Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo

Ang El Filibusterismo ay ang ikalawang obra maestra ng ating pambansang

bayaning si Dr. Jose P. Rizal. Ito ay karugtong ng Noli Me Tangere na una
niyang isinulat. Ipinaliwanag ni Rizal sa kaniyang kaibigang si Dr. Ferdinand
Blumentrit ang kahulugan ng Filibusterismo. Ayon sa kaniya, lingid pa sa mga
Pilipino ang kahulugan nito noong una hanggang masaksihan nila ang malagim
at kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong paring martir. Malinaw pa sa kaniyang
alaala ang matinding takot na hatid ng salitang Filibusterismo dahil mahigpit na
ipinagbawal sa kanilang tahanan ang pagsambit sa salitang ito. Labing-isang
taong gulang pa lamang si Rizal noon nang marinig niya ang salitang Filibustero.
Sa murang edad ay naging saksi siya sa mapapait, masasakit at madidilim na
bahagi ng buhay ng ating mga ninuno kaya tumimo sa kanyang puso ang
pagnanais na mailantad ang kabuktutan ng mga mananakop. Ginamit niya ang
pinakamabisang sandata sa pagkakamit ng minimithing pagbabago at Kalayaan
ng mga Pilipino – ang kaniyang panulat.

Gaya ng nabanggit, ang unang obra maestra ni Rizal ay ang Noli Me Tangere
na matagumpay na lumabas noong Marso 1887. Maraming Makabayan ang
nagalak at humanga sa katapangan ni Rizal sa pagsulat ng mga kabuktutan at
pagmamalabis ng mga Espanyol subalit tulad ng inaasahan, nagpuyos ang
damdamin ng mga makapagyarihang Espanyol matapos matunghayan ang
nilalaman nito. Bitbit ang kaba sa puso ay nagpasya siyang bumalik sa Pilipinas
kahit batid niyang ito ay mapanganib. Noong Agosto 1887, muli niyang nasilayan
ang kaniyang pamilya. Isinagawa niya ang kaniyang mga layunin sa kaniyang
pagbabalik. Ginamot niya ang mata ng kaniyang ina; nakipag-usap kay Leonor
Rivera at inalam ang pagtanggap ng mga Pilipino sa kaniyang isinulat na nobela.

Nang ipagbawal ng pamahalaan sa Pilipinas ang pang-aangkat,

pagpapalimbag, at pagpapakalat ng nobela ay nakaramdam nang higit na
panganib si Rizal. Hinimok si Rizal ni Gobernador-Heneral Emilio Terrero na
lisanin ang bansa upang maiiwas siya at ang kaniyang pamilya sa lalo pang
kapahamakan at sa pagmamalupit ng mga makapangyarihang prayle sa
kaniyang pamilya. Nagpahinuhod siya sa payo ng gobernador-heneral at palihim
na tumalilis ng Pilipinas noong Pebrero 1888. Nagtungo siya sa iba’t ibang bansa
sa Asya, sa Amerika at sa Europa. Napakarami niyang natutuhan sa paglalakbay
na iyon.
 Sinimulang isulat ni Rizal ang El Fili sa London noong 1890. Ayon kay Maria
Odulio de Guzman, binalangkas ni Rizal ang pagkatha sa El Fili noong mga
huling buwan ng 1884 at mga unang buwan ng 1885 nang isinusulat pang ang
Noli. Habang isinusulat ni Rizal ang El Fili, naisasabay na rin niya ang pagbisita
sa mga kaibigan at pamamasyal sa magagandang lugar sa Europa. Lubhang
nasiyahan at naaliw si Rizal sa ganda ng Paris kaya’t naisip niyang lumipat muna
sa Brussels, Belgium upang matutukang mabuti at mapag-isipan nang lubusan
ang pagsulat ng nobela. Kasama ang kaibigang si Jose Alejandrino ay nanirahan
sila roon. Nanggagamot din siya upang matugunan ang mga pangangailangan
niya roon.

Patong-patong na suliranin ang kanyang naranasan habang isinusulat niya

ang El Fili. Kung kinulang siya sa pananalapi nang isinusulat niya ang Noli ay
higit siyang kinapos nang isnusulat na niya ang El Fili kaya sadya siyang
naghigpit ng sinturon. Halos lumiban siya sa pagkain, makatipid lamang.
Nakapagsanla rin siya ng kaniyang mga alahas upang matustusan ang
pagsusulat. Matindi ang pagnanais niyang tapusin na agad ang nobela dahil
maging sa kaniyang pagtulog ay napapanaginipan niyang may namamatay sa
kaniyang mahal sa buhay. Iniwasan niyang kapusin ng panahon sa pagsusulat.
Batid niyang walang ibang makatatapos ng obra kundi siya lamang.

Hindi lamang kawalan ng pondo ang kaniyang naging suliranin upang matapos
ang nobela. Naging balakid din ang kaniyang suliranin sa puso, sa pamilya at sa
mga kaibigan. Nakarating sa kaniyang kaalaman na ang kaniyang pinakaiibig na
si Leonor Rivera ay ipinakasal ng magulang nito sa ibang lalaki. Mababakas ang
pighati niya sa pangyayaring ito sa El Filibusterismo sa bahaging nagtalusira si
Paulita sa katipang si Isagani at nagpakasal kay Juanito. Nabatid din niyang ang
kaniyang magulang at mga kapatid ay pinasasakitan at pinag- uusig ng
pamahalaang Espanyol dahil sa usapin sa lupa at maling paratang. Labis siyang
nag-alala sa mga mahal niya sa buhay sa Calamba, Laguna. Maiuugnay ito kay
Kabesang Tales sa El Filibusterismo na may ipinaglalabang usapin hinggil sa
pangangamkam ng lupa ng mga prayle kahit wala silang katibayan sa pag-aari
bagkus ay nakuha pang manghingi ng buwis sa may-aring si Kabesang Tales.
 Sa pagpapatuloy ng pagsusulat ni Rizal ng nobela ay nagkaroon siya ng iba’t
ibang pangitain. Ganito rin ang pangyayari sa buhay ni Simoun nang nag-urong-
sulong siyang isagawa ang katuparan ng kaniyang plano. Nakita niya ang
nagdusang ama at si Elias sa kaniyang pangitain. Lumayo rin kay Rizal ang mga
kasama niya sa La Solidaridad. Ikinalungkot din niya ang kawalan ng pagkakaisa
ng mga Pilipinong Ilustrado sa Espanya na sila sanang pag-asa ng nakalugmok
na mamamayan ng Pilipinas. Dahil sa samo’t saring suliraning naranasan, naisip
ni Rizal na sunugin na lamang ang kaniyang isinulat. Sinasabing may bahagi sa
nobela ang hindi niya napigilang ihagis sa apoy sa bigat at tindi ng kaniyang
alalahanin.

Dahil sa adhikain ni Rizal na imulat ang kaisipan at gisingin ang damdamin ng

mga Pilipino laban sa pang-aapi at pang-aabuso ng pamahalaang Espanyol ay
pinagtibay niya ang kaniyang kalooban at ipagpatuloy at tapusin ang nobela kahit
kulang sa panustos mula sa pamilya. Nang matapos ito noong Marso 29, 1891 at
makahanap ng murang palimbagan, ang palimbagang F. Meyer Van Loo sa
Ghent, Belgium ay ipinadala niya ang manuskrito sa kaibigang si Jose
Alejandrino. Sa kasamaang palad, hindi natapos ang paglilimbag ng aklat.
Mahigit na isandaang pahina pa lamang ito nang maipahinto na dahil sa naubos
na ang kaniyang pambayad mula sa salaping natipid at nang hindi dumating ang
hinihintay na salapi mula sa kaniyang pamilya sa Pilipinas. Nilimot din ng ilang
mayayamang kaibigang Pilipino ang kaniyang pangakong tulong sa paglilimbag
ng nobela.

Sa oras ng pangangailangang ito ay himalang dumating ang saklolo ng

mayamang kaibigang si Valentin Ventura. Siya ang gumastos upang maituloy
ang nahintong paglilimbag ng nobela sa Setyembre 1891. Dahil mabuting
kaibigan si Rizal ay inialay niya ang isang panulat at ang orihinal na manuskrito
ng El Filibusterismo kasama ang isang nailimbag at nilagdaang sipi bilang
pasasalamat at pagtanaw ng malaking utang na loob sa kaibigang si Valentin
Ventura.
 Ipinadala ni Rizal sa Hong Kong ang karamihan ng mga aklat at ang ibang
bahagi nito ay sa Pilipinas napunta pagkatapos niyang mabigyan ng kopya ang
mga kaibigang sina Juan Luna, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena at
Dr. Ferdinand Blumentrit. Sa kasamaang palad, nasamsam sa Hong Kong ang
mga aklat na ipinadala ni Rizal, gayundin ang mga kopyang ipinadala sa
Pilipinas. Ipinasira ng Pamahalaang Espanyol ang mga sipi ng nobela subalit
may ilang nakalusot at nagbigay ng malaking inspirasyon sa mga naghihimagsik.

Patuloy nitong naantig at nagising ang damdamin ng mga Pilipino. Kung ang
Noli ay gumising at nagpaalab sa diwa at damdaming ng mga Pilipino ukol sa
mga karapatan, nakatulong naman ng malaki ang El Filibusterismo kay Andres
Bonifacio at sa Katipunan upang maiwaksi ang mga balakid na nakasasagabal
sa paghihimagsik noong 1896.

Ang El Filibusterismo ay inaalay ni Rizal bilang pagpupugay sa tatlong paring

martir na binitay sa Bagumbayan noong Pebrero 1872 na sina Padre Mariano
Gomez, Padre Burgos at Padre Jacinto Zamora dahil lamang sa maling hinala ng
mga Espanyol. Bilang paggalang at pag-alala sa kanilang sakit at hinagpis,
inihandog niya ang nobela. Wika niya:
“Sa di pagsang-ayon ng relihiyon na alisan kayo ng karangalan sa pagkapari ay
inilagay sa alinlangan ang ang kasalanang ibinibintang sa inyo; sa pagbabalot ng
pagkakamaling nagawa at sa isang masamang sandal at buong Pilipinas, sa
paggalang sa inyong alaala at pagtawag na kayo’y mga pinagpala, ay hindi lubos
na kinikilala ang inyong pagkakasala. Samantala ngang hindi maliwanag na
naipakikilala ang inyong pagkasangkot sa pagkakagulo sa Cavite, maging bayani
man kayo o hindi, nagkaroon man o hindi ng hiling sa kalayaan, ay may
karapatan akong ihandog sa inyo, bilang ginahis ng kasamaang ibig kong
bakahin, ang aking akda. At habang hinihintay naming kilalanin ng Espanya
balang araw ang inyong kabutihan at hindi makipanagot sa pagkakapatay sa
inyo, ay maging putong na dahong tuyo man lamang ang inyong liblib na libingan
ang mga dahoon ng aklat, at lahat ng walang katunayang maliwanag na
umupasala sa inyong alaala ay mabahiran nawa ang kanilang kamay ng inyong
dugo.”
 Ayon sa pag-aaral, hindi napatunayan ang pagkakasangkot ng tatlong paring
martir sa pag-aalsa sa Cavite. Hindi rin pinayagang muli ng mga Espanyol na
mabuksan ang kanilang kaso upang hindi na lumabas ang katotohanan.

Inihambing naman ni Ginoong Ambeth Ocampo ang Noli Me Tangere sa El

Filibusterismo. Ayon sa kaniya, mas maraming hindi isinama si Rizal sa El
Filibusterismo. May halos apatnapu’t pitong (47) pahina ang tinanggal, nilagyan
ng ekis, binura at binago. Samantalang sa Noli Me Tangere ay kabanata lamang
tungkol kina Elias at Salome ang hindi niya naisama sa pag-imprenta subalit buo
ito at maaaring isalin at pag-aralan din. Ayon din sa kaniya, noong 1925, binili ng
pamahalaan ang orihinal na kopya ng nobela mula kay Valentin Ventura.

Totoong binagtas ni Dr. Jose Rizal ang napakatinik na daan tungo sa kaniyang
adhikain subalit siya’y nagtagumpay. Nakarating sa pinagpalang mga kamay ang
ilang ikalawang obra maestrang El Filibusterismo na nagsilbi at patuloy na
nagsisilbing inspirasyon ng lahat ng Pilipino sa bansa at maging sa mga
Pilipinong nasa iba’t ibang bahagi ng mundo.

Nawa’y isapuso nating lahat lahat ang mensaheng taglay nito.