አዋቻች ዋ አላይ

ኻድ ዋያች

አዩብ አብዱላሂቤ

ሀረር/2012
አዋቻች ዋ አላይ
ኻድ ዋያች

አዩብ አብዱላሂቤ
 አውጫጮት

1. አዋችች ሚንነት፤ ኩትዋ ቂያስ

አውጫጮት
2. ሀረሪዋ ጌይ ዋዩ መላያማ ሞቀማ ሐሊ መግኘ (ሀረሪ ዋይዋ
ሐልሊ) ሰፍሓ

1.3. ዋቂዕ ኹንቲ

አዋችች ዚኸለቄው
ሚንነት፤ ኩትዋቲረብዋ ሐልሊዞ
ቂያስ...............1
4. ኡጋዚኛ ኣይንታ ?
2. ሀረሪዋ ጌይ ዋዩ መላያማ ሞቀማ ሐሊ መግኘ.....72
5. አሜሕሪ ቃም ዚሱልጣ ተሴኦዶት ሩሙድቲሌ
3.ዋቂዕ ኹንቲ ዚኸለቄው ቲረብዋ ሐልሊዞ........82
6. ላሖር /ፓኪስታንዋ/ ዋ ዛንዚባር /ታንዛኒያ/
4.ኡጋዚኛ ኣይንታ ?......................94

5. ላሖር /ፓኪስታንዋ/ ዋ ዛንዚባር /ታንዛኒያ/.....98

6. ሀረር ሀረሪዋ ቹኹላችዜ.................116

አዋቻች ሚንነት፤ ኩትዋ ቂያስ

አይዩብ አብዱልላሂቤ
ኣዳ ቁራስዋ ዘይያሪነት ቢሮ

ሰኔ 2004/ሀረር
 ኡቆት /Acknowledgment/
ሒይያ ቢሳሎት ዚትናፈእቲባ ማእሉማት 8 ወርሒቤ ለአይ
ዚፈጅቲንቴ፡፡ ዪ ኩልሉ ወቅቲው ዚደላጋች ጊስቲ ኢማን አብዱረሒም
ዋ ጌስሲ አሪፍ ጣሓንተዩ አልላ የስጠዩ ደለጉ ኢማን ኮምፒዩተርቤም
ኤሰብታ ላኪን አብዱልዋሲእ ሸሪፍ ቢላይ ዪ መእሉማቱ ኡክኩ ቢዝሐቤ
መሳመት ዘልቲፈረካም ኢቆትዞቤ ዲነትዞቤ ወቅቲዞቤ ኢባሮት ዚሰጣሌ
ባይቲ አልላ መገን ባቲ ዲርቂንታ፡፡

አሐድያም ኡስጡቤ ኩቱብዞው ታይፕ ዛሽቲ ሐሰነት ሙምሜው

ሹክሪ ባይቲ ኢኸሻኽ፡፡

አኺርቤም ቢሮዞ መስኡል ዪ ቢሳሎት ዪዲጅ አመት ኩፎኝ

ሑሉፍ ዪልኩት ዚኻናው አሐድኩትቤም ኪሌሔር ዛየልኩትዋ ፈጠንቤ
ጢቅቀሾ አያም ኡስጡቤ ዪትሔለድኩት ዚስሰጠ ቁጭ ኢምራንቤ
ዪኩትቤ ዪትሔለድኩት ኻነ ዪው ኢምራን ዘይሲጡዞ ኢስኘአ ዪሌም
ጌሲ ሙሕየዲኑ አልለ መገን፡፡

ዪ ማእሉማት መሳመትሌ አሐድ ቃም ዚኻነማ ሱራቤዋ ቪዲዮቤ

ዚሳመታ መሐመድ ሱሌይማን ፈዘል ጊዲር አትታጮት አሻዋ አልላ
መገንቲ የቦርዳ ::
 አውጫጮት

ዙርዙርቲ ሰፍሓ

I.ቡእቲ..................................... 1

II.ኹንቲ ቤሐሶት................................ 2

III.ኢስበልበላት ዚኩቱብ ማእሉማት.................... 3

IV. ማእሉማት መግለገልቲ.......................... 4

4.1 አዋቻች ተኤሰሶት........................ 4
4.2 ሙሪድ ኹንቲ........................... 6
4.3 አዋች መንበርቲዚዩሌ ኢስጣ.................. 6
4.4 ገልማ/ መንበርቲ ጋር....................... 8
4.5 የትሒዳድርቦ ኹንቲ........................ 9
4.6 የገድሮ አያምዋ ኹንቲዞ...................... 9
4.7 ዱምሙም ጪንቂያችዚዩ................... 11
4.8 አዋቻች ሚንሌ ተኤሰሱ..................... 13

V.አዋች ዌሎትዚዩ.............................. 16

VI. መጠለልቲ................................. 17

VII.ዚሙርቲ ተሕሲብ............................ 18

ዘሪናች........................................19

ቁሱር - 1.................................. 20

ቁሱር - 2.................................. 21
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

1. አዋችች ሚንነት፤ ኩትዋ ቂያስ

I.ቡእቲ
ሀረሪው ማንነትዞ ባሕ ዪቃጥሪዛሉ አሳሳች ማቤይነቤ አሐድዞ
አዋችንታ አዋች ሀረሪያችሌ ሙሉሕ አዳችንተዩ፡፡ አዋች ዪደልጐዛል
ዲላጋ ዪትታወቃዛል ኩትቤ ቁራን ጌይንተዩ፡፡

ዪ ቁራንጌይ ሀረሪ ጂሉ ዪቂምሱ ቀሽሻራነትዚዩ እኛ ሀረሪያች

ኑቂማ ነሪምጣና አዋች /አልታኑም/አያች (ተለመደማንታዋ አዋች ኪላና
ዪ ኪታብ ኡስጡቤ ኒቂቅለናዋ ዪው ኡቅሉና፡፡) ጦሮት ጋርንታ ዪም
ኒቀልጢባ አዳንታ፡፡ አሕሊ ዘሌላ ራጋ ዪጥጦርባዛል አትታይንታ ዪም
ሙሉሕ አደማነትዞው ሞቀማ ኒቀልጢባ የትኺሽዛልንታ፡፡ አዝዞኩትዞ
አዋች ዲን ዪትለመድባ ሺርቲ አትሒዳደሮት ኡድ ዪኹኑማ ኢባሮት
ዪስጡዚናሩ ቁራሳችዝኛንተዩ፡፡ ዪሌም መትቄረሕ ሐልበዩ፡፡

ሒይያ ኪታቡም አኽኸእ ወቅቲ አዋቻቹ ዪጠሉዛሉ ነቢ ዲዳች

ዘልታ ሲፋ ኪልሰጡዩ ኡሱእ ዪጠለዩማ ዪድዳመሱኩት ሞሸሌ ሐፍቲያች
መትረአዚዩቤዋ ኡስኦዞም አውወል ያሻው መናቀስዋ ደንታ መቅበጥዞ
መትረኦዞቤ ዪ ቢሳሎት ቁራስ ዋ አዳው መቄረሕ አሳስቤ ቢሳሎት
ዪኹንማ ሐልሊ ዪትፋጪኩትሌ ሒይያ ኪታብ ረእዪሌ ኪፉት ዚቴ ጠብ
ባቲ፡፡

ኪታብዜ ዛል ዋቂእ ኹንቲው አዋች ዛሉቦ ኹንቲው መግለገልቲ

ሞኘቤ ሙርቲዋ ተሕሲብ ዛረድቲ ተርቲብ ባሕ አኻኻች ኩፎኝ ዱፍፉን
ማእሉማታች ባሕ ገበእ፡፡

[1]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

II.ኹንቲ ቤሐሶት

አዋቻች ዪነክዛልቤ ቢሳሎት ዚኻነሰአ ዚናር አዊንታ ዛል ኹንቲው

ቤሐሶት ሞኛ የትኺሻል፡፡ ዪዞም ጢብቃ፣ዲእፋ፣ ነሲብዋ ቲሪብ ሚን
ይመስላል ባይቲ አተሐሪ ኒስጠ ሐልሊሌም ኻነ ጊለገሎት/analysis/
ዛሽናሰአሌ ሐፍቲ ዪኹናልማ መኽናዞቤም ዪትኼተሉ ነሔጅ፡-

ጢብቃ ዲእፋ

• በጂሕ በቅለ አመታችሌ መንበርቲ • ዪጊሱ ዚናራች ደንታ መቅበጥ

መፍረክ
• ጂልዞ ታሪኽዞው አልሞቃ
• ዘይያሪያች ዚዩ ኢላአኽኸእ መጌ
• ሰልሰላ ዛላያች አልመውረስ
ሰዚዩ
• ሙሪድ ዪኹንዛል መትቀበጥ
• ሺርቲ ጃራች አትታጮትዚዩው
አልመቃነንዚዩ • ዲን አቆትቤ/መዴአፍ

• ኡምመትዞ አዝዚያችሌ ጊድራ

መስጠዞ
ነሲብ ቲሪብ

• ሀረሪ ኡምመት ሩሕዞቤ ቢሩሕዞ • አህሉ ሱንና ወልጀማአቤ ቃጪ

መትሒዳደርዞ ዚታ ዲን ሽርቲዞቤ መብዛሕ

• ቁራስሌ ቃኑን ሞጫ መፍረክዞ • አዋቹ ሺርኪንታ ዪልዛላች

መዴጃ
• ቱጃራች ጊርጋራ ሞሻሌ ጠብ ባይ
ቲዚዩ • ቃኑን ዪጭዛል አሜሐሮት
አልመርኽብ

[2]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

III.ኢስበልበላት ዚኩቱብ ማእሉማት

ፌይሰል አብዲ ሑሴን አዋች ጌይ ኡሱእ አዳ ሌቆትሌ ፋይዳዋ

ቀድረዚዩው ሉይቤ በያን ያኛል፡፡ መሐምመድ አብራሂም ሱሌይማኑም
አዋች ሀረሪ ማንነትሌ መትገለጥቲ ሞኽነዞው ዱጉስቤ የቢርናል፡፡
ዪደብሊማም ማንነትዞው ዚሔከለነት የበሽራል፡፡ ካሚለ ጊብ አዋችቤ
ዪኹንዚናሩ ቢሳሎትቤ ዚትሬገዛ ታሪኽያ ኹንቲው መደበልቤ ኸያል
ሩኹብ አምረትቤ ቁርአን ዱዋእዋ ዚክሪ ሞሻ ዋ ራጋች ዪጥጦሩቦ አትታይ
መኽነዞው አረደእቲ፡፡

ሲድኒ ዋልድሮኑም ጌይ ኡሱእ ዋ አዋች ዲንባሕ ተቃጠሮት ዛለነቱ

በያን ዘኜውንታ ዶክቶር መሐምመድ ሐሰን ሀረሪ አዋችዋ ኦሮሞያች
ዛለዩ አሐድነትዋ ፈርቂው ጌይ ኡሱእ ሚንኩትቤ ዲኑ አዝጋገሔውማ
አዋች ዚትኸለቁቦ ኩታው በያን ዛሸሰአ፡፡

ሀረሪያች ዪላል ዶክቶር መሐምመድ ዚያራሌ ዚጂጀ አብባ

ገዳው /ኦሮሞ ኤቀድ/ ኢስላም ዩኹንኩት የትሒብሮሖል፡፡ ተቄበላ ጊር
አሐዞው የትሊምዶሖል አዝዞም ባድዞቤ የትሊምዲኩት የትፊርኮሖል
ዚሞተሰአ ጨፌ/ሒርጊ ጋር/ ዚናር ለፉው አዋች ዪኹኒማ አዝዞደቤ
ዪትቀበራል፡፡ዲኑ መትቄበል አባላጊር ወልዲዞው የትሒብሩማ
የአመርድ አለም ዪኹኒማ አውወል ጨፌ ዪሑሪማ የትለምዳል
ዚሞተሰ አዞም አዋች ዪኹናል ሱምዞቤም ያእ አዋችቤ ዪጥጠራሓል
ባይቲቤ ከተባ፡፡ (መሐመድ ሐሰን 1999)

ሒይያ ቢሳሎቱው ዘሌጣም አላይ ኪታብዞቤ በያን ዛሼውኩትቤ

ሀረሪ ሉኃቤ አዋች ዛዮሰአ በጂሕ አዋነቱ ያራል፡፡ ለኪን አው አባድር
ኡሑራኽ ዪሊማ ሐፍ ዛያ አብባው /አባዮው አይዴ ቱሑራሽ/ኽ ባዮጊር
አዋች ኡሑራኽ ዪላሉ፡፡ ሐደፍ ዚዩ አው አባዲር ሞሕራ ሙጥጢም አልታ
ያስቶ ዚያራ ቄጥጤም አው አባድርቤ ዛሉ ራጋች ዪጡረዩ ዘሌላያችሌ
ፊጀ ሞሰድሌሚንታ፡፡ ሔጁ በሉ ፈረንጃች አኻኽእ ዜገሎ /Pension/
ጦሮት ጋሩ ሀረሪ አልፊ አመት ቤቀድ ሜገልዞው፡፡ ቂለጡ ባባችኾዛጥቤ
ወልዳችኾ ዪቀልጡቦም ዲለጉ፡፡
[3]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

IV. ማእሉማት መግለገልቲ

ዪ አዋቻች ማእሉማት መሳመትሌ ሩሐዞው ዚፈረካ ጠብቲ

ፒሮፖዛል ጠብ ባየማ ዪ አሳስቤ ጠብዛያ ማእሉማት መሳመትቲ ጠልሐያ
ኩትቤ 4 አግቡር ዛላ ሐቢዶኝ ቃነና አዝያቹም አላይ ዲላገዚዩዉም ዪደልጊዛሉ
ዪውም አዝዞኩትዞ መሜሐርሌ ፈረኩ፡፡ ማእሉማት ዚስሳመተሳኣ
አትታየዞ መሕረቤ ዪቁዛሉ ኡሱኣቹ ጩቅጪፍቲቤ /interview/ ሱራዋ
ቪዲዮቤ መቅደሐቤ ዚኻናሰኣ፤ ያእ ቤሔሩም ማእሉማትዞው ሚሻ
አይናዞቤ አሐድዴ አሐድዴ ሞሸቤ ሲፈዞ ዪትቤጅኩት ኢስኻና ቤሔር
ጊልጋሎትዞ ዪትኼተልኩትቤ ኻና፡፡

4.1 አዋቻች ተኤሰሶት

አፎቻች መትኤሰስቲ ዚዩ ዚትሔጀሰአ ቂያስቤ ኡምሪዚዩ አው
አባዲርቤ ዪትሔለቅማ ዚቀራቹውም አብዛሕዚዩ አወ አባዲር ባሕ
ዚዲቻችቤንተዩ፡፡

ኢስ አሐድ ማእሉማታች የቀኖዛልኩትቤም አውአባዲር

ዚኤሳሶነትቤ ዪትቄቀልዛላች 82 አው አባዲር ኤሰሱ አዊኑም አዝዚዩ
ዘማን ተኤሰሳ ዪልዛል ማእሉማት ሐል፤ ሒይያቹም በቅላቤ 20 ኢጂ
ዪኹናሉ፡፡

ዪ ዚስሳመተ ማእሉማት የቀናዛል ኩትቤ ጁገል ኡስጡቤ ዛላችቤ

259 ዚዩቤ 82 ዚዩ አው አባዲር ባሕ ዚትቃጠራንታ፡፡ ዪ ባይቲ 1000
አመት ኡምሪ ዛላነት ያራል፡፡

ኮኦትታኝ አሚር ኑር ዘማን ዚትኤሰሳች ዪኹኑማ ዪትረኸባሉ፡፡

አጥጢ ዚዩ አሚር ኑር አሚሪን ናሩ፡፡ ዪም 1550 ቤሔር ባይቲ 500
አመት ዪኹናል፡፡

[4]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አላይ ወቅቲዞ ዘይቲታወቅ፤ አዋችዞ ቀብሪዚዩ ዘሌል፤ አላይ

ባድቤ ዛል፤ ጫያዚዩንታ ባይቲቤ ዪትታወቅዛሉ አዋቻች ሚሳሌ አው
አብዱልቃዲር፤ አባሁሬይራው መንሰእ ዪትፈረካል፤ አማም አሕመድ
ቀብሪ ዚዩ ጎንደርቤ ዛሊንታ፡፡

አኽኻም አዋችዋ/አያቻቹ/ዛል የበዝሐዩዛል ሚሳልሌ አሚር ኑር

አዚዩቤ ዪግላል ሚሳልሌ ኮኦትታኝ ዲልወንበራ ጋራችዚዩ፤ ሺኢሽታኝ
አይ ነስራ አሚር ኑር አይዚዩ ሺኢሽቲዚዩም አዋች የአያች ኻኑ፤
ዪኩትቤም በዝሓሉ ባይቲንታ፡፡

ሱማችዚዩው ዚሔጅናሰ ሸሪፋችቤ ዪግሊዛሉ 47፤ ከቢርቤ

ዪግሊዛል 13፤ ሼኽቤ ዪግሊዛል 37፤ አው/አዎ/ ቤ ዪግሊዛል 183 ዋ
ሳኒ ሱምዚዩቤ ዪትከተቢዛል አዊንታ ዪጥጠራሒዛል 23፤ ዚኻኑሳ አያች
ሱምቤ ዪትቄቀልዛላች 40 ኒንተዩ፡፡

መቤጀሌ ዪትፈረከዛል ኩትቤ ሺርቲዚኛቤ 393 አዋቾች አያቻች

ዛሉ ሰአ፡፡ ጁገል ኤስጡቤ 259 ዋ ጁገልቤ ቃጪ 134 ተዩ፡፡

አዋቻች ኡምሪዚዩ በጂሕቤ ተስጂልዞው አልመግኛ ታብ የኽኒማም

ፊዝቤ ጢቅቀሾዚዩ አው አባዲር ቤቀድ ዚናራች የትቄቀሉማም አሚር
ኑር ቤሔር ዚትኸለቃ መንበርቲዞ ሞቀሌ አልቲፈረካም፡፡

ዚጣለልኔውሰኣ ዪ አዋች ኒለዩዛናች ማናችንተዩ ባነጊር አሚራች፤

ሸሂዳች፤ አሊማች፤ ሼኻች፤ ከቢራች ዋ አላይ ባድቤ ጫንዚዩ ዚዲጃችንተዩ
ባይቲ ዪትፈረካል፡፡ ላኪን አኽኻእዞም ሱአል ዩኹኒማ ዪቀሪዛል
አልታኑም ባሕሲ የትኺሻዛል ሱአል አዊን ሒብሪ ሒይች ዚቄቀልኔያች
ሙንኩትቤ ኪል አዋች ኩፎኝ ተናወጡ? አዝዚያች ቤሔሩኽ ሐጂስ
አዋቹኸ ሚንሌ አልቲከፈታ?

[5]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4.2 ሙሪድ ኹንቲ

አኽኸእ ወቅቲቤ አዋቻችቤ ሙሪድ ዛላያች 46 ዚዩ ዚኻኑሰአ

ዘሌለያች 347 ተዩ፡፡ ዪ ያራዛል ሙሪዳች የትጊብለዩ አዊን ኢላሆጂ
መትዋረስቤ ዚዲጃማ ዛላች መኽነዚዩው ያራል፡፡ ሙሪድ ዚናሩ ራጉማ
አዊን ዘሞሴዩ ሰኣ አዝዚዩ ዪዊክሎዛል፤ ሞቱማ ወሲያ አሹጊር አዝዚዩ
ዛዮ ሙሪድ ዩኹናል፤ አላይ አሕላች ዚትካሐሉማ ዛሾ ዪኹናል፤
አልቲካሐሉጊር ኮኦት አዋች ኮኦት ሙሪድ አልታጊሩም ሺኢሽቲ ሙሪድ
ዋ አዋች ዪትኸለቃሉ ሚሳል አው አብዱቃዲር፤ አው ቁረራቤ ሊማይ
ዪ ዛልማ ዚትሪኣንታ፡፡

4.3 አዋች መንበርቲዚዩሌ ኢስጣ

ኢላ አኽኸእ ዪትታወቃዛልኩትቤ አዋቻች ኢስጠ ባይቲሌ

ዪትፈረካዛል ቁብቢ ዪነብራ፤ ለፉ ዪነብራ፤ አዊንታ ኡን፤ አልታን
ቀብሪ፤ አዞአትታይቤ መንበርቲዞ ኢስጣ ሐላ የትቲሽሐል፡፡ ዪ አሳስቤ
ቁብቢ ዛለያች 52 ዚኻኑሳ ለፉ ዛለያች 49 ዋ ኡን አዊንታ ቀብሪ ዛለያች
19 ኻኑማ ተረኸቡ፡፡

[6]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዪ ኢስጣ ኒለዪዛናችቤ ዚናሩ ለፋያችማ አኽኻእ ወቅትቤ ዛሌላች

አዊንታ ዚትቆጫች 16 አዋችንተዩ፤ ኢስጣ ኤለዩም ባይቲንታ፤
ቁብቤያችቤም 4 ዚዩ ተደመሱማ ደቺኻኑ፤ 3 ዚዩ ጁገል ኡስጡቤ
ዚኻኑማ አሀድዞ በሪ ቃጪቤ ዚታነት ማእሉማትዞ ያራል፡፡ ቀብሪያች
ኢስጠ ዚናረቤው አው ሙጅሒዲን ሆጂ ኢስጣ ዘሌላነት ማእሉማትዞ
የረዳል፡፡ ዪ ሓጃ ሊሒምቤ መትነሰእ ኤልባም፤ ሒይያችቤ ዚቦረዳ አላይ
ዚቀራችቤም ዘይቦርዲሌ አሐድ ደማናም ኤሉም፡፡ ዪትኺታተላ ቂባጭቤ
ዩኹኒሌ ዪፈርካል፤ አላዩም አዋች ዘይኺሻችቤ ዚቦረዳ ደረር ዪኹኒሌ
ዪፈርካል፡፡

[7]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4.4 ገልማ/ መንበርቲ ጋር

ገልማ ዛለዩ አዋቻች አኽኸእ ወቅቲቤ 57 ዚተዪነት መንበርቲ

ጋር ዛለያቹም 40 መኽነዚዩዋ 7 ጋራች ዚድዳመሱነት ያራል፡፡ ዪ ሰአ
ዛሉ አዋቻችቤ 10% ዚዩ ሙጥጢት ሐድራ ሐለዩ ባይቲ ዪትፈረካል፡፡

[8]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4.5 የትሒዳድርቦ ኹንቲ

ዪ ሒርቃኦትቤ ሞቀሌ ዚትኸሼው ሩሕዚዩው ዪፈርኩዋ
ዘይፈርኩያቹ መላየሌ ዚኻነሰአ 305 ዚዩ አመትቤ አያምዚዩው መግደርሌ
ዚትኸሻሰኣ ጋርዞ ኡስጡቤ ዛላች፤ ቶያችዋ፤ ዚያራ ዪዲጁ፤ ዪጊሳች
ጊርጋረቤ አመትዚዩሌ የትኺሺዛሉ የገድሮ አያምቤ የገኛሉ፡፡ ጊርጋራዞው
ዪ ኡስጡቤ 47 ዚዩ ዚያራ የሹያችቤ አዊን ዪጊሱዩ ኡስአችቤ ጊርጋራ
የገኛሉ፡፡ ላኪን ዪትሒዳደርቦ አሐድኩትቤም ዘሌላያች አዊኑም አው
ዘሌላያች 41 አዋቻችን ተዩ፡፡ አኽኻም ጊዲር ሱአል የትሒዳደርቦ
ዘሌለያች ሙንኩት የኽኑ? ማን የትሒዳድረዩ? ሚንኩትቤ? ዪሊ ሱአል
ጊርጋቦት ዪኸሻል፡፡

4.6 የገድሮ አያምዋ ኹንቲዞ

ኩልሉ አዋቻቹም አመትቤ አነሰጊር አሐድጊር መግደርዚዩ

ዘይቂርነት ዪትታወቃል፡፡ ላኪን ዛይድዚዩ ሰፈር ወሕሪቤ ኦርኩቱም
አኺር ገረብዞ መግደርዘዩ ዪቀሩሜል፡፡ ዪ አሳስቤ ዛሉ አዋችቤ 255 ዚዩ
ሰፈሩ የገድራሉ፡፡

[9]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

60ዚዩ መውሉድ፤ ሰፈሩም ዪደብሉማ ዚቀሩ ጊዲርያማችዋ አሐድ አዋች

አረፋው የገድሪዛልባሕ ኩልሉዚዩም የገድራሉ ባይቲንታ፡፡ ዚቀሩ 78 ዚዩ
ኡሩስዞ ጊዲርያም ኤለዩም አዊንታ የገድረዩ ኡሱእ ኤሉም ባይቲንታ፡፡
ሒይያች ሚን የኽኑ?

ዪ ኩቱብሌ ማእሉማት ዚሳመታች

የገድሩቦ ሐለት ዚትሔጀሰ ደራራዋ ሑንቀ ዛነሰ የገድሩቦዛል

ኹንቲ ዚኻነሳ፤ ዪቤ ሑሉፍ ዛያ ሲርሪዋ ቡን ያሻል፡፡ ዛለ ባራም
ዪጉሪማ አልለ ዪጡቅሳል አልታኑም የገድራል ባይቲንታ፡፡ ሚን ኩትቤ
የገድራል? ባነጊር አልላው መጦቀስ፤ ዚክሪ፤ መውሉድ መቅረእቤ፤
ዱፍፉን ባድዋ ኡምመትዞሌ ዱዋእ ሞኛቤ ዪትገደራል፡፡

[10]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4.7 ዱምሙም ጪንቂያችዚዩ

ማእሉማትዞው መሳመት ሰአ አትታይዞ ማሕረቤ ዚትሳመታ
ዚኻነሰአ ጪንቂዚዩ አዊንታ ዛልበዩ ተአብ ሚኒንታ? ባናጊር ዘይቲታወቃች
202 ኢንተዩ፡፡ አመትቤ ጊዲር ያምዞው መግደርሌ ጊርጋራ የትኺሻነሐል
ዛያች ዋ ሉይቤ ጪንቂዚዩው ዛረዳች ኡክኩ ባዩ፡-

1. አትታይዞ ሰገራ ተቼኸለቤው / ሳራ ጐበና /አውባሶር/

2. ገልማው ጋር አሾ/አው ሸሪፍ መልታን/

3. አትታይዞ ዚጥጠመሰ አዋች / አው ሐርቦኝ/

4. አባትዞቤ አሕመራች መንበርቲዚዩ / ኩሙለ ጊስቲ አሕመዱል

ረፊሕ/

5. ሑጡር አሹማ ኡጋዞው አቆፈሎ /አው ቁራቤ ሊማይ/

6. ጋር ተቼኸላቤው /ፈረጀተል አብራሂም/ጃድዳ አሊ

7. ላዚም መስጂድዞሌ ኤላም /አው አሊ ፋሪስ/

8. አትታይዞቤ ሑጡር ተቼኸለቤው /አውባሶር /ነጋዲራስ/

9. ገልመዞ የኩአል /ሰኢድ አሊ ሀምዶኝ/

10. ጋር ተነሰአመ ሑጡር ዪዳመስቤ ሐል / በዲ አባዲር/

11. ወቅቲዚዩቤ ሊባነት ሜሰብ ታብኻነ /ሼኽ ከለፍ/

12. ዊስሳ ሞይ ሚይ ሑጡር ገረብቤ ዪትኮበዮሖል /አው አሚር

ኑር/

13. ገልመዞ ኤሔር መስሪ ዪሊጣል ጋርዞው ሴደቄው /አው ወሪቃ/

14. አትታይዞ ተዳመሰ / አሕመዱን ነጋሽ/ ባሕሩል ሐፋሸ/

15. ጋርዞ የኩአል /ሼህ ኢድሪስ/

[11]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

16. ሚይ ኤለዩም ዊስሳሞይ የትኺሸዮሖል /አይ አቢዴ፣ኡምመል

አውሊያእ፣አው አርሰማይ/

17. ሑጡር የትኺሸዮሖል / አብዱልቃዲር ፣ አው አንሳር/

18. ጋራችዞ ተዳመሰ /አው በርኸድሌ/

19. አወልኩት መግደር ኹቱሪንተ /አው ፈጠን/

20. ቁብቢዞ ተስዳደቃ ሔጀሶት የትኺሻሐል /አው ሶፊ/

21. ቁብቢዞ ተዳመሰማ ጫት ሐርሺ ኻነ /ወሊ መሐመድ ገራድ/

22. አትታይዞ ሚይ ገዱሌ ኸሮ /አው ሌልሎ/

አላይ 98 ዪኹንዛሉ አዋች አመትቤ መግደርሌ ጊርጋራ ኒኸሻና

አዊንታ የትኺሸነሐል ዛያችንተዩ፡፡ ሚን አይነ ጊርጋራ? ሚን ደረጃቤ
የትኺሸዮሖል? ዪልዛል ሐጂስ ማእሉማት የትሒብራል፤ አልኻነግር
ደራራዋ ሑንቃ ዋ ሊባነትዛጥ ጢቅቀሾቤ የትኺሻል፤ ቶያ ኡስኡም
አልፈረኬዩ ጊር፤ ዪቤ መሔሰብ የትኺሻል፡፡

ዪ ለአይሌ ኢስበልበላት ጪንቂያች አዋቻች ዪትፈተሕለዩኩት

ዪኸሽዛልዋ ጊርጋራ ዘትሔበሩቡያች ዚትቄቀሉ ሰአ ጪንቂ ኤልበናም
ዛያች 27 ዪኹናሉ፡፡

[12]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4.8 አዋቻች ሚንሌ ተኤሰሱ

አዋቻች ዚትኤሰሱ ሰአ አዋች ነቃናና አዊንታ ኒኢስሳና ባዩማም

አልታ፡፡ ዲን መትሌመድሌ፣ ቁርአን መትሌመድሌ፣ዱዋእ ሞኘሌ፣
ሒርጊዋ ሚርጊሌ፣ ኡሱእ መትካሐልሌ፣ አውፈቂ ደላጋ ሸሪአቤ
መትሒዳደርሌ ዋ ዚምሳስለሌ ዚትኤሰሱ ዚኻናሰአ ዪ ሐጃች ዚወልዲ
ወልዲሌ ሑሉፍ ኪላዩ፤ ያእ ሖጂ ዛለዩ ኡሱአች ዚያረሌ ኡጅረሌ
የዲጀዛልቤ መትሒዳደር ኤገለ፤ ያእ ኣደ ኸነማ ዚኤሰሱ አብባ ጫያቤ
መስሳመት ዪትኤገላል ሱምዚዩቤም ዪጥጠረሓል፡፡

ዪ አሳስቤም ሽርቲዝኛቤዛሉ አዋቻች ማቤይናቤ ሚንሌ ቴኤሰሱ

ዪልዛልሌ ዚትረኸበ ጊርጋቦትሌ 287 ዚዩ ዲን አምረትቤ መኽነዞ
ተሬመጠ፡፡ 61 ዚዩ ሰበብዞ አልቲታወቃም፡፡ ዚቀራች ሩሕዚዩ ዲላጋማ
ዲንባሕ ዘልቲላያ ዚታ መኽናዞው ሞቀሌ ዪሪዝኑሜል፡፡

ዩቤ ተሐይሌ ዙርዙርቤ ሰበብዚዩ ዚትጌቡ አዋቻቹ ሞቀሌ ተፈረከ፡፡

1. አልላሁ በላኡ ፈተሕ ያሻኩትሌ ዪጡቅሲዛላች

2. ዚጭጬ ነቀሌ አልላ መጦቀስሌ ዪፊትሓኩትሌ/ፈረጀቱል ኢብ

ራሂም/ሼኽ በሺር/

3. ሒርጊዋ ሚርጊሌ/ኣው ሰይድ አሊ/

4. አውሊያአች መዳበያነትሌ /አው ሰኢድ/ኣው አሕመድ ኢዚን/

5. ዚትቃበጣው መትከሐልሌ/አው አንሳር/ኣው ፈጠን/ሼኽ አነበስሶ/

6. ሐቅ ፋጮትሌ ባጢል አብሪሶትሌ/ኣው ፈቂ ሓሚድ-ፈቂ ጫጩ/

ኣው አሕመድ ሙስጠፋ/

7. ሓጃው ኦርቤ መስሳአሌ /ሐጀ መፍጀሌ/

8. አዳዋቤ መትኸተርሌዋ ዶጊኝ ሲጃ መንበርቲቤ /ኣው ዚመርጌይ/

[13]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

9. መትሒዳደርቲሌ/በሪዶር አሕመድ/

10. ቁርአን መሕፈዝሌ/ኢማመርዲን/ዪዘሩዲን፤ ዪናጉዲን/

11. መጦቀስሌ

11.1 . ዘነቴውሌ አፌት መጦቀስሌ/አው በግበግ/ኣው መንሱር/

11.2 . ወልዲ ዚቀበጠሌ ፋጮት /አው መልታን/

11.3 . ዚትቃበጣው መትካሐልሌ/ አው ቁርራቤ ሊማይ/ኣው ቡባ/

ኣይፋጥ መሐምመድ/ኣው ሩኹብ/

11.4 . ሓጃው መፍጀሌ /አሐመዱል ረፊእ/ሃጃፈጅ/ ዚጬነቃሌ

ዱዋእ ሞኛሌ/ሸሪፍ ሐቢብ/

12. ሩቦት ዚቦአች

12.1 ኢንጪ ዘይቲቀበጥኩትሌ /ሼኽ ኢስለሕዲን/

12.2 ሐይ ዘይቲቀበጥኩትሌ /ኣው ኣንሳር አሕመድ/

12.3 ሚይ ዘይቲቀበጥኩትሌ/ሼኽ አብዱልቃድር/

12.4 . ዚናብሌ /ሸሪፍ ደበና/

12.5 ጂናም ዚኻነሌ/ኣው በርኸድሌ/

12.6 ኢንጊር ዚሰበረሌ/ኣው አሊ ፋሪስ/

13. ሉይ ፊራኮት ዚናሬያች

13.1 . ደልላብ ፋይዳ መትቴሸሌ /አይ አሚራ ፋይዳ/

13.2 . መሌቀሌ፣ወልዲሌ፣ ፋይደሌ /3ኢሊያች/

13.3 ዱዳሌ ዱዋእ ዚዩ ፈሲሕ ሞኛሌ/ኑር ኡስማን ጃሚእ/

13.4 ዚናብ፣ ነትቱዋ ጪንቂሌ/ኣው ሶፊ/

[14]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

13.5 . ዚጥጠመሳው መርኸብሌ(በዲ ገልቻ) /በዲ አባዲር/

13.6 . አያች ወልዳችዚዩ ዲን ቀልቢዚዩቤ ዪመስሪኩት ዱዋእ

ያሽዛሉ/ሸሪፍ አብባስ/

13.7 . ቢቀል አንቂል ሶዛ የበቅሉማ ሚሼት ዪነቅላሉ/ ኣይሻበፈጥ/

14. ሐጂስ ኹንቲ ኤገሎት ዘዲጃች

14.1 አሩዝ መዋለልሌ ዪሑሩቦ አትታይ/ኡምማ ኩሊዬ ሼኽ/

አው ኣባድር ቀሐት

14.2 ጂናኢዝ ኢሳል ቁርአን ዘትቴገሉ /ፈቂ ነስሮይ/

14.3 ኸቲመትቤ ሐንዶፍሊሌ ወዚዞው በሐሬይ ኪላዩ ኢንጪ

መሳመት ዘትቴገሉ /ሐለቢ ኑር/

14.4 ነዲድ ኢሳት መጥፋእ/ኢብራሂም ቡን አድሐም/

14.5 ሹዋል ኢድ ከረቡ ዘትቴገሉ /ሸሪፍ አህመድ /አው አቅበራ/

14.6 በሪ /ጁገል/ ዘትቼኸሉ /መሐንዲስ - አው ወሪቃ/

[15]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

V.አዋች ዌሎትዚዩ
አዋች ዮሚያ ዌሎት ሐለዩ፤ ጊዲር ዲላገዚዩ ኢባዳንታ፤ አልላው
መጦቀስንታ፤ ባድሌ፤ ኡምመት አማንነትሌ፤ ዚጬነቀ ዪትፌተሕኩትሌ፤
ዋይቤ የፋይኩትሌ፤ ፈረትቤ ዪሰልጢኩትሌ፤አትታበር ፈተሕ
ዪልኩትሌ፤ ረሐብ ዪጥጠመስኩትሌ፤ አባር ዘይዴጅኩትሌ፤ ጢሊት
ዘየነግሲኩትሌ፤ ደድ ዪደግሲኩትሌ፤ መትጋደር አሳስ ዪነብራኩትሌ፤
አዳዋ ዪሩሕቂኩትሌ፤ በላእ ዪጥጠመስኩትሌ፤ መትራሐም ዪጢሲኩትሌ፤
ባድ ዘይጊርኩትሌ፤ ዚናብ ዘይቲቀበጥኩትሌ ዪጊዝማሉ ዪጡቅሳሉ
ዪበካሉ ዱምሙምቤ ቲእዚዩቤ ዪጡቅሳሉ፤

ዪ ሙጥጢም አልታ ተስቢሓት፤ ተሕሊላት፤ ተሕሚዳት፤

ተክቢራት አላይ አዝካራቹም ዋ ኢስማኡልላሁል ሑስና ወከም አልፊጊር
ዪላሉ፤ ኢማን ዚቅቲ ዚሰጤያችንተዩ፤

ቁርአን ዪቀራሉ ሐምሚስቲያምቤ ዪኸትሚዛላች፤ ሳትቲቤ

ዪኸትሚዛላች፤ ኢስሲር ያምቤ ዪኸትሚዛላች ሐሉ

ቁርኣንዋ ዲኒያ ኢልሚ የትሊምዲዛላች ሐሉ

ኡሱእ ፋጮትሌ አልላው ዩጡቅሱዛላች ሐሉ ፋጨዚዩውም

ቁርረቤ አልላቤ ዪረኽባሉ::

ማእሪፋ ዛላያችማ ማእሪፋ ዛረኣቹም ሐሉ/ አው አባዲር፤ ሼኽ

ሃሺም አይናች ተኼታያችዚዩም አዝዞኩትዞ ማእሪፋ ያሩሳሉ ሐሉ/
……..፤..ዪው እኝኛ ሙጥጢ ኒላዛናም አለታዋ፤ ዛረኦዋ ዚሪኣ ዳጅዋ
ወዳጁም ዚኬቤውንታ፤ ሚሳልሌ ኢስላም ዲንቤ ዞጨማ ዚከፈራ
‹‹በርጫ›› ዪሊዛል ኪታብዞቤ ኡክኩ ባየማ ከተባ ::

‹‹አሐድ አዋች መሪኛችዞባሕ ሓራ ኡገቤ ዚናብ ወቀጤዩማ

ሚሼት ዱቅ ባዩ ዚናብ ወቀጤዩ ዪሰልጡቦ ጫያ ዪፋጭዛሉ መውሉድ
ያሽዛላች ጠባ ዪሰማሉ፤ አዝዞ ኩፎኝ ዩሑራሉ ጋራ ኡስጡእ ዚቦኡሳ
ጋርዞ ዲክካ ኤላም ኡሱኣች መውሉድ ፈሕኒቤ ዪቀራሉ ላኪን ዚናብ
ቀቡም ዪልበዩሜል›› ባያ በሓኢ ዲን ዪትኼተልዛል ሙርተድ አብዶሽ
[16]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

VI. መጠለልቲ

ኑቃዛናም ቢሳሎትቤ ዚትረኸባም አሐድዋ አሐድነት ዪ ዞም ዲን

አምረትቤ ዚትቃጠረቤ ዚትኤሰሳችን ተዩ፡፡

• ቁርአን ጌይ ቁርአን መትሌመድሌ

• ኢልሚ /ዲን/ መትሌመድሌ

• አልላው መጦቀስሌ ጪንቂዋ በላእ ቂፈኝኛቤ ዘይቦርዲኩትሌ

• አትሒዳደሮትሌ

• ራጋቹ መጦረሌ

• ዲነቱው ተፈቀዶትሌ… ወዘተነትሌ ማእሉማታችዋ ቢሳሎት

ዞም የቂንቤ ያራል፡፡ ዪ ኦር ቀድረ ዛለ ተእሲስ ዋሪነትዞ ዲርቂ
ንተ፤ ዪሌም ዪ ቁራስዋ ቀድራው መቄረሕ ሩሕዞው ቢሩሕዞ
የትሒዳድሪ ሀረሪሌ ዲርቂዋ ዲርቂዞንታ፡፡

ሀረሪያች አዋቻች ታሪኹ ዩቅበዩ ዛልኩት ቁርአን ዪለምዱቦ

አትታይነትቤ፤ ዪትሒዳደርቦ አትታይነትቤ፣ ሐቅ ዪፋጭቦ አትታይነትቤ፣
አልለው ዩጡቅሱቦ አትታይነትቤ፤ ዪትሒራረጉቦ አትታይነትቤ፤
መኽነዞዋ ዚታነትሌ ጉዶር ወቅቲሌ ሚሻዋ አትታይዞቤ ዚስሰዘመታ
ማእሉማት ያራል፡፡

ዪሌ ባይቲ አዋቻች ሀረሪያችሌ አዳዚዩንታ፣ ኢንዚዩንታ፣

አትሒዳደሮት ዚዩንታ፣ ሐኪም ጋር ዚዩንታ ዪ ሌም ዪቂሕሮ፤
የኒሮ፤ ዪትጌለሎ፤ ዪጊሶማ የቢሶ የዋሮ ዲርቂ ዪኹንበዮሖል፡፡ ዪሌም
ዪትኼተሉ መሜሐር ዪትኤቀበል፡፡

[17]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

VII.ዚሙርቲ ተሕሲብ

− አዋች ኩትዋ ኹኖትዚዩው ዪቂሕሪ ቃኑን ሚሕዛኝ ዪጩሖርለዩ ዪወ

ጅባል፡፡

− አዋቻቹ ሀረሪያች ዩቅቡዩዛልኩትቤ አላየዞም ዩቃኩትዋ ዪዲጅ ጂሉም

ዪኩትቤ ዩቃዩማ ዪትናፈእበዩኩት መትሌመድ ሜመድ መትጊራገ
ብማ ሜመድ መትሌመድ የትኺሻል

− አዋቻች ደረጃ ዪጭለዩመ ዪጠርሐዩ ቃማች ሲጃ መንሰእ የትኺሻል

ዪሌም፡-

• ተሐይ ሑኩማ አትሒዳደሮታች አዋቻችቤ ዚትመረሰ ዲነት

ዪርገብጊለዩ ኩት ዋ

• ሐቅዚዪ ዘይቲመረስኩት ማነትዚዩ ዘይቲዳረእኩት ዲርቆት

ዪ ተሐይ አትሒዳደሮታች ሲጀ የንስኡ

• ጊርጋራ የትኺሸዩ አዋችሌ ኡምመትዞዋ ሑኩማ ዳይቤ ፈንዲ

ያርዱማ የቡሩኩት የትኺሻል(ፈንዲ ባጀት ዩኹኒማ አሜሐ
ሮትዞም ኦዲት ዩኹኒማ ገበእቲዞው ኡምመትዞ ዛሂርቤ ዩቅባ
ዛል ኹንቲ ዪትኸለቂ የትኺሻል)

• ዚደዳመሳችሌ አትተይዚዩ መርገገብ

• ሑጡር ያትኺሻዛላችሌ መቼኸል

• ዚጥጠመሳች አትታይዚዩ ዪትታወቅማ ኪሌቀድ አርኪዮሎጂ

ቢሳሎት አትታይ ዪኹኑማ ዪስሴጀሉኩት መኽና ሐልበ፡፡

• ዱምሙምቤ ፕሮጀክት ዪትቃየስለዩማ ዪትሜሐርኩት ማኽና

ሐልባ፡፡

[18]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዘሪናች/References

አይዩብ አብዱልላሂ(1991) ሀረሪ ሓላመሐልዞ ሀረሪ ሸንጎ ጠብ ዛሼው

ዚቢሳሎት ኡድሌ ዚቀረበ ኩቱብቤ ሀረር

Gibb, Camilla. (2005) Sweetness in the belly,Doubleday,

Canada,Printed in USA.

Mahammad Hassan (Phd),(1999) Islamization of Oromo in Hararge

Region, Thesis, USA.

መሀመመድ ኢብራሒም ሱሌይማን (1992) ቀጠብቲ ሙዳይ ድሬ ጠብኢ

ጋር ድሬደዋ

Waldron, Sidney

[19]
 ቁሱር - 1
አዩብ አብዱላሂ

አዋች ማእሉማት
ሙሪድ ኢስጣ
ኡ መ ን በ ዪትሂዳደ የ ገ ድ ሮ መ ኪ ና
አ መትኤሰስዞ ገልማ ዚዳመሳ
ኢ ሰ ቁቢ ርቲ ጋር ርቦ አያም ኡጋ
ዋ ሸ
እ
ን ዛ አ
. ች ሪ ሱ ይ ይ ዚ መ
አትታይ ዶ ታ ታ ዘ ላ ዘ ዘ ታ ሰ ዘ
ሒ ቢ ፋ ም ዛ ለ ኡ ዛ ዛ ያ ው ዛ
ቻ ወ ወ
ቤ ሌ ዛ ሌ ሌ ጮ ፈ ሌ
ዝ ች ቅ ቂ ላ ፉ ን ላ ላ ራ ሊ ላ
ች ቃ ዛ ሜ ላ ሌ ላ ላ ት ር ላ
ሐ ል ል ቤ ድ
ጪ

[20]
ላ ቤ
1 ሱቅጣጥ 57 7 7 6 20 37 3 54 3 40 11 3 4 57 3 53 1 55 2 54 3 4 53
በሪ
2 ኢ ስ ሙ እ 42 6 5 3 10 32 4 38 6 31 5 - 8 34 6 38 3 22 20 27 6 4 38
ድን በሪ
3 አርጐበሪ 60 9 7 2 34 26 3 57 7 1 3 7 53 10 50 2 52 6 54 3 11 49
4 በድሮ በሪ 49 3 4 5 13 36 3 46 7 33 6 3 7 42 6 43 - 45 4 46 3 6 43
5 አሱም በሪ 51 6 11 1 17 34 12 39 12 33 2 4 12 39 10 40 1 43 3 38 13 14 37
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች

6 አ ው 29 8 2 1 5 24 7 22 4 2 14 4 4 20 4 25 - 22 4 16 13 9 20
ኡመር
7 ጀገልቤ 105 8 4 5 2 103 14 91 13 72 10 2 15 90 1 104 - 66 4 20 19 8 97
ቃጪ
ዱምሙም 393 47 40 23 101 292 46 347 52 211 49 19 57 335 40 349 7 305 47 255 60 56 337
 ቁሱር - 2
ዚአዋቻች ዌሎት
ሑል አዋቻች ኢስኒንቤ ኢላ አልሐድ ውርዲ አወራድ ቁርዓን ዲን መትሌመድ አው አባዲር ማዕረፈዚዩ
ቂ ሱም ዳኢም ያሾዛል ዪኸትሙቦዛል ኹንቲ
ወቅቲ
1 አው ዳኢሙም ሶኦዛ ኢላ ኢስኒን ኦርቲ ዋ ዳኢም ሰላት ቁርአን ተፍሲር፣ - ወናግ ፈረስ ዚኻነሌዩ
አባዲር 5፡00 ሰአ ያሲን ዋ
ጁመአ ቤሔርሌ ቁርዓን ሐዲስ የትሊምዳሉ - ሑባብ መጠን ዚኻነሌዩ
- ኦርቲ ያራቢ - 1 ጣይ 44 ኡሱእሌ ነቢሳም
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች

ተባረክ /ዚያረሌ ዪኸትማሉ

ሐይለና ተሶሩ
ዪዲጅዛሉ ኡሱአችባሕ
- አሲሩን - አኽኻእ ወቅቲቤም ኻና
ዪቀራሉ
ነፍሲ ናረጊር
- ሐምሚስቲ ወልዲ ዚቀበጣ ኩሉም
ዪዲጅማ ዪረኽባል
ጁዝ ቁርዓን
ዪቀራል
2 አው ሶፊ አርበአ ዋ ጁምአ ሰአትቲቤ አሐድ የትሊምዱሜሉ ሼኸና ሑሴን አይዚዩው ወራባ
ኦትሪ ወርዲ ዋ ጊር ዪኸትማሉ ፈረስ ኻነሌዩማ ሐጂ
አዝካር ያሻሉ፡፡ ዪሊጥዛሉ ወራባዞ ዚሞተሰአ

[21]
ጀማአች አው ሶፊ አዲጁዩ፣
አዝዞሰአ አው ሶፊ ኢዴው
ሐጂ ዪሽለኹ ባዬዩማ
ሚዝራጥዚሪዩው ደቺቤ
ዚሴሐጦሰአ ሚይ ወጠሌዩ፤
ሚዞው ዘምዘም ሚይ ባዬ

3 ሼኽ ሰላሳ ኦርቲ ሼኽ ጊዲር አያምቤ ሰአትቲቤ ከቢር ኡስሜል ሼኽ ሐሺም አይዚዩሌ

ሐሺም ሐሺም ዲነትዚዩ ናሻና አልታኑም አስራ ቁርዓን ጌይቤ ኢንጪው ወናግቤ ዶኾንቤ
ኪታብ ሐለዩ አዝዞው ሐምሚስቲቤ የትሊምዳሉ ጤኖማ ዚዲጁሉዩሰአ ፊዝቤ
ዪቀራሉ፡፡ ዲነበጡ ወሊነሲዪው ዛቁሰአ
ኒኸትማና
አላይ አያማችቤ ዚያራ ሐኪምቤ መገን ባዩ፤
ዪዲጅዛላችባሕ ደውዋ
ናሻና
4 አው - ኢስኒን አያም አው ወሪቃ ሰአትቲቤ ኢስኒን ዪትሊምዱሜሉ - መሐንዲሲን ናሩ፤
ወሪቃ ሰላቱል ነቢ ዪቀራሉ ፤ ኪታብዚዩው አያም - ዲን ዘልቦአሌው ወልዲሌ
አዩብ አብዱላሂ

- ሰላሰቤ ኢላ አልሐድ ሺኢሽቲ አርበአ ዪዲጁማ

ዪቀራሉ
አያም ደሊል ዱዋእ
 5 አው አርበአ ዋ ጁምአ ያሲን ፈትሑል ራሕማን ዋህሪቤ ዪትሊምዱሜሉ - ሑክሚ ያሽቦዛል
ሐኪም ዋ ተባረክ አላእ ዪቀራሉ ዪኽትማሉ አትታይ ኢንታ
ዘዲጄውባሕ ዪቀራሉ - ጊዲር
አያምቤ
ዪቀራሉ
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች

6 አው - ሰላሳ ዋ አርበአ ጁምአ ዋ አርበአ ሳአትቲቤ አሐድ ዪትሊምዱሜሉ

አብዱልቃ ኦርቲ 40 ጊደ ያሲን ዪቀራሉ ጊር ዪኸትማሉ
ዲር ዋ ተባረክ ዪቀራሉ፤ -
- ሰብቲ ዋ አልሐድ
ኡማ
ኮደቤ ቁርዓን
ዪኸትማሉ

[22]
7 አው - ኢስኒን አያም ሰላሳ አያም 25 ኢላ 1 ቁርዓን የትሊምዳሉ - ወራባቹው ዪምሪዛሉናሩ
አቦከር ሰለዋት ያሻሉ፤ ዚያራ ዪቀራሉ ዋሕሪቤ - ኡሱእ ዪትማሕጥዛል ባራም
ዪዲጅዛል ቁርዓን ዪኽትማሉ ኻነጊር አዝዞ አባት ዚቦአሰአ
ዱዋአ ያሻሉ ዪትማሐጡሜል
- ኩሉ ሚሼቱም - ሐርሺቤ ኡፍ ተአብ
ቁርዓን ዪቀራሉ ዛሼዩሰአ
ዱዋ ያሽሉዩኩት ዪዲጁናራ
- አዋችዞቤ ያሲን ዋ ተባረክ
አልቲቀረአጊር ኡሱእዞ
መትጌበል ዪፈርኩሜል
አዩብ አብዱላሂ
 8 አህመድ - ቡን ነፈልሂማ ዱዋ አርበአ ዋ ጁምአ ዋህሪቤ ዪትሊምዱቦሜል - አትታይዞቤ ሐምሚስቲ
ኢዚን ኪላሽና አላው ኦርቲ ዪቀራሉ ኒኸትማና በሪቤ
ኑቱቅሳና ዪዲጁማ ኡድ ዪቁጡቦናሩ
- ዳኢሙም መኸሪቤ ኡሱአች ሰላትሌ ቄሕሩ
ኢላ ኢሻኢ ቁርዓን ባዩዩማ
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች

ዪትቀረአል ሌጡ ዚዲጁማ ኡድዚዩው

አህመድ ኢዚን ወሐጦማ
ሐል
አቤላ ባዩማ ዘትሔበሩዩሰአ
ነጠቁሉዩ ወላነሲዩው ዛቀሳአ
ደቺ
ከፈተማ ወነመዩ

[23]
አዩብ አብዱላሂ
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ቁሱር 3

ሱራች

አው አባዲር

[24]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ሐኪም

[25]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ኦፍሌ

[26]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ጀበርቲ ኡስማኢል

[27]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ወሪቃ አው ጀበርቲ ኡስሜል

ሸሪፍ ሼኽ አው አሊዋ አይ ማጁ

[28]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ሹሉምአሕመድ

አይ አቢዳ አው አሚር ኑር

[29]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው አሊ ሐምዶኝ

አው አባዲር አሩዝ ጋርዚዩ ሼኽ አሊፍ አዋች

(ሳር ጋር)
[30]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አቡልቃሲም አው መልታን አዋች

አው ቁረቤ ሊማይ አዋች አው ባሶር አዋች

[31]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ፈቂ ሐሚድ አዋች ሼኽ ኸለፍ አዋች

በዲ አባዲር አዋች

[32]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ቡባ አብራም አዋች ሼኽ ዩኒስ ፈኽረዲን አዋች

አው መያ ይመር አዋች

[33]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ገራድ መሐመድ አዋች አው ሸሪፍ መልታን አዋች

አብዱላቃዲር ጄይላን አዋች አው ፈቂ ነስሮይ አዋች

[34]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ኡማ ኮዳ አዋች

ለአይ አብዱልቃድር

[35]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ታሐይ አብዱላቃዲር ጄይላን

አው ሰኢድ አሊ አዋች አው አሚር አብዳል አዋች

[36]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው አንሳር አህመድ አዋች ሼኽ ሐሺም አዋች (አው ኢዚንቤ)

ኑራ ሁሴን አዋች አህመድ ኢዚን አዋች

[37]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሼኽ ኢድሪስ አዋች አው ሐጃ ፈጅ አዋች

አው ኡመር ዚያድ አዋች አው ዲግ ዲግ አዋች

[38]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አቡበከር ሰዲቅ አዋች አው ሶፊ ያሕያ አዋች

አው ፈጠን አዋች አው አቦከር አዋች

[39]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

[40]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሸሪፍ ሀሰን አዋች ኼኽ አሚን አዋች

አው በርኸድሌ አዋች አው አረቢ ኑር አዋች

[41]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው አብዱልቃዲር አዋች አው ጡባ አዋች

ሐዳእማቲኢ አዋች አው አሰድ አዋች

[42]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አውአኻልአዋች አው በሺር አዋች

አው መንሱር አዋች አው ቦብ አዋች

[43]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሸሪፍ ሙሳ አዋች(አውኡመር) አቢዴ አዋች (አው ኡመር)

ሸሪፍ ሙሳ አዋች(አውኡመር) አብዱል ቃዲር አዋች (አው ኡመር)

[44]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው አንሳር አዋች(አውኡመር) ሸሪፍ አመድ አዋች (አው ኡመር)

ሸሪፍ አሊ አዋች (አው ኡመር) አብዱልሞውላ አዋች(አው ኡመር)

[45]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ደኻእ ኪታባ አዋች (አው ኡመር) አው ሸሪፍ አዋች

ሼኽ አብዱማሊክ አይ ረሐና አዋች

[46]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አብዱልቃዲር አዋች አው ኹጡብ አዋች

አዎው ሹሮ አዋች አው መንቀር አዋች

[47]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ኹዱን አዋች ሸሪፍ ደበና አዋች (አው ኡመር)

ሼኽ ሙሳ አዋች (ኮረሚ) አው በሺር አዋች

[48]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ወሊ ሐሺም አዋች (ሚይያይ) ወሊ መሐመድ ገዲድአዋች (ሚይያይ)

አው ሙሒየዲን አዋች (ሚይያይ) አዎ ሹሮ አዋች (አው ኡመር)

[49]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ሲራጅ አዋች አባዲር አባ አዚዝ አዋች

ሸሪፍ አይደሩስ አዋች አው አብዱከሪም አዋች

[50]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሸሪፍ ማሕሙድ አዋች አይ መሬና አዋች

አው አንሳር አህመድ አዋች አይ አቢዴ አዋች

[51]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሸሪፍ ደበና አዋች ሸሪፍ ኹዱን አዋች

አው ቲሚር አዋች አው አንበሶ አዋች

[52]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው አረቢ ኑር አዋች ሲቲ ሌይላ አዋች

ኑራ ሑሴን አዋች አው ኢማመርዲን አዋች

[53]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ደበን ወሬግ አዋች ሼኽ ሐሺም አዋች

አው ሰብሮ አዋች ዙሕ ሙዱድ አዋች

[54]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ዘርቤይታ አዋች ሼኽ ኡመር ሸነን አዋች

ሸሪፍ ሉሙድ አዋች አይ ኩርፎ አዋች

[55]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ወዚዝ ገራድ አዋች አው ሲራጅ አዋች (ሲራጅ ሐዋጫ)

ሸሪፍ ነባዲን አዋች ሼኽ አህመድ አዋች

[56]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ኑራ ሑሴን አው ኹዱን አዋች

ሼኽ ኢስለሐዲን አዋች አይ ሱልጣን ፋይዳ አዋች

[57]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አዋቻች
ዙርዙር ቶያችቤ
1. አርጎ በሪ አዋች ዙርዙር
21. ከቢር ሙባሪክ
1. አው ወሊወርሰም
22. ሼኽ አህመድ አቡር
2. አው ዚናብ
3. አው ኹዱን 23. ኑር ኡስማን ጃሚዕ

4. አው ፈጠን 24. አው ሸሪፍ ኹዱን

5. ከቢር ኸሊል 25. ዶኽታ ሙለታ

6. ኑራ ሁሴን 26. አው አንሳር አህመድ
7. አው አንሳር 27. አው ሸሪፍ ሼኽ
8. አው ሐኪም
28. ከቢር ዱሪ ሐሺም
9. አው ሰብሮ ሳቢሪን
29. አው ገራድ መሐመድ
10. አይ ዱፋን ጊስቲ
30. አው ሹሉም አህመድ
11. ፈረጀቱል ኢብራሒም
31. አይ ሙሉካ ጋዛ ሼኽ
12. ከቢር ሚልሐጅ
32. ሺኢሺቲ አሊያች
13. አው ሰኢድ አህመድ
14. አው ሰብሮ 33. አው አሚር አብዳል

15. አው አሊዋ አይ ማጁው 34. ሰኢድ አህመድ

16. አህመድ ኢብን አልዋን 35. አውማወና

17. አው ጊሻን ጊሽ 36. በሪዶር አህመድ

18. አው አሊ ፋሪስ 37. ሰኢድ አህመድ
19. አሚር አትሐም 38. ሼኽ ኢብራሂም (ፈረጀቱል
20. ሸሪፍ ጠዊል ኢብራሂም)

[58]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

39. አው ሸሪፍ መሐመድ 58. ኹዱና ኹዱን

40. አው መሐዲ ሼኽ 59. አው ሐኪም

41. አው ሰኢድ አሊ 60. አይ ዱፋን ጊስቲ

42. ኡማ ኩሊይ ሼኽ(አው 61. ሸሪፍ ኑር

አባዲር ቃሐት)
62. ሸሪፍ ኸለፍ
43. ሼኽ አቢድ
63. ደበን ወሬግ
44. አው ጀበርቲ ኡስሜል

45. ኢናይ አሻ አህመድ

46. ከቢር ኸሊል አቦኝ

47. አይ በሪፋጥ

48. ሰኢድ አህመድ አሊ

49. ፈኽረዲን ዩኑስ

50. ጂይዳ አሊ

51. ሼኽ አህመድ ኡስማን

52. ሸሪፍ መሐመድ

53. አው ሸሪፍ መሐመድ

54. ከቢር ሙባሪክ

55. ሼኽ ሰዲቅ

56. ሼኽ ኡመር ሸነን

57. አው በሪዶር

[59]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

2. አሱሚይ በሪ አዋች
ዙርዙር
1. አይሻ አበፋ (ቢቀል 16. አው መቅበራ
አንቂል)
17. አው ወሪቃ
2. አይ ነስራ(አሚር ኑርሌ
18. አው ኩርፎ
አይዚዩ)
19. ሸሪፍ ሼኽ
3. አይ ሐሚድ
20. አው ሸሪፍ ሩቡት
4. አው አባ ዮኒስ
21. አው በርኸድሌ
5. አው ሐለቢ ኑር
22. አው ሩኹብ
6. ሼኽ አሊፍ ሼኽ ሻፊእ
23. ሼኽ አሚን
7. ኢማም አህመድ(ቢኒ
(አገበሪ ሙእሚን)
ሙጃሂዲን)
24. አው ኹዱን አው ሹሙቅ
8. ኢብራሂም ቡን አትሐም
25. አህመዱል ነጋሺ
9. ሸሪፍ ነባእ ዲን
26. ሼኽ ኢድሪስ
10. ሸሪፍ አህመድ
27. አው አህመድ ኢዚን
11. ሼኽ ኸለፍ
(ኑራ ሑሴንሌ አው)
12. ሼኽ አደም(ሼኽ ኸለፍ
ኢህዚዩ) 28. ዲል ወንባራ

(አሚር ኑር ሚሽቲ)
13. ወዚዝ ገራድ
29. ኢናይ አኢሻ አህመድ
14. ኢማም አህመድ
30. አይ አቢዳ
15. አው አሚር ኑር(ግራኝ
መሐመድ) (ኡሙል አውሊያ)

[60]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

31. አው አርሰማይ

32. ሸሪፍ አብዲ ኑር

33. ሙአዝ ኢብኑጀበል

34. በዲ አባዲር

35. በሐር ሼኽ

36. አው መሐድ ሼኽ

37. አው ሰብሮ ሳቢሪን

38. አው በሪዶር

39. ፈትሒያ ማሒ ሼኽ

40. አው ጀጀባ ማሒ ሼኽ

41. አው አቡበከር

42. አይ ሐሚድ

43. ሼኽ ሳሊም

44. ሼኽ ሰኢድ

45. አይ ኩሉዩይ

46. አው ወሊ ወርሰም

47. ሼኽ ኢብራሂም አውዘርቤይታ

48. ሲቲ ቢቂልሳ

49. ሼኽ ሐሺም

50. ኑራ ሁሴን

[61]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

3. ሱጉድ አጥበሪ አዋች

ዙርዙር
1. ሸሪፍ ሐቢብ
20. አው አኻል(ዚአኻል ወናግ)
2. አው ዘርቤይታ
21. አው በሪዶር
3. አውሰናም ኢብሪስ
22. አው አንሳር አህመድ
4. ከቢር ሊባንዋ ኡማሚና
ሼኽ 23. ኸቢብ ሳሊህ

5. አው አረቢ ኑር 24. አው መያ

6. ሸሪፍ አባስ 25. ከቢር ኸሊል

7. በላእ መጥረግ 26. ፈርሻሐም
8. አው ዲግዲግ 27. ከቢር ኢብራሂም
9. አው ሰሚይ
28. ከቢር አሊ አፋን
10. አው መርከባ
29. ሼኽ ኢስለሐዲን(ዲንሌ
11. ሼኽ ኢስለሐዲን በጂህ)
12. አው አባዲር 30. አይ ፋጥ ማሕሙድ
13. ኢናይ ሳራ ጎባና
31. ኢናይ ሱልጣን ፋይዳ
14. አው መልታል ደረሳ
32. ኸዲር አህመድ
15. ሼኽ ሰዲቅ(ሰዲቅ አረብ)
33. ሼኽ ኢማመርዲን(ዲን
16. አው አረቢ ኑር አሺታ ዛለዩ)
17. አውሸሪፍ መልታል
34. ኹዱን ሹሙቅ
18. አው በግ በግ
35. ኡመር ፈረጅ
19. አው ቲሚር
36. አው ኡስማን ማሕሙድ
[62]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

37. አይ አሚራ ፋይዳ

38. ፋታህ ሼኽ

39. አይ ጣሂር ፋጥ(አው አባዲር አይ)

40. ሸሪፍ አባስ

41. አቡልቃሲም ወሊዩላህ

42. አው ሱልጣን

43. ከቢር አሊ አፋን

44. አው ለሐጥ

45. ሸሪፍ ማኒይ

46. ኹዱን ሹሙቅ

47. ሲቲ ሌይላ(ሐዳ ማቲ)

48. አው አሊሸኖ

49. አው ሼኽ ሰዲቅ

50. አው ጡባ

51. አባዲር ያሲን(ሳር ጋር)

52. ኡስማኢል ጀበርቲ

53. ደርማ ወሊ

54. ሸሪፍ ሐሰን

55. ኑር ሐሰን

56. አሚር አብዳል

[63]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4. በድሮ በሪ አዋች ዙርዙር

1. አው ፈቂ ነስሮይ 19. አው ጦር አላማ

2. ኢናይ ሲቲ ሳራ 20. አው አሰድ

3. አይ አቢዳ 21. አይ በቱላ ዋ ኹዱን ሹሙቅ

4. ሐጃ ፈጅ 22. ኡመር ዚያድ

5. አው ባብ አሚር 23. አይ አቢዳ

6. አው ዚመርጌይ 24. አው ባሶር (ነጋድራስ)

7. አው በሪዶር 25. ኢተቂላህ

8. አው አህመድ ሙስጠፋ 26. ሰኢድ አሊ (በላ ቀሊ)

9. ሼኽ አንበሶ(የአውሊያዎች 27. ኢማመርዲን

ምሶሰ)
28. አባዲር ሼኽ ኡስማን
10. አህመዱ ነጋሺ
29. ሰኢድ አሊ ሀምዶኝ
11. ሼኽ በሺር(በሺሩል ሐፊ
30. አው ሰዲቅ
ዛላሁ ጋፊ)
31. አው ኡስማን ኦርዲን
12. አው ጉዶር
32. ፈኽረዲን(ዲን አሳስ)
13. አው አቦብ
33. አው አንሳር አህመድ
14. አው መንሱር
34. አው ዩኑስ ፈኽረዲን
15. ሸሪፍ ደበና
35. አው ሸሪፍ ኑር
16. ፈትሒያ አሚን
36. አው ደርማ ወሊ(አሊ ወሊ)
17. 7 ሸሪፋች
37. ሼኽ ሰኢድ አሊ
18. አው አኻል
[64]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

38. አህመዱ ነጋሺ

39. አው ቱቡ

40. አው አቡበከር

41. ኢናይ ሲቲ አለዊያ

42. ባብ ሱፊያን

43. ጂይዳ አሊ

44. አው ሰኢድ አሊ

45. አው በዲ አባዲር

46. ዙል ፊቃር

47. አው በርዘኽ

[65]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

5. አስማዕዲን በሪ አዋች
ዙርዙር 18. አረብ ሊጂ
1. አው ባሶር 19. አው ሳዲቅ
2. ሼኽ ጀጀባ 20. አው አብዱልቃድር
3. አይ መሬና 21. አው ኹዱን
4. አው መሐር 22. አቢዳ አሻሼኽ
5. ሸሪፍ መሐመድ 23. ሸሪፍ አብዲ ኑር
6. አው ዋንጫ ኡመር 24. ኩሙላ ጊስቲ
7. አባዲር አባ አዚድ (ባሐ 25. ደሐባ ጊስቲ
ቢፍቱ ባቴ)
26. አው ጂሞ
8. ሸሪፍ ኡመር(አው ሸሪፍ
ሑጉን) 27. ሰጋልቶ ሳምቶ

9. አይ አቢዳ 28. አው ወሊ ናሲር

10. አው አብዱከሪም 29. አው ሲራጅ

11. አው ሐርቦኝ 30. አው ቁረቤ ሊማይ

12. አው ቡባ አብራም 31. አው መልታል

13. አውቢላል ሊጂ 32. አው በርኸድሌ

14. ሸሪፍ ነባእዲን 33. አው ሸሪፍ ሼኽ

15. አው አሊ ሼኽ 34. አው ቡባ

16. አው አብዱከሪም 35. አው አብዱከሪም

17. ሸሪፍ አይደሩስ 36. አው ፈቂ ሐሚድ

[66]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

37. አው ኸዚር አቦኝ

38. አው ሙጃሂዲን

39. አህመዱል ረፋኢ (ሐጃ

ፈጅ)

40. ሼኽ አሊፍ

41. ሼኽ ኑር ሁሴን

42. አባዲር ጠይ ፉር

43. አው በሪዶር

6. ጁገልቤ ቃጪ

ኮረሚ አካባቢ አዋች ዙርዙር

1. ሼኽ ሙሳ
11. አው አብዱልቃዲር
2. ሼኽ ኢብራሂም
12. አው ፈጠን
3. ከቢር ሼኽ አሊ
13. ሼኽ ጋዲሳ
4. አው ኹዱን ኹና ኹዱን
14. ከቢር ጃሚዕ
5. አው ሙይራ
15. አው ኸዲር
6. ሰኢድ አሊ

7. ሐጃ ፈጅ

8. ነቢ ወራ

9. ከቢር ኡስማኢል

10. ሼኽ አጢቅ

[67]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ነገዬ አዋች ዙርዙር

1. አው ሸሪፍ

2. አው ዚናብ

3. አው ኡስማን

4. አው መልታን

5. አው ሩኹብ

6. አው ኸዚር

7. አው ሀምዶኝ

8. አው ወሊ መሐመድ

ሲጊቻ ዋ ኮሎቦ አዋች

ዙርዙር

1. አመድ ፈቂ 11. ሊማይ ሰሪ

2. ድሬ ሸሪፍ 12. አው ኑራ
3. አው በርኸድሌ 13. አይ ባቦ
4. ሼኽ አብደላ 14. አዎ ጋራ ጉቤ
5. አዎ ኩሉቦ 15. አው ከዲር
6. አዎ ሰመተር 16. አዎ ወራ ኡመር

7. አዎ አቦኝ 17. አዎ ወራ ዩያ

8. አብዱል ቃዲር 18. አው መውሉድ

9. አው ኑጉስ 19. አው ቦሬ

10. አው ሸሪፍ 20. አው ገንዳ ቄይራ

[68]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሚያይ ዋ ድሬ ጠያራ አዋች

ዙርዙር

1. አው ሙሂየዲን 18. አው ዱሩፍ

2. ሼኽ አብዱራህማን 19. አው ላዳ
3. አው አብዱልቃዲር 20. አው መርሱ
4. ሸሪፍ ኻሊድ 21. አው በርኸድሌ
5. አይ በቱላ 22. አው ዚናብ
6. አው ጆሮ 23. አው በርኸድሌ
7. ኡማ ቦሶ 24. አው አብዱልቃዲር
8. አው ሸሪፍ 25. አው ሊማይ
9. አሊ ፊፍ 26. አው ኢስበላ
10. አው ኹጡብ 27. ሸሪፍ ሼኽ
11. ወሊ ሐሺም 28. አው አህመድ
12. ዙልፊቃር 29. ሐጃ ፈጅ
13. ሲመርጌይ 30. ሼኽ ኢብራሂም
14. አው መንሱር 31. አው አቂል
15. አይ ዜይኖ 32. አው ባሻ
16. አው ኦፍሌ 33. አው በርኸድሌ
17. አረቢኑር 34. አው ኹጡብ

[69]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

35. አው ፈጠን 53. አው ቲሶ

36. አው ዲግዲግ 54. አው አሰደላ

37. አው አብዱልቃዲር ጄይላን 55. አው ሐምዶ

38. አው አብዱልቃዲር ጄይላን 56. ሼኽ ፊኒን

(አው አሊ ሻፊእ አበዋ ኢሀቺ
57. ሒዶ ዋዛ
ንተዩ)
58. ሼኽ ኡመር ሱፊ
39. አው አብዱልቃዲር ጄይላን
59. አው መንቀር
40. አው ሰኢድ አሊ
60. አው ሐኪም
41. አው ሶፊ
61. ተረፍታ ወሊ
42. አው ላዚም
62. አው ሎሌ
43. ሰኢድ አደም(አው በርኸድሌ
ሊጂዚዩ)

44. ሼኽ ሑሴን

45. አው አቢበከር

46. አባ ሁሬይራ አብዱራህማን

47. አው ሸሪፍ

48. አው ሙአሊን

49. አው ዲሳስ

50. ወሊ መሀመድ ገዲድ

51. ሼኽ አመድ

52. አው አኻል

[70]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አው ኡመር አዋች ዙርዙር

1. ሸሪፍ ሙሳ 20. አው ደርሞ

2. ሸሪፍ ባሶር 21. ኑጉስ ኢብሪታ

3. አው ሩኹብ 22. አው ኹዱን

4. አቢዴይ 23. ሼኽ አብዱልቃድር

5. ሸሪፍ አህመድ 24. አው በሺር

6. አብዱልቃድር 25. አው ሩኹብ

7. ሸሪፍ ሙሳ 26. አው ሸሪፍ

8. ሸሪፍ አሊ 27. አው ኹዱን

9. አብዱልቃድር 28. አዎው ሹሮ

10. አው አንሳር 29. ሸሪፍ ሱሌይማን

11. አው ኡመር ዚያድ

12. አው ኡስማን

13. አው ጂም ጂም

14. በደሌ ሙሜ ሼኽ

15. አይ ረሐና

16. ሼኽ አብዱማሊክ

17. ሸሪፍ ደበና

18. ኡመር ዜይላ

19. አው አብዱልሞውላ

[71]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

2. ሀረሪዋ ጌይ ዋዩ መላያማ ሞቀማ ሐሊ መግኘ

(ሀረሪ ዋይዋ ሐልሊ)

ቡእቲ
ዪ ኩቱብ አኸእ ወቅቲ እጂዚኘቤ ዛል ነሲቡ መትናፈእመ
ዛል ጪንቂዋ ጊሽ ዩቡርዳል ኒልመ ኒፈራዛነ ኹንቲሌ ጠብ ባይቲ
የትፊርኪኩትሌ ሜገል ሐፍቲሌ ዚቀረበ መጬሐራንተ፡፡

አሐድ አቤጆት መስጠዛልበነ ዪ ጪንቂያቹ ዚቄቀልነሳ ዛል

ሑኩመ አሐድ ሺኢም አልደለጋም ባይቲኩትሌ አልታም፡፡ በጂህ በጂህ
መቄቀሌ ዪትፈረካል የኽኒማም ዪ ጠብቲ ሐደፍዞ ጌይ ኡሱእ ሙጢቤ
ዘሼሐናንተ፡፡

ኮኦት ጊዲር ቃማች ባይቲም ሸእቢዋ ሑኩመ ዳይቤ መድለግ

ዚናረቤዩ መስኡሊያ ሐል ዪ ዱጉስቤ አቤጆት አለገኛም ዪልዛል ሐደፍቤዋ
ጌይ ኡሱእ ‹‹ ዘማንሌ ተምቻቹ ፈንከዞቤሌጡ…..›› ዪሊ ሊሚ ሐደፉ
አልቲናፈኣምዋ አወል ሌጦት ኦርመ ዚትረሰአ የትኺሸነሐልዋ ነትናፈእበ
ባይቲቤ ሐፍ ባነማ ጠብ ዛያንታ፡፡

ጌይአሱእ ከኡመት አወል ዚኻድ ጁህዲዞው ደገእ ባየመ

ኩሉሺኢዉም መንጊስቲሌ ሐደጌው፤ መንጊስቲዞም አን መስኡሊያ ነቴ
ዱሙም ሺርቲዞ ነባሪ ቂጤሌንታመ ባይቲቤ ዪቤ ተወሐጠ፤ ዪ ኹንቲው
መናወጥቤ ኬ ኪልሩሕዚኘ ነርገብጊመ ታሪኽ መድለግ ሆጂቤ ኔግሊንተ
ኢስሊ ሐደፍዞ፡፡

ዪ አሳስቤም ዪ ኩቱብ ሪኦት፤ሐደፍ፤ተብተ፤ጪንቂዋ ሐሊ

ያርዳል፤ መጬሐረዞ አዪ ቼኸሎት ዛለ ረእዪሌ ጋንበሪዞ በንነቅንተ፡፡

[72]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሪኦት/vision/ የንበረና

ጁገል ዋ ጌይ ኡሱእ ዪኒሩማ አዚያች ተስቲቤ ዚነበሩሰአ

አላየዞውም የትቂኙመ ዪዘምዱዛላች ዩኹኑመ መረ

ሐደፍ
ጁገል ዋ ሀረሪው መኔረመ ተቃጠሮትዚዩው ኢላ አኺር ሞኘሌ
5 አመት ኡስጡቤ ዪትሪኢዛል ኒዊጭቲ መትሬኸብ

ተብተ/ስቲራተጂ/
መገስ ሐከመ ዚሰጤው ነሲቡ አከዞቤ መትናፈእመ፤ አዞዴ
ዱቅቲሌ አቡረ የንበረነ፤ ሲጀ ነሴዲ /ሚሺን ነስጢ/፤ ሀረሪ መጅሊስ
ቃምዚኛው ነሻውረ፤ኩሉዞም/ኤቀዳች/ ዪቤ የትቃየሱ

አ.ጪንቂያች

ሀረሪ ጭንቂያች

1. ሒልቂ ጁጋልቤ መነስ

ጪንቂዞሌ መዳያች/manifestation/
• አዞ ኪለነሳ አላይዞ መብዛህ

• ሉኸዞ ዪጠመሳል፣ ዪትቀበጣል

• ቁራስዞ ዪጠመሳል ፤ ዪትፋቀደ ዪቀብጣል

• ዚያራ ያሻ ዪትቀበጣል

• ዪትሐጭለ ዪትቀበጣል
[73]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

• ቀጠብ ያሻ ኤለ

• ማነት ዪትጠመሳል

• ጂልዞ ጊዝማንዞ አሜሪካዋ ካናዳንተ

• ዩጪቤ ሐል ባድዞቤ ኩሉዞም

• ደቺበህ መትቃጠር የትኺሻል

2. ጪንቂዞ፡-
ቃኑንቤ ቃጪ ቼኸሎትዋ ሰፋሪ መብዛህ፣ቀበሌ ጋራች አታጮት

ነቲጃ፡- ዲባያቤ አላያች ይሠፍራሉ

- ጁገል ቲጪናነቃት

- ሀረሪያች ጭንቂ ዘይፊራኩሌ ባይቲ ጁገልቤ ይጋዛሉ

- ኒብሪሌ አልሙች ቱኹናት

- አሐድ ጋርቤ በጂህ ኡሱእ ዪነብራል፡፡

3. ሲናንዞ
• ተልቃቀጠ

• አሐድ ኡሱሰኡም ሙሉዕ ጌይ ሲናን የሲኑሜል

• አሐድ ኡሱኡም የሐጫሜል

• ሚሳሌ አፎቻሌም ጌይ ኡሱእ ኢስሊዞቤ አሀድ አላይ ቀቢላ

ሀልጊር አዞሌ ይልዛል ኩሉዞም አዞ ኑግዳው ተስ መቴሸሌ
ሲናንዞቤ የሳነሐል፡፡

[74]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4. አደዞዋ መትፌቀርዞ

• አኻዕ ወቅቲቤ ዛል ዋሀቺዋ ደርማ አዳ ፈቀር ዩቁሜል፣ ዪትፌ

ቀሩሜል፣

• ዩቅዛላቹም ተፈጁ ዚቃራቹም መትሌመድሌ ቲንፋሽ የሐጥራዮ

ሆል፡፡

• በጂህ ዚትቀዳሀም ኤሉም

• አዳ መትፌቀራች፤ ኮኦታን ኮኦታች፣ ጃሊዬይ ሳሌይ መስላህዋ

ደባል ዋሊያችበህ ሞተመ ተቀበረ፡፡

5. ዲንዞ
-ላዚምነትዋ ኢማምነት መሰኪዳችቤ ኤላናም

-ደርሲቤ ኢልሚቤ ዉጡዕ ባነ

-ዲን ቀድረ መቅበጥ

6. ሜሸዞ

• ቲጃረዋ ሐርሺቤ ወጠዕና

• መሳ መብለዕ ቢላይ መሳ መድለግ ኑቁሜና

• ዲላጋ ነቂሻነ ሐራሺነት -----እጅ ሲነት ዲላጋ ኒኻሹሜና

• አሀድቲ አይነ ዲላገ መድለግ ….ቅኘት ዪዲጃል/victim/ ኢስበልበ

ላት አይነ ዲላገ መድለግ ኺልቀት/creativity/ የኒራል

[75]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

7. ዚማነት ጪንቂ
Identity Crises - ሲናንዋ ፈቀር

• ማነትዞሌ ዘይቲሐጭ

• መሀድነትሌ ዲድ ዚተ ግሎባላይዜሽን መትኸተር

 መሐደኛዋ ዲስያፖራ

 መሐደኛዋ አላይ ቀቢላ ሀል

• መገስ ሀከመ ነሲብዞቤ አልመትናፈዕ

 Re vegetate የጠምሳል

 Re juvinate የኒራል

• ቁራን ጌይ ጌይ ኡስዕነቱ

• መሪኝ ዪቺኽላዛል

• አፎቻ

• መንሰዕ

[76]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

በ. ሀረሪ ጪንቂዜ
ጌይ ኡሱእሌ አሳሰ ጁገልንታ፤ ጁጋል መንበርቲ አታይንቴ፤
ዲላገ አታይንቴ፤ ዚያራ አታይንቴ፤ ቁራስንቴ፤ ሑይ ቁራስንቴ፤ ጌይ
ኡሱእ ኤልቤጊር ሙት ቁራስንቴ፤ ጌይ ኡሱእ መጋለ ነትቤ ወጠእቲግር
ምንንቴ፤ ጬቅቲግር ተጭናነቅቲጊር ኒብሪዋ ዘያሪሌ ቱኹኑሜት::

ጌይ ኡሰእ ጁጎልቤ ወጠአመ በሪቃጪ ገበ፤ አላይዞ ሄገኔው፤

ኡሱእ በዝሐቤ(800/ሄክታርቤ)፤ ኣደዜ ሶዘ መጠረግ ኤሌም፤ ዪቅ
ተፈጀቤመ ዘዩቅባሕ ተሰረእቲ የሕማሉ ዚጢባበቁ ጋራችቤ ተመለእቲ
ቁሻሽ ተመለእቲ ተቀደድቲ፤ መስጂዳችዜ አዛን ያሽበዩ ላዚም የሲግዲበዩ
ኢማም ቀበጡ፤ ቁራሳች ቀድረዋ ቂያስቀበጡ፤ ቶያችቤ ዪትፌቀሪ ዊጅ
ጌይ ሲናንቤ ኤሉም

ጀ. ማንነት መቤየንቲ
ማንተ ሀረሪ

• ዲን ዛለ

• ጌይሲናን ዛለ

• ቁራስ ዛለ

• አዳ ዛለ

አይ ዲን
• ሙስሊም

• አህሉ ሱና ወልጀማአ

[77]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አይ ጌይ ሲናን
• አዞሙጢ የሲና
• አላይ ዘዩቃ?
አይ ቁራስ
• ጁማ መስኪድዋ ጢትጢት መስኪዳች
• ማን አዛን ዩሽበዩ ማን ኢማም የኽኒ
• ኢማም ጋርዚዩበህ
• አዋቻች ሸሂዳች ቀብሪ
አይ አዳ
• ፈቀርዞ መስለህዞ ደባልዞ
• ኮኦታን ኮኦት፣ ጃሊዬይ ሳሌይ ደባል መትቀበጥ
ሐሊዞ
ሐፍቲ :- ኢሰሐድ መትሚጃጀሌ ዩኹንዛሉ ሓጃችዋ ሑጃቹ ነሔጅ
 Change
 Transformation
 የትኺሻል ዘማንሌ ተምቻቹ ዘማን ይትሚቻቹሎን
የኸሻልዋ….globalization Influence not against
ኒዊጭቲ ታሪኽ- ኩሉብ ዋ ወጠኒ
ሼኽ ሓሺም ጡንሱስ ጋር፤ ዲርቂቤ መትኔሰእ

ፊርማች-
አመሽናች
አደጋር፤- ጡንሱስ ማልቱ ሞሻ፤ዘገን መናቀስ

አኸኡኽ? ኩሉ ሺኢው ሁኩማሌ ማህደግ!

[78]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዙርዙር ሐሊያች
1. ጁገልዋ ሀረሪ መትቃጠር ሐልበዩ

1.1vሙንኩትቤ፡-

2. ጁገሉ High classሌ ሙች ሞሻ

2.1 ሚንኩትቤ

3. ጢትጢት መኪናች ጁገል መቦአ መፍረክ

4. ጋርዞ ዋና Structure ዘልቲነካአቤ

4.1. ዱፍዋ ብርና

4.2. ሙጢ ኒብሪ ናሙሶ (privacy) ዪትቄረህባኩት

4.3. መኚት ጋር

4.4. ዲላገሌ ዩኹኒ አታይ

4.5. ጋር ኡስጡቤ ውሣ ሞይ

5. ጁገል ጋምበሪ ሚሼት ዪቡዕዋ ዩጭ መትቄረህ ደማነዞ ዚቅ አዳ

ፖሊስ ሉይዚተ መቃነን

6. አፎቻው ሚሻ ቶያቤ Re Structure ሞሻ

7. ሀረሪዋ ኣደዞ ዲንዞ ዋ ቁራስዞ ቃኑን መትኻተርቲ የንበረዩ

8. ኩሉ መስኪድቤ ጢት ከቢራች መርመድ

9. ጁገልቤ ዛሉ ሒልቂ መትኤነስ

10. ኤቀዳች ኩሉም ጁገል ዪገቡኩት ሞሻ /ኦርኩቱም በድሮ በሪቤ ሀረሪ

ጉባኤሌ መቼኸል/

[79]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

11. ጁገል ኒብሪ ቃሊ ዩኹንኩት ሞሻ

11.1. ሑኩመ ኺድመ ዞቀዋ ዚጦኛ ኡገቤ መስጠ

11.2. ጢት ጢት ወላጋታች የቁምሱማ ሚሼትቤም ዪቢርኒኩት መት

ቆመስ

11.3. ጂምናዝየማች ሀሚስቲ በሪቤ ዪነብሩኩት ሞሻ

11.4. ሱፐር ማርኬት ጌይ ኡሱእ አዳበህ ዚትቃጠረ ኹንቲቤ ዪዝጋህ

ጊኩት ሞሻ

11.5. ጡኝዋ ሉይ መድረሰ ጁገል ኡስጡቤ -----ሑኩመ ዛጥ ጌይ ወል

ዳችሌ መቃነን፡፡

12. ኡጋች ጢት ጢት መኪናችሌ የሚቹኩት ደረጃው ሞሻ

13. ቀበሌ ጋራችቤ ዛላችሌ ጁጋልቤ ቃጪ መቼኸልማ፤ ጌይ ጋራችዞው

ኒብሪሌ ሙች ሞሻማ ኤቀዳቹ ዪነብሩቦኩት ሞሻ

14. ጁገሌ ሉይ አዳ መትሒዳደርቲ መቃነን

15. ሐርሻች ዘማኒያ ኩፎኝ ኹድረዋ ሙድረ፣ አቁህ፣ ዱስ፣ሐይዋ ኢሺሽ

ኩፎኝ ኢማረትዚዩው መሌጠመ ወርሻ ኢማረት ኩፎኝ/processing/
መናወጥ፡፡

16. Investment protection የንበረ አላይዞም ዪጣለፈሀልመ -ኢኮኖሚ

ደቺባህንታመ

[80]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዲምዲማት
ሒያች ሐሊያቹ ደቺ ሞረድሌ አቡረ ሞጨመ ዪትሔበሩቦ ቃማችሌ
ሲጀ መስጠመ፤ወቅቲ ዪትዌሰንላመ ዪትሜሐሪኩት ሞኘ ዪትኤቀባል፡፡/
Action plan & logical matrix/ መድለግማ 5 አመት ኡስጡቤ ዲላገቤ
ሞረእ፤ ኒፈርካና፤ ዪትፈረካል፤ ዩኹናል ኻሊቅባሕ፤ ኩልሉዞም ዪቤ
የትሜዘን፡፡ ኪልዲላጋ ነቦእ፡፡

አዩብ አብዱላሂ

ጥቅምት 23/2003
ሀረር

ዪ ኩቱብ ሐረር ሔጀሶት ወለዳ /Harar Revitalization /

ኮኦት 5 ዓመታች GTP, ዋ GTP2 ቃም ኻነማ ሺርቲ ሒርጊ ጋር
አሰበቴውማ ተሜሐሮት አገኘ፡፡ ሩህዞ ዲዕፋት የንበራማም አማን ነቲጃ
ተረኽበቤው፡፡

ዪ ሐደፍሌ ዚላፋአቹ አልላሁ መገን ባይቲ ሀረሪ ኡመት ሱምቤ

አኸሻኽ፡፡ ላኪን ዚሰጤዩ ኦርዋ ጊዲር ዲላጋቹ መሼኛ ዛሻቹ ዚአባድሌ
ዚታሪኽ ኡሱኽ የሕጃጀዩ ባኹጋር ያንሳነል?

[81]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

3.ዋቂዕ ኹንቲ ዚኸለቄው ቲረብዋ ሐልሊዞ

ቡእቲ

ኢኛ ሀረሪያች አሐድ ዚታሪኽ ወቅቲቤ ፊዝቤ ጊዲር ኡምመት

ዚናርናነት ዪታወቃል፡፡ ኢስላም ዲኑ መዝጋገሕዋ መሲራጨሌ ጋዝ
ኑጭዛናዋ ፊዝቤ ዘገሕ ዚተዩ ሺኢሽቲ ኡምመታች ማቤይናቤ ባይቲም
አፋር፤ኦሮሞዋ ሶማሌ ማበይነቤ አዚያች መዛቃ ሜዳ ቤ ኪልቲራኡ
ዪትማሐጥዛሉ ዚናራች አሐድዞ አሐድዞው ታኽ ኪለገኛ ሐሉዞው
መውጠእሌ ያሾዛል አታበርቤ ዪጢቀሾ ዚታ ኡምመት ዲን ኡገቤ ሚዛን
የትቂሕሪዚናርነት አኻም ታሪኽ ረጋንታ፡፡አዳዋ ዚዲጀቤዩሰኣም ዪ
ኡምመታቹ መትሻወርቤ አዳዋው ዚዲጃኩትቤ ዘልቲቄበሉማ ዪትማሐጡ
ዚናርነት ቁራ ወቅቲ ታሪኽ ረግነትዞ ዛሒርንታ፡፡

ጁገል ኢስቲቼኸላ ቤሔር ሀረሪ ኡምመት ቀቢላቤ ዪትኻለፍ

ዚናር ኪታብዞ ተቆፈላማ ጌይ ኡሱእ ባይቲቤ ኪል አሐድነት ዚዲጃነት
ዪትቄቀላል፡፡ ዪቤሔሩም ሑኩማነትዞ ኢስቲመረሳቤሔር አፎቻቤ(ላቂ
አፎቻ፤ ቶያ ፤ ጋርዋ ሐርሺ አፎቻ፤ ባሐቤ፤ ጃማኣቤ፤ ሙጋድቤ
መሪኝነትዋ ጌልነትቤ፤ለአይቤ ኢላ ተሐይ ተዌጠነማ ባድ ሓጃ፤ ጋርዋ
ሐርሺ፤ ዳይ ዋ ቀር ሐዋዝ ሐጃዞው ዪከምሊዛል ናራ፡፡ ወቅቲ ወቅቲቤም
ሐፍ ዪልዛሉ ወቅቲያ ኹንቲባሕ ኪልቲላሐዳ ሉይ ኹንቲ ኪልቲኸለቃ
ሙጋድ ዪቃኒማ ተብታ ያሽማ ኪለሜሐራ ኡምመት ኒቅኒቅቲ ኪልኸለቃ
ዙሩፍ ኹንቲው ዪትማሐጢንናር፡፡ ረገዞም ፊርማች፤አመሽናዋ ኣዳጋር
ተርቲቤ ዪትቄቀላሉ፡፡

ዚመኸኼው ባድቤ ኪልዋጣ፤ ዚፈረካ ዛል ኩፉት ኑዱልቤ

ኪልቲናፋኣ፤ ቲሪብዞው ኪልኦር ነሲብ ኪልአናወጣ የትጢላልሲዛልዋ
የትዲላድሊዛል ኡመትዞው ኪልቲፋቀዳ ዘማንሌ ኪልቲምቻቻ ፈንካዞቤ
ኪልሌጣ ዪፈርካው ያሽዛል ዪ ኩትቤም ማነትዞው ዘይቲ ጠመስኩት፤
ቁራሶቤ ደረር ዘይቦርዲኩት ኣዳዞው ዪትፋቀዲዛል ናራ ነበራ፡፡

[82]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ኢ.ህ.አ.ዴ.ግ ሑኩማ ዚቃነናሳ መኚትቤ መንቀሕቤ ዛሼው

ጁህዲቤዋ ዘቀረቤው ሑጃችቤ ሺርቲዞ ዪሰብቲላማ፤ ሑኩማዞው መቃነንሳኣ
መትባለልቤ ተብታዞው አማንቤ ዘልቃየሰቤ ዩኹንዛሉ ኣሻ፡፡ ዪ ዩኹንዋ
አጢበጢ ኺላፍ ሐፍ ባያማ ኡምመትዞ ዘገኜው ኒእመትቤ መትናፈእዋ
ዘማንሌ መትሚቻቻው ደገእ ባይቲዋ ፈንከዞቤ አልመሌጣቤ፡፡ ዘልመሌጣ
መሌጣ፤ መሌጣኻዱው ኪል አትቄበጣ፡፡ አልደለጋም አላዮጊርዞ ኦር
ነቲጃቹ መሔለቅ የትፈረክማም፤ መድለግ ዛልባ ቄሲ አልደለጋም ዪልዛል
ኩልሉዞውም የትካሕሊዛል ኹንቲቤ አፋያ፡፡ የኽኒማም ኮኦት ሀረሪ ጊዲር
ቃማች ባይቲም ሑኩማዞዋ ዳይሐዋዞ ደገእ ዛዮ ሺኢው ሓሸእ መርሰእ
ኤልበናም፤ ዪዞም ዳይ ሐዋዞ አኻእ መንግስቲ ሐልዋ ኩልሉ ሺኢውም
አዞ የድላጋ ባይቲቤ ሐደጌው፤ ሑኩመዞም ኣን ሀረሪ ሺርቲቤ ዛል
ኡምመት ተማምሌንታ ኢደልጋዛኽ ቢላይ ሀረሪ ኡምመት ‹‹ጌይ ኡሱእ››
ሙጢሌም አልታ ባይቲቤ ፈርዲው ደገእ ባያ፡፡

- ወደድናም ጠለእናም አኸእ ዛልናቤው ኹንቲሌ ዳረጌና፤ ኤሔር

አኻእ ሚን ኑሽ፤ ዛናሳ ዛል ዋቂዕ ኹንቲ ሚኒንታ ሚን ጢብቃ ሐለና
ሚን ዲእፋት ሐልበና፤ ሚን ቲሪብ ዋፈቄና ሚን ኦር ሚጊ;ጬች ሐሉና
ከዳይ ሐዋዝዋ ከሑኩማ መሔጀማ፤ መቤሐስማ መፎረሕማ፤ ሙርቲ
መቅረብ፤ ዚተሕሲብ ዌሰኖታቹ ኡምመትዞ አማንቤ ኢስ አሳነነቤው
ቤሔር ተብታ መቃየስማ ሲጃ መሴአድማ መትዌጠንቤ ኻድ ሓጃዚናው
መትዋጠእ ኩልሉ አሐድ ሀረሪቤ ዪትቴቀባል፡፡ሌጦትዞም ዪትኼተልኩትቤ
ዪትቤጃል፡-

[83]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ተፍቲሽ
ኢስሊዞ አሐድ ዋቂዕ ኹንቲው መቤሐስሰኣ ኒትኼተላዛና ኡጋ
(SCOT/.SWOT-Analysis) ጢ.ዲ.ቲ.ነ. ጢብቀ፤ ዲእፋት፤ቲሪብ ዋ
ነሲብ ዪሉዛላቹ መሄሰብቤንታ፡፡ ጢብቃዋ ዲእፋት ዚኡስጡእ ሓጃ
ዩኹኑማ ቲሪብዋ ነሲብ ቃጪ ኹንቲቤ ዪትሬገዙማ ዪትረኸባሉ፡፡
ለኣይሌ ዛረድኔው ሒርቃኦቱ ዪ ሓልቤ መዝረዘርማ መሔጃ ዲርቂ
ዩኹንበነሐል፡፡ ሰበብዞም ዚሳይንሲ ኡጋቤ ዚትሬገዛንታማ፡፡

ጢብቃ
1. አነሳጊር አልፊ አመትሌ ዘትሔላቀ ዳይሐዋዚያዋ አፎቺያ ሙነዘ
ማች ኢላሖጂም ፋይዳ መስጠቤ መንበርቲዚዩ

2. አኻእ ወቅቲቤ ሑኩማ ዛላ ኡምመት መኽናዞማ ሩሕዞው ቢሩሕዞ

መትሒዳደርዞ

3. መትፊራረክ ቀድራው ኩልሉዞቤ ለአይ ዘሰብሓ መኽናዞ

4. ሀረሪ ሓጃቤ ኩሉሳም አሐድ መኽነዞዋ ዪቤ አሀድ ኪሕሊም ዘዩ

ሽነት

5. ደርጊሳኣ ዘቃናኔው አዳጋር አይና ተእሲሳች መንበርቲ

6. ላቂ አፎቻ መንበርቲዞ

7. ጁገልቤ ቃጪም ሀረሪያች ቶያ ቶያቤ ሱምሙትቤ መንበርቲዚዩ

8. በጂሕ ጀማኣች መንበርቲዚዩ

9. ራጋች ጀማኣ መቃነንዞ

10. ሀረሪያች ሱምቤ በጂሕ መድረሳችዋ ተእሲሳች መንበርቲዚዩ

11. አኻእ ወቅቲቤ ዚሀረሪ ታሪኽ መትበሰልማ ጠብኢ መኽናዞ

12. ዲያስፖራ ጌይሌ ዛላ ኒያ አልመብረስዞ

13. ዚለመዱ ሀረሪያች በጂሕ መንበርቲዚዩ

[84]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዲዕፋት
1. አልመጢናነብ
2. ኩሉ ሓጃቤም አን ኡቃኽ መብዘሕዞ

3. ራጋች ሒትፋኑ መትቄበል አዳዚኛ መትኺረኸርዞ

4. አፎቻዞቤ አላይ ቀቢላ መብዘሕዞ

5. ኡሱእዚኛ ቢዝሓቤዋ መውለድ ኡምሪቤ ዛላች ጁገልቤ ቃጪ መን

በርቲዚዩ

6. አዜብዞ ጫትዋ ሺሻሌ መትገዘእዞ/ ቃጪ አዳው መውረስቤ

7. ወቅቲቤ አልመንሰእ፤ ፈጠንቤ መፍተሕ፤ አርመላ ዚበዝሐቤው

ባድ መኽና

8. ዲላጋ ደድ አልመንበርቲ ሑኩማቤም ቲጃራቤም ዲእፋት መትረኣ

9. ዲነትጌይ ታኽዞ መዴአፍ

10. ሀረሪያች የገኞቤ ያጮዛል መሐለቅ መብዘሕዞ/ ኦርኩቱም አፌትዋ

ደርሲሌ ሑኩማ ተእሲሳችቤ አልመትናፈእ

11. ሀረሪያ የቃኑዩ ተእሲሳቹ መዳመስማ አላይዞው መንጃጀሕ

12. . ሚዲያ ዛላ ሲጃው ኢቆት፤ ጢልላዋ ቡቅነትቤ አልመሜሐር

13. አዜብዞ ታሪኽዞው አልሞቃ፤ መቅረእ ማሕደግ

14. ዲያስፖረማ ነዲ ጌይ ሓጃቤ ኦርኩት ዚቅዋ ኑቁሕ ዚናራ አኸእ

ሩሕዞዛጥ ቤሰቤው

[85]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሙች ኹንቲ/ዛል ነሲብ
1. አላይዞባሕ መሳነን መትፈረክዞ

2. ፌዴራል ፖሊሲያች ሀረሪ ኡምመት ያሻኩሽኩሽቲቤ ሒንቂፍቲ

አልመኽነዞ

3. ዚሺርቲ ጃር ሑኩማች ሀረሪ ሁኩማ መትሻወርቲው መትቄበል

ዚዩ

4. ሀረሪ ኡምመት ቁራስ ዩኔስኮቤ መትሴጀልዞ

5. ሀረሪ ሺርቲቤ ዛሉ መሐዳች መትጢዋወርቤ መንበርቲዚዩ

6. ሀረሪ ሺርቲ ኢትዮፒያቤ ኦር ሲፋዜ ቹኹል መኽነዞ

ቲሪብ
1. ሑኩማናትቤ ዚናሬና አታዩ መቅበጥ፤ ቤሔርተኝነት አልመንበርቲ
2. አላይዞ ሀረሪው መጥለእማ አዳዋ ሞሻ/ ሐረቅ መቅበጥ
3. ማነትዚዩቤ ሐርቢ መክፈት
4. ታሪኽዚዩው መኽደእዋ ዘሌሉኩትቤ መሔለቅ
5. ዲነትዚዩው መውረስ፤ ሐቅዚዩው መምረስ
6. ሰላምዋ መስከንቲ መቅበጥ/ ቃኑን ለአይነት አልመንበርቲ
7. ሺርቲዞው መሕደግማ መሌጣ/ ዲነትኻዱ መሴማ
8. ዲንቤ ኺላፍ ሞኛዋ መሲኣአድ/ ሐጂስ ዲን ጌይቤ መዝጋገሕዋ
ለአይነት መልሐድ
9. መስጂዳች መትነሰእ
10. አዋቻቹ ዘሊል ሞሻ

11. ጁጋለ ቁራስ ዩኔስኮ ተስጂል ዚኽናቲባው መዳረዕ

[86]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

12. መግለገልቲ
ለአይሌ ዙረዙርቤ ዚትጌቤው ኩትዞ፤ ሐርአት ፈንካቹ ዚግለገልነሳ፤
ዳይሐዋዝቤ መላያ የትኺሻል፤ ዳይ ሐዋዝ ዛናሰኣ አፎቻች፤ ራጋች፤
ሙጋዳች፤አዜባችቤ መላየማ መሔጃ የትኺሻል፤ አዞኩተዞ ዲያስፖራዚና
ሓጃቹ ሄራ ኒዚግዲላ የትኺሻል፡፡ ዲን አምረትቤ ዛልነቤው ኹንቲ፤
ሐኩማ፤ሲያሳ አላይዞዋ ዲነትዚኛ

ዱምሙምቤ ዚትሔጃሳኣ ጢብቃ ዚናቤ(13) ዲእፋትዚና(14)

ዪዛይዳል፤ ሙች ኹንቲ አው ዛለና ናሲብቤም(6) ቲሪብ(12) ዚኛ
ዪዘይዳል፤ ዪው ዚሔጅናሰኣ አይቲሜዘኑማም ቢዝሓ ኢንቤ ዚትሔጁሳ
ደረርቤ ዛልናነት በጂሕ ዪቴቀበናዛልነት፤ ዪትሪኣል፡፡

ኡምመት
ታሪኽዞ ኡን ለአይ ቡሩቃችዋ ገብ ሱራች 20 አልፊ ሜትር
ኢስኩዌርቤ ዛላች ሐንቲ ታሪኻችዚኛንተዩ፤ ዪም ሐርላ ኡምመት ታሪኽ
ዲነትዚኛ ዚታነትሌ ጀርመኒ አባ ቢራው ካምበር ኬባ፤ ዪ ሙጢም
አልታዋ ዪ ሺርቲቤ አዚያች ዘልታ አላይ የትሒብሪ ዘሌል ነቱዉም
የቂን አኛ፡፡ ኢንጊሊዝ ባድ ዩኒቨርሲቲ ጂኦሎጂስቲ ዚታ ፕሮፌሰር
ቲሞዚ ኢንሶለ ቢሳሎትዞ ረጋንታ፡፡ አትሒዳደሮታችዚኛ፤ ኢላ ዪሺርቲ
ዚናር ነትሌ በጂሕ ሑጃቹ መቄቀል ዪትፈረካል ኢማም አሕመድ ጋዝዋ
ኒቅኒቅቲው ዚከተባ አረብ ፈቂሕ ረግነትዞ፤ አሚር ኑር ሳኒ ጋዝ፤ አሚር
መሐመድ ኢላ ባሌ ዞጦ ጋዝ፤ሀርሺ ሔረዚኛ የትኻተዩ አታያች፤ጄኔራል
ሙኸታር ዚከተቤው ሚስራች አትሒዳደሮት ዪሐክማ ዚናር አታያች፤
አሕመራ አትሒዳደሮት ዜገላሳኣ ጌዩ የትሒዳድሪዚናር ልኡል ራስ
ኢሚሩ ኃይለ ሥላሴ ዚከተቤው ኪታብ፤ ጠልያኒ አትሒዳደሮትሳ ዪ
ሺርቲሌ አትሒዳድሪ ዚናራ ቼሩሊ ዚከተቤው ኪታባችዋ ዛረዴው ሑጃች፤
ሀረሪ መትሒዳደርቲ ሲጂሊ ጋር አርሺብቤ ዛሉ መለፋችዋ ኢ.ፌ.ዲ.ሪ.
ፓርላማሌ ዚቀረቡ ሑጃችማ ሺርቲዚኛ ዚትዌሰነቤው ሑጃች፤ ጁጋል
ቁራስ ዩኔስኮቤ ዚሴጀላቤው ሰነድ…. አላዩም ኦርኩት በጂሕ ሁጃች ዛላ
ኡምመትነትዞው ሞቃማ መሬመጥ የትኺሻል፡፡
[87]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሁንደኔ ባይቲቤ ዚጠርሖ ደቺ ጊቢር ዪከፈልባ ዚናራ ሑጃ ኢስ

አሀድዞ ማን ዛጥ ኤይቄሲ ጀሪብ፤ ሚስቲ ሚሪ አመትቤ ዪከፍላል፤
ማናች ዪዊስኖሖል ዪልዛል ጊዲር ረጋ ኢጂዚናቤ ሐል፡፡ ጋራችዚና
ጀምሚዕ ሁጃዛላናንታ፡፡ ጋርዋ ሐርሺዉም ደርጊ ዞረሰቤናነትሌ ዮቂ ሁጃ
ሐላና፡፡ ዪቤ ነሺምቃዋ ቂኝጪፍቲ ዪሰመእበናዛል ሓጃ ኤሉም፡፡

ዳይ ሐዋዚኛ
አፎቻች፤ ጠቢቅ ዚማነት አሳሲንታ፤ ጩቅቲዞም ዴነትዚኛንታ፤
አሕመራቹም ኢዲር ዪልዛል ሺኢው ዜገሎ ኢኛቤ ዚነሶኦነትሌ ሸኪ
ኤሉም፤ ኡምመትዞ አፎቻዞው የገድራል ዪቴመራል፤በጂህ አይና ዚኛ
ዪው አሳስ ዛሻንታ፤ ጋር አፎቻ፤ ቶያ አፎቻ፤ ሐርሺ አፎቻ፤ ሐያትዚኛ
ዚቼኸለቤው /social fabric/ ጠቢቅ አሳዚኛንታ

ራጋች አወሉም ባድ ራጋ፤ ቶያ ራጋ ኪላዮ ሓጃ ኻዱ ዪሒጅቦ

አታበሩ ዪፈትሖቦ ሔራው የሚሕሪዛል ሐንቲዚኛ አዳንታ፡፡ ዪ
ሔከሎትዞው ናወጠማ አኻእ ወቅቲቤ ዚቃነና ሐል ዚሌጣ ሐውከርሳም
ኩሉኩትቤም ከምኩቱም ኻኑማ የጦኝ የብለል ኡምመትዚኛቤም ዘልቀረቤ
ዘረም ዪትሌጥበዩዛል አላይዞም የትፊራረዩዛል ሰብሪቤ ሑሉፍ አሹ፡፡
ዶርዚዩው ተፌቀሩ አታይ መለኡ ባይቲሌ ከራት ዩኹኑሜል፡፡

ጀማኣች ሚሻቶየቤ፤ ዲላጋ አታይቤ፤ ኢባደሌ፤ ባድ ሐጃሌ

ቶያ ሓጀሌ መጬነቅዚዩ፤ ሞሻዚዩ መቴሻዚዩ አልቀራም፤ መስኪንሌ
መኽናዚዩ፤ ዲንሌ መሔሰብዚዩ፤ ደርሲሌ ዪሒስቡዛሉ ዳይቤ ያሾ
ሺኢያች ዪትሪኣሉ፤ ላኪን ሒያች ኦርኩቱም አቦቻችዛጥ ዪታወቁሜሉ፡
ሒያቹ ተስጂል ሞሻ ፊዝቤ የትኺሻል፡፡ ሌቆትሌም ኻና ኔሮትሌ ፋይዳ
ዪነብረዮሖል፡፡

ሙጋዳች ሀረሪ አርቲው መሌቀሌ ጊዲር አታጮት የንበረዩማም

አኻእ ወቅቲ ሐሉ? ሚንቤ ሐሉ? ጢትዚዩው ቢላይ ሒልቂዚዩው ሞቃ
ዪትፈረኩሜል፡፡

[88]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

አዜባች አወል ሑቢ በጂሕቤ ዪትሩኡሜል; ኢስፖንሰርቤ

ቢላይ በጂሕቤ ዪትሪኡሜሉ፤ መትኒጫጨሕ ወለገትቤ ኤሉዞ ባይቲ
ዪትፈረካል፤ በጂሕዞ ዲላጋ ኤላም፤ አዚያቹም መኽለቅ ፊራኮትዚዩ መሼና
ዚኻና ዪመስላል፡፡ ጫት ቀማሐ ዚኻናቹም በጂሕንተዩ፤ ጋርዚጋባቹም
አዞኩትዞ፤ ጋር መቆፈል ሺሻ መትላሐድማ ኡማችዚኛኩት ጋያ ፉሩሩቅ
ሞሻ፤ አያችዚዩ ጪን ፈታሓቹም ደቺ አፈሪንተዩ፡ ዪው ዪትማሐጢ
አዜብ አልሪእናም አልሰመእናም፡፡ዚኸሰራ ጂል ነትጋኛ የትኺሻል፡፡
ሒያች ኢኛ ኸጠኣችዚኛ ሙጎታችዚኛንተዩ፡፡

ዲያስፖራ ባድቤ መንበርቲ ዘሞሴዩማ ዞጣች፤ ሀረሪ አዜባች ሆጂ

ወለዱማ ከበዱ፤ አብሱማ መራ ኤገሉ፤ አወል ሊጂ ጌይቤ ኩሻፈጩሉኝ
ዪልማ ዪነሲንናር፤ አኸእ አዞደቤ መምለሕ ነሲብ አገኙ ቀሐታቹም
ጌይቤ ዪፋጩማ አቦቹ ያጩንናር፤ አኻእ አዞደቤዞ ሩሕዚዩው መፍረክ
ኤገሉ፤ አያችዋ አዋቻች ወልዳችዚዩሌ መሔሰብ ኤገሉ ጌይ ደድዚዩው
ዪሳአደዩዛል ዲጃ፤ ዪሌም ሩሕዚዩ ዛጥቤ መሻኸል ኤገሉ፡፡ ኢኛም አዚያች
ጪንቂዚዩው መሳአድ ሐልበና፡ ወልዳችዚዩ፤ ታሪኽዋ ኣዳዚዩው ዩቁማ
ዪሊቅቦዛልዋ፤ ጌይባሕ ኒቃጥሪበዩዛና ኡጋው መሔሰብ የትኺሻል፡፡

ዲን
ጌይ 30 አመት ቤቀድ ዲን አምረትሌ አሐድ ኺላፉም ዘልናረቤዩሌ
ባይቲ ጪንቂዚዩም አልናራ፡፡ ጢቀሾ ዘማን ቤሔር ላኪን መሲኣአድ
ተኤገላ፤ ኺላፉም ተሪኣ፤ ዪው ዛሒርቤ መሳነን አልቲፈረካጊር ሐልሊም
ዪትረኸቡሜል:: አሐድዞቤ ዩቡርዲዛል ደረር አጢዞው ዘልነከኤዉ ቄሲ
አን ሚን ኤሰቤኝ ዪላል:: አላይዞም ዪ ኩፉትቤ ኪልቦኣ ዚኸሼውኩት
ሓጃዚናቤ ኢጂዞው ኪሌሰባ የእ ዪነከኙሜል ዛያዉም መቃፈን ኤገላ፡፡
ዪው ዛሂርቤ መሳነን የትኺሻል አሐድነት ተኸሻጊር፤ ጡሉእሌ ደዋ ሞሻ
ተኸሻጊር መጊዞው መምገልማ ማሕጠብ ዪኸሻል ዪም አዞኩትዞ ኣላሽጊር
ጠብ ዪሉሜል ኪሕሊም የዲጁሜል::

ዪሓጃ ኩሉዞቤ ሑሉፍ ጌይ ኡሱኡ ዪፍጣንጣዛልንታ ዪሌ

ሐልሊ ዪትረኸብላነል?
[89]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሲያሳ
1983 ነውጪቲ ቤሄር ዚሲያሳ ሙነዘማ ዘቃነኑ ኡመታች ማቤይነቤ
ሀረሪ ኡመት ቀዲም ዚተዩ ኡመታች ማቤይነቤ አህድዞንታ ፡፡ወቅቲዞቤ
ዚናሩ ሀረሪ አቂያች ሙነዘማ መቃነንቤ ዲባያ ሀረሪ ሁስኒ ቱኹኒኩት
ጊድር አታጮት ናሬዩ ባይቲ ዩትፈረካል ፡፡ ሁሉፍ ዛዩ 27 አመታች
ከሙነዘማ ዚደለጉ በሸበሸ ኦር ዲላጋች ዛሉኩትዞ ከሙነዘማ መትፌቀር
ዚናራቤና ዶወሪው አካዞቤ መትዋጣ አልመፈረክዚናቤ አኻ ዋቂኢ ኹንቲሌ
መቦረድዚናው መትቄበል የትኺሻል ፡፡

ሑኩማ
ኡመትዚናሌ በጂህ ዳጅዋ ወዳጃች ሐላ፣ ሑስኒዚኛ መቃነንሌ
ኩሸኩሸቲ ዚቴገላቤው ወቅቲቤ ሜገል ኢላኻ ሀረሪ ሻኢቢሌ ሁስኒነት
ደረጃ መሰጣ ኤልባም ዪሉማ ፈለማ የሻዛሉ ቁራቤም ኻና ሩሐቀቤ ሐሉ ፡፡
ዪ ሑኩማ legitimacy ዘይኒበራኩት ቲትማሺማ ፌደራል ቱኹንኩት
አልታኑም ኣላይ ሑስኒባሕ ቲዳበሊኩት ኺሾናዛላያች መንበርቲዚዩ
ዪታወቃል ፣ ኦርኩትዞ ሑሉፍ ዛያ አህድ አመት ዪ ኺ ሾ ና ዚ ዩ ው
ዚትሊያዩ ኡጋችቤ ዪትገለጢናር ፡- ሚሳሌ አሐደ ሑኩማ ሑኩማ
ዩኹንኩት የትኺሹ ታኽ ዘሪናች ( source of power) ማቤይነቤ
አሐታኝዞ መንገስቲ ቢሮክራሲው የሊጡዛሉ ኢቆት ዛለዩ (skill and
knowledge) ሑኩማ ደላጊያች ዚኻኑሳ፤ ኮታኝ ደረጃቤ ሲላሐ ዚላሐዳ
አግሮጃ አልታኑም ፖሊስ (military or security apparatus) መኻነዞው
በጂሕ አቂያች ዪግለግላሉ::

ሒያች ኮት መኸዙያቹ መዳመሰማ ሑኩማ ሸለሉ ዩኹንማ

ሁስኒዞቤ ዪነብሪዛሉ ኡመታችቤ ተቄባይነት ዚይኒበራኩት ሞኛ ዲላጋ
ዘጋሐቤ ተደላጋ ፣ ዪደለገቤም ሐል ፡- ሚሳሌ ሑኩማ ደላጊያች
አካዞቤ ኺድማ ዛየሲጡኩት ኡመትዞም ዪቤም ኦር አትሂዳደሮት ጪንቂ
ሐፍ ያሽኩት ሑኩማ ኡመትቤ ተቄበሎት ዘይኒበራኩት ፣ ኡመት
ዚይተነዳኢኩት ( disobedience ) ዩኹንኩት ተጌበታ ፣ ዩኹንቤም
ሐል ፡፡ አዞኩትዞም ሑኩማሌ ሐቡ ዲላጋች ኡሰጡቤ አሐድዞ ቃኑን
መትጌዲሪንታ ፣ ቃኑን መትጌደር አልመፍረክ በይቲ ሲን ዘሌላ ወናግ
ባይቲንታ::
[90]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዌሰኖት
ዳይ ሐዋዚኛቤ አጢበጢ መትጊዳደር፤ መትዋደድ፤ መትጊራገርዋ
ባባችዞ ኡጋው የርገብጊማ ኣዳች ዞው የኒሪ ኦርኩት የትኺሻል፡፡

አፎቻች፤ ሐጂስቤ መትሔከል ሐልባ፤ ሐደፍዞው ሞቃ፤ ባባችዞ

ኡጋው ሞቃማ መትኼተል የትኺሻል፡፡ አውል ዩኹናዚናሩ ዘማንዞባሕ
መትካሐልማ ዪሊጥኩት ሞሻ ዪቴቀባል፤ በለቹ ዋ አሙታዋ አሐድነት
አምረታቹ መቤሐስማ ኦሩ መምለሕማ ዘማንባሕ መትሚቻቸማ መሌጣ፤
የትኺሻል፤

ራጋች፤ኢላአኸእ ዛሾው ገለታ መግበእባሕ ሜገል ሐደፍዚየኩፎኝ

መርገገብ ዪነብሪበዮሖል፤ሲያሳቤ መሮሐቅማ ኡሱኡም ኻና ጀማኣች
ማቤይነቤ ዪትኸለቁ ኺላፋችዋ ሀረሪዋ አላይ ቀቢላች ማቤይነቤ
ዪተረኸቡ ሚኻታቹ መፍተሕዋ ኡሱእዞ ማቤይነቤ ሳላም ዋ መትፊራረክ
ሓጃችሌ ጤኖት መስጠማ ማድለግ፤ መሕተፍ፤ መትሌመድ፤ ኺላፍ
መትኸለቅዞቤቀድ ሱችነቤ መፋጨማ ዪከሽፊኩት ሞሻ የትኺሻል::
ዪሌም ሑኩማዞ ታኽ ቼኸሎት ያሽለዩማ ኢቆትቤ ዚትሬገዛ ኩሽኩሽቲ
ያሹኩት መኽና ሐልባ፡፡ ዳይሐዋዞም አዚያችሌ ጊድራዋ ዪቴቀቢ
ደረጃዚዩው መቄረሕማ ሒትፋንዚዩ መስመእዋ፤ ሑክሚዚዩሌ መትነደእ
ዪቴቀብበሐል፡፡ ባድ ራጋቹም አልላሁ ፊትዋ አጅሪ አገኝበሐኽሌ መድለግ
ቢላይ ሱምዋ ሲያሳ ሱልጣሌ ሱለም የኹነለኛሌ ዪሒስቡዛላች ኡስጠዚዩቤ
ሐሉጊር ሔለቤ የሔርሙዩ፡፡

ጀማኣች ቂጤዚዩም መታወቅማ ታኽዚዩው መሳመትማ

ኡምመትዚዩው ዪነፊ ኡገቤ ዪትሪኢ ተናወጦት የዲጂዛል ተብታ
ዪነብረዩ የትኺሸዮሖል፡፡ ዲነትዋ ታኽ፤ ዲነትዋ ኢቆት ዘልቲብታተናቤ
ፊሪዛላ ነቲጃ የዲጅኩት ኔትዎርክቤ መትዌጠን የትኺሻል፡፡

[91]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሙጋዳች፤ኩሉ ኡምሪቤ ዛላች ዚትኤሰሱሎ ሐደፍሌ ነቲጃም

ዩኹኑኩት አዚያቹም መትዌጠን ዪነብሪበዮሖል፤ ኢስአሐድዚዩ ዛለዩ
ኡሱእነት ቃኑንቤ መታወቅ ዛልባኩትቤ ኢሳል፤ ዪሳምተዩዛል ሸምሲያ
ተሐይቤ ዩኹኑማ ዲላጋ መጢላለፍዋ ታኽዋ ዲነት ኢስራፉ ዪቂሕሩማ
ኡምመትዚዩው ተናፋኢ ሞሻ ሐልባዩ፡፡

አዜባች ኩልሉዞ ቤቀድ አኽላቅዚዩ መትናወጥ ዲርቂ የትኺሻል፡

ዪሌም አዴዶት/ሪቮሉሽን/ መሌጣ ሐልበዩ፤ ጫትቤ ጋዝ መውጠእ፤ ሺሻው
ቀሩረዞው መሳመትማ ዊርሻቶ ሞሻ፤ ሲገራው መቤታ ዋ ዚምሳሰሉ ጉሱስ
አዳቹ መትማሐጥ፤ ዪሌም መትዌጠን፤ ተብታ መዜገድ፤ ኪል አቡራ
መናወጥ መሜሐር ዳይ ሐዋዞም ሑኩማም የትኺሺ ቂጤቤ ባይነትዞው
ሞረእ ዪነብሪበሐል፡፡ ዲባየቤም ኦር አዳች መኸለቅማ ደኢፋቹ ጊርጋራ
፤ ዳይሐዋዝ ተአባቹ መፍተሕ፤ መሰጂድዋ አዋቻቹ መትፋቀድ፤ ታሪኹ
መልመድ አራች ጠብሞሻ፤ ኢስፖርቲ፤ ኪታባች መቅረእ አዳቹዋ …
ወዚታቤ ሌቆት መርኸብ ዲላጋች መድለግ

ዲያስፖራ አለም ሑቁፍ ኔትዎርክ መቃነን፤ ጌይሌ ሚንሞሻ

ዪፈርካሉ፤ኢኛኽ አዚያችሌ ሚን ሞሻ ሐልበና፤ ዪልዛሉ መበሰልማ ሞቃ፤
አዞ አሳስቤ ቃኑንቤ ተሓበሮት ዛልባ ኡገቤ መድለግ ዪቴቀባል፡፡አዜብ
ጂልዚዩባሕ መትቃጠርሌም ዪትራእቦ ሳይበር ኢስፔስ/cyber-space/
መኽለቅማ ማነትዚዩው ተቃጠሮትዚዩዋ ሒርፈት ዪትናወጡቦ አርራ
ዩኹንለዮሖል፤ ማስተርሲዋ ፒኤች ዲሌ ቢሳሎትዚዩው ጌይባሕ ቃጠሮጊር
ቻለበጂሕ ነፊ ዪነብረሐል፡፡

ዲን ኺላፉዉም መቤሐስማ ዘየትቃብጢ ዋና ቁርኣንዋ ሐዲስ

ኩፎኝ መርገገብ ዪነብሪበሐል፡፡ መውሉድቤ ሐፍዪሉ ሺኢያቹ መቤሐስ
ኩልሉዞም ዲኑ አርደዊጃችዞው ዲን መትሌመድ ቢላይ መትቃበጡ ሚን
አዲጄው ?

[92]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሲያሳ ሓጃ ፊዘቤ መትቄረሕ የትኺሻዛል ሺኢንታ፤ ሺርቲዞ

መገስ ሐከማቤ ቃጪ ዛልቤ አዪይ ሺኢቤም መሳነን የትኺሻል፤ ዪው
ቄሕ ሙስጣራ ሞሻ ዪነብሪበሐል፤ መገስ ሐከማው ነከናጊር ዚትቆጫ
ተስቢሕ ዩኹናል፡፡ ዚቀርቲዋ ቲቀረነዛት ሐቃችዚና ቂጤም መትመረስሌ
ኡጋ ተከፈታ፡፡

ሑኩማ አላይ ዲላጋችዞ ዛልባኩትቤ ዩኹኒማ ሀረሪ ጉባኤ ዛጬዩ

ቃኑናችዋ ዛረዴዩ ተብታዋ አቃራቹ ዲላገ ለኣይቤ መዌላ፤ ሀረር ሔጀሶት
/ሪቪታላይዜሽን/ አቃራው ዲላጋ ለአይቤ መዌላ ሓጃቤ አዪ መስኡሉም
ዪቤ ዛላ ሲጃቤ ደገእ ባይቲ ኤልባም:: ኢላሖጂዛጡ መቤሐስማ ሐጂስቤ
ጠብሞሻማ ሜገል ዪነብሪበሐል፡፡

ጁገል ዋ ጁገልቤ ቃጪ ዛሉ ቁራስ ቃኑናች መትቄራሕ ሐልበዩ፡፡

ሑኩማ አላይ ጂሐቤም ዳይ ሌቆትዋ ኔሮትቤ፤ አዜባቹ ዲላጋ

መትሌሐድቤ፤ ተእሲሳቹ መትኺታተልዋ መትኣወንቤ መድለግ
ዪቴቀብበሐል፡፡

ሺርቲዞ ሱምዞቤ ዪቃኒዛል ዩኒቨርሲቲዋ ጠያራ ሜዳ ዪቤቀድ

ዚናሩ ወዚራች መላቅ ዪ አይና ሓጃችቤ አኸእ ዛሉ ዚወዚራች መላቅ
ኺንጋ ዶ/ር አቢዪሌ ሐታፊ ሙጢም አልተዩዋ ኦርኩት ዪትቃረቡዛሉሌ
ባይቲ አዚዩ ገረብቤ ዚቦኡሉና አህዲው መትኬመል መፍረክ ጊዲር
ዲላጋ ዩኹናል፡፡

አዜብዞ ታሪኸዞው ሞቃ አላይዞም የቁኩት ሞኛ ደፍደፍቲ ዋ

ፎረሐቱም ዪኹኒኩት ኡስታዛች መግበርቲ ኮሌጅቤ ታሪኹው ሉኃ
መትሌመድሌ አቤጆት መስጣ የትኺሻል፡፡

[93]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4.ኡጋዚኛ ኣይንታ ?
ቡእቲ
አወል ኡሱኣች ጠይያረ ዘልናርቤ፣ መኪናም ዘልቲደለገቤ
ኮምፓሱም ዘይቲታወቅባ ወቅቲቤ ባባችዋ ኡማችዚኛ ሚንኩትቤ ኡጋ
ዪመልሑማ፤ ጂሓዋ መንዚል ዪላዩማ፤ሰህራእዋ ቦሶናው ዪትማጁማ
ኡሪዋ ሑባብዋ ሒፊኝቤ ዪሰልጡማ ሐጂ ዩሑሩማ ዪገቡንናሩ?

ዊጃች ማን ኤመዴዩማንታ ኢትታው ማንሌ መትፌቀርቤ ‹‹ከራ

ነባሲ ሒንባሱ…ሒንባሱ››ው ዪትፌቀሩ ዚናሩ ? ዪ ጂሉም ዪኮኦት
ለአይሌ ዚትቄቀሉ ኮአት ኹንቲያች ዚዋፈቆማ አይዴ ቆረርናሌ ዘዩቁቦ
ሚንኩትቤ ዪ ኸርኸራቤ ኑጫናሌ ኩልሉዞም አቅሊዞዋ ፊራኮትዞኩትቤ
ዚመሰሌዉ የሲኒቤ ሐል፤ማእሉማት ዛላዋ ማእሉማት ዘሌላም ሐልሊ
ኪላያ ዚመሰሌዉ ዚትሪኤዉ ረእዪዞው ዪስጢቤ ሐል:: ጢትዞም
ጊዲርዞም፤ አቂዞም አላቂዞም፤ ከቢርዞም አርደዊጅዞም፤ ሼኽዞም
ሸሪፍዞም፤ አሊምዞም ጃሒልዞም፤ ኢዶችዞም አቦችዞም፤ ቁርራዞም
ሩሑቅዞም፤ ባድቤ ዛሉም ቃጪቤ ዲያስፖረዞም ጪንኒቅቤ ሐል፤ ዪስጦ
ረእዪ ቂጥጤም ጌይ ኡሱእዋ ጌይ ኡሱእ ሙጢቤ ዘሼሐናንታ፡፡

አሐድ ሓጀሌ ሐልሊ ዚፋጮሳ ተአብዞው በያንቤ አላቆጊር

አለሬመጦጊር ዋ አለቤጆጊር ሐልሊዞም አዞኩትዞ ቢርጂጅ ዪላል፡፡ ኑቡር
ኹንቲው አማንቤ መቤጃ ፊርኪ ዪ ሓጃቤ ባይቲም አኻእ ሀረርዋ ሀረሪ
ኡምመቱ ዚዋፈቃ ጪንቂ ኩልሉዞም ዪ ሰንዱቅ ኡስጡቤት ዪሒስቢቤ
ሐል፡፡ ዪ ሒጃጆት ኢንዚኛው አማንቤ ዘንሔጅኩት ዛሼና ዪመስላል፡፡

ፎረሖትዋ ባሕሲ ዛኝናሳኣ ሰንዱቅቤ ቃጪ /out of box/

መሔሰብ አልፈረክናጊር አኸዞም ዱቅቲዞ የቂን ኑኹንሌ ዪትፈረኩሜል፤
ዘገን ወርዋ ሐቀን ወርዩኹናል፤ዊሊኢንታ ፡፡ ዪ ኑቡር ኹንቲ ሚኒንታ
? አኻእ ወቅቲቤ ኡምመትዚኛው ዚዋፈቃ ሀረርዋ ቁራስዚኛው ዚዋፈቃ
ባይቲማ መሔጃ የትኺሹሜሊ ? ዲነትዚኛቤ፤ ኒብሪዚኛቤ፤ ታሪኺዚኛቤ
ዪዋፍቁነቤ ዛሉ ኸርኸራች ሚንሌንታ ዪዋፍቁነቤ ዛሎ ?

[94]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

በጂሕጊር ኩልሉዚኛም፤ ኩልሉጊራም ሩሕዚኛ ኡጋቤዋ አወል

ዚትለመዳ ሒርፈትቤት ኒሒጀሓና፤ አላይዞ ኡገቤኽ ሚንሌ መሔጃ
አንፊረክ ? ዋቴ ዪንታ ሲናን ‹‹አሱእዚና›› ዘይኺሻ፤ ሐርቢ የዲጅዛል፤
አጥጢበጢ የትዋርሚዛል፤ ሱም የሲጥዛል፤ የትባኽቲዛል፤ ኩሉዞም
ዪፈራዛል፡ ዪሌን ሙልሉእዋ የሚቺ ሕልሊ መግኛ ዘንፊረካ፤ ቢርጂጅ
ዪልበናዛል፤ሐቁም ዘይሒነቃና፡፡ ኑቡር ኹንቲዉም መሔጃ ዘንፊረካ፤
ሓያ የኽኒ አኻእ ዪው መሳነንሌ መስከን መጤነብ መጥጢናነብ፤ አውፊ
ዋ ሀኒእ መትታሻ፤ ቁደ መታሻ፤ ማንታ ዪው ዛያም አልታዋ ሚን ባያ፤
ዛዬው ሑልሉነት ሐላ ? ዩኹንሌኽ ዪፈርኪነል? ሚን ሑጃች ሐሉ?
የሊጢነልሞ የሊጡሜል? ባየቲማ መትሔበር መፎረሕ ባሕሲ ሞሻ
የትኺሹሜሊ?

ኢኛ ሀረሪች ኦሮሞባሕ 500 በቅላ ዓመትቤ ለአይ መስሳ ዚነበርና፣

ዚትዋለድና ፣ሑኩመ መስሳ ዘቃነንና፣ ጃርዚኛ ፣ ሺርቲዚኛ፣ቶየዚኛ
አባትዚኛ መሰስ ኒነብረዛና ዲንቤ አሐድዚተና አፎቻቤ መስሳ ዛልና
ሙትዋ ሑይቤም ዘንቲላይ ዐንተና፡፡

500 አመት ቤሔር አሚር ኑር ዘማን 7 አያምሌ ጁጋል ሺርቲቤ

ዚሌጣ ጊዲር ሐርቢ ቤሔር ሙስለሐቤ ሰላም ወረዳማ አሕዲ ኪሕሊኩትቤ
ዪትሒዳደርዛሉ በቅላች አመትሌ ኢላዋ ሚኒሊክ አትሒዳደሮት ተሐይቤ
ኮኦትዚዩም ዩቅጡቄሲ ሰላምቤ መስሳቤ ነበሩ፤ ጌይ መጋላው በዪዋ
ሺራእ ያሹቦ አትታይዚዩቤ ደረር ዘይቦርዲኩት ኑቁሕ ቁሩሕ ያሹዛልነትሌ
ኢስበልበላት ወቅቲቤ ዚነገሱ አሚራች ኪላሖት ዛሹሉዩሰኣ ፈጠንቲ ጃዋብ
ያሹ ዚናርነትሌ ሚሪም አሚርሌ የገቡ ዚናርነት ኢሰሐድ ካቲባች ረግነት
ዚሰጡቦንታ፡፡

[95]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሀረሪያችዋ ኦሮሞያች ሐርሺቤ መትቃጠርዚዩ ፊዝቤ ጉዶር ዘማን

የንበራማም ሚኒሊክ ቤሔር ባለባትዋ ጪሰኛ ባይቲቤ ሐጂስ ቃኑን ዲጃ
ኦሮሞ ሐርሺ አበዘህዞው ባለባታች፤ ቤተኪሪስቲያንዋ ሚኒሊክ ጄይሺ
አዊን አግሮጃሌ ተሳአዳማ ሐራሺዞ ጪሰኛ ኻነማ፤ ኦሮሞ ሐራሺ የገኛዛሉ
ዚትቄቀላችሌ መሴአድ ኻና፤ በጂሕዚዩም ዪ ኒብሪው መጦራ ዘልፈረኩሌ
ባይቲ ኢስበልበላት አታይ ዪሰደዱኩት ሰበብ ኻና፤ ላኪን ሀረሪያችባሕ
ዚናሬዩ ሐራሺነትቤ፤ ሀረሪ ሐርሺቤ ዪትጌቡማ ዚትካሐሉቦ ኪፋሎትቤ
ዪደልጋሉ፤ ኒስፊዚዩም ገረባን ገረብቤ ዪትጌቡን ናር፤ ዪም ኦሚሽዞሌ
የትኺሺ ተማሙም ሐርሺ ዛላ ሀረሪ ዪፈርኪማ ሐራሺዞ ዪደልጊማ
ዪትረኸቢ ኢማረቱ ኮኦት አታይ ሞሸቤ ዪሳአዱን ናር ዪ ዚትለመደማ
ጉዶር ወቅቲሌ ዚናራ ተራኦቲንታ፤ አኻዞም ኤሉም ዘየሎቄሲ ኢሰሐዳች
ዪኩትቤ ዪነብሩሌ ዪፈርካሉ፡፡

ደርጊ ሑኩማ ዲጀማ ዪ ተራኦቱ ቆጪውማ ደቺ ዪሐርሲዛል

ዛጥ ሙጢታ ባይቲቤ አዋጅ ኣጫ፡፡ ዪኩትቤ በጂሕ ደቺው ሐራሺዞ
የንሰእማም ኦሮሞ ሐራሺያች ሐራም ኒኸሹሜና ባይቲቤ ነዲዚዩኩትበ
አሌጡቦ፡፡ኢስአሐድዚዩም ርስት ጉልቲ ባይቲቤ ዚትለሐዱ ዚናር
ሐርሻች ኩፎኝ መጋዘቤ ሐደጉማ ዚሌጡሳ ሐርሺ ዚናሬዩ ሀረሪያችሌ
አቀበዱማ ሌጡ፡፡አኻም ደርጊሳኣ ዲርቂቤ ዳይ ሐርሺ አፎቻች/farmers
cooperative መቃነን ተኤገላ፤ አዞሳኣ ሀረሪያች ሐርሺ ሙሉእቤ
ዚትነሰአቤያች ናሩ፤ ጥቃሾ አመታች ቤሐርሌም ደርጊ ሚክሲድ
ኢኮኖሚ/mixed economy/ ባይቲቤ ሐጂስ ተብታ ዛሻሳኣ፤ ዳይ
አፎቻች መዳመሲዩቤ አልላ ፈሪ ኦሮሞ ሊቀመንበር ዚናራች ጋርሌ ጋር
ኪልዋለሉ ሀረሪያችሌ ዚትነሰአቤዩ ሐርሺው አርገገቡሉዩ፡፡ ኢስአሐድ
አታይቤም ‹‹ሰፈራ መንደር›› መቃነንሌ ጌይ ኡሱእ ሐርሻች ለአይቤ
ዩኹንኩት ሑኩማ ደላጊ ዚናራች ዪ አይና ሺራ ሀረሪያችቤ ዚደለጋነት
ወቅቲዞቤ ዚናራች ዪኪባሉ፡፡

[96]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ሺርቲ ኢስራ ሺኢሽቲ ሀረሪ ዚመሐድ ሑስኒ ሀረር ኣሲማቤ

ዚቃነናሳ፤ ኩልሉ ሲያሳ ሙነዘማቹም ዘቀረብኔዩ ሑጅጃቹ መቤጃቤ
ሐንጃባይ ኻኑ፤ ሀረሪ መሐድ ሺርቲ ዪቃኒኩትማ ሀረሪያች ሩሕዚዩው
ቢሩሕዘዩው የትሒዳድሩኩት ዌደሮት/support ሰጡ፤ ዪ ሰኣ ሺርቲ
ሑኩማ ወቅቲያ አትሒዳደሮትዚኛው መቃነን አትታይሌ፤ አትታበርዋ
ዚዳዮት ቆባ/strategic alliance መፋጨቤ ቀለሕ ባና፤ሰበብዞም ሀረሪ
ኡምመት ሑስኒዞቤ ነባሪዚታ ሀረሪ ሒልቂቤ አላይ ቀቢላችባሕ ዚትሔጃሳ
ፊዝቤ ኡኑስ መኽነዞቤ ኦሮሞ ኡምመት ሑኩማዞ ዳይቤ ዪቃኒኩት
ኪሕሊ ተረኸባ፡፡ ዚኢትዮፒያ መትሚጃጃ ሑኩመቤ ሉኻች ሙጋድ
ተገፈረማ፤ አበሰላማ ዘቀረቤው ተሕሲብቤ፤ ሑንደኔቤ ሂርሲ ሐደራችቤ
80 ጌይ ኡሱዋ 80 ኦሮሞ ራጋች አሳነኑማ መስሳ መኽና ሐልበና
ባዩማ ፊርማ ኣሹ፡፡ ዚመትሚጃጃ ሑኩማቤ ዚቃነና ሙጋድ ጌሲ ኪፍሌ
ወዳጆቤ ዪትኤቀድዛል 8 አግቡራችዋ 2 አቤጃችዋ የረድዛላች ዚትረኸቡቦ፤
ሒርጊጋር አግቡር ዚተያች ኦሮሞያቹም ዛሉቦ በጂሕ ቢሳሎት አኘማ
ዚመትሚጃጃ ወቅቲ ሒርጊ ጋርቤ ሁነደኔውም ዪደብሊማ ሑኩመዞም
1986ቤ ይቃኒኮት ኻና አዞቤሐሩኸ አላይ ሱአሌ የንበር አልታ አኸኻች
ይበሉቦ፡፡

[97]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

5. ላሖር /ፓኪስታንዋ/ ዋ ዛንዚባር /ታንዛኒያ/

ዚቢሳሎት ዚያራ ገበእቲ

ቡእቲ
ዪትቄጠባዛልኩትቤ ዪቤ ለአይ ሒርቃኦትዞኩትቤ ዚትቄቀሉ
ባዳቹ ዚቢሳሎት ዚያረሌ አቡራ ተለሐደማ 3 ዚሺርቲ መስኡላችዋ 5
አቁዛ ቢሮ መስኡላች፤ ዚያራ ሒርፈቱ ኒለምዲባኩትሌንታ::

ጢቅምት 25/2006ቤ ኪል ታንዛኒያ በረርና ኪሱዋኒ ጠይያራ

ሜዳቤ ወረድና ሆቴልዚና ማፋማሩን ናረ፡፡ ሐደርነማ ጊሽታኝዞ ኢስቶን
ታውን ኮንሰርቬሽን ዋ ኔሮት ኤጀንሲ ዳይሬክተር ዚተዩ ኢስሳ……
ተቄበሉና አላይ አፈርጠራቹም ጠብ አሹሉና ዚያራ ዛሽኔዪ አትታያች፡-

[98]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ኢስቶን ታውን ሔጀሶትዋ ኔሮት ኤጀንሲ



አሲማ መሽሾቀልቲ ጋር


ሚይ ኩእቲዋ ኢኔርጂ ሚኒስቴር



ዘይያሪ ኮሚሽን


አጋካን ዚመንግስት ዘልታ አለምሑቁፍ ተእሲስ



ዛንዚባር ቁራስ ዌደሮት አፎቻ



ጋፋ ዪገፍሩቦ አትታይዋ ሙዚየምዞ



በፈርዞንዋ ሐዋጅ ሐርሺ



ቦሰናዋ ኡድማ ኡሪ … ወዚተ አትታያቹ ዚያራ


አሽና መእሉማቱም አትናወጥና ዚቀራ ዘገሕ
ገበእቲ ዪትኼተላል፡፡

[99]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ዚያራ መግለገልቲ

ዚያራዞው ናሽባ ሔራው ያርዛል ማእሉማት ጠብቲ አሳስቤ

ዪትኺተልኩትቤ ኢስ አሐድሌ ገበእቲዞ ዪቀርባል፡፡

1. ዊጥኒ

እኛች ማእሉማት ኒሳምቲባሌ ጠብ ዛነቤው አዳ ቁራስ ዋ ቱሪዝም

አሳስቤ ዚኻነሳ፣ ባድዞቤ ዪ ማእሉማት ዪትረኸብባ ጂሓች ኮኦት ኻኑማ
ተረኸቡ፡፡ አዝዚያቹም ቁራሱ ዪነኪቤ ኢስቶን ታውን ሔጀሶትዋ ኔሮት
ኤጀንሲዋ ዘይያርነት ኮሚሽኒንተዩ፡፡ ላኪን ዲባየቤ ሑኩማ ዘልታዩ
ሙነዘማዋ አፎቻችቤ ጢት ማእሉማ ዪትረኸባል፤

ዪ አሳስቤ

1.1. ኢስቶን ታውን ቁራስ ሔጀሶትዋ ኔሮት አቡሱልጣ

ዪ አቡ ሱልጣ - ቦርዲ ተሐይቤ ዪትሒዳደራል

- ቦርዲዞ 10 አግቡራች ሓላ

- አቡሱልጠዞ አዋጅ ቁጠር 2010 ቤ ቃነና

- ቦርዲ አግቡራችቤ 3 ዚዩው ሚኒስትርዞቤ ዪትረመዱማ አሐድዜ

ኢደች መክና ሐልቤ

- አሐድ ኡስእ ባድዞ ነባሪቤ ሚኒስቴርዞ ዪረምዳል

[100]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

1.2. ዚዛንዚባር ዘይያርነት ኮሚሽን

ማኔጅመንትዞ

• ሽብሪ ጐይታ

• ዋና ሰክሬተሪ፡-

- ኮሚሽነራች

- ወረዳ ኮሚቴ

- ዪነከዩ ቃማች ፎረም

• ዳይሬክተራች

1.3. አቡሱልጣዞ የሚሕረዛል

 መሔጀስ፣ መቄረሕ፣ መኔራዋ አትሒዳደሮት፣ አለም

ሑቁፍ ቁራስ ቁራስ አትሒዳደሮት፣አትሒዳደሮት አቡራ
ዞው አለሚያ ቀድራችማ ዚታወቁ አሲማዞ ቀድራቹ

 ኡምመትዞ ኢቆቱ መሌቃ መንቃቀሕ አቆትዞው መጦኛ

 ቁራስዋ አትሒዳደሮትዞው መንጃጀሕ

 ቁራስ አትታያችቤ ቲራፊክ አቡራው ጠብ ሞኛዋ መት

ኺታተል

 አላይ ቃማች ባሕ መኽነማ ቁራስ ሺርቲያቹ መቄራሕዋ

ሺርቲዞው ዛልበኩትቤ መኔራ

 ዪ ሺርቲቤ ሩኽሳ መስጠዋ መኽተር

 መትኺታተልዋ መዌሰን ቁራስ ሺርቲቤ ዛሉ ደቺያቹው

ሒይያች ዋናች ዚኻኑሳ አላይ 10 ዪኹንዛሉ ዙርዙር

ሚሕራቹም አዋጅዞቤ ተሰጤው፡፡
[101]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

1.4. ዛንዚባር ዘይያርነት ኮሚሽን

አሜሐሮት

• ዘይያርነት ፖሊሲዋ ማስተር ፒላኑ መሜሐር

• ዘይያርነት ቤሔርታኝነት ዪነብራኩት ማንጃጀሕቲቤ፣ ጊር

ጋረቤዋ ኺድማው መጦኛቤዋ መትዋኸብቲው የሚሕራል

• ዘይያርነት ዲላጋችሌ ተሴጀሎት፣ ሩኽሳ መስጠ፤ ሙራቀ

በዋ ተኽታተሎት ያሻለዮሖል፡፡

• ወቅቲ ወቅቲቤ ዘይያርነት ኢንዱስቲሪያችቤ ሙራቀበዋ

ቤሐሶት ያሻል……. ወዚተያቹው የሚሕራል

1.5. ዛንዚባር ልምዲ

- አቡሱልጠዞ በጂሕ መሐንዲሳችዋ አርክትክቸራች ሐላ

- ኩልሉ ሜሸኛቹም ቲርፊ ወቅቲዚዩቤ ኻድዚዩ ዛጡ ይደልጋሉ

- ሜሸኝኛችዞው ኪለአትለመደ የሊቃል

- ቃኑንቤ ታኽ የገኚኩት አትፌረኬው

2. መሐልለቅ ዘሪናች

2.1. አቡሱልጣዞ ቡኦት

- አቡ ሱልጠዞ በጀትቤ ዪትሒዳደራል

- በጀትዞው የሰብቲላዛል ቦርዲንታ፤ ቦርዲዞ ሚኒስቲርዞሌ ዪገ

ፍራል ሚኒስቲርዞም ባድሑቁፍ ባጀትባሕ ዪቡኢኩት ያሻል

- ዘሪናችዞ፣ ሑኩማቤ፣ ጊራንቲቤ፣ መታጫቤ፤ዊርሲቤ፤

ሲጣቤ፣ ሐዲያቤ /Subsidy/ ኢሰሐድ ሐጃችቤ ዚቀበለው
መንግስቲ መምለእ ኢስአሐድ ሺኢው መንግሥት የሐግድ

[102]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ላሐል፣ ቁራስ አትታያችቤ ዛሉ ደቻችቤ ዪትረኸቢ ሊዝቤ፤

መንግስትቤ የስሳመትዛል ቡአታችቤ ዚትዌሰናዞው አቡሱልጠ
ዞሌ ዪትሐደጋል ዪትሰጣል፡፡

 ቺኻሎት ማቴሪያላች ኢንጪዋ ኡን ዪጃራች የቀርባሉ፡፡

 ቹኹላች ቀርሐዋዝ፣ ዳይሐዋዝዋ ሑኩማቤ ዚትለሐደንታ፡፡

2.2. ዘይያርነት ኮሚሽን ቡኦት

 ዲላጋ ሩኽሳ መስጠቤ

 ቫት፣ ሆቴል፣ ግብር፣ኢስታምፒ ጠይያራ ሜዳቤ ዪትከፈልዛል

 ጠይያረቤ ዪትከፈልዛል፣ መቃነንቤ ዪትከፈለዘል

 ሙዚየም ቦኦትቤ

 ቡኦት አቡሱልጣ ዪስሳመትዛልቤ

 ኢሚጊሬሽንቤ ዪስሳመተዛል

ኢንሸስትሜንት ሩኽሳ፣ ቼኸሎት ሩኽሳ፣ አረዳሐልቤ፣ ኺድማ ኪፋሎ

ትቤ ፣ ደቺ ሊዝቤ ዪትከፈልዛልቤ፡፡

2.3. ዛንዚባር ልምዲ

 ፒሮፖዛልዞ ኩትቤም ፈንዲ የገኛሉ፡፡

 ኢንቨስትሜንትሌ መሐለቅ መግኘሌ ኢስላሚክ ባንኪ ተማለ

ሖት ሐለዩ፡፡

 ሩሕዞ ዛጥ ቦኦትቤ መትናፈእ መፍረክዞ

 ቁራስ ሰበብቤ ዪትረኸቢ ቦኦትቤ ሳም መግኘዞ

[103]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

3. አቡራ

አመትቤ የሚሕራው ፒላን ያሻል ዪም ኦርኩት ዪትሬገዛዛል ቁራስ

ሔጀሶት ዋ አትሒዳደሮት ቁራስ ሺርቲያች አቡራቤ ዚትኤሰሳ
ዪኹናል፡፡

 ዚወሰኹ አትታያቹ መኔራ ዲላጋ ሐል

 ታሪኺያ ጋራች ታጂር፤ ሑኩማዋ አፎቻችቤ ጠብ

ዪላል

 አቡሱልጠዞ ዪሻወሩ ቁራሱ ዪቂሕራል

ዛንዚባር ልምዲ

3.1 ነዛፋ

- ኢስቶን ታውን ነዛፋዜ ኦርኩቱም ደረቅ ቁሻሽ ኤልቤም

- ኩልሉ ጋርዋ ዱካን ሩሕዞዛጡ ዪሳምቲባ መሐዋ ሓላ

- ቁሻሹ ጋርጋርቤ ጋሪቤ ዪሳምቶሖል፡፡

- መናፈሻችቤ ሲሚንቶቤ ዚትደለጋ ቁሻሽ ዘንቢል ሓል

- ፒላስቲክቤ መትናፈእ ኹቱሪንታ አትታይዞሌ ወረቃ ዘን

ቢልሐል

3.2 ሆቴል

- ጊዲር ሒርፈት አውወል ቀለጋራቹ ኪል ሆቴል መትናወ

ጥዚዩ

- ጋርዞ አውወል ቹኹል ኻነጊሩም አልቤርጐ /Room

Service/ ዚዩ ኢላ 5 ኢስታር ሆቴል ዪትጋበትዛል ሓላ

[104]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

3.3 ዘይያሪ ያሪያች

- ሉኃ ፊራኮትዚዩ የድዲንቂዛልንታ

- በጂሕ ሉኃ መፍረክ ሙጥጢም አልታወ ዪዲጁ ቱሪስቲ

ባድ ሉኃው የትሊምዳሉ፤ ምሳል ጣልያኒ

- ዘይያሪ ያረያች ዪገልጦዛል ሺኢው ኻድዚዩ ያሾሖል /ጋፋ

ዶልላብ/

- ያሮዛል ሺኢው አማንቤ ሳይንሲዞው ዘልቀረቤ ዩቃሉ /

ሐዋጅ ሐርሺ/

3.4 ዪቺኽሉቦዛል መሐዋች

- ዪትቼኸለው ጢሪ ኡን መኪነቤ ሱሩእዞ ሓል፤ ዪሰምዛል

- ደርቢ ኢንጪ መጋላ ሓላ ዪትረኸባል

- ጋር ጠብ ያሽዛላችሌ ፒላን ጠብ ያሺማ አቡሱልጠዞ ዪስጣል

መሐልለቅዞ ዘሌለያችሌ

- አሐድጋሩ መሔጀስ፣ መዌደር ዚትኸሻሳ ፒላን መቅረብ

ሐልባ

3.5 ዘይያርነት

- ዘይያርነት ማስተር ፒላንቤ ዪትኤቀዳል አቡረዞ

3.6 በፈርዞን ዋ ሐርሺ

- ቁሻሽ ሙጥጢ /Slum/ ዚናሩ አትታታያቹ መሔጀስማ

ዘይያርነትሌ መዌላ

 መትነፈስ አትታይ ሞኘ

 ዘይያራች ኦርቲ ሐንጉር ዮልቦማ ዱፍ ዪነስቦ አትታይ

[105]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

- ሐዋጅ ሐርሺ ሙጥጢዞ ዛይያሪያች ዪሑርቦ አትታይ አሾ

 ሐዋጃቹ የበቅሉቦ አትታይ ኻና

 ዘይያሪያች ዚያራ ያሹማ ፖክድ ዚኻና ሐዋጅ ዩኽባሉ

 ዪጣሉቦ ፓኬቱም አዝዞደቤ ኢጂዲላገቤ ጠብ ዪላል

 ባድዞቤ ዛልናር ሐዋጃቹም የዲጁማ የበቅላሉ

 ሐዋጃች ናጐቱ ኪል ኢንዱስትሪ ናጎትሌ ቦኦት ዪኹ

ንኩት ሞኛቤ ሳቡንዋ አጢር ዩኹናሉ

 አዜባች ኪልቲዌጠኑ ሐርሺዞው ዪደልጋሉ ዘይያሪው

ያራሉ፣ናጎትዚዩው የሲማሉ

4. ቃኑን ሚሕዛኝ

4.1. አቡሱልጠዞ

- ዚትኤሰሰቤው አዋጅ ሒልቂ 2010 ሐላ

- ደቺሌ ሊዝቤ ዪሰጥባዛል ቃኑን ሓላ

- ፒላን ዪትሜሐርባ ቃኑን ሓላ

- አቡሱልጠዞ ኢስበልበላት ዲላጋው ሐትታፊቤ፤ ኤጀንቲቤ፤

ኢንቨስተርቤ ዪደልጋል ዪሌም ዊል ዪቡአል

4.2. ዛንዚባር ልምዲ

ቃኑን ሚሕዛኝ

ቃኑን ሚሕዛኝ ኩልሉ ሺኢሌም ሐለዩ

- ቼኸሎትሌ

- ማሕበርሌ

[106]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

- ቱሪዝምሌ

- ኩልሉ ሐጀም ቃኑንቤ ዪትሜሓራል

5. PPP ሑኩማው ቀርሐዋዛች ዳይ ዲላጐት

5.1. አቡሱልጣዞ፡-ሑኩማዋ አላይ ሐዋዛች ዳይቤ ዪደልጉቦ ኹንቲያቹ

ዪነክዛልቤ ሑኩማ፤

 ሐትታፊባሕ

 ወኪላችባሕ

 አላይ ዪዊድሩ ቃማችባሕ

 ዪነከዩ ቃማችባሕ

 አፎቻችባሕ ቁራስ ቄረሖትቤ ዲላጋ ዛልነቱ ቃኑናችዞቤዋ

ኢስአሐድ ዚደለጉ ዲላጋችቤ ያራል፡፡

5.2. ዘይያርነትሌ ዪስበዩ ቃማች

 ዛንዚቢር ኢንቨስትሜንት ኤጀንሲ

 ዛንዚባር ቡኦት ቦርዲ

 ዛንዚባር ዘይያርነት ኔሮት ኢንስቲትዩት

 ዪሽሻወሩ ቁራሳችዋ ሙዚየም መቅነእቲ

 ታንዛኒያ ቡኦት አቡሱልጣ

 ሜሸኛች መቅነእቲ

 ሚናእ አቡሱልጣ ዘየያርነት አፎቻች /ZATI/ /ZATO/

[107]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

5.3. ዛንዚባር ልምዲ

5.3.1. አቡሱልጣዞሌ ኡምመትዞዋ ተሳአዶትዞ

- መስኪንነትሌ ዪጡቅሲዛል ዪትሪኡሜል

- ዘይያሪያቹውም የጪንቁሜሉ

- ኢጂ ሲነትቤ ዚትደለጉ መሐዋች ዱካናችቤ ዪሳማሉ

 ኢንጪቤ

 ጐጋቤ

 ጨልሌቤ

 ኢራዝቤ

 ቆርኬቤ

 ጎማቤ … ወዚታቤ ዚትደለጋች በጂሕ ሓሉ፡፡

- ኡጋችቤ ሐንጉራች ኪልቲደለጉ ዪስሳማሉ፤ዪተበለኣሉ ኦርኩት

ዞም ሚሼት

- ኹድረዋ ሙድረቤ ዪትደለጉ መስቻቹም ኡጋቤ ኪልቲደለጉ ኪል

ቲቄረፉ ኪልቲጨመቁ ዪሳመሉ፤ዪስሰቻሉ፡፡

- ቀርሐዋዝባሑም ኻነ ዪትዌጠኑማ ዲላጋችቤ ዪሰአዳል፡፡

- ሑኩማባሕ መስሰ መድለግሌም ኪልቲዌጠኑ ዪደልጋል፡፡

[108]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

5.3.2. ዘይያርነት አሳስቤ ዚትሔጀሳ፤ በጂህ ቃማች ባሕ ዪደለግዛልነት

ንታ ሑኩማ ቃማች ሙጥጢ ዚትሔጀሳ፡-

 ደልላብ፣ ኢንዱስቲሪ፣ መትዋኸብቲዋ ዘይያርነት ሚኒስ

ቴር

 ተራኦትዋ ቲራንስፖርት ሚኒስቴር

 ሚናእ ኮርፖሬሽን

 ቱሪዝም ኮሚሽን

 ሆቴልዋ ዘይያርነት መግበርቲ ኡድ

 ኢንሸስትሜንቲ መንጃጃሕቲ ኤጀንሲ

 ኸድሐዋዝ ቃማችቤም

 ዛንዚባር ዘይያሪ ኦፔሬተር አፎቻ

 ዛንዚባር ዘይያርነት ያሪ አፎቻቺንተዩ

5.4. ዘይያርነት መንጃጀሕቲ ሓጃች

 ሚዲያቤ አትቴወቆት - ቲቪ፣ ሬድዮ፣ ፒሬስ፣ ኢንተርኔተ፣ቦ

ርድ፣ ጋይድ ኪታብ

 ኡምመት ተራኦት - ኩልሉ ሚዲያቤም አትታዋወቅት

 ቀርሐዋዝ ዊኸቦት - መስመትቲቤ፣ ቢሳሎት ኡድቤ፣ቴሌፎንቤ

 ሺርቲቤ መትሌመድቤዋ መሐዋች መሴመቤ

5.5. ዛንዚባር ቁራስ አፎቻ ኩሽኩሽቲ

 ኢስቶንታወን ቁራስ ቄረሖትቤ ዪደልጋል

 ኢስቶንታወን ቁራሱ የትዲላድላል

[109]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

 ሺርቲ ቄረሖትዋ ዪነኮትዋ ዘይኒኮት አዲያ ቁራሳችቤ ዪደ

ልጋል

ሆቴላችባሕ፣ መድረሳችባሕ፣ መሾቀልቲ ጋርባሕ ቁራስ ደልላጊያች ባሕ

ተሳአዶት ያሻል፡፡

 መንቃቀሕቲ ዲላጋ፡- ቲያቲርቤ መትሌመድዋ መትፋረሕ

 ኤግዚቢሼን ተልሚዛችባሕ፣ ሒርጊ ጋር አግቡራችባሕ፣

ተልሚዛችባሕ

 ፌስታ ጠብ ያሻል፣ ሱራ አትጋፈሮትዋ

 ኤግዚቢሺን ተልሚዛችባሕ

 ኡምመት ተራኦት ዲላገዞ ዪትኼተልኩትቤ ዪትሔጃል፡-

 INTERNATIONAL:

 World Urban Forum, Barcelona – 2004

 Organisation for World Heritage Cities (OWHC) – 2005

 World Urban Forum, Vancouver – 2006

 Europa Nostra Conference, Stockholm-2007

 INTO Conference, Victoria Canada - 2011

 REGIONAL:

 East Africa Regional Network for OWHC

 Lamu, Kenya – 2004

[110]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

 Ilha Mocambique – 2005

 Mombasa, Kenya - 2011

6. አሰሲያ ኔሮት

6.1. ኡጋ - ኢጊር ኡጋ፤ መኪና ኡጋም ሐል

 ኢጊር ኡጋ ታዪሊ ኑጡፊንታ

 መኪና ኡጋ ኢስፋልቲ ኮንክሪት ኑጡፍንታ

 ኩእ ዪሊጥባ ኡጋች ሐሉ

 ቁሻሽ ኩልሉዞም ጋርዋ ዱካንቤ ዪሳምታል ጋሪቤ ዪትኒ

ሰአል

 መኪናች፤- ጢት፤ ሚኒዋ ሚባሳች ቱሪስቲሌ ጠብ ዛያች

ሐሉ

 ቁራስ ቄረሖት ኤጀንሲሌም አሐድ አውቶቡስ ሐላ

6.2 ኩእ ቁሻሽ

- ቁሻሽ ወሰኽዋ ከኒፍ ሚይ ኪልበሐር ዩቡእናር

- 300 ሜተርቤ ኪልአሮሐቆ በሐርቤ ዪስቦንናር

- አኽኻእ አላይ ሐልሊ ዪዲጂቄሲ አቃነኑ

6.3 ሚይ

- ዋና ሚይ ቦንባ ደቺ ተሐይ ዪትቀበራል

- ጋርጋር ዪቡእዛል ፒላስቲክ ቦንበቤ ዲደገዱ ጠልጠል

ኪላያ ዪሊጣል

[111]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

6.4 ኤሌክትሪክ

- ቲሪክ ዪለምዛል ዪትሪኡሜል

- ኡጋቹም ቲሪክ ሓላዩ ቀጪን ኡጋቹም ቢሪኝንተየ

- ሆቴላች ኤሌቲሪክ ዪጥረምታሉ ካርዲባሕ ቃጠሮማ

(መፍቸሕ)

7. አለም ሑቁፍ ተራኦት

7.1. አቡሱልጠዞ

- ዩኔስኮ ባሕ ተራኦት ሓለዩ ሔጀሶትዋ ቼኸሎትቤ

- ስዊድን ባሕ - ጊዲርያም ጠብ ሞኘቤ

- ጠልያኒ ባሕ - ሉኃዚዩው መተሌመድቤ

- አሜሪካን ባሕ - መግበርቲ መግኘቤ

7.2 ኮሚሺንዞ

- ዪኔስኮ ባሕ ተራኦት ሐላዩ ሐጂስ ዪቼኸሊ ሺኢ ዩኔስኮ ኻና

ዊዞው ዪብቃሉ

- አጋካን ዪሎ አለም ሑቁፍ መንግስቲ ዛልታ ሙነዘማባሕ

መስሳ ዪደልጋሉ

- አመትቤ ጊዲርያማች ጠብ ኪላሹ የገድራሉ

[112]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

8. በፈርዞን አትሒዳደሮት

- ሐርሺ ሐዋጅ ቢቃሉትሌ ዪትናፈኦሖል

- ዪው ዪደልጊዛላች ዚትዌጠኑ አፎቻችቤ ንታ

9. ዚትረኸበ ሓላት

- ኡሱእዞዋ ዘይያሪ መስሰቤ ዪነብራሉ፣ መስኪድዋ ሆቴላች

ሜጠቃን ሜጠቅቤ ሐሉ፡፡ መትፊራረክ ሓል

- ኡሱእዞ ዘዩሪነትቤ ፋይዳ መርኸብዞቤ ተናፋኢንታ

- GDP 15% ዞ ዘይያርነትቤ ዪትረኸባል

10. አላያች

- በጂሕ ባንኪያች ሰረፍሌ ዚያራ አትታይ ኩልሉቤ ሐሉ፤ ቱር ኦፕ

ሬታራች በጂሕ አትታይቤ ሐሉ

- ቱር ኦፕሬተራች ዘይያርነት ማእሉማት ዪስጣሉ

- ታክሲያች በጂሕቤ ሐሉ አሐድ ረንጂም አልታም ተርጋቤት ዪት

ላያሉ

ዛንዚባር ልምዲ

10.1. ኑግዳ ተቄበሎት

- ሑኩማ ኑግዳቹ አማንቤ ዪትቄበላሉ ዪትኺሺ ማእሉማት

ዪሰጣሉ

- ኩልሉ ዪሑርቦ አትታይ ዚትዌጠና ኹንቲቤ ማእሉማት መስጠሌ

ጠብንተዩ

- ዚያራ ዪኹኒ አትታያቹ ጠብ ያሹማ በልለማ ዪላሕዱማ ያስታሉ

- ኑግዳው ዪኻድማሉ የሲኛሉ

[113]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

10.2 ዘይያርነት አማንነትዞዋ አምኒ

 ዚያራ አትታይ ጦኞትዋ ተጋበቶት /P/ቂማ፣ ሺርቲ /E/ አማን

ትዋ አምኒ /SS/ ሲያሳ አረገዞት /PS/ ዪልዛል ተሕሲብቤ ዪደ
ልጋሉ

 ዪው መጦኛሌ 6 ተማለሖት /አቀረቦታች ዪትናፈአሉ

- ኡሱእታኽሌ ዘበኛነት ኺድማ

- ኮምፒዩተርቤ ዚትኤሰሳ ናጥ ኺድማ /Alarm/

- ፖትሮልቤ - ዘይያርነት ፖሊስ

- ሉይ ዘይያርነት ሑክሚ ጋር

- መንቀሕቲ አዘያዶትዋ ኢስሊ ቂማ ኸለቆት

- ዘይያርነት ቂፍኛ አትሒዳደሮት ሙጋድ

11. ማቴሪያል መሳመት

- ቃኑን

- ዊል

- ካርታ

- ቱሪዝም ማስተር ፒላን

- ዘይያርነት ኮሚቴ

- 3ፖወር ፖይንት

- አቡራ ቃኑን

- አዳ ዋ ዘማኒያ ፈቀርዋ ዚክሪ

- ሱራች ነሰእና

- ቪዲዮቤ ተቀደሓ
[114]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

እኛቤ ሚን ዪቴቀባል

ቁራስዋ ዋሪነትዞሌ ዛለናቤጆቱ መጦኛ ዛለና ዪንታ ባይቲማ መቆጫ

ዊቃሮትዚኛው ሐጂስቤ መሔጀማ መሐንድሳችዋ አርኪቲክቸራቹ መዛየድ

ቃኑንዚኛቤም ዊቃሮትዞሌ ታኽመስጣ፡

ቁራስዋ ዘይያርነት ሑክሚ ጋር መኤሰስ፡

ዪሌም ፖሊስ ዪነብራኩት ሞኛ

መሐልለቅ ቦኦት ዘሪናችዞው መዝገሕዋ መብዘሕ

አለም ሑቁፍ አርራችቤ መሴሳአድ ፊራኮትዞው መዛየድ

ኡምመት ተእሲሳች ዚቅዪሉቦ መላው መዛየድ

[115]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

6. ሀረር ሀረሪዋ ቹኹላችዜ

(ዪ ኩቱብ 1999ቤ ዚትከተባንናርማ አኸእ ሐርፊ ሔራው
ዘልቲኼተሌው ዪሰበብቤንታዋ አውፊ አትሒብራኽ)

ሀረር ሀረሪ ዋ ቹሑላችዜ አሐዱም ሺኢሽቲምንተዩ ባይቲ

ይትፈረካል ሰበብዞም አሐድዞው አላይዞቤ መላያ ዘይትፈረክሌ
ባይቲንተ፡፡ የኽኒማም ይ ኩቱብ ኦርኩት የሺሕኒባዛል ሀረሪ ቹኹላችቤንተ
ይው ዛነሳዘ ሀረሪዋ ሐረሩው ዘልሔጃቤ አዊን ዘልነከአቤ ሑሉፍ ዘየልሌ
ባይቲ ሒርቃኦትዞ ይዘግሒሌ ፈረካ ፡፡ የኽኒማም ቹኹል ዛነሳአ ኡሱዕ
ወልዲ ይነብሪባ ይደልጊባዋ ሩሕዞው ይሒጥሪባ ቹኹላቹው ባይቲሌ
ይትኸሻልዋ ኢስ አሐድሌ ነሄጃ፡፡

1. ጁገል (ሁጡር)

ጁገል ባይቲ ምን ባይቲንታ፡፡ ወቅቲዞሌ አላቅኾም ጌይ ሲናንቤ

ሑጡር ባይቲ ተኸሸናርጊር ከትታ ይሎሆል፡፡ የኽኒማም ጌይ መንበርቲ
ባዱው ሺር ዛያ ሁጡሩው /ከትታው/ ጁጎል ይሉሆል፡፡

ጁገል ዚትቼኸሌው አሚር ኑውር ዘማንቤ ቃጪቤ ይዲይጅ

አዳዋው መትኻተርሌ ዚቼሎነት ኡዙን ኡምማዜባሕ ቀርኒ አላናጊርዞ
ታሪኽ ይምደነሐል፡፡ ይ ዞም አሚይር ኑውር ዘማንቤ (1542-67) ተቼኸላ
/መሐመድ ኢብራሂም 1997/.

አዝዞቤሔሩም ጁገል እስበልበላት ዘማንቤ ዚትዲማመሱ

አትታያቹው ኪልቼኸሎንናር፡፡ ዪቤም ይትቄቀልዛል ጠሊያኒሣ (1928-
33) በድሮበሪ በሪዋ ቶያችዞ ኃይላ ሥላሴ ዘማኑም (1933-74) አዞኩትዞ
(1975)ቤ ዚትዳመሳቹም ተቼኸሉ አኽኻም ዩኒሴፍ 1980 ገረብቤ አርጎበሪ
ገረብደሌ መሀዲጃሌ 70ቤ ኢላ 100 ሜትር ዩኹንዛል ተቼኸላንናር፡፡

[116]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ይኩልሉዞቤም ኢሕአዴግ ዘማን ጌይ ሑኩውማ ኢመይቃንኒ

አሐድ/ሀረሪ ታሪክኽዋ አዳ መሐዋች መትፈቀድቲ ኮሚቴ / (ሺብሪ
መሪ መሐመድ ሻሽ ገርዳስ አዩብ አብዱላሂ፤ ኸዝነጅጂ አብደላ ሸሪፍ
አግቡር አሊ ኬነዋቅቤ ምስራቅ ሀረርጌ ባህል ጽ/ቤትቤ ኣቆት ወረቃ
ተነሳኣማ ዚትቼኸላንታ)፤ ይሎዛል ቃነነማ አው አብዱረህማን ዩሱፍ /ባሻ
ቢሪኝ/ ዚሰጦ መሀልላቅቤ /ብር 182,000) ሺርቲ ጁገሉው አትቼኸለማ
ይሂልዲቤ ኢሳል ጌይ ሺርቲ ወቅቲያ ሑኩውማ መቃነንዞ ሰበብቤ ኣደዋ
ሪያዳ ቢሮባሕ ዪ ኮሚቴ ዚቀሩ ዲላጋቹው ሔለዳ (1991-93)፡፡

ዪ ኩትቤ ሑጡርዞ ሓሺኡንቤ ተቼኸለማ አኽኻዕ ወቅቲቤ አውወል

ዘልናራ ዲከ ወገርዞም ኖረትዋ ኩኝኚ አፈርቤ ተሃሰሰማ ሱጉድ ኣጥ በሪ
በሪዞም ሐጂስቤ ጠብ ባየሌው ሓምሚስቲ በሪያቹም ክል ኢስሲር ኻኑ፡፡
ሂይያቹም ዱክበር፣ በርበሪ በሪ፣ ሻበፍጥ፣ አውመያ ዋ ዚወሪቃንተዩ፡፡

አጀኢብንታዋ አሐድ መስሪም ጁገልቤ ዩውጪተል ቢላይ

ዪቡኡሜል መስሪ ዋራባ ኑዱሉው ቢላይ በሪው ዪውጩሜል ዋራባም
ኑዱሉው ሚሼት ኪልቢአ በኽቲ የኒዝፋል፡፡

2. ጌይ ጋር

ኩልሉዚኛም ኑቃኩትቤ ቹኹላችዚኛ ሓሺ ኡውን አፈር

አትታይዞቤ ይትኸሪማ ጪባዞ ይሪሕሲማ አሳስ ከልቲኸራ ዚሪሕሶማ
በንናንዋ ነጅጀሩም ዛሉቦ አትታይቤ ጋር አፎቻች የኽ አብቤው ሀም
አብቤውቤ ኡውንዋ ጪባው ክለንዶለሎዋ ኪልአዛለሎ ክልቲቅባበሎ
ጋሩው ጠብ ይልማ ወሪዋ ገብቲዞ ኢንጪቤ ጠብ ይልማ ዲክከዞ
ደርቢ እንጪ ቤሔር ሳር አዝዞቤሔሩም ከበል ጪባዋ ኡውንቤ ዊዳር
እስትመረጋ ቤሔር ጉግጉባ አፈር የጪኖማ መንጨሮር ዋ ዲክካ ወገር
ዩኹንለማ ኡስጡዕ ገረብሌም ጠቄታች ነደባች ቁጥጢ ቀላ ዴረ ዋ
ክርተት ዩኹንላማ ወንጠፍ መግኘ መረብባ ፣ አሺን ዋ አተዋቅ ጋር ጠብ
ይልላሐል ይትሀሰሲማ ነጪይሕ አፈርቤ ዪትሊቃለቂማ የእቤሔር ጌይ
ጋር ኻና ባይቲንታ፡፡ ይው ደርቢ ጋር /ጌይ ጋር/ ይሎሆል፡፡
[117]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

በይቲንታ ይ ቹኹሉው አፈር ረንጂማ የህማልሊዛልነት

(1836) ቤ ጌዩው ዚያሪ ዛሻሳአ ሪቻርድ በርተን ቂሽነቤ ዚከተበነት
ይትታወቃል፡፡ላኪን ይጋር ቢርዲሳ ዩሙቅማ ዊይ ሳአ ይበርደል፤ ኩልሉ
አይነ መግበርቲ ጋራችቤ ኒብሪሌ ይተወመላሕዛል ነትሌ አለይ ካቲባች
ይኪብዛሉ ሐሸዕ ባያንናር፡፡

አባትቤ ጢይት ጋር ዋ አወለዳ አዊን ዊጃች ዚቼኻሌ ሶመን ደርቢ

ይነብራል፡፡

ሀራሺ ጋራች ኻኑጊር ዳስ አባትቤ ሐል ባራዋ ወጨራ የግዱቦዛል

አትታይ ይነብረሐል፡፡

ሰገራ ለአይዞ ኩፈት ሁጡር ዛለንታ ኢሳሀድ ጋርቤ ገብቲ አላይ

ጋራችቤም ጆኒያ ተገን ዪኹንለሃል ከኒፍ ኤሉም አፈር ለአይቤ ዛሃንዋ
ሸሀት ያሾሆል ሚንሌ ባኹጊር ጀዋብዞው ገበዕ፡፡

• ገዱ ዘልቲኸረቤው ሰበብ ወልዳች አነቴዩጊር ዘሀንዚዩቤ ነት

ቱዚዩው ዩቆማ ደውዋ ያሽሉዩንናር ላቦራሮሪንተ በሉካ !

• ሰገራ ባይቲ ሐርሺ፣ ጉፍታ ሞገድቤ ሰገራ ሁውሌይ

ኤለይ ገፈሪ አላዩ !

• ገፍ/ ዘሐን ዘላኾ ሰበብ ጌይ መድረሳ ኒለምዲዛና አሐድ

ተልሚዝ ኡስታድ ዘሐን ዲጄኝ ባየማ ሩኽሳ ዘትሄበረሳ
ሚን ተትቁምሳማ ዘሀን ቲላኽ ገፍ ቲሉሜኺ ዛዮ ቀጠብ
ባዬኝማንታ፤ ፈጠንቤ ይደርቂማ ሱችና ዘየዴጅኩት መጥ
ረግሌ ይትሜቺኩት ሰገራ ላአይዞ ኩፉት ኻና !!

• ደቺዞ አፈር ዚኻኔው ዘሀኑው መሕፈስሌ ይትሜችኩት ፣

ደውዋ ዚሰቾሳ ጢቅቀሽሾ ገዱ ዪኸሮማ ሾህ ያሽቦሌንታ
ያእቤሔር ዪተቆፈላል፤

• ወሐቻችዚዩ አደዚዩው ይቂሕሩኩት ሸክኪ አሼጊር ይት

ኼታተልቢንናር ይሎሆል፡፡

[118]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

ይ ጌይ ጋር ደርቢጋር ጢይት ጋር አወለዳ ዋ ሰገራ ዪነብራማ

ሑጡር ዚኻነሌውሳ ከተንበሪም ይኹንላማ አውወል ጌይ ጋር ተሄለዳ
ኒሊሌ ኒፈርካና፡፡

አኽኻኡኽ ?

በጂይሕ መትናወጣች ይትሪአሉ፣ ሑጡርዞቤ / ጁገልቤ/ ኢስአሀድ

ጋራች ተሬገዙማማ ተቼኸሉ ፣ ሐሺኡውን ጢሪ ኡንቤ ጋራች ዪቼኸላሉ
፣ ነደባ ሲሚንቶ ደቺ ሲሚንቶ ዲክካ ቆርቆርሮ ቀላም ተደበላ፤ ዲገደግ
ጠርሻ፤ አባት ሲሚንቶ ሰገራ ከኒይፍዋ ባኝኞጋር ኻና ፡፡ አውወል ቀብ
ቲሊ ሚዩው ደቺ ተሰቼንናር፡፡ አኽኻዕ ሚይዞም ሸሀትዞም መስሪ ክልኻና
ኡውጋም ኡውን ተነጠፈ ገፍ ላአይቤ ገማዶሪ ጭቅነዞ የሊጡሜል ፣
ቀበሌ ዞረሴዩ ጋራች ኪልቲድማመሱ መትሄለድቤ ሐሉ፡፡ ዛልቀቢላማ
ጌይ አዳው ዘዩውቃች በዝሑቦማ አኽኻም ሰገራ ዘሌላ ጋሩ ኪራ ኪላሹ
ዘሐን መጥረግ ዘዩቁሌ ባይቲ/አታዩም ዘሌለዩሌ ባይቲ/ ሚክከቤ ኪልአሹ
ኡውጋቤ መግኘ ተለመዳ የሕማልሊ ሓለት ዛየዳማ ሐል፡፡ ይኩልሉውም
ዘዲይጄው፡-

• ኡሱዕ ጁገል ኡስጡቤ ዛየደ

• ጌይ አዳው ዘዩውቃ ገበቤው

• አውወል አሐድ ገበተቤ ዩውልዚናር ዘርቤ ይትሐጠብማ ይሚጭ

ዝናር ጋርቤ ኻና

• አውወል ጉጁፋቤ ቁሻሽ ይትገኚዚናር አኽኻዕ ቁርራቤ መትገኘዞ

ዚታ ሰበብቤንታ ባይቲ ይትፈረካል፡፡

[119]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

3. አዋች ዋ መስጂዳች

ጁገል ኡስጡቤዋ ቃጪቤ አዋችች ሐሉ፡፡ አዋች ዛዩቦ ሰበብዞ

ሚንታ? አሐድ አዋች መሕረ ኸሾጊር ሚሳልሌ አዋባዲር መሕራ ኻሾጊር
ሚሳልሌ ኣዋባዲር መህረሌ አዋች ኑሁራና ይሎሖል፡፡ ሚንሌ ባነጊር
ዩጡረዩ ዘሌላዩ አዋች ይነብሩቦ አትታይንታማንታ አዋች ዛሎቦ አትታይ
አዋች ኑሑራና ይሎሖል ከቢይር አቡድልጀዋድ/ አልላሑ የትረሐምለዩዋ/
ዘወገኦ ኩትቤ፡፡

ሲዲኒ ዋልድሮን ዛዬውኩትቤም አዋች ኡስታዛች፣ አሚይራች፣

ሐርበኝኛች፣ ኣሊማች፣ ሸሒዳች ዚናሩነቱዋ አህላችዚዩ አዊን ታሪኽዚዩው
ዩቁዩዚናራች ይጊይሱዩዛላነት የወጋል (wadron S፣1987) አኽኻም አዋች
ሙሪዳችዚዩ ዶገኝ ዲላገ ይደልጉንናር (Security) አዳዋ ኩሽኩሽቲው
ፈጠንቤ በሪ ጎይታችሌ ሑሉፍ ኪላሹ አሚርሌ ዩቡርዲንናር፡፡ ጌይ ኡሱዕ
ኣዋቹው ይጊይሲተል ቢላይ ኢባዳ ያሹሜል፡፡

ፍሼ ዚከተቤው ኩትቤ 124 ኣዋቹውዋ 88 መስጂዳች

ዛሉነቱው ኤመዳ፤ መስጂዳች አብዛህቤ 40 አሲዕሌ ይሰግዲበዩ ኩትቤ
ተቼኸሉ፡፡ ይዞም ጁማ መስገድሌም አትኼሸጊር ይትፈረክባ
ኹንቲ መኽለቅዚዩንታ፡፡ይልዛላች ሐሉ! ላኪን አሐድ ላዚም 40
ኡሱዕሌ ይኹንኩትቤ ኻናማ ሑኩውማ መትዋቀርቲዞ (Strucተure)
ዚትሄጀሣ ሚሪ መሳመትሌዋ ሑኩውማ አዋጃቹው ሑሉፍ ሞሸሌ
ይትሜቺኩትሌ ሻዕቢዞ ዚትዌጠነቤው ኩቲንታ ይልዛላቹም ሐሉ፡፡
ጁምአ መስጂድ በጂህጊር ተንዋወጣማ ተደለገ አውወል መናራች
ቃጪቤ ዚናሩነት ታሪይኽ ዪምዳል፡፡ አተሓሪ ኪል ኡስጡ ቦኡ አዝዞ
ቤሔሩም በረንዳ ኻነሌው አኽኻዕ ዘማኑም ኢዶቻች ይሰግዱቦ ቀላ
ኻነሌው ኩልሉ ዘማንቤ ዚናሩ ጂይላች (generations) ሩሕዚዩ ታሪኽ
ኢስጣ ኪልሐደጉ ሑሉፍ ይላሉ፡፡

[120]
አዋቻች ዋ አላይ ኻድ ዋያች አዩብ አብዱላሂ

4. ቀጪን ኡውጋችዜ

ዘገሕ ኡውጋ ፣ ቀጪን ኡውጋ ሹህሙዱድ ሐረትዳብሊ፣ ጬይር

ኡውጋ፣ ሺንኪሊፍቲያች ጌይቤ ዚሌቃ ኡሱዕሌ ከስተን ዘይቲረሰዕ ቀጠብቲ
ያሃግደሉ፡፡ አኑም ሒይያቹው ዘልቄቀልኹቤ ኩቱቤው ኢጣልሉሜኽ
ባኹማንታ ቢላይ አዝዚያችዛጥ ኢላ ኤላኙም አላይ ነሲይብዋ አርራ
ዛገኝኹሳ ቲንፋሽ ናጭበዩሆና አማን፡፡

[121]