ve
Makedonya bölgesinden derled iği Yunan, Roma, Bizans, Eski Mısır, Mezopotamya,
Suriye, İran eserleri, Makedonya halk sanatı ile ilgili eşyaları, Osmanlı devri halı ,
kumaş, çini, cam ve madenr eserlerden örnekleri, Atina'da Kumbari Sokağındaki
üç katlı evinde sergilemiş ve özel bir müze kurmuştu. Daha sonra bu müzeyi bir
vakıf hal ine getiren A. Benaki, 1930 yıl ında Yunan Devletine bağışlamıştı. 1954
yı lında A. Benaki'nin ölümünden sonra, Benaki Vakfı idarecileri ile Benaki Müze-
si Dostları Derneği, Benaki Müzesi'ni yeniden düzenliyerek 1957 yılında z iyarete
a ç mıştır.

Benaki Müzesi'nin girişindeki büyük Salon (E Salonu), Türk Sanat Eserlerine ayrıl­
mıştır. Bu salonda Antoine Benaki 'nin İstanbul ve Anadolu'dan derlediği Osmanlı
devri eserleri arasında, XVI. - xvııı. yüzyıllara ait İznik duvar çinileri İznik,
Kütahya ve Çanakkale Seramikleri, İstanbul, Bursa ve Bilecik'te dokunan kadife
çatma kumaşları, kemhalar önemli bir yer alır . Kütahya duvar çin ileri, arasında
Kabe resimli bir pano (XIX. yüzyıl), ayrıca xvı. yüzyıl İznik işi tabak, su kabı ve
sürahiler, seçkin örneklerdir. Gemi resimli tabakların çoğuna "Rodos işi" etiketi
konmuşsa da, bunların İznik 'te yapıldığı ve Ege adalarında kullanıldığı son araştır­
malarla anlaşılmıştır. Müzede ayrıca Türk halılarınden örnekler de verilmekte-
dir ( l)_
Benaki Müzesi, Türk kumaş ve kadifeleri yönünden, Londra'daki (Victoria and
Albert Museum) dan sonra ikinci önem taşıyan bir müzedir. Müzede bazı kumaşlar
giyim olarak örneklenmiştir. Ayrıca vitrinlerde Türk elişleri ve süs eşyaları da ser-
gilenm işti r.

Benaki Müzesi 'nin bir salonu Benaki ailesine ve hatıra eşyalarına ayrılmış, buradaki
bir vitrine, Türk-Yunan Dostl .ı'< Anlaşması ve Balkan Konferansı belgeleri, İsmet
İnönü'nün fotoğrafı yerleştirilmiştir .

(1) M. Chatzldakis, Musee Benaki, Ath'enes . 1965 .

.4tina - .\Ju,çee Berıaki

İznik Seramılı Tabak
Osmanlı - X Vl !. yüzyı l

69
 Atina - Jlusee Benalıi
Bursa Kadifes:
Osmanlı - XVII. yüzyıl

A ti na - .\1 usee Benaki

Bursa K~difesi
Osmanlı - XVTJ. yüzyıl

70
 PORTEKİZ

Lizbon - Gulbenkian Museum

Kur'an Cildi - Osmanlı, XVJI. yüzyıl

71
LİZBON

Calouste Gulbenkian Museu

(Gulbenkian Vakfı Müzesi)

Tanınmış iş adam ı Calouste Gulbenkian, 1869'da İstanbul 'da doğmuştu. Genç

yaşında ticaret hayatına atılarak Shell Petrol Şirketinden Henry Deretding ile
yakın ilişkiler kurdu. 1902 yılında İngiliz uyruğuna geçtikten sonra Musul bölgesi
petrol işletmesinin ortakları arasına katıldı. Daha sonra, kardan % 5 pay almak
şartıyla haklarını Irak konsorsiyumuna bıraktı. Dünyanın sayılı zenginleri arasında
adı geçiyordu. Bir ara İran'ın Fransa nezdinde orta elçiliğini d e yaptı. Büyük
serveti, onu eski eser kolleksiyonculuğuna sevketmiş, bu konuda gittikçe artan
bir merakla, zengin kolleksiyonlar yapmıştı. Özellikle Türk, İran, Suriye, Irak ve
Mısır eserleri topluyor, almak istediği her eseri , büyük paralar ödeyerek kolleksiyo-
nuna mal ediyordu. Lizbon'daki evi bir sanat müzesinden farksızdı. 1955'de öldüğü
zaman, oğlu Nubar Sarkis Gulbenkian babasının işlerini yürütüyor, o da kolleksiyo-
na yen i eserler ilave ediyordu. 1960 yılında {Gulbenkian Kültür ve Sanat Vakfı)
ad ı yla bir vakıf kurdu. Vakıf, Portekiz'de 150 kadar kütüphane açmış, eski eser
kolleksiyonlarını da Lizbon 'daki Eslzi Eserler Milli Müzesi (Museu Nacional de
Arle Antigua di Lisbona) ne bağışlamıştı. 1963 yılında bu Müzede, (Gulbenkian
Vakfı Müzesi) böylelikle kurulmuş oldu. Dünyanın sayılı müzeleri arasında yerini
aldı.

Gulbenkian Müzesi'nin İslam Sanatları bölümü, gerçekten zengin eski eser kollek-
siyonlarını içine almaktadır. Bu bölümde, İslam dünyasının Emevi, Abbasi, Endülüs
Emevileri, Fatımi, Gazneliler, Selçuklular, Safevi, Memluk, Timuroğulları, Osmanlı
devirlerine ait Türkiye, Suriye, Mısır, Irak, Afganistan ve Hindistan'dan, ayrıca ku-

Lizbon Gulbenkian Museu - İznilz Seramik Tabaklan

Osmanlı - XVI. yüzyıl

73
zey Afrika İslam ülkeleriyle İspanya 'dan derlenmiş binlerce eser bulunmal<taoıı.
Halı, kumaş, yazma, kitap, minyatür, cam, ahşap ve madeni eserler, çiniler, porselen
takımları, yazı levhaları, İslam Sanatı ile ilgili tüm eserleri, Gulbenkian Kolleks iyo-
nunda bulmak ve görmek mümkündür (l ).

Gulbenkian Müzesi'nin Türk sanat eserleri arasında, XVI. cı ve XVI 1. yüzyıl Bursa
kumaşları {çatma , seraser, sevai) özellikle dikkati çekmektedir. Bu kumaşlardan
XVI. yüzyılda Bursa 'da dokunmuş güllü madalyonlar ve çintemani motifleriyle
süslü bir çatma kadife'nin Topkapı Sarayı ve Konya Mevlana Müzesinde ancak bir-
kaç örneği bulunmaktadır. Yine XVI. cı ve XVll. yüzyı llarına ait Osmanlı, İznik
işi seramikleri arasında, kenarları hayvan figürleriyle süslü ortasında bir çift Şah - ı
nıaran resmi bulunan bir tabağın başka bir eşinin bulunacağını sanmıyoruz. İznik
çini eserler i kolleksiyonunu zenginleştiren XVI. cı Yüzyıla ait 16 parçadan meyda-
na gelen kemerli bir duvar çini panosu, herhalde İstanbul'daki bir camiden {muhte-
melen Piyale Paşa Camii) sökülerek götürülmüştür. Türk halı ve minyatürleri, altın
süslemeli yazma kitaplar ve öteki Osmanlı devri eserleriyle, Lizbon'daki Gulbenkian
Müzesi, Yurt dışında bulunan Türk sanat hazinelerinin zengin bir bölümünü teşkil
etmektedir (2).

Gulbenkian Müzesi 'nin depoları dışında, müze salonlarında XV. - XVI 1. yüzyıllara
ait 38 adet İznik seramiği, XVI. - XVll. yüzyıllara ait Osmanlı devri 24 halı ve
kumaşı, XVI. ve XVll. yüzyıllada İstanbul'da yazılmış, 4 tezhipli Kur'an ve 1 cilt
kapağı sergilenmektedir. Gülbenkian Müzesi'nde ayrıca tezhipli divanlar da
önem le üzerinde durulacak eserler arasındadır.

( 1) L 'Art del 'Orient ısıamique (Collection de ıa Fondation Calust Gulbenkian}, Lizbon, 1963.
(2) Türkkaya Ataöv, Uzbon Muzelerınde Turk Eserleri, Türkiyemiz Dergisi, İstanbul, 1 97 8 .

Lizbon Gulbenkian Jlııseu

İznik Duuar Çinisi Bursa Kadifesi
Osmanlı - XVI. yüzy ıl

74
 MACARİSTAN

Budapeşte - Magyar Nemzeti Muzeum

75
 0---
1

Buda peşte - Magy ar XemzeU '1uzeum - Osm:mlı Ç!ldırı, XVI!. yüzyıl

BUDAPEŞTE
Magyar Nemzeti Museum
(Macar Milli Müzesi)
Uzun yıllar Osmanlı idaresinde bulunan Macaristan'da, Türk egemenliği devrinden
kalma cami, medrese, hamam, türbe, köprü, çeşme gibi Türk mimarisi yapıların
yanında taşınabilir Osmanlı sanat eserleri ve belgelerinin de bulunabileceği doğal­
dır. Halı, kumaş, silah, seramik, tezhipli yazma kitap ve minyatürler, fermanlar,
çeşitli müzelik eşya, Macar saraylarından veya köklü Macar ailelerinden derlene-
rek müzelere kaldırılmış, bunlardan çoğu sergilenmiştir.
Macaristan'ın başkenti Budapeşte müzelerinde çok sayıda Türk sanat eseri vard ır.
Bu eserlerden bir bölüm, bugün, Macar Milli Müzesi (Magyar Nemzeti Muzeum)
da sergilenmektedir.
Arkeoloji, tarih, sanat ve tabiat tarihi, resim, hazine seksiyonlarının bulunduğu
Macar Milli Müzesi'nde bir bölüm , Osmanlı devri Türk sanat eserlerine ayrılmıştır.
Bu bölümde sergilenen eserlerden çoğu, Osmanlıların İkinci Viyana Seferi bozgu-
nunundan sonra (1683), arta kalan ve savaşlarda bırakılan her tür malzemeyi ihtiva
eder. Bunlar arasında ve Türk salonunun ortasında kurulu , 6 x 8 m. boyutundaki
Türk Çadırı dikkat çekicidir. Müzedeki 5 Türk çadırından bi ri olan bu Beylerbeyi
Çadırı, 1686 yılında Türk ordusundan arta kalmış ve Prens François il. Rekoczi
(1705-1711) ailesi tarafından müzeye hedi ye edilmiştir. Deri işi motiflerle süslü
bu atlas çadırın içerisinde ve çevresi ndeki vitrinlerde, çoğu XVI 1. yüzyıla ait Os-
manlı devri Gördes, Uşak, Kula vs. halı ve seccadeleri, zırh, kalkan, kılıç, meç ,
hançer, tüfenk , kalkan, ok-yay, barutluk miğfer, tabanca gibi Osmanlı silahları,
gı.imüş, bak ır, seramik sofra takımları, ibrik ve şifa tasları, rahle ve tezhipli kitaplar,
tuğ lar, fenerler, şamdanlar, divitler, İznik işi duvar çi nileri , eli şleri, kumaşlar, ay-
rıca at zırhı, eğer, üzengi gibi koşum takımları sergilenmektedir. Bunlar arasında

77
Mohaç Savaşından arta kalan (1526}, aplike ruml ve Jale motifli deri ve Osmanlı
kaftanı müLeni n ünik eserleri arasında sa yılır. Söğüt ağacı dallarından örülmüş
çiçekli kalkanlar Topkapı Sarayı Müzesindeki eş örnekleri kadar güzeldir. XVll.
yüzy ıla ait Sultan Mehmed iV. tuğralı bir gümüş divit, yine tuğralı tunç vezinler
Müzenin önemli eserleri arasında yeri ni alır (1).
13udapeşte'deki Macar Mi ili Müzesi Türk eserleri deposunda da çok sayıda Osmanlı
eseri bulunmaktadır.

2- Budapeşte - Süsleme Sanatları Müzesi

Budapeşte'de 1872 yılında kurulan Süsleme Sanatları Müzesi (i\1usec des Arts
Decoratifs) nin bir bölümü dokuma sanatlarına ayrılmış, bir bölümde Avrupa ülke-
leri dokuma sanatları eserleri ile birlikte Çin, Hind, Ortaasya, İran ve Türk halıları,
kumaşları, el örgüleri sergilenmiştir (2).

i aklaşık yediyüz Türk halısı ve kiliminin bulunduğu Türk halıları kolleksiyonunda-

ki eserler XVJ. - XIX. yüzyıl arasında dokunmuş Uşak, Ladik, Gördes, Kula, Ber-
gama, Milas, Mucur, Demirci gibi halı merkezlerine aittir. XVI. yüzyıl Holbein tipi
ha lılar, kolleksiyonunun değerli eserleri arasında yer alır. Bu halı l ar, Müzenin 100.
Kuruluş yılı dolayısiyle 1974 yılında Graz'da, V. Uluslararası Türk Sanatları Kong·
resi dolayısile 1975 yılında Budapeşte'de toplu olarak sergi l enmiştir (3)
3- Budapeşte - Etnograyfa Müzesi

Budapeşte'deki Etnografya Müzesi {Musee Ethnographique) Halk Müziği bölümün-

de, 1936 yılında Türkiye'de. müzik incelemeleri yapan tanınmış Macar bestecisi
ve müzikoloğu Bela Bartok'un zengin bir kolleksiyonu yer almaktadır. Bu kollek-
siyondaki eşyalar arasında Anadolu'nun çeşitli bölgelerinden derlenen müzik alet-
leri, nota, plak ve belgeler bulunmaktadır.
4- Budapeşte - Tarih ve Kale Müzesi

Budapeşte Tarih ve Kale Müzesi {Musee de la Forteresse) de, Macaristan.ın Türk

egemenliğinde bulunduğu yıllara ait taş kitabeler mezartaşları yer yer sergilenmiş­
tir. Bunlar arasında 1668 tarihi Kasım Paşa'ya ait taş kitabe en önemlisidir.

5- Budapeşte - Tatbiki Sanatlar Müzesi

Budapeşte'de Tatbiki Sanatlar Müzesi {Museum of Applied Arts-Budapest) de

Prens Esterhazy Hazinesi eserleri arasında XVI. - XVI 1. yüzyıllara ait bir gurup
Türk işlemeleri bulunmaktadır. Klasik Osmanlı motifleriyle süslü, çoğu sırma işle­
meli bu elişleri Hazine dairesindeki diğer Osmanlı eserleriyle birlikte önemli bir
kolleksiyonu oluşturmaktadır. Bu eserler konusunda, 1982 y ılında İstanbul 'da yapı­
lan VI. l\1illetlerarası Türkoloji Kongresinde, Zsuzsanna Farkasvölgyi-Gombos bir
bildiri verm iştir . Bildiri metni, İst. Üniversitesi Edebi yat Fakültesi Türkiyat Enstitü-
sünce yayım lanmaktadır.

Budapeşte'de eski Budin semtindeki bir tepe'de, Cafer adlı, Gülbaba o larak tanınan
ve 15-l 1 'de Bu din 'de ölen bir Bektaşi dervişin in Türbesi, 1975 yılında onarılmış ve
Türkiye'den gönderilen eşyalarla sergilenerek ziyarete açılmıştır. Budapeşte'de ay-
rıca Türk Hamamı da ayakta kalan Osmanlı mimari eserlerinden biridir.

(l) Geza Feher, L'Artisanat Sous la domination Ottomane en Hungrie, Budapest, 1975.
(2) Les Musees de Budapest, Budapest, 1967.
(3) Ferenc Batari, Aite Anatollsche Teppiche (Aus dem Museum tür Kunstgewerbe in Buda-
pest). Graz, 1974.

78
Budapeşte - Magyar Nemzeti Muzeum - Osmanlı Deri Kaftan - XVI. yüzyıl

79
SZIGETVAR
Zrinyi Miklos Muzeum
(Z rinyi Miklos Müzesi)

Macaristan'da uzun yıllar Türk egemenliğinde kalmı ş şehirlerden biri de Szigctvar'-

dır. Bilindiği gibi, Kanuni Sultan Süleyman, son Macaristan seferini bu şehre yönelt-
miş, 1566 yılı Ağustos ayında Szigetvar Kalesini kuşatmıştır. Kaleyi savunan Szi-
getvar Kontu Zrinyi Miklos, kuşatmanın 34. günü teslim olmaksızın bir çıkış hare-
ketinde vurulmuş, bundan sonra Türk ordusu Kaleye girmiştir. Kuşatmanın son
gününde, Kanuni Sultan Süleyman Kalenin alınışını görmeden ölmüş (7 Eylül 1566),
olay ordudan gizlenmiş Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa, Şehzade Selim'e gizlice
haber göndererek cesetle birlikte İstanbul 'a dönmüştür.

Macarlar, Kaleyi kahramanca savunan Kont Zrinyi Miklos adına, Szigetvar 'da bir
müze kurarak, savunma ve kuşatma ile ilgili tüm belgeleri bu müzede toplamışlar­
dır. Kanuni'nin bir resminin asılı bulunduğu Müze'de, Szigetvar kuşatmasında
kullanılan Türk top ve silahları, minyatürler, Türk seramikleri ve madeni eserleri,
XVI. ve XVll. yüzyıl Anadolu (Kula, Gördes v.s.) halı ve kilimleri, kumaş, tepsi,
ibrik gibi bakır eşyalar bulunmaktadır. Son yıllarda, Szigetvar Kalesi eteklerinde
Müze idaresince yap ılan kazılarda Osmanlı devrine ait bazı kalıntılar ve eşyalar
meydana çıkarılmıştır (1)_

(1) Kovats Valeria, A Szigetvari Zrlnyi Mı ki o> Muzeu m Kiall ltasaı, Pecs, 1966.

--. ,._.,...

- 1

_,. -
.-
--:ı.
,.. .. ...~ . . .
..'
..

. ..
<·
-<'-~,.~~~::-:~~~f !'.~~~~ ~..... 'i~ • ••• ..,_,

Szigetuor - Zrinyi Miklos Muzeum

Osmanlı H~lıları - Gördes ue Kula - XVI. yüzyıl

80
ESTER GON
Estorgon Şehir Müzesi

Tarihi Estergon şehri , l 526'da Kanuni 'ni n Mohaç zaferinden sonra Osmanlı idaresi-
ne geçmiş , 1658 yılına kadar Türk ege men liği altında önemli bir serhad ve sancak
şehri olmuştur. 1926 y ılında Estergo n yak ınlarındaki Szenttasheggy 'de su kanalı
açılirken bir Türk çanak-çömlek furunu na rastlan mı ş , yapılan kazılar sonucu ,
buradan XVI. ve XVI 1. yüzyıl lara ait ço k sayıda Türk seramik eserleri bulunm u ş,
bu eserler Estergon Şeh ir Müzesine k aldırılmıştır. Açık ve koyu renk astarlı sera-
miklerin üzerlerinde tiirkçe yazılar da görülmektedir.

PECS
Yakovalı Hasan Paşa Camii ve Türk Müzesi

Uzun yıllar ( 1543- 1686) Türk egemenliği altında bulunan tarihi Pecs şehrinde,
bugün Osmanlı döneminden kalma mimari eserlere rastlanır. Bunlardan biri de
XVll. yüzyılda yaptırılan Gazi Kasım Paşa Camii ile Yakovalı Hasan Paşa Camii'dir.
Gazi Kasım Paşa Camii , minaresi yıktırılarak kilise haline getirilm iştir . Yakovalı
Hasan Paşa Camii ise, son yı llarda minaresi ve bitişiğindeki Mevlevihane ile birlikte
restore edilerek, Budapeşte'd e yap ı lan V. Ul u s lararası Türk Sa n a tı Ko ngresi dolayı ­
sile 1975 yılı Eylül ayında Türk Müzesi adıyla ziyarete a çılmı ştı r. Cami bitişiğinde
b~ılu nan Mevlevihane'nin Semahane bölümünde Mevlana ve Mevlev il ik hakk ında bil-
giler veril mekte ve burada Mevl ana'n ı n min yatürü ile Türk gravürler i sergilenmekte-
d ir. Cami içerisindeki mi nber, kürsi ve halt lar, özellikle Türkiye 'den gönderilmiş ve
bir cami dekoru sağ lanmı ştır .

Pecs şehri Sana t Tarihi Müzesi 'nde de birkaç Osmanl ı devri silah ve miğferi bulun-
maktadır (5)_

Macaristan 'ın Visegrad, Szolnak, Eger gibi şehirlerinde son yı llarda yapılan arkeolo-
jik kazılarda da Osmanlı devri (XVI. yüzyıl } sera mikleri bulunmuş, b unlar ilgili
şehir müzelerine kaldırılmıştır ( 6 ).

(5) Pecs, B udapest 1 9 64.

(6 ) Gyazö Gerö, T ürkische Keraml k in Ungarn, E inheimische und lmportıerte waren (Fifth
lnte rn ational e Congress of T urki sh Art, p : 347- 352, Budapest , 1978.)

81
 Pecs
y akoualı Hasan Paşa
Camiinin (Müze)
dıştan ve içten
görünüşü

,•-::---"
.........~
. ....J ..

,,......
..... >

.....
....·..·
~

~·
·"

82
 ÖTEKİ AVRUPA MÜZELERİ

İSVEÇ İTALYA YUGOSLAVYA

iSVİÇRE DANİMARKA ROMANYA
İRLANDA POLONYA BULGARİSTAN
HOLLANDA ÇEKOSLOVAKYA

Hollanda - Lahaye
Gemeentemuseum
Kiitahya Seramik Sürahi
Osman!ı - XVII. yüzyıl

83
 ÖTEKİ AVRUPA MÜZELERİNDE TÜRK ESERLERİ

İSVEÇ

KL!zey Avrupa'da Türk eserlerinin bulunduğu önemli müzelerden biri, İsveç'in baş­
kenti Stockholm 'daki Milli Müze (National Museet) dir. Kahire yakınlarındaki
eski Fustat şehri kazılarında 1935-1936 yıllarında meydana çıkarılan Selçuklu
devri (Xlll . yüzyıl) 6 parça Konya halısı, Mr. Lamm tarafından İsveç'e getirilmiş,
bu Müzede yerini almıştır. Müzede ayrıca XV. yüzyıl bir Anadolu halısı ile yine
Anadolu'ya ait bazı halı parçaları bulunmaktadır.

İsveç'te Gothenburg şehrindeki Röhss Museet' te de yine Fustat'ta bulunan xıv.

yüzyılbir Anadolu halısı ile birlikte XV. yüzyıl Anadolu halı parçaları sergilen-
mektedir.

Stockholm 'daki Deulet Tarih Miizesi (Statens Historiska Museet) de, Türk halı sanatı
yönünden önemli sayılan, stilize hayvan figürlü XV. yüzyıl, birkaç Anadolu halısı
görülmektedir. Bunlardan birisi, !sveç'teki Marby köyü kilisesinde bulunup Müzeye
getirildiği için "Marby Halısı" diye tanınır.

Stockholm - Askeri Müzesinde ayrıca XVI. yüzyıl bir Osmanlı Çadırı (Otağ-ı
Hümayun} bulunmaktadır. Çadır İkinci Viyana Seferi savaşlarında, Saksonyalı
Prens Johan Georg il 1.' ün eline geçmiştir. 1703 'te Klaser Savaşı ile İsveçlilerin eli-
ne geçen -Çadır, 5 metre boyunda olup, atlas ve deri üzerine altın sırma işlemelidir.

Stockholm
Statens Historiska
Mu.seeı
Anadolu Halısı
XV. yüzyıl

85
 Zürih - Kunstgewerbe Museum - Osmanlı Kilim ve Halısı - XJX. yüzyıl

İSVİÇRE

İsviçre'nin başkenti Bern'de, Bern Tarih Müzesi (Bernisches Historisches Museum)

un Doğu ülkeleri Halk Sanatları bölümünde Osmanlı (XVll. - XVlll. yüzyıl) Türk
silahlarından (kılıç, kalkan, yatağan, hançer, zırh, tüfenk v.s.) bir kolleksiyon sergi-
lenmektedir. Bu kolleksiyonun da Avrupa'nın öteki müzelerinde örneklerine rastla-
nan, Osmanlı silahları gibi, Osmanlıların Avrupa seferleri sırasında savaş meydanla-
rından arta kalan malzemeler olduğu ve sonradan müzelerde toplandığı bilinmekte-
dir. Dr. Henri Maser tarafından (1866-1914) yılları arasında derlenen Bern'deki
kolleksiyon arasında Türk halı ve kilimleri ile Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa'­
ya ait olduğu kayd~dilen bir kılıç bulunmaktadır.

Zürih' teki Sanat-Etnografya Müzesi (Kunstgewerbe Museum Zurich) Avrupa'nın

büyük müzelerinden biridir. 1875 yılında kurulan bu müzede tekstil, seramik cam,
porselen, elişleri gibi bölümlerde ellibinin üzerinde eşya bulunmaktadır. Müzenin
Doğu ülkeleri halk sanatları seksiyonunda, XVll. - XIX. yüzyıl Anadolu halı ve
kilimleri iç in bir köşe ayrılmıştır. XIX. yüzyıl sonlarında Hereke'de dokunan
ipekli bir seccade Avrupa müzelerinde ilk Hereke örneğini vermektedir (1).

Basel - Halk Sanatları Müzesi (Völkerkunde - Museum) de de Anadolu halılarından

{XVll. yüzyıl) örnekler verilmektedir.

(1) Erlka Bllleter, Aussereura Palsche Textıllen, Zürlch, 1965.

86
ı İRLANDA

İrlanda 'nın Dublin şehrinde Sir Chester Beatty' nin yazma eserler özel kolleksiyo·
nundan oluşan "Chester Beatty Library {Chester Beatty Kitaplığı ) nda arapça,
farsça yazmalardan ayrı olarak, Türk kitap süslemeciliğ i ve minyatür sanatına ilişkin
93 Türk yazması bulunmaktadır. Cilt ve tezhip sanatı yönünden değerleri büyük
olan bu yazmalar arasında İskendername, Mesnevi, Zubdat-al-Tavarih, Süleyman·
name gibi eserler ve bazı divanlar, Türk nakkaş ve musavvirlerinin eliyle minyatür-
lenmiş , bütünüyle bu kitap l ıkta bir Türk minyatür sanat ı kolleksiyonu meydana
getirilmiştir (1).

1959 yılında Ankara'da yapılan Milletlerarası Birinci Türk Sanatı Kongresinde

"Chester Beatty Kolleksiyonu El Yazmaları " konulu bir bildiri veren V. Minorsky:
{Hiçbir özel kolleksiyon İstanbul kitaplıkları ve müzelerinin pek iyi bilinen servet·
lerine eşit o lamaz ama Chester Beatty kolleksiyonunun tezhipli 93 elyazması,
Türk minyatürünün geçtiği basamakları aydınlatan örnekler vermektedir) demek·
tedir <2 >.

HOLLANDA
Türk eserleri yönünden Hollanda da iki müze dikkati çeker. Biri Lahaye {Den Haag)
taki Gemeentemuseum, diğeri Amsterdam'daki Rijkmuseum'dur.

Lahaye'deki Gemeenstemuseum'un İslam Seramikleri bölümünde İran, Irak, Suriye,

Mısır ve Kuzey Afrika gibi İslam ülkelerinden derlenen seramikler arasında Türk
seramikleri de oldukça zengin bir kolleksiyon meydana getirmektedir. Kolleksiyon-
lardaki eserler (X. - XVlll. yüzyılları) içine aimaktadır.

Gemeentemuseum lslam Seramikleri bölümündeki Türk seramikleri arasında özellik·

le 1490-1500 olarak terihlendirilen ve 1936 yılında Sir Robert Abdy Kolleksiyo·
nundan Müzeye maledilen Osmanlı devri İznik işi bir çini tabak (d 44.5), yine 1500
yılı olarak tarihlendirilen bir İznik Çini Kase {d. 19.5), ayrıca XVI. yüzyıl olarak be·
lirlenen bir İznik Tabağı İznik grubu eserlerinin en önemlileri arasında yer almakta·
dır. Ne varki saydığımız ilk iki eserin daha geç bir tarihle, yaklaşık XVI. yüzyıl orta·
ları olarak tarihlendirilmesinin uygun olacağı kanaatindeyiz. KQlleksiyondaki Kü-
tahya seramikleri arasında, XVlli. yüzyıl olarak tarihlendirilen kulplu çini Sürahi,
bu gurubun en gözde eseri olarak dikkat çekicidir.

Amsterdam'daki Rijkmuseum'un İslam Eserleri bölümünde ise önemli sayıda

(Osmanlı - XVI. - XVll. yüzyıllar) İznik seramiği seçkin bir kolleksiyon mey-
dana getirir. Özellikle mavi - beyaz sırlı İznik tabakları bu grubun seçkin örnekle-
ridir.

Her iki müzede de, eserlerin envanterleri ve tanıtıcı etiketlerinde, birçok Avrupa
müzelerinde de görüldüğü gibi Türkiye yerine Asie Mineure - Küçük Asya ibaresinin
konması, bir bilim hatası olarak dikkati çekmektedir. Eserler Osmanlı Türkiyesine
ait olup Küçük Asya gibi bir coğrafi terimle adlandırılması elbette doğru olma-
yacaktır.

(l} V. Minorsky, Chester Beatty Llbrary , A catalogue of the Turklsh mss. and Mlniatures,
D u blin, 1958 .
(2) v. Minorsky, Chester Beatty Kolleksiyonu El Yazmaları, Milletlerarası Biri nci Türk
Sanatları
Kongresi, s : 296-299 Ankara, 1962.

87
 Lahaye - Gemeente Museum - İZnik Seramik Tab!lk ue Çini Kase
Osmanlı - {(Vf. yüzyıl

88
İTALVA

Türk sanat eserlerinin bulunduğu İtalya müzelerinin başında Napoli ' deki (Museo
di Copodimonte) gelir. Bu müzede, xv. ve xvıı. yüzyıl İznik seramikleri (duvar
çinileri, tabak, vazo, testi ve sürahileri) önemli bir kolleksiyon meydana getirirler.
İznik Seramikleri kolleksiyonunu, XVlll. yüzyıldan başlayarak Kütahya seramikleri
tamamlar. Napoli' deki (Museo Duca di Martina) da İznik seramik sanatından çeşitli
örnekler görülür. Florenz' deki (Museo Bardini) de Türk halı ve çinilerinden küçük
te olsa bir kolleksiyon vardır. Kolleksiyonda'ki 392 x 220 cm. boyutunda Osmanlı
(XVll. yüzyıl), çitemani motifli Uşak halısı ile XVll. yüzy ıl İznik işi çini bir vazo'-
yu burada önemle kaydetmek gerekir.

Roma müzelerinde Türk sanat eserleri bir gurup meydana getirmemekle birlikte,
yazma eser, minyatür, ferman, halı, çini, silah gibi eserlere rastlanır. Özellikle
Castello Sant Angelo' daki Silclh Müzesi' nde Osmanlı (çoğu XV ll. yüzyıl) kı lıç,
kalkan, miğfer, zırh, hançer, tüfenk ve tabanca v.s.) gibi kesici ve ateşli silahlardan

Venedik
Archivio di Stato
di Venezia
Osmanlı Patiskası
Beyazid il. Tuğrası

oluşan bir kolleksiyon sergilenmektedir. Altın-gümüş kakma ve değerli taşlarla

süslü bu silah ların Osmanlı -Venedik savaşlarından arta kaldığı, sonradan müzeye
bağışland ığı kaydedilir. Vatikan Kütüphanesi ve Hazinesinde de müzelik değerde
çok değerli türkçe yazmalar, Osmanlı hediyeleri bulunmaktadır.

Bologna' daki, (Museum Civico) da sergilenen seramikler arasında, özellikle mavi-

beyaz desenli, Osmanlı (XVI. yüzyıl) İznik işi kulplu su kabı, bu gurubun seçkin
örnekleri arasında sayılır (1)_

Venedik'teki Devlet Arşivi (A rchivio di Stato di Venezia) da, Osmanlı-Venedik

siyasi ve ticari ilişkilerine ait bir gurup arşiv malzemesi bulunmaktadır. Bu belgeler
arasında, Fatih Sultan Mehmed' den başlayarak Ahmed III. 'e kadar Osmanlı padi-
şahlarının tuğraları ile süslü, Osmanlı ferman ve beratları, aynı zamanda müzelik de-
ğer taşır. Altın tezhipli bu tuğralar üzerinde geniş bir inceleme, Türk sanat tarihi
uzmanı Alessio Bombaci tarafından yapılmış, 26-29 Eylül 1963 tarihinde Vene-
dik 'te düzenlenen Milletlerarası !kinci Türk Sanah Kongresi' nde, bu konu bildiri
olarak verilmiştir (2).

( 1) K. Otto--Oorn , T Orklsche Kerıımik, s: 179, Ankara, 1957.

(2) Alesslo 9ombaci, Les toughras enlumlnes de la Collectlon de Documents Turcs des
Archives d 'E tat de Ven ise. (Attı del Secondo Con9resso l nternazlonale dl Arte Turca,
p:41-55. Napoli, 1965.

89
 ~~----c::::::::1 __________.........

QANIMARKA

Danimarka müzelerinde Türk eserleri önemle üzerinde durulacak nitelikte olmamak-

la birlikte Kophenghag' taki Dauid Kolleksiyonu' nda küçük bir gurup Türk eseri
bulunmaktadır. Bu eserler arasında mavi-beyaz İznik ve Kütahya seramikleri
ile Cizre'deki Ulu Cami kapısından sökülerek buraya getirilmiş bulunan Selçuklu
(Xlll. yüzyıl), çift başlı dragon tunç Kapı Tokmağı, ayrıca Selçuklu tunç Konya
Kandili Türk Sanat Tarihi bakımından önemli bir parçadir. Bu eserin bir eşi Bertin
müzelerinde, bir eşi de Mardin Müzesinde bulunmaktadır.

POLONYA

Polonya'da Türk eserlerinin bulunduğu en önemli müze, Krakow'da Wawel

Castle 'de kurulan Czartayski Müzesi ' dir. Osmanlıların il. Viyana bozganundan
sonra savaşlarda bıraktıkları silah ve eşyalardan bir bölümii bu Müzede toplanmış­
tır. Bu eserlerin önemli parçaları arasında 190 x 275 cm. boyutunda 1687 tarihli
sırma işlemeli bir Paşa çadırı, yaklaşık bu tarihlerde yapı lmış deri işleme bir el
çantası, papuçlar, kılıç, yatağan, hançer, kalkan, zırh, miğfer, tüfenk gibi Osmanlı
silahları, ayrıca Osm anlı halı ve kapkacağı, çiniler sayılab ilir .

Varşoua Milli Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü'nde de minyatürlü ve t ezhipli

Türk el yazması kitapları,
müzelik eserler arasında saymak yerinde olacaktır.

CEKOSLOVAYKA

Çekoslovakya 'nın başkenti Prag' da Çekoslovak Mill1 Müzesine bağlı olarak

Libechou Sarayı 'nda Asya ülkeleri kültürlerini sergileyen bir müze (Naprstek -
Museum) kurulmu ştur. Mü.:e'nin İslam eserleri bölümünde xvı. - xıx. yüzyıllar
arasında çeşitli Osmanlı eserleri (halı-kilim, çini, ahşap ve madeni eserler) bulun-
maktadır. Asya Müzik aletleri bölümünde de Türk halk müziği enstrümanlarından
örnekler verilmiştir.

YOGOSLAVYA

Uzun yıllar Türk egemenliği altı nda bulunan Yogoslavya'nın hemen her bölgesinde,
özellikle Sarajeuo, Usküp (Sko pje) , Mastar, Pristina, Ohri gibi şehirl erinde Osmanlı
devri Türk mimari eserleri vardır . Bazı eski Türk evleri, eşyaları ile birli kte müze-ev
o larak düzenlenmiştir . Bunlar arasında Sarajevo'daki XVlll. .yüzyıl bir Türk evi,
dayanıp döşenmiş, müze _olarak açılmıştır. Yine Sarajeuo' daki Milli' ıWüze ' de,
tepsi , sini, leğen, ibrik, mangal, sahan gibi Türk bakır işleri mahalli Türklerin sanat
eserleri olarak sergilenmektedir. üsküp Şehir Müzesı ile Mostar'daki Müze- eu'de
de Türk sanatı ile ilgili etnografik eerler bulunmaktadır. Belgrad ve öteki şehir mü-
zelerinde de Türk sanat eserlerine rastlanmaktadır. Yogoslavya Studenica Manashrı
Hazine Dairesinde saklanan ve üzerinde "Sultan Beyazıd Han" yazısı bulunan XV.
yüzyıl başlarına ait çok değerli Osmanlı kumaşını da burada kaydedebiliriz.

90
-
ROMANYA

Ro manya - Bükreş Güzel Sana tlar Müz esi (l'ilu§ee des Beaux - Arts) ve Etnogra fya
Müz esi (Mu zeu l de Et nografie Bucııre ş ti) , ayrıca Romanya'nın öteki şehirlerinde
bulunan etnografya müzeleri ve kilise hazinelerinde Osmanlı devri halt - kilim ve
dokumaları, elişleri, Balkan Türklerinin el sanatlarından örnekler bulunmaktadır (1).
Ayrıca, Bükreş yakınlarında Türklerin Altınbey Sarayı dedikleri M ogosaia-
Corıstantin Brincoueanu Sarayında da bir gurup Osmanlı eseri sergilenmektedir.

Bükreş'teki Romanya Halk Cumhuriyeti Deulet Arşiui (Arhıuelor Statului din

Republica Popu/ara Romania) Türkiye bölümünde, Osmanlı-Rumen ilişkilerine ait
arşiv belgeleri arasında, müzelik değerde, tezhipli ferman ve beratları hurada zikret-
mek yerinde olur. Bu belgelere ait bir de katalog yayınlanmıştır ( 2).

Romanya'nın Transilvania bölgesindeki Brasso Protestan Kilisesi Hazinesinde XV I.

yüzyıl
bir Uşak halısı ile XVI 1. yüzyıl birkaç Anadolu halısı , ayrıca Szasz- Her-
many Protestan Kilisesinde de XVll. yüzyıl Anadolu halıları bulunmaktadır <3 >.

BULGARİSTAN ·

Bulgaristan sanat ve etnografya müzelerinde kolleksiyon teşkil etmeyen bireysel

Osmanlı sanat eserlerine rastlanmaktadır. Sofya Arkeoloji Müzesi' nde, Osmanlı
devri, XVI. - XVlll. yüzyıl Gümüş Tas kolleksiyonu ayrıca zikredil.meye değer
niteliktedir.

Bu ülkelerin dışında kalan ispanya ve Arnavutluk müzelerinde önemli sayıda Türk

eseri bulunmamakla birlikte bu konuda ileride yapılacak arama ve araştırmalar,
bireysel bazı eserlerin bulunabilec~ği kanısını vermektedir.

(lJ c. Nicoıescu, L a broderie d e ı,epo q ue otto mane en Roumar!ie (Fift lnternatıonal Congress
ofTurkish Art, p:641~52. Budapest, 1978.J
(2) ·Mihail Guboglu , Catalogul Documentelar Turceştl. 1. Bucureşti, 1960.
(3) Raym ond Koehlin-Gaston Migeon, l sl am lsche Kunst w erke, Berfin, 1928.

91
 Yugoslavya - üslıüp Müzesi - Türlı ibriği - Osmanlı, XJX. yüzyıl

92
 SOVYET RUSYA

Moskoua - Doğu Kültürleri Müzesi - Bursa Kadifesi

Osman lı - XVII. yüzyıl

93
SOVVET RUSYA MÜZELERİ

Sovyet Rusya Müzelerinin çoğunda Türk eseri vardır. Türk eserlerinin büyük bir
bölümü, Asya'da, İslamiyetten önce ve sonra kurulan Türk devletlerine ait olup,
bunlar zengin kolleksiyonlar meydana getirirler. Müzelerdeki, Selçuklu, Beylikler
ve Osmanlı devri eserleri gibi doğrudan doğruya Anadolu Türklüğüne ait eserler,
tarih ve sanat tarihiyle ilgili hemen her Sovyet Müzesinde rastlanırsa da, ayrı bölüm-
lerde ve kolleksiyon niteliğinde şergilenen Türk eserleri, belli başlı birkaç müzede
toplanmıştır. Bunları önem sırasına göre, kısaca tanıtalım:

1- Hermitage Devlet Müzesi:

Bu müze, XIX. yüzyıl başlarında Leningrad'da Çar sarayının Hermitage adını ta-
şıyan bölümünde kurulmuştur. Hermitage Devlet Müzesinde, daha çok Osmanlı
devlet adamlarının Rusya devlet adamlarına hediye olarak gönderdiği eserlerle,
çeşitli yollardan derlenen ve toplanan binikiyüzden fazla Türk eseri bulunmaktad ır.
Ayrı bir bölümde sergilenen Türk eserlerinin çoğunluğunu XVI. - XIX. yüzyıl
Osmanlı eserleri teşkil etmektedir.

Hermitage Devlet Müzesi madeni Türk eserleri arasında, Osmanlı padişahı Su ltan
Murad il. a ait tunçtan iş lemeli bir kupa, 16. cı yüzyıl, altın kakmalarla süslenmiş
çelik miğfer, kalkan, zırh ve kılıçlar sergilenmektedir. Salonun ortasında atıyla
birlikte zırhlara bürünmüş bir Osmanlı sipahisi mankeni özellikle dikkati çekmek-
tedir. Yine bu salonda, Osmanlı devri, XVI. - XIX. cu yüzyıllara ait Uşak, Bergama,
Ladik, Gördes, Kula ve Hereke halıları ile sırmalı atlas, kemha ve kadifeden XVI. ve
XVI 1. yüzyıl Bursa kumaşları yer alır. Nar, karanfil ve lale motifleriyle süslü bu ku-
maşlar, göz alıcı renkleriyle, Türk sanatının zengin bir dalını temsil ederler. Salon-
daki vitrinleri, XVI. - XVll I. ci yüzyıllar İznik ve Kütahya seramikleri doldurmak-
tadır. Bu zengin seramik kolleksiyonunun XIX. cu yüzyıla ait bölümünde, çeşm-i
bülbül, laledan, gülabdan, gibi "İstanbul işi" cam ve porselen eşyaları bulunmak-
tadır (l).

Hermitage Devlet Müzesinde ayrıca, xıv. CÜ Yüzyıldan başlıyan ve Osmanlı son

devirlerine kadar ulaşa.n zengin bir sikke (para) kolleksiyonu vardır.

2- Moskova Devlet Müzesi:

Bu müzedeki Türk eserleri, özellikle si lah kolleksiyonunda sergilenmektedir. Osman-

lı devri XVll.ci yüzyıl koşum takımları z ırhlar , kılıçlar, Türk hançerleri ve tüfenkle-
ri, altın, gümüş kakmalarla ve değerli taşlarla süslenmişlerdir. Altın kaplama üzengi,
gem ve göğüs plakaları, altın telli atlastan at örtüleri Rus saraylarına hediye olarak
gönderilmiştir. Bunlar arasında, ayrıca, Sultan Abdülhamid !. in 1775'te, Sultan
Selim 11.'nin xvııı. ci yüzyıl sonları:ıda İkinci Katarina'ya hediye olarak gönderdiği
koşum takımları da vardır. Koşum takımının yu ları som altından olup, üzeri yakut,
elmas ve safirle süslüdür. Yalnız ön kayışının üzerinde 999 elmas oulunmaktad ır.

(1) s. Tiovliaev, Turkish Apptiea Art ın Soviet Museums, First lnternational Congress of
Turkish Arts, Ankara 1961.

95
Moskova Devlet Müzesinde Bursa kumaşından kaftanlar, atlas ve örtüler de ser·
gilenmektedir. Rus çar ve çariçelerine hediye olarak gönderilen Osmanl ı saray
eş yaları , mücevherli tuvalet takımları , kadehler, kutular, müzede a y rı bir bölümü
teşkil ederler.

3- Moskova Dofju Kültürleri Müzesi:

Bu müzede sergilenen Türk eserleri arasında özellikle XVI. - XIX. yüzyıll ara ait
İznik, Kütahya seramik eserleri kolleksiyonu ile Osmanl ı kumaşları öne mlidir.
Osmanlı kumaşları, daha çok xvı. - xvıı. ci yüzyıllar Bursa çatmaları ile İstanbul
atlaslarıdır.

4- Moskova Devlet Tarih Müzesi:

Bu müzede Türk dokumaları , silahları ve el sanatlarına ait birkaç kolleksiyon vardır.

XVll. ci Yüzyıl Bursa kumaşıyla kaplanmış, üzeri değerli taşlarla süslü Çar Aleksi
Romanova ait bir kürk, özellikle dikkati çekmektedir.

Leningrad - Ermitaj Deulet Müzesi -Tiirk Eserleri Salo nu

96
-

KIBRIS
TÜRK FEDERE DEVLETİ

Lefkoşa - Kıbrıs Türk Miizesi- Kur'an

Osmanlı , XVI. yüzyıl

97
LEFKOŞA
Kıbrıs Türk Müzesi

Sultan Selim 11. nin ünlü komutanı Lala Mustafa Paşa 'nın fethi y le 1571 yılında
bütünüyle Osmanlı topraklarına katılan Kıbrıs , üç yüz y ıllık Türk idaresi altında m i-
mari eserlerle süslenmiş , Türk Kıbrıs kendine özgü sanat ve z e naatını yü z y ıllar boy u
sürdürmüştür. 1963 yılında Kıbrıs 'ta bir Türk Müzesi kurmak üzere görev aldığım ız
zaman, Müze'nin Lefkoşa 'da Girne Kapısı yanında XVll. yüzy ıl da ya ptırılan .Hevle-
viha rıe' de açılması düşünülmüş , Kıbrıs'tan derlenen eserlerle Müze, 1964 y ılında
ziyarete açılmıştır .

K ı brıs T ürk Müzesi'n in bulunduğu Mevlevihane, Semahane, Dervi ş odaları , Mutfak

ve Türbe bölümleriyle bir mimarı bütünlük içinde düzenlenmiş, salonlarda yazma
eserle, levhalar, işlemeli rahle ve çekmeceler, Kıbrıs kadın giyimleri ve elişleri , kı­
lıçlar, kap- kacak ve çeşitli etnografya eserleri sergilenmiş, avluya me zartaşları ve
k itabeler yerleştirilmi ştir ( 1).

Kıbrıs Türk Müzesinde sergilenen, Kıbrıs fatihi Lala Mustafa Paşa 'nın Bayraktar
Türbesine hediye ettiği tezhipli Kur'an Müzenin şaheserleri arasında say ılır.

Kıbrıs-Milli Mücadele Müzesi

Türk Kıbrıs ' ın 1964 yılından bu yana bağımsızlık ve nefsini müdafaa mücade lesi,
Lefkoşa 'da 1 Ağustos 1982 günü aç ılan bir müzede belge ve eşyalarla sergilen·
mi ş tir. Müzede, Kıbrıs fethi, tablo ve bilgileri, Türk Mu kavemet Teş kilatının kuru-
luşu ve Türk Güvenlik Kuvvetlerinin adaya ç ık ışı olayları, belgeleri, silah lardan ör-
neklerle göste rilmi ştir.

Kıbrıs'ta arkeoloji ve resim sanatı ile ilgi li , K ı brıs Türk Federe Devletin ce idare edi-
len müzeler de vard ır . Gazi Magosa 'da, Vatan Şairi Namık Kemal'in bir süre mahpus
bu lu ndu ğu Taş Oda da Namık K emal Müzesi olarak düzenlenmiştir.

(1) Cevd et Çağd a ş, Ki brı s•ta T ürk D evri E se rl eri , Lef koş a, 19 7 5.

99
 Lefkoşa
Kıbrıs Türk
_'\füzesi
Türk Kılıçları
uc Kur'an çildi

100
MISIR ve SURİYE

Kahire - lslam Sanatı

Müzesi - Türk Halısı
Osmanlı, XVIJJ. yüzyıl

101
MISIR - KAHİRE İSLAM SANATLAR! MÜZESİ

Kahire 'de tarihi' yapılarda ve özel kolleksiyonlarda bulunan İslam de vri sanat eserle-
ri, 1890 yılından sonra toplanmaya başlanmış, 1903 yılında (lsliim Sanatları Mü-
zesi) adıyla, Kahire'nin ilk müzesi açılmıştır. O zamanlar, 7028 eserin envanter
edildiği bu müze, zaman içinde gelişerek eser sayısını arttırmış, bugün yetmişbinden
fazla eserin envanter edildiği büyük bir müze durumuna gelmiştir.

Dörtyüz y ıla yakın bir zaman Osmanlı egemenliğinde bul unan Mısır'da özellikle Os-
manlı sanat eserlerinin bulunacağı tabiıdir. Ne var ki, bu eserlerin büyük bir kısmı
eski eser derleyicilerinin eliyle Avrupa müzelerine taşınmıştır. Böyle olmakla bir-
likte, bugün, Kahire İslam Sanatı Müzesinde, XVl.cı yüzyıl başlarından, XIX.cu
yüzyıl sonlarına kadar, yazma tezhipli kitap, minyatür, yazı levhası, halı ve kumaş ,
seramik, cam ve madenı eşya gibi müzelik değerde Osmanlı devri sanat eserlerinin
sayısı beşyüzü bulmaktadır. Bu eserler arasında, Türk halıları ve seramikleri ayrı bir
bölüm teşki l eder.

Kahire İslam Sanatları Müzesi'nde, XVll. ve XIX yüzyıllara ait Türk halılarından
önemli bir kolleksiyon sergilenmektedir. Bunlar arasında madalyonlu, kuşlu (dra-
gonlu) ve çintemani motifli Uşak halıları önemli bir yer alır. Bordürleri Çin bulut-
ları ile süslü, yüzeyi kuşa benzer dragon motifli, XVI 1. yüzyıla ait bir Uşak halısı ile
yine kufi bordürlü örgü desenleriyle süslü, bej renk, yüzeyde 9 sıra çintemani motif-
li Uşak halısının eşdeğerde örnekleri İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi ile Kon-
ya Mevlana Müzesi'nde sergilenmektedir. Çok yaygın olan bu örneklere Avrupa ve
Amerika müzelerinde de rastlanır(l)_

Müzede, ayrıca, XVll.-XVlll. yüzyıllara ait 9 adet Gördes, XVll.-XIX. yüzyıllar

8 adet Kula, XVll.-XIX. yüzyıllar 8 adet Ladik, birer adet XIX. yüzyıl Kırşehir,
Mucur, Tuzla, Bergama, Uşak, Mecidiye ve Milas seccadesi bulunmaktadır< 2 ).

Müze'de, Türk seramikleri önemli yer alır. Seramikler, daha ço k, Osmanlı devri,
xvı. ve XVlll. yüzyıllar İznik işi duvar çinisi, tabak, vazo, kandil, testi, ibrik, kupa,
sürahi, kase, gibi seramiklerdir. Özellikle üç kulplu cami kandilleri ve klasik Osman-
lı desenleriyle süslü tabaklar, İznik seramik sanatının yüksek düzeyde örnekleri sa-
yılır. Kandil ve gemi resimli İznik tabakları müzede ayrı bir gurup oluştıJrur. Bu
guruptaki Türk çini ve seramikleri kolleksiyonu, XVlll. yüzyıl Kütahya ve XIX. yüz-
yıl Çanakkale seramiklerinden örneklerle tamamlanır. 39x35 cm. boyutunda, 1663
tarihli, Ahmed adlı bir ustanın eseri olan Kabe resimli Kütahya duvar çinisi, kendi
gurubunun seçkin ve ünik, resimli ç inileri ara sındad ır.

Kahire- Dar'ül,Kütüb 'el-ıWısrriye Müzesinde bulunan 12 Türk eseri arasında Fatih

Sultan Mehmed'e izafe edilen kayık, bir kılıç, ayrıca Türk Minyatür Albümü dikkat
çekicidir< 3 ).

(1) Mohammed Mustafa, Meisterwe r ke Türkischen Kunst aus Saıiım lungen in Kairo, First ln-
ternationaı Congress of Turkish Arts, Ankara 1961

(2) Mohammed Mustafa, Turklsh Prayer Rugs , Cairo 1960

(3) A.Süheyl ünver, Mı sır'da Fatih Sultan Mehmed'in Kayığı, Cumhuriyet Gazetesi (lstanbul),
10 Mayıs 1951

103
SURİYE
Şam-Vatan Müzesi

1962 yılında yeniden düzenlenerek ziyarete açılan Şam Vatan Müzesi, (Al-Mathaf'
al-Vatani be-Dımışk). arkeoloji ve İslamı devirler müzelik eserlerinin bir arada bu-
lunduran bir milli müze niteliğindedir. Müzede sergilenen lslamT devir eserleri
arasında, sayıları az da olsa Türkiye kaynaklı eserler de bulunmaktadır. Osmanlı
devri, xvıı. yüzyıla ait birkaç parça İznik çinisi, Türk hattatlarının yazısı ile levha-
lar, lstanbul'lu Takizade Ahmed Zihni yazısıyla 1659 tarihli, tezhipli Kur'an, Sul-
tan Ahmed 1.e ait 1612 tarihli tuğralı Ferman en önemlileridir< 4 >.

Suriye-Halep Kal 'a Müzesi 'nde ve diğer Suriye şehirlerindeki lokal müzelerde çini,
halı, tezhipli yazma vb. Türk eserlerine rastlanmaktadır.

(4) M.Abulfarac'al-lş, A.Al-Cendl, B.Zühdl, Al-Mathaf-al-Vatanı Be-Dımışk, Dımışk 1969

Kahire - islô.m Sanatı Müzesi - İznik Seramikleri - Osmanlı, XVII. yüzyıl

104
AMERİKA BİRLE$İK DEVLETLERi

Washington - Freer Gallery of Art

Türk Minyatürü (XVI. yüzy ıl)

105
WASHiNGTON
Textile Museum
(Tekstil Müzesi)

Washington 'da, 1925 yılında George Hewitt Myers tarafından kurlulmuş olan Teks-
til Müzesi (Textile Museum ), özellikle Yakın Doğu ülkeleri halı, kilim ve kumaş kol-
leksiyonları ile ün yapmıştır. Bu Müze'nin bir özelliği de halı, kumaş gibi dokuma
malzemesinin aslında uygun bir teknikle onarımlarının yapıldığı , ve temizlendiği
atölyelere sahip olmasıdır.

Tekstil Müzesi, halı, kumaş ve dokumalar konusunda, kolleksiyonerlerin eserleriyle

sık sık sergiler açar. Aslında, Müze'deki eşyalar, kolleksiyonerlerin bağışlarıyla veya
doğrudan doğruya satın almalarla topl<ınmış, eserlerin büyük bir kısmı, modern
usullerle depolanmıştır. Bu kolleksiyonlar arasında, tanınmış halı ve kilim uzmanı
Joseph V.Mc Mullan'ın derlediği eserler çok zengindir. Mr.Mc Mullan'ın kolleksiyo-
nundaki Memluk, Moğol, İran , Kafkas, Türk halıları arasında, Osmanlı devrine ait,
XVl.-XIX.cu Yüzyıllar Uşak, Konya, Bergama, Gördes vb. gibi Anadolu halı ve ki-
limleri çok önemlidir.

Bu müzedeki Türk eserleri konusunda, uzman Delman L.Roberts şunları yazmakta-

dır.

"Washington Tekstil Müzesinde üçyüz parça Türk hahsı , kilimi ve dokumaları var-
dır. Bunların da %95 kadarı Yirminci Yüzyıldan öncesine aittir. Sergilenen eserler
arasında küçük veya iri motifli, XV. Yüzyıl sonu ile XVI. Yüzyıla ait "Holbein'' tipi
halılar, XVI. ve XVll. Yüzyıllardan kalma "latto" tipi halılar, XVlll. Yüzyıldan kal-
ma birkaç mihraplı raf seccadesi ve XVll. Yüzyıl Uşak halıları vardır. Müzede daha
büyük boyutlarda halılar da var. 2.16x1.28 metrelik Yörük halısı, bunlara bir örnek
olabilir. Orta boşluğun stereotipik motiflerle doldurularak bir tekrarlama ritmi elde
edilmiş olması, bunların dış bordürdeki daha ufak motiflerle renk açısından sağla­
dığı zıtlık, bu tip halılara özgü karakteristik renk düzeni gib i noktalar, dokumayı
ötekilerden tamamıyla ayırmaktadır. Bu örnek, Müzenin yeteri kadar zengin oldu-
ğunu da kanıtlıyor.

Washington Tekstil Müzesi 'ndeki eşsiz kolleksiyonun örneklerini burada saymak bi-
le bizim için imkansızdır. Sadece genel çizgi ler içinde bazı tipleri tanıtalım. Bunla-
rın başında Holbein tipi halılar gelir. XVI. Yüzyılın ilk yarısına kadar inen örnek-
ler, elimizde mevcuttur. Geometrik motiflerle üsluplaştırılmış çiçek figürleri karı­
ş ık olarak kullanılmıştır. Kuş lu Uşak halıları, renklerindeki tazelik, mavilerin güzel-
liği ile, bu halılara özel bir değer kazandırıyor"(l)_ -

Türkiye Cumhuriyeti'nin 50. Yıldönümü dolayısıyla, Tekstil Müzesi, 9 Aralık 1973

24 Mart 1974 tarihleri arasında (The Splendor of Turkish Wearing} adıyla, Türk halı

(1) Delmar L.Reborts Wash in gton Tekstil Muzesincıe Turk Halıları, Turkiyemız Dergis ı, Sayıo
16. Haz i ran 1975

107
ve Kumaşlarını
içine alan zengin bir sergi düzenlemiş, bir kere katalog yayınlamış ­
tır.Sergi'de 22'si halı, 22'si de kumaş olmak üzere 44 eser teşhir edilmiştir. Tanın­
mış müşteşrik Prof.Dr. R.Ett inghausen kolleksiyonundaki , XVI. Yüzyı la kadar ulaş­
maktadır. Bu halılar arasında , Konya, Bergama, Uşak halıları ile Ege bölgesi ve Gü-
ney Anadolu halıları bulunmaktadır . XVI. Yüzyıl başlarına ait en eski Konya halısı '­
nın Kahire yakınlarındaki Fustad kazılarında bulunan Selçuklu halılarından olduğu ,
Fustad'a da Selçuklular devrinde Konya'dan ihraç edildiği san ılmaktadır. Sergilenen
bu halı, Kahire'den satın alınmıştır. Türk kumaşları ise, XV.-XVlll.ci Yüzyıllar
Bursa çatmaları, altın telli, ipekli Üsküdar dokumaları, seraser ve ipekli kemha kumaş
türlerinden olup, Topkapı Sarayı ve Konya Müzesi'nde, Atina'da Benaki, Londra'da
Victoria and Albert Museum'daki örneklerine uygundur. XVI. Yüzyılda başlayarak
Türk sanatında üsluplaşan lale, karanfil , gül , sümbül, çintemani gibi Osmanlı devri
klasik motifleriyle süslü bu kumaş canlı renkleriyle göz alıcı, gerçekten birer şahe­
serdir. XVI. Yüzyıl ortalarında Bursa 'da dokunmuş olduğu gerek işçiliği, gerekse
renk ve desenlerinden anlaşılan altın tel ipekli bir kumaşın bir kaftana ait olduğu
sanılmaktadır. Yine kumaşlar arasında, 1940 yılında müzeye satın alınarak giren
xvıı. Yüzyıla ait bir İstanbul ipeklisi, altın sırma ve ibrişimle işlenmiştir.

Tekstil Müzesi'nde bulunan Türk halıları ve kumaşlarının bağışlar dışında , çoğu

1926-1941 yılları arasında satın alınarak müzeye maledilmiştir. Washington Tekstil
Müzesi, özellikle Türk kumaşları ve halıları üzerinde inceleme yapacak olan sanat
tarihçileri için bulunmak bir hazinedir.

Washington -Textile Museum - Uşak Halısı - Osmanlı , XVII. yüzyıl

108
Washington - Textile Museum 'da Türk Halıları üzerinde bir inceleme
Soldan sağa doğru :
1- Textile Museum Direktörü A.R. Sawyer
2- Türk Müzeci Mehmet önder
3- Türk Müzeci Raci Temizer
4- Halı Uzmanı - Tanınmış kolleksiyoner J'V' Mc Mullan

109
 Washington - Textile Museum
Madalyonlu Uşah Halısı - Osmanlı, XVII. yüzyıl

110
WASHiNGTON
Freer Gallery of Art

Washington'daki Freer Gallery of Art, Birleşik Amerika'nın zengin müzelerinden

biridir. Galeri binası ve içerisinde sergilenen müzelik eserler, Charles L.Freer tara-
fından Smithsonian lnstitution'a armağan edilmiştir.

Galeri 'nin 1923 yılında açılışından sonra müzeye mal edilen eserlerle birlikte eser
sayı sı onikibine ulaşmıştır. Eserlerin Çoğunluğunu Çin, Japon, Kore, Hint ve Yakın­
doğu 'dan derlenen eserler oluşturur. Müzenin Yakındoğu seksiyonunda sergilenen
eserler arasında Osmanlı devri tezhipli yazmaları, minyatürleri, çini ve seramikler,
halı, kumaş ve madeni eserler önemli bir kolleksiyon meydana getirir. Özellikle, Os-
manlı devrine ait beş yazma kitap, iki yazı levha, bir cild kapağı, sekiz ayrı minyatür
dikkat çekicidir. Y:ızmalardan ikisi tezhipli, Ona ltınc ı ve Onyedinci Yüzyıllarda ya-
.zılmış olup bazı Kur'an surelerini içermektedir. Öteki iki kitap, " Şerh- i Yasin" ve
"Yevmınarne"dir. Beşinci yazma, Sadı'nin 1564 yılında yazılan "Gülistan"ıdır. Ki-
tabın içerisinde tam sayfa iki minyatür bulunmaktadı r . Minyatürlerden biri, çömel-
miş durumda bir Osmanlı nakkaşını tasvir etmekte, bir başka minyatür Osmanlı Sa-
rayında bir kabul törenini göstermektedir. Öteki minyatürler arasında iki melek
minyatürü ile peygamber İbrahim 'in ateşe atıldığı sahneyi tasvir etmektedir.

Müzede sergilenen Irak, İran , Suriye, İspan ya Endilüs İslam seramikleri arasında Os-
manlı devri İ znik ve Kütahya seramikleri başlı başına bir bölüm meydana getirir.
Onaltı ncı Yüzyıl baş larında görülmeye başlanan mavi-beyaz desenli İznik seramik-
leri, daha sonra lale, karanfi l, servi, nar çiçekli, mercan kı r m ız ı renkleri n de katıl·
dığı klasik Osmanlı desenleriyle süslü tabaklar, çiçekli ve gemi resimli su kaplan,
Onyedinci Yüzyıla ait kobalt mavisi, kırmızı ve zümrüt yeşil renkli , çift kuş figür·
lü İznik duvar çinisi kolleksiyonun ilgi çekici eserleri arasında sayılır. Geç Osmanl ı
devri seramikleri gurubunda, Onsekizinci ve Ondokuzuncu yü zyı llara ait bir Kütah-
ya vazosu ile servi motifli bir çini pano dikkat çeken eserler aras ı ndadır. Müzenin
Yakındoğu Sanatları Bölüm Başkanı Dr. Esin Atıl'ın da ifade ettiği gibi, Freer Gal-
lery'deki Osmanlı est:rleri, Türk minyatür ve seramik sanatının bütün safha l arını ak-
sertirdiğinden, bu kollcksiyon , sanat tarihçileri için önemli bir örnektir(l)_

Türkiye Cumhuriyetinin ve ayrıca Freer Gallery'nin 50. kuruluş yıldönüm leri dola-
yısile 1973 yılı Ağustos ayında, Freer Gallery'deki Osmanlı eserleri, yine aynı yıl
Aralık ayında İslam Dünyası Seramikleri adıyla sergiler açılmıştır. Osmanlı devri
Türk eserleri sergisinde 10 minyatür, 14 seramik, 1 yeşim taşı altın süsleme kupa,
İ s l am Dünyası Seramikleri Sergisinde de 10 Osmanlı Seramiği sergilenmiş, her iki
serginin ayrı ayrı katalogları yayınlanmıştır(2l.

Freer Gallery of Art'da sergilenen Osmanlı eserleri dışında, depolarda da çok sayıda
Osmanlı devri eseri bulunmaktadır.

(1) Esin Atıl, Freer Gaııery'deKi Osmanlı Eserleri, İstanbul üniversites i Edebiyat FaKultesi Sa-
nat Tarihi Araştırmalar ı Dergisi, Sayı:IX. 5:185·213
(2) Esin Atıl, Exhibition CAtalogue of TurKish Art, Washington, 1973. Freer Ga llery of Art·
Fiftieth Ann iversary Exh ibition ( 111. Ceramics from the w orld o f ısıam), Washington, 1973

111
 Washington - Freer Gallery of Art - lznik Su Kabı - Osmanlı, XVI. yüzyıl

112
\Vaslıington
Freer Gal/ery
of Art
Rahha Seramiği
Selçuklu - Xlll. yüzyıl

Washington - Freer Gallery of Art- lznik Duvar Çinisi - Osmanlı, XVIJ. yüzyıl

113
 Washington -Freer Gallery of Art- Kur'an Cildi - Osmanlı, XVII. yüzyıl

114
 New York - Metropolitan Museum of Art- lznik Porselen Tabak ue Kandil
Osmanlı, XVI. yüzyıl

NEWYORK
METROPOLITAN MUSEUM OF ART
(Metropolitan Sanat Müzesi)

New York-Metropolitan Sanat Müzesi (Metropolitan Museum of Art) 1872 yılında

kurulmuştur. Müze'de öncelikle Orta Doğu Ülkelerinden ve Avrupa'dan taşınan sa-
nat eserleri sergilenmektedir. Amerika resim ve heykelleri, müzik aletleri, halk
sanatlarıbölümleri de zengin kolleksiyonları içine alır. Müze'nin ayrı bir Tiirk Sanal-
Uın bölümü vardır. Bu bölümde Anadolu'nun Prehistorik devirlerinden, Hitit, Urar-
tu, Lidya, Klasik çağlar, Roma ve Bizans'a kadar Anadolu uygarlıklarına ait seçkin
örnekler yer almaktadır. Anadolu'nun Selçuklularla başlayan ve Osmanlılarla devam
eden İslaml devir sanat eserleri ayrı bir bölümde sergilenmiştir.

Metropolitan Sanat müzesi'ndeki Türk sanat eserlerinin seramik, halı ve kumaş min-
yatür, madeni eserler olmak üzere başlıca dört grupta mütalaa edebiliriz. İlk gurup-
ta Türk seramik eserleri gelir. Bu gurupta Selçuklu çiniciliğinden birkaç örnek veril-
miş ve asıl ağırlık lznik çini ve seramiklerine ayrılmıştır. XV. Yüzyıl sonlarından
XVlll. Yüzyıl başlarına kadar İznik işi seramikler, bu müzede tüm gelişim, değişim­
leri ve seçkin örnekleriyle yer alır. Sıraltı tekniğinde mavi-beyaz, daha sonra çok
renkli İznik tabak, kase, testi, kandil, su kabı gibi seramik eserleri, karo ya da altı­
gen duvar çinileriyle gerçekten zengin kolleksiyonlar meydana getirir. Eserler, lale,
karanfil, gül, servi gibi üsluplaşmış Osmanlı motifleriyle süslüdür. Kimi İznik tabak-
larında papağan, güvercin, tavus figürleri görülür. Bunlar arasında XVI 1. yüzyıl bir
İznik tabağı üzerindeki lale ve gül desenleri arasında bir de papağan bulunmaktadır.
Türk çini eserleri, Kütahya ve Çanakkale işi seramikler, Beykoz porselenleri ve cam-
ları ile tamamlanmaktadır< 1 >.

(1) Ernst J.Grube, New York'ta Metropolitan Sanat Müzesi'nde ve Mr. James J . Rorimer'in
özel kollekslyonunda bulunan TUrk seramik Işçllllji şaheserleri, Milletlerarası Birinci Türk
sanatları Kongresi, Ankara 1962.

115
Müzede, Osmanlı devri (XVl. - XVll) Yüzyıl karolarla bütünleşen İznik duvar çini-
lerinden örnekler, üsluplaşmış klasik bitki desenleri ve bilinen renkleriyle panolar
halinde sergilenmiştir(2).

Müzenin Türk halıları kolleksiyonunda, XVI. ve XVll. Yüzyıllar madolyonlu Uşak

halıları önemli bir yer tutar. Bundan sonra Holbein tipi Anadolu halıları, Kula, Gör-
des, Bergama, Yürük sec;çadeleri, Bursa ve lstanbul saray halıları ve Anadolu'dan da-
ha başka örnekler kolleksiyonu zenginleştirir. Özellikle XVI 1. Yüzyıl kuşlu Uşak
halıları Anadolu halılarının şaheserleri arasında sayılır. Türk kumaşları kolleksiyo-
nunda XVl.-XVll. yüzyıllar Osmanlı devri Bursa ve lstanbul kadifeleri başta gelir.
Altın telli ipek çatma ve kemhalar, serasen ve sevailer, devrinin klasik motifleri ve
renkleriyle Türk kumaş işçiliğinin gereğince temsil etmektedir< 3).

Metropolitan Sanat Müzesi'ndeki Osmanlı devri yazma eserleri arasında minyatürlü

olanlarla, minyatür albüm olarak yapılmış eserler, Türk minyatür sanatını seçkin
örneklerle değerlendidir. XVI. Yüzyılda Sultan Murad 111. adına yazılmış bir Diuiin,
bir Şehniime ve Miracniime, öteki minyatürlü eserler, bir Türk minyatür ekolünü ta-
nıtır. Müze de ayrıca tezhipli Osmanlı fermanları da vardır. Özellikle Kanunf Sultan
Süleyman adına düzenlenmiş altın tuğralı bir ferman bunların şaheseridir.

Müze'deki madeni Türk sanat eserleri gurubunda, XVI. Yüzyıl altın ve gümüş kakma
yazı ve desenli bir Osmanlı miğferi, kılıç, yatağan, hançer, topuz, kalkan ve tüfek-
ler, tunç ve bakır eserler sancak tuğları, Türk saatleri, Selçuklu ve Osmanlı paraları
kolleksiyonu bulunmaktadır. Bu eserlerin dışında, ağaç işleme lake kalemdanlıklar,
yazı takımları, ciltler ve daha başka Osmanlı sanat eserleri de vardır. Müze kayıtla­
rından, eserlerinden çoğunun vakıflar ve bağışlar yolu ile müzeye girdiği, kimi
eserlerin de doğrudan doğruya satın alındığı öğrenilmektedir.

New York'takiMorgan Library, Public Library ve daha başka büyük kitaplıkların

Türk yazmaları, cilt, tezhip, yazı ve minyatür sanatı yönünden ayrıca kaydedilmeğe
değer. Morgan library'deki Seuiikıb-ı Meniikıb (4) Public Library'deki Siyer-i Nebf',
Türk minyatür sanatı yönünden ünik eserleridir(S).

(2) Marle G.Lukens. The Metropolitan Museum of Art Gulde ta the Collectlon (lslamic Art)
New York, 1965.
(3) The Metropoliten Museum of Art Bulletin, v:26, No:5, New York, 1965.
(4) A.Süheyl ünver, Sevakıb-ı Menakıp, lstanbul, 1973.
(5) Ernst J.Grube, The Siyar-ı Nebı of the Spencer collectlon in the New Yd'rk Public Library,
p .149-176 (Türk Sanatı Kongresinde bildiri.).

New York - Metropolitan Museum of Art -Tüfeng - Osmanlı (1814 Tarihli)

116
-
New York
Metropolitan Museum
of Art
Miğfer - Osmanlı,
XVl. yüzyıl

New York
Metropolitan Museum of Art
Yatağan ue Kını
Osmanlı (1823 tarihli)

117
 41\ı., ...... ~-

n·ew York - .Metropolitan Museunı of Art -Kanuni Sultan Süleyman'ın Tuğrası

'
New York
Metropolitan
.l\luseum of Art
lznik Porselen Kase
Osmanlı, XVII. yüzyıl

l 18
Washington - Metropolitan Museum of Art Halı Seccade - Osmanlı, XVI. yüzyıl

119
 Washington
Jfetropolitan
.'1useum of Art

~fi Türk .\füzik Aletleri

Osmanlı - XIX. yüzyıl

ı
1

:
J1

"'1

f .

Washington
Metropol itan
Museum of Art
Kaftan
Osmanlı, XVI. yüzyıl

120
--------------------------------·
ÖTEKİ AMERİKA MÜZELERİ

Boston-Museum of Fine Arts

Amerika 'nın Metropolitan Sanat Müzesi 'nden sonra gelen en büyük müzelerinden
biri Baston 'daki Güzel Sanatlar Müzesi (Museum of Fin e Arts) dır. Bu müzenin Eski
Mısır, yunan ve Roma, Hind, Çin ve Japon, Avrupa ve Amerika arkeolojik ve etnog-
rafik eserleri, resim ve heykel, tekstil sanatları bölümlerinden ayrı olarak bir de
İslam Sanatı Bölümü vardır . Bu bölümde Ortadoğu İslam ülkelerine ait sanat eserleri
sergilenmektedir. Bu eserler arasında, Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan'a hediye
edilen bir gümüş tepsi Müzenin ünik eserleri arasında sayılır. Müzede, Osmanlı dev-
rine ait halı ve seramik örnekleri ile Türk minyatürleri de sergilenmektedir. Bunlar
arasında, XVI. Yüzyılda yapılmış, Mevlana Celaleddin ve çevresindekilerle ilgili
minyatür çok tanınmıştır.

Boston - Cambridge'deki Foog Sanat Müzesi (Fogg Art Museum) arşivlerinde Türk
Hat Sanatı 'nın en güzel örneklerinden meydana gelen Yazı Kolleksiyonu vardır.
Müzede ayrıca Türk minyatürleri de bulunmaktadır. Bu müzede, Osmanlı (XVll.
Yüzyıl) ipek işleme Sancak, ünik eserler arasında sayılır.

C:leveland -Museum of Art

Cleveland'daki Sanat Müzesi (Museum of Art}, İslam Sanat Eserleri kolleksiyonu

yönünden zengin bir müze olarak bilinir. Müzenin bu bölümünde tekstil, seramik,
taş, maden, minyatür ve yazı eserleri arasında Osmanlı (XVll.-XVlll. Yüzyıl) Türk
halıları ve İznik çini eserlerinden örnekler de verilmiştir.

1Yirk Müzecileri ile Cleueland Müzecileri Müzedeki bir lznik Tabağı 'nı incelerken

121
Philadelphia-Pennsylvania Museum of Arts

Philadelphia'daki Pennsylvania Sanat Müzesi (Pennsylvania Museum of Arts) roman

ve gotik eşya, seramik ve madeni eserler kolleksiyonları, ayrıca İslam ülkeleri eser-
leri ilezengin bir müzedir. Müzede, Türk halı, kumaş ve çini eserlerden önemli bir
kolleksiyon sergilenmektedir.

Chicago-Oriental lnstitute ofthe University of Chicago

Chicago 'daki Üniversite Şarkiyat Enstitüsündeki Müzede Anadolu'nun lslam öncesi

Prehistorik ve Tarihi çağlar buluntuları ile birlikte Osmanlı devri eserlerinden az sa-
yıda eserler bu arada birkaç halı sergilenmektedir.

Amerika'nın Ann Arbor şehrindeki Michigan Uniuersitesi Sanat Müzesi (The Uniuer-
sity of ı\lichigan Museum of Art) İslamı devir sanat eserleri arasında Osmanlı devri
çini ve halılarına da rastlanmaktadır. Bu bölgedeki Detroit Sanal Enstitüsü (Detroit
Institute of Art Museum) da sergilenen Osmanlı (XVI 1. Yüzyıl) kuş figürlü İznik du -
var çinisi ve bir Selçuklu madeni Aynası literatürde sık görülen eserler arasındadır.
Missouri eyaleti Kansas City ve St. Louis Sanat Müzesi (The City Art Museum of St.
Louis) Mısır, İran, Japon eserl~ri kolleksiyonları arasında Osmanlı eserleri de bulun-
maktadır. Bu Müzede, XVLcı Yüzyıl madalyonlu Uşak halıları ile birlikte, XVI 1.
Yüzyıl bir Gördes halısı ve öteki Türk halıları dikkate değer örneklerdir.

Cincinnati'deki Sanat Müzesi (The Cincinnati Art Museum)da da birkaç Türk eseri
bulunmaktad ır.

Amerika 'da müzelerin dışında, özel kolleksiyon sahiplerinin elinde Türk eserlerin-
den büyük kolleksiyonlar vardır. Hatta bu kolleksiyonerlerin <:ilerinde bulunan Türk
eserleri, müzelerdeki eserler sayısına yakındır. Ne var ki, bu kolleksiyonları burada
ayrı ayrı kaydetmek amacımız dışındadır.

Cleueland Museum of Art - Pirinç Kap - (Xlv: yüzyıl)

122
Boston -Fogg Art Museum -Meulôna Celôleddin'i dostlan ile birlikte göteren minyatür.
Osmanlı, XVI. yüzyıl

123
 ~ t , ·-
~
,
rr
~
i,,~
&l-
" ::"'
;-.JE
'(

(~ \
1,_ .
·~
1
('

\,

•-- 1
!"~ ..._ - .... --~:ır.:~:;.. .....

•
j JJ2l#:-o"İ-·
-
~-
-,
-
~-~1· :/.';.fi>--'
\~-..~)#;~~- ..-~.::--------~ _;..~\
. . .

,' -~·ı...-• ._,_>...... •s:..__._,__,__.__

.'
• ...~-·:;,~ -·'-· · --· J
~ .:J:7i~:-_:;.-~:~~-~~}-;-~ ı:
•" ·-· t -- ....ı...:. ..

___
. __,__., __ _.
,.._ .,... .
/.• ....
!
.....,.\ ~

:___ ,.:._ .. ._ - - ; .;__~-·~

S..~: i_,.. ,__ -- ~- .i: • .
~-~-:...--.=-~ - -·-
-..:ittd~~ "; ~-.:-~-...'"...- ...........

Baston - Fogg Art Museum Osmanlı Yazı örnekleri

Washington
Freer Gallery
Kanatlı Melek
Minyatürü
Osmanlı - XVI. yüzyıl

12-+
 BİTİRİRKEN

Osmanlı Devletinin egemen, olduğu Kuzey Afrika ve Ortadoğu müzelerinde. Türk sa-
natçılarının elinden çıkma, müzelik değerde tezhipli Kur'an ve yazmalar, halı ve do-
kuma lar, seramik ve madeni eserlere rastlanmakla birlikte bu eserler, müzelerde baş.
lı başına bir bölüm meydana getiecek sayıda ve nitelikte değildir. Cezayir ve Libya
müzelerinde, bu arada Lübnan 'da Beyrul . Jrah 'ta Bağdat ve .\fusul müzelerinde Os-
manlı devrine ait yazma kitap, halı, çini ve madeni eserler, diğer İslam sanat eser-
leri arasında değerlendirilmiş, bu bütünün ayrılmaz parçaları olarak düşünülmüş­
tür<1 ).

İran· Tahran 'daki Arheoloji ve Etnografya müzelerinde, Türk kitap süslemeciliği ve

çini sanatı ile ilgili az sayıda Türk eseri vardır. öteki Asya ve Uzakdoğu ülkeleri mü-
zelerinde kayda değer, önemli Türk eseri bulunmamaktadır. Bu arada Pakistan'ın
Lahor şehrindeki (Lalıore Museum) da bulunan Türk hattatlarının yazı ve süslemesi
birkaç yazma kitap ile İznik-Kütahya çinilerinden birkaç örneği burada zikrede-
biliriz.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, Türkiye sınırları dışında, çeşitli ülkelerin müzelerinde,
özellikle Avrupa ve Amerika müzelerinde Selçuklu -B eylikler-Osman lı devirlerine ait
çok sayıda eser bu lu nmakta, bunların çoğu müzelerin İslam Sanatları bölümünde
sergilenmektedir. Bu eserleri gerçek bir değerlendirmeye tabi tutarsak, Atina -Bena-
ki, Londra - Vicloria and A.lbert. Lizbon-Gülbeııliyan , Faris-Dekoratif Sanatlar,
Washington-Tehsti/ ue ı\letropolitan, Leningrad-Ermitaj müzeleri Türk kumaş sana-
tı, bu müzelerle birlikte Batı ve Doğu Berlin İsliim Eserleri, Viyana ve Budapeşde
tarih ve süsleme san atları müzeleri Türk halı-kilim sanatı yönünden en seçkin ör-
nekler vermekted ir. Bu müzelerde sergilenen Türk kumaşlarının, T ürkiye müzelerin-
deki örnek lerden say ıca daha çok ve zengin olduğunu burada belirtmek isteriz.

Türk ç inileri daha çok Alina·Benaki, Batı Bertin İslôm Eserleri, Düsseldorf Het-
iens, Londra· Victoria aııd Alberl ve Britislı Museum, Paris-Louure ue Sevre, Lizbon·
Gülbenhyan,_ Leningrad · Ermitaj, Moskova -Tarih, Kahire-İs/om Sanatları, New
Yorh Metropolitan, Washington -Freer Galler) müzelerinde yer alır. Bu kolleksi-
yonlardaki eserler Osmanlı (XVl.-XVI 1. Yüzyıllar) İznik çinileri olarak çoğu n­
luktadır. Tümüy le, Türkiye müzelerindeki örneklerinden sayıca daha çok, daha seç-
kindir.

Münih. Ingolstadt. Karlsruhe , Viyana , Dresden, Budapeşte , Roma, Krakov ve Mos-

kova tarih ve askeri m üzeler i ndeOsmanlı silahları, Türk çad ır ları, süvari takımları yer
almaktadı r.Bu eserlerin çoğu, Osmanlıların İkinci Viyana seferi dönüşünden sonra
savaş alanlarında b ı raktıkları b ir kısım ağırlıkları olarak dikkati çeker. Bunlar
arasında Moskova'daki Devlet Tarih Müzesi'nde ve Leningrad'daki Ermitaj Müzesi'n-
de serg ile nen Osmanlı s ila hlarından bir bölümü, bu ülkeye Osmanlıların hediyesi ola-
rak girmişt ir.

Saydığımız müzelerin dışında kalan müzelerdeki Türk sanat eserleri, kuşkusuz

önem li parçalar olarak değerlendirilmelidir. Bunlardan bazıları ünik olarak ayrıca
değerlidir.

Türkiye dışındaki Türk sanat eserlerinin sayıca Türkiye müzelerindeki eşdeğerde

eserler sayısına yakın olduğun u da burada ifade edebiliriz.

(1) Cezayir Milli Arkeoloji Müzesinde bulunan 1znik Seramikleri konusunda, Lucien Gol vin,
M i l l e t le rarası 1V. Türk Sanatı Kongresi (Aix-en Provi nce · 1971) bildirisi.

125
 BİBLİOGRAFYA

Ağaoğlu, Kamer, Turkislı Arts in Anıerica n Muscums Fı rsı lıılerııatıoııul Co ı ıgre.~s

of Turllislı A rls Ankara, 1961.
Aslanapa, Oktay - Durul Yusuf, Selçuklu Halıları, İst. 1973.
Ataöv, Türkkaya, Lizbon Müzelerinde Tiirk Eserleri, Tiirl:iye111iz Oc•r;;isı. İstanbul
1978.
Atıl, Esin, Exhibition Catalogue of Turkislı Art, W..ıslıiııgton, 1973.
Atıl Esin, Ottoman Art at the Freer Gallcr) , .'>oııı.: •. 1urılıi ) 'ıllıgı. J V, İstanbul,
1971.
Çağatay!, Abdullah, Amerika Birleşik Devletlerinde lslanı Sanat Eserleri, Birinci
Türk Sanal Koııg. Ankara, 1962.
Milleılerarası

Çağdaş, Cevdet, Kıbrısta Türk Devri Eserleri, Lefkoşa 1975.

Chatzidakis, M., Musee Benaki , Athenes, 1965.
Delmar L. Roberts, Washington Tekstil Müzesinde Türk Halıları , Türlıiyenıiz Der-
gisi, Sayı: 16 lst. 1975.
Dienes, İ., The History of Hungory from the Conquest to 1849, Budapest 1973.
Dudzus, Wolfgang - Volkmar Enderlein, Staatliche Museen zu Berfin - İslamische
Museum, Berlin 1961 .
Erginsay, Ülker, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul, 1978.
Erdmann, Kurt, Siebenhundert Jahre Orient - Teppich, Herford, 1966.
Eyice, Semavi, Piyale Paşa Camii Çini Alınlıkları, Çağrı Dergisi (Konya), Sayı: 202
Kasım 1974.
Denny Walter, Ottoman Turkish Textiles, Textile Museum Journal Yol: 111. , No: 3,
Washington 1972.
Billeter, Erika, Aussereuropaische Textilien, Zürich, 1965.
Ettinghausen, R., Medieval Near Eastern Cremics in the Freer Gallery of Art , Wash-
ington, 1960.
Ettinghausen, R., Les Tresors de Turquie, Geneve, 1966.
Feher, Geza, L' Artisanat sous la Domination Ottomane en Hongrie, Budapest, 1975
Gerö, Gyözö, Keramik in Ungarn, Fifl Irıternatioııal Congress o f Turkislı Arı,
Budapest, 1978.
Golvin, Lucien, Les ceramique Turques du Musee National d 'Archeologie d.Alger
IV. Congres lnternational d'Art Turc. Aix-en Provence, 1971.
Grube, Ernst J., New York'ta Metropolitan Sanat Müzesinde ve Mr. j ames J. Ro-
rimer'in özel kolleksiyonunda bulunan Türk seramikleri / . .\li//etle rarası
Türk Sanatı Korıg. Ankara, 1962.
Jakobsen, Kristian, Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg (İslamische Keramik)
Hamburg, 1959.
Janos, Kass, Pecs (Kepzömüveszeti Alap Kiadovallalata), Budapest, 1964.
Koechlin, Raymond, Musee des Arts Decoratifs. L'Art de lslam, Paris, 1925.

126
Kühnel, Ernst, lslamische Kunst Aus den Berliner Museen, Berlin, 1954.
Lane, Arthur, Early lslamic Pottery, London, 1947.
Lane, Arthur, Later lslamic Pottery, London, 1957.

Lane, Arthur, Victoria and Albert Museum-Turkish Pottery, London, 1955.

Lane, Arthur, Victoria and Albcrt Museum-Medieval Near Eastern Pottery, London
1957.
Lukens, Maric G., The Metropolitan Muscum of Art, Ncw York, 1965.
Mackie, Louise W., The Splendor of Turkish Weaving (The Textile Muscum), Wash-
ington, 1973.
Meredith-Owens, Turkish Miniatures thc 1:3ritish Muscum, London, 1963.
Molnar, Jozsef, Macaristan'daki Türk Anıtları, Ankara, 1973.
Mustafa, Mohammed, Meisterwerke Türkischen KunsL <ıus Saınmlungcn in Kairo,
Firsl 1 n ıemııli o ııal C()ll;.fress vf 'J ıırhisfı Ar/ s, An kar ,ı, 1961.

Mustafa, Mohammed, Turkish Prayer Rugs, Cairo, 1960.

Öney, Gönül, Türk Çini Sanatı, İstanbul 1976.

Önder, Mehmet, Piyale Paşa Camii Çinileri, Çağrı Dergisi (Konya), Sayı:99-Ağus­
tos 1974.
Önder, Mehmet, Avrupa'daki Türk-İslam Eserleri (Anadolu Gaz.12 yazı), Bonn Ey-
lül-Ekim 1979.
Önder, Mehmet, Federal Almanya Müzelerindeki Türk Eserle;ri, Vakıflar Dergisi,
XV., Ankara, 1982.
öz, Tahsin, Turkish Ceramics, Ankara, 1955.
Redzic, Husref, lslamic Art (Yugoslavija) Beograd, 1967.
Roberts Delmar L., Washington Tekstil Müzesinde Türk Halıları, Turkiyemiz Dergisi,
Sayı: 16 - Haziran 1975.

Schimmel, Annemarie, lslamic Calligraphy, Leiden, 1970.

Scerrato, Umberto, Arte lsiamica a Napoli, Napoli, 1967.
Schobel, J., Türkenschatz, Leibzig, 1974.
Şehsuvaroğlu, Haluk, Fransız Askeri Müzesindeki Türk Eserleri, Cumhuriyet Gaze-
tesi 14 Ocak 1951, (İstanbul).
Şehsuvaroğlu, Haluk, Eski Türk Sanatları (Londra Müzelerinde Fatih'in ve Kanunl'-
nin Portreleri), istanbul, 1960.

Soustiel, Jean, Objects d'Art de L'lslam, Paris 1973.

Tiouliaev, S., Turkish applied Art in Soviet Museums, First lnternational Congress
of Turkish Arts, Ankara 1961.
Troll, Siegfried, österreichisches Museum für Angeweandte Kunst (Altorientalische
Teppiche), Wien, 1951.
Ünal, İsmail, Çini Kandilleri, Türk Sanah Tarihi Araşhrrna/arı, C:ll. İstanbui, 1969.
Ünver, A.Süheyl, Mısır'da Fatih Sultan M~hmet'in Kayığı, Cumhuriyet Gazetesi (İs­
tanbul) 10 Mayıs 1951.

127
Ünver, A.Süheyl, Dünya Müzelerinde Türk Köşeleri, Tercüman Gazetesi, (İstanbul)
15 Kasım 1968.
Valeria, Kovats, A Szigetvari Zrinyi Miklos Muzeum, Kiallitasai, Pecs, 1966.
Zick, Nissen, johanna, Türkisches Kulturgut in Deutschen Museen, Begegnung mit
Türken-Begegnung mit dem lslam, Teil: 2-1 Hamburg, 1981.
Zeller, R., Bernisches Historisches Museum, Bern, 1923.

ANONİM MÜZE KATALOGLAR!

Aite Anatolische Teppiche-Aus dem Museum für Kunst gewerbe in Budapest, Graz
1974.
A handbook of the Collections of the University of Michigan Museum of Art,
Ann Arbor, 1962.
Arts de l'lslam (Des origines a 1700 dans les collections publiques françaises), Paris
1971.
Badisches Landesmuseum Karlsruhe (der Türkenlouis) Karlsruhe, 1955.
Führer durch das Österreichische Museum für Kunst und lndustrie, Wien, 1929.
Führer durch die Königlichen Sammlungen zu Dresden, Dresden, 1914.
Guide- Book to the lraq Museum, Baghdad, 1966.
111 ustrated Handbook of the Los Angeles County Museum of Art, Bertin, 1965.
lslamische Keramik Hetjensmuseum Düsseldorf in Zusammenarbeit mit dem
Museum für lslamisch<ı Kunst, Düsseldorf, 1973.
Les Musees de Budapest, Budapest, 1967.
Musees Royaux d'Art et d'histoires (Du C!oitre ala Salle de l'lslam), Bruxelles 1967.
Museum für lslamische Kunst Berlin, Berlin- Dahlem 1979.
Persian Art- before and after the Mongol conquest, Ann Arbor, 1959.
Rugs from the Joseph V.Mc Mullan Collection, Washington, 1966.
Victoria and Albert Museum Brief Guide to Turkish Woven Fabrics, London, 1950.
L'Art de l'Orient lslamique, Collection de la Fondation Calust Gulbenkian, Lizbon,
1963.
L'lslam Dans Les Collections Nationales, Paris 1977.
El-Mathaf-al-Vatanf be-Dımışk, Dımışk 1969.

128