Zeminin kıvamı içerisindeki su içeriğine bağlı olarak geniş aralıkta değişir.

Örneğin killi zeminler içeriğindeki su muhtevasına göre plastik özellikleri

değişir. Bu değişimleri deneysel olarak belirleyebilmek için Attenberg (1911)
tarafından kıvam limitleri geliştirilmiştir.
1. LİKİT LİMİT (WL): Zeminin viskoz bir sıvıdan plastik bir kıvama
dönüştüğü su muhtevasıdır.Zeminin kendi ağırlığı altında çıkabileceği
KIVAM VE minimum su içeriğidir.
KIVAM 2. PLASTİK LİMİT (WP): Zeminin plastik bir malzemeden yarı plastik
bir malzemeye dönüştüğü su muhtevasıdır. Zeminin kırılmadan 3 mm
LİMİTLERİ çapında bir silindir haline getirilebildiği minimum su içeriğidir.
3. RÖTRE(BÜZÜLME) LİMİTİ (WS): Zeminin yarı plastik bir
malzemeden katı bir malzemeye dönüştüğü su muhtevasıdır. Daha fazla su
kaybının zemin hacminde bir azalmaya neden olmadığı andaki su
içeriğidir.

Limitler yüzde olarak kuru ağırlığına göre hesaplanır.

 100
Askıda

Viskoz
Davranış
ASTM Su
İçeriği
D4318 (%) Plastik
WL= Likit Limit
I = Plastisite İndeksi
Davranış p
Wp= Plastik Limit
Kırılgan
Ws= Rötre Limiti

0
Land, C., Jen, L.C. 2017.
 Nem içeriğindeki değişim olarak bilinen likit limitte toprak hacmi azalır ve
tamamen doygun hale gelir. Genel olarak likit limit değeri , zemindeki
dane çapı azaldıkça artar. Ortalama likit limit değerleri;
LİKİT Kumlu toprak %15<<LL<<%20
LİMİT Siltli toprak %20<<LL<<%50
Kil %40<<LL<<%80

Toprağın nem içeriği LL değerine yakın ise, büyük bir deformasyon olur
ve yükleme ile kırılma olur.
 İnce taneli zeminlerin sınıflandırılmasında ve zeminin su muhtevası
değişimine karşı hassasiyetinin ölçüsü olarak likit limitler literatürde
‘Koni Düşürme’ ve ‘Çarpmalı Cihaz’ yöntemleri ile tayin edilir. (Deneyin
yapılışı ile ilgili detaylı bilgi için 8. ve 12. kaynaklara başvurun.)

Deneysel olarak likit limit hesabı;

LİKİT 𝑵 𝟎,𝟏𝟐𝟏
LİMİT 𝑳𝑳 𝒎
𝟐𝟓
m :su içeriği n: çarpma sayısı
LİKİT
LİMİT
 LİKİT
LİMİT
ANALİZİ
BS1377-
4:1990
 Zeminin nem içeriğinin en küçük durumdur. Ortalama plastik limit
değerleri;
Kumlu toprak %17<<PL<<%20
PLASTİK Siltli toprak %20<<PL<<%25
LİMİT Kil %25<<PL<<%35

Toprağın nem içeriği PL değerine yakın ise, mühendislik açısından;

- Kazı işi kolay,
- En küçük hacme kadar sıkışması da kolay olur.
PLASTİSİTE İNDİSİ (Ip): Likit limit ile plastik limit arasındaki farkdır.

Ip=WL-Wp=LL-PL
Casagrande plastisite kartında; A
noktası sıvıların merkezidir. A
hattının üstündeki zeminler killeri,
altındaki zeminler siltleri temsil
etmektedir. Toprak kurudukça su
içeriği azalır.
B noktasında; sıvı olarak daha uzun
akışkan olamayacağından sertleşmeye
başlar. B noktasının sınır çizgisinde
likit limitdir. Bu sınırdan sonra zemin
kurumaya başlar. (11).
PLASTİK
LİMİT
ANALİZİ
BS1377-
4:1990
 Zemin türleri çeşitli sebeplerle su kaybederler;
• Ağaçların kökleri inşa edilen binayı destekleyen kilin büyük miktarını
çeker ve yapılarda geniş miktarda oturmalar olabilir.
• Kazanlar, fırınlar zeminin altındaki kili kurutur.
• Kuraklık gibi iklim şartları kili kurutur. Rötre etkisi genelde 1 metre
derine kadar etkiler.
• Altındaki killerin farklı hacimlerinden dolayı yollar ve yaya
RÖTRE yollarındaki yüzeyler dalgalanır.
LİMİTİ • Rötre bölgesi boyunca uzanan boru hatları deforme olur ve dağılır.

Rötre Limiti; Daha fazla su kaybetse bile kuru bir zeminin hacminin
azalmadığı durumdaki nem içeriğidir. Rötre limiti hacmi; Vo

Rötre, düşük nem içerikli kohezif bir zeminin boşluklarında kapiler güce
neden olur. Zemin rötre limiti altında (Sr=1) tamamen doygundur.
Rötrenin sebep olduğu işlem dış ortam sıcaklığında kurumak gibi yavaştır.
 RÖTRE
ANALİZİ
BS1377-
4:1990
 CASAGRANDE PLASTİSİTE DİYAĞRAMI
<% 50 #200 elekten geçenler
Çakıl(G) ve Kum(S) YÜKSEK PLASTİSİTELİ 
>% 50 #200 elekten geçemeyenler KİLLER

Silt(M), Kil(C), Organik(O) ve

aşırı organik (Pt)
PI: Plastisite İndisi DÜŞÜK PLASTİSİTELİ 
LL:Likit Limit KİLLER
LİMİTLER U-Line:Üst hat
ARASI A-Line:Aktivite hattı
S:Kum
SİLT‐KİL GEÇİŞ 
İLİŞKİ BÖLGESİ

G:Çakıl
YÜKSEK PLASİSİTELİ 
CL:Kil, düşük plastisite SİLTLER VE ORGANİK 
ZEMİNLER
ML:Silt, düşük plastisite YÜKSEK PLASİSİTELİ
SİLTLER VE 

OL:Organik, düşük plastisite 16

ORGANİK ZEMİNLER
25,5
OH:Organik, yüksek plastisite
CH: Kil, yüksek plastisite
MH: Silt, yüksek plastisite Kaynak:Budhu, 2015
PLASTİSİTE
KARTI
TS 1500
 Zemin suyu absorbe ettiği için, hacmi artar. Sabit nem içeriğinde
absorbsiyon durur. % m olarak ifade edilen bu değer doygunluk limitidir.
DOYGUN
Casagrande formülüne göre doygunluk limiti;
LİMİTİ
𝒁 𝟏𝟓, 𝟐 𝑳𝑳 𝟏𝟔, 𝟑 𝟗
 Toprağın taşıyabileceği yükü belirlemek için Atterberg limitleri
kullanıldığı indeks likitite indeksidir.

Likitite indeksi; toprağın su içerisindeki ile doğal haldeki su içeriği, plastik

limit ile plastisite arasındaki farkın oranıdır.
LİKİTİTE
İNDEKSİ LI Toprağın Taşıma Gücü (TG)
LI<0 Yarı katı durum, TG yüksek, kolay kırılgan
0<Lı<1 Plastik durum, orta düzey TG, plastik malzeme
deformasyon
LI>1 Sıvı durum, düşük TG, viskoz akışkan gibi
deformasyon
 𝑳𝑳 𝒘
𝑰𝑪
𝑷𝑰

𝑰𝑪 𝟎 Vizkoz sıvı
𝟏 𝑰𝑪 𝟎 Plastik
𝑰𝑪 𝟎 Katı
RELATİF
KONSİSTANT Sınıflandırmada (klasifikasyon) Durum şeklilin tanımında,
Su kapsamı değişmesine karşı duyarlığın değerlendirilmesinde kullanılır.  
 Aktivite (A) plastisite indeksinde kil fraksiyonunun önemini ifade eden terimdir.
Genişleyen ve şişen zeminleri tanımlamak için kullanılır. Spesifik orjinli bir zemin için
aktivite sabittir. Plastisite indeksi, kil franksiyonundaki artış ile artar. Yüksek aktif
mineraller (montmorillonit gibi) küçük mktarlarda bile plastisite indeksinin çok falza
artmasını sağlayabilir.

𝑷𝑰
𝑨
AKTİVİTE 𝑲𝒊𝒍 𝑭𝒓𝒂𝒌𝒔𝒊𝒚𝒐𝒏𝒖 %

TANIMLAMA AKTİVİTE (A)

Aktif Olmama <0,75
Normal 0,75-1,25
Aktif 1,25-2,0
Çok Aktif >6,0
Kaolinit 0,3-0,5
İllit 0,5-1,3
Na-Montmorillonit 4,0-7,0
Ca-Montmorillonit 0,5-2,0
 Duyarsızlık; örselenmemiş haldeki serbest basınç mukavemetinin
örselenmiş haldekine oranıdır. Yapı dağıldığında zemin yeniden
biçimlenmeye başlar ve mühendislik özellikleri kayde değer şekilde
değişir. Zeminin duyarlılığı yeniden biçimlenmeden dolayı
dayanıksızlaşır.
Duyarsızlık; aynı su içeriği altında yeniden biçinlenmiş zeminin
mukavemetinin dağılmamış zeminin muavemetine oranı olarak
DUYARLILIK
tanımlanır.
𝒌𝒈
𝒒𝒖
𝑺𝒕 𝒄𝒎𝟑 St Zemin Türü
𝒌𝒈 < 1,00 Hassas Değil
𝒒𝒖
𝒄𝒎𝟑 1,00‐2,00 Az Hassas
2,00‐4,00 Orta Hassas
4,00‐8,00 Hassas
8,00‐16,00 Aşırı Hassas
>16,00 Öz
 KIVAM TANIMI
Çok yumuşak Yumruk kolayca girebilir.

Yumuşak Baş parmak kolayca girebilir.

KIVAM Orta Az bir kuvvet uygulaması ile baş parmak girebilir.

TANIMI
Katı Baş parmak iz bırakır, girebilmesi için fazla kuvvet
uygulanması gerekir.

Çok katı Baş parmak tırnağı ile kolayca çizilebilir.

Sert Baş parmak tırnağı ile zorlukla çizilebilir.

Kaynak:Kumbasar & Kip, 1999
 LİMİTLERLE İLGİLİ ÖZET BİLGİ:

• İnce taneli zeminler katı, yarı katı, plastik ve sıvı olarak dört safhada
incelenir.
• Su katıların safhalarının değişiminden sorumludur.
KIVAM VE • Bir zemininin su içeriği artarsa daha da zayıflar.
KIVAM • Likit limit=plastik durumdan sıvı durumuna zeminin değişmesi
LİMİTLERİ • Plastik limit=yarı katı durumdan plastik duruma zeminin değişmesi
• Rötre limiti=katı durumdan yarı katı duruma zeminin değişmesi
TS 1900-1 • Plastisite indeksi zeminin plastik malzeme gibi davrandığı su içeriği
olarak tanımlanır.
• Likitide indeksi kalitatif dayanma gücünün ölçümünü verir.
• Toprağın dayanma gücü en düşük sıvı hal ve en yüksek katı haldir.
• Limtiler ve analizlerine ait detaylı bilgi TS 1900-1 de gösterilmiştir.
 Doç.Dr.Andaç AKDEMİR ZEMİN MEKANİĞİ DERS NOTLARI 2019‐2020 
PROBLEM ÇÖZÜMLERİ VE PROBLEM SETİ -3 (KIVAM LİMİTLERİ)
1. Bir kil numunesinin analiz sonuçlarına göre su içeriği % 28 dir. Likit limit % 60 ve plastik limit % 20 dir.
Kil oranı ise % 35 dir. Buna göre plastisite indeksi, likitlik indeksi,relatif konsistans, aktivite katsayısını
bulunuz. 
𝑃𝑙𝑎𝑠𝑡𝑖𝑠𝑖𝑡𝑒 𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑠𝑖 𝐼 𝑤 𝑤 60 20 %40
𝐿𝑖𝑘𝑖𝑡𝑙𝑖𝑘 𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑠𝑖 𝐼 0,2  
𝑅𝑒𝑙𝑎𝑡𝑖𝑓 𝐾𝑜𝑛𝑠𝑖𝑠𝑡𝑎𝑛𝑡 𝐼 1 

𝐴𝑘𝑡𝑖𝑣𝑖𝑡𝑒 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 𝐴 1,143  

ü
2. İki ayrı zemin örneğine ait bilgiler tabloda verilmiştir. Zeminleri karşılaştırınız.

İndeks Özellikleri A Numunesi B Numunesi

Veriler
Likit limit 65 35
Plastik Limit 25 20
Su İçeriği (%) 35 25
Özgül ağırlık (g/cm3) 2,7 2,65
Doygunluk derecesi (%) 100 100
Çözümler
Plastisite indeksi 𝐼 𝑤 𝑤 65-25=40 35-20=15
Boşluk oranı 𝑒 𝑤 𝐺 0,35x2,7=0,945 0,25x2,65=0,663
Kuru Birim Hacim Ağırlık (g/ml) , , , ,
𝛾 =1,388 𝛾 =1,594
𝐺 𝛾 , ,
𝛾
1 𝑒
Doygun Birim Hacim Ağırlık (g/ml) 𝛾 1,388 1 0,35 1,874 𝛾 1,594 1 0,25 =1,992
𝛾 𝛾 1 𝑤

A numunesinin plastisite indeksi B’ den daha fazla olduğu için daha fazla kil partikülünün olduğu
sonucuna varılır.
 
3. Bir kil numunesinin analiz sonuçlarına göre su içeriği % 30 dir. Likit limit % 65 ve plastik limit % 21 dir.
Kil oranı ise % 35 dir. Buna göre plastisite indeksi, likitlik indeksi,relatif konsistans, aktivite katsayısını
bulunuz. 
𝑃𝑙𝑎𝑠𝑡𝑖𝑠𝑖𝑡𝑒 𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑠𝑖 𝐼 𝑤 𝑤 60 20 %40
𝐿𝑖𝑘𝑖𝑡𝑙𝑖𝑘 𝑖𝑛𝑑𝑒𝑘𝑠𝑖 𝐼 0,2  
𝑅𝑒𝑙𝑎𝑡𝑖𝑓 𝐾𝑜𝑛𝑠𝑖𝑠𝑡𝑎𝑛𝑡 𝐼 1 

𝐴𝑘𝑡𝑖𝑣𝑖𝑡𝑒 𝐾𝑎𝑡𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 𝐴 1,143  

ü
4. Elek  analizi  ve  kıvam  limitleri  belirlenen  aşağıdaki  deney  sonuçlarına  göre;  USC  ve  AASHTO’ya  göre  zemini 
sınıflayınız.  
Elek no   % 
4    55 
10    40 
40    32 
200    13 
Lilit limit=% 42, plastik limit=%18, PI=24 

  No:200 elekten geçen kısım % 13<% 50 iri taneli zemin 

1