Temat: Podstawowe zasady metabolizmu dla ucznia

Topic: Basic principles of metabolism

1. Metabolizm: .....................

Metabolism: all chemical and energy transformations → chemical reactions dependent on each
other, which are accompanied by energy transformations (main energy carrier → ATP)

2. Dwa kierunki przemian metabolicznych ( types of metabolic changes) →

Anabolizm Anabolism Katabolizm Catabolism

typ reakcji
reaction type

synthesis of complex chemical decomposition of complex chemical

compounds from simple compounds compounds, e.g. sugars, fats, proteins
energia
energy

energy release (thermal energy -

supplied: luminous, chemical → dispersed, stored briefly in the form of
endoergic reaction chemical energy in ATP → exoergic reaction
substraty
substrates

simple compounds have less energy

carbon dioxide, water, glycerol, fatty compound compounds have more energy
acids, monosaccharides, amino acids glucose, lipids, polysaccharides, proteins
produkty
products

complex chemicals have more energy in

the form of chemical bonds (mainly
carbon-hydrogen) they contain less energy than substrates
procesy fotosynteza photosynthesis oddychanie komórkowe cellular respiration
processes
CO2+H2O+ en. świetlna → C6H12O6+O2, C6H12O6+O2→CO2+H2O+ ATP,

chemosynteza chemosynthesis, rozkład: lipidów, kwasów tłuszczowych (β- oksydacja),

synteza: białek, lipidów, kwasów
tłuszczowych , polisacharydów
synthesis of: proteins, lipids, fatty
acids, polysaccharides
polisacharydów, białek
decomposition of: lipids, fatty acids (β-
fatty acid oxidation), polysaccharides,
proteins

Wyjątek ! synteza amoniaku z N i H → reakcja anaboliczna z uwolnieniem energii, produkty mniej zasobne w energię niż substraty (Haber,
1918, nagroda Nobla)

N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) + 91,88 kJ

Nawozy azotowe produkowane przy użyciu tej metody odpowiedzialne są za produkcję żywności, która utrzymuje przy życiu ok. jednej
trzeciej ludzkości. Połowa białek ciała ludzkiego zawiera azot pochodzący z nawozów otrzymanych tą metodą (źródłem reszty jest azot
związany przez bakterie). Metoda szeroko wykorzystywana do produkcji materiałów wybuchowych

1
Reakcje uwalniania energii są w komórce sprzężone z reakcjami wymagającymi dostarczenia energii – zachodzą jednocześnie choć w
innych strukturach komórki → energia wytwarzana w jednym procesie może być wykorzystana w drugim procesie → musi być jednak
przeniesiona

3. ATP- uniwersalny nośnik energii w komórce

ATP - universal energy carrier in the cell

a) ATP - nukleotyd: adenina (zasada N) , ryboza (cukier C5), 3 reszty fosforanowe (P) - między nimi P ~ P wiązania wysokoenergetyczne
high energy bonds (niestabilne, łatwo ulegają rozerwaniu pod wpływem wody) unstable, easily burst when exposed
to water,
krótkotrwały związek short-term chemical compound (ok. 1 min., podczas intensywnego wysiłku 0,5 min.)

b) cykl ATP-ADP ATP-ADP cycle

1. Energia chemiczna w tych wiązaniach jest uwalniana podczas reakcji rozkładu ATP- hydrolizy ATP → rozpad jednego z wiązań
wysokoenergetycznych
Chemical energy in these bonds is released during the ATP decomposition reaction - ATP
hydrolysis → disintegration of one of the high-energy bonds

2. Odtwarzanie ATP (fosforylacja) - przyłączanie brakujących reszt fosforanowych P z utworzeniem wiązań wysokoenergetycznych
ATP regeneration (phosphorylation) - attachment of missing P phosphate residues to form high
energy bonds

1. phosphorylation (ATP synthesis)

...

ADP + Pi + 30,5 kJ → ATP + H2O

2. ATP hydrolysis (ATP breakdown)

...
ATP + H2O → ADP + Pi + 30,5 kJ

2
 3. Energia uwolniona podczas hydrolizy ATP wykorzystywana do: np. .......

Energy released during ATP hydrolysis used for: e.g. active transport through biological
membranes, synthesis reactions, mechanical work (muscles, cilia movement, organelles,
chromosomes during cell division, cell shape changes), heat generation (warm-blooded
organisms)
4. Inne akumulatory i nośniki energii – w niektórych reakcjach inne nukleotydy:
GTP – guanozynotrifosforan → GDP → GMP (dostarcza energię w procesie translacji oraz transkrypcji, powstaje w cyklu Krebsa)
UTP – urydynotrifosforan → UDP → UMP (dostarcza energię w procesie translacji oraz transkrypcji)
CTP – cytydynotrifosforan → CDP → CMP (rola przy aktywacji alkoholi, choliny → biosynteza fosfolipidów)

3
5. Cechy ATP: jest uniwersalnym nośnikiem energii ponieważ:

Features of ATP: is a universal energy carrier because:

- is moved from the production site - mitochondria to the place of use thanks to transporting
proteins
- a lot of chemical energy between phosphate groups
- P groups easily disconnect → cause phosphorylation of various compounds, which increases
their energy and ability to do work
- immediately recovers lost P groups by phosphorylation

6. Jak ATP sprzęga metabolizm

substrat A + ADP +Pi → produkt B + ATP

←

7. Mechanizmy fosforylacji ADP (syntezy ATP) → (przyłączania P do ADP)

Mechanisms of ADP phosphorylation (ATP synthesis) → (attachment of P to ADP)

ADP + P → ATP

I. Fosforylacja substratowa Substrate phosphorylation

wysokoenergetyczny substrat organiczny + ADP → niskoenergetyczny produkt organiczny + ATP

high-energy organic substrate low-energy organic product

- ..

- ..

- ..

- ..

- ..

4
II. Chemiosmoza Chemiosmosis

a) Synteza ATP z ADP i Pi z udziałem gradientu protonowego - różnicy stężeń protonów H + po dwóch stronach błony biologicznej.
ATP synthesis from ADP and Pi using a proton gradient - the difference in H + proton
concentration on both sides of the biological membrane

b) Gradient protonowy
→ ...........

→ ..........

c) Przebieg

A) transport elektronów (obdarzonych dużą

energią) przez przenośniki w błonie, która zostaje
wykorzystana przez pompy protonowe do
transportu protonów wbrew gradientowi stężeń z
przedziału 1 (matrix mitochondrium, stroma
chloroplastu) do przedziału 2 (przestrzeni
międzybłonowej przez błonę wewnętrzną
mitochondrium, do światła tylakoidów przez błonę
tylakoidów)

B) wysokie wartości stężenia protonów w

przedziale 2 → protony przepływają do przedziału 1
z godnie z gradientem stężeń przez kanał syntazy
ATP → powstaje ATP

5
 W komórce eukariotycznej - gradient protonowy w mitochondrium
w poprzek wewnętrznej błony i w chloroplastach w poprzek błony
tylakoidów

W komórce prokariotycznej - gradient protonowy w poprzek błony

komórkowej

d) Syntaza ATP ATP synthase

- ..................
- ..................

energia protonów → energia mechaniczna → energia chemiczna ATP

Enzym katalizuje reakcję: ADP + Pi → ATP
- w poprzek błony biologicznej : w wewnętrznej błonie mitochondriów, w błonach tylakoidów wewnątrz chloroplastów oraz w błonach
komórkowych organizmów prokariotycznych
- bierze udział w procesach uzyskiwania energii w :
a) fosforylacji ...............
b) fosforylacji ..................

Energię potrzebną do przeprowadzania tej reakcji

dostarczają mu protony H+ gdy przechodzą przez
kanał w cząsteczce.

Protony zaś pochodzą z rozkładu cząsteczek glukozy

w oddychaniu oraz cząsteczek wody w oddychaniu
jak i fotosyntezie.

Dzięki nierównomiernemu rozkładowi protonów

(większe stężenie na górze rysunku: przestrzeń
perimitochondrialna, stroma, niższe na dole, czyli w
matriks, światło tylakoidu) powstaje siła
chemiosmotyczna, która pcha H+ przez kanał w
syntazie ATP i napędza w ten sposób syntezę ATP.

6
e) zachodzi w trakcie fotosyntezy i procesu oddychania tlenowego

Fosforylacja fotosyntetyczna (fotofosforylacja) Photosynthetic phosphorylation (photophosphorylation)

ADP + Pi + nośnik wodoru + en. świetlna , barwnik fotosyntetyczny → ATP

(woda- w fotosyntezie oksygeniczna,
H2S- w fotosyntezie anoksygenicznej )

Fotosynteza ................. Fotosynteza .......................

rośliny, protisty roślinopodobne , sinice bakterie zielone i purpurowe

en. świetlna en. świetlna

6 CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 12H2S → C6H12O6 + 12S + 6 H2O

- wyłącznie u fotoautotrofów (rośliny, protisty roślinopodobne, bakterie fotosyntetyzujące (sinice, bakterie zielone, purpurowe) w fazie
jasnej
- en. świetlna pochłonięta przez barwniki fotosyntetyczne np. chlorofil zostaje zgromadzona w ATP (en. chem)
- protony przepływają przez kanały w cząsteczkach syntazy ATP i są wykorzystywane w dalszych reakcjach fotosyntezy.

Fosforylacja oksydacyjna Oxidative phosphorylation

ADP + Pi + zredukowane przenośniki wodoru + tlen → ATP + utlenione przenośniki wodoru + woda
............
...............
.................
................

- wykorzystywana jest en. uwalniana na ostatnim etapie oddychania komórkowego zw. łańcuch oddechowy

7
- u wszystkich aerobów eukariotycznych w wewnętrznej błonie mitochondrialnej , u bakterii- wewnątrzkomórkowych wpukleniach błony
komórkowej
- podczas utleniania związków , które są przenośnikami elektronów i protonów na tlen → powstaje woda

8. Reakcje utleniania i redukcji

Uniwersalne nośniki ē - r. chem → przenoszenie ē , utlenianie jednej cząst. pociąga redukcję drugiej , powstaje wtedy en.

reduktor - ē → utlenianie przepływ elektronów – reakcje oksydoredukcyjne (redoks),

utleniacz + ē → redukcja podczas wędrówki ē tworzy się en.
Przenoszenie ē:

Przed redukcją, utlenione nośniki, bez elektronów Po redukcji , zredukowane

nośniki,
z elektronami,

dinukleotyd nikotynamidoadeninowy NADH (NADH+H+) przejściowy magazyn en.

NAD + w oddychaniu kom. ,
służą wyłącznie do syntezy ATP

dinukleotyd flawinoadeninowy FAD FADH2

w r. anabolicznych (fotosynteza,
fosforan dinukleotydu nakotynamidoadeninowego NADPH synteza kw. tłuszczowych)
NADP + (NADPH+H+) dostarczając H+ i ē potrzebne do
syntezy nowych zw.

NAD + +2 e + H + → NAD (NADH +H+)

FAD +2 e + 2H + → FADH2
NADP +2 e + H + → NADPH (NADPH + H+)

9. Przykładowy mechanizm reakcji utlenienia i redukcji z udziałem NAD +

→ w mięśniach przy braku tlenu

pirogronian ulega ...
NADH ulega ...........
← w wątrobie
mleczan ulega ............
NAD + ulega ................

8
10. Szlaki i cykle metaboliczne Metabolic pathways and cycles

→ .........................

→ np. fotosynteza, oddychanie → powiązane ze sobą funkcjonalnie szklaki i cykle metaboliczne

Cykliczny:
Liniowy:
...
...

→ reakcje metaboliczne są uruchamiane w odpowiedzi na sygnał docierający do komórki : cząsteczka sygnałowa (neuroprzekaźnik,
hormon) - odbierane przez receptor w błonie komórkowej i przekazywany do wnętrza komórki → następuje uruchomienie szlaku
metabolicznego danego związku
→ przekazywanie sygnału jest wieloetapowe (lepsza kontrola np. wzmocnienie/ zahamowanie sygnału na każdym etapie → szybka reakcja
na zmiany zachodzące w otoczeniu komórki

metabolic reactions begin in response to a signal reaching the cell: signaling molecule
(neurotransmitter, hormone) - received by the receptor in the cell membrane and passed inside
cells → the metabolic pathway of a given compound is activated
→ signal transmission is multi-stage (better control e.g. signal amplification / inhibition at
each stage → fast response to changes occurring around the cell

zad.1 Oceń poprawność informacji dotyczących budowy i funkcji ATP. Prawdziwe informacje zapisz w zeszycie.
1. Uwalnianie energii z ATP odbywa się podczas procesu hydrolizy.
2. Energia uwalniana w przemianach katabolicznych jest wykorzystywana do procesu hydrolizy ATP.
3. Synteza ATP odbywa się poprzez fosforylację ADP i jest sprzężona z reakcjami katabolicznymi.
4. ATP jest rybonukleotydem.
9
zd.2 Oceń na podstawie wykresów, które reakcje metaboliczne pozwalają na gromadzenie energii, a które na jej uwolnienie.

zad. 3 . Połącz pojęcia do definicji: a) syntaza ATP , b) fosforylacja substratowa, c) fosforylacja fotosyntetyczna, d) fosforylacja oksydacyjna,
e) gradient protonów, f) chemiosmoza,

Oceń poprawność informacji dotyczących budowy i funkcji ATP. Prawdziwe informacje zapisz.
1. Uwalnianie energii z ATP odbywa się podczas procesu hydrolizy.
2. Energia uwalniana w przemianach katabolicznych jest wykorzystywana do procesu hydrolizy ATP.
3. Synteza ATP odbywa się poprzez fosforylację ADP i jest sprzężona z reakcjami katabolicznymi.
4. ATP jest rybonukleotydem.

1. Synteza ATP odbywa się głównie w: a) chloroplastach, b) mitochondriach c) rybosomach d) siateczce śródplazmatycznej gładkiej
2. Fosforylacja polega na: a) odłączeniu reszty fosforanowej od ATP, b) odłączeniu reszty fosforanowej od ADP,
c) przyłączeniu reszty fosforanowej do ADP, d) żadna z odpowiedzi nie jest poprawna
3. Energia ATP zmagazynowana jest w: a) wiązaniach zawartych pomiędzy resztami fosforanowymi, b) wiązaniu zawartym pomiędzy
adeniną i rybozą, c) wiązaniu zawartym pomiędzy resztą fosforanową i rybozą, d) cząsteczce adeniny
4. Adenozynotrifosforan należy do: a) aminokwasów, b) cukrów prostych, c) nukleotydów, d) żadna odpowiedź nie jest poprawna
5. Cząsteczka ADP zbudowana jest z:a) adeniny, rybozy i trzech reszt fosforanowych, b) adeniny, rybozy i dwóch reszt fosforanowych,
c) adeniny glukozy i dwóch reszt fosforanowych, d) adeniny, glukozy i jednej reszty fosforanowej
6. Cząsteczka GTP zbudowana jest z:a) guaniny, rybozy i trzech reszt fosforanowych, b) guaniny, rybozy i dwóch reszt fosforanowych,
c) adeniny, rybozy i dwóch reszt fosforanowych, d) adeniny, rybozy i jednej reszty fosforanowej
7. Powstawanie cząsteczki ATP w czasie glikolizy nosi nazwę: a) fosforylacji oksydacyjnej, b) fosforylacji fotosyntetycznej, c) fosforylacji
substratowej, d) w czasie glikolizy nie powstaje ATP
8. Fosforylacja oksydacyjna zachodzi w trakcie trwania: a) łańcucha oddechowego, b) glikolizy, c) fazy ciemnej fotosyntezy , d) fazy jasnej
fotosyntezy
9. Nukleotyd adeninowy do którego przyłączyła się dodatkowa reszta fosforanowa to: a) AMP, b) ADP, c) ATP, d) GTP
10. W trakcie tworzenia cząsteczki ATP energia: a) jest powoli wydzielana, b) jest gwałtownie wydzielana , c) jest pobierana, d) nie zmienia
się

1. Oceń prawdziwość stwierdzeń. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe

W komórkach ciała tasiemca uzbrojonego w procesie fermentacji powstają uniwersalne nośniki energii.
W czasie fotosyntezy poziom energetyczny substratów podlegających redukcji jest wyższy niż poziom energetyczny produktów.
W reakcjach endoergicznych jest wykorzystywana energia pochodząca z hydrolizy AMP.
Katabolizm obejmuje reakcje rozpadu złożonych związków chemicznych z uwolnieniem energii.
Matura Czerwiec 2018, - Zadanie 8. (3 pkt) Na uproszczonym schemacie przedstawiono współzależność dwóch procesów metabolicznych
w komórce roślinnej.

10
a) Uzupełnij powyższy schemat – wpisz w puste komórki nazwy lub wzory chemiczne substancji będących substratami lub produktami
wymienionych procesów.

b) Określ, który kierunek przemian metabolicznych – I czy II – ma charakter anaboliczny. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do
schematu.

c) Opisz, na czym polegają przekształcenia energii zachodzące podczas procesów metabolicznych przedstawionych na schemacie. W
odpowiedzi wykaż ich współzależność.

Matura Maj 2018, - Zadanie 5. (2 pkt) Źródłem energii w większości procesów endoergicznych jest rozkład ATP do ADP. Przekształcenie
ATP do ADP wiąże się z odłączeniem jednej reszty fosforanowej. W komórkach ATP jest ciągle odnawiany poprzez przyłączenie do ADP
reszty kwasu fosforowego. Wzajemne przekształcenia ATP i ADP tworzą cykl, który w uproszczeniu przedstawiono na schemacie.

a) Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwe typy reakcji spośród

wymienionych poniżej i wpisz ich nazwy w wyznaczone miejsca

dehydratacja     hydroliza     fosforylacja     karboksylacja

Reakcja oznaczona na schemacie numerem I, w której ATP

przekształca się w ADP, jest przykładem....................................... ,
a reakcja oznaczona numerem II, w której ADP przekształca się
w ATP, jest przykładem ............

b) Podaj nazwy związków chemicznych, które wchodzą w skład ATP, oznaczonych na schemacie kółkami 1 i 2.

Związek 1.: Związek 2.:

Matura Czerwiec 2011, - Zadanie 7. (3 pkt) Adenozynotrifosforan (ATP) jest nukleotydem zawierającym w swojej cząsteczce wiązania
wysokoenergetyczne. Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki (ATP).

a) Zaznacz strzałkami na schemacie miejsca występowania wiązań wysokoenergetycznych w cząsteczce ATP.

b) Wyjaśnij, co oznacza termin „wiązanie wysokoenergetyczne”.
c) Określ, które stwierdzenie dotyczące roli ATP w komórce jest prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w ostatniej
kolumnie tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe.

1. ATP jest nośnikiem energii i bezpośrednim donorem energii w układach biologicznych.

2. ATP może być magazynowany w komórkach i wykorzystywany zależnie od potrzeb komórki.
3. ATP, ulegając hydrolizie do ADP i Pi lub do AMP i Pi, magazynuje energię.

11
Matura Czerwiec 2011, - Zadanie 8. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono dwa główne kierunki metabolizmu: anabolizm i katabolizm.
Poniżej numerami oznaczono związki chemiczne lub grupy związków chemicznych, które biorą udział w tych procesach

Wpisz numery właściwych związków lub grup związków chemicznych

biorących udział w procesach oznaczonych na schemacie literami A, B,
C i D.

Matura Maj 2013, - Zadanie 14. (1 pkt) Podczas przemian metabolicznych

w komórkach ważną rolę odgrywają związki chemiczne pełniące funkcję przenośników.Każdej z wymienionych reakcji (A–C) przyporządkuj
właściwy związek chemiczny (1–4), który w niej uczestniczy.
Reakcje chemiczne Związki chemiczne
A. redukcja 1. ATP
B. fosforylacja 2. ADP
C. dehydrogenacja 3. NAD
4. NADH

A. ................ B. ................. C. ................

Matura Maj 2016, - Zadanie 6. (2 pkt) Metabolizm to całokształt przemian chemicznych zachodzących w komórkach wraz z towarzyszącymi im
przemianami energetycznymi. Na metabolizm składają się dwie grupy procesów, przedstawione na schemacie.

Podaj nazwy (anabolizm/katabolizm) przedstawionych na schemacie grup procesów metabolicznych A i B. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając cechę
charakteryzującą każdą z tych grup.

Procesy A: , ponieważ
Procesy B: , ponieważ

12