MODYUL 4: FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN , AT IBA PANG KAUGNAY NA

LARANGAN

I. MgaLayunin:

Sa modyulnaitoinaasahan ng iyong/ ikaw ay…

1. Maipaliwanag ang mahigpitnaugnayan ng pagpapalakas ng wikangpambansa,

pagpapatibay ng kolektibongidentidad at pambansangkaunlaran.

2. Makapapapahayag ng mgamakabuluhangkaisipansapamamagitan ng tradisyonal at

modernong midyangakmasakontekstong Filipino.

3.Malinang ang Filipino bilangdaluyan ng inter/multidisplinaringdiskurso at

pananaliksiknanakaugatsa mgarealidad ng lipunang Pilipino.

4. Malinang ang adhikaingmakibahagisapagbabagongpanlipunan.

5. Makapag-ambagsapagtataguyod ng wikang Filipino bilangdaluyan ng makabuluhan at

mataasna diskursonaakma at nakaugatsalipunang Pilipino, bilangwika ng
pananaliksiknanaaayonsa pangangailangan ng komunidad at bansa.

II. Introduksyon:

Sa iyongpanonood /pakikinig ng balitasa 24 Oras GMA, nauunawaanmoba ng mabuting

ang mgaimpromasyongnakanilanghinahatid? Kung Ingles ba ang gagamitingbilangwika ng
paglalahad, may pagkakaiba kaya saiyongkaranasan? Sa modyulnaito ay pag-aaralannatin ang
halaga ng wikang Filipino namagigingdaanupang mas madalitayongnagkakaunawaan,
nagkakaintindihan at nagkakaisa.

III. MgaAralin

A. SITWASYON PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM-PANLIPUNAN

Sa pinagdaanangkolonisasyon ng Pilipinasmulasaiba’tibangmgabansatulad ng Spain,

United States at Japan, hindinakapagtatakangnapakalaki at napakalalim ng impluwensiya ng
mgaitosabuhay ng mga Pilipino. Sa aspekto ng wika, hindi pa rinnakakawala ang bayan
sapagkagapossakolonyalismongnagdaan . Nagdaanna ang isangsiglomulanangmakamit ang
Kalayaan samgaEspaῆolngunitnanatilina ang kulturangipinamulatsaatin.
Kalahatingsiglonamanna ang nakalipasmulananglumaya ang bansasakamay ng United States,
ngunittilapilatna ang pagkakadikit ng wikang Ingles samga Pilipino – saestado ,
sistemangedukasyon at magingsamundo ng mgakorporasyon.

Maaaringmaiugnaysaimperyalismonglingguwistiko ang kalagayangito kung saan ang

pananakopsamgabansa ay hindinasapisikalnaaspektokundisadiwa at ideolohiya ng
mgamamamayannitosapamamagitan ng wika. Dito, ang pagkontrol ay saisipanna ng
mganasakopnamgamamamayannanangyayaridahilsawalanghabasnapagpapatanggapsaisangpus
pusangitinuro, pinatanggap at pinagamit ang Ingles samga Pilipino sapanahon ng pagsakop.
Taliwasitosatahasangpagdadamot ng
mgamananakopnaEspaῆolsakanilangwikaupangmatutuhan ng mga Pilipino. Isa
itosamalinawnadahilan kung bakitsakabilanamalayongagwatsahaba ngpananakop ay mas
nanaig at nanatili ang Ingles kaysasaEspaῆolsakamalayang Pilipino. Malibandito, tumutugmarin
ang paliwanagni Ferguson (2006) saartikulongThe global spread of English: cause, agency,
effects and policy repsonsessakaso ng pagkahumaling ng mga Pilipino sawikang Ingles. Ayon
sakaniya, ang rasyonalsakatanyagan ng Ingles sasistemangedukasyonlalonasamgakolehiyo at
mgaunibersidad ay sosyo-ekonomiko. Ipinaliwanagniyanasapamamagitan ng pagkatuto ng
wikangIngles ,higitnamagkakaroon ng accesssatrabaho ang isangtao at dahildito mas aangat
ang kaniyangkalagayangekonomiko. Magbubunsod din ito ng paglawak ng
kaniyangimpluwensiyasalipunan o access samga may kapangyarihan, kultural, kapital,
intelektuwal , o politika. Tinatanaw kung gayon ang pagtingingitonamahalaga ang gampanin ng
Ingles bilangintrumentosarealisasyon ng pang-angatnaito.

Sa kaso ng Pilipinas, naipapaliwanag pa rin ang pagsusurini Ferguson kung bakitpatuloy

ang kalagayangito. Una, ang kawalan ng ideolohikalnapagsalagsapromosyonsa Ingles
bilangpangunahingwika, diumano, ng mundo. Pangalawa, ang
paniniwalasalaganapnapapanawna may personal nabentahansapagtatamo ng kahusayansa
Ingles dahilito ang wika ng intelektuwalisadongmgalarangan at gayundin ang
wikangpasaportesapaglagongekonomiko. Ang mgaito ang patuloynalumilikha ng ilusyonsamga
Pilipino na Ingles ang maghahatidsakanilasamgahangaringito,
bagama’tmalinawnamangnapapabulaanan ang mgapaniniwalangitosakaranasan ng
maramingmgabansangtulad ng Japan, Germany, France , China at marami pang iba.

Sa sistemang K-12 ng Pilipinas, gumaganda ang kalagayan ng Filipino at iba pang

mgawikasaPilipinas. Ipinatutupadsasistemangito ang mother tongue-based/multilingual
education kung saaansaprimaryangantaspangunahingwika ng pagtuturo ang unangwika ng
komunidad at unti-untingpapasok ang paggamit ng Filipino at Ingles. Gayunpaman, ang
probisyon ng patakaransabilingguwalnaedukasyon ay magpapatuloy ay magpapatuloy pa rinsa
mas matataasnaantastulad ng sekondarya at tersiyarya. Sa antastersiyarya, gagamitin ang
Ingles o Filipino bilangwikangpanturosamgatiyaknakurso. Ingles samgakursosaagham,
matematika at teknolohiya; at, Filipino namansamgakursongnasaaghampanlipunan at
humanidades. Sa kasamaangpalad, ganito man ang nakasaadsapatakaranhindinagingmahigpit
ang implementasyonnitosalahat ng mgapaaralan. Sa katunayan,
nagingmakilingparinsapaggamit ng Ingles ang kalakhangbahagdan ng mgakolehiyo at
unibersidad. Patunayhalimbawa noon ang paggamit ng Ingles sapagtuturo ng
mgakursosaekonomiks, sosyolohiya, kasaysayan at magingsakursosabuhayni Rizal. Hindi
malayo kung gayonnaganito pa rin ang magigingkalagayan ng Filipino sabagongsistema ng
edukasyon. Kolonyal pa rin at malayosamapagpalayangantas ang edukasyong Pilipino. Sa
BilingguwalnaEdukasyonna kung saan ang wikang Filipino ay mapalaganapbilangwika ng literasi,
madebelopbilangsimbolo ng pambansangpagkakaisa at identidad, mamodernaysitobilangwika
ng scholarship at malinang at mapakontinito para sadiskursong scholarly (nasa Fortunato,
2003), naisulongitosalarangan ng aghampanlipunan at humanidades. Hindi man
nagingmaigting ang pagpapatupadsamgaprobisyon ng polisiya, ang mgaiskolar at akademiko ay
nakapag-ambagsamatagumpaynapagsusulong ng Filipino salarangangito.

Sakatunayan, sapanahon ng mgaEspaῆol, nagkaroonna ng mgapagsasalinsa Filipino ng

mgadokumentongpangrelihiyon at pampanitikan at mula pa sapanahongito ay
nagsimulanangmaisulong ang mgakatutubongwika ng bansa. Nagpatuloy at
lalongnagingmasigla ang mgaganitongtunguhinsapanahon ng mgaAmerikano at
magingsapanahon ng mgaHapon. Sa kasalukuyan, bahagina ang pagsasalinsapatuloynapag-
intelektuwalisasawikang Filipino.

B. KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSUSULONG SA FILIPINO

Ang pagsasalin ay maaaringpagsasalingsiyentipiko-teknikal o pagsasalingpampanitikan.

Sa pagsasalingsiyentipiko-teknikal, komunikasyon ang pangunahinglayonnito,
samantalangsapagsasalingpampanitikan, nilalayon ng tagasalinnamakalikha ng
isangbagongobramaestrabataysa original naakdangnakasulatsaibangwika (Batnag, et al., 2009)

Ang pagsasalingito, teknikal man o pampanitikan ay mahalaganginstrumento para higit

pang isulong ang Filipino saiba’tibanglarangan. Layuningnitongmaiabotsamga Pilipino ang
mgaobramaestra ng mgadakilangmanunulatsadaigdigupang ang kanilangmgaideya at
karunungan ay umabotsapakinabang ng mamamayang Pilipino. Inaasahanna ang pagkakasalin
ng mgapinakamahusaynaaklat, tula, nobela, sanaysay, kuwento ,dulaat dokumento at iba pa ay
maipapakita ang kakayahan ng Filipino
upangmagamitsapagtalakaysamgatemangintelektuwal,nataliwassa popular napaniniwala ng
kawalangkakayahan ng Filipinongmagamitsamgaganitongantas ng diskurso.

Bataysa tala saApatnaSiglonaPagsasalin: Bibliograpiya ng mgaPagsasalinsa Filipinas

(1593-1998) ni Lila Antonio (2000), matutunghayan kung paaanongumusad ang tunguhin ng
pagsasalinsabansa. Ang mgagawaingpagsasalingitosakabuuan ay nagdulot ng
higitnapagpapayabongsamgakatutubongwikasaPilipinaskasamana ang Tagalog, Pilipino o
Filipino bilangmgawikangintelektuwal. Sa pagtaluntonnaito, higitnamauunawaan ang
nagingproseso at tunguhin ng naturangmgagawain.

1. PagsasalinsaPanahon ng mgaEspaῆol

Pinakabatayansapambansangkasaysayan ng Pilipinas ang yugto ng pagdating at

pagsakop ng mgaEspaῆol. Ito’ynababaliktanawansakanilangpagdaongsaisla ng
Limasawanoongika- 16 ng Marso 1521
hanggangsapagtataposnitosakanilangpagsukosamgaAmerikanonoong 1898 napinagtibay ng
nilagdaangKasunduansa Paris noongtaon ding iyon.

Sa mithiingkolonyalismo ng Spain, at salayuningpalaganapin ang Kristiyanismo,

sinakopnila ang Pilipinas. Ditonagsimula ang mahaba at masalimuotnatingkasaysayan.

Sapagkatlubhangmagkalayo ang pamilya ng mgawikasaPilipinas at sa Spain, ang una’ysa

Austronesian at ang ikalawa’ysa Indo-European,
naging ,mabigatnabalakiditosamithiingnaisisakatuparan ng mgamananakop.
Mahirapmagkaintindihangamit ang dalawangmagkaibangwikangito.

Dahil sakakaunti ang bilang ng mgapraylengmisyonero, hindilohikalnakanilangituro ang

wikangEspaῆolsahigitnanakararamingkatutubo; bagkus, sila ay nagsumikapnapag-aralan ang
atingwikaupangmagingmabisa ang kanilangpakikipag-ugnayansamadla. Kasabay ng
kanilangpagkatutosapagsasalita ng Tagalog ay inaralnila ang balarilanitonakaalinsunodnaman
ng pagsulatnila ng mgaaklat ng panggramatika at mgadiksyunaryonalubhangmalakingtulongsa
mas mabisa pa nilangpagkatuto.

Bilangpagtugonsamabilisnapagpalaganap ng Kristiyanismosakapuluan, ang mgaKastila

ay nagsalin ng mgaaklatnaorihinalnanasusulatsakanilangwika. Ukolsakatesismo,
ilansamgaakdangnaisalin ng Catecismonapinagpapalamannang manga pangad-yi at
maiclingcasaysayannadapatpag-aralan ng taung Cristianoni Luis de Amezquita (p.1);
CasaysayannangDoctrinaCristianangquinat-ha nang P RapaldaniExequielMariko (p.2); at ang
CasalanangVeniel at ang pagtanggapnamalimitnangmanga sacramentoni Joaquin (p.2). Ang
mgaakdangito ay malakingtulongsamadalingpag-unawasaturongkatolisismo .

KabilangnamansamgaakdanaHalawsa Banal naKasulatan at Apokripo at saAklatsaBuhay

ng mga Santo at Ulirang Tao ang salinni Benito Rivas saConceposDoctrinales y Morales (p.3);
Buhayni Faustino at niMatidianasaImperyong Roma ni Roman dela Angles (p.4); at ang Ang
manga carangalanni Maria ni Joaquin Tuazon (p.5). Ito’ymgaakdangnagtuturo ng kabanalan at
higitnainspirasyonsapagpapakabutingloobnasiya ring layon ng Kristiyanismo.
 Maiuugnaynamannatin ang atingmgapaniniwalasabisa ng dasal, lalona ang
mgaKristiyanongKatoliko, samgaturongpinababatid ng
mgadokumentadongakdaukolsamgapanalangin. Ilansamgaitonanaisalinsa Tagalog ay ang: Ang
infiernongnacabucas o manga pagbubulay-bulaynang manga cahirapan at casa-quitan doonni
Pablo Clain S.J. (p.6); ang salinni Ma. Alfonso LigourinaManga Pagninilaynilaysa
PasionnangatingPanginoongJesucristo (p.7); at pagsisiyam,
Ocolsacapurihannangmarangalnapintacasisa manga salot atsakitnasi San RoqueniRaymino
Martinez (p.10).

Sa panahongiyon, lubhangnapakahalaga ng moralidad at

wastongpagkiloslalonasamgakababaihan. Ito marahil ang dahilan ng paglilimbag ng
mgalathalain may ganitongpaksa. Ilansamganasa-Tagalog ay ang Pagtulad cay Cristo,anonimo,
para sapagsasanaysakabanalan (p.10); Ang icatututonangbabaesa FilipinasniTadeo Viz Trinidad,
naisangaklatsakabutihangasal. (p.12); Milicia de JesucristoniAntonion Florentino
Puansennanagsilbinggabaysamgamiyembro ng Confrodia (p.13); Angmahusaytnaparaan ng
paggagamotayon kay Tissotnasalinni Michael Blanco (p.140; at ang Manga
Panalangingpagtatagobilinsacaloloa ng taoungnaghihingaloni Gaspar Aquino de Belen mit
(p.15). Ang dalawanghulingnabanggitnamgaakda ay ukolsapaggamotsapisikalnakaramdaman at
sakit ng kaluluwa.

Mapapansinna ang mgaakdangyaon ay sumasailalimsabuhay ng

mgataosanaturangpanahon. Naglalamanito ng kanilangmgakaugalian, tradisyon, alituntunin at
mgabagay.

2. PagsasalinsaPanahon ng mgaAmerikano

Sa panahon ng kolonyalismongEspaῆol, tilanapinidsakarimlan at bilangguan ang mga

Pilipino. Siya’ynagingKristiyano, subalitnakakulongsila at di natamasa ang Kalayaan
samaramingaspektosabuhaylalona ang Kalayaan sapagkakamit ng karunungan. Bagama’t may
iilangnakapag-aralsapanahonnaiyon,pribilehiyoito at di Karapatan. Tanging may mga dugong
Espaῆol at mayayamang Pilipino lamang ang nagkaroon ng pagkakataongmakapag-aral.
 Sa pagtatapos ng kasaysayansaPanahon ng Espaῆol, nagingsimulaito ng
imperyalismongAmerikanosabansa. Naginghudyatnito ang pagpirma ng Estados Unidos at
Spain ng Kasunduansa Paris noong ika-10 ng Disyembre 1898 kung
saankasamasakasunduangito ang pagpayag ng Spain na ang Pilipinas ay bahagina ng Kolonya ng
USA. Matutunghayansamganakasulatsamgaaklatpangkasaysayanna ang pagsakop ng
mgaAmerikanosabansa ay may layuning (1) ekspansiyongekonomiko; (2)pagtatayo ng
depensang military at pandagatsaAsya- Pasipiko; at (3) pagpapalaganap ng protestantismo.

KaibasapanahongEspaῆol, ang edukasyon ay nabigyanhalagasapanahon ng

mgaAmerikano. Kapuwamgamahihirap at mayayaman ay nakakapag-aral. Sa katunayan,
nagpadala ang pamahalaangAmerikano ng mgaguroupangsila ang mangunasaedukasyon. Sila
ang mgasundalongnakilalasatawagsaThomasites.

Di tulad ng Spain, itinurorin ng mgamananakop ang kanilangwika ang Ingles. Dahil

ditoyumabong at yumaman ang panitikang Filipino sawikang Ingles. Ngunitupanglalo pang
maunawaan ng mga Pilipino ang mgapanitikangito, nagingaktiborin ang
pagsasalinsapanahongiyon. Maramingnaisalingmgatula, dula, maiklingkuwento, nobela at
sanaysaymga popular naanyongpampanitikan.

Ang tula ay isangpampanitikangbehikuloupangmaipahayag ang damdamin.

Kadalasangpaksanito ang pag-ibig, kabiguan, pag-asa, nasyonalismo, at iba pa.
Sapagkatito’ymalayangpagpapahayag, maramisamgatulangmay iba’tibangpaksa ay naisalinsa
Filipino. Kabilangsamgaito ang HulingPaalamni Rizal noong 1907; Una Kong Alaalani Rizal,
1908; Matandang Tulani Crispin Resurreccion, 1910: Ang AwitniKupidoni J.C. Balmaceda, 1915;
Apoy ng Pag-asaniDeogracias Rosario, 1921 at kaniyangAklat ngPag-ibig, 1925; Magsing-irogni
P.M. Santiago, 1932; at TatlongLarawan ng BuhayniConradoAcuῆa, 1938.
Angmgaito’ytumatalakaysa halo-halongdamdamin ng mgamanunulat at mgamamamayan;
mgadamdamingukolsapag-ibig ,bansa, pag-asa at buhay.

Maraminamangmgadulanamgaobramestra ang naisa-Filipino rin.

kabilangsaisinalingmgadula ang Noli Me TangereniSofronio Calderon, 1906; Ang HampasLupani
Julian Balmaceda, 1916; AngMasayangBalo ni Patricio Mariano, 1916; at MgaArtistang
Sampay-Bakod,1919; Ang mga Anak niSisa, 1929, niGodofredo; at ang Kondesa Montecristo,
1932 ni Jose Maria Rivera. ito’ymgadulanggalingsaiba’tibangpanig ng mundo. patunay ang
mgapagsasalingitona ang buhay ng mga Pilipino ay katulad din ng mga melodrama
samgaakdangito.

Ilangnamansamgamaiklingkuwentongnaisalin ay ang Mithi ng Bayan nu S.G.

Calderon;PagbabaliksaLumipasni Aurelio Curcura; AlaalangPanibagongTaonni Alejandro
Abadilla; at ang TunaynaDiyosni Isaac Dizon.

Katulad ng mgamaiklingkuwento, marami-rami ring mganobela ang nagawangisalin.

Ilandito ang AngHiwaga ng Parisni Francisco Sugui: Sa Lupa’tsalangitni Gerardo Chanco;
DugosaDugoni Francisco Laksamana: KilabotsaKaragatanni Leonardo Diamzon; at Ang
PalaisipnaMaharlikangsi Don Quijotedela Mancha ni Dionisio San Agustin.

Sumasalamin ang mgamaiklingkuwento’tnobelangitosamgapangyayarisabuhay ng

mgamamamayansabawatbansangpinagmulan ng mgaito. Lalo
itongnagpayabongsaedukasyonghatid ng mgaAmerikanosamga Pilipino
dahilnaisasalinsakanilang ang iba’tibangkaalaman, kultura, karanasan at kasaysayan ng
iba’tibanglahisamundo.

Katulad ng mganaunanganyongpampanitikan, marami ring sanaysay ang

naisalinpatungong Filipino. Layuninnito ang nagpapalaganap ng iba’tibanguringkaalaman-
pampolitika, relihiyon, panlipunan at iba pa. kabilangsamgaito ang Ang ABC…. ng mga Filipinoni
Vales Ronquillo; IsipanTungkolsa Hula niDaniel niSofronio Calderon; KodigoMunisipalni Manuel
Aguinaldo; at Ang Lihim ng Ahente ng Haponni I.P. Caballero. Lahat ng
mgaito’ynagsilbingbehikulosapagpapalaganap ng iba’tibangkaalaman.

Hindi man dakilanapanahon ng mgaAmerikano, di rinnamanmaikakaila ang

mgaideolohiyangnaibahaginilasaatin. Ito’y ang mga di-maitatatwangpagkamulatsaedukasyon
at demokrasiyanasakabilangbanda ay isa ring anyo ng pagbubulagsamga Pilipino
upangsakalaunan ay sambahin, kontrolin at magingsunod-sunuransaimperyalistangito.

3. PagsasalinsaPanahon ng mgaHapon
 Ang Greater East Asia Co- Prosperityna may islogangAsyano para saAsyano ang
propagandangibinandera ng mgaHaponesupanglalongmahikayat ang mga Pilipino
sakanilangmgapanukala. Bagama’tlaganap ang himagsikan noon, patuloy pa rinnaman ang
pagyabong ng edukasyon. Pinasidhi ang paggamit ng wikang Tagalog o Pilipino at
sinikapnaalisin ang wikang Ingles.

Sa larangan ng pagsasalingpampanitikan, may ilangakdananaitalasapanahongiyon. Sa

pagsasalin ng tulanariyan ang Gabini Ildefonso Santos , 1941; at Lupalop ng
MagkakasamangKasaganaansalalongMalakingSilangangAsya, 1943. ang hulingnabanggit ay
lalongnakatulongsahangarin ng mgaHaponsaSilangangAsya.

May mgadula at maiklingkuwentonapuspusangnaisalin noon. Sa mgadula, kabilang ang

Bahay naPaupahanni Julian Balmaceda, 1943 at ang kaniyangDiktadorsaEhiptonoong 1944.
Ang DalawangPabulang Mandarinni Federico Sebastian at ang LimangKuwentoni
Andersennaisinalinnamanni Antonia Villanueva. Mapapansingpolitikal at panlipunan ang paksa
ng mgadula, samantalang ang mgamaiiklingkuwento ay nasaanyongpanitikanpambata.

Ilang piling sanaysayrin ang naisalinsa Filipino. Kabilangdito ang

KautusangPanloobsamgaManggawasa Arsenal, 1942; at ang Si Barrentes at ang Dulaang
Tagalog, 1943 ni Julian Balmaceda.

Tunayngangmayabong ang kultura at wikasapanahon ng

mgaHaponessapagkatsinuportahan ng mgamananakop ang paggamit at pagpapalaganap ng
mgaito. Subalitito’ysaisang punto de bistalamang. Hindi rinnatingmaikakaila ang
mgatagonghangarin ng mgamananakopnasiyarinnamanghinusgahanna ng atingkasaysayan.

4. PagsasalinsaKasalukuyangPanahon

Lumiliit ang mundo. Habangtumatagal ay lalongumiiksi at kumikitid ang pagitan ng

mgabansasamundo. Isa samalakingsaliksakaganapangito ang
patuloynaumuunladnateknolohiya ng kompyuter at komunikasyon. Kaakibat ng
pagbabagongito ang wika. Lalo pa itonglumiit at tilapinag-iisa. Pinalalakas ang
makapangyarihan at lalongpinahihina ang maliliitnawika, dahilsapangingibabaw ng
malalakasnabansa ng globalisasyon.

Ang wika ang nagigingdaluyansapaglaganap ng mgakaalamangito,subalit ang wika ay

mawawala ng kabuluhan kung ito ay hindinaiintindihan ng mgataongnakaririnig o
nakababasanito. Upangbigyang -lunas ang ganitongsuliranin, ang pagsasalin ay
dapatpuspusangitaguyod at paunlarin. Maisasagawaitosapatuloynapaglilimbag. Ang
mgapinakamahuhusaynaakda, lokal man o banyaga ay dapatmagkaroon ng salinsaFilipno.
Ito’yupanglubosnamaipamalas at maipabatidsamga Pilipino ang diwa at ganda ng
iba’tibangkulturaat gayundin ang kahusayan ng iba’tibangkaalaman.

Narito ang ilangmgaakdangnaisalinna at ang mgatagasalin ng mgaito – mulatula, dula,

maiklingkuwento, nobela at sanaysay. Ilansamgatulangnaisalinsakontemporaryongpanahon
ang: Sa Hardin ngmga Tula, 1949, ni Rufino Alejandro; Ang Malawakna Hapagni Alberto Alejo;
BukangliwaywaysaDibdibng Aprikani Virgilio Almario; at ang HulingPaalamni Jose Sevilla. Ang
mgatulangito ay may iba-ibangpaksanakumakatawansapuyosnadamdamin ng mgatao at ng
lipunangkanilangginagalawansaisangtakdangpanahon.

Kabilangnamansamga piling mgadula ang isinalainsa Filipino. Ilan ang New York sa
Tondoni Marcelino Agana; AnimnaTauhangNaghahanap ng Isang Mangangathani Lilia Antonio;
Harutanni Belinda Guttierez; at ang Balong Masayani Jose Victor Torres. Ang mgaito ay
sumasailalimsarealidad ng buhay ng mga Pilipino at iba pang lahisamundo. Marami mga
dulangdayuhan ang itinanghalsamgateatrosabansa, ngunitlahat ng mgaito’ynakasalinnasa
Filipino.

Samantalamalakingbilang ang maiklingkuwento’tnobela ang naisalin at

patuloynaisinasalinsakasalukuyan.Ito’ymgakuwentongnaglalarawan ng mgatunaynabuhay ng
mgamamamayan. Ilansa mg kuwentongito ang: Paghahanapni Orpha Abesamis; Lihimna Pag-
ibigniBelves Paz; at ang TigangnaPalayni Jun Cruz Reyes. kabilangnamansamganobela ang:
MuntingPrinsipengPilayni Rufino Alejandro; HuwagmoAkongSalanginni Dionisio Salazar; at ang
IlognaWalangTulayni Lorenzo Tabin.
 Mataas din ang bilang ng mgasanaysaynanaisalinsaatingwika. Kinabibilanganito ng
mgatitulongBulagnaPagkadakilani Erlinda Abad; Agham at Teknolohiyasa Dantaon-19ni J. D.
Bernal; at Kriminal ng Digmaanni Leonora Dimagiba.

Bilangisangkonstitusyonalnaahensya, ang KWF ay patuloynaman ang

kaniyangmgapagsasalin. Sa katunayan, nasimulan at nagpapatuloy pa ang mgapagsasalin ng
mgaklasiko at pinakamahuhusaynaakdangpampanitikansadaigdig. Isinalin din ang
ilangmgaklasikongakdasaiba’tibanglarangan. Makikitasakanilangonline
websitenawww.kwf.gov.ph ang ilangsamgaakdangisinalinnamaaarinang ma-access ng mga
Pilipino upangmaginghanguan ng bagongimpormasyon at kaalaman.
Inaasahannasapatuloynainisyatibangito, hindilamangmapapaunlad ang kaalamang ng
mamamayan kung hindimaisusulong din ang Filipino saisangkalagayangintelektuwal.

C. MgaTungkulin ng PagsasalinsaPagsusulongsa Filipino

Ang pagsasalin ay tiyakna nag-aambag para sapagsulong ng Filipino sailangpamamaraan.

kabilangdito ang:

1. Sa naipamamalasnahindihanggangsaordinaryongtalakayanlamang ang magagamit

ang Filipino kundi kaya nitongmagamitsapagpapahayag ng
mgaintelektuwalnadiskursonamakikitasamganaisalingakdasaagham, teknolohiya,
aghampanlipunan, panitikan at marami pang iba.

2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino habangpatuloy ang mgagawaingpagsasalin. Sa

mgakatulad ma inisyatiba, nabibigyangkatumbassaatingwika ang mgakonseptona tanging sa
Ingles o ibangwikanatinnababasa. Maaaring ang pagtutumbasnaito ay
dumaansapagsakatutubo, adaptasyon o lumikha man ng mahalaga ay magkakaroon ang
mgakonsepto ng mgatiyaknakatumbassa Filipino.

3. Naiimbak ang mahahalagangkaalamansaiba’tibanglarangansapamamagitan ng

Filipino. Dahil dito, mas naitatampok ng Filipno ang kakayahannitongmagingimbakan ng
karunungannatinatayangmahalagasapag-unlad at lalongpagpapabutisabuhay ng mga Filipino.
 4. Nagtutulay angpagsasalin, gamit ang mganaisalingakda, upangpuspusangmagamit
ang Filipino saakademiyapartikularsamgakolehiyo at unibersidad. Kung mgaaklat at
materyalesnapanturo o sanggunian ang mganaisalinmagiging mas madalina ang pagtuturo at
hindinamagigingdahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindiginagamit ang Filipino
samgakursongwala pang nalilimbagnaaklatsa Filipino.

5. Napapaunladnito ang pedagogical idiom saisanglarangan. Bagama’tpagpapaunlad

din ito ng korpus ng Filipino, partikularnatinutukoynito ang mgasalitanamagagamit para
maituronangmabilis at episyente ang isangkursogamit ang Filipino. Dahil samganaisalingakda,
unti-untiitongmabubuo ng mgagagamit ng Filipino sapagtuturo ng iba’tibanglarangan.

D. FILIPINO BILANG WIKA NG PAGTUTURO AT PANANALIKSIK SA HUMANIDADES AT AGHAM

PANLIPUNAN

Agam-agam ng maramingakademiko at magingmgaestudyante kung posiblenga bang

magamit ang Filipino sapagtuturo at pananaliksik. Bagama’t may
mgasumuboknanananatilingpalaisipan o sadyangayawtanggapin kung magigingepektibobaito.
Kadalasangdahilan ng ilan, posiblenamannamagamit ang Filipino
samgatalakayannatilabapantulongnawikalamangito at hindi ang
pangunahinginstrumentosapagtuturo. Maaaridawitosamgapasalitangpagkakataontulad ng
mgapanayam at talakayansaklase, subalitbumabaliknasanakasanayang Ingles kung
ito’ypasulatna.

Anongaba ang ipinapakita ng karanasan

ngmgasumuboknangwalangalinlangansapaggamit ng Filipino sakanilangmgapananaliksik at
pagtuturo?

E. Filipino BilangWika ng Pagtuturo

 Maramingkaso ng paggamit ng Filipino upangituro ang mgakursonaaghampanlipunan at
humanidades. Isang magandanghalimbawa ang nagingkaranasanni Manuel Dy, Jr.
isangpropesor ng pilosopiyasaPamantasang Ateneo de Manila. Sa kaniyang personal
nasalaysay, nagsimulanasiyangmagturo ng pilosopiyasa Filipino noong pang 1975.
Impluwensiyaito ng kaniyangmgakaibigan at kasamahannanagturo din ng
mgakatuladnakursohindisa Ingles kundisa Filipino. Kasama sa mg impluwensiyangitosi Padre
Roque Ferriols, S. J. naisang Ilocano at si Dr. Ermita Quinto ng La Salle naisang Kapampangan.

Hindi lamangiisangkursosapilosopiya ang itinuroniG.Dysa Filipino kung hinditatlo pa.

Ang mgaito ay mgaPilosopiya ng Tao, Pilosopiyang Moral at Pilosopiya ng Relihiyon. Tulad ng
inaasahan, lalonasamgaunang semester ng pagtuturo, nagingmapanghamon ang desisyongito.
MulasahindipagigingtaalsaTagalog dahilsiya’y Cebuano hanggangsapagtanggap at kooperasyon
ng mgaestudyanteniya. Subalithindinaglaon ay nagingmaayosna ang daloy ng
mgatalakayansakaniyangmgaklase.

Sa karanasangitonapagtantoni Dy namarapatlamangnagamitin ang Filipino sapagtuturo

ng Pilosopiyasapagkat may mgakaalaman, halimbawasaPilosopiya ng Tao, nahigit na
maipapaliwanaggamit ang wikangito. Partikularnatinukoyniya ang existential phenomenology
kung saanipinaliwanagniyang, “ angpinakamahalagangkaalamansapenomenolohiya ang pagka-
intensiyonal ng kamalayan, ibigsabihin, na ang kamalayan ay may
lagingtinutunguhangbagaybukodsakamalayanmismo, na ang suheto ay lagingsuheto ng
isangobheto, o na ang tao ay laging may mundo. Sa madalingsalita, walangkamalayan kung
walangnamamalayan; walangmundo kung walangtaongmalay-tao…..” at itoayonsakaniya ay
mas maipapaliwanaggamit ang Filipino (Dy,2003).

Ngunithindinatapossapaggamit ng Filipino saloob ng klasrum ang inisyatibaniyangito.

Upangtugunan ang mgahamontulad ng kawalan ng babasahingnakalimbagsa Filipino
nagsalinsiya ng panakamahalagangtekstosamgakursongitinuturoniya. Nagsulat din siya ng
sarilingpanayam at inilimbag para sakapakanan ng kaniyangmgaklase. Nailimbagniyanoong
1979, kasamasina Padre Roque Ferriols at G. Eduardo Calasanz, ang Magpakato,
IlangBabasahingPilosopiko. Sinundan pa itonoong 1985 ng
kaniyangMgaBabasahinsaPilosopiyang Moral namaituturingnakauna-unahangantolohiya ng
Pilosopiyang Moral nanaisulatsa Filipino. Ginamit din saklase ang
salinniFerriolsnaPenomenolohiya at Metapisika ng Pag-asa parasakursongPilosopiya ng
Relihiyon.

Hindi rinnagtapos ang paggamit ng Filipino sakanilangmgatalakayan, sapagkatpinasulat

din niyasa Filipino ang mgapapelsakurso ng mga mag-aaral.

Sa kaniyangpagtatapos ng kaniyangsalaysay, nagmungkahisi Dy (2003) ng

mgapraktikalnagagawinsapagtuturo ng Pilosopiyasa Filipino
namaaarinamangmagamitbilangmgapamamaraansapagtuturomaging ng iba pang mgakurso.
Narito ang ideya ng kaniyangmgamungkahi:

1. Huwagmatakotnasimulan ang paggamit ng Filipino.

2. Iwasan ang Taglish.

3. Huwagmatakotmagkamali. Mas matutosapagkakamali.

4. Matutosamga mag-aaral at kapuwaguro.

5. Huwag mag-alinlanganghumiram ng mgadayuhangsalita kung

walangmahanapnasalinsa Filipino. Napapayaman ang isangwikasapamamagitan ng
paghirammulasaibangwika.

6. Magbabadsakulturang Filipino.

7. Isulatang mgapanayamsa Filipino at ipalathala ang mgaito.

Walangpinag-iba ang karanasanninaTeresoTullao ng La Salle at Agustin Arcenas ng UP

nanagturonaman ng mgakursosaekonomiksgamit ang Filipino. Hindi rinnaiiba ang
nagingkaranasanniGenerosoBenternagumamitnaman ng Filipino sapagtuturo ng Lohika. Pare-
pareho ang kanilangmganagingkaranasan at hamon at nagkakaisarin ang
mgaitosapagpapatunaynaepektibo at magagamitnanglubusan ang Filipino sapagtuturo ng
anumangkursosahumanidades at aghampanlipunan kung magpupursigelamang at huwag
tamarin dahilsamganakaaambanghamon at kakulangan.
F. Filipino BilangWika ng Pananaliksik

Isa samgapalasak at di-siyentipikongargumentosapaggamitsa Filipino

samgaintelektuwalnadiskurso ay ang
pagrarasonghanggangsapasalitangtalakayanlamangmagagamitito at
hindisamgapasulatnasitwasyon, partikularsamgapananaliksik at iba pang
kaugnaynapublikasyon. Subalitdapattandaanna ang totoongkulangsaganitongsitwasyon ay
hindi ang kakayahan ng wika kung hindi ang kakayahan ng taonggumagamitnito. Hangga’t may
mataasnaantasnakarunungang ang gumagamitnito, kakayanin ng wika ang
anomangpagdidiskursonggagawin, pasulat man yan o pasalita.

Upangmakita ang kawalangbasehan ng mgabasehangitomakikitasaTalahanayan 5.1 ang

ilangartikulo, riserts at mgatesis at disertasyonsaaghampanlipunan, sining at
humanidadesnagumamit ng Filipino.

Talahanayan 5.1 Pag-aaral

Artikulo at Pananaliksik May-akda

“Birhen ng Manaoag at ang tradisyon ng manag-anito” (2014) Maria CrisantaNelmida-

Flores Daluyan 12:2

“Lawas ng panunurisapanitikan ng Pilipinas“ (2004) Rosario Torres-Yu

Daluyan 12:1-2

“Ang sining ng paninimbangsapagtulani Mike L. Bigornia, Romulo P. Baquiran, Jr.

1969-1985” (2004) Daluyan 2:2

“MusikasapambublikongpaaralansaFilipinas , 1901-1930” Raul C. Navarro

(2004)
Daluyan 12:2
“WikangbisuwalsaKanlurang Bisaya: Pagpapahayagsasarili at Brenda Fajardo
lugar” (2004)
Daluyan 12:2

“Ang kaugnayan ng pilosopiyasapaghubog ng Gerry M.Lanuza

sosyolohiyangFilipino : Ang pagsasama, paghihiwalay at
Daluyan 12:1
mulingpagbabalikan ng sosyo;ohiya at pilosopiya” (2004)

“Feminisasyon ng paggawa: pagkalalakisaserbisyong sector” Roland B. Tolentino

(2004)
Daluyan 12:1

Bagodumating ang social work: Katutubongkonsepto ng Maria Corazon J. Veneracion

pagtulongsa Filipinas (2004)
Daluyan 12:1

Pagburnayan: Ang ladaoanng mgaIlokosatradisyongseramiko Mary Jane R. Tatel

ng Filipinas (2014)
Daluyan 2:1

“Ang diyalektika ng pilosopiyang Filipino batay kay Theodor Jovito V. Carino

Adorno” (2014)
Hasaan 1

“Si Roque Ferriols, wika at ang larongbasketbol” (2004) Emmanuel C. De Leon

Hasaan 1

“Taas ng diwa, linaw ng katwiran at sarap ng salita: Ang Ramon G. Guillermo

balagtasansapangangatwirang bayan “ (2015)
Hasaan 1

“Kaya nakikinig ang lupa at lumilipad ang balita: Ang tsismis at Mark Anthony S. Dela Cruz
ang tunggalian ng mgaurisalipunang Pilipino” (2014)
Hasaan 1:1

“Ang proseso ng transkripsiyon ng mgainskripsiyonsamgabato Ramon G. Guillermo

ng Ticao” (2014)
Social Science Diliman 8:1
“Ang pilosopiya ng Pierre Bourdieu Feorillo Demetrio at Liane
bilangbatayangteoretikalsaaraling Pilipino” (2014) Liwanag

Kritike 8:2

“PambansangSalbabida at Kadena ng Dependensiya: Isang David Micheal San Juan

KritikalnaPagsusurisa Labor Export Policy (LEP) ng Pilipinas”
Malay 27:1

“Ingles at Pedagohikalnapagganapnitosareproduksiyon ng GozaloCampoamor III

paggawa” (2013)
Daluyan 19:1

Tesis at Disertasyon May-akda

“Wika, militarismo at ultranasyonalismo: Ang Yolanda B. Alfaro

pagpaplanongpangwika ng Japan saPilipinassapanahon ng
digmaan (1942-1945)”

“Ang diskursongpatriarchal sailang piling naratibo ng Flaudette May V. Datuin

nakalimbagnapanitikan ng kilusangpambansa-demokratiko
1970-1991”

“Wika at relihiyon :Panimulangpag-aaralsawika ng Iglesiani Jovy M. Peregrino

Cristo (INC)

“Ang diskursongpanlipunansamgapelikulangmasakerni Carlos Jaime Martin R. Meneses ,Jr.

J. Caparas”

“Dalumbayan ng manggagawasakonteksto ng Apolonio B. Chua

militantengkilusangunyonismo (1980-1994)”

“Ang relasyon ng ekonomiya at wikasamga Belling Ayta ng Rosita M. Mendoza

Labney”

“Iba’tibanglarawan ng kababaihansamga piling Consuelo F. Valerio

nobelaniLualhati Bautista”

“ Angintelektwalnapamana ng Emmanuel C. De Leon

mgapangunahingPilipinongpilosopersakasaysayan ng
pamimilosopiyang Filipino: Quit, Mercado, Hornedo,
Timbreza, Abullad at Co”

Narito ang ilansaabstrak ng mgapananaliksiknanasalarangan ng humanidades at

aghampanlipunan. Sa larangan ng pilosopiya, ang artikulong “Si Roque Ferriols, Wika at ang
LarongBasketbol” ni Emmanuel De Leon ay makikitasaHasaan,Tomo 1 (2014)

Ang papelnaito ay tumatalakaysagawaingpilosopikalnaiminumungkahini Roque Ferriols,

isang paring Heswita, dalubguro at pilosopo. Sa unangbahagi ng papel ,masinsinanginuugat ang
proyekto ng nasabingpilosopo. Nakasentrosapagmumulatsahalaga nggawingpagkatao at
pagkahiwatigniFerriolssapotensyal ng wika ang papelnaito. Sa pagkagising at
pagkamulatnatinsareyalidad ng wikabilangtahanan ng katotohanan, kailangangitongitaassalibel
ng epistemolohiya. Kasama rito ang hamon ng pag-iisipsagilid-gilid. Sa hulingbahagi ng papel,
isangmatapatnapagtinginsalarongbasketbol ang atingmatatagpuanmagbigay ng
isangkongretongpraktikumsauringpag-iisipnainilalarawanniFerriols. Penomenolohikal ang
pamamaraan. Hindi itonagnanaisnamaglagay ng mgaganapnadepenisyon,
bagkuslayuninlamangnitongmaglarawan ng
uringkaisipanmulasamgatuwirangsinabiniFerriolssakaniyangmgasinulat at samgapahiwatignito.

Sa larangannaman ng edukasyon, tinalakaynina Jane K. Lartec (2014) at

mgakasamahangmananaliksikmulasaSaint Louis University ang paggamit ng wikang Filipino
bilanginklusibongwika ng edukasyon. Narito ang abstrak ng kanilangpananaliksik.

Ang inklusibongedukasyon aytumutukoysakagustuhangmalampasan ang

mgahadlangsapartisipasyon at pagkatuto ng lahat ng mgamamamayansapaaralan – anuman ang kanilangwika,
politikanapaninindigan o uringkinabibilangan. Upangmatamoito, mahalaga ang papelnaginagampanan ng
inklusibongwika. Kung kaya, layon ng pag-aaralnasuriin ang paggamitng inklusibongwikasa Filipino ng
mgagurosaPaaralan ng EdukasyongPangguro ng Saint Louis University, Baguio City. Ginamit ang
deskriptibongpamamaraanupangmakuha ang mgadatosmulalabing-animnarespondent. Lumabassaresulta ng
 Sa pag-aaral ng varyasyon ng wika, matutuklasannaiba’tiba ang diyalekto ng wikang
Subanen sa Zamboanga Peninsula sapag-aaralni Julieta Cruz Cebrero (2014).

Ang mga Subanen ay isasamgaetnikongpangkatnanainirahansa Zamboanga

Peninsula. Isinagawa ang pag-aaralupangmalaman ang
linggwistikongpagkakaibasawikang Subanen naginagamitsaLapuyan, Zamboanga del Sur
at saSindangan, Zamboanga del Norte. Kinalap ang mgakatawagangkulturalsasiklo
ngbuhay, pangkabuhayan at pananampalatayasapamamagitan ng
pamamaraangindehinusnina Santiago at Enriquez. Sinuri ang mgaitogamit ang
kwalitatibo, kwantitatibo at deskriptibongpamamaraan. Sa huli, natuklasanna ang
dalawangdayaleksa Subanen ay may varyasyonnaleksikon, morpolohiya at ponolohiya .

Pagpapahalaga:

Ilanlamang ang mgahalimbawangito ng kongkretongpatunaynamagagawa ng

Filipinongmagingwikasamatataasnaantas ng diskurso. Inspirasyon din
itosabawatPilipinongiskolarnamaging mas agresibosapagsusulongsapambansangwikasakani-
kanilangmgadiskurso. Inaasahan kung gayonsakanilanaipagpapatuloy ang tradisyongpagsulat
ng pananaliksik, mgapanayam, artikulo at iba pang anyo ng iskolarlingsulatin para higit pang
maitampok ang Filipino bilangwikangintelektwalisado.
Pangalan:______________________________________ Marka:______________

Kurso/Taon at Seksyon: ___________________________Petsa:_______________

I. Panuto: Basahin ang sumusunodnamgapahayag at tukuyin kung Tama o Mali ang

ideyangipinararating ng bawatpahayag. Isulat ang TAMA kung valid ang ideya ng pahayag at
MALI naman kung hindi.Sagutinsa ½ napahabanapapel.

__________________ 1. Ang pagsasalingpampanitikan ay higitnakultural an

lapitkaysapagsasalingteknikalsapagkat ang buhay at tradisyon ng mgatao ang sinasalamin ng
mgaakdangisinalindito.

__________________ 2. Sa pagsusulongsa Filipino

saaghampanlipunanmaaaringgamitinitosapagtuturo at pagsasalin,
subalithindipuwedengsumulat ng sarilingaklatsapagkat ang mgakaalaman salarangan ay
hindilikassakulturang Pilipino.

__________________ 3. Ang mgadiskursosaplanongpansarili, usapingpampamilya, at

mgakaraniwangkaganapan sakomunidadgamit ang Filipino ay nagpapakita ng paggamitsa
Filipino saantas intelektuwal.
__________________ 4. Ang tao ay gumagawangintelektuwalisadosawika at hindi ang wika
ang nagdadalasataongintelektuwal.

__________________ 5. Teknikal ang siyentipiko ang nagingtuon ng

mgapagsasalinnoongpanahon ng mgaEspaῆol.

__________________ 6. Maunladna ang mgapananaliksiksa Filipino sahumanidades at

aghampanlipunan.

__________________ 7. Mahalaga ang pampanitikangpagsasalinsalarangan ng

Panitikanupanglumalim at lumawak ang pagpapahalagarito ng mga Pilipino.

__________________ 8. Hindi sapat ang wikang Filipino upangmaipaliwanag ang

ilangmgakonsepto at terminosa larangan ng Humanidades at AghamPanlipunan.

__________________ 9. Mas maunlad na at ginagamit ang wikang Filipino sasistemang

edukasyonsaPilipinas.

__________________ 10. Sa teorya ng pantayongpananaw, mahalaga ang wikang Filipino para

sapaglinang ng sarilingkultura at kasaysayan para samga Pilipino.

Wakas

GabaysaPagtalakay;

Panuto: Sagutin ang mgasumusunodnatanongsaisangbuongpapel.

1. Ano-anongkurso ang nagamit ng Filipino bilangmidyum ng pagtuturo at

talakayansaklase? Ginagamitdin ba ang Filipino samgakursomoritosakolehiyo? Sa
anongmgapagkakataonninyoitonagagamit?
 2. Sa mgaklasemong Ingles ang pangunahinggamitbilangmidyum ng instruksiyon,
posible bang gamitin ang Filipino samgaito? Ano ang mgakonsiderasyon kaya ang
dapatmongisaalang-alang o ng gurobago simulan ang paggamitnito?

3. Saannagkukulang ang maramingiskolar para makapag-ambagsapagtatampoksa

Filipino bilangwika ng mgaintelektwal ?Bakitsapalagaymonangyayariito?

4. Paano ka makapag-aambagsapopularisasyon ng paggamit ng wikang Filipino

samgadiskursong akademiko? Magmungkahi ng mgapraktikalnahakbang.

5. Sa iyongpalagay kung magamit ang Filipino samgadiskursongintelektwal, may

pakinabangba ang mga gumagamitnito o ang
komunidadnakanilangkinabibilangansaaspektongkultural, ekonomiko, political o
sosyolohikal? Ipaliwanag.

MODYUL V: MGA BATAYANG TEORYA SA PANANALIKSIK NA AKMA SA LIPUNANG PILIPINO

I. MGA TIYAK NA LAYUNIN

Sa kabanatangito, inaasahangika’y,

 Matukoy ang mgamapagkakatiwalaan, makabuluhan at kapaki-

pakinabangnasangguniansapananaliksik;

 Malikhain at mapanuringmailalapatsapananaliksik ang konsepto at teoryang local at

dayuhannaakmasakonteksto ng komunidad at bansa;

 Makapagpahayag ng mgamakabuluhangkaisipansapamamagitan ng tradisyunal at

makabagongmidyangakmasakontekstong Pilipino; at

 Mapalalalim ang pagapapahalagasasarilingteorya ng mga Pilipino saiba’tibanglarangan;

at
 Makapag-ambagsapagtaguyod ng wikang Filipino bilangdaluyanng makabuluhan at
mataas ng antas ng diskursonaakma at nakaugatsalipunang Pilipino bilangwika ng
pananaliksiknanakaayonsapangangailangan ng komunidad at bansa.

II. PANIMULA/ MOTIBASYON

Malakingbahagi ng isangpag-aaral o anumanguri ng pananaliksik ang

teoryanamagsisilbingpundasyon ng kabuuan ng pag-aaral. Ito ang magagamit ng
mananaliksiksapagsusuri ng kanyangmgadatosnanakalap at sapagsagot ng pangkalahatan at
mgaespisipikonglayunin/ tanong ng pag-aaral. Sa pamamagitan ng teorya, nagkakaroon ng
pagkakataon ang mananaliksiknabumuo ng koneksyonsapagitan ng abstrakto at ng konteksto.
Pero, anongaba ang teorya?

III. MGA GAWAIN SA PAGKATOTO

A. Kahulugan at kahalagahan ng Teorya

Ang teorya ay binubuo ng mgapagsasapangungusap ng mgaideya at dalumat-

salitananagpapaliwanagsarelasyon o pagkakaugnay-ugnay ng
mgakonseptotungkolsakaganapan, karanasan at phenomenon (Nuncio at Nuncio, 2004)

 Ito ay tumutukoysaestruktura ng ugnayansapagitan ng realidad at dalumat-salita.

 Ang teorya ay wikadahilito ay gumagamit, lumilinang ng mgasalitang ‘di payak at

nakikipagtalastasan para maunawaan at mailapititosaiba’tibangtiyaknapanukat, domeyn at
kaligiran ng pananaliksik.

 BinanggitsaaklatnaTalaban: Komunikasyon, Pagbasa at Pananaliksiknasapaghanap ng

teoryanggagamitin, dapatisaalang-alang ang kaugnayan at balangkasnitosapag-aaral.
Hindi uunlad ang teorya at pagteteoryasaAraling Filipino kung hindiwikang Filipino ang
gagamitin, libannalangsa kung nasaibangbansanaibayongpananaw ang ginagamit o
Filipinongnasa Ingles ang kinalulunalannila. (Nuncio at Nuncio, 2004).

Sa kabanatangito ay tatalakayin ang mgateoryangakmasaaraling P/Filipino at sapag-aaral ng

lipunang Pilipino. Ilansamgaito ay ang PanatayongPananawniZues Salazar, Sikolohiyang Filipino
ni Virgilio G. Enriquez, Marxismoni Karl Marx, TeoryangDependensya at iba pang nakaugnayrito.

B. TEORYANG MARXISMO TUNGO SA KAPAYAPAANG NAKABATAY SA KATARUNGAN

 Ang Marxismo ay isangkalipunan ng mgasosyolistangdoktrinanaitinatagnina Karl Marx at

Friedrich Engels na may matibaynapaniniwalang ang kapitalistanglipunan ang tunaynadahilan
ng paghihirap ng mgatao.

“Ang kapitalistanglipunan ay binubuo ng mgakapitalistanasiyangnagmamay-ari ng kapital at ng

mgamanggagawanggumagawasakapakanan at kayamanan ng kapitalista” – Timbreza (2002)

 Sinasabi ng mgaMarxistanadehado ang kalagayan ng

mgamanggagawadahilsakinasasangkapanlamangsila ng
mgakapitalistahabangpatuloysapagkakamal ng salapi at pagyaman.

 Habangyumayaman ang mgakapitalista ay lalonamangnaghihirap ang mgamanggagawa.

 Sosyalismo – isanguri ng lipunangpagmamay-ari ng mgamamamayannito at ‘di

ngamganaghaharingurilamang.

 Nais ng mgaMarxista ang isangklaslesnalipunang may tunaynakalayaan, pagkakapantay-

pantay at katarungan. Sa lipunangyaon ay walanangmainiil (Timbreza, 2002)

 Ayon kay Timbreza (2002), sakonteksto ng lipunang Pilipino, ang PartidaKomunista ng

Pilipinas o Communist Party of the Philippines at National Democratic Front ang
mganagtataguyod ng ilangsimulain at pag-aaral ng Marxismo
 Bilangteorya, ito ay magagamitsamgapaksangpananaliksikna may kaugnayansa:

1. Migrasyon at diaspora

2. Karahasansamgakababaihan

3. Pang-aabusosamgamanggagawa

4. Kahirapan

5. Globalisasyon at iba pa

C. SIKOLOHIYANG PILIPINO: SIKOLOHIYANG NAKABATAY SA KULTURA, KASAYSAYAN AT

WIKANG KATUTUBO

Ayon kay Dr. Virgilio G. Enriquez

◦ sabi ng mgadayuhangpropesornawalangsarilingsikolohiya ang mga Pilipino at

ikinagalititoni Enriquez.

Sikolohiya

◦ Ang sikolohiya ay ang pag-aaral ng isip, diwa at asal.

Ano ang Sikolohiyang Pilipino?

Ayon kay Dr. Virgilio G. Enriquez

◦ Ang Sikolohiyang Pilipino ay ang sikolohiyangbunga ng karanasan, kaisipan at

oryentasyong Pilipino.

Sa pag-aaral ng Sikolohiyang Pilipino, mahalagangdukalin at unawain ang konsepto ng kapwa o

shared identity upangganapnamaunawaan ang pamamaraan ng pag-iisip at pagkikilos ng isang
Pilipino.

Ang kapwa ng mga Pilipino ay ibang-ibasa Ingles na others sapangkat ang kapwa ay ang
pagkakaisa ng sarili at ng ibangtao o others.
Ang pakikipagkapuwa ang pinakamahalagangsikolohiya at pilosopikongkonseptosaSikolohiyang
Pilipino.

Itinuturingkanghindiibang-taobilang kung ikaw ay marunong ng sumusunod:

 Pakikitungo/Transaksyon/Paggalang

 Pakikisalamuha/Interaksyon

 Pakikilahok/Pagsama/Pagsali

 Pakikibagay/Pagsunod

 Pakikisama/Pakikiayon

 Pakikipagpalagayang-loob/PagigingMaunawain/PagigingKatanggap-tanggap

 Pakikisangkot/Pakikialam

 Pakikiisa/Pagkakaisa

Mahalaga ang pag-unawasabawatsalitangnabanggitsapagkatsakonteksto ng lipunang Pilipino,

ang mgaito ay may mgaespesipikongkahulugan. Bukodsapag-unawa ng kahulugan ng
mganabanggitnasalita, narito pa ang ilangpatunayna ang wikang Pilipino ay bukal ng
Sikolohiyang Pilipino.

Halimbawa:

Ang salitang hiya, hindinamanitonangangahulugan ng shame sawikang Ingles

sapagkatnababago ang kahulugannitobataysakulturalnakonteksto at pamamaraan ng paglalapi

Halimbawa:

Ibana ang kahulugan ng salitangnakakahiya, kahiya-hiya, hiyang-hiya, ikinahiya, ikahiya, hiyain,

manghiya, nakahihiya, mahiyain at walang-hiya.

Nariyan din ang pagkakaiba-iba ng kahulugan ng mgasalitang may kaugnayansasalitangloob

Halimbawa:
Masama ang loob, kusang-loob, kagandahang-loob, utang naloob, at mababangkalooban.

Marami ring sikolohikalnakonseptongkatutubo ang mga Pilipino namahiraptumbasan o

isalinsaibangwika.

Halimbawa:

Saling-pusanaitinuturingnamakabuluhangkonseptongsikolohikalsaPilipinasnanagpapahiwatig ng
mataasnapagpapahalaga ng mga Pilipino sadamdamin ng isa’t-isa kung kaya’tiniiwasan ang
huwad ma pakikipagkapwa.

Halimbawa:

Ang pamasok-butasnanangangahulugan ng pagbibigay ng ideyana ang isangtao ay hindi ang

unangdapatnanasakanyangkinalalagyan at dahilsa ‘di napwede ang nauna ay siyana ang
nakuhangkapalit.

Bukodsawika, mahalagangbatayan din ng Sikolohiyang Pilipino ang

kinagisnangsikolohiyanasumusunod:

 Mgaaral at ritwal, mgadalangin, bulong, kuwentong-bayan, alamat at epiko.

 Ang tao at ang kanyangdiwa.

 Ang panahon ng pagbabagong-isip.

 Ang panahon ng pagpapahalagasa kilos at kakayahan ng tao.

 Ang panahon ng pagpapahalagasasuliraninsalipunan.

Samantala, bunsod din ang pagkakatatag ng Sikolohiyang Pilipino ay nabuo din ang maka-
Pilipinongmetodosapangangalap ng datosnabinanggitnina Pe-pua at Marcelino gaya ng:

 Pagtatanong-tanong
 Pagmamasid-masid

 Panunuluyan

 Pakikipagkwentuhan

 Pakapa-kapa

Samakatwid, akmanggamitin ang pananawnaSikolohiyang Pilipino

samgapananaliksiksakasaysayan, kultura at wika ng mga Pilipino nanakatuonsaparaan ng pag-
iisip at pagpapakahulugan ng mgapartisipant o saklaw ng pag-aaral.

D. BATAYANG KAALAMAN SA PANTAYONG PANANAW BILANG LENTE SA MAKA-

PILIPINONG PAG-AARAL NG KASAYSAYAN

Ang PantayongPananaw ay isangmaka-pilipinonglentengpangkasaysayannabinuoni Dr. Zeus

Salazar nakinilalabilang “ama ng bagongkasaysayan”.

Ayon kay Chua (1989), ang PantayongPananaw ay ang pag-aaral ng

kasaysayannatinsaatingsarilingperspektibagamit ang mgakonsepto/dalumat at
isangwikangnaiintindihan ng lahat. Ito ay mulasasalitangtayo. Ito ay mgakwento at kasaysayan
ng Pilipinongisinilaysay ng mga Pilipino para samga Pilipino.

Para saPantayongPananaw, dapat ang pagkukuwento ay nasawikangnaiintindihan ng halos

lahat ng Pilipino – at sapanahongito, ito ay ang Wikang Filipino.

Binabasagnito ang kinagisnannangmakadayuhangpamamaraan ng pagsusuri at pag-aral ng

kasaysayangtuonsaperspektiba ng mgadayuhan.

Ayon kay Salazar (1997), magkakaroonlamang ng pantayongpananawkapaggumagamit ang

lipunan at kalinangan ng Pilipinas ng mgakonsepto at ugali naalam ng lahat ang
kahulugannamagigingtalastasang bayan.

E. INTERSECTIONALITY: TEORYANG FEMINISMO

Bataysa tala, ang Intersectionality Theory ay
isangfeminismongsosyolohikalnateoryangnabuonoong 1989 ni Crenshaw, isang critical legal
scholar naAmerikano. Para kay Crenshaw, ang teoryang Intersectionality ay naglalarawan kung
paano ang iba’tibangparaan ng diskriminasyon ay nararanasan o kung paanong ang
diskriminasyon ay bunsod ng magkakaibasubalitmagkakaugnaynaelementongbumubuosatao o
lipunan. Ayon samgaeksperto, ang teoryangito ay tumutukoysa kung paano ang
iba’tibangsangay ng identidadgaya ng lahi, kasarian, abilidad, sekswalnaoryentasyon, relihiyon
at grupongkinabibilanganatmgakaugnaynito ay nagigingugat ng opresyon opagmamalupit at
pagmamaliitsalipunan o pribelehiyo.

Layunin ng teoryangitonatugunan ang rasismo, patriyarkanglipunan, opresyon ng lahi, at iba

pang uri ng diskriminasyonglumilikha ng ‘di pantaynapagtinginsakababaihan.

Ayon naman kay Dr. Olena Hankivsky, ang Intersectionality bilangteorya ay

nakabataysapaniniwalang ang buhay ng tao ay multidimensyonal at komplikado.

Sinabirinni Symington naito ay nag-ugatsaprinsipyong ang tao ay nabubuhaysa multi-

layered identities nanagmulasapakikipag-ugnayan at nakaugatnakasaysayan. Ipinaliliwanag ng
teoryangitona ang tao ay bahagi ng higit pa saisangkomunidadnamaaaringmakaranas ng
pribelehiyo o opresyonnangmagkasabay.

Sa pagsusuri ng Intersectionality bilangteorya, layuninnitonaipakita ang mas

makahulugangpagkakaiba at pagkakatulad ng bawattaoupangmalagpasan ang
diskriminasyonupangtunaynamaramdaman ang karapatangpantao.

Sa kabuuan, ipinaliwanag ng Intersectionality Theory na ang opresyon o pagmamaliitsaisangtao

particular na ang mgakababaihan ay bunga ng iba’tibangmagkaugnaynakadahilanan.

Kung gayon, magagamit an

teoryangitosamgapananaliksiknaumiikotsakalagayangbabaesaiba’tibang setting.

F. PANTAWANG PANANAW: TAWA BILANG KRITIKA

 Produkto ng kritikalnaisipan at malikhaingimahinasyonnina Dr. Rhoderick Nuncio
at Elizabeth Morales Nuncio (2004).

- ay nangangahulugang tawa bilangkritikasamgaisyu at tauhansalipunan. Ang

pantawabilang pang + tawa ay pag-angkin at pagtukoysakakanyahan at kakayahan ng tawa
bilangkritika.

Paglalarawannina Nuncio at Nuncio (2004):

Ang tawa ay reaksyongpandamdamin. Isang mekanismo ang damdaminnanagbibigay ng

lamansapuwang o guwangsadamdamin ng isangtaongmalungkutin o taongnaghahanap ng
kasiyahansabuhay. Kaya’tmahihinuhasasikolohiya ng tao ang paglikha ng
iba’tibangpamamaraan (maaaringbagay, persona, o pangyayaringnagigingtampulan ng
katatawanan) namagpapaaliwsakanya.

Tumutukoy (ang pananaw) sapag-iisip ng tao. Pinagninilayan o pinag-iisipan ng tao ang

pagkakaroon ng pananaw. Sa pagbuo ng pananaw, inaabot ng tao ang kahalagahan o
kabalintunaan ng isangpangyayari. Kung isanginterpretasyon ang pananaw,
maituturingitobilangkritika --- natumutukoysapagbasa ng karanasan, teksto, at
kulturanainuunawasaperspektiba ng kamalayan. Samakatuwid, ang pananaw ay
kritikalnapagbasananakaugatsakontekstongpanlipunan.

LimangMahahalagangElemento

1. Midyum

2. Konteksto

3. Kontent o Anyo

4. Aktor

5. Manonood

LimangKatangian ng PantawangPananaw

1. Ito ay isangpagbasangkritikal.
2. Ito ay subjective napagbasagsaimahe at katawan.

3. Ang pananawnaito ay may kasaysayan.

4. Ito ay intersubjective.

5. Ito ay kapwaintertekstwal at repleksibo.

Sa paglalapat, magagamit ang teoryangitobilanglentesapag-aaral o pagsusuri ng

mgadulangpanteatro (komedya at sarswela) dulangpanradyo 9kwentong kutsero), kwentong-
bayan (kwentoniMatsing), awit, sayaw, pelikula, programasatelebisyon, stand up comedy, at
iba pang may elmento ng pagpapatawatungosapagbasangkritikal.

G. TEORYANG DEPENDENSYA

Ito ay ipinakilalani Raul Prebischna noon ay director ng United Nations Economic Commission
for Latin America.

Ayon sapagsusuri, kapalitnapatuloynapagyaman ng mgamayayamannangmgabansasamundo ay

ang patuloynapaghihirap ng mgamaliliit, mahihirap at walangkalaban-labangmgabansabunsod
ng mga ‘di makatarungangpolisiyang pang-ekonomiyangnararanasanmula noon
hanggangsakasalukuyangpanahon,

Ito ay tinatawag ding DependensyasaDayuhan. Ito ay ginagamitupangipaliwanag ang pagkabigo

ng mga ‘di industrialisadongbansanamagpaunlad ng ekonomiyasakabila ng
mgapuhunanmulasamgaindustrialisadongmgabansa. Ang sentralnaargumentosateoryangito ay:
Labis ang ‘di pagkakapantay-pantay ng ekonomiyangpandaigdigsadistribusyon ng
kapangyarihan at yamanbunga ng kolonyalismo at neokolonyalismo. Ito ang
naglalagaysamaramingbansasaposisyon ng dependent oumasa.

Katulad ng nabanggitna, kaugnay ng teoryangito ang konsepto ng kolonyalismo. Ayon kay

Crossman (2018). Inilarawan ng kolonyalismo ang ablilidad at kapangyarihan ng
mgaindustrialisado at nangungunangbansanaepektibongmanakawan ng mahalagangresorses
ang kanilangmgakolonyatulad ng lakas-paggawa at mga natural na element at mineral. Sa
kabilangbanda, ang neokolonyalismo ay tumutukoysapangkalahatangdominasyon ng
mgamakapangyarihangbansasamgabanang ‘di mauunladkasama ang
kanilangmgakolonyasapamamagitanng panggigipit at opresibongrehimeng political.

Sinasabinga ng TeoryangDependensyanahinditiyakna ang mgaumuunladnabansa ay

magigingindustriyalisadongbansakalaunan kung sila’ysusupilin ng
mgapwersangpanlabasnaepektibongnagpapatupad ng dependensyasakanilakahit pa
samgabatayangpangangailangansabuhayHalimbawa ang bansang Africa natumatanggap ng
bilyongdolyarna utang mulasamayayamangbansamula 1970 hanggang 2002. Nagkapatong-
patong ang interes ng mga utang naiyon. Bagama’tnabayaran nan g Africa ang kanilang utang
ng kanilangmgalupain, may bilyong utang pa rin ang Africa
upangmamuhunansakanilangsarilingekonomiya at pag-unlad ng tao. Malabo nangumunlad pa
ang Africa libannalang kung patatawarin ang interes ng
mgamakapangyarihangbansangnagpapautangupangtuluyannangmabura ang utang ng Africa
(Crossman, 2018). Hindi ba parang pamilyarsaatin ang kwentong Africa?

IV. PAGTATAYA

Panuto: Talakayin ang mgasumusunodnagabaynakatanungan. Isulat ang

iyong/inyongkasagutansaisangbuongpapel.

1. Ano ang teorya? Ano ang gamit at kahalagahannitosapananaliksik-panlipunan?

2. Ano-ano ang mgateorya o pananawsapananaliksiknaakmasalipunang Pilipino? Ano-ano

ang batayangpremis at esensya ng bawatisa? At paanong ang bawatisa ay
masasabingakmasalipunang Pilipino?

3. Ano-ano ang iba pang teorya o pananawsapananaliksiknaakmasalipunang Pilipino? Ano-

ano ang batayangpremis at esensya ng bawatisa? Bakit at paanong ang bawatisasamgaiyon ay
masasabingakmasalipunang Pilipino?
4. Alingsuliranin o aspektongpanlipunansakasalukuyan ang naiisipmong/ ninyongsaliksikin?
Alingtoerya o pananawsapananaliksik ang
sapalagawmong/ninyongakmanggamitingteoritikalnabatayan? Ipaliwanag ang
iyong/inyongsagot.

V. KARAGDAGANG GAWAIN

Panuto: Pumili ng dalawamulasamgasumusunodnapaksa at

pagkataposmagsaliksikhinggilsamgateorya, pananaw, akmasapaksangitatakdasainyo.
Isulatsaisangbuongpapel.

a. Pagbabaklas/Pagbabagtas

b. Bakod, Bukod, Buklod

c. MgaKritikalnaDiskursosaNasyonalismo

d. MgaDiskursosaNasyonalismo