KİMYA NEDİR?

✓ Maddenin doğası, özellikleri ve dönüşümünün incelenmesi/çalışılması.

❖ Madde-uzayda yer kaplayan ve belli bir kütlesi olan tüm varlıklar
❖ Özellik: Bir nesnenin/bileşenin tanımlanmasında kullanılan karakteristik özellik

sıcaklık Elektrik akımını

+ - H2
Sıvı H2O
H2
O2
Katı-H2O
O2
Maddenin Halleri
Maddenin katı, sıvı ve gaz oluşu sıcaklık
ile doğrudan ilişkilidir
• Katı
• Değişmeyen hacim ve şekle sahiptir
• Sıvı
• Değişmeyen bir hacim ve sınırsız şekle sahiptir
• Gaz
• Değişmeyen bir hacim ve şekle sahip değildir
Maddenin sınıflandırılması
• Saf madde: Bir bileşenin, maddenin, yanlızca bir çeşit kimya
yapısından oluşmasıdır
• Karışım: İki veya daha fazla kimya olarak farklı maddenin bir araya
gelmesiyle oluşur-kimya tepkimeleri gerçekleşmez
• Homojen Karışım
• Heterojen Karışım
 Madde

Yapı ve tüm özellikler sabit mi?

Hayır Evet

Karışım: Fiziki hallerinde değişim Saf Madde:

Deniz suyu Su
Mayonez Altın
Duvar Şeker
Karışım her yerde eşit mi? Kimya reasiyonları ile daha basit yapılara
ayrılma mümkün mü?
Evet Hayır Evet Hayır

Homojen Karışım: Kimyasal Element:

Heterojen Karışım: Bileşikler: Kimyevi değişiklik Oksijen
Tuzlu su
Kahve Çikolatalı Bisküvi Su Hidrojen
Hava Yağlı su Şeker Sülfür
Yemek Tuzu Altın
 Diş dolgu malzemesi

Hg2Cl2

M.Ö 400 söğüt ağacı kabukları ağrı kesici olarak kullanılırdı

[CH3Hg]+ Kuvvetli zehir
H H

O O O O
H

H O H O CH3

O
H H H H

H H

Aspirin, 1899
Elementler-1
Bazı elementlerin isim ve sembolleri
Al Aluminum (Alüminyum); Co Cobalt (Kobalt); N Nitrogen (Azot); Cu Copper (cuprum) (Bakır); Ar Argon; F
Fluorine (Flor); O Oxygen (Oksijen); Au Gold (aurum) (Altın); Ba Barium (Baryum); He Helium (Helyum); P
Phosphorus (Fosofor); Fe Iron (ferrum) (Demir); Bi Bismuth (Bizmut); H Hydrogen (Hidrojen); Pt Platinum
(Platin); Pb Lead (plumbum) (Kurşun); B Boron (Bor); I Iodine (iyot); Rn Radon (Radon); Hg Mercury
(hydrargyrum) (Civa); Br Bromine (Brom); Li Lithium (Lityum); Si Silicon (Silikon); K Potassium (kalium)
(Potasyum); Ca Calcium (Kalsiyum); Mg Magnesium (Magnezyum); S Sulfur (Kükürt); Ag Silver (argentum)
(Gümüş); C Carbon (Karbon); Mn Manganese (Manganez); Ti Titanium (Titanyum); Na Sodium (natrium)
(Sodyum); Cl Chlorine (Klor); Ni Nickel (Nikel); Zn Zinc (Çinko); Sn Tin (stannum) (Kalay)
Elementler-2 İnsan vücudunda yaygın olarak bulunan
elementlerin kütlece %’si
Oksijen 61
• Bilinen 118 element Karbon 23
Hidrojen 10
• 91-doğal olarak oluşan
Azot 2,6
• 95 tane kullanılabilen Kalsiyum 1,4
Fosfor 1,1
Kükürt 0,20
Potasyum 0,20
Sodyum 0,14
Klor 0,12
 Elementler-3
Molibdenyum Bir çok enzim için kofaktör
• Eksikliğinde nörolojik hastalıklar ve kükürt birikmesine bağlı olarak
metabolik hastalıklar meydana gelir

Kobalt Vitamin yapısına katılır

• B12 vitamin metabolizmasında bozulmalar

Bakır Kan kimyasının devamlılığını sağlar

• Nörodejeneratif etki, anemi, lökosit miktarında azalma

Fiziksel Büyüklükler/Ölçüler
• Kütle, hacim, yoğunluk, sıcaklık vb.
• Systeme International d’Unites-SI Birim sistemi

Sayı/Miktar Birim

125,7 kilogram
Miktar SI Birim Metrik Birim Dönüşüm
Kütle Kilogram (Kg) Gram (g) 1 kg = 1000 g
Uzunluk Metre (m) Metre (m) -
Hacim Metre küp (m3) Litre (L) 1 m3 = 1000 L
Sıcaklık Kelvin (K) Celcius derece (°C) K = °C + 273 °
Zaman Saniye (s) Saniye (s)

Mega (M)-106 Desi (d)-10-1

Kilo (k)-103 Santi (c)-10-2
Hekto (h)-102 Mili (m)-10-3 1L = 1000 mL = 0,1 daL
Deka (da)-101 mikro (µ)-10-6
Nano (n)-10-9
piko (p)-10-12
femto (f)-10-15
Bilimsel Gösterim
• Çok küçük veya büyük birimlerin gösterilmesinde kullanılır
• 450 = 4,5 X 102
• 0,357 = 3,57 X 10-2

• HIV virüsünün çapı 120 nm ise, çapın metre cinsinden bilimsel yazım
ile ifade ediliş biçimini gösteriniz?
Kütle (Kg) -değişmeyen madde miktarı
Anlamlı Rakamlar-2

13 mL

12 mL

11 mL 0, 1, 2, 3, 4, 5 kg
10 mL

Tartım ibresi 3-4 Kg arasında ise,

Kütle miktarını ne okursunuz?
Su miktarı 12-13 mL arasında ise,
hacmi ne kadar okursunuz?
Anlamlı Rakamlar-3

• 125,65 g ± 0,01 g ise, kütle 125,64 veya 125,66 g olabilir.

• 1,2,5 ve 6 rakamları kesindir, buna karşın 5 rakamı kesin değildir.

• 12,006 mL ± 0,001 mL ise hacim 12,005 veya 12,007 mL olabilir.

• 1,2,0 ve 0 rakamları kesin iken, 6 rakamının kesinliği yoktur.
Anlamlı Rakamlar-4
• 94,072 g 5 tane anlamlı rakam (9, 4, 0, 7, 2)
• 0,0834 cm 3 tane anlamlı rakam (8, 3, 4)
• 0,029 07 mL 4 tane anlamlı rakam (2, 9, 0, 7)
• 138,200 m 6 anlamlı rakam (1, 3, 8, 2, 0, 0)
Anlamlı Rakamlar-5
• Eğer 0, iki sayma sayısının arasında ise herzaman anlamlıdır
• 95,803 (5 anlamlı rakam)
• Sayma sayısından önce gelen tüm 0’lar anlamsızdır.
• 0,003506 (4 anlamlı rakam)
• Ondalık kısımdan sonra gelen 0’ların hepsi anlamlıdır
• 13,200 (5 anlamlı rakam)
• Ondalık içermeyen ve son elemanları 0 olan tüm birimler anlamlı
olabileceği gibi anlamsız da olabilir
• 300 mL, 1 tane veya 2 veya 3 tane anlamlı rakam içerebilir.
• Örneğin 30 °C yi gösteren termometre kaç tane anlamlı rakam verir?
Anlamlı Rakamlar-1

12 tane küp, 2 tane anlamlı rakam var denebilir mi?

Aşağıdaki ölçümlerde ki anlamlı rakamları bulunuz?

• 1- 2730,78 m
• 2- 0,0076 mL
• 3- 3400 kg
• 4- 3400.0 m2
Yanıtlar:
1- 6 tane çünkü 0 anlamlı rakamlar arasındadır.
2- 2 tane çünkü anlamlı rakamlardan önceki sıfırlar anlamsızdır
3- 2,3 veya 4 tane denebilir. Ondalık olmadığı durumda anlamlı rakamların sağındaki sıfırlar mantıklı
ise anlamlıdır.
4- 5 tane çünkü ondalıktan önceki ve anlamlı rakamlardan sonrakiler anlamlıdır.
Aşağıdaki Problemleri Çözünüz?-1
•1- Dünya ile Güneş arasındaki mesafe 150 000 000 km dir. (a) Kaç tane anlamlı rakam vardır, (b) İfadeyi
5 anlamlı rakam olacak şekilde ve bilimsel gösterim olacak şekilde yazınız.
•2- 0,000 000 020 m boyutuna sahip bir virüsün boyutunu iki anlamlı rakam olacak şekilde yazınız?
•3- Yapılan bir klinik çalışmada kan fosfor miktarı 0,0026 g ve kan demir miktarı 0,000 101 g olacak
şekilde bulunmuştur. Sonuçları bilimsel gösterimle ifade ediniz? Anlamlı rakam sayısını ifade ediniz?
•Yanıtlar:
•1- a- 9 tane anlamlı rakam var denebilir çünkü dünya ile güneş arasındaki mesafe bu kadar uzundur. b-
1,5000 X 108 km
•2- 2,0 X10-8 m
•3- a- 2,6 X10-3 m 2 anlamlı rakam, b-1,01 X10-4 m 3 anlamlı rakam
Aşağıdaki Problemleri Çözünüz?-2
•1- 0,000508 mg’ı µg cinsinden bilimsel gösterimle ifade ediniz?
•2- 25 L benzinle 327 km yol gidilebiliyorsa, km de kaç litre benzin tüketildiğini anlamlı rakamlar ile ifade
ediniz?
•3- 3,15 mL suya 0,0165 mL su eklerseniz, kaç mL suyunuz olur? Anlamlı rakamlar kullanarak
hesaplayınız?
•Yanıtlar:
•1- 1 mg = 1000 µg, o halde 0,000508 mg = 0,508 µg, 5,08 X 10-1 µg.
•2- 327/25= 13,08 yuvarlayarak 13 yazılır. Çünkü çarpma ve bölme işleminde sonuç en az anlamlı rakam
içeren çarpan ve bölene göre alınır.
•3- 3,15 + 0,0165= 3,1665= 3,17 olarak kabul edilir. Çünkü toplama ve çıkarma işleminde virgülden
sonraki kısım da olabilecek anlamlı rakam miktarı toplama/çıkarma işlemine katılanlardan en az hangisi
içeriyorsa ona göre hesaplanır. Ayrıca, siyah ile işaretlenen 6 rakamı 5 den büyük olduğu için kırmızı 6, 7
ye yuvarlanır. Yuvarlama çarpma işlemi içinde geçerlidir.
Birimlerin Birbirine Çevrilmesi
• Faktör-etiket metodu (Factor-label method): Eşitlikler kurularak
birimler ortamdan kaldırılır ve sadece istenen birim eşitlikte kalır.
• Dönüşüm Faktörü: İki birim arasındaki sayısal ilişkiye denir.
• Başlangıç miktarı X Dönüşüm faktörü= Karşılık gelen miktar
• Dönüşüm faktörü; 1 km/0,6214 mi = 1 yani 1 km uzunluk ile 0,6214
mil uzunluk aynı şeye karşılık gelmektedir.
• Faktör-etiket metodu: 20 mi uzunluğunda ki maraton kaç km dir?
• 20 mi X 1mk/0,6214 mi= 42,20 km
 Ders 2: Atom ve
Periyodik Tablo

Elektronların Dizilişlerindeki
karakteristik yapı atomların özelliklerini
ortaya çıkarır ve bu durum neden bir
Anemi: Demir eksikliği Kadmiyum zehirlenmesi: kanser gelişimi
elementin faydalı iken diğerinin neden
zararlı olduğunu ortaya çıkarır
O2 I2
Oksijenli solunum Tiroid gelişimi
 Bir aliminyum folyo ne kadar küçük parçalara ayrılabilir?

Hangi boyuttan sonra elde edilen parça Al-folyo değildir?

Atom Nedir? Atomos = Bölünemez

Atom ve Atom Teorisi
•Atom: Bir elementin, elemente ait kimyasal özelliklerini gösteren en basit ve en küçük ünitesidir.

•En küçük parça doğru ifade değildir

•Atom, elemtin fiziksel özelliklerini göstermez

•John Dalton, 1808 Atom Teorisi

•Tüm maddeler atomlardan oluşur

•Aynı elementin tüm atomları aynı özelliklere sahipken, farklı elementlere ait atomlar farklı özellikleri gösterirler

•Kimyasal bileşikler atomların belirli oranlarda bir araya gelmesiyle oluşurlar. Yarım atom yada çeyrek atom gibi bir

durum söz konusu değildir

•Kimyasal reaksiyonlarda bileşikler oluşurken atomların birbiri ile etkileşimleri değişir, atomlar yapı olarak değişiklik

göstermezler veya yok olmazlar

Atomların boyutları;

7,4 X 10-11 m Hidrojen atom çapı 1,67 X 10-24 g Hidrojen kütlesi

5,24 X 10-10 m Sezyum atom çapı 3,95 X 10-22 g Uranyum kütlesi

Atom-altı parçacıkların kıyaslanması

C13 izotopunun
Kütle
İsim Sembol Gram
kütlesi amu amu Yük (Yük birimi)
Proton P olarak
1,672 622 X 10-24 nedir?
1,007 276 +1
Nötron n 1,674 927 X 10-24 1,008 665 0
Elektron e- 9,109 328 X 10-28 5,485 799 X 10-4 -1

amu (dalton): Atomik kütle birimi

1 amu = 1,660 539 X 10-24 g, C-12 atom ağırlığının 12 de 1 ‘i dir.
 -
Proton ve nötronlar gelişi güzel olarak bulunmaz ve atomun çekirdeğini
oluşturular. Elektronlar ise atomun çekirdeğinin etrafında yörünge adı verilen
+ + enerji halkalarında bulunurlar.
+
Ortalama bir çekirdek çapı 10-15 m iken, atomun çapı ise 10-10 m dir.

Elektronlar birbirini iterler Protonlar birbirini iterler

- - + +

Elektron-proton birbirini çeker

Çekirdek de protonlar birbirini iterler, buna rağmen çekirdek neden dağılmamaktadır?

Elektronların birbirini itmesi atomun sahip olduğu yüksek hacme katkısı var mıdır?
Elementler ve Atom Numarası

Elementler atom numaralarına göre karakterize edilirler; atom numarası (Z), proton sayısını ifade etmektedir.

Atomlar neden Nötraldir ? Z=15 olan fosfor atomunda

kaç tane elektron, proton
ve nötron vardır?
-
Atomlarda atom numarası proton sayısına eşittir ve
aynı zamanda elektron sayısı da proton sayısına eşittir.
-
+ + O nedenle, Z = P= e- sayısı = 15
+
Nötron sayısı ise atomların izotoplara sahip olma
- özelliklerinden ötürü atom ağırlığı (kütle numarası, A)
- bilinmeden bilinemez. Örneğin eğer A= 31 ise, nötron
sayısı 16 dır.

e- ağırlığı atom ağırlığı hesaplanırken

neden dikkate alınmaz?
İzotop ve Atom Kütlesi
Aynı atom numarasına sahip atomlar, farklı nötron sayılarına sahip olabilirler. Bu durum,
izotopların oluşmasını sağlarlar. Örneğin Hidrojene ait 3 tane izotop vardır.

1 2 3
1H 1H 1H
- - -
+ + +

Protonyum Döteryum Trityum

En yaygın olanıdır Nadir bulunur Karasızdır ve eser miktarda mevcuttur

İzotopların kimyasal davranışları aynıdır, ama nükleer davranışları bir birinden farklıdır.
Atomik Kütle = Ʃ[(% izotop yoğunluğu) (izotop kütlesi)]

Soru: Klor atomuna ait yüzde yoğunluklar Cl-37 % 24,23 (36,97 amu) ve
Cl-35 % 75,77 (34,97 amu) dir. Klor atomunun kütlesi nedir? Anlamlı
rakamları dikkate alarak hesaplayınız?

Yanıt: [(0,7577 X 34,97) + (0,2423 X 36,97)] = 35,45 amu (Da)

Periyodik Tablo
✓Antimon (Sb), Karbon (C), Bakır (Cu), Altın (Au), Demir (Fe), Kurşun (Pb), Civa
(Hg), Gümüş (Ag), Kükürt (S) ve Kalay (Sn) bilinen en eski elementlerdir.
✓1250 yılında Arsenik (As) keşfedilmiştir.
✓1776 yılına kadar sadece 24 element bilinmekydi.
✓1869’da Rus kimyager Dmitri Mendeleev elementleri artan kütle numaraları ve
benzer kimyasal özelliklerine göre sınıflandırmışlardır.
✓Periyodik tablodaki kütle numaraları ortalama kütlelere işaret etmektedir.
✓Atom numarasındaki artışa göre sıralama vardır.
✓Metaller: Oda sıcaklığında katıdırlar (Civa hariç); parlak görünüşe sahiptirler, sıcaklığı
ve elektriği iyi iletirler, şekil alabilirler (kırılgan değildirler)
✓Ametaller: Sıcaklığı ve elektriği iyi iletmezler. 11 tanesi oda sıcaklığında gaz (örneğin
oksijen ve azot); 6 tanesi kırılgan katıdır (örneğin kükürt) ve bir tanesi sıvıdır (Brom).
✓Metalloidler: Bor, Silisyum, Arsenik, Germanyum, Antimon ve Tellüryum bu grupta
sayılabilirler. Örneğin Silisyum parlak bir görüntüye sahip olsa da kırılgandır ve elektrik
iletkenliği metaller kadar iyi değil ve ametallere oranla yüksektir. Bir kitaplar
Polonyum’u metalloid saysa da kimyasal davranışı ve iletkenliği metallere benzerdir.
Periyot: Yatay sıralar periyot olarak adlandırılır. 7 tane periyot vardır.

Grup: Dikey sıralar, 18 gruba ayrılır ve grup olarak adlandırılır.

Elementler kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılırlar.

Ana grup elementleri: 1A-8A arasındaki tüm A gruplarıdır.

Geçiş metal elementleri: 1B-8B arasındaki 10 tane grubu kapsar (3 tane 8B

vardır).

İç geçiş metal elementleri: Periyodik tablonun altındaki 14 grubu kapsar

(Lantanit ve aktinitler)
Tekrar eden yükselme ve alçalma-Periyot
1A Grubu (Alkali Metaller): Lityum (Li), Sodyum (Na), Potasyum (K), Rubidyum (Rb), Sezyum (Cs) ve
Fransiyum (Fr) parlak, yumuşak ve düşük kaynama noktasına sahip metallerdir. Bazik karakter gösterirler ve
çok hızlı reaksiyon gösterdikleri için doğada saf halde bulunmazlar
2A Grubu (Toprak Alkali Metaller): Berilyum (Be), Magnezyum (Mg), Kalsiyum (Ca), Strontiyum (Sr),
Baryum (Ba) ve Radyum (Ra) parlak ve gümüş-renkli metallerdir. 1A grubu kadar olmasa da oldukça reaktif
olduklarından doğada saf halde bulunmazlar.
7A grubu (Halojenler): Flor (F), Klor (Cl), Brom (Br), İyot (I) ve Astatin (At) renkli ve korozyon yapan
ametallerdir. Doğada saf olarak bulunmazlar, yaygın olarak tuz şeklinde (örneğin sodyum ile birlikte) bulunurlar
o nedenle Halo (tuz) olarak adlandırılmışlardır.
8A grubu (Asal gazlar): Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr), Zenon (Xe) ve Radon (Rn) bu
gruptandır. Renksiz gazlardır. He, Ne ve Ar kimyasal tepkime vermezken, Kr ve Xe bazı reaksiyonları
gerçekleştirebilirler (örneğin XeF2, XeF4 ve XeF6 gibi).
Atomların Elektronik Yapıları
✓Herbir elektron enerji seviyesine bağlı olarak atom içerisinde kısıtlı bir alanda bulunur.
✓Farklı elektronlar farklı enerji miktarlarına sahip oldukları için atomun farklı bölgelerini işgal ederler.
✓Atomlar içerisinde elektronların bulundukları seviyeler kademelidir (quantized).
✓Çekirdeğin etrafında gruplanmış elektronlar kabuğu (shell) oluşturular; kabuk n ile ifade edilir. Çekirdekten
uzaklaştıkça kabuk büyür ve daha fazla elektron
n=1 ihtiva eder.
n=2
✓Çekirdekten uzaklaştıkça elektronun taşıyacağı enerji artar ve çekirdekteki artı yük çekiminden de uzaklaştığı
n=2,5
için elektronu kopması kolaylaşır.
n=3
Kabuk numarası 1 2
✓Aynı kabuk içindeki elektronlar enerji seviyelerine göre alt 3kabuklara (subshell)
4 ayrılırlar.

✓Aynı Alt s oluştururlar.

kabuklar elektronlar orbitalleri
alt-kabuktaki s, p Örneğin,
s, p, d s alt kabuğu
s, p,1d,orbital
f oluştururken, p alt
kabuğuOrbital sayısıiçerir. Herbir orbital12 elektron
3 tane orbital 1, 3 taşıyabilir.
1, 3, 5 1, 3, 5, 7
✓Spin ise orbitalde elektronların bulunuş şekilleri hakkında bilgi verir. Orbitalde elektronlar ters spinde
Toplam elektron kapasitesi 2 8 18 32
bulunurlar.
s-orbitali; sferik şekilli ve çekirdeğin
etrafında yer almaktadır
p-orbitali; dumbıl şeklindedir.
Çekirdek iki elektron bulutunun ortası
şeklindedir.
Soru: 1. ve 2. kabukları tamamen elektronlar ile dolu ve 3.kabukta ise sadece 4
elektron içeren nötr bir atomun elektron sayısı, proton sayısı ve nötron sayısını
bulunuz? Elementin adını periyodik tablo yardımıyla bulunuz?

1s2, 2s2 2p6, 3s2 3p2

-
-
- Nötral bir atomda elektron sayısı proton sayısına eşittir =
14 proton vardır ve bu element Silisyumdur.
- -
- -

- -
- Nötron sayısı atomun izotop durumu ile ilişkilidir. O
- nedenle mevcut bilgilerden hareketle nötron sayısı
- hakkında sonuca ulaşılamaz?
-
- Peki hangi ek bilgilere gerek vardır?
✓ Elektronlar 1s den başlayaraken düşük enerji seviyesine sahip orbitalleri doldurmaya
başlarlar.
✓ Her bir orbital yanlızca iki elektron içerir
✓ Orbital de bulunan elektronlar ters spinli olmak zorundadırlar
✓ Aynı enerjide iki veya daha fazla orbital bulunuyorsa, elektronlar orbitallere eş dağıtıldıktan
sonra orbitaller tam doldurulmaya başlanır.

1s 2s 3s 4s 5s 6s 7s
2p 3p 4p 5p 6p 7p
3d 4d 5d 6d 7d
4f 5f 6f 7f
 s-blok elementleri: Ana grup elementleridir.
p-blok elementleri: değerlik elektronları p-alt
Hidrojen (Z=1) 1s1 kabuğunda bulunan elementlerdir.
d-blok elementleri: değerlik kabuğunda d-alt
kabuğunda bulunan elementlerdir. Geçiş metalleri.
Helyum (Z=2) 1s2 f-blok elementleri: değerlik kabuğunda f-alt
kabuğunda bulunan elementlerdir. Aktinit ve
Lityum (Z=3) 1s2 2s1 lantanitlerdir.
[He] 2s1

Azot (Z=7) 1s2 2s2 2p3

[He] 2s2 2p3

Değerlik elektronları en son doldurulan

Aynı gruptaki elementler neden benzer kimyasal özellikler gösterirler?
orbitallere göre değil, en dış kabuğa göre
değerlendirilir.
Aşağıdaki atomlara ait elektron konfigürasyonunun açık ve kısa yazılışlarını gösteriniz?

11Na 17Cl 40Zr

Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 veya [Ne] 3s1

Cl: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 veya [Ne] 3s2 3p5

Zr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d2 veya [Kr] 5s2 4d2

«n» değerlik kabuğunu ifade etmektedir; buna göre 6A grubuna ait değerlik kabuğu
konfigürasyonunu yazınız?

ns2 np4
Kalay (Sn) atomuna ait atom numarası (Z) 50 dir. Buna göre, kalay atomunun elektron sayısı
nedir? Değerlik kabuğu konfigürasyonunu kısa ve uzun şekliyle yazınız?

Kabuk numarası 1 2 3 4 5
Elektron sayısı 2 8 18 18 4

Nötür atomlarda elektron sayısı atom numarasına eşittir.

Sn: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 veya [Kr] 4d10 5s2 5p2

Grup numarası
 Lewis yapıları noktalar olarak değerlik elektron sayısını göstermektedir.

He sadece 2 elektron barındırmasına rağmen, neden 8 A grubunda barındırılır?

 Atom yapısının aydınlatılmasına yönelik geliştirilmiş
sistematik tüm yaklaşımlar model olarak adlandırılabilir.
1904 Thomson; + ve – yükleri bir arada 1903 Nagaoka; merkez artı yüklü ve elektronlar
barındıran puding pasta benzeri bir yapı ise merkezin etrafında halka şeklinde
bulunmaktadır.

Demokritos, Dalton, Thomson, Rutherford, Bohr, Heisenber

Ders 3: İyonik Bileşikler

Pekçok makro- ve mikro- nütrient iyonik veya yüklü halde bulunur.

Atomları birarada tutan kuvvetler, kimyasal bağlar olarak

adlandırılır.
İyonik Bağlar
Kimyasal Bağlar

İyonik bileşikler «iyonik bağlar» adı verilen kuvvetler ile

kararlılıklarını sağlarlar
Örneğin 1A grubu metalleri ile 7A grubu halojenleri arasında oluşan tüm iyonik bağlı
bileşikler 1:1 oranında tepkime verirler. Yaygın özellikler şu şekildedir;
✓ Erime noktaları 500 °C ve üzeridir.
✓ Beyaz ve katı-kristaldirler.
✓ Su içerisinde çözünürler.
✓ Sulu çözeltileri elektriği iletir?????

Elektrik iletkenliği olabilmesi için ortamda yüklü partiküllerin olması gerekmektedir.

Alkali metal-halojen iyonik bileşikleri suda çözününce artı yüklü katyon ve eksi yüklü anyon
oluşturarak elektrik iletkenliğini sağlar?

Metal levhalar elektriği nasıl iletirler?

Eksi yüklü elektronların metal levha boyunca hareket etmesiyle elektrik iletkenliği sağlanır.

Atomlar elektriği iletir mi?

 3s1
İyon: yüklü bir atom yada
atom grubu
1 e- kayıp

11 p
11 p

Sodyum katyonu, Na+

Sodyum atomu, Na Klor atomu, Cl Klor anyonu, Cl-

1 e- kazanç

11 p 11 p
 Metaller neden katyon oluşturuken, ametaller neden anyon oluştururlar?

Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 + Cl: 1s2 2s2 3s2 3p5 Na+: 1s2 2s2 2p63s0 + Cl-: 1s2 2s2 3s2 3p6

Neon Argon
konfigürasyonu konfigürasyonu

Na + Cl Na+ + Cl-

Oktet Kuralı: Atomların kararlı ve asal gaz konfigürasyonuna ulaşmak için elektron kaybetme/alma eğilimlerine
denir.

Oktet kuralı bu durumun oluşmasını sağlar

Soru: Magnezum (Z=12) atomuna ait elektron konfigürasyonunu yazarak, dolu bir kabuk oluşturmak için
kaç tane elektron kaybetmesi gerektiğini yazarak beklenen yük miktarını nedeniyle belirtiniz?

3s2

2 e- kayıp

12 p
12 p

Magnezyum atomu, Mg Magnezyum katyonu, Mg2+

Değerlik kabuğu oktet’ine 2
Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2, [Ne] 3s2 Mg2+: 1s2 2s2 2p6 3s0, [Ne] e- kaybederek ulaşır.
Soru: Azot (Z=7) atomuna ait elektron konfigürasyonunu yazarak, dolu bir kabuk oluşturmak için kaç tane
elektron kazanması gerektiğini yazarak beklenen yük miktarını nedeniyle belirtiniz?

3 e- kazanç
12 p 12 p

Azot atomu, N Azot anyonu, N3-

N: 1s2 2s2 2p3, [He] 2s2 2p3 N3-: 1s2 2s2 2p6, [Ne]
Metaller bir veya daha fazla elektron kaybederek katyonları oluştururlar
✓ 1A ve 2A grubu metalleri grup numaralarını kadar elektron kaybederek asal gaz konfigürasyonuna
ulaşırlar (örneğin, Li+1 ve Mg2+).
✓ Geçiş metalleri birden fazla yük alırlar (örneğin, Fe2+ ve Fe3+). Burada, değerlik kabuğu s
elektronlarında kayıp olabileceği gibi iç-kabuk d elektronlarını da kaybedebilirler.
Reaktif ametaller bir veya daha fazla elektron kazanarak asal gaz konfigürasyonuna ulaşırlar.
✓ 6A grubu ametallerinden oksijen ve kükürt O2- ve S2- anyonlarını oluştururlar.
✓ 7A grubu elementleri 1 elektron alarak -1 yüklü anyonları oluştururlar, örneğin F-1 ve Cl-1.
8A grubu elementleri tepkime vermezler.

Soru: Ametaller hangi alt kabuğu doldurarak soygaz

konfigürasyonuna erişirler?
Yanıt: p alt kabukları
Soru: (a) S3- (b) Si2+ (c) Sr2+ İyonlarının normal şartlarda oluşabilirler mi?

Yanıt: Değerlik elektron sayısı oktet kuralına uyan iyonların oluşması beklenilen bir durumdur.
(a) Kükürt, 6A grubu elementi olduğu için 2- aldığı durumda değerlik kabuğu dolarak oktet e varır.
3 e- aldığı durumda ise yeni bir kabuk oluşacağı için normal şartlarda olası bir durum değildir.
(b) Silikon bir ametaldir ve 4A grubunda bulunur. Oktet kuralına uyması için ya 4 elektron
kazanması yada kaybetmesi gerekir.
(c) Strontiyum 2A grubu metalidir ve dış kabuktan iki elektron kaybederek asal gaz
konfigürasyonuna ulaşır. O nedenle, beklenilen bir durumdur.
Atom iyonlaşma enerjisi: Gaz fazdaki tek bir atomdan bir elektron koparmak için gerekli enerji miktarına denir.
Elektron Afinitesi: Gaz fazdaki tek bir atomun bir elektron kazanması esnasında ortama vermiş olduğu enerji.

e- kaybı
M + Enerji M+
e- kazanç
A A- + Enerji

Alkali Metal: Halojenler:

✓ Düşük iyonizasyon enerjisi ✓ yüksek iyonizasyon enerjisi
✓ Düşük elektron afinitesi ✓ Yüksek elektron afinitesi
✓ Sonuç: Katyon oluşumu tercih edilir. ✓ Sonuç: Anyon oluşumu tercih edilir.
Monoatomik İyonların Adlandırılması:
1A, 2A ve 3A ana grup metal katyonları isimlendirilirken, metalin ismi + iyon son eki getirilerek
adlandırlma yapılır.
Örnek olarak, K+ potasyum iyonu; Mg2+ magnezyum iyonu; Al3+ alüminyum iyonu.

Geçiş metalleri söz konusunda olduğunda ise düşük yük durumu ve yüksekyük durumu için
adlandırma değişir. Düşük yükler de –ous ve yüksek yük durumları için –ik eki alırlar.

Örneğin, Cr2+ kromus iyonu, Krom (II) iyonu; Cr3+ kromik iyonu, Krom (III).
Poliatomik iyonlar: Birden fazla atom içeren iyonlar, poliatomik iyonlar olarak adlandırılırlar.
✓ Poliatomik iyonların çoğu oksijen içerir.
✓ Poliatomik iyonlardaki atomlar kovalent bağlar ile birarada tutulurlar.
✓ Poliatomik iyon, tek bir ünite gibi hareket eder. Atomlar, tekil olarak atomik haldeki davranışlarını göstermezler.

Yaygın Poliatomik İyonlar

İsim Formül İsim Formül
Hidronyum iyonu H3O+ Nitrat iyonu NO3-
Amoyum iyonu NH4+ Nitrit iyonu NO2-
Asetat iyonu CH3COO2- Okzalat iyonu C2O42-
Karbonat iyonu CO32- Permanganat iyonu MnO4-
Hidrojen karbonat iyonu HCO3- Fosfat iyonu PO43-
Kromat iyonu CrO42- Hidrojen fosfat (bifosfat) iyonu HPO42-
Dikromat iyonu Cr2O72- Dihidrojen fosfat iyonu H2PO4-
Siyanit iyonu CN- Sülfat iyonu SO42-
Hidroksit iyonu OH- Hidrojen sülfat (bisülfat) iyonu HSO4-
Hipoklorit iyonu OCl- Sülfit iyonu SO3-
 İyonik Bağlar: Zıt yüklü iyonların
Soru: birbirilerine uyguladıkları
İyonik bağlar çekim kuvvetleri
oluşurken, ile oluşansonra
önce iyonlar bileşikleri
bileşik mi
meydana getiren bağlara iyonik bağlar denir.
oluşur; yoksa elementel halde iki bileşen birleştirildiğinde

Na Na+oluşumu ve bağ oluşumu birliktemi seyreder?

iyon

Cl- Cl-
Cl- Na+
Cl Na+
- +
Her bir Na+ iyonu 6 Cl- iyonu
ClNa tarafından sarılırken, herbir Cl-
Cl-
Na+ Na+ anyonu da 6 tane Na+ katyonu
Cl-
- +
Na tarafından sarılır. Kristal Yapı?
Cl-Cl- Cl
İyonik bileşik: iyonik
bağlar ile şekillendirilmiş
bileşiklerdir.

Kristal yapı şeklinde paketlenen iyonik katıların

suda çözülebilmesi için kristal yapı enerjisinin İyonik katı: Kristal katı olarak adlandırılır,
suyun çekim kuvvetleri ile yıkılabilmesi iyonik bağlar ile birada tutulur.
gerekmektedir.
K + F K+ + F-

K K+
+ O + O2-
K K+

Mg3(PO4)2 Mg2+ + PO43-

En basit formül: İyonik bileşiklerin formülleri, atomların birine oranını gösterir ve en düşük
değerleri aldıkları durumlar için en basit formül olarak adlandırılırlar. Örneğin, NaCl, Na2O gibi.
Formül birimi: NaCl’de bir tane Na+ iyonu ve Cl- iyonu vardır.

İsimlendirme:
✓ Önce metal, sonra ametal yazılır.
✓ Bileşik de yükler gösterilmez.
✓ Poliatomik iyonlar gerektiğinde parantez içerisinde metale eklenirler.
✓ Geçiş metalleri ise metalin aldığı değerlik parantez içerisinde latin numarası ile yazılarak
ve ilgili dilde okunur.
Örnekler
1- NaCl, Sodyum klorür
2- MgCO3, Magnezyum karbonat
3- FeCl2, Demir (II) klorür yada Ferröz klorür
4- FeCl3, Demir (III) klorür yada Ferrik klorür
5- (NH4)2CO3, Amonyum karbonat
6- Ca(OH)2, Kalsiyum hidroksit
7- Li2CO3, Lityum karbonat
8- ZnO, Çinko oksit
9- NaHCO3, Sodyum hidrojen karbonat
10- KMnO4, Potasyum permanganat
11- Fe2O3, Demir (III) oksit
12- AuCl3, Altın (III) klorür
13- Na2S, sodyum sülfür
Sorular:
1- H- iyonunun neden soygaz konfigürasyonu içerdiğini açıklayınız?
2- CoCN2, Kobalt (II) siyanür. Formüldeki yanlışlık nedir?
3- Aşağıda isimlendirmeleri verilen moleküllerin formüllerini yazınız?
a- Potasyum nitrit, b- Bakır (II) sülfat, c- Sodyum sülfat, d- Sodyum bisülfat
4- X4+; [Ar] 4s0 3d3 ve X+; [Ar] 4s0 3d10 gösterilen neler olduklarını
bulunuz?

Yanıtlar:
1- H- iyonu H – almış olduğu bir elektron sayesinde [He] değerlik kabuğu elektron düzenini (1s2) göstererek asal
gazlara benzerlik gösterir.
2- Kobalt bir geçiş metali olarak II yükünü alarak siyanür (CN-) ile iyonik etkileşime geçmiştir. 2 rakamı poliatomik
iyonu kapsadığı için parantez ile gösterilmesi gerekmektedir.
3- a- KNO2, b- CuSO4, c- Na2SO4, d-NaHSO4
4- X4+, X atomunun 4 elektron vermiş halidir. O halde, X atomunun atom numarası 25 dir yani Mangandır (Mn). X+
ile gösterilen ise atom numarası 29 olan Cu’dır.
İyonik Sıvılar
✓ 100 °C nin altında sıvıdırlar.

1
✓ Su ve sıcaklığın etkisiyle yapıları bozulmaz 3
R R
✓ Bir çoğu oda sıcaklığında sıvıdır, bunun nedeni katyon yapılarının göstermiş olduğu yüksek
asimetridir. Yüksek asimetrik yapı oda sıcaklığı gibi bir sıcaklıkta dahi kristallenmeyi engelleyebilir.
✓ Anyonik olanlarda ise elektron delokalizasyonu yüksek olduğu için inter-atomik (atomlar arası)
+ 5 -
etkileşimleri azaltır.
CH P R X
Kullanım alanları:

2
✓ Reaksiyonlar için çözgen sistemi olarak kullanılabilirler. Endüstride yaygın kullanıma sahiptirler.
4
R
✓ «Green-solvent» olarak adlandırılan zararsız çözücü olma özellikleri vardır.
R
Yüksek Coulomb kuvvetlerinden ötürü buhar basıncı oluşturmazlar.
4. Ders: Moleküler Bileşikler

Molekül; kovalent bağ yardımıyla atomların bir araya gelerek oluşturdukları atom gruplarıdır.
Kovalent Bağ; İki atom arasında elekronların ortaklaşmasını temel alan bağlardır.

Bileşik ile molekül arasında teknik olarak nasıl bir fark vardır?
NaCl bir molekül değil midir?

e- p(+) çekimi
Elektron bulutu
- e- itmesi

+ p(+) itmesi +

- çekirdek

e- p(+) çekimi
 Ortak kullanılan elektronlar
1s elektronları

H H H H H-H, H2 veya H:H şeklinde gösterilir

74 pm bağ uzunluğu
İki tane hidrojen atomu Bir tane hidrojen molekülü

Bağ uzunluğu: Kovalent bağ oluşumu iki çekirdek arasında açığa çıkan optimum mesafeye denir
Soru 1: İyonik bağ oluşumu sırasında meydana gelen bağ uzunluğu kovalent bağ uzunluğu ile karşılaştırın?

Yanıt: Kovalent bağ oluşumunda orbitallerin çakışması durumu olduğu için bağ uzunluğu molekülü oluşturan
atomların yarıçapları toplamından küçüktür. İyonik bağ ise elektron transferini temel alır ve kristal örgü
oluşumu söz konusudur (genelde). Burada yük-yük etkileşimi olduğu için bağ uzunluğu olarak tasvir
edilebilecek boyut bileşiği oluşturan iyonların yarı çapları toplamından büyüktür.

Soru 2: Atom çekirdekleri birbirine bağ uzunluğundan daha yakın olması durumunda oluşacak kovalent bağ karakteri
nasıldır?

Atom çekirdekleri birbirine bağ uzunluğundan daha yakın olamazlar. Bağ uzunluğu optimum mesefedir. Daha
yakın demek çekirdeklerin birbirini kuvvetle itmesi durumunun oluşmasıdır.

Soru 3: Tüm kovalent bağlar aynı uzunlukta mıdır?

Hayır. Bağ uzunlukları atom çapları ile alaklı bir durumdur. Elektronların bulundukları enerji ana kabuk miktarı
arttıkça moleküllerin bağ uzunlukları da artar.
H2O O2 NH3

Bazı atomların diatomik moleküller oluşturmalarının nedeni nedir?

Oktet Kuralından Sapmalar
2s orbitalinde bulunan elektronlardan birisi p ye geçiş yapar

1s2 2s2 2p1 1s2 2s1 2px1 2py1 Hibritleşme kompleks bir durumdur ve
5B: 5B:
enerji seviyelerinde değişiklikler olur.

Cl F
d orbitallerinin
Cl F F varlığı oktet den
sapmaları
P Cl S getirebilir.

Cl F F
Cl F

P: 1s 2 2s2 2p6 3s2 3p3 S: 1s 2 2s2 2p6 3s2 3p4

15 16

15P: 1s2 2s2 2p6 3s1 3p3 3d1 16S: 1s2 2s2 2p6 3s1 3p3 3d2
 H +F H F Elektron nokta sembol gösterimleri

A- CBr3 B- ICl C- FH4 ve D- H2S için nokta formüllerini yazarak normal oktet e varma koşulları
için olası olup olmadıklarını açıklayınız.

Br C Br Cl I H F H H S H

Br H
Tekli Bağ: Bir elektron ortaklaşa kullanımını temel alan kovalent bağlardır
Çiftli bağ: İki elektron ortaklaşa kullanımını temel alan kovalent bağlardır
Üçlü Bağ: Üç elektron ortaklaşa kullanımını temel alan kovalent bağlardır

Tekli bağ İkili bağüçlü bağ O N O

Bağ uzunlukları N
N
N

N N N N H

Kafein molekülünde çifte bağlar hangi

atomların arasında kullanılmalıdır.
 Koordinasyon Kovalent Bağ

NH4 deki N-H bağlarının hangisi daha zayıftır?

H N-H bağlarının hepsiH
aynıdır. Arada fark yoktur

+ +
H + H N H H N H
=
1s0
H

Azot atomuna ait ortaklaşmamış elektron çiftleri ile protonyuma ait boş 1s orbitalinin üst üste çakışması ile
koordinasyon kovalent bağ oluşmuştur.
Genel kural: elektronlar bir atomdan sağlanır

Kovalent bağ ile koordinasyon kovalent bağ arasındaki fark nedir?

İyonik Bileşikler
En küçük bileşenleri iyonlardır-Na+ vs Cl- gibi
Genellikle bir metal ve ametalin birleşiminden
meydana gelir
Kristal katılardır
Yüksek erime ve kaynama noktasına sahiptirler
Eritilince yada suda çözülünce elektriği iletirler
Genellikle suda çözünürler
Organik çözgende çözünmezler
Kovalent Bileşikler
En küçük bileşenleri moleküllerdir (H2O, CO gibi)
Genellikle ametallerin birleşiminden meydana gelirler
Gaz, sıvı ve düşük kaynama noktasına sahip katı
oluşturabilirler
Düşük erime ve kaynama noktasına sahiptirler
Elektriği iletmezler
Suda çözünürlükleri düşüktür
Pek çoğu organik çözgende çözünür
 Moleküler fomül; bir molekül içerisinde bulunan atom türü ve
H2O NH3 CH4
miktarı hakkında bilgi verir.

H H
H Yapı fomülü; Moleküler formüle ek olarak
O C atomların birbirine bağlanış sırası hakkında da bilgi
H H N H
verir
H H H

H H
H
Lewis yapısı; Yapı formülüne ek olarak değerlik
O C
H H N kabuğundaki ortaklaşmamış elektron çiftleri
H
H H H hakkında da bilgi verir.
 H H
Etan; CH3CH3-yoğun formül: bağlar ayrı ayrı gösterilmez

H C C H

H H

N O H
C Cl

N CH Lewis yapısını çizin?

O O O O
S S
1. Adım
Merkez atom = elektronegatifliği daha düşük olan atom 4 değerlik elektronu bağlara gider, sonrasında 12 elektron
oksijen atomları üzerinde dağılır ve geri kalan 2 e- kükürt
2X6 + 6= 18 değerlik elektronu üzerine alınır.

– 2.adım: S ile O arasına ikinci bir bağ eklenir. Çifte bağın

O O yeri sürekli değişebileceği için rezonans oluşur.
+
S
 Neden daha kararlı ?

S +
S
–
O dioxo-λ4-sulfane
O O oxosulfaniumolate
O
Moleküllerin Şekilleri

VSEPR Model: Değerlik-Kabuğu Elektron-Çifti İtme Modeli moleküllerin şekillerinin tahmin edilmesinde kullanılan
önemli yaklaşımdır.
Değerlik kabuğundaki bağ yapımına katılan ve eşleşmemiş elektron çiftlerinin sürekli hareket etmeleri eksi yüklü elektron
bulutlarını oluşturur; elektronlar yük-yük etkileşiminden ötürü birbirini iterler. Bulut bu itmelerden ötürü spesifik bir şekli
alır.

p
e-

p
p
p
VSEPER Model

1. Adım: Molekülün Lewis yapısı çizilir ve merkezi atom belirlenir

2. Merkezi atomun etrafındaki atom bulutu sayısı bulunur
3. Yük bulutlarının birbirini iteceği ve birbirlerine göre en uzak mesafede olacağını kabul ederek
molekülün şekli tahmin edilir.

Bağ açısı: Bir molekül içindeki komşu üç atomun oluşturduğu açıya bağ açısı denir.
 Bağ sayısı Eşleşmemiş e- çifti Yüklü bulut sayısı Moleküler geometri Örnek
2 0 2 Lineer CO2
3 0 3 Üçgen planar H2CO
2 1 3 Eğik SO2
4 0 4 Tetrahedral CH4
3 1 4 Piramid NH3
2 2 4 Eğik H2O

H
O O H
H O
H O H H
H
O
–
O H N H
+
S
H H
Aşağıdaki moleküllerdeki karbon/oksijen atomlarına ait geometrileri tahmin ediniz?

[H3O]+ CH3CHO CH2NH2COOH

O H
O O
H H C
C H
+ H C N
O C H
H H H H
H H
Piramid Üçgensi planar
Üçgensi planar
Tetrahedral
Tetrahedral
 Aşağıdaki moleküllerin Lewis yapılarını ve geometrilerini gösteriniz?

BeF2 CH4 PF5 SF6

F F
Be
Lineer çünkü sadece
iki tane e- bulutu var
F
H F F
H F
F
C P F S F
H
H F F F F
Tetrahedral çünkü 4 Üçgensi bipiramid çünkü Oktahedral çünkü 6 tane
tane e- bulutu var 5 tane e- bulutu var e- bulutu var
 Eşleşmemiş
elektron çifti

Elektron-çifti geometrisi Moleküler yapı geometrisi HNH arasındaki bağ ortaklaşmamış

Tetrahedral Üçgen planar elektron çiftinin göreceli olarak daha fazla
yer kaplamasından ötürü 109 ° düşüktür

Eşleşmemiş çift-eşleşmemiş çifteşleşmemiş çift-bağa katılan çift bağa katılan çift-bağa katılan çift

İtme kuvvetlerinin büyüklüğü

Ortaklaşmamış çift Üçlü bağikili bağtekli bağ

Elektron bulutunun kapladığı alan büyüklüğü

Polar Kovalent Bağlar ve Elektronegatiflik
HCl molekülünde klor atomu –H atomuna göre daha elektronegatif olduğu için
elektron bulutu –Cl atomuna doğru daha çok çekilir. Bu ve benzeri
δ-
δ+ elektronegatif farklılığı gösteren atomların bir araya gelerek oluşturdukları
H Cl kovalent bağlar polar kovalent bağ sınıfına girerler.

Elektronegatiflik: Bir kovalent bağda atomların elektronları kendine çekebilme

yeteneği elektronegatiflik olarak adlandırılır.

Elektronegatiflik farkı Bağ türü

0-0,4 Kovalent
0,5-1,9 Polar kovalent
2,0 ve daha üstü İyonik bağ
Elektronegatiflik değerleri
Polar Moleküller

Moleküler polarite molekülün şekline, polar kovalent bağların varlığına ve ortaklaşmamış elektron çiftlerinin
varlığına bağlıdır.

Kırmızı kısımlar elektronca zengin, mavi bulut kısımları ise elektronca daha fakir kısımları göstermekte.
Net sıfır polarite Net sıfır polarite
Moleküler Bileşiklerin Adlandırılması

1-mono-; 2-di-; 3-tri-; 4-tetra-; 5-penta-; 6-hekza-; 7-hepta-; 8-okta-; 9-nona- ve 10-deka- olarak okunur

İki farklı element birleştiği zaman ikili bileşik (binary compound) olarak adlandırılır.
İkili bileşikler yazılırken sol tarafta daha az elektronegatif olan yazılır.
Ön ek + daha az elektronegtaif olan + ön ek + daha çok elektronegatif olan + son ek
O O Cl O
F F
N

B Cl S O F S F
O O
N
Cl
F F
O
O

Diazot pentoksit Bor triklorür Sülfür trioksit Sülfür hekzaflorür

1,1,3,3-tetraoxo-1λ5,3λ5-diazoxane trioxo-λ6-sulfane hexafluoro-λ6-sulfane
5 Hafta
Kimyasal Reaksiyonlar ve Denge

Kimyasal Eşitlik: Bir kimyasal reaksiyonda sembolve formüllerin birlikte kullanıldığı ifadeye denir.

sıcaklık
2 NaHCO3 Na2CO3 + H2O + CO2

Tepken/reaktant Ürün Katsayı: Bir kimyasal reaksiyonda dengeyi sağlamak

için bir formül önünde bulunan rakamların gel adıdır.
Tepken: Bir kimyasal reaksiyonda değişim gösteren bileşenlere verilen genel isimdir. Kimyasal eşitlikte sol tarafa yazılır.

Ürün: Bir kimyasal reaksiyonda oluşan yapılara verilen genel addır. Kimyasal eşitlikte sağ tarafa yazılır.

Kütlenin korunumu yasası: Bir kimyasal reaksiyonda madde yoktan var-olmaz yada yok olmaz.

Dengelenmiş eşitlik: Bir kimyasal reaksiyonda eşitliğin sağında ve solunda bulunan atomların sayısı ve miktarının eşit
olması durumudur.
Kimyasal Reaksiyonların Eşitlenmesi

H2SO4 + NaOH Na2SO4 + H2O Dengelenmemiş eşitlik

Naeşitlik
?
yönünden Dengelenmiş eşitlik
H2SO4 + 2 NaOH Na2SO4 + 2 H2O Dengelenmiş

H2SO4 + 2 NaOH Na2SO4 + 2H2O Dengelenmiş eşitlik

Kimyasal eşitlikteki katsayıların toplamı nedir?

Haber tepkimesi ait kimyasal denklemi yazanız?

Haber tepkimesinde elementel azot ve hidrojen kullanılarak amonyak elde edilir.

N2 (g) + H2 (g) NH3 (g) N2 (g) + 3H2 (g) 2NH3 (g)

Metan (CH4) oksijen ile tepkimesinden su ve karbondioksit oluşmaktadır. Tepkimeye dair denklemi yazarak eşitleyiniz.

CH4 + O2 CO2 + H2O CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O

sıcaklık
NaClO3 NaCl + O2 NaClO3 NaCl + 3/2 O2 2NaClO3 2NaCl + 3 O2
İyonik bileşiklerin reaksiyonları 3 sınıfa ayrılır.
✓ 1- Çökelme reaksiyonları
✓ 2- Asit-baz nötralleşme reaksiyonları
✓ 3- İndirgenme-yükseltgenme reaksiyonları

Çökelme Reaksiyonları

Çökelek: Kimyasal reaksiyon sürecince çözünmeyen katı yapının oluşmasıdır.

Çözünürlük: Belli bir sıcaklıkta belirli miktar çözgen içerisinde çözünebilen madde miktarıdır

Pb(NO3)2 (sulu) + 2KI (sulu) KNO3 (sulu) + PbI2 (katı)

Çökelekler genelde anyon ve katyonların partner değiştirmeleri esnasında meydana gelir

Çözünürlük için genel kurallar;
1 Kural: Alkali metal iyonlarını içeren (Li+, Na+, K+, Rb+, Cs+) ve amonyum iyonu içeren bileşikler.
2 Kural: Cl-, Br- ve I- (Ag+, Hg22+ ve Pb2+ hariç) içeren bileşikle ve Nitrat (NO3-), perklorat (ClO4-), asetat
(CH3COO-) ve sülfat (Ba2+, Hg22+ ve Pb2+ sülfatlar hariç).
3 Kural: İlk kuralda geçmeyen iyonların vereceği tepkimler çökelmeye neden olabilirler.

NaCl + AgNO3 NaNO3 (sulu) + AgCl (katı)

Na2CO3 + CaCl2 NaCl (sulu) + CaCO3 (katı) Neden?

CdCl2 + (NH4)2S CdCS (katı) + NH4Cl (sulu)

Asit-Baz Tepkimeleri ve Nötralleşme

Asit-baz nötralleşme tepkimelerinde su ve tuz oluşumu gerçekleşir. Asit Nedir?

HA(sulu) + BOH(sulu) H2O(sıvı) + BA(sulu) Arrhenius Asit-Baz tanımı

HCl(sulu) + NaOH(sulu) H2O(sıvı) + NaCl(sulu)

2HCl(sulu)+ K2CO3(sulu) H2O(sıvı) + 2KCl(sulu)+ CO2 (gaz)

H+ + K2CO3 (sıvı) H2CO3(sıvı)

Redoks Tepkimeleri İndirgenme-yükseltgenme
«Kovalent bağ oluşumları potansiyel birer indirgenme-
reaksiyonlarında elektronlar atom, molekül
yükseltgenme reaksiyonlarıdır» yargısında bulunan iyi bir
ve iyonların transferi söz konusudur.
kimyacının
+1 1 e-
temel+dayanağı nedir?0

Cu(katı) + 2AgNO3(sulu)
0 - 2 e-
+1 - 2 e-
2Fe(katı) + 3O2(gaz)
0 - 3 e-
Ag(katı) + Cu(NO3)2(sulu) Yükseltgenme: Bir atomun bir veya daha
+2 fazla elektron kaybettiğim durumdur.
0
İndirgenme: Bir atomun bir veya daha fazla
Fe2O3(katı)
elektron kazandığım durumdur.
+3

+4 + 1 e- +3

Zn(katı) + 2 MnO2(katı) + 2 NH4Cl(katı) ZnCl2(sulu) + 2 Mn2O3(katı) + 2 NH3 (sıvı) + H2O(sıvı)

0 - 1 e- +1
✓ Metal ve ametallerin dahil olduğu reaksiyonlarda, metaller elektron kaybederken ametaller elektron
kazanırlar. Kazanılan veya kaybedilen elektron miktarı elementin periyodik tabloda bulunduğu noktaya göre
tahmin edilebilir.
✓ İki ametalin dahil olduğu reaksiyonlar da daha metal karakteri gösteren element elektron kaybederken daha
ametal karakterli olanı ise elektron kazanır.

Elektron verme kabiliyeti düşük iyonizasyon

Fe (katı) + Cu2+ (sulu) Fe2+ (sulu) + Cu (katı)
enerjisi ile nasıl ilişkilidir?
Mg (katı) + 2H+ (sulu) Mg2+ (sulu) + H2 (gaz) +3 + 3 e- 0

2Na (katı)+2 H2O(sıvı) 2NaOH(sulu)+ H2(gaz) Fe2O3 (katı) + 3CO 2Fe (katı) + 3CO2 (gaz)
Oksijen kazanımı

İndirgenme ve yükseltgenme basamakları

C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O C oksitlenmiştir nelerdir?

C:O= 1, H:O= 2 C:O= 1/2, H:O= 2 H ne oksitlenmiş nede indirgenmiştir

Neden oksijen oranına bakılmıştır?
Aşağıdaki reaksiyonlardaki indirgeyici ve yükseltgeyici türleri nedenleri ile tanımlayınız?

0 - 3 e- +3
Al metal ve klor ametal olduğu ve metallerin iyonizasyon
2Al(katı) + 3 Cl2(gaz) 2 AlCl3 (katı) enerjilerinin düşüklüğünden ötürü elektron veren tür, klor ise
alan tür olacaktır. Al indireyici iken, klor yükseltgeyici özellik
0 +1 e- -1
göstermektedir.

0 - 4 e- +4

C(katı) + 2 Cl2(gaz) CCl4 (sıvı) Karbon, klora göre daha fazla metal karakter gösterdiği için
indirgeyici tür iken klor yükseltgeyici türdür.
0 + 1 e- -1
Aşağıdaki reaksiyon türlerini eşitleyerek ne tür reaksiyonlar olduklarını belirtiniz?

Ca(OH)2 (sulu) +2 HBr (sulu) 2 H2O (sıvı) + CaBr2 (sulu) Asit-baz nötralleşme reaksiyonu

Pb(ClO4)2 (sulu) +2 NaCl (sulu) PbCl2 (katı) + 2 NaClO4 (sulu) Çökelme reaksiyonu

0 + 1 e- +1

2 AgNO3 (sulu) + Cu (katı) 2 Ag (katı) + Cu(NO3)x (sulu) İndirgenme-yükseltgenme reaksiyonları

0 - 2 e- +2 2
Oksidasyon Numarası

1- Element halindeki atomun oksidasyon numarası 0 dır

2- Monoatomik bir iyonun oksidasyon numarası yüküne eşittir
3- Moleküler bileşiklerde bir atomun oksidasyon numarası genellikle monoatomik iyon halindeki ile aynıdır
4- Nötral bir molekülde oksidasyon numaralarının toplamı 0 dır

-2 OH +1 O C O C/O hangisi indirgen özellik göstermektedir?

+5 + C-, Oksijene göre daha metalik gösterdiği için Oksijen elektronları

N
-2 – kendine dahaçok çeker ve bu şekilde iyonik etkileşimlerde olduğu gibi
O O -2 elektronlar C- atomundan O-atomuna transfer edilmiş gibi olur. Kısacası
indirgen özellikte olan C-atomudur.
Eşitliğini denkelştirerek oksitleyici ajanı oksidasyon basamağı ile belirtiniz?

Fe2O3 (katı) + C (katı) Fe (katı) + CO2 (gaz)

+3 + 3 e- 0

2 Fe2O3 (katı) + 3 C (katı) 4 Fe (katı) + 3 CO2 (gaz)

0 - 4 e- +4
Fe2O3 oksitleyici ajandır

-2 Oksidasyon durumunda bir -2

farklılık olmamıştır
Net İyonik Eşitlikler

Pb(NO3)2 (sulu) + 2 KI (sulu) KNO3 (sulu) + PbI2 (katı) Reaksiyon

Pb2+ (sulu) + 2 NO3- (sulu) + 2K+ (sulu) + 2I- (sulu) 2K+ (sulu) + 2 NO3- (sulu) + PbI2 (katı) İyonik eşitlik

Pb2+ (sulu) + 2I- (sulu) PbI2 (katı) Net iyonik eşitlik

KOH (sulu) + HNO3 (sulu) H2O (sıvı) + KNO3 (sulu) Reaksiyon Nötralleşme tepkimesi

K+ (sulu) + OH- (sulu) + H+ (sulu) + NO3- (sulu) K+ (sulu) + H2O (sıvı) + NO3- (sulu) İyonik eşitlik

OH- (sulu) + H+ (sulu) H2O (sıvı) Net iyonik eşitlik

İndirgenme-Yükseltgenme tepkimesi

Cu (katı) + 2 AgNO3 (sulu) 2 Ag (katı) + Cu(NO3)2 (sulu) Reaksiyon

Cu (katı) + 2 Ag+ (sulu) + NO3- (sulu) 2 Ag (katı) + Cu2+ (sulu) + 2NO3- (sulu) İyonik eşitlik

Cu (katı) + 2 Ag+ (sulu) 2 Ag (katı) + Cu2+ (sulu) Net iyonik eşitlik

Kimyasal Reaksiyonlarda mol ve kütle eşitliği
• Mole ve Avagadro Numarası

Moleküler Kütle: Bir molekül içerisindeki tüm atomların kütlesidir.

Formül Kütle: Bir bileşikteki bir formül ünitesindeki tüm atomların toplam kütlesidir (iyonlar dahil edilir).

H H Miktarları çok küçük birim olan amu dan gram seviyesine

Eten, C2H4;
çıkarmak için mole (mol) kavramı üretilmiştir. Bileşenin/atomun
C C Moleküler Kütle = 2 X 12,0 amu + 4 X 1 amu = 28,0 amu
miktarını ifade eder.
H H
Avagadro sayısı: Kaç tane karbon atomunun bir araya gelerek 12 g

Cl Hidrojen Klorür,kütle
HCl;oluşturacağın hareketle belirlenmiştir
H Moleküler KütleN=
= 16,022 1023+ 1 X 35,5 amu = 36,5 amu
X 1,0Xamu
H H
Eten, C2H5Cl:
CH C Cl
Moleküler Kütle = 2 X 12,0 amu + 5 X 1 amu + 1 X 35,5 amu = 64,5 amu
H H
 CH3 Soru: Pseudoephedrine hidroklorür, C10H16ClNO, (a) molar
NH HCl kütlesi nedir? Ve 30 mg kaç tane Pseudoephedrine
hidroklorür içerir?

OH
Yanıt: 10 C atomu = 10 X 12,011 amu
16 tane H atomu = 16 X 1,00794 amu
1 tane Cl atomu = 1 X 35,4527 amu
1 tane N atomu = 1 X 14,0067 amu
1 tane O atomu = 1 X 15,9994 amu
O halde C10H16ClNO moleküler kütle = 201,6958 amu
(a) Molar Kütle = 201,70 g/mol
(b) 201,70 g 6,022X 1023 tane Pseudoephedrine hidroklorür (PE) molekülü içerir
30 mg X tane PE
X= 8,96 X 1019 molekül
 Soru: Kurşun kalem ile oluşturulan noktanın çıplak gözle görülebilmesi için 3 X 1017 C atomundan oluşması
gerekir. Buna göre bu noktanın ağırlığı mg cinsinden nedir? Anlamlı rakamları dikkate alın.

Yanıt: 6,022 X 1023 C atomu 12,01 g (12 010 mg)

3 X 1017 C atomu X mg, X = 5,983 X 10-3 mg

Soru: Yaygın kullanılan bir ağrı kesici olan majezik aktif bileşen olarak ibuprofen içermektedir (moleküler kütlesi
206,3 amu). Herbir kutuda 0,082 mol ibuprofen olduğuna göre, ve her bir kutuda 10 tablet olduğuna göre, günden 3
tablet tüketen bir kişi toplamda kaç gram ibuprofen tüketmiş olur.

Yanıt: 206,3 X N = 206,3 g/mol

1 mol 206,3 g ise

0,082 mol X= 16,9 g

10 tanesi 16,9 ise, 3 tanesi 3,4 gram ibuprofen günlük olarak alınmaktadır.
Soru: Günlük 3,8 g Na2HPO4 tüketen bir kişi (a) kaç mol Na2HPO4 molekülü, (b) kaç mol Na+ iyonu ve (c) kaç
mol HPO42- iyonu tüketmektedir. Not: Na2HPO4 molekül kütlesi 142amu.

Yanıt: 1 molekül Na2HPO4 ise N tane yani 1 mol Na2HPO4 142 g dır.
a- 142 g 1 mol ise 3,8 g Na2HPO4 26,8 X10-3 mol dür

Na2HPO4 2 Na+ + HPO42-

O halde 53,6 X10-3 mol Na+ iyonu ve (b) 26,8 X10-3 mol HPO42- iyonu tüketilir.
Fe (katı) + O2 (gaz) Fe2O3 (katı) Verilen reaksiyonun türünü (a), tepken ve ürünlerin adını (b), tepkimeyi
denkleştirin (c), tepken ve ürünlere ait atomik ve moleküler kütleleri
hesaplayınız (d), 3 mol oluşması için harcanması gereken moleküler
oksijen miktarını gram cinsinden hesaplayınız (e).

a- indirgenme-yükseltgenme reaksiyonu

b: Fe, demir atomu; O2, moleküler oksijen; Fe2O3, demir (III) oksit

4Fe (katı) + 3O2 (gaz) 2Fe2O3 (katı)

Fe, 55,845 amu; O2, 31,998 amu; Fe2O3, 207,684 amu

2,000 mol için harcanması gereken 95,994 g ise 3,000 için harcanması gereken 143,991 g
CaCl2 (sulu) + Na2C2O4 (sulu) 2NaCl (sulu) + CaC2O4 (katı)

Reaksiyonunun türünü tanımlayarak 0,022 g CaC2O4 oluşması için tüketilmesi gereken CaCl2 mol miktarı nedir?
Ca: 40,078 g/mol; C: 12,011 g/mol ve O: 15,9994 g/mol

Yanıt: Çökelme reaksiyonudur.

1 mol CaC2O4 128,09 g ise, 0,022 g kalsiyum okzalat 0,00017 moldür.

1 mol kalsiyum klorür kullanılarak 1 mol CaC2O4 elde edilir, 0,00017 mol elde etmek içinde aynı mol oranında
kullanılır.
Kısıtlayıcı tepken: Belirli bir reaksiyonda ilk tükenen tepken.
Teorik verim: Kısıtlayıcı tepkenin tamamen ürüne dönüşmesidir.
Gerçek verim: Kısıtlayıcı tepkenin bir kısmının hedef ürüne değilde yan ürünlere dönüşmesi durumudur.
B2O3 (sıvı) + 3 Mg (katı) 2B(katı) + 3 MgO(katı) + BO (gaz)
Yüzde verim: Gerçek verimin yüzde cinsinden teorik verime oranıdır.

(b) 1 mol borik asitten 1 mol bor oksit oluşmaktadır ve bok oksit 27 g/mol olduğuna göre 54 g BO
B2O3 (sıvı) + 3 Mg (katı) 2B(katı) + 3 MgO(katı)
oluşumu için 2 mol borik asit tüketilmiştir. O halde B katısının oluşumu için geriye 31,8 mol kalır. Bu
durum da gram cinsinden oluşacak B miktarı 699, 6 gramdır. Bu değer gerçek verim olarak kabul edilir.
Soru: 2350 g borik asit ve 3580 g magnezyum tepkime vererek katı bor ve magnezyum-oksit çökeleği oluşturuyor.
Borik asit 69,6 g/mol
Yüzde ve magnezyum
verim ise 699,6/74224,3 g/mol%değerlerine
X 100= 94 dür sahip olduğuna göre Bor oluşumu için (a) gram cinsin
teorik verimi, (b) 54 g Bor (II) oksit oluştuğuna göre gram cinsinden gerçek verimi ve yüzde verimi hesaplayınız. Not:
BO, 27 g/mol. B: 11 g/mol

Yanıt: Borik asit ve metalik magnezyumdan metalik Bor oluşumu için gerekli olan mol oranı 1:3 dür. 2350 g borik asit
33,8 mol iken, 3580 g magnezyum 147,3 moldür. 33,8 X 3= 101,4 mol dür. O halde Kısıtlayıcı tepken borik asittir.
Buradan (a) (2350/69,6) X 22 = 742 g,
 H H CH2 OH

C C + H2O H3C %75 verim

H H

25 g eten molekülünün su ile reaksiyonundan elde edilecek etanol miktarı nedir? (Eten; 28.0 amu,
Etanol: 46.0 amu)

Yanıt: (25/28) X 0,75 X 46 = 30,8 g etil alkol oluşur