ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018

DENİZALTILAR VE GELECEĞİN
SUALTI HARP KONSEPTLERİ

ARAŞTIRMA RAPORU
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN EKİM
SUALTI HARP 2018
KONSEPTLERİ 1
 ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018

İşbu eserde yer alan veriler/bilgiler, yalnızca bilgi amaçlı olup, bu eserde bulunan veriler/bilgiler tavsiye, reklam ya da iş geliştirme amacına
yönelik değildir. STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. işbu eserde sunulan verilerin/ bilgilerin içeriği, güncelliği ya da doğruluğu
konusunda herhangi bir taahhüde girmemekte, kullanıcı veya üçüncü kişilerin bu eserde yer alan verilere/bilgilere dayanarak gerçekleştirecekleri
eylemlerden ötürü sorumluluk kabul etmemektedir. Bu eserde yer alan bilgilerin her türlü hakkı STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret
A.Ş’ye aittir. Yazılı izin olmaksızın işbu eserde yer alan bilgi, yazı, ifadenin bir kısmı veya tamamı, herhangi bir ortamda hiçbir şekilde yayımlanamaz,
çoğaltılamaz, işlenemez.

2 DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ

ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
STM ThinkTech
1. GİRİŞ
Günümüzün küreselleşen dünyasında, deniz ve okyanus
sularının altındaki sualtı gücü gün geçtikçe daha stra-
tejik bir hale gelmektedir. Denizaltı, bugüne kadar icat
edilmiş en güçlü tekil askeri donanımlarından biridir. Bazı
görüşlere göre uçak gemilerinin ardından en gelişmiş
ve en güçlü savaş aracı olarak anılan denizaltılar, uzak
mesafelerdeki deniz ve kara hedeflerine saldırı imkanı
vermektedir[1]. Modern saldırı denizaltıları çok sayıda ba-
listik veya nükleer füze fırlatabilmekte, düşman suüstü
gemilerini ve denizaltılarını bertaraf edebilmekte ve özel
kuvvetler operasyonlarında cephe gerisine erişime yar-
dımcı olabilmektedir.
Denizaltılar, donanmaların stratejik düşüncesinde
giderek daha fazla yer almaktadır. Halen dünya donan-
malarında 451 denizaltı hizmet vermektedir. Bunlara ge-
lecek 10-15 yıl içinde onlarcası eklenecektir. 10 yıl önce-
ye kadar dikkate alınacak denizaltı filoları bulunmayan
Avusturalya, Brezilya, Güney Kore, Hindistan, Pakistan,
Malezya, Vietnam, Endonezya, Singapur ve Norveç gibi
ülkeler denizaltı platformlarına büyük yatırımlar yapmak-
tadır. Global gemi inşa sektöründe halen toplam 69.3
milyar dolarlık denizaltı inşa projesi devam etmektedir.
Dünyada sualtı savaş platformlarına artan ilginin se-
bebi, mevcut filoların yaşlanmasının yanı sıra dünyada
yeni güç odaklarının ve tehditlerin belirmesidir. Bu araç-
lar, donanmalara, düşman güçlere karşı denizlerde hâki-
miyet kazandırmaktadır. Bu yüzden günümüzde gelişmiş
kabiliyetli denizaltılar ve tamamlayıcı silah ve cihazların
geliştirilmesi için büyük miktarda yatırım gerçekleştiril-
mektedir. Ancak sualtı savaş platformlarına yapılan ya-
tırımlar uzun soluklu projelerdir. Bugün bir denizaltının
tasarımından teslimine kadar en az 10 yıl gerekmektedir.
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
Mevcut tasarımlar üzerinden varyasyonlar geliştirmek
yerine tamamen özgün tasarım bir denizaltı üretmek için
gereken süre bunun çok üzerindedir. Bu gerçeğe rağ-
men yapılan yatırımlar, önümüzdeki 50 yılda sualtı savaş
teknolojisinde köklü değişikler olacağını göstermektedir.
Ancak sualtı savaş teknolojisinin gelecekte nasıl deği-
şeceğini anlamak için, denizaltı teknolojisinin geçen 100
yılda nasıl değiştiğine bakmakta fayda vardır.
Birinci Dünya Savaşı’nın kaderini etkileyen, İkinci
Dünya Savaşı’nda kritik önem kazanan denizaltılar,
Soğuk Savaş boyunca kilit rol oynamıştır[2]. Birinci Dünya
Savaşı’nda çok sayıda ülke denizaltıları çoğunlukla sivil
gemilere, nadiren de askeri gemilere karşı kullanmışlar-
dır. Bu durum denizaltı savunma harbinin (ASW) ortaya
çıkmasına neden olmuştur. Ancak İkinci Dünya Savaşı
sonuna kadar denizaltıların da denizaltısavarların da ka-
biliyet ve kapasiteleri sınırlı gelişme göstermiştir. Yavaş
seyreden, dalmış halde en fazla bir, iki gün kalabilen, sa-
dece su yüzeyinde telsiz veya radar iletişimli bu savaş
aygıtları için, denizaltıdan çok “sualtında kalabilir gemi
(Submersible)” ifadesi tercih edilmektedir[3].
Savaş alanında tüm zamanının nerede ise tamamını
dalmış olarak geçirebilen gerçek denizaltılar ise İkinci
Dünya Savaşı’ndan sonra Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında
donanmalara katılmıştır. Denizaltılar tahrik sistemlerine
göre “klasik veya konvansiyonel” ve “nükleer denizaltı-
lar” olarak iki grupta ele alınmaktadır. Klasik denizaltılar
dizel-elektrik ve bataryalı tahrik sistemlerine sahiptir. Son
20-25 yılda gelişen yakıt pili, Stirling (Dıştan Yanmalı)
Makinesi veya MESMA (Stim Çevrimi) gibi havadan ba-
ğımsız tahrik sistemleri (HBT) konvansiyonel denizaltıla-
rın sualtında kalma sürelerini önemli ölçüde arttırmıştır.
3

Nükleer güce sahip ülkeler dışında donanmaların bü-
yük bölümü bu tür tahrik sistemli denizaltılara sahiptir.
Nükleer güçle çalışan denizaltılar, tahrik gücü için hava-
ya ihtiyaç duymadığından uzun süre derinlerde kalabil-
dikleri için radar veya sonarlara yakalanmamaktadır.
1954’te ABD donanmasına katılan USS Nautilus,
nükleer güçle çalışan ilk denizaltı olarak hizmete girmiş-
tir. Nükleer güçlü denizaltılar, mürettebatının su, hava ve
konfor ihtiyacını karşılayan yeni sistemlerin de geliştiril-
mesiyle birlikte, denizde kalış sürelerinin uzamasını sağ-
lamıştır. 1958’de USS Nailitus, Kuzey Kutbu noktasına
buzulların altından ulaşan ilk denizaltı olmuş, iki yıl sonra
yine ABD’ye ait USS Triton nükleer denizaltısı, su yüzeyi-
ne çıkmadan dünya çevresini dolaşabilmiştir[4].
Soğuk Savaş ilerledikçe, denizaltılar hızla evrim ge-
çirmişlerdir. Denizaltı karinaları (gövde) azami hızı ar-
tıracak ve en az akış gürültüsü yaratacak şekilde yeni-
den tasarlanmış ve damla form yapısı ortaya çıkmıştır.
Denizaltı muhaberesinde uydular da devreye girmiştir.
Denizaltıların irtibat üsleriyle bağlantı kurması için su
üstüne veya yüzeye yakın noktalara çıkmalarına gerek
kalmamış, çok düşük frekans telsiz kanallarında sinyaller
göndererek telsiz ve uydu haberleşme kanallarına erişe-
bilmişlerdir. Yine bu dönemde sensörlerde de gelişmeler
sağlanmış, minyatür radar sistemleri ortaya çıkmış, di-
ğer denizaltı ve gemilerin ses izlerinin takibini sağlayan
sonarlar geliştirilmiştir. Denizaltıların gürültü seviyeleri
yüksek teknolojili kaplamalar, manyetik motor yatakları,
2’li veya 3’lü seviye şok emici sistemler, modüler yapı
vb. birçok tekniğin uygulanması ile nerede ise ortam
gürültüsü seviyesine düşürülmüş, pasif sonarlar tarafın-
dan duyulamaz olmuşlardır. Yine aktif sonar sinyallerini
emici kaplamalar, tekne formunda yapılan iyileştirmelerle
denizaltıların aktif sonar sinyallerini çok az yansıtmaları
sağlanmıştır.
Berlin Duvarı’nın yıkılması ve soğuk savaşın sona er-
mesine rağmen sualtı savaş teknolojisinde ilerlemeler
sürmüştür. ABD’nin Virginia sınıfında olduğu gibi nükleer
denizaltılar sessizlik seviyesini artırırken, nükleer olmayan
denizaltılar “Havadan Bağımsız Tahrik Sistemi-HBT (Air-
Independent Propulsion -AIP)” sayesinde sualtı görev
sürelerini artırmışlardır. HBT türlerinden Stirling motoru,
oksijen gibi bir yakıcı gaza gereksinim duymayacak şekil-
de, dıştan yanmalı bir motor türüdür. Hidrojen hücreli bir
güç üretme sistemi olan Stirling motoru ile denizaltı gibi
platformların sualtında daha uzun süreler kalması sağ-
lanmıştır. Depolanmış bir miktar hava karışımı yardımıyla
içten yanmalı motorlara oranla çok daha uzun sürelerle
ve fazla ısınmadan çalışabilen bir stirling motoru, denizal-
tının hareket etmesi ve diğer sistemlerinin çalışması için
gerekli olan gücü, güç üretecine hareket enerjisi yoluyla
sağlamaktadır. Bu motor sistemi denizaltıların çok sessiz
hareket etmesini de sağlamaktadır. Bu nedenle bu deni-
zaltılara “Hayalet Denizaltı” denilmektedir. Benzer şekilde
sessiz çalışan diğer bir HBT sistemi ise Yakıt Pili olarak
bilinen “PEM- Proton Exchange Membrane” tahrik sis-
temidir. Denizaltıda depolanan hidrojen ve oksijenin bir
yakıt pili hücresinde çarpıştırılması ile elde edilen elektrik
enerjisi, hem denizaltının pervanesini çeviren ana elektrik
4 DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
motorunu beslemekte, hem yardımcı sistemlere enerji
sağlamakta hem de denizaltının bataryalarında depo-
lanabilmektedir. Yakıt Pili HBT teknolojisinde en önem-
li konu yanıcı Oksijen gazı ile patlayıcı Hidrojen gazını
güvenli bir şekilde depolamak ve sistemi sürekli kontrol
altında tutacak güvenilir bir izleme ve kontrol sistemine
sahip olmaktır. HBT sistemlerine paralel olarak süratle
gelişen yeni batarya teknolojilerinin denizaltılara uygu-
lanması çalışmaları sonucunda Lityum İyon bataryaların
denizaltılarda kullanımı aşamasına gelinmiştir.
Nükleer veya HBT, her iki tipteki denizaltılar da artık
uzun menzile ve sesten hızlı gemisavar seyir füzelerine
(ASCM) sahip olan platformlar durumuna gelmiştir. Bu
füzeler gemi hava savunma sistemlerini bertaraf ede-
bilmektedir. Denizaltılar üzerinde organik (gemi bünye-
si ile entegre edilmiş) olarak bulundurulabilen insansız
denizaltı araçları (UUV) ve uzaktan kumandalı araçlar
(ROV) keşif, gözetleme, mayın avlama, taktik saldırının
yanı sıra bakım ve tamir hizmetlerinde de yaygın olarak
kullanılmaktadır.
Teknolojik gelişmelerin bundan sonra da denizaltının
harekâtını kısıtlayan unsurların tamamen veya kısmen
ortadan kaldırılmasına yönelik olarak devam edeceği
değerlendirilmektedir. Bunlar;
Sessizlik
Derinlik
Şnorkel İhtiyacı
Elektromanyetik ve Akustik Yansıtma
Personel Sayısı
Otomasyonun Güvenirliğidir.
2. DENİZALTI FİLOLARI
Nükleer denizaltı sahibi ülkeler ABD, Rusya, Çin, İngiltere
ve Fransa ile sınırlı kalmıştır. Diğer donanmalardaki de-
nizaltılar klasik tipte dizel-elektrik motorludur. Bunun
çok sayıda nedeni vardır. Bunların başında çoğu ülke-
nin nükleer teknolojiye sahip olmasının veya erişiminin
engellenmesi gelmektedir. Klasik denizaltılar daha ucuza
mâl olmaktadır ve işletme maliyetleri de düşüktür. Ayrıca
bazı ülkelerin siyasi ve askeri stratejileri gereği, nükleer
denizaltıların sağlayacağı avantajlara ihtiyaç duyulma-
makta, kıyıların güvenliği yeterli görülmektedir.
2.1. Denizaltı Filolarının Durumu
Denizaltılar 1970’lerden beri üç ana amaç için tasarlan-
maktadır. Birinci tipteki denizaltılar balistik ve nükleer
füze taşıyan denizaltılardır. Bu dev denizaltılar “Denizaltı
Fırlatımlı Balistik Füze -SLBM” silolarına sahiptir. Sovyetler
Birliği döneminde seyir füzesi taşıyan modelleri de hiz-
mete alınmıştır.
İkinci tip denizaltılar “Saldırı denizaltıları” olarak ad-
landırılmaktadır. Bu sınıftaki denizaltılar, füze denizaltı-
larını saldırıdan korumak için onlara eşlik eder, düşman
denizaltıları veya gemilerini bertaraf eder. Güdümlü tor-
pidoları ve gelişmiş sonarları ile düşman gemilerine tüm
gücüyle saldırır veya uzaklaştırır.
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018

Üçüncü tip denizaltılar ise kıyı denizaltılarıdır. Kıta sa- ve muhabere sistemleri sualtı platformlarının kabiliyet-
hanlığında devriye ve savunma görevleri üstlenirler. İyi lerinde büyük değişim yaratacak niteliktedir. Bilgisayar
tasarlanmışlarsa sessizdirler. işlemcilerinin gücü hızla artmakta ve taşınır hale gelmek-
Filodaki denizaltı sayısı açısından bakıldığında dünya- tedir. Bu da sualtında algılama ve iletişim sistemlerinin
da en fazla denizaltıya sahip olan ülke Kuzey Kore olmakla gelişme hızının sürekli artmasına sebep olmaktadır. Bu
birlikte bu filonun büyük bölümü kıyıları korumak amaçlı, gelişmelere paralel olarak, elektrik gücü üretimi ve depo-
küçük, kısa menzilli ve kabiliyetleri kısıtlı araçlardır. Asya ül- lanmasına yönelik ilerlemeler insansız araç ve sistemle-
keleri ve NATO üyesi olmayan ülkelerin denizaltı filolarının rin sualtı görev süresi, hız ve kabiliyetlerini artırmaktadır.
daha büyük olduğu görülmekle birlikte, silah kapasiteleri, Mevcut batarya teknolojilerinden çok daha yüksek
hizmete hazır olmaları, menzilleri ve diğer kabiliyetleri açı- enerji yoğunluğuna sahip bataryalar, çok daha verimli ve
sından ABD ve diğer NATO ülkelerinin daha üstün olduğu sessiz tahrik sistemleri, denizaltının en önemli silahı olan
ifade edilmektedir[5]. ABD denizaltı sayısında üçüncü sırada tespit edilmeme özelliğine katkı sağlayacak ileri hesap-
bulunmakla birlikte filosunun tamamı nükleer güçle çalış- lama ve sessizleştirme teknolojileri geliştirilmektedir.
maktadır ve bu açıdan dünyanın en güçlü denizaltı filosuna Bu ilerlemelerle ve dünyadaki mevcut politik ve eko-
sahip ülkesi olduğu genel kabul görmektedir. nomik gelişmelerle sualtı savaş platformunun kendi öne-
mi yanında sahip olduğu faydalı yükün (özel kuvvetler
nakli, elektronik istihbaratı, torpido, güdümlü mermi
Ülke Denizaltı Sayısı
veya insansız araç) öneminin daha da ön plana çıkaca-
1 Kuzey Kore 86 ğını öngörmek mümkündür.
2 Çin 73 Yeni teknolojilerin sualtı savaş platformları üze-
3 ABD 66 (Tümü nükleer) rinde yaratabileceği yapısal değişiklikler üç grupta
4 Rusya 62 incelenebilir:
5 İran 33
6 Japonya 18 1) Tahrik Sistemlerinde Geliştirme-İyileştirmeler
7 Hindistan 16
Yeni teknolojiler nükleer olmayan denizaltılar için de yeni
geliştirme ve iyileştirme imkânları sunmaktadır. Batarya
8 Güney Kore 16
ve yakıt pili sitemlerindeki ilerlemeler karasularının öte-
9 Türkiye 12
sinde uzun süreli askeri operasyonlar yapabilme imkâ-
10 Kolombiya 11
nını artırmaktadır. Örneğin Japonya’nın yeni “Soryu” sı-
11 Yunanistan 11 nıfı denizaltıları lityum-iyon pilleri kullanacaktır. Eski nesil
12 İngiltere 10 (Tümü nükleer) Soryu denizaltılarında AIP tahrikli dizel-elektrik motoru
13 Fransa 10 (Tümü nükleer) kullanılmaktadır[7]. Lityum-iyon bataryaların kurşun ve
14 Cezayir 8 asitli bataryalara oranla çok sayıda avantajı bulunmak-
15 İtalya 8 tadır. Şarj düşse bile elektrik üretmeyi sürdürür, daha ha-
16 Almanya 6 fiftirler, çok hızlı yeniden doldurulabilir ve çok daha fazla
17 Avustralya 6
enerji depolayabilirler. Ancak belirli koşullar altında şoka
veya aşırı yük çekilmesine maruz kaldıklarında patlama
18 İsrail 6
ve yanma tehlikeleri vardır.
19 Vietnam 6
20 Norveç 6 2) Sualtı Robotları
Yeni batarya ve yakıt pilleri; yeni sensör teknolojileriyle
Tablo 1: Ülkelerin Denizaltı Sayısı[6]
birlikte büyük sualtı insansız araçlarının (UUV) geliştiril-
mesini mümkün kılmaktadır. Yakıt pilleri, bataryalar ve
geleneksel tahrik sistemlerinin kombinasyonu sayesinde
2.2. 21’inci Yüzyılda Sualtı Savaş Platformları büyük UUV’lerin bir veya iki ay denizaltında operasyon
Denizaltılar 70’lerdeki yapısal dönüşümünden 40 yıl sonra gerçekleştirebilir hale getirebileceği ifade edilmektedir[8].
yeniden benzeri bir sürece girmiştir. Yeni teknolojiler, de- Bu sualtı robotlarının büyük füzelerden klasik torpido ve
nizaltılar açısından geçmişte mümkün, ancak uygulana- mayınlara kadar pek çok silahı kullanabilir hale getirilme-
maz olarak görülen kabiliyetleri geliştirmektedir. Sovyetler ye çalışıldığı kaydedilmektedir. Bu robotlar kıyı devriye-
Birliği’nin dağılmasından beri dünyada denizaltı filoları sinden keşif misyonlarına kadar pek çok görevde kulla-
belirgin biçimde küçülmüştür. Kalan denizaltılar da eko- nılma potansiyeline sahiptir[9].
nomik ömrünü tamamlamaktadır. Yeni denizaltılar inşa Büyük UUV’lerin geliştirilmesi yeni silah, sensör ve
edilirken sadece eskilerinin boşluğunun kapatılması değil, muharebe sistemlerinin geliştirilmesinin de önünü aç-
yeni kabiliyetler kazandırılması da hedeflenmektedir. maktadır. Örneğin ABD donanması, büyük UUV’lerin
21’inci yüzyılın hızla gelişen teknolojileri, denizaltı- taşıyabileceği, denizaltı filosunun kullandığı en küçük
lar veya sualtında kullanılan insanlı veya insansız bütün torpidonun bile üçte biri büyüklüğünde Müşterek Çok
donanma araçlarını betimlemek üzere kullanılan “sualtı Hafif Toprido (Common Very Light Weight Torpedo –
savaş platformlarının” çehresini ve kabiliyetlerini hızla CVLWT) adı verilen bir torpido üzerinde çalışmaktadır.
değiştirmektedir. Geliştirilen sensörler, işlemciler, enerji CVLWT kısa menzillidir. Buna rağmen son derece sessiz

DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ 5


çalışabilen UVV ile düşman hedeflerine yakınlaşabilir, kı-
yılara yanaşan düşman denizaltılarını da bertaraf edebilir.
Benzer biçimde İnsansız Hava Araçları denizaltılar-
dan ya da UUV’lerden atılabilir. ABD donanması XFC
adını verdiği Yakıt Piline sahip bir İHA üzerinde araş-
tırmalarını sürdürmektedir. Bu araçlar keşif ve gözlem
amaçlı kullanabilecekleri gibi taktik saldırı maksatları için
de kullanılabilecektir.
İHA’lar ve UUV’ler minyatür elektro-optik cihazlar, kı-
zılötesi ve radar sensörleri kullanıp izleme ve elektronik
muharebe görevleri yerine getirebilecektir. Bu tür sistem-
lerin silah da taşıyabilmesi ve düşman radarlarına saldı-
rabilmesi için araştırmalar sürmektedir.
Yeni teknolojiler gelecekte ayrıca sualtı muharebe
araçlarının iletişim sorunlarına da yanıt bulacaktır. Mevcut
teknolojilerde denizaltılar mesaj alımında bile fark edilme
tehlikesiyle karşı karşıyadır. Gelecekte denizaltılar okya-
nus tabanlarına yerleştirilecek cihazlar sayesinde fark
edilmeden iletişim kurabilecektir. Lazerler ve LED’ler su-
altı muhaberesine genişbant iletişim olanağı sağlayabilir.
Deniz tabanına yerleştirecek yeni uzun menzil sen-
sörlerle bir “Muhabere ağı” oluşturmak mümkün olabi-
lecektir. Sualtı muhabere kabiliyetlerindeki bu gelişmeler
suüstü ve hava platformlarında olduğu gibi suüstü ve
sualtı taktik resminin tüm dost unsurların katkısı ile or-
tak olarak oluşturulabilmesinin de yolunu açabilecektir.
Bu denizaltı muharebe ağları aynı zamanda çok sayıda
otonom veya bir denizaltıdan kontrol edilen UUV ile ya-
pılacak operasyonun eşgüdümünün sağlanmasında da
kullanılabilecektir.
3) Sualtı Unsurlarını Bulma ve İmha Etmeye Yönelik
Yeni Sualtı Savunma Harbi (ASW) Kabiliyetleri
Soğuk Savaş’ın sona ermesinden bu yana denizaltıla-
rı “hayalet” hale getiren gürültü önleme sistemlerinde
önemli ilerleme sağlanmıştır. Ancak denizaltıları daha
da sessiz hale getirmenin maliyeti artmaktadır. Alternatif
yöntemler bilinmekle birlikte, bunları uygulamaya geçir-
mek için gerekli bilgisayar işlemcileri, yeterli kabiliyete
günümüze kadar ulaşamamıştır. Günümüzde büyük
veri uygulamaları karmaşık oşinografik modelleri ger-
çek zamanlı olarak çalıştırma kabiliyeti sunabilmektedir.
Böylece denizaltının bulunduğu çevredeki olağandışı de-
ğişikler tespit edilebilecektir. Büyük veri, aynı zamanda
deniz yaşamı, dalgalar ve sismik hareketleri takip ederek
denizaltının doğal ortamındaki seslerle denizaltının ya-
rattığı sesleri ayırmada yardımcı olabilecektir.
Yeni yeni ortaya çıkan akustik olmayan denizaltı tara-
ma-tespit sistemleri de ümit vadetmektedir. Nükleer deni-
zaltıların yaydığı radyasyon veya kimyasalların tespiti de
büyük veri sistemleri sayesinde mümkündür. Denizaltıların
gövdelerinden yansıyan lazerli veya LED’li akustik dışı
sistemler üzerinde çalışılmaktadır. Üstelik lazer ve LED
ışınlarının menzili güvenli uzaklıklardan tarama ve tespit
çalışmalarına müsaittir. Minyatür işlemciler ve sensörler
sayesinde karasularına insanlı düşman denizaltılarının gi-
rişinin daha tehlikeli olacağı, bu yüzden düşman karasu-
larına yapılacak operasyonlarda insansız sualtı araçlarına
bağımlığın artacağı ifade edilmektedir[10].
6 DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
2.3. 21’inci Yüzyılda Denizaltı Harbi
Peki, 21’inci yüzyıl teknolojisi denizaltıların rolünü nasıl
etkileyecek? Bu konuda bir dizi hipotezler ortaya atıl-
maktadır. Önerilerin büyük bölümünde robot ve insansız
hava araçları teknolojisine vurguda bulunulmakta, yeni
denizaltı tasarımlarında üç boyutlu yazıcı ve diğer ileri
teknolojilerin kullanılacağı belirtilmektedir[11].
Kıyı savunmasında ileri teknoloji sualtı muharebe
teknolojilerinin devreye girmesiyle su üstündeki filolar
giderek kıyılardan daha fazla uzaklaşacak ve bu da iş-
letme maliyetlerini katlayacaktır. Öte yandan denizaltı-
lar düşman karasularında daha fazla fark edilir olacak
ve denizaltıların saldırı amaçlarında kullanımı azalacak;
buna karşılık, denizaltılar uçak gemileri gibi komuta ve
kontrol platformları haline gelebileceklerdir. Uçak gemi-
lerinin savaş uçakları, helikopterler ve İHA’lar için olduğu
gibi insanlı büyük denizaltılar da, daha küçük insanlı ve
insansız denizaltıların ana gemisi haline gelecektir.
İstihbarat ve komuta kontrol, denizaltı muharebe ağ-
ları üzerinden yürütülecek; bu sisteme bağlı ASW filoları
eski model bağımsız denizaltıları dezavantajlı konuma
düşürecektir[12].
Sualtı madenciliği, petrol ve doğalgaz çalışmaların-
da kullanılan ticari amaçlı denizaltılar ve UUV’lerin sayısı
da gittikçe artmaktadır. Dolayısıyla gelecekte denizaltılar
oldukça kalabalık bir sualtı dünyasında faaliyet göstere-
cektir. Bu da sualtı muharebe stratejilerinde köklü deği-
şikliklere gidilmesine neden olacaktır.
3. DONANMALARIN YENİ NESİL
DENİZALTI VE SUALTI MUHAREBE
PLATFORMU PROJELERİ
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)
Amerika Birleşik Devletleri (ABD), sayıca en büyük nük-
leer denizaltı filosuna sahip ülkedir. ABD donanmasında
tümü nükleer güçle çalışan 14 “Ohio” sınıfı balistik füze
denizaltısı, 3 “Seawolf” sınıfı güdümlü füze denizaltısı,
34 “Los Angeles” sınıfı saldırı denizaltısı ve 15 “Virginia”
sınıfı saldırı denizaltısı bulunmaktadır.
ABD denizaltı filosunda daha önce tamamen balis-
tik Trident nükleer füzeleri için tasarlanmış “Ohio” sınıfı
denizaltılardan dördü daha sonra Tomahawk füzesi ata-
bilecek hale getirilmişlerdir. Bu denizaltılara daha son-
ra komando operasyonları için bir güverte haznesi de
eklenmiştir.
ABD ile İngiltere, yeni nesil denizaltı projesinde ortak
çalışmaktadır. ABD 1979’da hizmete alınan Ohio sınıfı,
İngiltere ise 1992’de hizmete alınan “Vanguard” sınıfı de-
nizaltılarını yeni nesil ile değiştirmek istemektedir. Proje
kapsamında ABD “Virginia”, İngiltere ise “Astute” saldırı
denizaltıları inşa etmeye başlamıştır. Projeleri İngiliz BAE
Systems ve Rolls Royce firmaları ile ABD’li Lockheed
Martin firmaları ortak yürütmektedir.
2030 yılına kadar tamamlanması planlanan proje-
de Virginia sınıfı denizaltıları geliştirme programının 83.7
milyar dolara mal olacağı belirtilmektedir. Açık denizlerin
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
olduğu kadar kıyıların savunması için de geliştirilen Virginia
denizaltıları, mayından Tomahawk füzelerine kadar çok
sayıda ve çeşitli silah sistemleri bulundurmaktadır[13]. Yeni
nesil denizaltıların, bir dizi yüzen ve uçan insansız araç-
ların ana gemisi olacağı da belirtilmektedir[14]. Bu insan-
sız araçların, “Köpek balıklarını temizleyen balıklar gibi”
ana geminin karinasına ekli olabileceği belirtilmektedir.
İngiltere’nin Astute saldırı denizaltısı Virginia ile benzeri bir
tasarıma, hatta birbirinin kopyası sistemlere sahiptir[15].
Stratejik Denizaltı Programı
ABD ve İngiltere, yeni nesil stratejik balistik füze denizaltı
programında da beraber çalışmaktadır. ABD donanması
yeni nesil denizaltılarına “Columbia”, İngiliz kraliyet do-
nanması ise “Dreadnought” adını vermektedir. Her ikisi
de nükleer güçle çalışan balistik füze denizaltı sınıfı pro-
jelerdir. ABD’nin 12, İngiltere’nin ise 4 yeni nesil denizaltı
hedeflediği bildirilmektedir. Columbia sınıfı denizaltıların
16, Dreadnought sınıfının 12 füze kapasiteli olması plan-
lanmaktadır. Bu yüzden Columbia denizaltıları 171 met-
re uzunluğunda 20 bin ton ağırlığında; Dreadnought’lar
152.9 metre uzunluğunda ve 16 bin 900 ton ağırlığın-
da tasarlanmıştır. Her iki tasarım da buhar türbinlerinin
döndürdüğü şaft millerinin yerine milsiz elektrikli mo-
torlar kullanmaktadır. Bu sayede denizaltıların aşınan
şaftını her 10 yılda bir değiştirmek gerekmemektedir.
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
Her iki denizaltı sınıfında fiber optik görüntüleme dire-
ği, istenen görüntüyü denizaltının herhangi bir noktası-
na taşımakta, “Submarine Warfare Federated Tactical
Systems -SWFTS” adı verilen sonar, optik görüntüleme
ve silah kontrol sistemleri bütünleşmiş taktik sistemler
bulunmaktadır.
İNGİLTERE
19’uncu yüzyılın tamamı ile 20’nci yüzyılın ilk yarısında
dünyanın en büyük deniz gücü olan İngiltere ise İkinci
Dünya Savaşı’ndan sonra deniz gücünü önemli ölçü-
de yitirmiştir. İngiltere’nin elinde bugün tümü nükleer 10
denizaltı bulunmaktadır. Bunlardan 4’ü “Vanguard” sınıfı
balistik füze denizaltısı, 6’sı ise “Astute” ve “Trafalgar” sı-
nıflarında saldırı denizaltılarıdır. İngiltere, ABD ile stratejik
işbirliği çerçevesinde 1992’de hizmete alınan “Vanguard”
sınıfı denizaltılarını yeni nesil ile değiştirmek istemektedir.
Özel Konsept Önerileri
İngiltere’nin yeni nesil denizaltılar için özel program ha-
zırlığı içinde olduğu da belirtilmektedir. İngiltere Kraliyet
Deniz Kuvvetleri, gelecek 50 yılın denizaltı filosunun ta-
sarlanması için bir yarışma açmış, İngiltere ve ABD’nin
savunma sanayi şirketleri ile bu iki ülkenin savunma ba-
kanlıklarının araştırma laboratuvarlarında çalışan yaşları
16 ile 34 arasında değişen 20 kadar bilim insanı, sıra dışı
7

konseptler hazırlamıştır. Söz konusu konsept tasarımlarda
denizaltıların manta balıklarına benzediği, yepyeni bir mo-
tor sistemi kullandığı ve çok sayıda sualtı insansız aracına
ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Natilius 100 adı verilen
tasarımda üç boyutlu yazıcı teknolojisiyle çok güçlü ala-
şımlar veya akriliklerle inşa edilen ana gemi, köpekbalığı
ile manta balığı arası bir görünüşe sahip olarak öngörül-
mektedir. 20 mürettebatı ile aylarca sualtında bir üs olarak
görev alabilecek olan ana geminin, 150 knot sürate kadar
ulaşabileceği planlanmaktadır. Genç bilim insanları ayrıca
yılan balığı görünümünde insansız denizaltı araçları, ke-
şif amaçlı mikro sualtı araçları ve uçan balıklar gibi hem
suda hem de havada gidebilen insansız araçlar tasarla-
dıklarını belirtmektedir. Ancak BBC’ye göre İngiliz Deniz
Kuvvetlerinin bu konsept tasarımlardan çok azını hayata
geçirmeye niyeti bulunmaktadır.
MOCCA Projesi
ABD ve İngiltere’nin düşman denizaltıları tespit edip
engellemek için MOCCA (Mobile Offboard Clandestine
Communications and Approach) adı verilen bir proje yü-
rüttüğü ifade edilmektedir. İngiltere’nin savunma şirketi
BAE Systems, ABD Savunma Bakanlığına bağlı araştır-
ma ajansı DARPA tarafından düzenlenen ihaleyi 4.6 mil-
yon dolar bedelle kazanmış ve MOCCA adı verilen su-
altı insansız aracını geliştirme çalışmalarına başlamıştır.
MOCCA’ların ana amacı konumlarını terk etmeden deniz
suyundaki bir dizi değişimi takip ederek düşman denizal-
tılarını tespit etmektir[16]. Düşman denizaltı ve diğer sualtı
muharebe araçlarının olabildiğince uzaktan tespiti için
insansız sualtı araçlarından (UUV) ve aktif sonar teknik-
lerinden yararlanılacağı belirtilmektedir[17]. Günümüz de-
nizaltılarının önemli bir bölümünde kullanılan pasif sonar,
sualtı hedeflerinin motor, pervane ve diğer gürültülerinin
yaydığı akustik dalgaların tespiti için çalışan bir sistem-
dir. “Dinleme Sonarları” olarak bilinirler. Bu sistemlerde
ses enerjisini elektrik enerjisine (alıcı olarak) çeviren ve
bir çeşit sualtı mikrofonu olan “Hidrafon” denilen aygıtlar
mevcuttur. Aktif sonar ise, sualtı hedeflere akustik dalga
göndererek, hedeften yansıyan akustik dalgaların yaka-
lanması prensibine göre çalışan sistemlerdir. Bu sistem-
lerde elektrik enerjisini ses enerjisine (verici olarak) ve
ses enerjisini elektrik enerjisine (alıcı olarak) dönüştüren
“Transdüser” denilen aygıtlar mevcuttur. Aktif sonarlar-
da ayrıca ses işaretini üreten “Projektör” denilen (Sound
Projector) ses kaynakları mevcuttur. Aktif sonarlar araş-
tırma, derinlik tespiti, görüntüleme vb. amaçlar için de
kullanılabilirler.
Blackwing ve Awesum
ABD, aynı zamanda Virginia sınıfı denizaltılarından fırlatı-
lan bir dizi otonom robot üzerinde çalışmaktadır[18]. Çeşitli
büyüklük, menzil ve kabiliyetlerdeki bu UUV’ler arasında
denizden havaya fırlatılan Blackwing UUV’si de bulunmak-
tadır[19]. Sadece 50 santimetre uzunluğunda, 8 santimet-
re genişliğinde ve 1.8 kilogram ağırlığındaki Blackwing,
elektro-optik, kızılötesi, GPS ve güvenli dijital veri bağ-
lantısına (DDL) sahiptir. Projesi 2006’da başlayan ve hâ-
len testleri süren Blackwing, ABD’nin Hareketli Hedeflere
8 DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
Karşı İnsanlı ve İnsansız Denizaltılardan Atılabilen Gelişmiş
Silahlar (AWESUM) programının bir parçasıdır. AWESUM
programından testleri süren bir ana denizaltı üzerinde
veya “köpekbalıkları ile birlikte hareket eden temizlikçi
balıklar gibi” ana denizaltıyı dıştan takip etmesi planlanan
bir dizi minyatür otonom torpidonun, Blackwing’in güdü-
münde hedeflere ulaşması amaçlanmaktadır[20].
Echo Ranger
Boeing tarafından geliştirilen, Echo Ranger, sualtı otonom
araçları (UUV) arasında en büyüğüdür. Bu otonom araç
okyanus tabanlarına inebilmekte ve yüzeydeki komuta
merkezine veri göndermektedir. Gemi batıklarına ulaşmak
amacıyla geliştirilen bu sualtı robotu, ABD donanmasının
da ilgi alanındadır. Boeing, Echo Voyager adında daha
uzun menzilli bir UUV üzerinde testlerini sürdürmektedir[21].
RUSYA FEDERASYONU
Sovyetler Birliği döneminde ABD’nin sualtında en önem-
li rakibi olan Rusya Federasyonu’nun halen ömrünü
tamamlamaya yüz tutmuş çok sayıda denizaltısı bulun-
maktadır. Rusya donanmasında nükleer güçle çalışan
çeşitli sınıflarda 11 balistik füze denizaltısı, “Oscar 2”
sınıfı 8 seyir füzeli denizaltısı, çeşitli sınıflarda 17 saldı-
rı denizaltısı bulunmaktadır. Rusya’nın elinde ayrıca 23
konvansiyonel saldırı denizaltısı, 3 adet de özel tip de-
nizaltı bulunmaktadır. Rusya 2017’de yeni bir denizaltı
tanıtımı yapmıştır. “Yasen” sınıfına dahil olan Kazan de-
nizaltısı 31 knota varan hızı, 8 Oniks ve Kalibr gemisavar
seyir füzesi silosu ve her birinde 10 torpido bulunan 10
torpido yuvasıyla dikkat çekmektedir[22].
Rusya’nın son yıllarda denizaltı filosunu güçlendir-
mek, var olanlarını iyileştirmek ve yeni denizaltı sınıflarını
filosuna katmak için girişimlerini artırdığı kaydedilmek-
tedir. Rusya’nın 2025 yılına kadar 3 adet “Borei 2” sınıfı
balistik füze denizaltısı inşa etmek istediği ancak çeşitli
aksaklıklardan ötürü ilk teslimatın henüz gerçekleşme-
diği kaydedilmektedir. Rusya’nın adı henüz resmen belli
olmayan, “Husky” sınıfı için hedef 2030 yılıdır[23]. Ayrıca,
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 2017’de açıkla-
dığı “Rus Devleti Silahlanma Programı 2018-2027”de,
dizel denizaltılarda AIP sistemlerinin kullanılacağı belirtil-
mektedir. İlki yaklaşık 20 yıl önce hizmete giren “LADA”
sınıfı denizaltıların ikincisinin inşasına 2005’te başlanmış,
ancak ilk gemideki tasarım sorunlarını aşılmasının bek-
lenmesi nedeniyle yılan hikayesine dönen inşa süreci
geçtiğimiz aylarda tamamlanabilmiştir. Sınıfın diğer de-
nizaltılarının AIP’li olabileceği belirtilmektedir.
Kıyamet Torpidosu
Rus Devleti Silahlanma Programı 2018-2027 Belgesinde
aynı zamanda Rusya donanmasının bir dizi yeni silah ge-
liştirme programı başlatacağı da belirtilmektedir. Vladimir
Putin’in 2018’in Mart ayında açıkladığı bir dizi yeni silah
sistemi arasında kendi kendine hareket edebilen bir nük-
leer denizaltı-torpido da bulunmaktadır. “Kanyon” ya da
“Status-6” adlarından birinin verileceği ileri sürülen bu su-
altı silahı Rusya tarafından, “Kıtalararası, otonom olarak
hareket edebilen, termonükleer savaş başlığı taşıyabilen
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
sualtı aracı” olarak tanımlanmaktadır. 25 metre uzunlu-
ğundaki bu torpido şeklindeki silah sistemi, nükleer güçle
çalışan 4 pervaneli motoru sayesinde saatte 180 kilomet-
re sürate ulaşabilmektedir. Kanyon, hedeften binlerce ki-
lometre uzakta denizaltından fırlatılabilmekte, sualtı ağları
ve üzerindeki seyir sistemleri sayesinde rotasını kendi be-
lirlemekte, hedefine vardığında ise 100 megaton gücün-
deki termonükleer başlığını harekete geçirmektedir. Bu
güçte bir savaş başlığının bir uçak gemisi filosunu veya
büyük bir kenti ortadan kaldırabileceği ileri sürülmek-
tedir. Bu yüzden ABD basını Kanyon silahını “Kıyamet
Torpidosu” olarak adlandırmıştır[24]. Kanyon, Rusya’nın ta-
nıttığı diğer ileri teknoloji savunma sistemleri gibi, ABD’nin
füze savunma sistemini aşmayı amaçlamaktadır.
Husky
Aralık 2017’de Rusya Deniz Kuvvetleri Komutanı Vladimir
Korolev, “Husky” adı verilen projeyi tanıtmıştır. Mevcut
“Şuka” ve “Yasen” denizaltılarının yerine geçecek olan
Husky sınıfı denizaltılarının yapımına 2023-2024’te başla-
nabileceği belirtmiştir. Husky denizaltılarını şu anda kulla-
nılan araçlardan farklı kılacak en önemli özelliklerden biri-
nin de şimdiye kadar ulaşılamayan “akustik görünmezlik”
özelliği ile sessiz olacağı, Yasen ve Şuka sınıflarındaki deni-
zaltılara göre en az iki kat daha az görünür olacağı kayde-
dilmektedir. Beşinci nesil denizaltıların yapımında, tuzlu su
ortamına karşı yüksek dayanıklılığı olan düşük özgül ağırlı-
ğa sahip kompozit malzemeler kullanılacağı açıklanmıştır.
Gelişmiş elektronik sistemlerinin yanı sıra denizaltının ve
üzerindeki silahların otomasyonu sayesinde Husky deni-
zaltılarının oldukça kompakt olacağı ve birçok hedefi aynı
anda takip edebileceği belirtilmektedir. Yeni nesil denizal-
tıların “Tsirkon” adıyla bilinen ZM22 seyir füzeli rampalarla
donatılacağı ileri sürülmektedir. Tsirkon füzeleri konusunda
basına yansımış çok az bilgi bulunmaktadır. Ancak bu füze-
lerin 300-500 kilometre menzilli olduğu belirtilmektedir[25].
ÇİN HALK CUMHURİYETİ
Dünyanın en büyük denizaltı filolarından birine sahip olma-
sına rağmen Çin Halk Cumhuriyeti, nükleer denizaltılara
ancak 2002 yılında kavuşmaya başlamıştır. ABD Savunma
Bakanlığı tahminlerine göre Çin, 2002’den beri “Shang-1”
ve “Shang-2” sınıfında toplam 10 nükleer denizaltı inşa
etmiştir. Bunlardan beşi balistik füze, kalanı ise saldırı de-
nizaltılarıdır. Çin donanmasında 56 dizel motorlu konvan-
siyonel saldırı denizaltısı da bulunmaktadır ancak bunların
40 kadarının halen hizmette olduğu düşünülmektedir[26].
Çin’in elinde ayrıca 7 kıyı denizaltısı da bulunmaktadır. ABD
Savunma Bakanlığı, 2017 yılı sonunda yayınladığı bir rapor-
da Çin’in elindeki denizaltı sayısını 2020 yılına kadar 70’e
çıkaracağını tahmin etmektedir.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin de bir dizi yeni denizaltı ve in-
sansız sualtı aracı üzerinde çalışma yürüttüğü ülke basınına
yansımıştır. Çinli bir tersanenin yanlışlıkla internet üzerinden
yayınladığı belgeler, Çin donanmasının elektrik tahrik sis-
temli (IEPS) sessiz ve nükleer güçlü saldırı amaçlı yeni bir
denizaltı sınıfı üzerinde çalıştığını ortaya koymuştur[27].
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
Haiyi ve Kexue
South China Morning Post’un haberine göre Çin donan-
ması, egemenliği tartışmalı Güney Çin Denizi’nde düş-
man denizaltıların sızmasını gerçek zamanlı olarak takip
edecek bir dizi insansız sualtı aracı (UUV) test etmekte-
dir. Suyun tuzluluk oranı, sıcaklığı, temizliği, oksijen se-
viyesi ve deniz akıntılarının hızı gibi parametreleri anlık
olarak izleyecek ve ani değişmelerde uyarıda bulunacak
12 adet UUV, planörlere benzediği için “Haiyi (Deniz
kanatları)” olarak adlandırılmıştır. En az planörler kadar
sessiz olan Haiyi’nin düşman denizaltıları tarafından fark
edilmesinin de çok güç olduğu kaydedilmektedir. Bu
araçların uzun ömürlü pilleri sayesinde haftalar hatta ay-
lar boyunca görevde tutulabileceği ve uzun mesafeleri
katedebileceği belirtilmektedir[28].
Çin’in devlet ajansı Şinhua, bu planör drone’ların
“Kexue” adı verilen bir ana deniz bilim araştırma ge-
misine konuşlandırılacağını belirtmektedir. Projenin en
büyük sorunu okyanus derinliklerinden anlık veri alma-
nın güçlüğüdür. Ayrıca Çinli bilim insanlarının geliştirdiği
UUV’lerin denizaltıları tespit edebileceğine dair kuşkular
dile getirilmektedir[29].
FRANSA
Fransa küçük ancak etkili bir nükleer denizaltı filosuna sa-
hiptir. Fransa’nın 6 nükleer saldırı denizaltısı, 4 adet de nük-
leer balistik füze denizaltısı bulunmaktadır[30]. Ancak Fransa,
ihracat amaçlı olarak nükleer denizaltılarının dizel elektrikli
modellerini geliştirip çok sayıda ülkeye satmaktadır.
Fransa, denizaltı modernizasyon projesini ilk tamamla-
yan ülkeler arasındadır. Fransız DCNS tersanesi “Agosta
90B” ve “Scorpène” sınıflarından denizaltılar için sipariş
almış ve Agosta 90B sınıfı denizaltılar Fransız, İspanyol ve
Pakistan donanmalarına katılmıştır. Agosta 90B, aynı adlı
nükleer denizaltı sınıfının dizel elektrikli olarak modernize
edilmiş halidir. Agosta 90B daha uzun batarya ömrüne,
daha derinlere inebilme kabiliyetine sahiptir. Pakistan do-
nanmasının 4 adet satın aldığı bu denizaltılar, SUBTICS
adı verilen tam entegre savaş sistemlerine sahiptir. SU-
BTICS, denizaltının sensörlerinin aldığı sinyalleri işlemek-
te ve taktik durumu belirlemektedir. 16 torpido veya füze
taşıyabilen bu denizaltıların gövdesi yeni süspansiyon ve
izolasyon sistemleri sayesinde akustik sinyalleri azaltan
80 HLES çeliği ile imal edilmiştir[31].
9

Barracuda Projesi
Fransa yeni bir nükleer saldırı denizaltısı projesi üzerinde
çalışmaktadır. “Barracuda” adı verilen yeni nükleer saldı-
rı denizaltı sınıfı, “Rubis” denizaltı sınıfının yerini alacak-
tır. Nükleer güçlü denizaltıların F31 torpidoları ve Exocet
SM39 gemi savunma füzeleri taşıması öngörülmektedir.
Exocet SM39 füzeleri, güdümlü MdCN füzeleri (Missile de
croisière naval -Donanma seyir füzesi) modernize edilerek
geliştirilmiştir. 99 metre uzunluğundaki bu denizaltılarda
12’si subay 60 personel kapasitesi planlanmaktadır[32].
Fransız donanmasının 50 yıllık denizaltı ihtiyacını kar-
şılayacağı belirtilen 7,9 milyar avro proje maliyetli Bar-
racuda sınıfı denizaltılardan 6 adet sipariş edilmiştir. İlk
teslimatın 2017’de yapılacağı belirtilmiş, ancak geçen yıl
Donanma ve Savunma Bakanlığı teslimatın 2020’ye sar-
kacağını açıklamıştır[33].
ALMANYA
Denizaltıların savaşlarda kullanımında öncü olan
Almanya, bugün bu alanda geride kalmış görüntüsü ver-
mektedir. Ülkenin sahip olduğu 6 denizaltı da devre dı-
şıdır. “212A” saldırı denizaltısı sınıfındaki denizaltılardan,
son denizaltı olan U-35, 2017’nin Aralık ayında arızalan-
mış ve kızağa çekilmiştir. Dünyanın en büyük dördüncü
ekonomisi olan Almanya’nın elindeki 6 denizaltının tümü,
havadan bağımsız tahrik sistemi (AIP) sahibidir.
Mevcut denizaltılarda yaşanan sıkıntıların ardından
Almanya ile Norveç, 6 AIP denizaltı üretmek üzere anlaş-
mışlardır. 2024 yılına kadar Norveç’e 4, Almanya’ya 2 de-
nizaltı üretilecektir[34]. Bu programa 2018’in Nisan ayında
Hollanda da katılmıştır[35]. Anlaşmanın tarafları ayrıntılar
konusunda bilgi vermemekle birlikte, yeni denizaltı sını-
fına “212CD” adının verileceği ve gelişmiş muhabere ve
savaş sistemlerine sahip olacağı belirtilmektedir.
Almanya’da yeni tip denizaltı önerileri de dile getiril-
mektedir. 214 tipi denizaltılar, maliyetlerinin hesaplı ve
kıyı koruma görevlerinde kullanışlı olmalarından ötürü
Portekiz’den Yunanistan’a kadar pek çok ülke tarafından
tercih edilmiştir. Alman tersaneleri Savunma Bakanlığına
216 ve 218 tipi denizaltı tasarımları da sunmuşlardır. 216
tipi için Avustralya’da ihaleye girilmiş, 218SGs tipi için
Singapur’dan sipariş alınmıştır. Yaklaşık 70 metre uzun-
luğa sahip ve 20 personel kapasiteli olacağı belirtilen
10
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
yeni tip denizaltılar hakkında fazla ayrıntı bulunmamak-
tadır. Alman denizaltıları ABD veya Rusya’nın nükleer
denizaltıları yanında sualtında kalma süresi, hız ve silah
kapasitesi açısından etkileyici durmamakla birlikte saat-
te 20 mil hıza ulaşabilmekte, üç hafta yüzeye çıkmadan
sualtında kalabilmektedir. Ayrıca onlarca silah taşıyabil-
mektedir. Bir nükleer denizaltı maliyetine, çok sayıda 212
veya 214 tipi denizaltı satın alınabilmektedir. Bu yüzden
bu denizaltılar oldukça popülerdir[36].
JAPONYA
İkinci Dünya Savaşı’nda etkili denizaltı filosunu yitiren
Japonya, bugün nükleer denizaltıya sahip değildir an-
cak etki gücü yüksek modern bir denizaltı filosuna sa-
hiptir. Japonya’nın tümü saldırı denizaltısı klasmanında
“Soryu” sınıfı 9, “Oyashio” sınıfı 9 olmak üzere toplam
18 denizaltısı bulunmaktadır. 83 metre uzunluğunda,
menzili 6.100 kilometreyi bulmakta ve 750 metreye ka-
dar dalabilmektedir. X şeklindeki kuyruğu ile yüksek ma-
nevra kabiliyetine sahiptir. Soryu sınıfı Oyashio sınıfının
güncellenmiş halidir. Yeni Soryu denizaltılarda, İsveç’ten
patentli Stirling motoru AIP tahrik sistemi yerine lityum-i-
yon bataryalar kullanılacağı bildirilmektedir[37].
İSVEÇ
İsveç, konvansiyonel denizaltı filosunun modernizasyo-
nunda örnek ülkelerdendir. İsveç’in Kockums tersanele-
rinde geliştirilen AIP tahrikli stirling motorlar, denizaltıların
sualtında kalış süresini haftalara çıkarmıştır. Günümüze
kadar konvansiyonel denizaltılar, dizel-elektrik motor-
lu “daldırılabilir” gemilerdi. Temelde İkinci Dünya Savaşı
tasarımı olan bu denizaltılar da kabuk değiştirmektedir.
Bunun en önemli nedeni, havadan bağımsız tahrikli mo-
torların ortaya çıkmasıdır. AIP denilen bu motorlar yüzey-
den hava çekmeksizin suyun altında çalışabilen elektrik
santralleridir. Nükleer santraller gibi dayanıklılık ve sü-
rekliliğe sahip değillerdir ancak konvansiyonel teknele-
rin gerçek denizaltılar gibi davranmasını sağlamaktadır.
Dünyada yaklaşık 20 donanmada AIP motorlu denizaltılar
bulunmaktadır. Bunlara Rusya ve Çin dahildir. İsveç, de-
nizaltılarının AIP sistemlerinde Kockums’un ürettiği mo-
torlar kullanmaktadır. Bu motor 75 KW tahrik gücü sağ-
lamaktadır. Bu sayede denizaltılar 18 güne kadar suyun
altında kalabilmekte, 200-300 metreye kadar inebilmekte
ve saatte yaklaşık 6,48 knot hıza ulaşabilmektedir[38].
İsveç’in yeni nesil “A26” sınıfı denizaltı projesi de
hız kazanmıştır. Kockum tersaneleri tarafından geliş-
tirilen yeni nesil denizaltılar “Gotland” denizaltıları-
nın iyileştirilmiş modelidir. Denizaltılarda AIP tahrikli
stirling motorun geliştirilmiş bir modeline ve GHOTT
(hayalet) adı verilen teknolojiye sahip olarak tasarlan-
mıştır. Bu iki teknoloji denizaltıları son derece sessiz
kılacaktır. Bu denizaltılarda sualtı patlama şoklarına
dayanıklılık özelliği de geliştirilmiş olacaktır. A26 sı-
nıfı denizaltılarında torpido kovanlarından fırlatılabi-
len UUV’lerin de yer alacağı belirtilmektedir. Kockum
tersanelerini satın alan SAAB’ın Singapur hükümetine
A26’nın Tomahawk fırlatılabilen modelini de önerdiği
belirtilmiştir[39].
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
HİNDİSTAN
Hindistan, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun beş
daimi üyesi (ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İngiltere) dışın-
da nükleer denizaltı sahibi tek ülkedir. Ancak dünyanın
ikinci büyük nüfusuna sahip olan Hindistan, sadece 1
nükleer denizaltıya, toplamda ise sadece 15 denizaltıya
sahiptir. Hindistan donanmasında aktif görev yapan bir
nükleer saldırı denizaltısı, 1 balistik füze denizaltısı ve 13
konvansiyonel saldırı denizaltısı bulunmaktadır. Bununla
birlikte Hindistan donanması yeni denizaltı nesilleri için
harekete geçmiştir. Çeşitli sınıflarda Hindistan yapımı 13
yeni balistik füze denizaltısı inşa edilmesi planlamıştır. 6
“Kalvari” sınıfı hücum denizaltısından biri hizmete girmiş,
ikisi testlere başlamış, üçüncüsünün ise inşası sürmek-
tedir. Hindistan ayrıca şimdilik 751 adı verilen yeni bir
hücum denizaltı sınıfında 6 adet üretmek için hazırlıklar
yapmaktadır. Hindistan’ın çeşitli sualtı silah ve UUV’ler
üzerinde çalışmalar yürüttüğü de belirtilmektedir[40].
AVUSTRALYA
Avustralya denizaltı filosunu yenilemek için harekete
geçmiştir. Ülkenin envanterinde 6 adet “Collins” sınıfı
dizel-elektrikli denizaltı bulunmaktadır. Yaşadığı teknik
ve personel sorunları nedeniyle sık sık eleştiri konu-
su olan bu denizaltıların ömrü 2026 yılında dolacaktır.
Ancak Avustralya Savunma Bakanlığı 2016’da yılında
yayınladığı “Beyaz Kitap” ile denizaltıların 2030 yılında
kızağa çekileceğini açıklamıştı. Beyaz Kitap’ta ayrıca
Collins sınıfı yerine 12 adet yeni klasik denizaltının ülke
donanmasına 2030 yılından itibaren katılmasının he-
deflendiği de kaydedilmektedir. The Future Submarine
Program (SEA1000) adı verilen 50 milyar Avustralya
doları tutarındaki ülke tarihinin en büyük savunma
projesi, bu belgenin yayınlanmasıyla hayat bulmuştur.
SEA1000 ile nükleer güç olmayan Avustralya, yeni ne-
sil denizaltılar olarak, hava bağımsız tahrikli ve gelişmiş
muharebe ve muhabere sistemlerine sahip denizaltıları
tercih etmiştir. 2017’de yapılan ihaleyi Fransa’nın Naval
Group şirketi kazanmıştır. Naval Group, Avustralya’ya
“Shortfin Barracuda Block 1A” sınıfı nükleer denizaltıla-
rının dizel-elektrikli modelini önermiştir. Ancak Shortfin
Barracuda Block 1A sınıfı denizaltıların Avustralya’nın
ihtiyaçlarına uygun olmadığı yönünde eleştiriler bulun-
maktadır. 33 mürettebat kapasiteli bu denizaltıların açık
denizlerle çevrili ülkelerin uzun süreli görevleri yerine
getirebilmesi için yeterli personel kapasitesine sahip ol-
madığı ileri sürülmektedir. Ayrıca Fransız tasarımı deni-
zaltıların Avustralya’nın ABD ile yürüttüğü denizaltı silah
programı ile uyumlu olup olmayacağı konusunda soru
işaretleri bulunmaktadır[41].
TÜRKİYE
Türk Deniz Kuvvetleri envanterinde Alman “209” sınıfının
farklı türevleri olan 3 farklı sınıfta toplam 12 denizaltı bu-
lunmaktadır. “Ay” sınıfı denizaltıların ilk üçü Almanya’da
üretilmiş ve ilki 1975 yılında hizmete girmiştir. Bu sınıfı
diğer üç denizaltısı ile birlikte dört adet “Preveze” ve dört
adet “Gür” sınıfı denizaltının tümü Alman HDW tersane-
sinden alınan tasarım ve malzeme paketleri ile Gölcük
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
Tersanesi Komutanlığında üretilmiştir. Modernize edile-
rek ömrü uzatılan Ay sınıflarının 2020’li yıllara kadar kul-
lanılması planlanmaktadır. Preveze sınıfında bulunan de-
nizaltılar 1994-2001 yıllarında hizmete girmiş, Türkiye’nin
en gelişmiş denizaltı sınıfı olan Gür sınıfı denizaltılar ise
2004-2008 yıllarında hizmete girmiştir. Yeni olmalarının
verdiği avantajla Gür sınıfı denizaltılar en gelişmiş sis-
temlere ve silahlara sahiptir. Tasarımlarının Almanya’da
gerçekleştirilmiş olmasına rağmen bütün denizaltılarda
Türk üretimi sistemler de bulunur.
Türkiye’nin Envanterinde Bulunan Denizaltılar
AY Sınıfı (Tip 209/1200 ton)
TCG Batıray (S-349)
TCG Yıldıray (S-350)
TCG Doğanay (S-351)
TCG Dolunay (S-352)
Preveze Sınıfı (Tip 209/ 1400 ton)
TCG Preveze (S-353)
TCG Sakarya (S-354)
TCG 18 Mart (S-355)
TCG Anafartalar (S-356)
Gür Sınıfı (Tip 209/ 1400 ton)
TCG Gür (S-357)
TCG Çanakkale (S-358)
TCG Burakreis (S-359)
TCG I. İnönü (S-360)
Tablo 2: Türk Deniz Kuvvetleri Envanterindeki Denizaltılar
Ay sınıfı denizaltılar, 2020 sonrasında yerlerini “Reis” sı-
nıfı denizaltılara bırakacaktır. Yeni Tip Denizaltı Tedarik
Projesi kapsamında Reis sınıfı denizaltılar üretilmeye
başlanmıştır. Sınıfın ilk denizaltısı olan Pirireis ve ikinci
denizaltı Hızırreis’in inşası Gölcük Tersanesinde sür-
mektedir. Muratreis için ise ilk kaynak bu yıl içinde atıl-
mıştır. Reis sınıfının TCG Aydınreis, TCG Seydialireis ve
TCG Selmanreis denizaltılarıyla sürmesi planlanmak-
tadr. Yeni denizaltıların hepsi Alman Thyssen Krupp
Technologies tarafından geliştirilen havadan bağımsız
tahrik (HBT) sistemli olacaktır. Ancak Türkiye, sualtı
muharebe platformlarında yerli teknolojilerin gelişme-
si için çaba sarf etmektedir. Bu amaçla STM Savunma
Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş (STM),
ASELSAN, HAVELSAN, TÜBİTAK, Ayesaş, Milsoft ve
KoçSistem’in yerli tedarikçi olarak görev aldığı proje-
deki denizaltılarda yerlilik oranı yaklaşık yüzde 81’dir[42].
STM’nin Denizaltı Faaliyetleri
STM klasik harp denizaltısına ilişkin olarak, konsept,
tasarım, donanım üretimi ve tedariki süreçlerinde ça-
lışmalar yürütmektedir. Ayrıca, STM bir “Denizaltı
Mükemmeliyet Merkezi” kurma hazırlığındadır. Bu mer-
kezde diğer araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin yanı
sıra batarya sistemleri üzerinde de çalışmalar yapılacak-
tır. Böylece denizaltı tasarım ve üretiminde maliyetleri
azaltırken, dışa bağımlılığın asgariye indirilmesi hedef-
lenmektedir[42]. STM milli savunma sanayi şirketi olarak,
11

gelecekte oluşturulacak denizaltı teknolojileri konusun-
da Deniz Kuvvetleri dışında halihazırda tek yetkin kuru-
luş olarak dikkat çekmektedir. STM, bünyesinde denizal-
tı dizayn ekibi barındıran yegane sivil kuruluştur. STM’nin
özellikle konsept dizayn alanında yetenekleri bulunmak-
tadır. STM Denizaltı birimi yaklaşık 40 kişilik bir ekip-
ten oluşmaktadır. STM Deniz Projeleri Direktörlüğünün
verdiği bilgilere göre, denizaltı inşası dışında STM, hem
Türkiye’de hem yurtdışında denizaltı modernizasyonu
işleri yapmaktadır. Pakistan’ın hâlihazırda sahip olduğu
üç denizaltısını STM modernize etmektedir. Endonezya
Yeni Denizaltı Projesine teklif çalışmalarına devam edil-
mektedir. Son iki Ay sınıfı denizaltı gemisinin moderni-
zasyonu bitirilerek teslim edilmiş durumdadır. 4 Preveze
sınıfı denizaltı gemisinin modernizasyonu için de kontrat
görüşmeleri devam etmektedir. Preveze sınıfı denizaltıla-
rın modernizasyonunda sistemlerin platforma entegras-
yon faaliyetlerini de STM yürütecektir. Bunlara ek olarak,
yine hâlihazırda Gölcük Tersanesi’nde inşası süren hava-
dan bağımsız tahrikli denizaltı inşasında da STM önemli
görevler üstlenmiş durumdadır.
Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) tarafından yürütülen
faaliyetlere de STM destek vermektedir. Bu kapsamda;
Denizaltı Teknoloji Kırılımı hazırlanmış,
Denizaltı Kritik sistem cihazlar belirlenmiş,
Sanayi yetenek taraması yapılarak Teknoloji Kırılımı
ile mevcut firmalar ilişkilendirilmiştir.
Eylül 2018’de İstanbul’da düzenlenen 5. Uluslararası
Savunma Sanayii Milli Yatırımları ve Teknolojileri
Konferansı’nda[43] verilen bilgilere göre, STM gelecekte
yapılacak her türlü denizaltı projesini desteklemek ve
projede yer almak için kendisini konumlandırmakta ve
çalışmalarına devam etmektedir. STM, belirtilen faali-
yetler ve bugüne kadar icra edilen projeler sayesinde,
12
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
denizaltı dizayn çalışmalarına katkı sunabilecek, yurt
dışında denizaltı inşa ve modernizasyon projeleri için
rekabet edip sözleşme imzalayabilecek ve denizaltı gibi
stratejik önemi olan ve yüksek mühendislik gerektiren
projelerde söz sahibi olabilecek kapasiteye sahiptir.
4. SONUÇ
21’inci yüzyılın yeni teknolojileri, denizaltılarda köklü
değişikliklere yol açarken, yeni sualtı muharebe plat-
formlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Büyük veri
uygulamaları, gelişmiş bilgisayar işlemcileri, çok sa-
yıda parametreyi takibe yarayan sensörler, lazerli ve
LED’li iletişim sistemleri, donanmalara sualtı hakkında
daha fazla denetim ve komuta imkânı sunmakta, düş-
man denizaltılarına karşı etkin savunma sağlamakta,
hücumda etkin koordinasyon getirmektedir. Geliştirilen
küçük ancak etkili sualtı robotlarının sayısı ve etkinliği
artmaktadır. Sualtı dünyasının geleceğinin, insan ya-
pısı araçlar açısından hayli yoğun trafikli olacağı an-
laşılmaktadır. Sualtı muharebe alanındaki gelişmeler
donanmaları bu alandaki stratejilerini gözden geçir-
meye ve yeni yaklaşımlar geliştirmeye zorlamaktadır.
Donanmalar geleceğin sualtı dünyasında avantajlı po-
zisyona oturabilmek için bugünden harekete geçmiş-
lerdir. Yeni denizaltı tahrik sistemleri, sualtı platform-
larının dayanıklılığını ve sessizliği artıracak teknolojiler
ve denizaltı robotlarının geliştirilmesi yönündeki pro-
jelere milyonlarca dolar kaynak aktarılmaktadır. Türk
donanması da ihtiyaçlarına uygun olarak HBT sistemli
yeni bir denizaltı sınıfı inşasına girişerek sualtı muha-
rebedeki genel eğilimlere uygun hareket etmektedir.
Bugün dünyada sadece 10 ülke özgün sualtı savaş
platformu tasarım ve üretim kabiliyetine sahiptir. Yerli
sualtı teknolojilerinin geliştirilmesi için atılacak adımlar
Türkiye’nin geleceğin en rekabetçi alanlarından birin-
de öncü ülkeler arasına girmesini sağlayacaktır.
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018
KAYNAKÇA
[1] Total Submarine Strength by Country, 2017, Globalfirepower.
com, [Çevrimiçi]. https://www.globalfirepower.com/navy-sub-
marines.asp
[2] Karau , Mark D. , ‘Submarines and Submarine Warfare’, Temmuz
2017, [Çevrimiçi]. https://encyclopedia.1914-1918-online.net
[3] Clark, Bryan, ‘The Emerging Era in Undersea Warfare’, The
Center for Strategic and Budgetary Assessments, 2017
[Çevrimiçi], https://csbaonline.org/uploads/documents/
CSBA6292_%28Undersea_Warfare_Reprint%29_web.pdf
[4] Clark, AGE
[5] Clark, AGE
[6] Global Fire Power, https://www.globalfirepower.com/navy-sub-
marines.asp
[7] Rogoway, Tyler, ‘Japan Goes Back To The Future With Lithium-
Ion Battery Powered Submarines’, Şubat 2017, [Çevrimiçi]
http://www.thedrive.com/the-war-zone/7747/japan-goes-ba-
ck-to-the-future-with-lithium-ion-battery-powered-submarines
[8] Clark, AGE
[9] Hambling. David, ‘Large Displacement Unmanned Underwater
Vehicle Steaming Ahead’ Nisan 2012, Defense Technology
International, [Çevrimiçi] http://aviationweek.com/awin/lar-
ge-displacement-unmanned-underwater-vehicle-steaming-ahead
[10] Clark, AGE
[11] Davies, Andrew, The Strategic Role of Submarines in the 21st
Century, Ekim 2017, www.realcleardefense.com
[12] Defensce IQ Magazine, Five Ways in Which SBMARİNE Warfare
is Evolving to Fit 21st Century Battlespace, 2017
[13] Berman, Nat,’The 10 Most Expensive Military Weapons
Ever’, Nat Berman [Çevrimiçi] https://moneyinc.com/
most-expensive-military-weapons-ever/
[14] Mizokami, Kyle, ‘The U.S. Navy Is Already Designing the Next
Attack Submarine Unmanned underwater vehicles will play a
big role in the next generation attack submarine’, Kasım 2016,
[Çevrimiçi] https://www.popularmechanics.com/military/
research/a23662/us-navy-new-attack-submarine/
[15] Eckstein, Megan, ‘Navy Seeking Unmanned Underwater
Advances To Field Today, To Inform Next Generation Sub
Design In 2020s’, Ekim 2016, [Çevrimiçi] https://news.usni.
org/2016/10/31/navy-seeking-uuv-advances-to-field-today-to-
inform-ssnx-design-in-2020s
[16] Stashwick, Steven, ‘Chinese Underwater Drones Eyed for
Possible Sub-detection Role’, Temmuz 2017, [Çevrimiçi] htt-
ps://thediplomat.com/2017/07/chinese-underwater-drones-e-
yed-for-possible-sub-detection-role/)
[17] Waterston, John, ‘Mobile Offboard Clandestine
Communications and Approach (MOCCA)’, tarih-
siz, [Çevrimiçi] https://www.darpa.mil/program/
mobile-offboard-clandestine-communications-and-approach
[18] Rucker, John,’ Status of Unmanned Systems:EXECUTING!’,
Ocak 2018, [Çevrimiçi] http://www.navsea.navy.mil/
Portals/103/Documents/Exhibits/SNA2018/UnmannedSystems-
Rucker.pdf?ver=2018-01-11-145102-270
[19] LaGrone, Sam, ‘AeroVironment to Supply Blackwing Mini
UAVs for Navy Attack, Guided Missile Submarines’, Mayıs
2016, [Çevrimiçi] https://news.usni.org/2016/05/16/aerovi-
ronment-to-supply-blackwing-mini-uavs-for-navy-attack-gui-
ded-missile-submarines
[20] LaGrone, AGE
[21] Boeing, https://www.boeing.com/defense/autonomous-sys-
tems/echo-voyager/index.page
[22] TASS Russian News Agency, “The might of Russia’s advanced
nuclear submarine”, http://tass.com/defense/938673
[23] Gady, Franz-Stefan, ‘ Russia Launches Its Most
Advanced Ballistic Missile Sub’, Kasım 2017,
[Çevrimiçi] https://thediplomat.com/2017/11/
russia-launches-its-most-advanced-ballistic-missile-sub/
[24] Mizokami, Kyle, ‘How Russia’s New Doomsday Torpedo
Works’, Mart 2018, [Çevrimiçi] https://www.popu-
larmechanics.com/military/weapons/a19160734/
DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ
how-russias-new-doomsday-torpedo-works/
[25] Sputnik Türkiye, ‘Rusya beşinci nesil nükleer denizaltı üretmeye
hazırlanıyor’, [Çevrimiçi] , https://tr.sputniknews.com/savun-
ma/201712201031486121-rusya-besinci-nesil-nukleer-de-
nizalti-uretmeye-hazirlaniyor/
[26] IISS paper, ‘China’s submarine force: an overview’, [Çevrimiçi]
https://www.iiss.org/blogs/military-balance/2017/10/
china-submarine-force
[27] Chan, Mini, ‘Why Chinese submarines could soon be qu-
ieter than US ones’, Temmuz 2017, [Çevrimiçi] http://www.
scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2098986/
why-chinese-submarines-could-soon-be-quieter-us-ones
[28] Chen, Stephen, ‘Why Beijing is speeding up underwater drone
tests in the South China Sea’, Temmuz 2017, [Çevrimiçi] http://
www.scmp.com/news/china/policies-politics/article/2103941/
why-beijing-speeding-underwater-drone-tests-south-china
[29] Stashwick, AGE
[30] Fransa Savunma Bakanlığı, ‘Sous-marins nucléaire lan-
ceurs d’engins’, Tarihsiz, [Çevrimiçi], https://www.
defense.gouv.fr/marine/equipements/sous-marins/
sous-marins-nucleaire-lanceurs-d-engins)
[31] Naval Technology, ‘SSK Agosta 90B Class Submarine’, Tarihsiz,
[Çevrimiçi], https://www.naval-technology.com/projects/
agosta/
[32] Fransa Savunma Bakanlığı, ‘Le sous-marin d’at-
taque futur Barracuda’, Haziran 2017, [Çevrimiçi] ht-
tps://www.defense.gouv.fr/dga/equipement/naval/
le-sous-marin-d-attaque-futur-barracuda
[33] Cabirol, Michel, ‘Trois ans de retard pour le sous-marin nuc-
léaire d’attaque Barracuda’, Mayıs 2017, [Çevrimiçi] https://
www.latribune.fr/entreprises-finance/industrie/aeronautique-de-
fense/trois-ans-de-retard-pour-le-sous-marin-nucleaire-d-at-
taque-barracuda-756792.html
[34] (Naval Today, ‘Germany, Norway formal-
ly start submarine cooperation’, Tarihsiz,
[Çevrimiçi] https://navaltoday.com/2017/08/23/
germany-norway-formally-start-submarine-cooperation/)
[35] (Defence News, ‘Netherlands ‘very welcome’ to join European
sub program — with a caveat’, [Çevrimiçi] https://www.defen-
senews.com/global/europe/2018/04/04/netherlands-very-wel-
come-to-join-european-sub-program-with-a-caveat/
[36] Roblin, Sebastien, ‘Why Germany’s New Super Stealth
Submarines Could Take on Any Navy’, Haziran 2017,
[Çevrimiçi] http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/why-ger-
manys-new-super-stealth-submarines-could-take-any-21021/
page/0/1
[37] Mizokami, Kyle, ‘Why Japan’s Soryu-Class
Submarines Are So Good’, Ekim 2016, [Çevrimiçi]
http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/
why-japans-soryu-class-submarines-are-so-good-17898
[38] Kockums A26 Submarine [Çevrimiçi] https://www.naval-techno-
logy.com/projects/kockums-a26-submarine/
[39] Yeo, Mike, ‘Saab a26 Submarine gets vertical la-
unched tomahawks’, Mayıs 2017, [Çevrimiçi] ht-
tps://www.defensenews.com/air/2017/05/17/
saab-a26-submarine-gets-vertical-launched-tomahawks/
[40] Rai, Ranjit B, An Update on the Indian Navy:
Submarine Modernization, SLDinfo,com, Haziran
2018 [Çevrimiçi] https://sldinfo.com/2018/06/
an-update-on-the-indian-navy-submarine-modernization/
[41] Sutton. Malcolm,’ Winning submarine bidder must meet
Australia’s ‘range and endurance’ . Nisan. 2016, [Çevrimiçi]
http://www.abc.net.au/news/2016-04-26/winning-submari-
ne-bidder-must-meet-australias-endurance/7347034
[42] Yeni Şafak Gazetesi, ‘Denizlerin Canavarları’, Ekim
2017, [Çevrimiçi] https://www.yenisafak.com/gundem/
denizlerin-canavari-2804498
[43] STM Deniz Projeleri Direktörlüğü, ‘5. Uluslararası Savunma Sanayii
Milli Yatırımları ve Teknolojileri Konferansı Sunumu’, Eylül 2018
13
 ARAŞTIRMA RAPORU EKİM 2018

http://thinktech.stm.com.tr

14 DENİZALTILAR VE GELECEĞİN SUALTI HARP KONSEPTLERİ