16 ■ δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
02 διεθνή
Λονδίνο, Τύνιδα, Κάιρο, Ουινσκόνσιν,
Τ
ο τελευταίο διάστημα πολλα-
πλασιάζονται οι αυθόρμητες
κινητοποιήσεις γεννώντας
πολλές ελπίδες. Από το Λονδίνο και
την Τύνιδα, μέχρι το Ουινσκόνσιν,
τη Μαδρίτη και άλλες σχεδόν 60
ισπανικές πόλεις, αλλά και από
την Αθήνα μέχρι τις δεκάδες ελλη-
νικές πόλεις, είναι ένα «τσουνάμι»
που πάει από πόλη σε πόλη από
ήπειρο σε ήπειρο. Μπορεί οι ενστά-
σεις να είναι πολλές, από το πώς
αυτοαποκαλείται («Οργισμένοι»
ή «Αγανακτισμένοι») μέχρι την
αντιφατικότητα των συνθημάτων
και το ότι πολλοί δηλώνουν απο-
λίτικοι και ενάντια στα κόμματα.
«Είσαστε κατά του συστήματος!»
λένε οι Ισπανοί συντηρητικοί με
αποτροπιασμό στους διαδηλωτές.
Και η απάντηση: «Δεν είμαστε
εμείς κατά του συστήματος, το
σύστημα είναι εναντίον μας!»
Μήπως θα έπρεπε να αρχίσει κανείς
να δίνει στις λέξεις άλλο νόημα,
όπως καλούν οι διαδηλωτές της
Πύλης του Ήλιου στη Μαδρίτη;
Όταν υπάρχει «ένας κόσμος ανά-
ποδα», όπως λέει ο Ε. Γκαλεάνο,
οι νέοι που μεγαλώνουν σ’ αυτόν
βρίσκουν άλλους τρόπους να εκ-
φραστούν.
Ο ι άνθρωποι που γεμίζουν τις
πλατείες της Ισπανίας είναι
σίγουρο ότι δεν ταυτίζονται με το
Η
Κριστίν Λαγκάρντ, υπουργός
Οικονομικών της Γαλλίας,
φαίνεται να συγκεντρώνει
ευρεία συναίνεση ως η νέα επι-
κεφαλής του ΔΝΤ, ύστερα από
τη σύλληψη και παραπομπή σε
δίκη του Ντομινίκ Στρος-Καν με
την κατηγορία του βιασμού. Οι
27 χώρες της Ε.Ε., οι ΗΠΑ και η
Κίνα έχουν δηλώσει ήδη τη στή-
ριξη στο πρόσωπό της. Μόνο η
Ρωσία, διά στόματος του πρέσβη
Α. Ορλόφ (Reuters 26/5), αφού
πρώτα διευκρίνισε ότι η Λαγκάρντ
«συγκεντρώνει όλα τα απαραίτητα
προσόντα», δήλωσε: «Γιατί να μη
γίνει διευθυντής του ΔΝΤ κάποιος
από τις BRICS;»
Ο διορισμός του νέου εκτελεστικού
διευθυντή/ντριας του ΔΝΤ θα ορι-
στικοποιηθεί μέχρι τις 30 Ιουνίου.
Βίος και πολιτεία
Ασφαλώς η κυρία Λαγκάρντ συγκε-
ντρώνει τα «απαραίτητα προσό-
ντα», αν κρίνουμε από το βίο και
την πολιτεία της. Δικηγόρος, με
καριέρα υψηλόβαθμου στελέχους
στη μεγαλύτερη δικηγορική φίρμα
στον κόσμο, την αμερικανική Baker
& McKenzie (με 4.400 συνεργάτες
σε 35 χώρες), μέλος της Επιτρο-
πολιτικό κατεστημένο κάθε μορ-
φής και η στάση τους φανερώνει
τη βαθιά άβυσσο που χωρίζει την
πολιτική/κομματική και οικονο-
μική ελίτ με την πλειονότητα του
πληθυσμού στην Ισπανία, όπως
και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Και
στον κόσμο. Κοιτάζοντας απλώς
έναν ηλεκτρονικό χάρτη που σου
δείχνει ανά πάσα στιγμή πόσοι είναι
συνδεδεμένοι με την Πουέρτα δελ
Σολ της Μαδρίτης, διαπιστώνεις
ότι την Παρασκευή στις 2.30 το
μεσημέρι 445.000 άτομα επικοινω-
νούσαν ταυτόχρονα με τους Ισπα-
νούς “Indignados”. Στη διάρκεια
της ημέρας ο αριθμός πρέπει να
ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια,
στη διάρκεια της εβδομάδας σε …
Η πυκνότητα τρομερή στην Ευρώπη
που καλύπτεται ασφυκτικά από τα
γαλάζια μπαλονάκια. Έπονται η
Λατινική Αμερική, οι Ηνωμένες
Πολιτείες, η Δυτική Αφρική, η Ιν-
δία, ακόμη και το Αφγανιστάν, η
Κίνα και η μακρινή Αυστραλία.
Σήμερα Σάββατο το δικό μας
Debtocracy θα προβληθεί στην
πλατεία της Μαδρίτης και το Σύ-
νταγμα μπορεί να συνδεθεί με την
Πουέρτα δελ Σολ. Το Σύνταγμα κα-
λεί τους Γάλλους και αναμένεται
η απάντηση στο πανό: «Οι Γάλλοι
κοιμούνται (και ονειρεύονται το
1968)»…
Σε… σίγουρα χέρια αφήνει το ΔΝΤ
πής Επαγρύπνησης της ολλανδικής
ING, μίας από τις σημαντικότε-
ρες χρηματοπιστωτικές εταιρίες,
μέλος του Κέντρου Στρατηγικών
και Διεθνών Μελετών (CSIC), συ-
μπρόεδρος μαζί με τον Ζ. Μπρε-
ζίνσκι στην επιτροπή ΗΠΑ/Ε.Ε./
Πολωνίας, υπεύθυνη (1995-2002)
για την ομάδα εργασίας «Αμυντική
βιομηχανία ΗΠΑ-Πολωνίας» και
επί θεμάτων φιλελευθεροποίησης
των πολωνικών συναλλαγών, ως
αντιπρόσωπος αμερικανικών συμ-
φερόντων.
Και το βιογραφικό συνεχίζεται:
Μέλος της επιτροπής του CSIS
για την επέκταση της Ευρωατλα-
ντικής Κοινότητας (πάλι μαζί με
τον Μπρεζίνσκι), αλλά και άλλους,
όπως ο Ρενάτο Ρουτζιέρο (πρώην
επικεφαλής του Παγκόσμιου Ορ-
γανισμού Εμπορίου) και ο Στιούαρτ
Άιζενστατ, ειδικός πρέσβης για την
αποκατάσταση της εκκλησιαστικής
περιουσίας στις χώρες της Κεντρικής
Ευρώπης. Η εν λόγω επιτροπή είχε
την ευθύνη για επενδύσεις στην
Πολωνία, Λετονία, Ρουμανία, Τσε-
χική Δημοκρατία και Ουγγαρία.
Χάρη στη Λαγκάρντ, ο Μπρους Π.
Τζάκσον, αντιπρόεδρος της αμε-
ρικανικής πολεμικής βιομηχανίας
Την Παρασκευή το πρωί, οι αστυνομικές Αρχές της Βαρκελώνης διαπίστω-
σαν ότι οι κατασκηνωτές της Πλάζα Καταλούνια προκαλούσαν προβλή-
ματα «υγιεινής» και παρεμπόδιζαν το Τσάμπιονς Λιγκ. Και επιχείρησαν να
εκκενώσουν την πλατεία. Ματαίως. Ο κόσμος πύκνωσε, η εκκένωση δεν
έγινε. «Δεν φοβόμαστε» ήταν το σύνθημα.
Ο «σοφός» Ζ. Μπρεζίνσκι προ-
ειδοποιεί εδώ και χρόνια, για
τους δικούς του λόγους, τους δυτι-
κούς ιθύνοντες ότι βρισκόμαστε σε
μια εποχή «αφύπνισης των μαζών».
Η κίνηση προς την «πραγματική
δημοκρατία», με τα πίσω μπρος
της, έχει καταστεί ένα από τα
φαινόμενα των ημερών μας, πιο
ορατό στις αραβικές εξεγέρσεις.
Τεράστιος αριθμός ανθρώπων
βγαίνει από το φόβο ή από την
απάθεια. Τον έβγαλαν η κρίση,
οι δυσκολίες, η απελπισία. Είναι
Πολλά και καθοριστικά τα «προσόντα» της Κριστίν Λαγκάρντ
Lockheed-Martin –και ιδρυτής της
Επιτροπής για την Επέκταση του
ΝΑΤΟ όπως επίσης μέλος της Επι-
τροπής για την Απελευθέρωση του
Ιράκ- πέτυχε το 2003 την υπογραφή
του «συμβολαίου του αιώνα»: την
πώληση 48 μαχητικών αεροσκα-
φών F-16 στην Πολωνία, αξίας
3,5 δισ. δολαρίων (Voltairenet,
2005, Ιούνιος).
Η πολιτική της καριέρα οφείλεται
στο φιλοαμερικανικό κατεστημένο
της Γαλλίας και ειδικά στον Τιερί
Μπρετόν, υπουργό Οικονομίας στην
κυβέρνηση του Ντ. Ντε Βιλπέν και
μέλος του ισχυρού φιλελεύθερου
think-tank Άσπεν, που την επέ-
λεξε το 2005, ενώ ήταν παντελώς
άγνωστη στη Γαλλία, ως υφυπουργό
Εξωτερικού Εμπορίου.
Το αναβαπτισμένο ΔΝΤ
Η Κ. Λαγκάρντ έχει, λοιπόν, το
πρώτο και σημαντικότερο προαπαι-
τούμενο: είναι δοκιμασμένη στην
εξυπηρέτηση των συμφερόντων των
ΗΠΑ. Καλείται δε να αναλάβει ένα
ΔΝΤ που από εντελώς ανυπόληπτος
θεσμός, ύστερα από την 20ετία
της καταστροφικής πολιτικής του
στις χώρες της Λατινικής Αμερικής
και της Ασίας, ιδίως ύστερα από
Οι λαοί εισβάλλουν ορμητικά
όμως μόνο αυτό;
Η Ιρένε Μαρτίν, πολιτική επιστή-
μονας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο
της Μαδρίτης λέει ότι η κατάσταση
των νέων στην Ισπανία είναι η χει-
ρότερη στην Ευρώπη, «χειρότερη
και από την Ελλάδα». Οι νέοι που
αποτελούν τη σημαντικότερη ομά-
δα του Κινήματος της 15ης Μάη
«ανήκουν σε οργανώσεις που ήταν
ελάχιστα γνωστές και όχι ιδιαίτερα
πολιτικοποιημένες. Και ζουν σε μια
κατάσταση δεινή που πρόκειται
να χειροτερέψει». Όμως, μόνο οι
τη ασιατική οικονομική κρίση του
1997-98, αναβαπτίστηκε με τη
χρηματοπιστωτική κρίση του 2007.
Μέχρι το 2000 περίπου, το ΔΝΤ
ηγούνταν ενός ισχυρού καρτέλ
πιστωτών, που υπαγόρευε την
οικονομική πολιτική σε πολλές
αναπτυσσόμενες και μεσαίου ει-
σοδήματος χώρες, με την απειλή της
μη παροχής δανείων, όχι μόνο από
το ίδιο αλλά και από περιφερειακές
χώρες και ιδιωτικές τράπεζες. Μ'
αυτόν τον τρόπο έγινε ο κύριος
παράγοντας προώθησης της νε-
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011
οικονομικές συνθήκες δεν μπορούν
να ερμηνεύσουν το φαινόμενο. Η
αμφισβήτηση ενός πολιτικού καθε-
στώτος που σε καλεί μια φορά στα
τέσσερα χρόνια να ψηφίσεις και
ενδιαμέσως σε φιμώνει ή σε αγνοεί
παίζει ίσως πιο σημαντικό ρόλο
στην κινητοποίηση των ανθρώπων.
Ακριβώς γιατί αντιλαμβάνονται ότι
διαμεσολαβεί, με ψευδεπίγραφους
όρους δημοκρατικότητας, στην εκ-
μετάλλευση και στην καθυπόταξη
των πολλών από τους λίγους. Εξ
ου και το σύνθημα «Πραγματική
Δημοκρατία Τώρα!», οι προτάσεις
των διαδηλωτών που όλες σχεδόν
συντείνουν στο να πάρει ο πολίτης
τις κρίσιμες αποφάσεις στα χέρια
του, η απόρριψη συλλήβδην του
πολιτικού προσωπικού που ταυ-
τίζεται μ’ αυτή την υποτιθέμενη
δημοκρατία και των διεθνών του
διασυνδέσεων, της διεθνούς δομής
στην οποία υπάγεται -- του ΔΝΤ,
του ΝΑΤΟ, της Ε.Ε. «Η δημοκρα-
τία», λέει το Μανιφέστο της 18ης
Μάη, «ανήκει στο λαό, που σημαί-
νει ότι η κυβέρνηση αποτελείται
από τον καθένα μας… [οι πολιτικοί]
πλουτίζουν και να ευημερούν εις
βάρος μας, υποστηρίζοντας απλώς
τη δικτατορία των μεγάλων οικονο-
μικών δυνάμεων και στηρίζοντας
την ισχύ τους μέσω του δικομματι-
σμού στον οποίο ηγούνται το Λαϊκό
οφιλελεύθερης πολιτικής από το
1975 και μετά, που οδήγησε στη
φτώχεια, την πτώση του προσδό-
κιμου ζωής και την αύξηση της
βρεφικής θνησιμότητας.
Τα ίδια αποτελέσματα προκάλεσε
στην Ανατολική Ευρώπη, όπου οδή-
γησε τη Λετονία σε μια μείωση του
ΑΕΠ κατά 25% και σε μια κοινωνικά
καταστροφική ύφεση, όταν οι «με-
γαλομέτοχοι» του ταμείου (το G7
κατέχει το 41,2% των μεριδίων, το
16,5% μόνο οι ΗΠΑ) το προικοδό-
τησαν με 1 τρισ. δολάρια από 250
ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Διαδρομή Έβδομη / 28 Μαΐου 2011 / istoria@edromos.gr
Συντακτική ομάδα: Βασιλική Λάζου, Μαρία Μαυροειδή,
Γιάννης Σκαλιδάκης, Δημήτρης Στεμπίλης
Από την Αυτοκρατορία
στο έθνος-κράτος: Η Γενοκτονία στην Ανατολή
Κείμενα Τούρκων ιστορικών και διανοούμενων
Ο
ι Δρόμοι της Ιστορίας με μεγάλη
ικανοποίηση φιλοξενούν στο αφι-
έρωμα αυτό άρθρα ιστορικών και
διανοούμενων από την Τουρκία, που δια-
πραγματεύονται το ζήτημα της μετάβασης
από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο
τουρκικό έθνος-κράτος και την τύχη που
επιφυλάχτηκε στους χριστιανικούς πληθυ-
σμούς αλλά και τις άλλες μειονότητες μέσα
σε αυτή τη διαδικασία. Ενώ στη χώρα μας
τα ζητήματα αυτά έχουν κυρίως τύχει εκτε-
ταμένης ιδεολογικής και πολιτικής χρήσης
σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας ιστορίας,
φαίνεται πως στη γείτονα χώρα έχει ανοίξει
ο δρόμος για την σοβαρή τεκμηρίωση των
γεγονότων ώστε να μην μπαίνει το κάρο
πριν από το άλογο. Και αυτό, παρά την κατά
καιρούς εχθρική στάση τόσο του τουρκικού
κράτους και κατεστημένου όσο και του
πολιτικού συστήματος, που έχει οδηγήσει
πολλούς ερευνητές σε κάθε είδους διώξεις
και αποκλεισμούς. Δεν είναι τυχαίο πως οι
περισσότεροι των τούρκων ιστορικών που
ασχολούνται με τα ζητήματα αυτά και δια-
Του Fikret Baskaya*
Η
Ιστορία όταν γράφεται από τους
κυρίαρχους παραγνωρίζει εντε-
λώς την τύχη και το πεπρωμένο
αυτών που έμειναν κάτω απ’ τα συντρίμ-
μια. Προφανώς, όταν η ιστορία γράφεται
απ’ αυτούς που καταστρέφουν, δεν υπάρχει
λόγος να αναφερθεί το δράμα των θυμάτων
που καταπλακώθηκαν απ’ τα συντρίμμια.
Η επίσημη ιστορία αγνόησε ότι αυτοί που
καταστράφηκαν ήταν οι αρχαιότεροι με τις
πιο βαθιές ρίζες λαοί. Παρ’ όλο που έχει
περάσει ένας περίπου αιώνας, συνεχίζεται
επίμονα η στάση αυτή με την άρνηση της
Ιστορίας. Όμως η άρνηση δε σημαίνει ότι
δεν υπήρξε η Ιστορία. Ότι ξεριζώθηκαν οι
αρχαίοι λαοί που ζούσαν στα χώματα, οι Ρω-
μιοί, οι Αρμένιοι, οι Ασσύριοι, οι Χαλδαίοι.
Κοινή υπήρξε η τύχη των μη-μουσουλμανικών
αυτών λαών με τις σφαγές, τις διώξεις, τις
εξορίες και τις καταπιέσεις. Σίγουρα ο δια-
χωρισμός και οι διωγμοί δεν έγιναν μόνον
λόγω της διαφορετικής θρησκείας. Την ίδια
τύχη είχαν και οι Κούρδοι που πρόβαλαν
αντίρρηση να ενταχθούν στο πρόγραμμα
του «καθαρού έθνους», όπως και άλλοι
που έφεραν αντιρρήσεις για άλλα θέματα.
Ένα τέτοιο καθεστώς που επεφύλασσε τόσα
βάσανα και ταλαιπωρίες, ήταν δυνατόν να
αντιμετωπίζει δίκαια και ορθά ακόμα και
τους Τούρκους που τους θεωρούσε δικούς
του; Στη πραγματικότητα, η ρεμπουπλικα-
νική Τουρκία αντιμετώπιζε ανέκαθεν τις λα-
ϊκές μάζες με μια αποικιοκρατική οπτική
γωνία. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε μ’ ένα
περίεργο φαινόμενο αυτοαποικιοκρατίας. Αν
θέλουμε να το πούμε διαφορετικά, έχουμε
να κάνουμε με μια ιδιάζουσα αποικιοκρατική
διεργασία. Αυτή η αυτοαποικιοκρατία έχει
κρίνονται τόσο στη χώρα τους όσο και στο
εξωτερικό, προέρχονται και αναφέρονται
στην τουρκική Αριστερά. Σε κάθε περίπτω-
ση πιστεύουμε ότι είναι ιδιαίτερα χρήσιμο
να μελετήσουμε τις δουλειές και τα πορί-
σματα των τούρκων ιστορικών και να τα
λάβουμε υπόψη μας στη διαπραγμάτευση
αυτών και παρεμφερών θεμάτων και εδώ,
στην Ελλάδα. Δεν μπορούμε να μην παρα-
τηρήσουμε ότι στη χώρα μας τα ζητήματα
της ιστορίας των Ελλήνων της Ανατολής,
τόσο στους τόπους ζωής τους πριν την
καταστροφή τους όσο και ως πρόσφυγες
στην από εδώ πλευρά του Αιγαίου, έχουν
περάσει φαινομενικά στην κυριαρχία πολύ
συντηρητικών απόψεων. Η εξέλιξη
αυτή εχθρεύεται ουσιαστικά
την ιστορία και αναπα-
ράγει εθνικιστικά
στερεότυπα με-
ταπλάθοντας
μια ιστορική
διαδικασία
σε μια
«Μια προσφυγοπούλα Ελληνίδα από την Ανατολή. Τα μάτια της δείχνουν ότι έχει δει δράματα
μεγαλύτερα από αυτά που θα μπορούσαν να συνθέσουν οι αρχαίοι τραγικοί». Λεζάντα και φωτο-
γραφία από το «National Geographic», Νοέμβριος 1925. Φωτογραφία του S. R. Vinton.
Η συνείδηση της Ιστορίας
θα μας απελευθερώσει
ριζικές διαφορές από τη συνήθη αποικιο-
κρατία και παρουσιάζει την πρωτοτυπία να
έχουν οι αποικιοκράτες την ίδια θρησκεία
με τους αποίκους. H κατάσταση αυτή είχε
ως συνέπεια να προκύψουν δυσκολίες στην
κατανόηση των γεγονότων που συνέβησαν.
Το πρόγραμμα δημιουργίας ενός καθα-
ρόαιμου Έθνους, διέθετε ένα σωρό εσω-
τερικές αντιθέσεις. Η εκρίζωση των μη-
μουσουλμανικών λαών με δραματικό τρόπο,
εκτός των Κούρδων, σήμαινε ταυτόχρονα
και πολιτιστική, μορφωτική και τεχνική
ερήμωση. Από τη μια πλευρά οι ισχυρισμοί
περί εκμοντερνισμού και προόδου ως στόχων
προαιώνια έχθρα λαών και θρησκειών. Ένα
μέρος της προοδευτικής ιστοριογραφίας
κρατά μια απόσταση από τη διαπραγμάτευ-
ση αυτών των ζητημάτων σε μια αντανα-
κλαστική προσπάθεια διαχωρισμού από την
εθνικιστική ρητορική, κατ’ ουσία όμως της
παραχωρεί το πεδίο, υποβαθμίζοντάς τα.
Υπάρχει όμως και μια προσπάθεια προσέγ-
γισής τους που συνάντησε στην πορεία της
τις γόνιμες αναζητήσεις των προοδευτικών
τούρκων ιστορικών. Η συστηματική ενασχό-
ληση με τα ζητήματα αυτά μπορεί να συμ-
βάλει σε μια ειλικρινή σχέση των δύο λαών.
Ένα ζήτημα το οποίο έχει γίνει θέμα αντι-
παράθεσης τόσο σε πολιτικό επίπεδο, εγ-
χώριο και διεθνές, όσο και στον χώρο των
ιστορικών, είναι αυτό της γενο-
κτονίας. Θα θέλαμε απλώς
να επισημάνουμε ότι
άλλες απόψεις
συνηγορούν
και άλλες όχι
στο χαρακτη-
ρισμό της δι-
και από την άλλη πλευρά η πλήρης κατα-
στροφή της υποδομής υπέρ του επιδιωκό-
μενου σκοπού. Αν είχαν αποφευχθεί αυτές
οι ακρότητες και δεν γίνονταν σφάλματα,
σήμερα θα ήμασταν μια πιο ευημερούσα,
πιο δημοκρατική, πιο πολύχρωμη (όχι με την
έννοια του υλικού πλούτου), πιο προοδευ-
μένη πολιτισμικά και μορφωτικά κοινωνία.
«Η εξουσία
είναι αυτή που αποκρύπτει»
Η αλλαγή αρχίζει πάντα με την κατανόηση
και την υπέρβαση. Για να κατανοήσουμε
τα πράγματα, τα γεγονότα, τα συμβάντα,
ENΘΕΤΟ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
αδικασίας καταστροφής των χριστιανικών
πληθυσμών της πρώην Οθωμανικής Αυτο-
κρατορίας ως γενοκτονία ενώ κυριαρχεί
στη δημόσια σφαίρα, για πολιτικούς και
κρατικούς λόγους, η λογική των χωριστών
γενοκτονιών με προεξάρχουσα εκείνη των
Αρμενίων ενώ υπάρχουν προσπάθειες για
αναγνώριση αντίστοιχης των Ελλήνων ή
των Ποντίων ειδικότερα. Από τη μεριά μας,
θα προτείναμε, έχοντας υπόψη μας την ενί-
οτε προβληματική χρήση του όρου αυτού
από τη «διεθνή κοινότητα» (βλέπε Γιουγκο-
σλαβία, Αφρική) ώστε να διευκολυνθούν οι
γνωστές «ανθρωπιστικές επεμβάσεις», να
μελετήσουμε τα –όχι κατ’ ανάγκη ενιαία–
σχήματα των τούρκων ιστορικών και να
σκεφτούμε επί του συγκεκριμένου. Τέλος,
θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον Στέλιο
Θεοδωρίδη για την επιμέλεια του αφιε-
ρώματος, των κειμένων όσο και της εικο-
νογράφησης, και τους Πάνο Σταθόγιαννη,
Σοφία Γεωργαλλίδη, Λαόνικο Μακρίδη για
τις μεταφράσεις των κειμένων.
Γιάννης Σκαλιδάκης
τις ιστορικές κοινωνικές διεργασίες, είναι
απαραίτητο να αποκτήσουμε την ικανότητα
να βλέπουμε αυτά με τα δικά μας μάτια.
Και ο δρόμος γι’ αυτό είναι η καθαρή συ-
νείδηση. Τότε θα πρέπει να απελευθερώ-
σουμε τη συνείδησή μας από το να είναι
αποικιοκρατούμενη. Μόνο έτσι θα ζήσουμε
με αξιοπρέπεια και θα εγκαθιδρύσουμε ένα
κοινωνικό καθεστώς που αξίζει να ζει κανείς.
Για το σκοπό αυτό, πρώτα απ’ όλα πρέπει να
απαλλάξουμε τον εαυτό μας από την κυρί-
αρχη ιδεολογία της επίσημης Ιστορίας και να
αποκτήσουμε μια πιο ευρεία αντίληψη επ’
αυτών. Ο δρόμος που επιβάλλει η επίσημη
Ιστορία οδηγεί την κοινωνία στη συλλογική
απώλεια της μνήμης, τη διαγραφή αυτής
και την κυριαρχία της εκδοχής εκείνης που
συμφέρει τις κυρίαρχες τάξεις. Με άλλα
λόγια, η επίσημη Ιστορία αποτελεί μια έκ-
δοση της Ιστορίας που βασίζεται στο ψέμα,
στην παραποίηση, στη μη κατονομασία των
πραγμάτων, στη μυθοπλασία, στη λογοκρισία
και αυτολογοκρισία.
Κατά μια άποψη η κοινωνική μνήμη διαμορ-
φώνεται με τρόπο που συμφέρει τις ανάγκες
της κυρίαρχης τάξης. Σε κάθε περίπτωση
ο δρόμος επιβολής των κυρίαρχων τάξεων
διέρχεται από την αλλοτρίωση της κοινωνίας
από το παρελθόν της, την απόκρυψη και τη
λήθη. Η κοινωνία αποξενώνεται από τον
εαυτό της και την ιστορία της.
*Ο Fikret Başkaya σπούδασε Πολιτικές
Επιστήμες. Φυλακίστηκε για τη
συγγραφή του βιβλίου «Η χρεωκοπία του
παραδείγματος. Κριτική στην επίσημη
ιδεολογία». Μετά την αποφυλάκισή του
δημιούργησε το Ίδρυμα «Φόρουμ Τουρκίας
18 ■ δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011 ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011 δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ■ 19

ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ / Από την Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος

Για το Αρμενικό, Ελληνικό, Κουρδικό και Αλεβίτικο Ζήτημα Γενοκτονία για την «ιερή πατρίδα»
Μια διασκεδαστική και επικίνδυνη ενασχόληση
Του Attila Tuygan
Του Ahmet Oral *

Ο
19ος αιώνας σε παγκόσμιο Η οικονομική διάσταση Η μεταχείριση

Τ
ο Οθωμανικό κράτος που
απλωνόταν σε τρεις ηπεί-
ρους κατά τον 18ο και 19ο
αιώνα, υποχωρώντας στις πε-
ριοχές Θράκης, Μικράς Ασίας,
Μεσοποταμίας, Καυκάσου και
Μέσης Ανατολής προσπάθησε
να διαμορφώσει την έννοια της
Οθωμανικής Κοινοπολιτείας ώστε
να σταματήσει η περαιτέρω συρρί-
κνωση. Κατά την περίοδο αυτή το
σύστημα ήλθε σε απευθείας επα-
φή με τον καπιταλισμό. Άρχισε
να αποκαλείται «ο ασθενής της
Ασίας», εφόσον έχανε διαρκώς
εδάφη στην Ευρώπη και την Ασία
ως αποτέλεσμα της κατά τόπους
αντίθεσης διάφορων λαών. Επιπλέ-
ον άρχισε να δέχεται την πίεση των
δυτικών καπιταλιστικών αγορών
και να αποτελεί πεδίο δράσης τους,
με αποτέλεσμα να τραυματίζεται
και να συρρικνώνεται.
Η πρώτη ομάδα που προσπάθη-
σε να εμποδίσει την εξέλιξη αυτή
ήταν ο πρίγκιπας Σαμπαχαεντίν,
ανηψιός του σουλτάνου Αβδούλ
Χαμίτ Β. O Σαμπαχαεντίν πολιτικά
βρισκόταν κοντύτερα στη Μεγάλη
Βρετανία και την Αντάντ.
Εγκαινίασε ένα πρόγραμμα με-
τεξέλιξης της Αυτοκρατορίας σε
μια «πολυπολιτισμική» κοινωνία,
που θα φιλοξενούσε μέσα στο οθω-
μανικό μωσαϊκό τους διάφορους
συμβατούς μεταξύ τους πολιτι-
σμούς. Με την αντίληψη αυτή
ιδρύθηκε το Κομιτάτο «Ένωση
και Πρόοδος».
Στην οργάνωση αυτή, σε αντίθεση
με τις απόψεις του του πρίγκιπα
Σαμπαχαεντίν (αντεμί μερκετζί:
αποκέντρωση), εμφανίστηκε
η ομάδα του Αχμέτ Ριζά, που
υποστήριζε τον συγκεντρωτικό
έλεγχο (κατί μερκετζί) και εισήλθε
δυναμικά στην πολιτική με την
υποστήριξη των Γερμανών. Το
αποτέλεσμα ήταν η διάσπαση
της οργάνωσης.
Η γερμανική συνενοχή
Η γραμμή του Σαμπαχαεντίν είχε
τη μεγαλύτερη μαζική αποδοχή.
Παρ’ όλη τη συμμετοχή του στην
κυβέρνηση για κάποια περίοδο,
δεν κατάφερε να διαμορφώσει
την τελική γραμμή και βαθμιαία
απομακρύνθηκε από την εξουσία.
Η ομάδα που πίστευε στο σκληρό
κεντρικό έλεγχο, στις βίαιες επεμ-
βάσεις και τη σκληρή καταστολή,
ανάπτυξε συμπεριφορά ταύρου εν
υαλοπωλείω εφαρμόζοντας κατά
γράμμα τις εντολές της Γερμανίας.
Πίστευε απόλυτα ότι «τα πάντα πρέ-
πει να εκτελούνται από το κράτος
και τις ομάδες εξουσίας (kadro)».
Βάλθηκε με βιασύνη να διαμορφώ-
σει το κράτος οργανώνοντας τον
εαυτό του νόμιμα ή παράνομα.
Αποφάσισε να αρπάξει την κρατική
εξουσία και να ισοσταθμίσει την
απώλεια στη Δύση με τα κέρδη στην
Ασία ή τουλάχιστον να μη χάσει
άλλα εδάφη. Η ομάδα αυτή του
Κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος»,
που δεν είχε φυλετική τουρκική
προέλευση, ενστερνίστηκε την
πολιτική της άκρατης βίας.
Οι Ενωτικοί, όταν πραγματοποί-
ησαν το πραξικόπημα το 1908
προσανατολιζόταν από τον οθω-
μανισμό προς τον τουρκισμό/του-
ρανισμό. Στην κατεύθυνση αυτή
ονειρεύονταν να εθνικοποιηθούν ως
«Τούρκοι». Το Κομιτάτο δεν διέθε-
τε τα εφόδια ώστε να εκπληρώσει
το σκοπό της εθνικοποίησης των
Τούρκων ως μια ιστορική εξελικτική
διαδικασία.
Όπως αναφέρει το 1853 ο Καρλ
Μαρξ στο έργο του «Το Ανατολι-
κό Ζήτημα»:
«Αποτελεί μεγάλο λάθος να πιστέψει
κανείς ότι η Τουρκία διοικείται από
Τούρκους. Οι Έλληνες, οι Αρμέ-
νιοι και οι άλλες μειονότητες που
επικρατούν στις πόλεις-λιμάνια,
κρατούν στα χέρια τους και ελέγ-
χουν ουσιαστικά το εμπόριο και
την οικονομία. Όμως οι Τούρκοι
διαθέτουν τα προνόμια στη διοί-
κηση και τον πολιτισμό».
Δηλαδή οι Τούρκοι ήταν αποστε-
ρημένοι του βασικού στοιχείου που
απαιτείται να γίνει έθνος ένας λαός,
την οικονομία. Οι Οθωμανοί σ’ όλη
τους την ιστορία ήταν κατακτητές
και ενσωμάτωναν στη δομή τους
τα πολιτιστικά στοιχεία των λαών
που κατακτούσαν δημιουργώντας
έτσι μια ετερογένεια.
Μέσα σ’ αυτή τη δομή οι Τούρκοι
δεν διέθεταν δικό τους ιδιαίτερο
πολιτισμό. Η τουρκική κοινωνία
αρκούνταν στα πολιτισμικά στοι-
χεία που έπαιρνε από τους άλλους
λαούς και απ’ αυτή την πλευρά
δεν βρισκόταν σε τέτοια κατάστα-
ση ώστε να μπορεί να εξελιχθεί σε
έθνος. Υπ’ αυτή την οπτική γωνία,
αν και εξαρχής υπήρχε η άποψη
της απομάκρυνσης από το Ισλάμ
και η υιοθέτηση πορείας προς το
λαϊκισμό και το μοντερνισμό εν
τούτοις αυτό δεν ήταν δυνατόν
να συμβεί.
Μη έχοντας άλλα στηρίγματα ανα-
γκάστηκε να προσανατολιστεί προς
το Ισλάμ και να χρησιμοποιήσει
το «όπλο της θρησκείας» για την
εθνογένεση.
Η σημερινή προσθήκη στον τουρ-
κισμό της ισλαμικής σύνθεσης είναι
στην κατεύθυνση αυτού του άξονα.
*Ο Ahmet Oral είναι
Γλωσσολόγος-Eκπαιδευτικός.
Απολύθηκε από την εκπαίδευση
λόγω των πολιτικών του απόψεων.
Κατά την περίοδο του φασιστικού
πραξικοπήματος καταδικάστηκε
σε 10 χρόνια φυλάκιση. Σήμερα
διευθύνει τις εκδόσεις «Peri».
Έχει συγγράψει 26 βιβλία και ως
εκδότης έχει εκδόσει 380 τίτλους.
επίπεδο υπήρξε η περίο-
δος της μετάβασης από τα
πολυεθνικά κράτη στα έθνη-κράτη
με την ιδεολογία της Γαλλικής Επα-
νάστασης. Ως συνέπεια αυτής της
τάσης, άρχισαν να εμφανίζονται
έθνη-κράτη και στην Οθωμανική
Αυτοκρατορία. Σε συνθήκες κατα-
πίεσης και διωγμών άρχισαν να
επαναστατούν οι λαοί της Βαλκα-
νικής και παράλληλα το αραβικό
έθνος στις περιοχές του Λιβάνου,
της Συρίας, της Υεμένης, της Αι-
γύπτου, της Σαουδικής Αραβίας
και της Ιορδανίας. Ιδιαίτερα, η
απόκτηση ανεξαρτησίας από τους
βαλκανικούς λαούς και η συρρίκνω-
ση της Αυτοκρατορίας είχε εξορ-
γίσει όλους και περισσότερο τους
Ενωτικούς (του Κομιτάτου «Ένωση
και Πρόοδος»). Είχε εμφανιστεί
ένας μιλιταριστικός εθνικισμός,
που είχε υιοθετήσει ριζοσπαστι-
κούς και βίαιους τρόπους για τη
λύση των ζητημάτων που ανάφερα.
Καθ’ όσον έρχονταν στρατιωτικές
ήττες και χάνονταν εδάφη, για να
σωθεί το κράτος έπρεπε να δημι-
ουργηθεί στη βάση του ρατσιστι-
κού, μιλιταριστικού εθνικισμού
ένα αίσθημα «ανωτερότητας».
Το αίσθημα αυτό, όπως έγραφε
ο Husein Tzahit στην εφημερίδα
«Tanin», διατυπωνόταν ως εξής:
«Το τουρκικό Έθνος (millet) είναι
το κυρίαρχο έθνος και έτσι θα μείνει
για πάντα».
Το πλαίσιο αυτό υιοθετήθηκε από
το Κομιτάτ ο «Ένωση και Πρόο-
δος» ως πολιτική της εξουσίας
κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
των γεγονότων
Για το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόο-
δος» η προετοιμασία για μια μελ-
λοντική κατάληψη της χώρας δεν
ήταν η μοναδική έννοια. Ο πλέον
επείγων σκοπός ήταν η εξόντωση
των μη-Μουσουλμάνων, αρχίζοντας
από τους Αρμένιους. Η μυστική
πολεμική οργάνωση των Ενωτικών,
η Teskilat-I Mahsusa οργάνωσε τις
τσέτες, οι οποίοι είχαν βαρύνοντα
ρόλο στην Αρμενική Γενοκτονία
αρχίζοντας από το 1914. Επί πλέ-
ον, η οργάνωση αυτή αποτέλεσε
τη ραχοκοκαλιά του κινήματος
αντίστασης υπό την ηγεσία του
Μουσταφά Κεμάλ αργότερα.
Κατά την τελευταία οθωμανική
περίοδο, στο χώρο της οικονομί-
ας επικρατούν οι μειονότητες. Οι
τέχνες και το εμπόριο είναι στα
χέρια αυτών των κοινοτήτων. Οι
Αρμένιοι, οι Ρωμιοί και οι Εβραί-
οι αστοί είναι τα πιο οικονομικά
ισχυρά στοιχεία της κοινωνίας στο
οθωμανικό κράτος. Ως συνέπεια,
ο πλούτος αυτών των μειονοτήτων
είναι πηγή φθόνου για το κράτος
που έχει αποφασίσει να αναπτύξει
μια μουσουλμανο-τουρκική αστική
τάξη. Στην κατεύθυνση αυτή της
πολιτικής για εθνική οικονομία,
υιοθετήθηκε η αρπαγή του πλούτου
των μειονοτήτων.Επί της ουσίας,
πρόκειται για μια προσπάθεια
οικονομικής ισχυροποίησης των
Μουσουλμάνων Τούρκων, σκοπός
των οποίων ήταν να καταλάβουν
τη θέση των μη-Μουσουλμάνων
με τη δημιουργία μιας νέας εμπο-
ρικής τάξης.
των Ελλήνων της Ανατολής
Ως συνέπεια του Βαλκανικού Πο-
λέμου και της ένταξης της Ελλάδας
στην αντίθετη συμμαχία, η ένταση
κορυφώθηκε. Οι ρωμιοί πολίτες
αντιμετωπίστηκαν ως υπήκοοι και
σύμμαχοι ξένης χώρας. Οι ελλη-
νικές κοινότητες των περιοχών
Θράκης (Ανατολικής), Πόντου και
Αιγαίου εξορίστηκαν στα ενδότερα
της Ανατολίας. Δημιουργήθηκαν
τα Τάγματα Εργασίας, τα Amele
Taburlari και οι ρωμιοί άντρες συ-
γκεντρώθηκαν σε ειδικά τάγματα
που είχαν τη μορφή στρατοπέδων
συγκέντρωσης. Με απόφαση του
Νοεμβρίου του 1915 συνεχίστηκαν
οι εκτοπίσεις προς τα ενδότερα.
Εκμεταλλευόμενοι τις πολεμικές
συνθήκες άρχισαν να εφαρμόζονται
τα προσχεδιασμένα μέτρα κατά
των Αρμενίων στις ανατολικές
περιοχές και κατά των Ρωμιών
στις δυτικές.
Πρώτη ενέργεια των Ενωτικών ήταν
η σφαγή των αρμενικών πληθυσμών
που ζούσαν κοντά στα οθωμανο-
ρωσικά σύνορα. Τα καταπιεστικά
και βίαια μέτρα που πάρθηκαν ενα-
ντίον των Ρωμιών είχαν μεγαλύτερη
επέκταση στο χρόνο. Σχεδόν όλοι
οι Έλληνες άνδρες επιστρατεύ-
τηκαν σε τάγματα εργασίας και
υπέστησαν συμπεριφορά αιχμαλώ-
των. Χιλιάδες πέθαναν λόγω των
άθλιων και τρομερών συνθηκών.
Οι ανυπότακτοι, οι λιποτάκτες
ή αυτοί που αντιστάθηκαν σκο-
τώθηκαν και οι οικογένειές τους
εκτοπίστηκαν. Φανατιζόμενοι και
καθοδηγούμενοι από τους τσέτες, οι
Ένα τμήμα της πομπής 5.000
χριστιανών από το Χαρπούτ προς
τη θάλασσα. Φωτογραφία από το
«National Geographic», Νοέμβριος
1925. Φωτογραφία του C. D. Morris.
Μουσουλμάνων, στον εκτουρκισμό
του κεφαλαίου και την ίδρυση ενός
έθνους-κράτους με ομοιογενή πυ-
ρήνα μουσουλμανικών τουρκικών
πληθυσμών. Μετά την εκκαθάριση
των Αρμενίων με μεγάλη σφαγή,
ήρθε η σειρά εκτοπισμού των Ρω-
μιών. Όμως απαραίτητη ήταν και
η εκκαθάριση όσων Αρμενίων και
Ρωμιών παρέμεναν.
Το θέμα αυτό τακτοποιήθηκε στη
Λωζάννη. Με βάση τη «Συμφωνία
Ανταλλαγής των Πληθυσμών»,
μετανάστευσαν από την Τουρκία
προς την Ελλάδα 1.2 εκατομμύρια
Ρωμιοί και αντίστροφα από την
Ελλάδα προς την Τουρκία περί
τους 400.000 Μουσουλμάνους.
Οι πρόσφυγες και στις δυο χώρες
υπέφεραν πάρα πολύ. Ενώ οι Ρωμιοί
πρόσφυγες στην Ελλάδα αντιμετω-
πίζονταν ως «τουρκόσποροι», αυτοί
που πήγαν στην Τουρκία ως «γκια-
ούρηδες» (άπιστοι). Το γεγονός αυτό
υπήρξε αιτία του προσανατολισμού
Πρόσφυγας από την περιοχή
της Σαμψούντας. «National
Geographic», Νοέμβριος 1925. Φω-
τογραφία του E. J. Hardcastle.
πρέπει να αναρωτηθούμε πως
φτάσαμε σε μια χώρα με 99.9%
Μουσουλμάνους. Ως επέκταση
αυτού μπορούμε να δούμε το θέμα
απ’ την εξής σκοπιά: Η Αρμενική
Γενοκτονία και τα πογκρόμ κατά
των Ρωμιών και η Ανταλλαγή έφε-
ραν μαζί τους και την εξαφάνιση
των άλλων διαφορετικών οντοτή-
των. Το κεμαλικό καθεστώς που
διαδέχθηκε το Κομιτάτο «Ένωση
και Πρόοδος» αντιμετώπισε με
καταπίεση, άρνηση και αφομοί-
ωση στον τουρκισμό όλα τα άλλα
στοιχεία, όπως τους Λαζούς, Κιρ-

«Ο πόνος δεν θα ήταν μικρότερος, αν δεν μιλούσαμε για γενοκτονία»
Μια συνομιλία με τον συγγραφέα Doğan Akanlı, Κολωνία 2007
Σ: Στο βιβλίο σου «Οι κριτές της δευτέρας
παρουσίας» δεν αναφέρεις ρητά τη λέξη
γενοκτονία, αλλά είναι προφανές ότι στο
επίκεντρό του βρίσκεται η γενοκτονία του
αρμενικού λαού.
Τον τελευταίο καιρό γίνονται κάποιες κι-
νήσεις των ποντιακών συλλόγων ώστε να
αναγνωριστούν παγκοσμίως επίσης ως γενο-
κτονία ο διωγμός του ποντιακού στοιχείου
από τη Μαύρη Θάλασσα και η εξόντωσή
του. Όμως πρόσφατα στο συνέδριο της
ΟΕΚ στη Φραγκφούρτη, όταν έγινε μια
σχετική πρόταση υποστήριξης του θέμα-
τος, ένας νέος επιστήμονας προειδοποίησε
ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τη
χρήση του όρου «γενοκτονία».
Εσύ, που, ως επιστήμων και συγγραφέ-
ας, ασχολήθηκες με τη γενοκτονία των
Εβραίων και των Αρμενίων, πιστεύεις ότι
έχουν δίκαιο οι Πόντιοι με το αίτημά τους;
Ντ: Είναι αλήθεια ότι δεν χρησιμοποιώ στο
βιβλίο μου τη λέξη γενοκτονία, επειδή η
λογοτεχνία δεν έχει ανάγκη από επιστημο-
νικούς όρους.
Στη λογοτεχνία περιγράφονται ο πόνος και
τα συναισθήματα και αυτό αρκεί τελείως.
Όσον αφορά τους Πόντιους: Τονίζω ότι δεν
είμαι ερευνητής γενοκτονιών, αλλά και εγώ
κατάγομαι από τον Πόντο –μια πολύ μεγάλη
περιοχή. Όταν ήμουν παιδί και νέος δεν
ήξερα ότι πριν από λίγο καιρό ζούσαν στην
περιοχή αυτή και Έλληνες! Και ο υπόλοι-
πος πληθυσμός αποκαλούσε τα ελληνικά
ή τέλος πάντων τα ποντιακά, που ακόμα
και σήμερα μιλιούνται σε αρκετά μέρη, «η
άλλη γλώσσα». Δυσκολεύτηκα πολύ ώσπου
να διαπιστώσω ότι αυτή η «άλλη γλώσσα»
ήταν ελληνικά.
Σ: Γιατί δυσκολεύτηκες;
Ντ: Γιατί πολλούς τους εξισλάμισαν, τους
έκαναν τεχνητούς Τούρκους, και σήμερα
βέβαια είναι Τούρκοι πολίτες. Οι ίδιοι φο-
βούνται πολύ, παρά το γεγονός ότι σήμερα
είναι Μωαμεθανοί. Όμως δεν είναι λίγοι
ανάμεσά τους που στην καθημερινότητά
τους μιλάνε ελληνικά/ποντιακά. Αργότερα
έμαθα από έναν ειδικό ότι υπάρχουν πολλά
χωριά των οποίων οι κάτοικοι ομολογούν
πως είναι Χριστιανοί.
Εγώ, και άλλοι πολλοί, πιστεύαμε μέχρι
τώρα πως είναι Μωαμεθανοί. Και για να
επανέλθω στην αρχική σου ερώτηση, αν
ανοίξει κανείς τη Συνθήκη του Διεθνούς
Δικαίου των Λαών θα διαβάσει τον ορισμό
της γενοκτονίας: Όταν εξοντώνεται ένα μέ-
ρος μιας εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας,
μιλάμε για γενοκτονία.
Σ: Μιλάς για τη Συνθήκη του ’48;
Ντ: Ναι. Έτσι, κατά την άποψή μου, δεν
έχει δίκιο να ανησυχεί ο νέος επιστήμονας.
Γιατί ο πόνος είναι ασύγκριτος, ο πόνος είναι
πόνος. Άλλο είναι, βέβαια, να συζητιέται
ο όρος γενοκτονία ανάμεσα στους κοινωνι-
ολόγους/πολιτικούς επιστήμονες. Κάποιοι
χρησιμοποιούν τον όρο σφαγή, άλλοι μι-
λάνε για εθνοκτονία. Πάντως ο πόνος δεν
θα ήταν μικρότερος, αν δεν μιλούσαμε για
γενοκτονία. Εγώ προσωπικά θα άφηνα τους
ίδιους τους λαούς-θύματα να αποφασίσουν
πώς αυτοαποκαλούνται. Αν πιστεύουν ότι
πρόκειται για γενοκτονία, γιατί να μην
χρησιμοποιήσουν τον όρο αυτό; Αυτό που
διαπιστώνω, και σίγουρα έχει ενδιαφέρον,
είναι ότι στην Τουρκία είναι πιο εύκολο να
διεξαχθεί η συζήτηση σχετικά με τον διωγμό
και την εξόντωση του ποντιακού πληθυσμού
απ’ ότι των Αρμενίων. Ίσως επειδή μέχρι
τώρα είχε καθιερωθεί ο όρος διωγμός και
όχι γενοκτονία…
Σ: Ίσως επειδή η λέξη διωγμός δεν είναι
τόσο σκληρή. Εσείς στην Τουρκία μάλι-
στα μιλάτε, αν θυμάμαι καλά, για τους
«ανταλλαγμένους», δεν είναι; Εκτός αυτού
η πρωτοβουλία των ποντιακών συλλόγων
αναφέρεται στην εξόντωση των Ποντίων
και όχι όλων των Ελλήνων.
Ντ: Επειδή όμως στην περιοχή της Μαύρης
Θάλασσας είχαμε έναν άγριο διωγμό, μπορεί
κανείς πράγματι να μιλήσει για γενοκτονία,
γιατί ο Ελληνισμός του Πόντου δεν υπάρ-
χει πια σ’ εκείνη του τη μορφή. Όμως και
οι Αραμαίοι σφαγιάστηκαν άγρια. Μόνον
επειδή δεν υπάρχει νομική κατοχύρωση της
πράξης αυτής, δεν μπορούμε να απαλλά-
ξουμε τους ιθύνοντες από την ευθύνη τους.
Για μένα δηλαδή δεν υπάρχει λόγος να μην
χαρακτηριστεί γενοκτονία η εξόντωση των
Αραμαίων. Και ακριβώς το ίδιο ισχύει και
για τους Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας.
Ο Doğan Akanlı γεννήθηκε το 1957
στο Ciritdüsü της επαρχίας Artvin και
σπύδασε Κοινωνικές Επιστήμες στο
Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης.
Πέρασε στην παρανομία μετά την επιβολή
της στρατιωτικής δικτατορίας στην Τουρκία
το 1980. Την περίοδο 1985-1987 ήταν
έγκλειστος στις στρατιωτικές φυλακές της
Ιστανμπούλ ως πολιτικός κρατούμενος.
Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 ζει ως
συγγραφέας στην Κολωνία. Στο επίκεντρο
της κοινωνικής του δράσης βρίσκεται η
μνημόνευση των γενοκτονιών του 20ού
αιώνα καθώς και ο διαπολιτισμικός
διάλογος με στόχο τη συμφιλίωση.
Συνταυτιζόμενοι με την ιμπερι-
αλιστική Γερμανία πίστευαν ότι
θα επιλύσουν τα ζητήματα και θα
αποφύγουν τις διεθνείς πιέσεις για
μεταρρυθμίσεις. Έχοντας υπόψη
την πιθανότητα ότι ο πόλεμος μπο-
ρούσε να οδηγήσει σε κατά κράτος
ήττα, έγιναν καλά σχεδιασμένες
προετοιμασίες στις τέσσερεις γωνιές
της χώρας για την αντιμετώπιση
μιας ολοκληρωτικής κατάληψης.
Αποθηκεύτηκαν σε κρυψώνες όπλα,
πολεμοφόδια και στάλθηκαν οργα-
νωτικά στελέχη ανταρτοπολέμου.
Για τους ηγέτες των Ενωτικών που
διέθεταν κομιτατζίδικο παρελθόν,
αυτό ήταν κάτι γνώριμο. Στις αντάρ-
τικες αυτές ομάδες (σ.τ.μ. τσέτες)
είχαν οργανωθεί δεκάδες χιλιάδες
άτομα. Οι ανθρώπινοι πόροι προ-
ήλθαν από τις φυλακές. Ακόμα
και ποινικοί, καταδικασμένοι σε
θάνατο, ορκίστηκαν και εντάχθηκαν
στις ομάδες αυτές.
Επίσης συμμετείχαν και πρόσφυ-
γες απ’ τα Βαλκάνια που ήθελαν
να εκδικηθούν για τον πόνο τους,
πληθυσμοί που είχαν μεταναστεύ-
σει στην Ανατολή και οι κουρδικές
φυλές που φοβήθηκαν ότι θα ανα-
γκαζόντουσαν να επιστρέψουν τις
περιουσίες που είχαν λεηλατήσει
την εποχή των άτακτων ταγμάτων
Χαμιντιγιέ.
Με το Νόμο Εκτοπισμών του Μαΐου
του 1915, οι Αρμένιοι από τη Δύση
μέχρι και την Ανατολή και από το
Νότο μέχρι το Βορρά εκτοπίστηκαν
απ’ όλες τις πόλεις, κωμοπόλεις
και χωριά της επικράτειας. Στις
εξορίες αυτές συμπεριλήφθηκαν
και οι Έλληνες του Πόντου, της
παραλίας του Αιγαίου και της
Προποντίδας (Μαρμαρά) με τη
πρόφαση ότι δήθεν διενεργούν
κατασκοπεία υπέρ των δυνάμε-
ων της Αντάντ.
Ως συμπέρασμα, σήμερα γνωρί-
ζουμε ότι τα χρήματα που εισπρά-
χθηκαν από την εκποίηση των πε-
ριουσιών που εγκαταλείφθηκαν
και τα ποσά που συγκεντρώθηκαν
σε λογαριασμό «Εγκαταλειμμένων
Περιουσιών», μετά από ένα διάστη-
μα πήγαν ως έσοδο του κρατικού
προϋπολογισμού. Όπως αναλύει
ο Nevzat Onaran στο έργο του
Emval-i Metruke Olayi (Το γεγο-
νός των εγκαταλειμμένων περιου-
σιών), με νόμο που εκδόθηκε το
1928 τα ποσά που συγκεντρώθηκαν
στα ταμεία μεταφέρθηκαν στον
προϋπολογισμό. Με πρόχειρους
υπολογισμούς, τα ποσά αυτά σε
τιμές του 2008 ανέρχονται σε 150
δισ. ευρώ ( 300 δισ. Νέες Λίρες
Τουρκίας).
φτωχοί Μουσουλμάνοι επιτέθηκαν
κατά των μη-Μουσουλμάνων με
μέρους των προσφύγων στις δυο
χώρες προς τον εθνικισμό και τη
κάσιους, Γεωργιανούς, Κιρμαντζί,
Τουρκομάνους, Πομάκους, Ζαζά,
λεηλασίες και σφαγές. θρησκεία, ώστε να γίνουν δεκτοί Ασσύριους και ποιος ξέρει πόσα
Για να φανατιστούν οι μουσουλ- απ’ την κοινωνία Προσπάθησαν άλλα ονόματα που δεν αναφέρουμε
μάνοι χωρικοί χρησιμοποιήθηκε ακόμα να ξεχάσουν οι νέες γενιές εδώ. Η προσπάθεια ήταν η με τη βία
ως προπαγανδιστικό επιχείρημα τον τόπο προέλευσής τους… εμφύσηση «θετικιστικής τουρκικής»
ότι οι μη-Μουσουλμάνοι είναι η Η αλλαγή του πληθυσμού της ταυτότητας, κάτι που συνεχίζεται
αιτία της φτώχειας των χωρικών. Η Κωσταντινούπολης (έρευνα του μέχρι και σήμερα.
προπαγάνδα αυτή στη σφαγή των καθ. Δρ. Tzem Behar το 1996)
Αρμενίων του 1915 και στο πογκρόμ δείχνει τη δυναμική της αλλαγής Ο Attila Tougan σπούδασε
κατά των Ελλήνων το 1922, είχε του πληθυσμού. Το 1856 ο συνολι- στη Σχολή Ξένων Σπουδών
στην Κωσταντινούπολη.
πολύ σημαντική επίδραση στους κός πληθυσμός ήταν 236 χιλιάδες
Συνελήφθη πολλές φορές μετα το
φτωχούς μουσουλμάνους Τούρκους από τους οποίους το 47.6% ήταν
πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου
και Κούρδους. Το αποτέλεσμα Μουσουλμάνοι. Το ποσοστό αυτό του 1980. Έχει γράψει πολλά
ήταν να μετατραπούν σε λυσσα- το 1914, όντας ο συνολικός πληθυ- κείμενα, όπως «Η γενοκτονία των
λέους εχθρούς αυτοί οι λαοί που σμός 910.000, ήταν 62%. Το 1914 Αρμενίων μέσα απ’ τα γερμανικά
ζούσαν αδελφικά. Σε τελευταία το ποσοστό των μη-Μουσουλμάνων αρχεία» (2008), «Οι σφαγές, η
ανάλυση, το Κομιτάτο «Ένωση και στην Κωσταντινούπολη ήταν 38%, Αντίσταση και οι συνεργάτες»
(2007), κ.ά. Μετέφρασε στα
Πρόοδς» και η συνέχεια αυτού, το το 1927 μειώνεται σε 35% και αρ-
τουρκικά, βιβλία με θέματα
κεμαλικό καθεστώς, είχε μεγάλη γότερα μειώνεται στο 1%.
Μαρξισμού.
επιτυχία στον εκτοπισμό των μη- Βλέποντας αυτή την πορεία θα
Ήταν «απελευθερωτικός» ο πόλεμος;
Συμπερασματικά, ο ισχυρισμός ότι ο Τουρκικός την ανακωχή του Μούδρου, τα τρία ήταν κατά των
Εθνικοαπελευθερωτικός Πόλεμος δόθηκε κατά του Αρμενίων και τα δύο κατά των Ρωμιών. Εξάλλου ο
ιμπεριαλισμού δεν θεμελιώνεται από πουθενά. Αντί- Μουσταφά Κεμάλ, τον Ιούλιο του 1919, όταν έστειλε
θετα, όπως διαπιστώνει ο καθηγητής Taner Akçam, την παραίτησή του από τη θέση του αξιωματικού στον
ο απελευθερωτικός πόλεμος «δεν δόθηκε κατά των Σουλτάνο τόνιζε ανοικτά τα εξής: «Η στρατιωτική μου
εισβολέων αλλά κατά των μειονοτήτων». Τα Σωματεία ιδιότητα άρχισε να γίνεται εμπόδιο στον εθνικό αγώνα
Άμυνας-Δικαίου (Mudafai Hukut) που υπήρξαν η που ξεκινήσαμε για να σώσουμε την ιερή πατρίδα
ατμομηχανή του «εθνικού αγώνα», ιδρύθηκαν καθαρά και το έθνος απ’ τη διάσπαση και να μη θυσιάσουμε
κατά της απειλής των Ρωμιών και των Αρμενίων. την πατρίδα στις επιδιώξεις των Ελλήνων και των
Στα πρώτα αυτά σωματεία που ιδρύθηκαν μετά από Αρμενίων».
20 ■ δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011 ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011 δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ■ 21

ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ / Από την Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος

Οι εκτοπίσεις και οι σφαγές των Ελλήνων του 1913-1914: Πρόβα για τη Γενοκτονία των Αρμενίων
Του Taner Akçam (*)
Όλες οι διαθέσιμες οθωμανικές πηγές
καταδεικνύουν μια αδιαμφισβήτητη
αλήθεια: πριν τον πόλεμο, η Επιτροπή
Ένωσης και Προόδου (ΕΕΠ), αφού πρώτα
σχεδίασε και έθεσε σε εφαρμογή ένα
σχέδιο με στόχο την –με δικά τους λό-
για– «απελευθέρωση από τα μη-τουρκικά
στοιχεία» της περιοχής του Αιγαίου, στη
συνέχεια, και με πρόσχημα τον πόλεμο,
επεξέτειναν το εν λόγω σχέδιο ώστε να
περιλαμβάνει ολόκληρη την Ανατολία.
Πρωταρχικός στόχος αυτού του σχεδί-
ου, το οποίο μπορεί να περιγραφεί ως
«εθνολογική και θρησκευτική ομογενο-
ποίηση» της Ανατολίας στη βάση του
τουρκο-μουσουλμανικού πληθυσμού της.
Οι δύο βασικοί πυλώνες αυτής της πολι-
τικής, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί
ως κυβερνητική «πολιτική πληθυσμών
και επανακατοίκισης» είχαν ως εξής: ο
πρώτος συνεπαγόταν μια «εκκαθάριση»
της Ανατολίας από τον μη-μουσουλμανικό
πληθυσμό της (αναφερόταν ουσιαστικά
στους χριστιανούς), ο οποίος εθεωρείτο
ως θανάσιμη απειλή για την ύπαρξη του
κράτους, έχοντας μάλιστα χαρακτηριστεί
και ως «καρκίνο» στο σώμα της Αυτο-
κρατορίας· ο δεύτερος ήταν η αφομοί-
ωση (διάβασε: εκτουρκισμός) όλων των
μη-τουρκικών και μη-μουσουλμανικών
κοινοτήτων της Ανατολίας.
Οι πολιτικές αυτές εφαρμόστηκαν από το
1913 με την ενεργοποίηση ενός «διπλού»
μηχανισμού από παράλληλες επίσημες
και ανεπίσημες μεθόδους. Ακολουθή-
θηκε, από τη μία, η επίσημη πολιτική
της απέλασης και, από την άλλη, της
αναγκαστικής μετανάστευσης. Η πολιτική
αυτή αποφασίστηκε και εφαρμόστηκε
επίσημα είτε στη βάση του διμερούς πλαι-
σίου περί «ανταλλαγής πληθυσμών» με
άλλες χώρες, όπως την Ελλάδα, τη Σερβία
και τη Βουλγαρία, είτε ως μονομερής
απομάκρυνση και απέλαση, όπως έγινε
με την περίπτωση των Αρμενίων. Από
την άλλη, έγιναν μια σειρά από μυστι-
κές, ημινόμιμες αλλά επιχορηγούμενες
από το κράτος τρομοκρατικές ενέργειες
κάτω από την προστατευτική ομπρέλα
της «επίσημης» κρατικής πολιτικής.
Η ΕΕΠ δημιούργησε μια οργανωτική δομή
κατάλληλη για τον διττό αυτό μηχανισμό.
Στο βασικό κατηγορητήριο εναντίον των
μελών της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΕΠ,
που δικάστηκαν το 1919 από Στρατοδι-
κείο της Κωνσταντινούπολης το 1919, ο
εισαγγελέας ανέφερε ότι, σύμφωνα με τη
δομή του Ενωτικού Κόμματος και τους
τρόπους δράσης του, είχε δημιουργηθεί
ένα «μυστικό δίκτυο» (şebeke-yi hafiye)
με στόχο την υλοποίηση των παράνο-
μων δραστηριοτήτων του. Σύμφωνα
με το κατηγορητήριο, η ΕΕΠ ήταν μια
οργάνωση «με δύο αντιφατικές φύσεις»
(iki mâhiyet-i mütezâdde): η πρώτη
ήταν ορατή και δημόσια, βασιζόταν σε
ένα (δημόσιο) πρόγραμμα και κατα-
στατικό (nizâmnâme-i dâhilîye), και
η άλλη στηριζόταν στη μυστικότητα και
(λειτουργούσε σύμφωνα με άγραφες)
προφορικές οδηγίες. /1/
Με τις ανωτέρω πολιτικές, οι οποίες
εφαρμόστηκαν μεταξύ των ετών 1913
και 1918, ο εθνικός χαρακτήρας της
Ανατολίας μεταμορφώθηκε απόλυτα.
Ο πληθυσμός της Ανατολίας /2/ αλλοι-
ώθηκε ολοκληρωτικά κατά τη διάρκεια
αυτής της εξάχρονης περιόδου. Το ένα
τρίτο του συνολικού πληθυσμού (ο οποίος
το 1914 υπολογίζεται γύρω στα 7,5 εκα-
τομμύρια ψυχές) είτε εκτοπίστηκε στο
εσωτερικό της χώρας, είτε απελάθηκε
είτε εκμηδενίστηκε.
Ο «διπλός μηχανισμός»
ενεργοποιείται
στην περιοχή του Αιγαίου
Οι οθωμανικές αρχές, παράλληλα με τις
προσπάθειες να δώσουν ένα επίσημο
και νομικό χαρακτήρα στην ανταλλαγή
πληθυσμών, οργάνωσαν την διά της βίας
απομάκρυνση των χριστιανικών πληθυ-
σμών από τα εδάφη τους, εφαρμόζοντας
μια πολιτική τρομοκράτησης και, επι-
πλέον, όταν κρινόταν αναγκαίο, ακό-
μα και σφαγές. Ο διπλός μηχανισμός,
αφού εφαρμόστηκε για πρώτη φορά
εναντίον του ελληνικού πληθυσμού της
περιοχής του Αιγαίου της αυτοκρατορί-
ας, θα εφαρμοστεί και πάλι κατά την
περίοδο της εκτόπισης και της σφαγής
των Αρμενίων. Στα απομνημονεύματα
των Kuşçubaşı Eşref, Halil Menteşe,
Celal Bayar, αλλά και άλλων που έπαιξαν
καθοριστικό ρόλο σ’ αυτά τα γεγονότα,
οι συγγραφείς μάς παρέχουν εκτενείς
πληροφορίες σχετικά με τις κατευθυντή-
ριες γραμμές του μυστικού, παράλληλου
σχεδίου αναγκαστικής μετανάστευσης
που τέθηκε σε εφαρμογή προτού υπο-
γραφούν και τεθούν σε ισχύ οι επίσημες
συμφωνίες. /3/ Ο πρωταρχικός στόχος
της κυβερνητικής πολιτικής, ιδιαίτερα
στο Αιγαίο και στην Ανατολική Θράκη,
ήταν να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός
των χριστιανών, οι οποίοι εθεωρούντο
απειλή για την ασφάλεια του κράτους.
Ο Halil Menteşe, στις αναμνήσεις του
Η καταστροφή της Φώκαιας στις 12-13 Ιουνίου 1914. Φωτογραφία του Felix Sartaux από το
βιβλίο Phocée 1913-1914, Paris, ed. Kallimages 2008.
σχετικά με τις πολιτικές που εφαρμό-
στηκαν στην περιοχή του Αιγαίου την
άνοιξη του 1914, αναφέρει: «Ο (υπουργός
Εσωτερικών) Talat Bey… πρότεινε ότι η
χώρα πρέπει να εκκαθαριστεί από εκείνα
τα στοιχεία που θεωρούνταν ικανά για
προδοσία του κράτους». /4/
Γερμανικά έγγραφα εκείνης της περιόδου
καταδεικνύουν ότι ο υπουργός Εσωτερικών
μίλησε σε γερμανούς διπλωμάτες με την
ίδια ειλικρίνεια: «Ο Talat Bey… εξήγησε
χωρίς κανένα δισταγμό ότι η κυβέρνησή
(του) επιθυμούσε να χρησιμοποιήσει τον
Παγκόσμιο Πόλεμο ως πρόσχημα (ούτως
ώστε να μην επιτραπεί σε ξένες χώρες να
παρέμβουν), με σκοπό να εκκαθαρίσει
τη χώρα από τους εσωτερικούς εχθρούς
της – δηλαδή τους χριστιανούς όλων των
δογμάτων». /5/ Σύμφωνα με τα λόγια του
Kuşçubaşı Eşref, ενός από τους βασικούς
πρωταγωνιστές των επιχειρήσεων εθνικής
εκκαθάρισης, οι μη-μουσουλμάνοι ήταν
«εσωτερικά καρκινώματα» στο σώμα του
οθωμανικού κράτους και έπρεπε να «αφαι-
ρεθούν». Το να γίνει αυτό, ισχυρίστηκε,
ήταν «υπόθεση εθνικής σημασίας». /6/
Ο κύριος στόχος ήταν να πειστούν οι
χριστιανοί χωρικοί να φύγουν, με μέσο
τον εκφοβισμό, όπου αυτό ήταν απα-
ραίτητο. Ανάμεσα στις κύριες μεθόδους
που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξη
αυτού του στόχου ήταν «η παρακολού-
θηση, η ταπείνωση, οι δολοφονίες, η
παρεμπόδισή τους να καλλιεργούν τη
γη τους, η βαριά φορολογία, η κατάσχε-
ση των περιουσιακών τους στοιχείων...
η βίαιη επιστράτευση» /7/, πράγματα
στα οποία, και λόγω της εφαρμογής του
Πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία
προαναφερθέντος διπλού μηχανισμού,
η οθωμανική κυβέρνηση θα μπορεί να
δηλώνει στις διαμαρτυρίες της ελληνι-
κής κυβέρνησης και των άλλων ξένων
δυνάμεων, ότι δεν έχει καμία συμμετοχή
στα τεκταινόμενα.
Οι βίαιες απελάσεις και εκδιώξεις από
την περιοχή της Ανατολικής Θράκης άρ-
χισαν την άνοιξη και το καλοκαίρι του
1913. Οι επιθέσεις εναντίον του ντόπιου
χριστιανικού πληθυσμού συνεχίστηκαν
όλο το χρόνο, όμως μετά τον Μάρτιο
του 1914 άρχισαν να παίρνουν πιο συ-
στηματική μορφή.
Τα κύρια χαρακτηριστικά των εφαρμο-
ζόμενων πολιτικών ήταν:
1) επιθέσεις σε ελληνικά χωριά και
χωρικούς από τις μονάδες της Ειδικής
Οργάνωσης, με την κεντρική διοίκηση
(κυβέρνηση) να ισχυρίζεται και να ενερ-
γεί σαν να μην έχει καμία σχέση με την
όλη υπόθεση
2) εξαναγκασμός ατόμων/πληθυσμών να
εγκαταλείψουν τα σπίτια τους λόγω της
τρομοκρατίας και των δολοφονιών
3) άδειασμα ολόκληρων χωριών και
στρατολόγηση όλου του ανδρικού πλη-
θυσμού που ήταν σε ηλικία στράτευσης
σε τάγματα εργασίας
4) κατάσχεση των ελληνικής ιδιοκτησίας
επιχειρήσεων και μεταβίβασή τους σε
μουσουλμάνους. /8/
Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1913
το ελληνικό Πατριαρχείο Κωνσταντινου-
πόλεων έστειλε έναν ολόκληρο ποταμό
επιστολών στην Υψηλή Πύλη, διαμαρ-
τυρόμενο για τις διαρκείς επιθέσεις σε
ελληνικά χωριά στην περιοχή του Αιγαί-
ου, τις λεηλασίες οικιών, τις άνευ αιτίας
κρατήσεις και τις συλλήψεις ατόμων,
και την αναγκαστική απέλαση τους. /9/
Μία από τις πλουσιότερες πηγής άντλησης
πληροφοριών σχετικά με τη λειτουργία
του διπλού συστήματος που η κυβέρνηση
είχε θέσει σε εφαρμογή είναι τα απο-
μνημονεύματα των προαναφερθέντων
στελεχών της Ειδικής Οργάνωσης. Ο Halil
Menteşe, για παράδειγμα, γράφει ότι:
«Δεν θα φαινόταν ότι δρουν εξ ονόμα-
τος της κυβέρνησης οι κυβερνήτες των
επαρχιών και οι κρατικοί υπάλληλοι. Την
υπόθεση θα αναλάμβανε η οργάνωση
της Επιτροπής (Ένωση και Πρόοδος)…»
/10/ Επιπλέον, θα οργανώνονταν συνα-
ντήσεις υψηλότερου επιπέδου, ώστε να
διασφαλίζεται ότι τα σωστά άτομα θα
επόπτευαν τα γεγονότα και θα διασφά-
λιζαν ότι όλα εξελίσσονται σύμφωνα με
το σχέδιο. Μεγάλο μέρος της ευθύνης
για την υλοποίηση του προγράμματος
ανέλαβε ο Kuşçubaşı:
«Οι Έλληνες παρενοχλούνταν με διάφο-
ρα μέσα και αναγκάζονταν να μετανα-
στεύουν εξ αιτίας των επιθέσεων και
της καταπίεσης που τους ασκούταν.
Οι ένοπλες συμμορίες υπό τον διοικη-
τή των Ειδικών Δυνάμεων Kuşçubaşı
Eşref Bey... διεξήγαγαν επιδρομές ενα-
ντίον των ελληνικών χωριών… Εκείνο
το κομμάτι της ελληνικής νεολαίας που
μπορούσε να κρατήσει όπλο συνελήφθη
με στόχο (την τοποθέτησή του) σε τάγ-
ματα εργασίας, ώστε να δουλεύει στην
κατασκευή δρόμων, στη δασοκομία και
τις οικοδομές». /11/
Οι πληροφορίες που έδωσα ως εδώ είναι
ευρέως γνωστές στον ακαδημαϊκό κόσμο.
Αυτό που πρόσφατα ανακάλυψα είναι
ότι η λειτουργία του διπλού μηχανισμού
μπορεί να αποδειχτεί από τα Πρωθυ-
πουργικά Αρχεία.
Η προσπάθεια του Talat Pasha να εμφα-
νίσει τόσο τον εαυτό του όσο και την οθω-
μανική κυβέρνηση ως ανίδεους σχετικά
με τις βίαιες εξώσεις και τις δολοφονίες
–μια θέση που στη συνέχεια διαψεύστη-
κε από τα απομνημονεύματα πολλών
Τούρκων που είχαν άμεση εμπλοκή στα
παραπάνω γεγονότα– πρέπει να θεωρη-
θεί απλώς ως ένα άλλο παράδειγμα των
πολιτικών του «διπλού μηχανισμού» που
περιγράφηκε προηγουμένως. Ένας από
τους πρωταγωνιστές αυτών των «εκκα-
θαριστικών» επιχειρήσεων, ο Kuşçubaşı
Eşref, αναφέρει ότι τον καιρό που ο Talat
πραγματοποιούσε την περιοδεία του στην
περιοχή του Αιγαίου, συναντήθηκε μαζί
του κρυφά στη Μαγνησία και ο Talat του
είπε: «Προσπαθήστε να μην είστε και τόσο
ορατοί τώρα, τουλάχιστον μέχρι εγώ να
επιστρέψω (στην Κωνσταντινούπολη)…
Να μην έρθετε ούτε στη Σμύρνη κατά τις
επόμενες δυο-τρεις μέρες. Προσπαθήστε
να μη γίνετε αντιληπτοί από ανατρεπτι-
κά στοιχεία στις παράκτιες περιοχές,
όπως επίσης και από ξένες πρεσβείες
και προξενεία – ακόμα και αυτά των
συμμάχων μας». /12/
(*) Ο Taner Akçam είναι ιστορικός
και διδάσκει στο Τμήμα Ιστορίας του
Πανεπιστημίου Clark στο Worchester
της Μασαχουσέτης. To παραπάνω
κείμενο αποτελεί τμήμα της εισήγησής
του με τίτλο «The Greek “Deporta-
tions” and Massacres of 1913-1914. A
Trial Run for the Armenian Genocide»
που έγινε στην «Ακαδημαϊκή Σύνοδο
για την Μικρασιατική Καταστροφή», 7
Νοεμβρίου 2010, Ρόουζμοντ, Ιλλινόις.

Η «απέλαση» των Ελλήνων: Μια πρόβα για τις απελάσεις των Αρμενίων του 1915-17 [1] Takvim-i Vekayi, no. 3540 (5 May 1919).
[2] Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1914, ο πληθυσμός της
αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων και των αραβικών επαρχιών
[10] Halil Menteşe, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi..., op. cit., p.
166.
[11] Nurdoğan Taçalan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken (Istanbul,

Η
θέση που υποστηρίζω εδώ είναι ότι υπάρ-
χει μια συνέχεια ανάμεσα στις οργανω-
μένες «εκκαθαριστικές επιχειρήσεις»
των μη-μουσουλμανικών πληθυσμών της Δυτι-
κής Ανατολίας, και πρωτίστως ανάμεσα τη βίαιη
εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού που άρχισε
την άνοιξη του 1914 και στην «εκκαθάριση» της
Ανατολίας από τον αρμένικο πληθυσμό της κατά
τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου.
Ακόμα κι αν επί του παρόντος δεν έχουμε απτές
αποδείξεις σχετικά με το κατά πόσο αυτές οι δύο
«εκκαθαριστικές επιχειρήσεις» αποτελούν ένα
ενιαίο και συνολικό σχέδιο, μπορούμε όμως να
διακρίνουμε μια σαφέστατη συνέχεια ανάμεσα στις
δύο αυτές δράσεις τόσο όσον αφορά στις γενικές
γραμμές οργάνωσής τους όσο και στα άτομα που
συμμετείχαν. Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν
εναντίον των Ελλήνων μεταξύ του 1913 και του
1914 μας φαίνονται ως ένα είδος «προπομπού»
των κατοπινών και εν καιρώ πολέμου απελάσεων
εναντίων του αρμενικού πληθυσμού. /13/
Στις αναμνήσεις του από αυτή την περίοδο ο
αμερικανός πρέσβης Henry Morgenthau ανα-
φέρει ότι ο Bedri Bey, ο Επίτροπος Αστυνομίας
Κωνσταντινουπόλεως, είπε σε έναν από τους
γραμματείς του ότι «οι Τούρκοι έδιωξαν τόσο
επιτυχώς τους Έλληνες, που αποφάσισαν να
εφαρμόσουν την ίδια μέθοδο και σε άλλες φυ-
λές της αυτοκρατορίας»./14/
Ο ίδιος, στην πρεσβευτική αναφορά του της 18ης
Νοεμβρίου του 1915, επισημαίνει μια παράλληλη
ομοιότητα και τονίζει ότι η ανεμπόδιστη απέλαση
100-150.000 ατόμων τον Μάιο και τον Ιούνιο του
1914 μπροστά στα μάτια των Μεγάλων Δυνάμεων
αποτέλεσε έναν σοβαρό παράγοντα ενθάρρυνσης
για την κατοπινή και εν καιρώ πολέμου απέλαση
των Αρμενίων. /15/
Όσον αφορά τη συνέχεια των επιχειρησιακών
στελεχών στις δύο επιχειρήσεις, εμφανίζεται
στη σκηνή η μορφή του Şükrü Kaya ως ένα χα-
ρακτηριστικό παράδειγμα.
Όπως είδαμε και προηγουμένως, ο Kaya είχε
κατά το παρελθόν συμμετάσχει στην επιτροπή
που ήταν επιφορτισμένη με την εποπτεία την
τουρκο-βουλγαρική ανταλλαγή πληθυσμών μετά
το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Μετά από
αυτό το ρόλο, εργάστηκε στην τουρκο-ελληνική
επιτροπή που ανέλαβε να εκτελέσει παρόμοια
αποστολή και, στη συνέχεια, ως γενικός διευθυντής
του Γραφείου Φυλετικού και Μεταναστευτικού
Διακανονισμού (İAMM) του Υπουργείου Εσωτερι-
κών, έγινε ένας από τους κύριους οργανωτές των
απελάσεων των Αρμενίων. Μια άλλη σημαντική
προσωπικότητα σ’ αυτή την υπόθεση ήταν το μέλος
της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΕΠ Δρ. Nâzım. Ο
Nâzım, ως ηγετικό στέλεχος της Ειδικής Οργά-
νωσης (Teşkilat-ı Mahsusa), θα δράσει επίσης
ως ένας από τους κεντρικούς σχεδιαστές των
απελάσεων και των δολοφονιών των Αρμενίων.
Προηγουμένως όμως είχε εμπλακεί στην επεξερ-
γασία του σχεδίου ανθελληνικών επιχειρήσεων
στη Σμύρνη, το καλοκαίρι του 1914. Εκθέσεις του
Αμερικανικού Προξενείου Σμύρνης αναφέρονται
σ’ αυτόν ως έναν από τους «αγκιτάτορες» της
περιοχής /16/. Ο Alfred van der Zee, πρόξενος της
Δανίας στη Σμύρνη στις εκθέσεις του αναφέρει
ότι οι δράσεις εναντίον των «φιλειρηνικών και
εργατικών» Ελλήνων στηρίζονταν σε κυβερνητικές
εντολές και ότι «ευρείας κλίμακας, συστηματικές
και βίαια τιμωρητικές» δράσεις διευθύνονταν
από τον Δρ. Nâzım. /17/
Ένα τρίτο σημείο σύνδεσης των δύο αυτών επι-
χειρήσεων είναι ο Δρ. Reşit, ο οποίος υπηρέτη-
σε ως κυβερνήτης της επαρχίας του Diyarbakır
την εποχή των απελάσεων των Αρμενίων. Αυτός
αναδείχθηκε αρχικά με το ρόλο που έπαιξε στην
οργάνωση της απέλασης/εκδίωξης των Ελλήνων
από την περιοχή του Balıkesir την άνοιξη και
το καλοκαίρι του 1914. Μετά την ολοκλήρωση
αυτού του έργου, αρχικά διορίστηκε κυβερνή-
της της επαρχίας της Μοσούλης, στη συνέχεια
μετατέθηκε στο Diyarbakır, όπου θα συντελέσει
στη δημιουργία του σώματος των κιργισίων χω-
ροφυλάκων, που θα εργαστούν μαζί του κατά τη
διάρκεια των απελάσεων. /18/
Το τέταρτο και τελευταίο πρόσωπο που θα δώσουμε
ως παράδειγμα είναι ο Pertev Pasha, στρατιωτικός
διοικητής, τον οποίο ο Celal Bayar περιγράφει ως
το πρόσωπο που ευθύνεται για την «επιχείρηση
εκκαθάρισης της λεκάνης του Αιγαίου» κατά τη
διάρκεια του 1913-1914. Αργότερα τοποθετήθηκε
στην περιοχή του Sivas, όπου θα διαδραματίσει
βασικό ρόλο στις εκτοπίσεις και τις δολοφονίες
των Αρμενίων. /19/ Κατά τη διάρκεια της συνεδρί-
ασης του πρώτου κοινοβουλίου της νεοσύστατης
Τουρκικής Δημοκρατίας στις 6 Οκτωβρίου του
1921, ο τότε Υπουργός Οικονομικών περιέγραψε
τον Pertev Pasha ως «έναν που πλούτισε από τον
πόλεμο» (savaş zengini). /20/
Τόσο στην περίπτωση των Ελλήνων όσο και των
Αρμενίων, οι βίαιες εκτοπίσεις και οι απελάσεις
φαινομενικά διεξήχθησαν κάτω από την ομπρέ-
λα νομιμότητας του οθωμανικού καθεστώτος ως
μέρος μιας συνολικότερης πληθυσμιακής πολι-
τικής, όμως, παράλληλα με το νομικό πλαίσιο,
τέθηκε σε εφαρμογή ένα ανεπίσημο σχέδιο με
τη λειτουργία ενός σκιώδους μηχανισμού που
ανέλαβε να διαπράξει μια σειρά από πράξεις
βίας και τρομοκρατίας κατά των χριστιανών της
Αυτοκρατορίας. Μεταξύ των πιο εντυπωσιακών
ομοιοτήτων ανάμεσα στις δύο αυτές περιπτώ-
σεις είναι η δημιουργία Ειδικών Επιχειρησιακών
Μονάδων και η στράτευση των νεαρών αντρών
στα τάγματα εργασίας.
Οι ομοιότητες αυτές δεν διέφυγαν της προσοχής
ούτε του Morgenthau ούτε του Toynbee. Καθ’
όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο αμερικανός
πρέσβης στις εκθέσεις του εφιστούσε τη προσοχή
στην ομοιότητα των μεθόδων που χρησιμοποίησε
η οθωμανική κυβέρνηση στην εκδίωξη των ελλη-
νικών πληθυσμών κατά το 1913-1914 με αυτές που
χρησιμοποιήθηκαν τον επόμενο χρόνο εναντίον
των Αρμενίων.
Οι Τούρκοι εφάρμοσαν σχεδόν πανομοιότυπα την
ίδια διαδικασία εναντίον των Ελλήνων με εκεί-
νη που εφάρμοσαν και εναντίον των Αρμενίων.
Άρχισαν με την ενσωμάτωση των Ελλήνων στον
οθωμανικό στρατό που στη συνέχεια τους μετέ-
φεραν στα τάγματα εργασίας, χρησιμοποιώντας
τους στην κατασκευή δρόμων στην περιοχή του
Καυκάσου και άλλους τομείς εργασίας. Αυτοί
οι έλληνες στρατιώτες, όπως και οι Αρμένιοι,
πέθαναν κατά χιλιάδες από το κρύο, την πείνα
και άλλες στερήσεις… Παντού οι Έλληνες τοπο-
θετήθηκαν σε ομάδες και, υπό την «προστασία»
τούρκων χωροφυλάκων, μεταφέρθηκαν, διανύ-
οντας τη μεγαλύτερη απόσταση με τα πόδια,
στην ενδοχώρα. /21/
Ο Arnold Toynbee από την πλευρά του θα προ-
βεί σε ανάλογες διαπιστώσεις σχετικά με των
συστηματικό και οργανωμένο χαρακτήρα των
δύο αυτών δράσεων: «… έτσι λοιπόν ο Βαλκα-
νικός πόλεμος είχε διπλή συγκομιδή θυμάτων:
πρώτον, τους Rumili Τούρκους από τη μία και
τους Έλληνες της Ανατολίας από την άλλη». Στη
συνέχεια προσθέτει ότι:
«Ολόκληρες ελληνικές κοινότητες εκδιώχθηκαν
από τα σπίτια τους με την άσκηση τρομοκρατίας
σε βάρος τους, τα σπίτια τους, τα κτήματά τους
και συχνά η κινητή τους περιουσία κατασχέθη-
καν, και πολλοί σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια
αυτής της διαδικασίας… Η διαδικασία αυτή φέ-
ρει στοιχεία που δείχνουν ότι ήταν συστηματική.
Η τρομοκρατία χτυπούσε τη μία περιοχή μετά
την άλλη και ασκήθηκε από τις συμμορίες των
«τσετών» που δημιουργήθηκαν τόσο από τους
πρόσφυγες απ’ τα Βαλκάνια, όσο και από τον
ντόπιο πληθυσμό και κατά περιπτώσεις ενισχύθη-
καν από την τακτική οθωμανική χωροφυλακή…
Οι τουρκικές «πολιτικές» τσέτες που έκαναν την
εμφάνισή τους το 1914 στα δυτικά παράλια… εξε-
τέλεσαν τα σχέδια της κυβέρνησης της Ένωσης
και Προόδου εναντίον των Αρμενίων…» /22/
της, ήταν περίπου 18,5 εκατομμύρια. Αν εξαιρέσουμε τις τελευταίες, ο
πληθυσμός της Ανατολίας θα πρέπει να κυμαινόταν ανάμεσα στα 15 με
17,5 εκατομμύρια. Στις μελέτες του για τον πληθυσμό της αυτοκρατο-
ρίας ο Kemal Karpat εκτιμά ότι ο πληθυσμός της Ανατολίας πρέπει να
ανερχόταν γύρω στα 15 εκατομμύρια. [Osmanlı Nüfusu (1830-1914),
Demografik ve Sosyal Özellikleri, (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları,
2003), σ. 226]. Στη βάση διάφορων αυξητικών διορθώσεων αυτών
των στοιχείων ο Justin McCarthy ανεβάζει τον αριθμό του πληθυ-
σμού της Ανατολίας στα 17,5 εκατομμύρια. [Mulsim and Minorities,
The Population of Ottoman Anatolia and the End of the Empire
(İstanbul: İnkılap, 1998), σ. 110.]
[3] Για πιο λεπτομερείς πληροφορίες επί του θέματος, βλέπε: Taner
Akçam, A Shameful Act. The Armenian Genocide and the Question
of Turkish Responsibility, op. cit., pp. 102-108.
[4]Halil Menteşe, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin
Anıları, (İstanbul, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986), p. 165.
[5] PA-AA/Botschaft Konstantinopel/Bd. 169. Νότα που προστέθηκε
από τον Γενικό Πρόξενο της Γερμανίας στην Κωνσταντινούπολη και
ειδικό για τις αρμενικές υποθέσεις Johannes Mordtman στην έκθεση
του Προξένου στο Χαλέπι Rössler προς τη Γερμανική Πρεσβεία στην
Κωνσταντινούπολη, με ημερομηνία 6 Ιουνίου 1915.
[6] Από τα απομνημονεύματα του Kuşçubaşı Eşref, ενός εκ των
βασικών στελεχών τη ‘‘Ειδικής Οργάνωσης’’ (Teşkilat-ı Mahsusa)
που ευθύνεται για την «εκκαθάριση» της Ανατολίας από τους μη-
μουσουλμανικούς πληθυσμούς΄ περιλαμβάνεται στο: Celal Bayar, Ben
de Yazdım, vol. 5, (İstanbul: Baha Matbaası, 1967), p. 1578.
[7] Elisabeth Kontogiorgi, «Forced Migration, Repatriation, Exodus:
the Case of Ganos-Chora and Myriophyto-Peristaris Orthodox
Communities in Eastern Thrace», Balkan Studies, vol. 35, no. 1
(1995), pp. 22-24.
[8] Μια λεπτομερής περιγραφή των επιθέσεων εναντίον των ελλη-
νικών χωριών στην περιοχή του Αιγαίου μπορεί να αναζητηθεί στο:
Archimandrite Alexander Papadopoulos, Persecution of the Greeks
in Turkey before the European War (New York: Oxford University
Press American Branch, 1919).
[9] ibid., pp. 27-29.
Milliyet Yayınları, 1970), pp. 71-3.
[12] Cemal Kutay, Etniki Etarya’dan Günümüze, Ege’nin Türk
Kalma Savaşı, (İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980), p. 226
[13] Εδώ θα κάνουμε μόνο κάποιες περιορισμένου εύρους παρατηρή-
σεις σχετικά με το θέμα. Στην πραγματικότητα, ο βαθμός συνέχειας
των προσώπων που ενεπλάκησαν τόσο στις ανθελληνικές όσο και στις
αντιαρμενικές πολιτικές είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα και χρήζει
ξεχωριστής μελέτης.
[14]Henry Morgenthau, Ambassador Morgenthau’s Story, (Garden
City, New York: Doubleday, Page & Company, 1918), p. 323.
[15] NA/RG59/867.00/798.5, Έκθεση του Πρέσβη Morgenthau, με ημε-
ρομηνία 18 Νοεμβρίου του 1915; αναπαραγωγή στο: Sarafyan (ed.),
United States Official Record..., op. cit., p. 372.
[16] Έκθεση του Αμερικανού Αναπληρωτή Πρόξενου στη Σμύρνη W.
H. Anderson, dated 18 July 1914; United States National Archives
Record Group 59/867.00/636, pp. 3-4, Adalian (ed.), AGUS,
microfiche no. 6.
[17] Matthias Bjørnlund, «The 1914 cleansing of Aegean Greeks as
a case of violent Turkification», Journal of Genocide Research, 1:2
(2006), p. 43
[18] «Όσον καιρό που ο Dr. Reşid Bey ήταν κυβερνήτης του διοικητικού
διαμερίσματος του Karesi (Balıkesir), όπου και παρέμεινε μέχρι τις 23
Ιουλίου, έδειξε μεγάλο ζήλο στην εξαναγκασμό τον Ελλήνων να μετανα-
στεύσουν, και στις δημόσιες υπηρεσίες», Nejdet Bilgi, Dr. Mehmed
Reşid Şahingiray Hayatı ve Hatıraları, (İzmir: Akademi Kitabevi,
1997), pp. 21-22; 87-89.
[19] Για τη θητεία και τις δραστηριότητες του Pertev Pasha στην περιο-
χή Sivas, βλέπε: Dadrian, «Ottoman Archives and Denials...», loc.
cit., p. 309.
[20] T.B.M.M. Zabıt Cerideleri, Devre 1, İçtima 2, Cilt 13, (Ankara:
T.B.M.M. Matbaası, 1958), pp. 96-7.
[21] Morgenthau, Ambassador Morgenthau’s Story..., op. cit.,
pp.324-325. Ο Morgenthau σημειώνει επίσης ότι, αντίθετα από τους
Αρμένιους, οι Έλληνες δεν έγιναν αντικείμενο μαζικού σφαγιασμού.
[22] Toynbee, The Western Question in Greece and Turkey..., op.
cit., pp. 139, 280.
22 ■ δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Η ιδέα του ανεξάρτητου Πόντου και η γενοκτονία
Του Sait Çetinoğlu
Η
ανάπτυξη του εθνικισμού
του 19ου αιώνα επηρεάζει
και το χριστιανικό πληθυ-
σμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορί-
ας. Με την επιρροή της πρωτοπο-
ρίας της αστικής τάξης αρχίζει και
διαμορφώνει την ιδεολογία ότι οι
Ρωμιοί ανήκουν στο ελληνικό έθνος.
Στην πραγματικότητα ο μακρινός
Πόντος έχει ελάχιστη επικοινωνία
με την Ελλάδα, που απόκτησε την
ανεξαρτησία της μετά το 1821. Η
διαδικασία κρίσης ταυτότητας του
19ου και 20ού αιώνα υπήρξε η πε-
ρίοδος διαμόρφωσης και του σύγ-
χρονου Ελληνισμού. Η αιτία είναι η
δημιουργία μιας νέας αυτογνωσίας
με νέα δεδομένα. Αποτέλεσμα της
κρίσης αυτής είναι η μεταμόρφωση
της πολιτισμικής ταυτότητας σε
μια πολιτική ταυτότητα.
O Πόντος
και το επαναστατικό
κίνημα
Το ποντιακό ζήτημα έχει άμεση
σχέση με το διεθνές επαναστατικό
κίνημα. Αν λάβει κανείς υπόψη του
ότι το κομμουνιστικό κίνημα υπό
την ηγεσία του Λένιν ενστερνιζό-
ταν την απελευθέρωση των εθνών,
βλέπει την αντίφαση με αυτά που
είχε πει: «εγώ και οι Μπολσεβίκοι
είμαστε οι Νεότουρκοι της Σοβιε-
τικής Επανάστασης». Αντίθετα η
Ρόζα Λούξεμπουργκ, εγκλεισμένη
σε φυλακές του Βερολίνου, καλού-
σε σε αμέριστη συμπαράσταση
προς τους χριστιανικούς λαούς
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
λέγοντας: «Καμιά χώρα δεν έχει
ελπίδα για πρόοδο εφ’ όσον μέ-
νει υπό τουρκική κυριαρχία. Για
το Ανατολικό ζήτημα το καθήκον
μας είναι να δεχτούμε τον κατα-
κερματισμό της Τουρκίας και να
δείξουμε αμέριστη συμπαράσταση
προς τους χριστιανικούς λαούς».
Όπως λέει η Ρόζα Λούξεμπουργκ,
η ανάληψη του ρόλου από τους
Γερμανούς της ανάστασης της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν
είναι τίποτα άλλο από το μακιγιά-
ρισμα ενός νεκρού. Ο ρόλος της
Deutsche Bank είναι καθοριστικός.
Οι Γερμανοί κατέβαλαν μεγάλες
προσπάθειες για να φανατίσουν
τους Τούρκους εναντίον των μη-
μουσουλμανικών λαών της Αυτο-
κρατορίας μετά από τους Βαλκανι-
κούς Πολέμους. Στα πλαίσια αυτά
ο γερμανός Στρατάρχης Λίμαν Φον
Σάντερς το 1916 είχε διατάξει τον
εκτοπισμό των Ελλήνων από τα
παράλια. Ο ίδιος όταν βλέπει ότι
παρά όλους τους εκτοπισμούς, οι
Έλληνες του Αϊβαλί μένουν ακό-
μα στα σπίτια τους θα διατάξει
το Πάσχα του 1917 τον εκτοπισμό
τους λέγοντας «Δεν διώξατε ακό-
μα αυτούς τους άπιστους»! Ο γερ-
μανικός ιμπεριαλισμός θέλει μια
Ανατολή που θα έχει εκκαθαριστεί
από τα χριστιανικά της στοιχεία.
Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για
τις άλλες δυτικές δυνάμεις, την
Αγγλία, την Γαλλία, τις Η.Π.Α.
και την Ιταλία, αν μελετήσουμε τη
συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια
του Πολέμου και μετά. Δεν είναι
αδικία να πούμε ότι αυτά τα κράτη
έμειναν αδιάφορα στην εξόντωση
των αρχαίων λαών της Ανατολής.
Η πολιτική οργάνωση
στον Πόντο
Τα γραφόμενα στα Τουρκικά για το
ζήτημα του Πόντου είναι πανομοιό-
τυπα και προέρχονται από την ίδια
πηγή. Όλα τα αναφερόμενα βασί-
ζονται σε προπαγανδιστικό βιβλίο
που τυπώθηκε το 1922 από το Εκ-
δοτικό Τυπογραφείο Πληροφοριών
με τίτλο το «Ζήτημα του Πόντου»
(Pontos Meselesi). Πρόκειται για
προπαγανδιστικό κείμενο. Σ’ όλες
τις πηγές διατυπώνονται οι ίδιες
προτάσεις… Κατά το προπαγαν-
διστικό βιβλίο του 1922, σκοπός
ήταν η ίδρυση μιας Δημοκρατίας
του Πόντου με πρωτεύουσα την
Τραπεζούντα ή την Σαμψούντα
στα εδάφη από το Μπατούμι
μέχρι την Σινώπη. Τα γραφόμενα
αυτά είναι πολύ μακριά από το να
εξηγήσουν τι συνέβη πραγματικά
στον Πόντο. Ο Μουσταφά Κεμάλ
χρησιμοποιεί τις ίδιες εκφράσεις
στο Λόγο (Νutuκ) του…
Στη διάρκεια έναρξης του Α’ Πα-
γκόσμιου Πολέμου, ενώ μέχρι
τότε οι Πόντιοι έχουν υπηρετήσει
μόνο σε υπηρεσίες αγγαρείας στο
Οθωμανικό Ναυτικό, καλούνται
όπως και οι υπόλοιποι λαοί της
Αυτοκρατορίας να καταταγούν
στο στρατό. Αποτελεί ιστορική
αλήθεια ότι με την έναρξη του Α’
Παγκόσμιου Πολέμου πολλοί χω-
ρικοί λιποτάκτησαν από το στρατό
και επέστρεψαν σε περιοχές κοντά
στα χωριά τους, με τα όπλα τους ή
χωρίς, και διέμειναν σε υπαίθριους
χώρους. Με τον τρόπο αυτό αρ-
χίζουν να συγκροτούνται ένοπλες
αντάρτικες ομάδες.
Με την προσπάθεια της Οθωμανι-
κής Κυβέρνησης να εγκαταστήσει
στα χωριά πρόσφυγες από τα Βαλ-
κάνια εισερχόμαστε στο δεύτερο
στάδιο των επεισοδίων. Η απόφαση
άρνησης των Ποντίων να δεχτούν
τους πρόσφυγες στα χωριά τους
αποτελεί την έναρξη της αντίστα-
σης κατά των αρχών. Ενώπιον της
κατάστασης αυτής η Κυβέρνηση
το φθινόπωρο του 1915, αρχίζει
την επιχείρηση κατά των χωριών
Οκσέ, Τσιχμάν και Τεύκερης, που
πρωτοστάτησαν στην αντίσταση
της εγκατάστασης των προσφύ-
γων. Τα χωριά πυρπολούνται, ο
πληθυσμός διασκορπίζεται και οι
μάχιμοι άνδρες όπως ο πιο γνω-
στός Βασίλης Ανθόπουλος –Βασίλη
Ουστάς– αρχίζουν και συγκροτούν
ένοπλες δυνάμεις ομάδες αντί-
στασης. Πολλές ένοπλες ομάδες
συγκεντρώνονται στην περιοχή
Νεμπιάν της Μπάφρας.
Μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους,
η επικρατούσα άποψη των διανο-
ουμένων είναι ότι θα μπορούσε να
δημιουργηθεί μια Τουρκο-Ποντιακή
Νεκροί και αιχμάλωτοι Πόντιοι αντάρτες σε κοινή θέα.
Αρχείο Θόδωρου Παυλίδη.
Ένωση σε ειρήνη και συνεργασία
με τους Τούρκους της περιοχής.
Στη διάδοση της άποψης αυτής ο
ρόλος του «Ανατολικού Κόμματος»
υπό την ηγεσία του Μητροπολίτη
Χρύσανθου είναι μεγάλη.
Οι Νεότουρκοι μετά από τους
Βαλκανικούς Πολέμους και πριν
από την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου
Πολέμου θέτουν σε εφαρμογή το
σχέδιο της «λύσης» των εθνοτικών
προβλημάτων με την εξόντωση των
άλλων εθνοτήτων, πράγμα που εί-
χαν αποφασίσει στο συνέδριο τους
το 1911 στη Θεσσαλονίκη. Αρχίζει με
την έναρξη του Πολέμου η πρακτική
των εκτοπίσεων. Το γεγονός ότι
η ιδέα ίδρυσης μιας ανεξάρτητης
Ποντιακής Δημοκρατίας βρίσκει
εύκολα οπαδούς οφείλεται και στην
αντίδραση κατά των ενεργειών των
Νεοτούρκων.
Αρχίζει η εποχή ίδρυσης οργανώ-
σεων που έχουν σκοπό την υπερά-
σπιση των πολιτικών δικαιωμάτων
των Ποντίων σ’ όλη την περιοχή
του Πόντου. Ο Κ. Κωνσταντινίδης,
που είναι γιος του πρώην δημάρχου
Κερασούντας, του καπετάν Γιώργη,
επηρεασμένος από τη διακήρυξη
των Σοβιέτ να καθορίσουν οι λαοί
της Ρωσικής Αυτοκρατορίας τις δι-
κές τους τύχες, οργανώνει την 4
Φεβρουαρίου 1918 στη Μασσαλία
Συνέδριο Όλων των Ποντίων με
συμμετοχή από τις ευρωπαϊκές
χώρες, τις Η.Π.Α. και άλλού. Το
Συνέδριο, ελπίζοντας στην υπο-
στήριξη των Σοβιέτ απευθύνει
επιστολή προς τον υπουργό Εξω-
τερικών των Σοβιέτ Λέον Τρότσκι.
Στην επιστολή αυτή τονίζεται ότι
θα αποτελέσει μεγάλο λάθος να
επιστραφεί η Τραπεζούντα στους
Τούρκους και ζητείται η υποστή-
ριξη της ιδέας της ανεξαρτησίας
του Πόντου.
Ανατολικός
και Δυτικός Πόντος
Με την κατάληψη του ανατολικού
Πόντου το 1916, ο Πόντος έχει δι-
αιρεθεί σε δύο τμήματα με αποτέ-
λεσμα να διαφοροποιηθεί η πορεία
των δυο περιοχών. Όταν ο ρωσικός
στρατός φθάνει στην Γεμουρά, η
πτώση πλέον της Τραπεζούντας
είναι αναπόφευκτη. Η τουρκική
διοίκηση βλέποντας το αναπόφευ-
κτο της πτώσης της Τραπεζούντας
κάλεσε το Μητροπολίτη Χρύσανθο
και τους έλληνες προύχοντες και
παρέδωσε την τύχη της πόλης σ’
αυτούς αναθέτοντάς τους την προ-
στασία του αμάχου μουσουλμα-
νικού πληθυσμού. Μετά από μια
σύντομη τελετή ο νομάρχης Αζμί
απευθυνόμενος στον Χρύσανθο
είπε: «πήραμε αυτή τη χώρα από
τους Ρωμιούς, τώρα την επιστρέ-
φουμε στους ίδιους». Όταν οι Ρώσοι
εισήλθαν την 16 Αυγούστου 1916
βρήκαν μια ελληνική διοίκηση στην
πόλη. Η υποδοχή από τους Έλληνες
Ποντίους προς τους Ρώσους ήταν
ένθερμη. Ο Χρύσανθος δημιούρ-
γησε μια τυπική Βουλή υπό την
ηγεσία του που διοίκησε την περιοχή
μέχρι την επάνοδο των Τούρκων
στην περιοχή. Ο Μητροπολίτης
προστάτεψε τις οικογένειες των
Μουσουλμάνων που είχαν φύγει
από το φόβο των Ρώσων. Επίσης
ο ίδιος προσπάθησε να εισαγάγει
ένα νέο πνεύμα ισότητας μεταξύ
των εθνοτήτων. Η ανεξάρτητη αυτή
διοίκηση συμμετείχε στα Σοβιέτ
το 1917.
Η κατάσταση στο δυτικό Πόντο
είναι πολύ διαφορετική. Οι ένοπλοι
αντάρτες που είχαν καταφύγει στα
βουνά και που αποτελούνται από
ανεξάρτητες ομάδες, ενισχύονται
μετά από την έναρξη των εκτοπί-
σεων του τοπικού πληθυσμού από
τους Τούρκους το 1916. Ο Βασί-
λης Ανθόπουλος συγκροτεί στις 3
Ιουλίου 1916 μια ομάδα ένοπλης
αντίστασης στη Σεβάστεια και με
την ελπίδα ότι όταν οι ρωσικές
δυνάμεις προχωρήσουν προς τον
δυτικό Πόντο θα ξεκινήσει γενι-
κή επανάσταση. Όμως η διακοπή
της ρωσικής προέλασης αλλάζει τα
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011
Η αντάρτισσα Πελαγία, σύζυγος του
Πόντιου οπλαρχηγού Αντών-Πασά.
σχέδια του Ανθόπουλου. Πιστεύ-
οντας ότι οι Ρώσοι τον εμπαίζουν,
αποφασίζει να δημιουργήσει νέα
δεδομένα και με την ένοπλη ομάδα
του των 80 ατόμων επιτίθεται σε
τουρκικά χωριά σε άτομα που θεω-
ρεί ότι έχουν τυραννήσει τους χρι-
στιανούς και σκοτώνοντας αυτούς
καίει τα σπίτια τους, στη συνέχεια
συγκρούεται στα Κοτύωρα με τις
τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις
και χάνοντας τη μάχη καταφεύγει
στην Τραπεζούντα όπου διαμένει
μέχρι το τέλος του Πολέμου. Η αντί-
δραση των Τούρκων στα συμβάντα
αυτά είναι δύο: Οι αντεπιθέσεις των
τούρκων τσετέδων και η εξορία.
Όσον αφορά την πρώτη φαίνεται
ότι είναι μια περισσότερη τοπική
αντίδραση. Όπως στην περίπτω-
ση των χριστιανών υπάρχουν και
μουσουλμάνοι λιποτάκτες που
είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν τα
εθνικιστικά σχέδια του Σωματείου
Ένωσης και Προόδου. Ο πλέον δρα-
στήριος στην περιοχή είναι ο Τοπάλ
Οσμάν Αγάς από την Κερασούντα.
Ο ίδιος και οι βοηθοί του δρουν με
τους λιποτάκτες και φυγόδικους
ελεύθερα χωρίς κανένα περιορισμό.
Ο Τοπάλ Οσμάν είναι παράγοντας
τρόμου στην περιοχή. Ακόμα και
ο τοπικός μουσουλμανικός πληθυ-
σμός ζητάει την απομάκρυνση του.
Μεταξύ των ένοπλων ανταρτών των
Ποντίων, ο κυριότερος στρατιωτικός
ηγέτης είναι ο Αντών Πασάς. Ενώ
υπερασπίζεται μαζί με τη σύζυγο
του Πελαγία, τα ποντιακά χωριά
είναι ο κυριότερος παράγοντας
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011 δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ■ 23
ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ / Από την Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος
των Ελλήνων του Πόντου
πείνα τους να οδηγούν προς το και την ηθική και υλική υποστήριξη καταφεύγουν οι Έλληνες από τα
θάνατο. Τα δε σπίτια τους αφού του Σουλτάνου. Όταν φθάνει στη καταστραμμένα τους χωριά. Η δη-
καταληφθούν από τους τσετέδες Σαμψούντα συναντιέται με τον άγ- μιουργία νέων ανταρτικών ομάδων
λεηλατούνται, πυρπολούνται και γλο Ταγματάρχη Hurst και καλεί και η αδυναμία του τουρκικού στρα-
κατεδαφίζονται. Όποια μέτρα τους εκπροσώπους των κοινοτή- τού να τους εξουδετερώσει οδηγεί
εφαρμόστηκαν κατά των Αρμε- των στο στρατιωτικό κυβερνείο. Ο σ’ ένα τοπικό συμβιβασμό κατά
νίων εφαρμόζονται και κατά του ηγέτης των Ελλήνων Μητροπολί- τον οποίο τα τουρκικά χωριά ένα-
Πόντου». της Γερμανός δεν ανταποκρίθηκε ντι της ασφάλειας τους παρέχουν
Με την ήττα των Οθωμανών στον στην πρόσκληση. Στην έκθεση που τροφή και υλικά στους πόντιους
Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην πε- στέλνει ο Μουσταφά Κεμάλ στη αντάρτες.
ριοχή του Πόντου εγκαθίστανται Σουλτανική Κυβέρνηση αναφέρει
αγγλικές δυνάμεις (ινδοί στρατιώτες ότι οι ποντιακές αντάρτικες δυνά- Ο Ali Sait Çetinoğlu είναι
με άγγλους αξιωματικούς) και για μεις υπό την ηγεσία του Γερμανού Τούρκος ακαδημαϊκός.
Στα ενδιαφέροντά του
να εξασφαλίσουν τα μελλοντικά έχουν πολιτικούς σκοπούς…. Ο
περιλαμβάνονται οι Νεότουρκοι,
τους συμφέροντα ζητούν από τους Μουσταφά Κεμάλ με την άφιξη
Ο Βασίλης Ανθόπουλος (Βασίλη Ουστά). Από τους ηγέτες του αντάρτικου ο Κεμαλισμός, το Ποντιακό
στον Πόντο πόντιους αντάρτες να παραδώσουν του στη Σαμψούντα την 19 Μαΐου Ζήτημα κ.ά. Έχει δημοσιεύσει
τα όπλα τους στον τουρκικό στρατό. 1919 αρχίζει αμέσως την οργάνωση πολλά άρθρα, με βάση την έρευνα
φόβου των τουρκικών κρατικών σκοπό την πλήρη εξαφάνιση τους Οι αντάρτες δεν πέφτουν σ’ αυτή των τουρκικών ανταρτικών ομά- στα Εθνικά Αρχεία της Τουρκίας.
και αντάρτικων δυνάμεων. Ο ίδιος με τη δικαιολογία ότι οι Έλληνες τη παγίδα και δεν παραδίδουν τα δων κατά των ποντιακών ομάδων Το βιβλίο του «Varlık Vergisi
σκοτώνεται το 1917 ενώ η σύζυγος της περιοχής αποτελούν κίνδυνο όπλα τους. Οι Έλληνες του Πόντου που επεδίωκαν την ανεξαρτησία. (1942-1944) / Konomik ve Kül-
türel Jenosid» (Φόρος Περιουσίας
του Πελαγία συνεχίζει τον αγώνα κατά του κράτους, μια μέθοδος ενστερνίζονται το σκοπό της ίδρυ- Λέγεται ότι ένας από τους πρώ-
(1942-1944) Οικονομική και
μέχρι το 1923. Μεταξύ των ενόπλων που εφαρμόστηκε στο παρελθόν σης της Ποντιακής Δημοκρατίας. τους που συνάντησε ήταν ο Τοπάλ
πολιτιστική γενοκτονία) εκδόθηκε
ομάδων στην περιοχή βρίσκονται και κατά των Αρμενίων. Οι Τούρκοι Επιστρέφουν από τη Ρωσία περίπου Οσμάν. Όπως φαίνεται και από το 2009 στην Κωνσταντινούπολη.
και Κιρκάσιοι. χωρίς να διακρίνουν καμιά διαφο- 100.000 Πόντιοι… τα κρατικά αρχεία, ο Μουσταφά Συνέγραψε τη μελέτη «Pontos
ρά στον πληθυσμού και χωρίς να Επειδή το ποντιακό κίνημα φθάνει Κεμάλ δίνει μεγαλύτερη σημασία Sorunu» (To Ποντιακό Ζητημα).
Οι εξορίες αφήνουν καμιά πιθανότητα στην σ’ ένα επικίνδυνο για το Οθωμα- στο ποντιακό αντάρτικο κίνημα Στο διεθνές επιστημονικό
Σε έγγραφο που ετοίμασε το Υπουρ- επιβίωση του πληθυσμού με την νικό κράτος βαθμό, η οθωμανική παρά στο ελληνικό κράτος… συνέδριο «Τρείς Γενοκτoνίες,
Μία Στρατηγική», Αθήνα,
γείο Εξωτερικών της Αυστρίας για πρόφαση της μετακίνησης σε άλλες Κυβέρνηση αποφασίζει να στείλει Οι αντάρτες αν και δεν επιτυγ-
Σεπτέμβριος 2010, παρουσίασε
να σταλεί στο Βερολίνο αναφέρο- περιοχές, δηλαδή τη μετακίνηση στον Πόντο τον Μουσταφά Κεμάλ. χάνουν να αποτρέψουν τον εκτο-
την εισήγηση «Η ιδέα του
νται τα εξής: «Η τουρκική πολιτική από τις παραλίες στα ενδότερα, Ο Κεμάλ ξεκινάει τις προσπάθειές πισμό των Ελλήνων του Πόντου, ανεξάρτητου Πόντου και η
έχει τον χαρακτήρα της ολοκληρω- εγκαταλείποντας αυτούς σε τραγι- του για να καταπνίξει το ποντιακό δημιουργούν «απελευθερωμένες Γενοκτονία των Ελλήνων του
τικής εκδίωξης από την περιοχή με κές, απάνθρωπες συνθήκες στην κίνημα με τη συμφωνία των Άγγλων περιοχές» στα βουνά στις οποίες Πόντου».
Το Τέλος του Κινήματος και η Εκδίωξη
Η
διαμορφωθείσα κατάσταση, μετά από την ασκούμενη σοβαρή βία δεν επιτυγχάνει. βούν σε ενέργειες κατά των γυναικόπαιδων γυναίκες που κατηγορούνται για κατασκο-
τις πρώτες επιτυχίες των ανταρτών Οι στρατιωτικές μονάδες ενισχυμένες με το και των εξορισμένων ανδρών. πεία, υπόθαλψη και απόκρυψη εγκληματιών.
και την προσπάθεια τους για ενότητα, σύνταγμα της Κερασούντας αποτυγχάνουν Ωστόσο μαθαίνουμε από τον Υπουργό Υγείας Στη διάρκεια των επιχειρήσεων στον Πόντο,
οδηγεί σε κάμψη της ισχύος τους λόγω της στις περιοχές Τσαρσαμπά και Νεμπιάν. Η της εποχής Ριζά Νούρ ότι στην πράξη τα πράγ- στις συζητήσεις που γίνονται στη Βουλή της
απουσίας ενοποιημένης κοινής διοίκησης. Η Κυβέρνηση της Άγκυρας κηρύσσει την περιοχή ματα δεν ήταν καθ’ όλου έτσι. Ο Ριζά Νούρ Άγκυρας, παύεται από τη θέση του διοικητή
κάμψη του ηθικού μεταξύ των ανταρτών είναι του Πόντου ως εμπόλεμη ζώνη και αποφασίζει που υπήρξε και κύριος διαπραγματευτής στη της Κεντρικής Στρατιάς ο Νουρεντίν Πασάς
γρήγορη. Ο τουρκικός στρατός με τη βοήθεια την εξ’ ολοκλήρου εξορία όλων των Ελλήνων Λωζάννη αναφέρει στα απομνημονεύματα λόγω παρανόμων ενεργειών και ανικανότητας
των Μπολσεβίκων αναδιοργανώνεται και με του Πόντου την 21 Ιουνίου 1921. Εξάλλου οι του τις συνομιλίες του με τον Τοπάλ Οσμάν στις 8 Νοεμβρίου 1921, στις 8 Φεβρουαρίου
τη βοήθεια των Ιταλών και Γάλλων ενισχύει περισσότερες επαρχιακές περιοχές έχουν «Του λέω, Αγά καθάρισε τον Πόντο καλά: Μην καταργείται η διοίκηση της Κεντρικής Στρατιάς
τη θέση του. Οι εξελίξεις αυτές αποθαρρύ- ήδη εκκενωθεί και τα χωριά έχουν πυρπο- αφήνεις πέτρα πάνω σε πέτρα στα Ελληνικά και αναλαμβάνει την ευθύνη των επιχειρή-
νουν την τάση μεταξύ των ανταρτών να δη- ληθεί. Μετά από την απόφαση αυτή στις 16 χωρία του Πόντου. Με απάντησε: «Έτσι κάνω, σεων το Υπουργείο Εσωτερικών με την 10η
μιουργήσουν κοινό στρατηγείο διοίκησης σε Ιουνίου η Εκτελεστική Επιτροπή με το φόβο όμως επειδή οι εκκλησίες τους και τα κτίρια ταξιαρχία. Διοικητής της ταξιαρχίας διορί-
βαθμό που αρχίζουν τα αντάρτικα σώματα να μιας ελληνικής απόβασης στην Σαμψούντα τους μπορούν να χρησιμεύσουν τα φυλάω». Του ζεται ο Τζεμίλ Τζαχίτ Μπέης. Οι ενισχυμένες
αυτονομούνται και ακόμα να συγκρούονται αποφασίζει τον εκτοπισμό όλων των Ελλήνων είπα: «Γκρέμισε και αυτά, μάλιστα σκόρπισε δυνάμεις από πλευράς ανδρών και όπλων
μεταξύ τους μερικές φορές. Το τέλος είναι της περιοχής από 16 μέχρι 50 ετών. Αρχίζει τις πέτρες μακριά. Δεν ξέρεις τι γίνεται, μην περατώνουν τον Φεβρουάριο του 1923 την
τραγικό. Παρ’ όλη την αποστασιοποίηση του η σύλληψη όλων των ανδρών στις περιοχές πουν κάποτε ότι εδώ υπήρχε εκκλησία». Η υπόθεση που σέρνεται χρόνια.
ελληνικού κράτους, στο ποντιακό κίνημα πα- Σαμψούντας, Μπάφρας και Αλατσάμ. απάντηση που έδωσε ο Τοπάλ Οσμάν ήταν, Στην πραγματικότητα η αρχή του τέλους στον
ρουσιάζεται πάντοτε η τάση ταυτοποίησης Την επόμενη μέρα αναχωρεί η πρώτη ομάδα «Πράγματι έτσι θα κάνω, δεν το σκέφτηκα Πόντο ξεκινάει τον Δεκέμβριο του 1920. Με
με το ελληνικό κράτος. των εκτοπισμένων. Η ομάδα αυτή στην πόλη τόσο καλά». Λέει ο Ριζά Νούρ ότι ο Τοπάλ την ολοκληρωτική ήττα των Αρμενίων στο
Η Κυβέρνηση της Άγκυρας για να εμποδίσει τη Καβάκ δέχεται πυρά, κατά τους Τούρκους Οσμάν είναι ένας νέος Κιόρογλου. τέλος του 1920, οι Κεμαλιστές έρχονται σε
δράση των ανταρτών στην περιοχή αρχίζει την από τους Έλληνες αντάρτες και κατά τους Όταν η Κυβέρνηση της Άγκυρας αναγκάζεται απευθείας επικοινωνία με τους Μπολσεβί-
εκκένωση και εξορία των ελληνικών χωριών Έλληνες από τους Τούρκους φρουρούς και να στείλει στρατεύματα από την περιοχή του κους. Η βοήθεια που ρέει από τους Σοβιετι-
που παρέχουν βοήθεια στους αντάρτες. Η σκοτώνονται πολλοί. Παρόμοια γεγονότα Πόντου στο δυτικό μέτωπο, μειώνεται η ροή κούς προς τους Κεμαλιστές και από την άλλη
Άγκυρα είναι αποφασισμένη να στρατολογή- συμβαίνουν κατά τις μετακινήσεις τον μήνα των εξοριών. Μετά από την αποτυχία του πλευρά με τις συμφωνίες που υπογράφονται
σει όλους όσους θα μπορούσαν να θέσουν σε Ιουνίου. Τα επεισόδια προκαλούνται από τα ελληνικού στρατού στον Σαγγάριο αρχίζει η μεταξύ των Σοβιετικών - Άγγλων, Σοβιετικών
κίνδυνο τη σταθερότητα στην περιοχή. Όλοι τουρκικά σώματα άτακτων (Τσετέδες) που κυρία επιχείρηση στον Πόντο. Την περίοδο - Τούρκων και της Αγγλίας με τον Μπεκίρ
οι μη-μουσουλμάνοι στέλνονται σε τάγματα επωφελούνται από τη στάση των συνοδών αυτή εντείνονται οι επιχειρήσεις κατά των Σαμί στις 16 Μαρτίου 1921 έχει καθοριστεί η
εργασίας. Αν και ένα μέρος των Ποντίων δεν φρουρών των εξορισμένων. Στις επιθέσεις ελλήνων ανταρτών στα βουνά και παράλληλα μοίρα του ποντιακού κινήματος. Μετά από
υπακούει, ένα μέρος οδηγείται στα Αμελέ αυτές παίζουν σημαντικό ρόλο οι άτακτες οι εξορίες που συνεχίζονται με ένταση. Στις την ημερομηνία αυτή οι Άγγλοι κηρύσσουν
Ταμπουρλαρί και με τον τρόπο αυτό αδρα- ομάδες του Τοπάλ Οσμάν και του Σακί Αλί αποστολές εξοριών συμπεριλαμβάνονται και την ουδετερότητα τους. Με πρώτο το ελληνικό
νοποιείται. από την Τοκάτη. Λόγω των αντιδράσεων τα γυναικόπαιδα με εντολή του Νουρεντίν κράτος, όλοι εγκαταλείπουν τους Έλληνες του
Στη συνέχεια αρχίζει η συλλογή των όπλων από τα συμβάντα, σε έγγραφο που στέλνει Πασά πλέον παρόλο που στην αρχική διαταγή Πόντου στην τύχη τους. Η Αγγλία υποστηρίζει
στην περιοχή αρχίζοντας από τους μη- το Υπουργείο Εσωτερικών στις 25 Ιουνίου 1921 για εξορία δεν υπάρχει τέτοια εντολή. Για το την Τουρκία ως ενδιάμεσο κράτος με την
μουσουλμάνους. Προβάλλεται αντίσταση αναφέρεται ότι η μετακίνηση των Ελλήνων θέμα αυτό δεν υπάρχει καμία αντίδραση των Σοβιετική Ένωση. Η «real politik» της εποχής
στις μονάδες που έρχονται να μαζέψουν όπλα γίνεται για στρατιωτικούς λόγους και δεν ανωτέρων του. Κατά τον Νουρετίν Πασά, «οι – ας πούμε και η ύφεση (détente) – είναι η
στην περιοχή της Σαμψούντας και σε άλλες πρόκειται για εκτόπιση και ότι δεν πρέπει Έλληνες (Ρωμιοί) είναι φίδια και τα δηλητή- αιτία που καθορίζει το τέλος του ποντιακού
περιοχές όπως επίσης παρουσιάζεται σοβαρή να εξορίζονται τα γυναικόπαιδα και ότι πρέπει ρια αυτών των φιδιών είναι οι γυναίκες». Οι κινήματος. Τα τελευταία ανταρτικά σώμα-
αντίσταση στις περιοχές Τοκάτι, Τσαρσαμπά να προστατεύονται η ζωή, οι περιουσίες και γυναίκες υποστηρίζουν σωματικά, ηθικά και τα που μένουν μετά από την υπογραφή της
και στην περιοχή Νεμπιάν της Μπάφρας. η τιμή των γυναικών που θα μείνουν πίσω. υλικά τους άνδρες τους που έχουν συναρπα- συνθήκης της Λωζάννης διαφεύγουν από τα
Η προσπάθεια αυτή του τουρκικού στρατού Ζητείται στο έγγραφο η επιβολή αυστηρών στεί με το όνειρο του Πόντου. Εξάλλου στα παράλια του Πόντου στην Ελλάδα με πλοία
που ξεκινάει την 6 Απριλίου 1921 παρ’ όλη ποινών στους κρατικούς υπαλλήλους που προ- δικαστήρια της Αμμάσειας δικάζονται και ή στην Ρωσία….
24 ■ δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ / Από την Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος
Μια τραγική σελίδα στην εκκαθάριση των Ρωμιών, 1914-1924
Της Pervin Erbil*
Η
περίοδος μεταξύ των ετών 1914-
1924 αποτελεί τον πιο τραγικό και
μεγάλο κρίκο της αλυσίδας της
εκκαθάρισης των Ρωμιών της Ανατολής.
Τούτο διότι με τις επιχειρήσεις εκκαθάρισης,
ο πληθυσμός άνω των δυο εκατομμυρίων
Ρωμιών στο τέλος της περιόδου μειώθηκε
στους 120 χιλιάδες (σ.σ. Ρωμιοί της Πόλης,
Ίμβρου, Τενέδου). Έχουμε να κάνουμε με
την υλική και ηθική θυματοποίηση ενός πλη-
θυσμού πλέον των 1.880.000 χιλ. ατόμων,
ενός γηγενή λαού της Ανατολής του οποίου
αφαιρέθηκε το δικαίωμα να ζήσει.
Η εκκαθάριση αυτή με τον τρόπο που εκτε-
λέστηκε και εξελίχθηκε, από πλευράς οικο-
νομίας, πολιτικής, ηθικής και πολιτισμού
έχει τις διαστάσεις ενός μείζονος κλίμακας
ανθρώπινου δράματος.
Η εκρίζωση της ρωμαίικης κοινότητας από
τα εδάφη, που ζούσε για τρεις χιλιάδες χρό-
νια και είχε δημιουργήσει έναν πρωτοπόρο
πολιτισμό σε αλληλεπίδραση με το φυσικό
περιβάλλον, ξεκινά με την πραξικοπηματική
κατάληψη της εξουσίας από το κόμμα «Ένωση
και Πρόοδος». Το οθωμανικό κράτος που
βρίσκονταν στην κυριαρχία των Ενωτικών
μετά από αυτό το πραξικόπημα στις αρχές του
1913, ενστερνίστηκε την πολιτική επιλογή όχι
μόνο της εκκαθάρισης των Ρωμιών αλλά και
όλων των μη μουσουλμανικών πληθυσμών
και εφάρμοσε αυτήν την πολιτική χωρίς κα-
νένα οίκτο και με μεθόδους άκρατης βίας.
Στην πλευρά αυτή της θάλασσας δεν είναι
αρκετά γνωστές οι διαστάσεις της κοινωνι-
κής τραγωδίας και τα επακόλουθά της που
προέκυψαν κατά την εφαρμογή αυτής της
κρατικά οργανωμένης πολιτικής εκκαθάρισης.
Ωστόσο το παχύ νέφος ομίχλης σιγά-σιγά
διαλύεται. Η αιτία είναι ότι η μη κρατική
ιστοριογραφία με σκληρούς αγώνες ενη-
μερώνει περισσότερους ανθρώπους. Παρ’
όλα αυτά θεωρώ χρήσιμο να γίνει έστω και
σύντομη υπενθύμιση για τα γεγονότα.
Αρχές του 1913 η «Ένωση και Πρόοδος» κα-
ταλαμβάνει την εξουσία του οθωμανικού
κράτους. Η πρώτη ενέργεια των Ενωτικών
είναι η εκκαθάριση των Ρωμιών της Θράκης,
των παραλίων του Αιγαίου και Μαρμαρά
(Ιανουάριος-Αύγουστος 1914) και στη συνέ-
χεια των Αρμενίων (έναρξη Απρίλιος 1915)
που συμπεριλαμβάνουν εκτοπισμούς και
σφαγές.
Μετά από ένα χρόνο, τον Νοέμβριο του 1916
στόχος είναι οι Ρωμιοί της Μαύρης Θάλασσας.
Όλοι οι Ρωμιοί της παραλίας του Πόντου
από την Τρίπολη μέχρι την Σαμψούντα χωρίς
καμιά διάκριση παιδιών, γέρων, γυναικών
εκδιώκονται από τα σπίτια τους, χωρίς να
επιτραπεί να πάρουν τίποτα μαζί τους και
οδηγούνται σε πορεία πολλών μηνών. Χάνουν
την ζωή τους 350 χιλιάδες άτομα.
«Η αλήθεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη, όμως μπορεί να διδαχθεί. Τα τελευταία 10
χρόνια η συμπεριφορά γύρω από την Γενοκτονία έχει μαλακώσει… Ωστόσο η κατά-
χρηση της λέξης Γενοκτονίας, την αποδυναμώνει και προκαλεί αγανάκτηση. Ο όρος
είναι δύσκολος και επικίνδυνος. Πιστεύω ότι υπήρχε μόνο μία Γενοκτονία και δεν
εννοώ ότι αυτό που συνέβη στον Πόντο δεν ήταν Γενοκτονία. Αντίθετα, λέω ότι οι
Ενωτικοί, δηλαδή η ηγεσία της επιτροπής Ένωσης και Προόδου, κυρίως δε ο Ταλάτ,
είχαν ένα μαζικό σχέδιο για τον εκτουρκισμό της Ανατολίας. Και αυτό εφαρμόστηκε
στους Αρμενίους, τους Ποντίους και τους Ασσυρίους. Προτιμώ να το βλέπω ως ένα
ενιαίο σχέδιο, που και το κάνει και πιο εύκολα συζητήσιμο και κατανοητό».
Από τη συνέντευξη του Halil Berktay στον Αχ. Χεκίμογλου στην εφημερίδα Το Βήμα, 30 Νοεμβρίου 2010.
Ο Halil Berktay είναι ιστορικός και διδάσκει ιστορία και ιστοριογραφία του τουρκικού εθνικισμού
Στις δε άλλες περιοχές οι ρωμιοί άντρες
επιστρατεύονται κατά περιόδους και οδη-
γούνται στα περιβόητα «Αμελέ Ταμπουρ-
λαρί» (Τάγματα Εργασίας). Το μεγαλύτερο
ποσοστό αυτών των ανθρώπων πεθαίνει από
πείνα, κούραση, ασθένειες παλεύοντας με
τις ψείρες.
Μετά από τη στρατιωτική απόβαση του ελ-
ληνικού κράτους στη Σμύρνη στις 15 Μα-
ΐου 1919, το κράτος σκληραίνει τη στάση
του προς τους Ρωμιούς της Ανατολής. Το
κράτος συλλαμβάνει άντρες πάνω από 15
ετών, τους αλυσοδένει και τους εξορίζει.
Μια εξορία που δεν έχει επιστροφή. Στους
δε εναπομείναντες πίσω ανυπεράσπιστους
εξαπολύει επιθέσεις στέλνοντας Τσετέδες,
συμμορίες λιποτακτών από τις φυλακές
και το στρατό. Το κακό αυτό πήρε την ζωή
πολλών γυναικών, κοριτσιών και παιδιών.
Το κλίμα αυτό τρόμου δημιούργησε πανικό
και εξανάγκασε μεγάλο αριθμό Ρωμιών να
εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Ο αριθ-
μός των ατόμων που διέφυγαν στην Ελλάδα
πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923)
μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, είναι ένα
εκατομμύριο. Αυτοί δε που έφυγαν με την
ανταλλαγή είναι 192.356 άτομα. Εξαιρέθηκαν
120.000 Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης,
Ίμβρου και Τενέδου.
Εξετάζοντας τους αριθμούς αυτούς βλέπουμε
μια μεγάλη απώλεια πληθυσμού 687.644
ανθρώπων. Είναι αυτοί που δεν κατάφεραν
να διαφύγουν, αυτοί που δεν επέζησαν.
Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης δεν μπορούν
να θεωρηθούν σαν πράξη εκδίκησης αφού
ξεκίνησαν πριν από τουλάχιστον πέντε χρόνια
από την απόβαση του ελληνικού στρατού
στη Σμύρνη. Εξάλλου η εκκαθάριση είναι
μέσα στο πρόγραμμα της «Ένωσης και
Προόδου». Στους τροχούς που γυρνούσαν
την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχε ένας
πολύ σημαντικός αριθμός πληθυσμός Ρω-
μιών που ήταν μικροέμποροι, τεχνίτες, ει-
σαγωγείς-εξαγωγείς, έμποροι, βιομήχανοι
καθώς επίσης και καλλιεργητές γης. Επίσης
με την παράδοση χιλιάδων ετών διέθεταν
ένα μοναδικό πλούτο που στηρίζονταν στη
συμπύκνωση εμπειριών γνώσης και ικανο-
τήτων. Είναι Χριστιανοί και αυτή η βαθειά
ριζωμένη παράδοση πολιτισμού είναι εμπόδιο
στους σκοπούς του κόμματος «Ένωση και
Πρόοδος» να τους εκτουρκίσει.
Η οικονομική και κοινωνικοπολιτική δομή
της Ρωμαίικης Κοινότητας μέσα στο Οθωμα-
νικό Σύστημα αποτελεί τη βασική αιτία του
προγράμματος εκκαθάρισης που υπέστη.
Μια άλλη αιτία είναι η κατάσταση στην
οποία βρίσκονταν το οθωμανικό Κράτος
από πλευράς κοινωνικής, πολιτικής και
οικονομικής κατάστασης που από το 1913
παίρνει την μορφή ενός μικρού κράτους
στον 20ό αιώνα στο Πανεπιστήμιο Sabanc.
Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Κέρκυρα.
που χάνει συνέχεια εδάφη και βρίσκεται
σε μια κατάσταση μεγάλης ανασφάλειας.
Η «Ένωση και Πρόοδος» το 1913 παίρνοντας
και την υποστήριξη του διεθνούς ιμπερια-
λισμού στον οικονομικό και τεχνικό τομέα
καταλαμβάνει την εξουσία. Τα βήματα που
θα ακολουθήσει πλέον είναι η επανοργά-
νωση του κράτους με φυλετικές αρχές και
την εθνικο-θρησκευτική ομογενοποίηση
(Μουσουλμάνοι-Τούρκοι) όλης της χώρας. Η
διαπίστωση από πλευράς των Ενωτικών της
αδυναμίας ομογενοποίησης των ρωμαίικων
και αρμενικών πληθυσμών που ασχολούνται
με τους σημαντικούς οικονομικούς τομείς
υπηρεσιών, τέχνης και εμπορίου, τους
οδηγεί στην επιλογή του προγράμματος
εκκαθαρίσεων.
Με αυτόν τον τρόπο τίθεται σε εφαρμογή
ένα απάνθρωπο και αισχρό πρόγραμμα και
η Ανατολή πλέον δεν είναι τόπος ζωής για
τους μη μουσουλμάνους. Κατά την εκτέλεση
όλων αυτών των εγκλημάτων, με υποχω-
ρήσεις και ανταλλάγματα, εξασφαλίζεται
η υποστήριξη του διεθνούς ιμπεριαλισμού
και πρωτίστως του γερμανικού που παρέχει
υποστήριξη στις ενέργειες των εκκαθαρίσε-
ων. Το κόμμα της «Ένωσης και Προόδου»
παρ’ όλο το πρόγραμμα αυτό της εκκαθά-
ρισης, δεν κατάφερε να κρατήσει στην ζωή
το οθωμανικό Κράτος. Όμως η ίδια ομάδα
με λίγες απουσίες κατάφερε να ιδρύσει ένα
νέο κράτος και να συνεχίσει την ιδεολογία
του μέχρι τις μέρες μας. Τα διαδραματι-
σθέντα εκτός κάθε νόμου εγκλήματα που
ακολούθησαν, με τις παράλληλες παραβι-
άσεις της Συνθήκης της Λωζάννης για την
ανταλλαγή των πληθυσμών, είναι έργο της
ίδιας ομάδας.
Η ίδρυση ενός «ισχυρού» κράτους, απαλ-
λαγμένο από τους μη μουσουλμάνους, δεν
είναι η μοναδική επιτυχία του κόμματος
«Ένωση και Πρόοδος». Το κόμμα αυτό έγινε
κυρίαρχο του πλούτου και των περιουσιών
αυτών που διέγραψε από τη γεωγραφία της
Ανατολής. Ακολούθησε η «νομιμοποίηση»
της ληστείας αυτής με αποφάσεις του κοι-
νοβουλίου και της συγκλήτου, δηλαδή ένας
παράνομος πλουτισμός.
Βλέπουμε εδώ ότι έχουμε δυο τρυγόνια με
έναν σμπάρο.
Σαν συμπέρασμα, τα παιδιά αυτών που
άφησαν παντού ίχνη στην Ανατολή, αν προς
στιγμή δεν μετρήσουμε τους τρεις χιλιάδες
που ζουν στην Κωνσταντινούπολη, δεν ζουν
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011
Καρτ-ποστάλ από τη Σαμψούντα. Πόντιοι με
τοπικές ενδυμασίες.
πλέον ανάμεσά μας. Αυτή είναι η αιτία που
τα μνημεία τους, οι εκκλησίες τους, τα θέ-
ατρα και τα σχολεία τους, οι στέρνες τους,
τα κοιμητήρια είναι έρημα, απροστάτευτα,
κατεστραμμένα.
Το κόμμα «Ένωση και Πρόοδος» όταν σχεδίαζε
και εκτελούσε το πρόγραμμα εκκαθάρισης
κατά των μη μουσουλμάνων δεν ρώτησε τους
άλλους που ζούσαν στην Ανατολή. Όμως
έκανε το παν να τους κάνει συνενόχους.
Μερικές φορές τα κατάφερε και όταν δεν
τα κατάφερε δημιούργησε μίσος.
Αν είχε ρωτήσει την γνώμη του μωσαϊκού
των λαών που ζει στην Ανατολή χωρίς καμιά
αμφιβολία θα λάμβανε αρνητική απάντη-
ση στην καταστροφή αυτής της ειρηνικής
συνύπαρξης.
Το μωσαϊκό αυτό θα έλεγε ότι είναι ευτυ-
χισμένο με τους γείτονές του και θα έλεγε
ότι του αρέσει να ακούει τα ελληνικά και
αρμένικα τραγούδια που λέγονται από τους
γείτονες στα σπίτια τους, στα θέατρα τους…
Σίγουρα δεν θα ενέκρινε με κανέναν τρόπο τα
κοιμητήριά τους να μένουν απροστάτευτα,
κακόμοιρα και χωρίς κανέναν επισκέπτη.
* H Pervin Erbil γεννήθηκε στην πόλη Ντιγιαρμπα-
κίρ της Τουρκίας το 1959. Μετά την ολοκλήρωση
της στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσής της σε
διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας, σπούδασε στο
Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, της Σχολής
Γεωγραφίας Γλωσσών και Ιστορίας του Πανεπι-
στημίου της Άγκυρας. Εργάζεται ως ερευνήτρια
Κοινωνικών Επιστημών στο Ozgur Universite
Forumu Vakfi. Στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει το
βιβλίο της «Η Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία»,
από τις εκδόσεις Τσουκάτου το 2003.
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΜΑΪΟΥ 2011
Μαδρίτη…
στο προσκήνιο
και το Σοσιαλιστικό Κόμμα». Δεί-
χνει αυτό ότι δεν έχουν συλλάβει τι
ακριβώς συμβαίνει;
Ορισμένοι φοβούνται ότι οι επικλήσεις
για μια «ηθική επανάσταση» είναι
ασαφείς και μπορούν να διευκολύ-
νουν τη χειραγώγηση του κινήματος.
Λένε: «Η ηθική μιας κοινωνίας αντα-
νακλά τις βασικές οικονομικές δομές
της». Όμως, η επίκληση για ηθική
επανάσταση αμφισβητεί ακριβώς
αυτές τις δομές που στηρίζονται στο
κέρδος και την ηθική που παράγουν.
«Δεν είμαστε εμπορεύματα στα χέρια
των τραπεζών και των πολιτικών»,
λένε οι Ισπανοί.
Μ ήπως βγάζουμε από τη
μύγα ξύγκι; Μήπως βλέ-
πουμε αυτό που θέλουμε να δούμε;
ο Στρος Καν
από 250 δισ. που είχε πριν από την
κρίση και το έστρεψαν στην Ευρώπη.
Από τις 41 δανειακές συμφωνίες που
έχει συνάψει στην περίοδο της οικο-
νομικής κρίσης, οι 31 είναι με χώρες
της Ευρώπης -αρχικά της κεντροα-
νατολικής, τώρα πλέον με Ελλάδα,
Ιρλανδία και Πορτογαλία- όπου έχει
διοχετεύσει το 57% των δανείων. Τα
εκκρεμή δάνεια (η κότα που γεννά
χρυσά αβγά), τα οποία είχαν μειωθεί
σε 10 δισ. το 2007, από τις αρχές
της χιλιετίας έχουν αυξηθεί στα 84
δισ. σήμερα, με επιπλέον συμφωνίες
που τα ανεβάζουν κοντά στα 300 δισ.
(M. Weisbrot, The Guardian, 19/5).
Η αναβάπτιση του ΔΝΤ συνέπεσε με
τη διεύθυνση του Ντ. Στρος-Καν. Ο
Μ. Γουάισμπροτ επισημαίνει, και
ορθά, ότι μεγάλο ρόλο παίζει επίσης
το σώμα των διοικητών και εκτελε-
στικών διευθυντών του, στο οποίο
κυριαρχεί το αμερικανικό υπουργείο
Οικονομικών, με ισχυρή παρουσία
αντιπροσώπων της Goldman Sachs,
και τα ευρωπαϊκά κράτη, τα οποία
υπαγόρευσαν την πολιτική έναντι
της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της
Πορτογαλίας.
Υπάρχει πιθανότητα να επιλεγεί άλλος,
πλην Ευρωπαίου, ως επικεφαλής του
ΔΝΤ; Θεωρείται απίθανο, όχι γιατί κα-
Αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα. Η
πραγματικότητα είναι αντιφατική και
η απολυτοποίηση της μιας πλευράς
της αποτελεί τη χειρότερη επιλογή.
Μπορεί αυτά τα κινήματα να μην
ανταποκρίνονται στο μοντέλο και το
περιεχόμενο της πάλης που θεωρεί
πιο αποτελεσματικό ο καθένας, αλλά
κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει
ότι μεγάλα πλήθη κόσμου γίνονται
υποκείμενα μιας κίνησης που μπορεί
να αποδειχθεί ιστορική και αποκτούν
συνείδηση αυτής της ικανότητάς τους.
Μπορεί να δουν νίκες και ήττες, αυτό
θα εξαρτηθεί από πολλά, όμως η κα-
τάσταση δεν θα είναι ίδια με πριν.
Όπως σ τον αραβικό κόσμο.
Μ.Ν.
ταστατικά δεν υπάρχει η δυνατότητα,
αλλά γιατί το πολιτικό και οικονομικό
κατεστημένο των «υπολοίπων» έχει
επιλέξει από συμφέρον και/ή αδυ-
ναμία τη σύμπραξη με τις ισχυρές
δυτικές χώρες. Όλες οι ελίτ θέλουν
τον Αμερικανό ή τον Γερμανό τους,
για να παρουσιάζουν μια εκ των έξω
επιβεβλημένη λιτότητα και εκποίηση
δημόσιου πλούτου. Οι BRICS (Βραζιλία,
Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική)
θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την
πρωτοκαθεδρία των δυτικών, αλλά,
απ' ό,τι φαίνεται, δεν συμφωνούν
ούτε μπορούν να οργανώσουν τις άλ-
λες χώρες για να το πετύχουν. Η δε
εσπευσμένη συμφωνία της Κίνας με
το πρόσωπο της Λαγκάρντ δεν είναι
άσχετη με το ότι όλες οι καπιταλιστικές
χώρες βρίσκονται στην ίδια βάρκα
που βάζει νερά. Το τεράστιο χρέος
των ΗΠΑ είναι πρόβλημα της Κίνας,
που κρατά μεγάλο μέρος του. Ποιες
θα ήταν οι συνέπειες αν οι ΗΠΑ κή-
ρυσσαν αθέτηση πληρωμών; (Ναι,
ακούγονται και γράφονται τέτοιες
λύσεις.) Όμως, σε τέτοια περίπτωση,
κανείς δεν θα μπορούσε να σώσει
την κατάσταση... άρα το παιχνίδι
λέγεται «κερδίζουμε χρόνο».
Αριάδνη Αλαβάνου
δρόμος ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ■ 25
διεθνή 02
Ο συριακός λαός
δεν θα επιστρέψει στη γυάλα
όσες θυσίες κι αν χρειαστούν
Του Μονίφ Μούλχεμ *
Η
εξέγερση του συριακού λαού υπέρ της εφόσον το καθεστώς επιζήσει των λαϊκών κινημά-
ελευθερίας και της αξιοπρέπειας εισέρ- των, ή η αποδυνάμωση της μελλοντικής Συρίας,
χεται στον τρίτο μήνα. Εξαπλώθηκε και εφόσον το λαϊκό κίνημα μπορέσει να ξεφορτωθεί
έβαψε με το αίμα των μαρτύρων της όλη την το καθεστώς. Οι κυρώσεις που επέβαλαν στο κα-
έκταση της Συρίας, καθώς υπάρχουν πάνω από θεστώς δεν θα αναχαιτίσουν την καταστολή του
1.100 νεκροί, δεκάδες χιλιάδες συλληφθέντες και έναντι του λαϊκού κινήματος, αλλά θα αυξήσουν
χιλιάδες αγνοούμενοι σε πόλεις και χωριά (στην την ενότητα και την αλληλεγγύη της άρχουσας
πόλη Ντεράα, στην πόλη Χομς, στην πόλη Μπα- τάξης και θα αποτελέσουν προπαγανδιστικό υλικό
νιάς και στις γύρω τους περιοχές) όπου εισέβαλαν προς αξιοποίηση από το καθεστώς εναντίον του
στρατός(1), αστυνομικές και παραστρατιωτικές λαϊκού κινήματος, το οποίο θα παρουσιάζει ως
μονάδες του καθεστώτος και διέπραξαν μαζικές υποχείριο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
σφαγές τόσο κατά την καταστολή των διαδηλώσεων Οι λαϊκές δυνάμεις που αποτελούν την ψυχή και
όσο και στην αποχώρησή τους. τη ραχοκοκαλιά των διαδηλώσεων στη Συρία είναι
Περισσότερο από δύο μήνες μετά το ξέσπασμα της συσπειρωμένες γύρω από το μοναδικό αίτημα,
εξέγερσης φαίνεται ξεκάθαρα πως το καθεστώς αυτό της αποχώρησης του καθεστώτος και την
επέλεξε την καταστολή ως το μόνο μέσο για την απαλλαγής από τον εκφοβισμό και τον τρόμο που
αντιμετώπιση των διαμαρ- εξαπλώνει το καθεστώς εδώ
τυριών, βασιζόμενο στην Το μέγιστο που επιθυμούν
εμπειρία της σύγκρουσής του
και πάνω από 40 χρόνια
σήμερα οι δυτικές ιμπεριαλιστι- και δεν απασχολούνται
στα τέλη της δεκαετίας ’70 με ιδιαίτερα, υπό το φως των
τις αρχές της δεκαετίας του κές δυνάμεις, με επικεφαλής συλλήψεων και των καθη-
’80 με ένοπλες θρησκευτικές τις ΗΠΑ, είναι η αποδυνάμωση μερινών δολοφονιών και τις
δυνάμεις. Αδυνατεί να κα- κηδείες των μαρτύρων του,
τανοήσει τη διαφορά μεταξύ του καθεστώτος, ώστε να εν- για τη φύση του επόμενου
του ένοπλου κινήματος που δώσει στα αιτήματα τις ιμπερι- καθεστώτος.
είχε αντιμετωπίσει τότε (ένα Οι διαφορές, όμως, που
αλιστικής Δύσης, εφόσον το
κίνημα απομονωμένο, περι- υπάρχουν σήμερα στις
ορισμένο σε μερικές πόλεις, καθεστώς επιζήσει των λαϊκών πολιτικές και πολιτιστικές
στενότερο, το οποίο έσβησε κινημάτων δυνάμεις και ηγεσίες αφο-
με τη χρήση βίας) και του ρούν δύο βασικά σημεία:
λαϊκού κινήματος που διευρύνεται και βαθαίνει 1) Το διάδοχο κράτος θα είναι απλώς κράτος δι-
με κάθε επίθεση εναντίον του, μεταξύ ενός κινή- καίου ή κοσμικό κράτος δικαίου;
ματος για το οποίο η στρατιωτική δράση ήταν η 2) Ποιος είναι ο ρόλος του εξωτερικού παράγοντα
μόνη επιλογή για τη σύγκρουση με το καθεστώς, στην Αλλαγή; Μπορεί να αξιοποιηθεί η βοήθεια
και ενός κινήματος του λαού που επέλεξε να αντι- από το εξωτερικό, των ιμπεριαλιστών, για την
μετωπίσει ειρηνικά τις δυνάμεις του καθεστώτος Αλλαγή, δεδομένης της πολυπλοκότητας της συ-
προτάσσοντας τα στήθη του. ριακής κατάστασης; Ή πρέπει να διακηρυχτεί
Πράγματι, όπως είναι εμφανές σε κάθε παρατη- κατηγορηματικά η άρνηση κάθε εξωτερικής ανά-
ρητή των εξελίξεων των τελευταίων δύο μηνών στη μειξης στις εξελίξεις, αφού μελλοντικά αυτή θα
Συρία, το καθεστώς ήταν ενιαίο στην επιλογή του κόστιζε στη Συρία περισσότερο απ’ όσο η ίδια η
για καταστολή της εξέγερσης. Ωστόσο, φαίνεται σύγκρουση.
σήμερα πως η αποτυχία αυτής της κατασταλτικής Ο συριακός λαός σπάει τη γυάλα στην οποία μέσα
λύσης στο σύνολό της, ωθεί κάποιους από το μη- ήταν κλεισμένος για πάνω από 40 χρόνια και δεν
χανισμό του καθεστώτος στην έναρξη διαλόγου θα ξαναμπεί σ’ αυτήν όποιες κι αν είναι οι θυ-
με τους διαδηλωτές, όχι ως μέσου για έξοδο από σίες. Το κίνημα διαμαρτυρίας θα συνεχίσει για
την κρίση, αλλά ως τακτικής που απευθύνεται μια περίοδο όχι σύντομη, στην οποία τα κύματά
περισσότερο στη διεθνή κοινή γνώμη παρά στο του θα είναι άλλοτε μεγάλα και άλλοτε μικρά,
συριακό λαό που υφίσταται τη βία σε όλες τις ωσότου έρθει το «έβδομο» εκείνο κύμα που θα
εκφάνσεις της. το εξυψώσει στους ουρανούς.
Η ιμπεριαλιστική Δύση δεν επιδιώκει σήμερα την
αλλαγή καθεστώτος στη Συρία, καθώς η υπόθεση * Ο Μονίφ Μούλχεμ είναι ιδρυτής της οργάνωσης Ακτιβι-
των ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στές εναντίον της Παγκοσμιοποίησης.
για τους αραβικούς λαούς, συμπεριλαμβανομένου
του συριακού, δεν είναι σήμερα αυτό που βασικά
ενδιαφέρει τις δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. (1) Στις περισσότερες περιπτώσεις η είσοδος του στρατού
Και η επιδοκιμασία των αραβικών επαναστάσειων στις πόλεις και τα χωριά δεν είχε στόχο την άμεση ανάμει-
δεν είναι κάτι παραπάνω από απόπειρα ιδιοποίη- ξή του σε συγκρούσεις, αλλά ήταν μια απόπειρα εμπλοκής
του στην προσπάθεια να φανεί ότι υπάρχουν ένοπλα
σης και περιστολής των επαναστάσεων αυτών. Το
στοιχεία στις διαμαρτυρίες και αδυναμία αποκατάστασης
μέγιστο που επιθυμούν σήμερα οι δυτικές ιμπε-
της τάξης, παρά μόνο με στρατιωτικά μέσα. Ο βασικός
ριαλιστικές δυνάμεις, με επικεφαλής τις ΗΠΑ,
λόγος της ανάμειξης του στρατού ήταν να καλύπτει τις
είναι η αποδυνάμωση του καθεστώτος, ώστε να
αστυνομικές δυνάμεις για να μπορούν να διαπράττουν
ενδώσει στα αιτήματα τις ιμπεριαλιστικής Δύσης,
δολοφονίες και σφαγές.