KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG EL FILIBUSTERISMO

Ikalawang nobela at karugtong ng Noli Me Tangere ang El Filibusterismo ni

Dr. Jose Rizal na ang orihinal na manuskrito ay isinulat sa wikang Espanyol. Ito ay
naglantad sa tabing ng pagkukunwari ng mga Kastilang nagmalabis sa kanilang
panunungkulan at nang-api ng mga Pilipino. Gumising din ito sa diwang makabayan
at nagbukas sa mata ng mga Pilipino para ipaglaban ang ating mga karapatang
pambansa. Liban dito, ang mga kaisipang napapaloob sa nobelang ito ay
nagpaigting sa mithiin ng bayan na matamo ang kalayaan sa payapang paraan, sa
paggamit ng panulat at hindi sa pamamagitan ng sandata.
Malaki rin ang naitulong ng El Filibusterismo kay Andres Bonifacio at sa
Katipunan sapagkat naging saligan ito para maiwaksi ang mga balakid sa
paghihimagsik noong 1896. Bagaman magkaiba ang paraang tinungo nina Rizal at
Bonifacio para sa kapakanan ng bayan, masasabing kapwa sila may marubdob na
damdaming makabayan para sa ating kalayaan at maputol ang tanikala ng
katiwalian sa panunungkulan ng mga Kastila.
Naging balakid ang kalagayan sa pamumuhay ni Rizal nang sinulat niya ang
kanyang nobela. Dumanas siya nang suson-susong kahirapan – pagtitipid sa
pagkain na kung minsa’y makalawa lamang siya kumain maghapon, sapilitang
pagsasanla sa lahat ng alahas, paglayo sa kanya ng mga kapanalig sa La Solaridad,
pag-uusig ng Pamahalaang Kastila sa kaniyang mga magulang at mga kapatid at
pagpapakasal sa ibang lalaki ng kaniyang katipan. Anupa’t ang lahat ng mga
pangyayaring ito’y nagkapisan-pisan upang maigupo ang diwa at kalooban ng
bayani.
Sa ganitong mga kasawian at masasaklap na karanasan, hindi ito
nakahadlang at nakapagpahina ng kalooban ni Rizal upang ipagpatuloy at tapusin
ang pagsulat ng El Filibusterismo. Sinimulan ang nobelang ito sa London, England
noong 1890 at sa Brussels, Belgium, naisulat ang maraming bahagi ng nobela,
hanggang sa natapos sulatin ang nobela noong ika-29 ng Marso, 1891. May ilang
tala na nagsasabing sa Ghent, Belgium niya tinapos ang bandang huli at pagrerebisa
ng manuskrito.
Tulad ng Noli Me Tangere, salapi ang naging suliranin sa pagpapalimbag ng
EL Filibusterismo noong si Rizal ay nasa Ghent, Belgium, 1891. Paunti-unti ang
pagpapalimbag at naisulat niya kay Jose Basa, na nasa Hong Kong noon na ibig na
niyang sunugin ang manuskrito. Ngunit hindi ito natuloy. Ayon sa liham ng bayani,
ang manuskrito ay naibigay na nito sa isang palimbagan sa Ghent, Belgium nang
magtatapos ang buwan ng Mayo 1891.
Mula sa isang banggit sa The Hero of the Filipinos, talambuhay na sinulat
nina Russell at Rodriguez, mahihinuha na ipinalimbag ni Rizal ang El Filibusterismo
sa pag-asang may sapat na salaping panustos na matatanggap na manggagaling sa
Pilipinas. Ngunit nabago ang mga pangyayari – naibayad na lahat ang salaping
kaniyang natipid, ang hinihintay na tulong ay di dumating, ang ilang mayayamang
Filipino na nangakong tutulong sa halagang kakailanganin sa pagpapalimbag ay
pawing nangakalimot. Anupa’t halos nawalan na ng pag-asa si Rizal na maipatapos
ang kaniyang pagpapalimbag. Dahil dito, itinigil ang paglilimbag sa Eli Filibusterismo
na noo’y nasa pahina 112lamang.
Dakong kalagitnaan ng Setyembre, 1891, isang pangyayari ang humadlang
na mabigo ang layunin ni Rizal, halos isang himalang dumating mula sa Paris ang
kabuuang gugol na padala ng matalik niyang kaibigang si Valentin Ventura para sa
pagpapalimbag ng aklat, matapos mabalitaan ang pangangailangan ng kaibigan ng
salapi. Sa ganitong pangyayari, nailigtas ang ating bayani sa kagipitang mapalimbag
ang El Filibusterismo, kaya’t natapos limbagin ang aklat na ito noong Setyembre 18,
1891 sa Ghent, Belgium.
Bilang pagkilala ni Rizal sa malaking utang na loob sa kaibigan, inialay niya
kay Valentin Ventura ang orihinal na manuskrito ng El Filibusterismo kalakip ang
isang nilimbag at nilagdaang sipi ng nobelang ito.
Pinadalhan ni Rizal ng mga sipi ng El Filibusterismo ang mga tapat niyang
kaibigan, gaya nina Blumentritt, MH Del Pilar, Jaena, at J. Luna. Ipinalagay niya sa
mga kahon ang halos lahat ng mga aklat na ipinalimbag at ang karamihan ay
ipinadala sa Hong Kong at ang iba ay sa Pilipinas naman. Ipinahiwatig sa ginawang
ito na ang isinulat na nobela ay dapat ipabasa sa Pilipino at hindi sa Espanya o sa
iba pang bansa sa Europa.
Sa kasamaang palad, nasamsam sa Hong Kong ang lahat halos ng mga sipi ng
El Filibusterismo. Gayundin ang nangyari sa Iloilo, natutop at ipinasara ng
pamahalaang Kastila ang mga siping ito. Subalit may ilan ding sipi ang nakarating at
nabasa sa Pilipinas kaya’t ito ay nakalikha ng malaking sigla sa kilusang nauukol sa
paghihimagsik.
Dahil sa pagkabitay kina Gomburza na pinaghandugan ng El Filibusterismo,
naging Pambansa ang paningin ng Pilipino ukol sa paglaya at nagbinhi ang diwang
makabansa. Ayon sa pagbasa ni Retana, mahihinuhang tila ayaw ng bayani na
humiwalay ang Pilipinas sa Espanya. Sa kabilang dako, may mga pagbasa namang
nagtataguyod na ipinahiwatig ni Rizal mula sa kaniyang El Filibusterismo dahil sa
sinapit ng pangunahing tauhang si Simoun, may mga pangangailangan pa bago
makapaglunsad ng isang himagsikan. Kung gayon, mababakas sa nabanggit na
pagbasa na hindi salungat si Rizal sa marahas na pakikibaka na may kondisyon para
tiyaking matamo ang tagumpay.
Maituturing na nobelang politikal ang El Filibusterismo.