‫جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی‬

‫معاونیت امور اکادمیک‬
‫ریاست نصاب و تربیه معلم‬

‫اقتصاد افغانستان‬
‫رشته‪ :‬اداره و مدیریت‪ ،‬اداره تجارت‪ ،‬محاسبه‪ ،‬بانکداری‪ ،‬اداره تشبث و بازاریابی‬

‫صنف‪13:‬‬
‫سمستر‪2:‬‬

‫تهیه و تدوین‪ :‬استاد علی جمعه احمدی‬

‫سال‪1399 :‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫صفحات‬ ‫عناوین‬
‫مقدمه‪1...............................................................................................................................‬‬

‫فصل اول‬

‫معلومات کلی اقتصادی افغانستان‬

‫‪-1‬جغرافیا جمعیت و اقتصاد ‪2 .........................................................................................................‬‬

‫‪ -2‬تاریخچه اقتصاد افغانستان ‪4 .......................................................................................................‬‬

‫‪-3‬صادرات عمده افغانستان ‪6...........................................................................................................‬‬

‫‪-4‬واردات افغانستان ‪6....................................................................................................................‬‬

‫مقروضیت دولت جمهوری افغانستان ‪7 ...............................................................................................‬‬

‫‪-5‬بانکداری در افغانستان ‪8 .............................................................................................................‬‬

‫‪-6‬اوضاع اقتصادی افغانستان ‪9 ........................................................................................................‬‬

‫‪-7‬بودجه ملی افغانستان ‪13.............................................................................................................‬‬

‫‪-8‬چالشها در عدم تطبیق بودجه انکشافی ‪14........................................................................................‬‬

‫‪-9‬چگونگی تطبیق پالن وزارت خانه های افغانستان ‪15............................................................................‬‬

‫وزارت فواید عامه ‪15.....................................................................................................................‬‬

‫کسر بودجه در افغانستان ‪15............................................................................................................‬‬

‫‪-10‬فقر‪16 .............................................................................................................................. -:‬‬

‫انواع فقر‪17............................................................................................................................... :‬‬

‫راه های مبارزه با فقر اقتصادی در افغانستان ‪19.....................................................................................‬‬

‫سواالت فصل اول ‪21.....................................................................................................................‬‬

‫فصل دوم‬

‫منابع طبیعی افغانستان‬

‫‪-1‬تعریف منابع )‪23................................................................................................. (Resourcese‬‬

‫‪-2‬منابع طبیعی چه منابعی هستند؟‪23...............................................................................................‬‬

‫أ‬
‫‪-3‬انواع منابع طبیعی از لحاظ تجدید پذیری و غیر تجدید پذیری ‪24............................................................‬‬

‫الف‪-‬منابع تجدیدپذیر‪26 ............................................................................................................... :‬‬

‫ب‪-‬منابع تجدیدناپذیر‪26 ............................................................................................................... :‬‬

‫‪ -4‬تقسیمات منابع طبعی از لحاظ موضوع‪26 .......................................................................... ...................................‬‬

‫الف‪-‬فلزات ‪28.............................................................................................................................‬‬

‫ب‪-‬سنگ های قیمتی در گذر تاریخ ‪30...............................................................................................‬‬

‫ج‪-‬جواهر و آویز طالی اسپانیایی ‪30...................................................................................................‬‬

‫د‪-‬گاز طبیعی (‪31................................................................................................... ) Natural gas‬‬

‫ه‪-‬منابع آب در افغانستان ‪32............................................................................................................‬‬

‫ح‪-‬معادن افغانستان ‪33..................................................................................................................‬‬

‫ک‪-‬جنگالت افغانستان‪34...............................................................................................................‬‬

‫سواالت فصل دوم ‪37....................................................................................................................‬‬

‫فصــل ســوم‬

‫صنایع افغانستان‬

‫‪-1‬تعریف صنایع ‪39......................................................................................................................‬‬

‫‪-2‬انواع صنایع ‪39......................................................................................................................‬‬

‫الف‪ -‬صنایع خفیفه‪40.................................................................................................................. :‬‬

‫ب‪ -‬صنایع سنگین ‪40...................................................................................................................‬‬

‫‪ -3‬تاریخچه صنایع در افغانستان‪40.................................................................................................. :‬‬

‫‪-4‬انواع صنابع افغانستان‪41.............................................................................................................‬‬

‫الف‪ -‬صنایع دستی ‪41...................................................................................................................‬‬

‫ب‪ -‬صنایع ماشینی ‪43...................................................................................................................‬‬

‫ج‪ -‬صنایع ساختمان در افغانستان ‪44.............................................................................................. :‬‬

‫د‪ -‬صنعت نیرو(انرژی)در افغانستان‪45............................................................................................... :‬‬

‫انرژی آبی ‪45..............................................................................................................................‬‬

‫‪:1‬پروژه بند کمال خان ‪47..............................................................................................................‬‬

‫ب‬
‫‪ :2‬پروژه انکشافی علیای دریای آمو ‪47................................................................................................‬‬

‫‪ :3‬پروژه برق آبی باغدره ‪47.............................................................................................................‬‬

‫‪:4‬پروژه بند سلما ‪47.....................................................................................................................‬‬

‫‪ :5‬پروژه ذخیره آب و تولید برق بخشآباد ‪47........................................................................................‬‬

‫‪:6‬پروژه برق کامه ‪48.....................................................................................................................‬‬

‫‪ :7‬بندبررق والیت فراه ‪48...............................................................................................................‬‬

‫‪:8‬پروژه بند کمال خان ‪48..............................................................................................................‬‬

‫‪:9‬پروژه بند آب مچلغو ‪49...............................................................................................................‬‬

‫‪:10‬بند شاه و عروس ‪49.................................................................................................................‬‬

‫ه‪-‬معادن افغانستان ‪49...................................................................................................................‬‬

‫‪-1‬معادن نفت و گاز در افغانستان ‪49..................................................................................................‬‬

‫‪-2‬معادن زغالسنگ در افغانستان ‪51.................................................................................................‬‬

‫‪-4‬نقش اقتصادی صنایع افغانستان ‪51................................................................................................‬‬

‫الف‪ -‬پارک های صنعتی ‪52.............................................................................................................‬‬

‫ب‪-‬نقش صنعت در اشتغال زایی ‪53...................................................................................................‬‬

‫‪-5‬صنعت وچالش فراروی آن ‪54.......................................................................................................‬‬

‫سواالت فصل سوم ‪55....................................................................................................................‬‬

‫فصل چهارم‬

‫زراعت مالداری درافغانستان‬

‫‪-1‬تعریف زراعت‪57..................................................................................................................... :‬‬

‫‪-2‬انواع زراعت در افغانستان ‪57........................................................................................................‬‬

‫‪-3‬استراتیژی توسعه زراعت در افغانستان ‪60 .........................................................................................‬‬

‫فرصتهای عمده در بخش زراعت افغانستان ‪61 .......................................................................................‬‬

‫الف‪-‬حمایت مالی و قرضه ‪61 ...........................................................................................................‬‬

‫ب‪-‬جاده ها ‪61 ............................................................................................................................‬‬

‫ج‬
‫ج‪-‬موجودیت بازارفروش مناسب ‪61 ....................................................................................................‬‬

‫د‪-‬آب و خاک فراوان ‪62 .................................................................................................................‬‬

‫ه‪-‬فناوری زراعتی ‪62 .....................................................................................................................‬‬

‫‪-4‬چالش های عمده در بخش زراعت افغانستان ‪62 .................................................................................‬‬

‫الف‪ -‬زیرساخت های زراعت ‪62 .........................................................................................................‬‬

‫ب‪-‬خراب بودن جاده ها ‪63 .............................................................................................................‬‬

‫ج‪-‬نبود ساختار های الزم برای جمع آوری محصوالت ‪63 ..........................................................................‬‬

‫د‪-‬عدم حمایت مالی و قرضه ‪63 ........................................................................................................‬‬

‫ه‪-‬عدم فناوری زراعتی ‪64 ...............................................................................................................‬‬

‫و‪ -‬ضعف دانش مهارت و معلومات فنی دهاقین ‪64 ..................................................................................‬‬

‫ح‪ -‬فقدان نهادها و تشکلها اجتماعی در بین دهاقین ‪65 ............................................................................‬‬

‫ک‪ -‬کمبود معلومات و آمار از وضعیت زارعین و زراعت ‪65 .........................................................................‬‬

‫سواالت فصل چهارم ‪66 .................................................................................................................‬‬

‫فصل پنجم‬

‫سکتور خدمات در افغانستان‬

‫‪-1‬تعریف تجارت‪67 ..................................................................................................................... :‬‬

‫‪-2‬نقش صادرات و واردات در اقتصاد ملی‪68 ........................................................................................ :‬‬

‫‪-3‬تجارت خارجی و عدم موازنه بازرگانی‪68 ......................................................................................... :‬‬

‫‪-4‬تاریخچه حمل و نقل و راه های مواصالتی افغانستان ‪69 ........................................................................‬‬

‫الف‪-‬وسایط نقلیه ‪70.....................................................................................................................‬‬

‫ب=چالش های ترانسپورت شهری‪71..................................................................................................‬‬

‫ج‪-‬تاریخچه سیستم هوانوردی در افغانستان ‪71......................................................................................‬‬

‫د‪-‬چالش شرکت های هوانوردی ‪73....................................................................................................‬‬

‫‪-5‬سرمایه گذاری در بخش مخابرات و ارتباطات ‪73.................................................................................‬‬

‫الف‪-‬توسعه مخابرات و اتباطات تجربه موفق سرمایه گذاری بخش خصوصی ‪74.................................................‬‬

‫ب‪-‬شبکه های مخابراتی و چالش های نظارتی ‪75...................................................................................‬‬

‫د‬
‫‪-6‬تاریخچه بانکداری در افغانستان ‪75.................................................................................................‬‬

‫الف‪-‬وضعیت فعلی بانکداری در افغانستان‪79.........................................................................................‬‬

‫ب‪-‬وضعیت نقدینگی ‪82.................................................................................................................‬‬

‫ج‪-‬دارایی های بانک ها ‪82..............................................................................................................‬‬

‫‪ -7‬تاریخچه پیدایش بیمه در افغانستان‪82...........................................................................................‬‬

‫الف ‪ ( :‬قانون بیمه )‪83................................................................................................................. :‬‬

‫ب‪-‬جایگاه فعلی بیمه در افغانستان ‪86 ................................................................................................‬‬

‫‪-8‬تعلیم و تربیت ‪87.....................................................................................................................‬‬

‫الف ) بخش معارف ‪87...................................................................................................................‬‬

‫ب ) چالش های تعلیم و تربیت ‪88....................................................................................................‬‬

‫ج ) تحصیالت عالی ‪89..................................................................................................................‬‬

‫الف‪-‬وضیعت علمی کدر پوهنتون های دولتی ‪89....................................................................................‬‬

‫ب‪ -‬دانشگاه ها و موسسات تحصیالت عالی خصوصی ‪90...........................................................................‬‬

‫‪-9‬خدمات صحی را در افغانستان ‪90..................................................................................................‬‬

‫سواالت فصل پنجم‪92...................................................................................................................‬‬

‫منابع و مأخذ ‪93..........................................................................................................................‬‬

‫ه‬
 ‫مقدمه‬
‫افغانستان کشوری است که تا کنون جریان اطالعات و آگاهی پایه و تاثیرگذار بر رشد و توسعه آن‬
‫بصورت شفاف وجود ندارد‪.‬‬

‫بیشتر ارقام ارایه شده بر مبنای تخمین و برآورد می باشد تا یگ روش علمی و قابل اتکاه حد اکثری ‪.‬‬
‫با این وجود برای هرنوع دست آوردها و چالش های اقتصادی افغانستانبرنامه ریزی و تدوین استراتیژی‬
‫درزمینه های گوناگون ناگزیریم از همین ارقام و اعداد تخمینی استفاده نموده و آینده را بر مبنای ان‬
‫پایه ریزی نماییم ‪.‬‬

‫بنا بر این اگر در برخی موارد آمار و ارقام متعدد ارایه میگردد‪ ،‬به هدف آشنایی بیشتر و گزینش ارقام‬
‫نزدیک به واقعیت صورت میگیرد تا سیاست گذار بر مبنای آن تدوین سیاست خود را استوار نماید ‪.‬در‬
‫فصل اول این چپتر موقعیت جغرافیایی افغانستان‪،‬جمعیت افغانستان‪،‬تاریخچه اقتصادی افغانستان‪،‬‬
‫خصوصیات بازار اقتصادی افغانستان ‪ ،‬فصل دوم مفهوم منابع‪ ،‬انواع منابع‪ ،‬منابع طبیعی افغانستان‪،‬فصل‬
‫سوم‪ :‬تعریف و مفهوم صنایع‪ ،‬انواع صنایع‪ ،‬انواع صنایع افغانستان ‪ ،‬نقش اقتصادی صنایع افغانستان‪،‬‬
‫چالشها و فرصت های صنایع افغانستان‪ ،‬فصل چهارم‪ :‬تعریف و مفهوم زراعت و مالداری‪ ،‬انواع محصوالت‬
‫زراعتی و مالداری افغانستان‪ ،‬نقش زراعت و مالداری را در اقتصاد افغانستان‪ ،‬چالش ها و فرصت های‬
‫موجود در بخش زراعت و مالداری افغانستان‪ ،‬فصل پنجم‪ :‬خدمات تجارت را در افغانستان‪ ،‬خدمات‬
‫ترانسپورتی افغانستان‪ ،‬خدمات مخابراتی افغانستان‪ ،‬خدمات بانکی افغانستان ‪ ،‬خدمات بیمه‬
‫افغانستان‪،‬خدمات تعلیم و تربیه در افغانستان و خدمات صحی را درافغانستان بصورت مجزا و با تفصیل‬
‫تشریح خواهد شد‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫فصل اول‬

‫معلومات کلی اقتصادی افغانستان‬

‫اهداف آموزشی‪ :‬درپایان این فصل محصالن قادر خواهند بودتا‪:‬‬

‫‪ -1‬موقعیت جغرافیایی افغانستان را تشریح کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬جمعیت افغانستان را شرح دهند‪.‬‬
‫‪ -3‬تاریخچه اقتصادی افغانستان را شرح دهند‪.‬‬
‫‪ -4‬خصوصیات بازار اقتصادی افغانستان را بدانند‪.‬‬
‫افغانستان کشوری است که تاکنون جریان اطالعات و آگاهی پایه و تاثیر گذار بررشد و توسعه‬ ‫‪-5‬‬
‫آن به صورت شفاف وجود ندارد ‪.‬بیشتر ارقام ارایه شده بر مبنای تخمین و براورد می باشد تا یک روش‬
‫علمی و قابل اتکاه حد اکثری با این وجود برای هر نوع برنامه ریزی و تدوین استراتیژی در زمینه های‬
‫گوناگون نا گزیریم از همین آمار و ارقام تخمینی استفاده کنیم وآینده را بر مبنای آن پایه ریزی نماییم‬
‫که در این فصل روی موضوعات ‪:‬موقعیت جغرافیایی افغانستان ‪،‬جمعیت افغانستان ‪،‬تاریخچه اقتصادی‬
‫افغانستان وخصوصیات بازار اقتصادی افغانستان را بحث خود را آغار کنم ‪.‬‬
‫‪ -1‬جغرافیا جمعیت و اقتصاد‬

‫همان سان که در موضوعات کلیدی و حیاتی برای برنامه ریزی میان مدت و دراز مدت با فقدان آمار یا‬
‫ارقام متکی بر برآورد روبرو هستیم؛ این مشکل حتا در مورد مساحت جغرافیای کشور نیز وجود دارد که‬
‫در منابع مختلف مساحت های گوناگون ذکر شده است آنچه در ادامه به صورت اطالعات کلی و فشرده‬
‫ارایه شده است مبنی بر آمار است که سازمان سیاه آمریکا در سال ‪ 1393|20|13‬در مورد افغانستان‬
‫بیرون داده است‬

‫جغرافیا‬

‫‪ 652230‬کیلومتر مربع‬ ‫مساحت کل ‪:‬‬

‫چهل و یکمین کشور‬ ‫از نظر مساحت در دنیا ‪:‬‬

‫‪ 5529‬کیلومتر‬ ‫طول مرز ها ‪:‬‬

‫‪2‬‬
 ‫مرز مشترک با کشور های همسایه به کیلومتر چین ‪ 76‬؛ ایران ‪ 936‬؛ پاکستان‪2430‬؛‬

‫تاجکستان ‪1206‬؛ ترکمنستان ‪744‬؛ و ازبکستان ‪137‬؛‬ ‫زمین ‪:‬‬

‫غالبا کوهستانی با دشت ها و بیابان ها در نواحی شمالی و جنوب غربی‬

‫خشکه تا نیمه خشکه؛ با زمستان های سرد و تابستان های گرم‬ ‫آب و هوا ‪:‬‬

‫قله نوشاخ با ‪ 7485‬متر از سطح دریای آزاد‪.‬‬ ‫بلند ترین نقطه ‪:‬‬

‫آمـو دریـا با ‪ 258‬متر از سطــح دریــای آزاد‪.‬‬ ‫پایین ترین نقطه ‪:‬‬

‫گاز طبیعی ؛ نفت؛ ذغال سنک؛مس؛ کرومیت تالک؛‬ ‫منابع طبیعی ‪:‬‬

‫برایت(سولفار باریم طبیعی) سرب ؛ گوگرد ؛ روی ؛‬

‫سنــگ آهــن ؛ نمــک ؛ سنــگ هــای قیمــتی تزییــنی‪.‬‬

‫زمین قابل کشت‪12 :‬درصد؛ زمین های زیر کشت‪ 18‬درصد‬ ‫زمین قابل استفاده ‪:‬‬

‫از ‪ 12‬در صد قابل کشت (‪) 2011‬‬

‫‪080‬؛‪ 32‬کیـلومـتر مربــع‪.‬‬ ‫زمین های قابل آبیاری ‪:‬‬

‫‪ 46‬در صد‪.‬‬ ‫بیابان های دایمی ‪:‬‬

‫‪ 3‬درصد‪.‬‬ ‫جنگل ‪:‬‬

‫‪ 39‬درصد‪.‬‬ ‫سایر ‪:‬‬

‫زلزله؛ سیل و خشک سالی‪.‬‬ ‫بالیای طبیعی ‪:‬‬

‫تخریب خاک؛ جنگل زدایی؛ چرای پیش از حد مراتع؛‬ ‫مسایل زیست محیطی ‪:‬‬
‫بیابانی شدن و مین های زمینی‪.‬‬

‫‪ 31108077‬نفر ( جوالی ‪) 2013‬‬ ‫جمعیت‬

‫‪3‬‬
 ‫‪ 0‬ــ ‪ 14‬سال = ‪ 42.6‬درصد(مرد ‪ |6733097‬زن‪)6520116‬‬ ‫ساختار سنی جمعیت‬

‫مجموع ‪ 17095 :‬سال‪.‬‬ ‫متوسط سن ‪:‬‬

‫‪ 2.25‬درصد ( چهل و دومین کشور در دنیا )‬ ‫نرخ رشد جمعیت ‪:‬‬

‫‪ 39.5‬تولد در هر هزار جمعیت ( دوازده همین کشور در دنیا)‬ ‫نرخ زاد ولد ‪:‬‬

‫‪ 14.35‬مورد در هر ‪ 1000‬نفر ( هفتمین کشور در دنیا )‬ ‫نرخ مرگ ومیر ‪:‬‬

‫نرخ خالص مهاجرت‪ 2.16 :‬مهاجرت در هر ‪ 1000‬نفر (‪ 166‬امین کشور در دنیا )‬

‫درصدی شهر نشینان‪ 23.5 :‬در صد کل جمعیت ( ‪) 2011‬‬

‫‪ 4.41‬درصد تغییر نرخ ساالنه از ‪ 2010‬تا ‪) 2015‬‬ ‫نرخ شهری شدن‪:‬‬

‫پر جمعیت ترین شهر‪ :‬کابل( پایتخت ) ‪ 3.097‬ملیون (‪(2011‬‬

‫میزان مرگ ومیر مادران در هنگام زایمان‪ 460 :‬مورد در ‪ ( 100‬بیست سومین‬

‫کشور در دنیا ) (‪)2022‬‬

‫نرخ مرگ ومیر نوزادان ‪ 119.4 :‬مورد به ازای هر ‪ 1000‬طفل که زنده به دنیا می آید‬

‫( اولین کشور در دنیا )‬

‫ذکور‪ 127.18 :‬مورد در ‪ 1000‬تولد زنده‬

‫اناث ‪ 111.25 :‬مورد در ‪ 1000‬تولد زنده‬

‫‪ -2‬تاریخچه اقتصاد افغانستان‬

‫در مجموع اقتصاد دانان و سیاست مداران تاریخچه اقتصاد افغانستان را در سه دوره خالصه نموده است‪.‬‬
‫عبدالحی حبیبی در کتاب تاریخ صنایع افغانستان تاریخ سیاسی اقتصاد افغانستان را در سه دوره خالصه‬
‫نموده است‪.‬‬

‫‪1‬ـ دوره اول ‪:‬دوره قبل از تاریخ که انسان های آن زمان از طریق شکار و محصوالت نباتات طبیعی‬
‫امرار حیات می نمودند‪ .‬الی دوره دوم اینها توانستند ظروف فلزی بسازند‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪2‬ــ دوره دوم ‪ :‬مرحله اول این دوره سرودها است که در این دوره مردم خط را نمی شناختن ولی‬
‫تاریخ و رویداد را بشکل قصها افسانه ها نسل به نسل انتقال نموده است در این دوره سیستم تبادله‬
‫اجناس زیاد مروج بود و مردم دین را شناختن زراعت را می شناختن صنایع فلزی و اسباب زراعتی را‬
‫تولید می نمودند‪ .‬مرحله دوم دوره دوم از تمدن بلخ بخدی شروع الی ورود اعراب دوام می کند تمدن‬
‫باختران؛ کوشانیان؛ هخامنشیان شامل این دوره می باشد‪ .‬در این مرحاه خط زیورات سکه فلزی را می‬
‫شناختن ابزار کار استفاده از حیوانات سنگتراشی و ساختن ظروف از صنایع آن زمان بوده است‪.‬‬

‫‪ -3‬دوره سوم‪ :‬ورود اعراب است‪ .‬در این دوره مردم افغانستان معمار نجاری فلز سازی بافندگی عطاری‬
‫تجارت را شناختن‪ .‬دولت های غزنویان تیموریان بابر درانی پرقدرت و دارای اقتصاد قوی بودند‪ .‬در قرن‬
‫‪ 18‬حضور انگلیس در هندوستان باالی اقتصاد افغانستان تاثیرات منفی را وارد نمود‪ .‬در ایام سلطنت‬
‫احمدشاه درانی و تمیورشاه درانی ثروت زیادی در افغانستان تجمع نموده بود‪ .‬بس از سلطنت شاه زمان‬
‫نفاق و خانه جنگی در ضیف ساختن اقتصاد افغانستان تاثیرات ناگوار نمود‪ .‬از گذشته ها الی امروز بنیاد‬
‫اقتصاد مردم افغانستان زراعت مالداری و تا حدودی کم استخراج معادن احجار بوده است‪ .‬برای اولین‬
‫بار در افغانستان در سال ‪ 1300‬هجری شمسی فابریکه تولید برق جبل السراج احداث گردید‪ .‬عصر‬
‫پیشرفت و ترقی در افغانستان از زمان محمد ظاهرشاه آغاز گردید‪ .‬در کشور پالنهای انکشافی ‪ 5‬ساله‬
‫طرح و تا ‪ 2‬مرحله کامالٌ تطبیق گردید‪ .‬در مرحله سوم مشکالت در بودجه وارد گردیده و مرحله چهارم‬
‫نیز به صورت وفقیت آمیز به کمال رسید‪ .‬در نتیجه افغانستان صاحب شاهراه حلقوی ‪ 11‬سد برق ‪5200‬‬
‫موسسات صنایع کوچک و فابریکات گردید‪ .‬وضع حمل و نقلی خصوصی و دولتی بهتر و منظم گردید‪.‬‬
‫از تاسیسات و فابریکه های مهم آن وقت فابریکه نساجی گلبهار؛ نساجی بگرامی؛ نساجی افغانی؛ پشمینه‬
‫بافی؛ نختابی کابل؛ بوت آهو؛ پشمینه بافی قندهار؛ کود و برق مزارشریف؛ صابون سازی؛ سیلوها؛ فابریکه‬
‫سمنت غوری؛ جبل السراج و هرات؛ دو چرخه سازی پامیر؛ پالستیک سازیها؛ دستگاه ساختمانی هلمند؛‬
‫افغانی؛ بنایی؛ سپین غر؛ راه میدان سازی؛ فابریکه پایه سازی؛ تصدی جنگلک؛ فابریکه حجاری بتون؛‬
‫فابریکه حجاری و نجاری؛ کابل فلز؛ خشکشویی ها؛ کامازها؛ افسوتر؛ فابریکه های کشمش پاکی؛ بانکها‬
‫شرکتهای صادراتی بین المللی؛ بنادر تجارتی؛ سفارت خانه ها؛ وزارت خانه ها؛ تاسیسات و بناهای دولتی؛‬
‫فابریکه شکر بغالن؛ فابریکه جین و پرس مزارشریف فابریکه روغن سازی سپین زر؛ استخراج ذغال سنگ‬
‫و سایر معادن؛ ایجاد مکاتب و لیسه ها؛ توزیع کوپون مواد اولیه به مامورین؛ توشیع قوانین؛ قوای مسلح‬
‫مجهز؛ تشکیل احزاب سیاسی؛ کوپر اتیفها و اتحادیه های صنفی؛ مطابع؛ میدانهای هوای؛ محالت‬

‫‪5‬‬
‫رهایشی؛ شرکت صادراتی قالین قره قل و غیره می باشد‪ .‬در آن زمان افغانستان از لحاظ تولیدات زراعتی‬
‫متکی به خود بود ساالنه صادرات میوه جات خشک تازه پوست قالین و نباتات طبی را داشت؛ که توازن‬
‫اقتصاد کشور را مستحکم حفظ نموده بود‪ .‬در طول پادشاهی محمد ظاهرشاه نرخ اراسهار ثابت بوده از‬
‫‪ 34‬افغانی هیچگاه بلند نرفته است‪ .‬تشکیل سرای صرافی شهزاده مشکالت هزاران تاجرین و سایر افغانها‬
‫را مرفرع ساخته است که الی امروز این مارکیت موجود است ؟‬

‫‪-3‬صادرات عمده افغانستان‬

‫صادرات عمده افغانستان به کشور های آمریکا هند پاکستان و فرانسه می باشد‪ .‬مجموعا صادرات که در‬
‫سال ‪ 2008‬صورت گرفته است ‪ 603‬ملیون دالر عواید بدست‪ .‬یک بر سه حصه این عواید از درک فروش‬
‫محصوالت بته کوکنار بدست می آید‪ .‬محصوالت زراعتی و احجار قیمتی و نیمه قیمتی ؛ پنبه؛ صنایع‬
‫دستی؛ نباتات طبی پشم پوست روده ذغال سنگ و کبال از صادرات مهم این کشور بشمار می رود‪.‬‬
‫صادرات این کشور در سال ‪ 2009‬مبلغ ‪ 547‬ملیون دالر بوده که در قطار‪ 164‬مین کشور جهان محسوب‬
‫می شود‪ .‬صادرات سال ‪ 2008‬مبلغ ‪ 603‬ملیون دالر می باشد که ارقام منفی صادرات غیرقانونی یعنی‬
‫‪ reexports‬کوکنار و خل شیش می باشد‪ .‬در اصم صادرات افغانستان به کشور پاکستان ‪25.9%‬؛ هند‬
‫(‪)25.5%‬؛ ایاالت متحده ‪ 14.9‬درصد؛ تاجکستان ‪ 9.6%‬؛ آلمان ‪ )2010( 5%‬می باشد‪.‬‬

‫برنامه ‪ : GSP‬در سپمتمبر سال ‪ 2007‬ایاالت متحده آمریکا غرض تشویق تجارت افغانستان برنامه‬
‫تجارت ‪ 32.6‬میلیارد دالر با افغانستان بنا نمود‪ .‬در این برنامه ‪ 5000‬قلم اموال افغانستان می تواند بدون‬
‫محصول گمرکی داخل ایاالت متحده آمریکا شود‪ .‬در صورت که دولتهای افغانستان تجارت خود را سریع‬
‫و هر سال رشد دهد می تواند تا ‪ 30‬سال این قرار داد را پوره نماید‪ .‬در غیرآن‪ 50‬سال همه صادرات‬
‫مابه نرخ خوب بازار خواهد داشت‪.‬‬

‫ادراه انکشاف صادرات افغانستان ‪ :‬این ادراه دولتی در سال ‪ 2006‬بکار آغاز نمود است هدف این اداره به‬
‫مقاصد همکاری و انکشاف تجارت دولتی و خصوصی می باشد‪ .‬این اداره ‪ 2‬درصد مالیه حاصل می نماید‪.‬‬

‫‪-4‬واردات افغانستان‬
‫واردات افغانستان در سال ‪ 2008‬بالغ بر ‪ 8.27‬میلیارد دالر گردیده بود‪ .‬واردات افغانستان به طور عمده‬
‫منسوجات؛ محصوالت نفتی ماشین آالت و دیگر کاال های سرمایه ای ؛ مواد ساختمانی و مواد غذای می‬
‫باشد‪ .‬واردات از کشور های روسیه آمریکا هند چین چاپان کره جنوبی آلمان کنیا و پاکستان صورت می‬

‫‪6‬‬
‫گیرد‪ .‬واردات افغانستان ‪ 5.3‬میلیارد در سال (‪ )2008‬می باشد به مقایسه با کشور های جهان ‪ 110‬مین‬
‫کشور می باشد‪ .‬واردات در سال ‪ 2007‬مبلغ ‪ 4،5‬میلیارد دالر بوده است‪.‬‬

‫افغانستان بتناسب کشور ها ‪ :‬اتاالت متحد ‪ 29،1%‬پاکستان (‪ )23،3%‬هند ‪ 7،6%‬؛ روسیه ‪ 4،5%‬؛ آلمان‬
‫‪)2010( 4،2%‬‬

‫بنادر افغانستان ‪ :‬شیرخان بندر؛ حیرتان؛ آقنه؛ تورغندی در شمال افغانستان ؛اسالم قلعه در چابهار با‬
‫ایران ؛ سپن بولدک تورخم و غالم جان با پاکستان عاله بر این بنادر به بنادر دیگر که رسمیت ندارد در‬
‫کشور وجود دارد ولی استفاده اعظمی صورت نمی گیرد‪ .‬مثالً پل بدخشان تاجکستان ؛نورستان پاکستان‬
‫فراه و نیمروز با ایران غیره دراین او اخر دولت افغانستان می خواهد یک بندر را در داخل خاک اعمار‬
‫نماید‪.‬‬

‫مقروضیت دولت جمهوری افغانستان‬

‫دولت افغانستان مبلغ ‪ 1232‬ملیون دالر مقروص می باشد‪ .‬مبلغ ‪ 100648،5‬ملیون دالر از طرف کشور‬
‫های کمک کننده معافیت حاصل نمود‪ .‬این قرض زیاد از کشور روسیه پرداخته شده بود‪ .‬این قرضه‬
‫‪ 3،4%‬در رشد اقتصادی کشور تمام گردیده است‪.‬‬

‫مجموع قروض خارجی قبل از سال ‪ 2001‬را که در آینده جمهوری اسالمی افغانستان باید بپردازد و یا‬
‫معافیت حاصل نماید قرار ذیل می باشد‪.‬‬

‫‪1‬ـ قروض صندوق توسعه ای حکومت کویت بالغ ‪ 21،9‬ملیون دالر آمریکایی‬

‫‪2‬ـ قروض دولت ایران مبلغ به ‪ 9،99‬دالر آمریکایی‬

‫‪3‬ـ قروض صندوق انکشافی اوپک مبلغ ‪ 1،94‬ملیون دالر آمریکای می باشد‬

‫‪4‬ـ قروض حکومت مبلغ بر ‪ 51،04‬ملیون دالر آمریکایی می باشد (از درک برق حرارتی کابل)‬

‫مجموع معافیت قروض خارجی جمهوری اسالمی افغانستان به تفکیک کشور های معاف کننده و تاریخ‬
‫اعالن معافیت‬

‫‪1‬ـ حکومت چین درماه مارس ‪2004‬مبلغ ‪18،80‬ملیون دالرآمریکای قرض خودرامعاف نمود‬

‫‪2‬ـ حکومت دنمارک مبلغ ‪ 5‬ملیون کرون را که مبلغ ‪ 0،9‬ملیون دالر می شد معاف نمود‬

‫‪7‬‬
 ‫‪3‬ـ دولت اچلوسلواکی در ماه ژانویه ‪ 2005‬مبلغ ‪ 29،34‬ملیون دالر را معاف نمود‪.‬‬

‫‪4‬ـ دولت جرمنی در ماه سپتمبر ‪ 2002‬مبلغ ‪ 67،51‬ملیون رالر آمریکایی را معاف نمود‪.‬‬

‫‪5‬ـ دولت آلمان در ماه حوت ‪ 1385‬مبلغ ‪ 29،6‬ملیون دالر آمریکایی را معاف نمود‪.‬‬

‫‪ -6‬دولت روسیه در ماه اوت سال ‪ 2007‬مبلغ ‪ 10316،22‬ملیون دالررا معاف نمود‪.‬‬

‫‪7‬ـ دولت عربستان سعودی در ماه ژانویه سال ‪ 2008‬مبلغ ‪ 24‬ملیون را معاف نمود‪.‬‬

‫‪8‬ـ دولت عراق در ماه می سال ‪ 2008‬مبلغ ‪ 9،5‬دالر قرضه خود را معاف نمود‪.‬‬

‫‪9‬ـ دولت کرواسی مبلغ ‪ 0،49‬ملیون دالر را معاف نمود‪.‬‬

‫‪10‬ـ بانک انکشاف جهانی در ماه می ‪ 2010‬مبلغ ‪ 69،8‬ملیون دالر را معاف نمود‪.‬‬

‫‪11‬ـ دولت ایاالت متحده مبلغ ‪108،5‬ملیون دالرقرضه خودرا در ‪ٰ 22‬ژونیه ‪ 2010‬معاف نمود‬

‫‪12‬ـ قروض جمهوری دموکراتیک جرمنی سابق بتاریخ ‪ 17‬مارچ ‪ 2010‬مبلغ ملیون دالر آمریــکایــی‬
‫قرضـــه خــــود را معــــاف نمــــود‪.‬‬

‫‪-5‬بانکداری در افغانستان‬
‫چرخش اقتصادی یک کشور توسط بانکها صورت می گیرد‪ .‬گفته میتوانیم بانکهای نبض اقتصادی یک‬
‫کشور را در دست دارند‪ .‬زیرا همین بانکها است که پول چاپ می کند کنترول مناسبات پولی را می‬
‫نماید از همه مهمتر سرمایه از خارج توسط همین مرجع در پروژه ها و بنیاد های جدید تاسیس یک‬
‫کشور به مصرف می رسد‪ .‬در حقیقت محل حفاظت سرمایه کشور باشد‪ .‬در افغانستان سیستم بانکداری‬
‫دولتی و خصوصی وجود دارد‪ .‬که همه این بانکها توسط د افغانستان بانک یا بانک مرکزی افغانستان‬
‫کنترول می گردد‪ .‬در سیستم دولتی عالوه بر افغانستان بانک و بانک ملی بانکهای سکتوری از قبیل‬
‫بانک پشتنی تجارتی بانک؛ بانک انکشاف زراعتی؛ بانک انکشاف صنعتی می باشد‪ .‬قانون جدید بانکداری‬
‫دولت افغانستان تالش نمود تا ضمن توسعه بانک های دولتی زمینه را برای کسترش و فعالیت بانک‬
‫های خصوصی نیز فراهم نماید تا این بانک ها در راستای تحقق برنامه های اقتصادی کشور فعالیت‬
‫نمایند و منابع مالی را به سوی فعالیت های سودمند و مولد اقتصادی سوق دهند‪ .‬فعالیت بانکهای‬
‫خصوصی افغانستان سریع تر از بانک های دولتی اند و دلیل آن اینست که سیستم خصوصی کامالً از‬

‫‪8‬‬
‫سیستم جدید بانکداری و انترنت مجهز می باشند‪ .‬در انتقال پول از یک والیت به والیت دیگر مشکالت‬
‫مردم را مرفوع نموده اندو پس از ورود قوتهای بین المللی سیستم و نظام بانکداری کشور های غربی تا‬
‫حدود تاثیرات خود را باالی بانکهای کشور انداخته سود یا مفاد ناجایز بدست می آورند‪ .‬قبالً زیاد ترین‬
‫تکس بانکی ‪ 10%‬بود و از سرمایه ‪ 11%‬درسال دولت به سهامداران مفاد می پرداخت‪ .‬فعالً تکس به ‪20%‬‬
‫رسیده است‪ .‬که این مفاد نمی تواند ایجاد تاسیسات بنیادی را در افغانستان نماید‪ .‬کشورهای اسالمی‬
‫روش بانکی مخصوص دارند که از کشورهای غربی متفاوت اند‪ .‬سرمایه نقدی بانکهای افغانستان ‪144،98‬‬
‫میلیارد می رسد که با این پول می توانند در ترقی کشور و فعالیت بانکداری اسالمی مورد استفاده قرار‬
‫گیرد‪.‬‬

‫‪-6‬اوضاع اقتصادی افغانستان‬

‫تولید ناخالص داخلی ) برابری قدرت خرید (‪_GDP-PPP‬‬

‫‪ 27،36‬میلیارد ( تخمین سال ‪ )2010‬به مقایسه کشورهای جهان ‪111 :‬‬

‫‪ 25،28‬میلیارد ( ‪)2009‬‬

‫‪ 20،92‬میلیارد (‪)2008‬‬

‫تخمینات در سال ‪ 2010‬و به دالر آمریکایی صورت گرفته است‪.‬‬

‫‪ GDP‬نرخ تبادله رسمی ‪:‬‬

‫‪ 15،61‬میلیارد ( ‪ 2010‬تخمین ) نرخ رشد واقعی تولید ناخالص داخلی ‪ )2010(8،2%:‬تخمین‬

‫به مقایسه کشور های جهان ‪17 :‬‬

‫‪)2009 )20،9 % -‬‬

‫‪)2008 )3،6% -‬‬

‫(‪ GDP -PPP‬درآمد سرانه ناخالص ملی ( مبلغ ‪ 900‬دالر در سال (‪ )2010‬مقایسه کشور های جهان ‪:‬‬
‫‪218‬‬

‫‪ 900 -‬دالر (‪ )2009‬تخمین(‬

‫‪9‬‬
‫‪ 2008‬دالر (‪ 2008‬تخمین) البته تخمینات در سال ‪ 2010‬به دالر آمریکای سنجیده شده است‬

‫تولید ناخالص – ترکیب بر اساس بخش ‪:‬‬

‫‪ -‬کشاورزی ‪31،6% :‬‬

‫‪26،3%‬‬ ‫‪ -‬صنعت ‪:‬‬

‫‪42،1%‬‬ ‫‪ -‬خدمات ‪:‬‬

‫‪ -‬البته اطالعات بدون تولید تریاک می باشد‪ .‬اطالعات )‪(2008‬‬

‫‪ -‬نیروی کار ‪ :‬ملیون ) ‪ ( 2004‬به مقایسه کشور های جهان ‪39 :‬‬

‫‪ -‬نیروی کار از روی شغل ‪:‬‬

‫‪ -‬کشاورزی ‪78،6% :‬‬

‫‪ -‬صنعت ‪5،7% :‬‬

‫‪ -‬خدمات ‪ 08 \ 90 ( 15،7%‬تخمینات سالهای (‬

‫‪ -‬تعداد بیکاران به درصد ‪ 2008 ( 35% :‬تخمین ) به مقایسه کشور های جهان ‪180 :‬‬

‫‪ 40% -‬در (‪) 2005‬‬

‫‪ -‬جمعیت زیر خط فقر ‪:‬‬

‫‪ 36% -‬سالهای (‪) 08\09‬‬

‫‪ -‬درآمد و یا مصارف خانوار توسط سهم درصد ‪:‬‬

‫‪ -‬پایین ترین از ‪3،8% 10%‬‬

‫باالترین از ‪24% - 10%‬‬

‫‪ -‬سرمایه گذاری ( ناخالص ثابت)‬

‫‪ % -‬نا معلوم‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ -‬بودجه ‪:‬‬

‫‪ -‬درآمد‪ 1 :‬میلیارد دالر‬

‫‪ -‬هزینه ‪ 3،3 :‬میلیارد دالر‬

‫توجه داشته باشید‪ :‬افغانستان مبلغ ‪ 2،6‬میلیارد دالر از صندوق وجهی بازسازی دریافت کرده و مبلغ ‪63‬‬
‫ملیون دالر را از صندوق و فرمایش (‪ 09 % 10‬تخمین ) بدست آورده است‬

‫‪ -‬مالیات و درآمد های دیگر ‪:‬‬

‫‪ 6،4% -‬از تولید ناخالص داخلی ( سالهای ‪ ) 09 % 10‬به مقایسه کشور جهان ‪209 :‬‬

‫فعالن تکس دولتی ‪ 20%‬می باشد‪.‬‬

‫‪ -‬مازاد بودجه ( ‪ ) +‬ویا کسری (ــ ) ‪ 14.7% :‬ــ از تولیدات ناخالص داخلی ( ‪ 09\10‬تخمین به مقایسه‬
‫کشور های جهان در مقام ‪203‬‬

‫‪ -‬نرخ تورم ) قیمت مصرف کننده ‪( :‬‬

‫‪ 2009 )0،9% -‬تخمین ) به مقایسه کشور های جهان در مقام ‪ 19‬قرار دارد‪.‬‬

‫‪ 2008 )8،3% -‬تخمین (‬

‫‪ -‬نرخ وام دهی نخست النک تجارتی ‪:‬‬

‫‪ )15،689% -‬تخمین ‪ 31‬دسامبر ‪ ) 2010‬به مقایسه کشور های جهان ‪50 :‬‬

‫‪ )15،222% -‬تخمین ( ‪ 31‬دسامبر ‪( 2009‬‬

‫‪ -‬عرضه پول خورد ‪ 5،307 :‬میلیارد دالر ( ‪ 31‬دسامبر ‪ 2010‬تخمین ) به مقایسه کشور های جهان ‪78‬‬

‫‪ 3،943 -‬میلیارد دالر ( ‪ 31‬دسامبر ‪( 2009‬‬

‫‪ -‬عرضه پول گسترده ‪:‬‬

‫‪ 5،659 -‬میلیارد دالر ( ‪ 31‬دسامبر ‪ 2010‬تخمین ) مقایسه کشور را به جهان ‪118 :‬‬

‫‪ 4،149 -‬میلیارد دالر ( ‪ 31‬دسامبر ‪ 2009‬تخمین (‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ -‬سهام اعتباری ىاخلی ‪:‬‬

‫‪ 363،6 -‬ملیون دالر ( ‪ 31‬دسامبر ‪ 2008‬تخمین ) مقایسه کشور را به جهان ‪173 :‬‬

‫‪ 20،06 -‬ملیون دالر ( ‪ 31‬دسامبر ‪ 2007‬تخمین )‬

‫‪ -‬ارزش بازار سهام عمومی معامله ‪:‬‬

‫توقع برده شده است که عواید ناخالص این کشور الی ‪ 2016‬به مبلغ ذیل رشد خواهد نمود‪ .‬لست ذیل‬
‫توسط صندوق وجعی بین المللی ترتیب گردیده است‪ .‬لست تخمینی عواید ناخالص سال گذاشته و‬
‫سالهای آینده ‪GDP – PPP‬‬

‫مملکت ‪ - 2016 - 2015 – 2014 – 2013 – 2012 – 2011‬سال تخمین‬

‫افغانستان ‪ 44،54140 , 85837 , 58934 , 76732 , 02629،616‬اکتبر ‪2010‬‬

‫عواید سرانه ‪:‬طبق ارزیابی اداره سی آی ای در آمد سرانه افغانستان از سال ‪2000‬ـ‪2010‬‬

‫مبلغ ‪ 500‬میلیارد دالر و درجمله ‪ 170‬مین کشور جهان بشمار می رفت‪ .‬طبق ارزیابی بانک جهان در‬
‫آمد سرانه افغانستان از سال ‪ 1990‬ــ ‪ 2010‬مبلغ ‪ 501‬میلیارد دالر در سال بود از ‪ 190‬کشور جهان‬
‫‪ 175‬مین کشور در حال پیشرفت بوده است‪ .‬عواید ناخالص افغانستان به مقدار ‪ 31‬درصد از بخش‬
‫زراعت ‪ 26‬فیصد از بخش صنعت ‪ 43‬درصد از بخش خدمات بدست می آید‪ .‬تعداد افراد مستعد بکار‬
‫حدود ‪ 15‬ملیون می باشد‪ .‬از جمله ‪ 80‬درصد مشغول زراعت و مالداری ‪ 10‬درصد مشغول صنعت ‪10‬‬
‫درصد مشغول خدمات می باشد‪.‬‬

‫عواید سرانه افغانستان از سال ‪ 1960‬الی ‪ 2016‬ارزش دالر آمریکایی‬

‫نام مملکت ‪1968 - 1968–1967–1966–196 – 1964–1963– 1962-1961-1960‬‬

‫افغانستان‪- 121 – 120 – 150 – 128 – 94 – 76 – 73 – 54 – 56 – 56 :‬‬

‫نام مملکت‪1979- 1978- 1977- 1976- 1975- 1974- 1973- 1972-1971-1970 :‬‬

‫افغانستان ‪- 248 – 227- 208- 185- 175- 163- 134- 127- 149- 146 :‬‬

‫‪12‬‬
 ‫نام مملکت‪1989- 1988- 1987- 1986- 1985- 1984- 1983- 1982- 1981- 1980 :‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫افغانستان ‪- :‬‬

‫‪-7‬بودجه ملی افغانستان‬

‫بودجه ملی افغانستان شامل بودجه عادی و انکشافی می باشد‪ .‬بودجه ملی سال ‪ 1389‬تقریباً ‪8.793‬‬
‫میلیارد دالر می باشد‪ .‬که این رقم شامل فندهای توسعه ای بوده که خارج از شبکه های حکومت به‬
‫مصرف خواهد رسید‪ .‬مصارف نظر به اهداف تقسیم می گردندو مصرف عملی پولی است که به هزینه‬
‫روزمره دولت مانند معاشات کارمندان و پولیس؛ مصارفات و خدمات دفاترو ادارات دولتی و خریداری‬
‫وسایل و ماشین آالت و وسایط نقلیه به مصرف می رسد‪ .‬بسیار از این مصارف از مالیات و دیگر منابع‬
‫داخلی تمویل می گردد‪ .‬مصرف عملی سال ‪ 1389‬مبلغ ‪ 2،397‬میلیارد دالر می باشد‪ .‬بودجه انکشافی‬
‫درکنار بودجه عملی قرار دارد‪ .‬این پول باالی توسعه و بهبود عرضه خدمات به مردم به مصرف می رسد‪.‬‬
‫بودجه انکشافی به دو دسته تقسیم گردیده است‪.‬‬

‫بودجه انکشافی اصلی ‪ :‬شامل مساعت انکشافی است که توسط وزارت مالیه افغانستان از طریق نحوه‬
‫عملکرد های حسابدهی دولت اداره می شود و بودجه انکشافی ‪ 1389‬مبلغ ‪ 2،284‬میلیارد دالر است‪.‬‬

‫بودجه انکشافی خارج ‪ :‬مبالغی است که تمویل کننده گان آنرا کمک کرده و از طریق نحوه عملکرد‬
‫دولت به مصرف نمی رسد و مستقیماً توسط تمویل کننده گان به شرکای قرار دادی توزیع می گردد‪.‬‬
‫بودجه انکشافی خارجی برای سال ‪ 1389‬ملبغ ‪ 112‬میلیارد دالر می باشد‪ .‬در مجموع بودجه انکشافی‬
‫توسط مراجع بین المللی تمویل می گردد‪ .‬این مراجع در کنفرانس لندن ‪ 1389‬تعهد نمودن که ‪50‬‬
‫درصد کمک های انکشافی را از طریق حکومت افغانستان الی اخیر ‪ 1391‬فراهم خواهد نمود‪ .‬ایجاد‬
‫بودجه ساالنه یک پروسه مغلق و طویل می باشد مسوولیت اداره این پروسه مطابق به قانون اساسی به‬
‫وزارت مالیه سپرده شده است‪ .‬دوره اماده گی بودجه ساالنه مدت یک سال را دربر می گیرد و وزارت‬
‫مالیه جدول زمانی آنرا ساخته و ازآن نظارت می کند‪ .‬باالتر همکاری دولتهای خارج فعالً هر وزارت خانه‬
‫افغانستان دارای استراتژی و برنامه ‪ 5‬ساله وبا اضافه از آنرا طرح ریزی نمودند‪ .‬استراتژی وزارت مالیه‬
‫افغانستان از سال ‪ 1387‬الی ‪ 1392‬می باشد‪ .‬دراین مدت طرح شده است تا به تاریخ کمکهای خارجی‬
‫تنزیل یافته به عوض آن باید ‪ 80‬درصد بودجه داخلی از طریق منابع داخلـی پـرداخــته شــود بودجــه‬
‫مــالی ســال ‪ 1390‬مبــلــغ ‪ 226‬میــلیــارد افغــانــی ( ‪4،8‬میلیارد دالر) پس از دوبار رد توسط‬

‫‪13‬‬
‫پارلمان افغانستان بتصویب رسید‪ .‬که از که ‪266‬میلیارد افغانی مبلغ ‪ 153 , 969 , 685 , 427‬افغانی‬
‫(‪ 3،27‬میلیارد دالر) برای مصارف بودجه عادی کشور و بالغ به ‪ 72, 550, 276, 723‬افغانی معادل ‪1,‬‬
‫‪ 543, 622, 909‬دالر آن به مصرف بودجه انکشافی می باشد‪ .‬پروژه انکشافی سال ‪ 1390‬عبارتند از‬
‫ایجاد سرک حلقوی والیت بدخشان؛ جاده بزرگ قلعه مراد بیک الی جبل السراج؛ چاده هرات ـ چغچران؛‬
‫پروژه آبرسانی والیت نیمروز؛ بازسازی میدان هوایی والیت خوست؛ اعمار دانشگاه در والیت بغالن؛ ادامه‬
‫کار ساختمان دانشگاه هرات اعمار دانشگاه در والیت پکتیا؛ مراکز مختلف در بخش های وزارت صحت‬
‫می باشد‪.‬‬

‫‪-8‬چالشها در عدم تطبیق بودجه انکشافی‬

‫در چند سال گذاشته دولت نتوانسته است بودجه انکشافی خودرا که جز مهم برای کشور است طور صدر‬
‫درصد به مصرف رساند و علت آن قرار ذیل اند‪ .‬طبف بیانات وزارت مالیه افغانستان از شروع سال ‪1390‬‬
‫تا فعالً تمامی وزارت خانه ‪ 33%‬پالن ارسال را تطبیق نموده اند‪ .‬علت عدم تطبیق تاخیر در تصویب‬
‫پروژه ها عدم امنیت مشکالت اداری ناوقت رسیدن پول؛ وسعت پالن به نسبت عدم داشتن کارکن فنی‬
‫و غیره مسایل می باشد‪ .‬و علت عمده آن قرار ذیل می باشد‪.‬‬

‫‪ 1‬ــ عدم اداره و حاکمیت دولتی و موجودیت بی امنی و عدم دریافت کارگر در ساحه باعث عدم تطبیق‬
‫پروژه می گردد‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ بعضی کمکها و عده می باشد ولی در عمل چنین کمک یا نمی رسد یا قسمتی آن می رسد و یا‬
‫ناوقت می رسـد‪.‬‬

‫‪ 3‬ــ بروکراسی کاغذپرانی وسایل اداری توسط دولت و شورای ملی باعث هدم تطبیق پروژه می رسد‪.‬‬

‫‪ 4‬ــ بعضی پروژه بنابر نفوذ قدرت که وکال پارلمان در شورای ملی دارد جبراً باالی دولت تحمیل می‬
‫نماید در حالیکه ظرفیت سازی پروژه تکمیل نگردیده ضرورت به وقت دارد تا تکمیل گردد‪ .‬پروژه ها به‬
‫علت دریافت کارگر؛ کارفهم؛ قراردادی و غیره معطل می ماند‪.‬‬

‫‪ 5‬ــ به وقت تسلیم ندادن پروژه توسط قرارداد کننده گان می باشد‪ .‬بعضاً قرارداد کننده گان هم‬
‫مشکالت و معذرت معقول و غیر معقول می یابند‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪ 6‬ــ کنترول و نظارت بعضی از پروژه ها توسط کنترول کننده گان در جریان کار ویا در اثنای تکمیل‬
‫پروژه معطل قرارداد می شود‪.‬‬

‫بنابر آمار کمیسیون مالی مجلس نمایندگان افغانستان حدود ‪ 200‬پروژه برنامه ریزی شده در این سال‬
‫به اجرا گذاشته نشده و پول این پروژه ها همچنان باقی مانده است‪.‬‬

‫‪-9‬چگونگی تطبیق پالن وزارت خانه های افغانستان‬

‫دولت اسالمی افغانستان در مدت ‪ 9‬ماه سال ‪ 1390‬از ‪ 249‬میلیارد بودجه سال صرف ‪ 33%‬که حدود ‪82‬‬
‫میلیارد افغانی می شود استفاده نموده است‪ .‬امکان دارد تا اخیر سال ‪ 1390‬به ‪ 45% - 40‬برسد‪ .‬هکذا‬
‫کسر بودجه الی ‪ 80‬درصد می باشد‪.‬‬

‫وزارت فواید عامه‬

‫این وزارت یکی از مهمترین وزارت خانه سکتوری افغانستان می باشد‪ .‬وظیفه این وزارت سروی طرح و‬
‫نظارت از میدانهای هوایی؛ راه و شاهراه؛ خطوط آهن را دارد‪ .‬بودجه این وزارت در سال ‪1390‬‬
‫مبلغ ‪ 380،6‬ملیون دالر می باشد که در ‪ 50‬پروژه باید مصرف گردد تا فعالً ‪ 21‬جدی ‪1390‬‬
‫حدود ‪ 114‬ملیون دالر مصرف گردیده ‪ 32‬درصد می شود‪ .‬طبق گزارش وزارت از ‪ 50‬پروژه ‪ 17‬پروژه‬
‫قبالً تکمیل گردیده است‪ 22 .‬پروژه تحت کار ‪ 11‬پروژه در حالت داوطلبانه قرار دارد‪ .‬مهمترین پروژه‬
‫های این وزارت ترمیم و اعمار سرک قیصار باالمرغاب؛ قلعه مرادبیگ جبل السراج شهراه اشکاشم‬
‫فیض آباد می باشد‪ .‬مهمترین شهراه که افسانه شده است سرک قیصار باالمرغاب است که امکان دارد‬
‫هرگز اعمار نگردد تطبیق این سرک شهراه حلقوی افغانستان را تکمیل می نماید‬

‫وزارت صحت عامه در سال ‪ 164،7‬ملیون دالر پالن داشت که تا فعالً ‪ 42‬درصد تطبیق گردیده است‬
‫این وزارت دارای ‪ 40‬پروژه انکشافی می باشد که پروژه های ساختمانی و سایر مسایل می باشد‪ .‬علت‬
‫عدم تطبیق تدارک مواد می باشد‪ .‬که وقت زیاد را دربر می گیرد‪.‬‬

‫کسر بودجه در افغانستان‬

‫زمانیکه یک شرکت یا یک وزارت ویا دولت مصارفش نسبت عوایدش از دیاد یابد کسر بودجه صورت می‬
‫گیرد‪ .‬کسر بودجه در اکثر کشور های جهان حتا امریکا نیز رخ می دهد‪ .‬یکی از علل مهم بلند و پایین‬
‫رفتن بهای ارز؛ اجناس؛ و تغییرات در قیمت اجناس می باشد‪ .‬تطبیق ننمودن پالن ‪ 100%‬دروقت‬
‫وزمانش و ده ها مشکالت دیگر نیز کسر بودجه را به بار میاورد‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫طرح پروسه کابل نون‬

‫شهر جدید کابل مبلغ ‪ 35‬میلیارد هزینه دارد‬

‫قبالً نقشه شهر کابل برای ‪ 500‬هزار باشنده ترتیب گردیده بود‪ .‬درطی ‪ 32‬سال جنگ نفوس این شهر‬
‫به ‪ 4،5‬ملیون کشید‪ .‬حدود ‪ 1،8‬ملیون نفر در ‪ 68%‬شهر کابل خارج نقشه کابل در خانه های خودسر‬
‫زندگی می نمایند؛ که بیجا ساختن آینها ناممکن است‪ .‬شهر به مشکالت کانالیز اسیون آب هوای تنفسی‬
‫از دیاد کثافات مبتال است‪ .‬طبق اظهارات مهندس محمد یوسف پشتون که اساس کزار کابل جدید و‬
‫وزیر انکشاف شهری در آن زمان بود؛ کابل پس از ‪ 15‬سال دارای نفوس ‪ 6،5‬یا ‪ 7‬ملیون خواهد بود‬
‫که برای آنها آب و هوای موجود کافی نخواهد بود‪ .‬بدین منظور ضرورت است تا شهر را وسعت داد در‬
‫سال ‪ 1386‬مهندس یوسف پشتون پروژه ساخت کابل جدید را به جناب حامد کرزی پیشنهاد کرد‪.‬‬
‫ایشان بورد را موظف نمود تا یک شهر جدید را به منظور انکشاف تهیه منازل رهایشی برای ساکنین‬
‫کابل جستجو نموده و پالن آنرا ترتیب نمایند‪ .‬برنامه ریزی این شهر در ‪ 24‬مارچ سال ‪ 2009‬به تصویب‬
‫شورای وزیران رسید‪ .‬قرار است پایتخت از شهر کابل کهنه به این شهر منتقل کردد‪ .‬این پروژه به چند‬
‫مرحله تقسیم شده است‪ .‬مرحله اول در سال ‪ 2012‬شروع و در سال ‪ 2015‬باید ختم گردد‪ .‬دراین‬
‫مرحله باید برای ‪ 400‬هزار نفر ‪ 80‬هزار مسکن اعمار گردد‪ .‬پیش بینی شده است تا کار این پروژه در‬
‫سال ‪ 2025‬به اختتام برسد‪ .‬این شهر در ولسوالی دهسبز واقع شمال کابل فعلی به مساحت ‪500‬‬
‫کیلومتر مربع پالن شده است‪ .‬قرار است در این شهر ‪ 3‬ملیون نفوس جا داده شود‪ .‬شهر کابل جدید‬
‫مطابق به مودل جدید وقت اعمار خواهد شد‪ .‬مصارف مجموعی این شهر به ‪ 35‬میلیارد دالر کشانیده‬
‫خواهد شد‪ .‬در نظر است شرکت چاپانی بنام جایکا زیر بنا این شهر را اعمار نماید‪.‬‬

‫‪-9‬فقر‪-:‬‬
‫فقر به معنی شکستن ستون فقرات یاضعف آن اطالق میگردد یا به معنی دیگر فقر به معنی سوراخ‬
‫کردن یعنی (اشترتوسط آله فلزی که به استخوان میرسد اطالق میگردد‪.‬‬

‫فقرعبارت ازنداشتن مال ویا قلت آن درنزد انسان وضد غنی است‪.‬‬

‫تعریف فقربه نزدعلما اقتصاد‪-:‬‬

‫فقرعبارت ازکفایت نکردن طعام‪،‬لباس‪،‬مسکن وغیره ضروریات زندگی میباشد‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫فقرعبارت ازمحروم بودن ازاحتیاجات ضروریات زندگی میباشد‪.‬‬

‫آدم سمیت نیزبه پدیده فقرتوجه نموده ومیگوید‪:‬تاامین کاالهای ضروری درمقابل کاالهای تجملی برای‬
‫همه ضروری والزمی است وخانواده فاقدآن فقیرتلقی میشود‬

‫انواع فقر‪:‬‬
‫فقرازنقطه نظر های گوناگون بررسی میشود ودارایی تقسیم بندی های ویژه است که میتوان هریک‬
‫ازآنهارا نوعی ازفقر دانست که ویژگیها وپیامدهای نیزدارند که درذیل به آن اشاره مینمایم ‪.‬‬

‫الف ‪ :‬ازنگاه درجه وشدت فقر به دونوع است‪-:‬‬

‫‪ : 1‬فقرمطلق ‪ -:‬آنست که انسان درپاین ترین سطح اجتماعی وصحی قرارداشته وتوان پوره کردن‬
‫ضروریات زندگی را نداشته باشد‪.‬‬

‫و یا محرومیت ازامکانات ضروری والزمی زندگی (مثال فقدان ‪،‬طعام ‪،‬لباس ومسکن ) را میتوان فقرمطلق‬
‫نامید این فقربه اساس تعریف بانک جهانی عبارت ازفقریست که اشخاص مواجه به آن روزانه کمتر ازیک‬
‫دالربرای زندگی دراختیارداشته باشند‪.‬‬

‫‪ : 2‬فقرنسبی ‪ -:‬آنست که انسان توان پوره کردن ضروریات اولیه زندگی خود را دارد اما سطح زندگی‬
‫اش ازسطح زندگی دیگران پاینترمیباشد‪.‬‬

‫فقرنسبی ناشی ازاختالف سطح زندگی ها درزمان مختلف درمیان تک تک افراد جامعه است وهمچنین‬
‫فقریست که ازمقایسه یک شهر با شهر دیگر وکشوری با دیگر کشور ها پدید میآید‪.‬‬

‫ب ‪ -:‬فقررامیتوان به فقرمادی وفقرمعنوی وفقرفرهنگی تقسیم نمود‬

‫‪ -: 1‬فقرمادی ‪-:‬‬

‫آنست که انسان توان پوره کردن ضروریات اولیه زندگی خود را دارد اما سطح زندگی اش ازسطح زندگی‬
‫دیگران پاینترمیباشد‪.‬‬

‫‪ -: 2‬فقرمعنوی ‪-:‬‬

‫‪17‬‬
‫انسان ‪%50‬مادی وهمان طوریکه جسم انسان که ماده است به تغذیه وخوراک ضرورت داردودرصورت‬
‫کمبودآن جسم انسان ضعیف شده روح انسان نیزاگرتغذیه معنوی نشوددچارضعف میشود‪ .‬درجامعه که‬
‫تنهابه مادیات توجه میشود وبه معنویات ارزش قایل نیستندچنین جامعه مبتال به فقرمعنوی میشوند‪.‬‬

‫‪ -: 3‬فقرفرهنگی ‪ :‬فقرفرهنگی عبارت ازفقدان آگاهی های الزم‪ ،‬تقلید کورکورانه ‪،‬عدم آگاهی ازارزش‬
‫های واالی اسالمی انسان را به فقرفرهنگی مبتال میسازد که همچون میمون های مقلد گاهی ازفرهنگ‬
‫غرب پیروی میکنند وگاه ازفرهنگ شرق گاهی ازهندویزم وگاهی از کمونیزم وگاهی ازمسیحیت وگاهی‬
‫هم ازیهودیت ‪.‬‬

‫فقرازلحاظ خودشخص به دونوع است ‪:‬‬

‫الف ‪ -:‬عبارت از قلت درآمد شخص که نیازمندی ضروری زندگی اش را توسط آن بدست آورده نتواند‪.‬‬

‫ب ‪ -:‬درآودی که احتیاجات اولیه شخص را کافی باشد اما مصارف بی جا و بی موردش مانند اسراف‪،‬‬
‫نوشیدن مخدرات‪،‬قمار وغیره کفایت نکند‪.‬‬

‫بصورت عموم اسباب فقر اقتصادى کشورها را میتوان به سه دسته تقسیم کرد‪:‬‬

‫اول‪ :‬کمبود منابع و امکانات اقتصادى به تناسب نفوس(عامل حقیقى فقر)‬

‫دوم‪ :‬عدم موجودیت برنامه ریزى فعالیت هاى اقتصادى‪ ،‬استفاده نادرست از منابع وعدم توازون در‬
‫فعالیت هاى اقتصادى(عامل غیر حقیقى فقر)‬
‫البته در کنار علل فوق مشکل برترى جویى و موجودیت مفکوره استعمار درکشورهاى نیرومند نیز‬
‫سبب فقر اقتصادى درکشورهاى ضعیف میشود اما این امر میتواند منحیث عامل برهم زننده نظم‬
‫فعالیت هاى اقتصادى در عنوان دوم نیز زیر مطالعه گرفته شود‪.‬‬
‫سوم‪ :‬وقوع جنگها به ویژه جنگها ى دوامدار و رویدادهاى حوادث طبیعى چون زلزله ها‪ ،‬سیالب ها‪،‬‬
‫خشک سالیها در مواقع مختلف ضربات بزرگى را بر پیکر اقتصاد کشور ها وارد مى کند اما این عوامل‬
‫فقر دوامدار را ببار نیاورده و با روی دست گرفتن برنامه هاى تعمیرى و همکارى میان ملت ها میتوان‬
‫به حل آن دست یافت‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫راه های مبارزه با فقر اقتصادی در افغانستان‬
‫فقر در قاموس اقتصادى جهان مفهوم آشنائیست‪ .‬بشر از بدو پیدایش خویش با این مشکل دست و‬
‫گریبان بوده‪ ،‬پیوسته کوشیده است بر آن غلبه حاصل نماید و در جهان امروز کشورهاى زیادى وجود‬
‫دارند که فقر گلوى مردم شانرا مى فشارد‪.‬‬
‫منابع سرشار طبیعى با داشتن ذخایر کافى طال‪ ،‬زمرد‪ ،‬الجورد‪ ،‬یاقوت‪ ،‬بیروج‪ ،‬مس‪ ،‬آهن‪ ،‬نقره‪ ،‬نفت‬
‫وگاز‪ ،‬در کنار آن داشتن زمینهاى وسیع زراعتى‪ ،‬منابع کافى آبى و از همه مهمتر موقعیت ناب تجارتى‬
‫افغانستان منحیث کوتاه ترین راه اتصال اروپا و اسیاى میانه به نیم قاره هند و خلیج فارس‪ ،‬همه وهمه‬
‫امکانات سرشار اقتصادى اند که افغانستان از سالها قبل در اختیار دارد که استفاده معقول از آنها بدون‬
‫شک پیام آور رشد سریع و انکشاف همه جانبه اقتصادى در کشور بوده میتواند؛ اما اتخاذ تدابیر ناقص‬
‫و نیمه تمام بیشتر ازین امر جلوگیرى نموده و ملت را با فقر اقتصادى دست به گریبان نموده است‪.‬‬
‫اگرچند در طول سه دهه گذشته یک عامل عمده و اساسى ازبین رفتن اساسات اقتصادى در افغانستان‬
‫که باعث غلبه بیشتر فقر گردیده جنگهای طوالنى و ویرانى بیشترین مراکز فعالیت اقتصادیست‪ .‬زیرا‬
‫درین مدت فعالیت گاه هاى اقتصادى ییکه با ظرفیت هاى ناکافى فعالیت داشتند نیز هشتاد در صد‬
‫ازبین رفته بود‬
‫بمنظور بلند بردن عاید سرانه و مبارزه با فقر در شرایط موجود باید به اقدامات ذیل متوصل شد‪:‬‬
‫الف‪ -‬فعال سازى منابع اقتصادى‪:‬‬
‫آنچه که در طول سالهاى گذشته به وفرت دیده شده این است که واحدهاى اقتصادى کامالً از نظر‬
‫افتاده و از منابع مالى استفاده مثبت وموْثر صورت نمى گیرد‪ .‬در ظرف سالهای گذشته حتى جامعهء‬
‫بین المللى نیز در مواقع ضرورت به رسانیدن امداد موْقتى براى مردم اکتفاء نموده و بس‪ .‬پولهاى‬
‫هنگفتی که صرف مواد اولیه مورد ضرورت مردم گردید‪ ،‬به سادگى میتوانیست قسمت هاى زیادى از‬
‫زمینهاى زراعتى کشور را آماده بهره بردارى نموده و فابریکات زیادى را دو باره فعال ویا هم جدیداً‬
‫احداث نمود همچون اقدامى از یک طرف مشکل بیکارى را در جامعه تا حدودی حل میساخت از‬
‫سوى دیگر تولیدات داخلى و همچنان پیداوار زراعتى را داخل مارکیت نموده و کنترول نرخ ها را‬
‫آسانتر مى سازد‪.‬‬
‫ب‪ -‬تالش در جهت خود کفایى و بلند بردن سطح تولیدات داخلى‪:‬‬
‫بلند بردن سطح تولیدات داخلى یگانه وسیله ایست که دست دولت ها را در امر کنترول اوضاع‬
‫اقتصادى در قلمرو شان درازتر مى سازد؛ زیرا رقابت هاى ناسالم در بسا از مواقع باعث بلند رفتن نرخ‬
‫امتعه و اشیایى میشود که از خارج وارد میگردد‪ .‬راه هاى تقویه و انکشاف تولیدات داخلى را میتوان‬

‫‪19‬‬
 ‫چنین نشاندهى کرد‪:‬‬
‫اول‪ :‬تهیهء ماشین آالت بمنظور میکانیزه شدن زراعت براى زمین داران بصورت قرضه‪:‬‬
‫افغانستان کشور زراعتى بوده و زمینهاى وسیع خشک و بایر اما قابل زرع را در خود دارد‪ ،‬کمک و‬
‫تشویق زارعین میتواند کشور را از گاه زراعتى فراتر از مرحله خود کفایى برساند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬تهیهء ماشینهاى داراى ظرفیت کار بیشتر تولیدى براى موْسسات تولیدى بصورت قرضه‪.‬‬
‫سوم‪ :‬اعطاى قرضه هاى طویل المدت و قصیر المدت براى زمین داران و مالکان یا شایقین فابریکات و‬
‫موْسسات تولیدى‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬کمک و همکارى در جهت بلند بردن کیفیت تولیدات داخلى‪.‬‬

‫ج‪ -‬اعطاى مزد و معاش عادالنه‪:‬‬

‫مزد و معاش عادالنه که ضرورت هاى کارمندان و کارگران را رفع نموده بتواند یک قدم عمده در راه‬
‫بلند بردن عاید سرانه به حساب مى آید‪ .‬این امر نه تنها از اتالف حقوق کارکنان و فقر در جامعه‬
‫جلوگیرى مى نماید بلکه قوه و استعداد کار را در آنها افزایش داده حجم تولیدات‪ ،‬زراعت‪ ،‬تجارت و‬
‫سایر فعالیتهاى اقتصادى را بیشتر مى سازد‪ ،‬از جانبى هم عالقمندى کارکنان به کار‪ ،‬باعث بلند رفتن‬
‫کیفیت تولیدات میگردد در کنار آن در نظر گرفتن خدمات اجتماعى براى کارکنان نیز یکى از عوامل‬
‫است که به سهم خود در قسمت بلند بردن عاید سرانه و حجم مفاد ملى موْثریت خود را دارا میباشد‪.‬‬
‫اعطاى قرضه هاى بانکى براى مامورین و غیره افراد بمنظور اعمار منازل رهایشى و رفع ضروریات‬
‫شامل اسباب ارتقاى عواید سرانه میباشد‪.‬‬
‫د‪ -‬کنترول نرخ ها‪:‬‬
‫یکى از عوامل عمده و اساسى که در قسمت حفظ نظم اقتصادى جامعه رول عمده دارد عبارت از‬
‫کنترول نرخ ها است‪ ،‬حکومت افغانستان دراین زمینه تا حال گام سودمندى برداشته نتوانسته است و‬
‫این امر در قسمت کاهش ارزش پول و در نهایت برهم زدن وضع اقتصاد خانواده ها و عاید سرانه رول‬
‫قابل مالحظه یى دارد‪ ،‬مسئله کنترول نرخ از زمانه هاى قدیم تا عصر حاضر یکى از مسایل عمده‬
‫ایست که در روبروى دولت ها قرار دارد وپیوسته تالش به خرج داده میشود تا با استفاده از شیوه هاى‬
‫موْثر و طرح پالنهاى سودمند اقتصادى جلو آن گرفته شود‪ .‬بناء در شرایط موجود باید یکى از اولویت‬
‫هاى دولت موضوع کنترول قیم در مارکیت ها میباشد‪.‬‬
‫ه‪ -‬تنظیم فعالیت هاى اقتصادى‪:‬‬
‫آنچه که ازهمه نکات مهمتر بوده و رعایت آن میتواند موْثریت تدابیر اقتصادى را به مراتب بیشتر‬
‫سازد عبارت از تنظیم فعالیت هاى اقتصادیست‪ .‬هرگاه نشر اسکناس هاى جدید افغانى با تدابیر دیگر‬

‫‪20‬‬
 ‫اقتصادى از جمله تقویه و فعال سازى منابع اقتصادى‪ ،‬کنترول قیم‪ ،‬وحفظ موازنه(بیالنس) اقتصادى‬
‫در کشور همراه مى بود‪ ،‬بدون شک میتوانست ارزشمند به حساب آید‪ ،‬تنظیم فعالیت هاى اقتصادى به‬
‫اساس برنامه یا پالن معین میتواند میان تمام ساحات کار اقتصادى همکارى ایجاد نموده و موْثریت‬
‫آنها را بیشتر سازد‪.‬‬

‫سواالت فصل اول‬

‫‪ -1‬مساحت کلی افغانستان چندکیلومتر مربع است و افغانستان از نظر مساحت در دنیا چندمین‬
‫کشوراست؟‬
‫‪ -2‬چالشها در عدم تطبیق بودجه انکشافی راتشریح کنید؟‬
‫‪ -3‬تطبیق پالن ‪ 9‬ماهه وزارت خانه های افغانستان را بصورت کامل تشریح کنید؟‬
‫‪ -4‬خصوصیات بارز اقتصادی افغانستان را بیان کنید؟‬
‫‪ -5‬در افغانستان چه نوع سیستم بانکداری وجود دارد هر کدام را شرح دهید؟‬
‫‪ -6‬مجموع قروض خارجی قبل از سال ‪2001‬که در آینده جمهوری اسالمی افغانستان باید بپردازد و یا‬
‫معافیت حاصل نماید را بیان کنید؟‬
‫‪ -7‬واردات افغانستان به طور عمده به کدام بخش ها اند هر کدام را نام بگیرید؟‬
‫‪ -8‬صادرات عمده افغانستان را بیان نموده و کشورهای را که افغانستان به آنها صادرات دارد را نام‬
‫بگیرید؟‬
‫‪ -9‬مرز مشترک افغانستان با کشور های همسایه چندکیلومتراست وافغانستان با کدام کشورها مرز‬
‫مشترک دارد؟‬
‫در مورد تاریخچه اقتصاد افغانستان معلومات دهید؟‬ ‫‪-10‬‬

‫‪21‬‬
 ‫لیست فعالیت ها‪:‬‬

‫‪-1‬مساحت کل افغانستان ‪ ،‬افغانستان از نظر مساحت در دنیا و طول مرز های افغانستان ‪.‬‬

‫‪ -2‬مقایسه سه دوره تاریخ اقتصاد افغانستان ‪.‬‬

‫‪ -3‬صادرات افغانستان و کشور های را که افغانستان به آنها صاردات دارند ‪.‬‬

‫‪ -4‬قروض خارجی افغانستان را قبل از سال ‪2001‬‬

‫فصل دوم‬

‫منابع طبیعی افغانستان‬

‫اهداف آموزشی‪:‬درپایان این فصل محصالن قادر خواهند بود تا‪:‬‬

‫‪ -1‬با مفهوم منابع آشنا شوند‬
‫‪ -2‬انواع منابع را شناسایی کنند‬
‫‪ -3‬منابع طبیعی افغانستان را تشریح کنند‬

‫وقتی از منابع ( )‪Resources‬و مدیریت منابع ()‪)Resource Management‬صحبت میکنیم‪،‬‬

‫ابتدا همه چیز به نظر ساده و شفاف میآید‪ ،‬این در حالی است که وقتی کمی دقیقتر فکر میکنیم و‬
‫انتخابها و تصمیم گیریهای درست و نادرست خود را مرور میکنیم‪ ،‬متوجه میشویم که ریشهی‬
‫بخش مهمی از اشتباهاتمان را باید در درک ضعیف یا نادرست از مفهوم منبع یا ‪Resource‬جستجو‬
‫کنیم‪،‬البته ریشهی مشکالت‪ ،‬همواره در درک ضعیف از مفهوم منابع نیست‪ .‬موارد بسیاری را میتوان‬
‫یافت که ما منابع خود را به درستی تشخیص دادهایم؛ اما در مدیریت منابع و سرمایهگذاری و استفاده‬
‫از منابع دچار خطا شدهایم‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪-1‬تعریف منابع )‪(Resourcese‬‬
‫مفهوم منبع ‪ ،‬منابع و مدیریت منابع ابتدا در علم اقتصاد و میان اقتصاددانان انگلیسی با واژهی‬
‫‪ Resource‬مطرح شد و کامالً با واژهی ‪ Source‬فرق داشت و دارد (واضح است که اگر هممعنا بودند‬
‫نیازی به استفاده از دو کلمهی مستقل نبود)‪.‬اما اینکه چرا ‪ Resource‬و ‪ Source‬هر دو در فارسی‬
‫به یک واژه و آن هم منبع ترجمه شده اند چندان مشخص نیست‪ ،‬جالب اینجاست که با وجود عربی‬
‫بودن واژهی منبع‪ ،‬این واژه در زبان عربی به این معنا به کار نمیرود و واژههایی مثل مورد و وسیله به‬
‫عنوان معادل آن به کار میروند‪.‬‬

‫در میان اروپاییان هم واژههایی ( ‪Mezzi / Mittel / Betriebsmittel / Ressource /‬‬

‫)‪Resorse‬همگی به مفهوم ابزار و وسیله ( )‪means‬نزدیک هستند و علت اینکه ما چرا ‪Resource‬‬
‫را با واژههایی نظیر منبع و سرچشمه و مخزن برابر در نظر گرفتهایم به سادگی قابل درک نیست‪.‬‬

‫به هر حال ما در متمم‪ ،‬از همین اصطالح غیردقیقِ رایجِ منبع و مدیریت منابع استفاده میکنیم‪ ،‬اما‬
‫همواره به خاطر داشته باشید که‪ :‬منبع یا ‪ Resource‬یک وسیله ‪ /‬ابزار است و ارزش ذاتی ندارد‪ ،‬این‬
‫هدف ما و نحوهی استفادهی ما از منبع برای رسیدن به هدف است که ارزش هر منبع را تعیین میکند‪.‬‬

‫بسیاری از ما با شنیدن واژهی منابع به یاد منابع طبیعی ( )‪Natural Resources‬میافتیم‪ ،‬البته این‬
‫مسئله کامالً قابل درک است‪ ،‬منابع طبیعی یکی از مهمترین منابعی هستند که در اختیار جامعههای‬
‫انسانی قرار میگیرند ‪ ،‬منایع طبیعی‪ ،‬منابعی هستند که بدون دخالت انسان وجود دارند ‪.‬این منابع‬
‫شامل همه مشخصات ارزشمند مانند ویژگی های مقناطیسی‪ ،‬گرانشی‪ ،‬الکتریکی و نیروهای مختلف و‬
‫غیره می باشند ‪.‬این منابع بر روی زمین عبارتند از نور خورشید‪ ،‬زمین ( شامل همه مواد معدنی)‪ ،‬آب‪،‬‬
‫اتمسفر همراه با تمام پوشش گیاهی‪ ،‬محصوالت زراعی‪ ،‬و حیوانات که بطور طبیعی بوجود می آیند ‪.‬‬

‫‪-2‬منابع طبیعی چه منابعی هستند؟‬

‫مناطق خاصی مانند جنگل های بارانی‪ ،‬اغلب با تنوع زیستی و جغرافیایی موجود در اکوسیستم های آن‬
‫ها مشخص می شود‪،‬منابع طبیعی ممکن است به روش های مختلف طبقه بندی شوند‪،‬منابع طبیعی‬
‫مواد و اجزایی( چیزی که قابل استفاده اند)هستند که می توان در طبیعت یافتوهر محصولی که توسط‬
‫انسان تولید شده است از منابع طبیعی بدست می آید ‪.‬یک منبع طبیعی ممکن است به عنوان یک‬
‫موجودیت مجزا مانند آب شیرین‪ ،‬هوا و همچنین به عنوان یک موجود زنده مانند‪ ،‬ماهی یا بصورت یک‬

‫‪23‬‬
‫فرم متناوب که باید برای بدست آوردن‪ ،‬فراوری شود مانند کان های فلزی‪ ،‬فلزات نادر‪ ،‬نفت و بیشتر‬
‫اشکال انرژی‪ ،‬وجود داشته باشد‪.‬‬
‫بحث در مورد منابع طبیعی در سرتاسر جهان بسیار زیاد است واین مباحث بطور ویژه در دوره های‬
‫کمبود و کمیابی منابع طبیعی (مصرف بیش از حد منابع طبیعی و فقدان آن)افزایش می یابد‪.‬‬

‫‪-3‬انواع منابع طبیعی از لحاظ تجدید پذیری و غیر تجدید پذیری‬

‫ما در بین منابع طبیعی مختلفی قرار داریم که در طبیعت در حال رخ دادن هستند‪ ،‬در جایی که بشر‬
‫برای حمایت از خود و دیگران بیشترین بهره را از محیط اطرافش میبرد‪.‬‬
‫منابع طبیعی همان چیزی هستند که در طبیعت به شکل اصلی و دست نخورده‪ ،‬خود رخ میدهند ‪-‬‬
‫البته مگر این که انسان در این کار اختالل وارد سازد‪ .‬این منابع شامل تمام چیزهایی هستند که به‬
‫دست بشر ساخته نشده‪ ،‬یعنی هر چیزی که در اطرافمان میبینیم و انسانها در ایجادشان دخالتی‬
‫نداشته باشند را میتوان در زمرهی منابع طبیعی قرار داد‪ .‬از رودخانهها گرفته تا کوهها‪ ،‬تا سنگهای‬
‫قیمتی و مواد معدنی‪ ،‬زمین مملو از چنین منابعی است که در این سیاره ایجاد شدهاند و با استفاده از‬
‫محیط اطراف خود به رشد و شکوفایی رسیده و یا به شکل گرفتن آن کمک کرده است‪.‬‬
‫فهرست منابع طبیعی‬
‫منابع جنگل (متعلق به گیاه و زندگی درختی)‬
‫منابع آبی ‪ /‬دریایی‬
‫منابع زمین شناسی آبی (آبها از همه نوع)‬
‫منابع حیوانی (حیوانات اهلی‪ ،‬و یا آن دسته که میتوانند براحتی در دست رس انسان قرار گیرند)‬
‫منابع میکروبی (موجودات زنده که با چشم غیر مسلح قابل رویت نمیباشند)‬
‫منابع انسانی (جامعه در اندازهی بزرگ)‬
‫منابع جوی (هر چیزی که تحت کنترل انسان نیست ‪ -‬بارش باران‪ ،‬نور خورشید‪ ،‬دما‪ ،‬و مانند آن)‬
‫منابع زراعی (محصوالت کشاورزی)‬
‫منابع زمین شناسی ( به طور طبیعی شکل میگیرند – سنگها‪ ،‬درهها‪ ،‬مواد معدنی‪ ،‬فلزات گران بها‪ ،‬و‬
‫مانند آن)‬
‫منابع خاکی (هر چیزی که مربوط به خاک و خواص آن باشد)‬
‫خاک‪:‬مورد استفاده برای رشد محصوالت کشاورزی (شامل تنها ‪ 10‬درصد از سطح زمین)‬

‫‪24‬‬
‫خاک را میتوان جهت پناهگاه استفاده کرد‪ .‬بسیاری قبیلهها در سراسر جهان به کمک خاک برای خود‬
‫پناهگاه میساختند‪.‬‬
‫آب ‪(:‬آشامیدنی فقط ‪0007‬ر‪ 0‬درصد آب زمین جهت شرب مناسب است‪ .‬بقیه آب‪ ،‬نمک‪ ،‬آب محصور‬
‫در یخچالهای طبیعی‪ ،‬و یا آب آلوده میباشد‪).‬‬
‫آب شیرین که جهت آبیاری محصوالت کشاورزی استفاده میشود‪.‬‬
‫منابع آبی مانند اقیانوسها‪ ،‬دریاچهها و رودخانههای جهان را میتوان جهت حمل و نقل استفاده کرد‪.‬‬
‫ماهیگیری منبع با ارزشی از مواد غذایی است که در آبهای خاصی انجام میشود‪.‬‬
‫آب رودخانهها برای تولید برق مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬
‫مواد معدنی ‪:‬مواد معدنی موادی هستند که به طور طبیعی از زمین استخراج می شوند‪ .‬برخی از‬
‫نمونههای آن عبارتند از‪ :‬زغال سنگ‪ ،‬نفت‪ ،‬گاز طبیعی‪ ،‬آهن‪ ،‬مس‪ ،‬طال‪ ،‬و غیره‪ .‬آنها نیز توسط گیاهان‬
‫روی زمین جذب و از طریق غذا به انسان منتقل میشوند‪.‬‬
‫موادی همانند (زغال سنگ‪ ،‬گاز طبیعی و سوخت های فسیلی) منابعی از انرژی میباشند‪.‬‬
‫موادی هستند که به عنوان مواد اولیه جهت تولید مواد دیگر مانند سنگ آهن‪ ،‬فوالد‪ ،‬و نفت خام مورد‬
‫استفاده قرار میگیرند‪ ،‬از نفت خام جهت ساخت انواع محصوالت مانند بنزین‪ ،‬پالستیک‪ ،‬و غیره استفاده‬
‫میشود و‬
‫این مواد مثل نمک میتوانند در شکل طبیعی خود مورد استفاده قرار گیرند‪.‬‬
‫حیوانات‪ :‬حیوانات به عنوان غذا استفاده میشوند‪ ،‬و ضایعات آنها به عنوان کود در پرورش محصوالت‬
‫کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرند‪ ،‬ما از حیوانات خز و چرم به دست می آوریم که از هر دو برای‬
‫تهیهی لباس بهره می جوییم و از حیوانات برای حمل و نقل استفاده میکنیم‪.‬‬
‫الزم است تالشهای جدی صورت پذیرد تا از منابع طبیعی به شیوهای مؤثر استفاده شود‪ ،‬چرا که در‬
‫سالهای اخیر‪ ،‬این منابع در نتیجهی استفادهی نسنجیده رو به زوال هستند‪ .‬جدی بودن این مشکل را‬
‫میتوان از سخنان رئیس جمهور سابق آمریکا تئودور روزولت متوجه شد‪« :‬حفاظت از منابع طبیعی‬
‫مشکل اساسی است‪ ،‬مگر این که ما این مشکل را حل کنیم‪ ،‬و گر نه حل تمامی مسائل دیگر برای ما‪،‬‬
‫تنها اندکی سودمند خواهد بود‪».‬‬
‫این منابع را بیشتر میتوان به عنوان منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تقسیم کرد‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫الف‪-‬منابع تجدیدپذیر‪:‬‬
‫منابع تجدیدپذیر منابعی هستند که به صورت طبیعی دوباره پر می شوند و م میتوانند دوباره تولید‬
‫شوند‪ ،‬به عنوان مثال‪ ،‬گیاهان و حیوانات از این دسته هستند‪ ،‬برخی از این منابع مانند نورخورشید‪ ،‬هوا‪،‬‬
‫باد و آب به صورت پیوسته در دسترس بوده و چندان تحت تأثیر مصرف انسان قرار نمیگیرند‪.‬‬
‫با این حال بسیاری از منابع تجدیدپذیر نرخ جایگزینی باالیی نداشته و در صورت استفاده بیش از حد‬
‫در معرض کاهش قرار میگیرند‪ ،‬این منابع نسبت به منابع تجدیدناپذیر با سرعت باالیی جایگزین‬
‫میشوند‪ ،‬امروزه منابع طبیعی تجدیدپذیر‪ ،‬نقش مهمی را در ابعاد مختلف زندگی بشر (اقتصادی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و زیستمحیطی) ایفا میکنند‪ ،‬در اغلب کشورهای در حال توسعه بر اثر تبدیل عرصه‪،‬‬
‫گسترش روزافزون شهرها‪ ،‬توسعه غیراصولی صنعت‪ ،‬رشد فزاینده جمعیت و فقدان برنامهریزی مناسب‬
‫برای نگهداری از منابع طبیعی‪ ،‬سطح این عرصهها کاهش یافته و در خطر نابودی قرار گرفتهاست‪،‬‬
‫خسارات ناشی از این تخریب به شکلهای گوناگون از قبیل جاری شدن سیالبها و شسته شدن خاک‪،‬‬
‫پر شدن سریع مخازن سدها از رسوبات آبرفتی‪ ،‬افت سطح آبهای زیرزمینی‪ ،‬نابودی خاکهای‬
‫حاصلخیز‪ ،‬تغییرات نامطلوب آب و هوایی‪ ،‬کاهش فراوردههای جنگلی‪ ،‬برهم خوردن تعادل اکوسیستم‪،‬‬
‫به مخاطره افتادن روند طبیعی محیط زیست و حیات وحش‪ ،‬و گسترش بیابانها و کویرها ظاهر میشود‪.‬‬

‫ب‪-‬منابع تجدیدناپذیر‪:‬‬
‫منابع غیر قابل تجدید‪ ،‬منابعی بوده که نمیتوانند دوباره تولید شوند‪ ،‬به عنوان مثال‪ ،‬سوختهای فسیلی‬
‫این گروه را تشکیل میدهند‪ .‬در حالت دوم این منابع تمام شدنی هستند و باید به دقت مورد بهره‬
‫برداری قرار گیرند تا برای نسل آینده به اندازهکافی باقی بماند‪.‬‬
‫منابع تجدیدناپذیر یا سرعت جایگزینی خیلی کمی داشته یا اینکه به صورت طبیعی در طبیعت شکل‬
‫نمیگیرند‪ ،‬منابع تجدیدناپذیر شامل موادی است که در صورت اتمام‪ ،‬قابل جبران نیستند یا زمان الزم‬
‫برای تجدیدشان بهقدری طوالنی است که عمالً تجدیدپذیر محسوب نمیشوند‪.‬‬
‫استخراج منابع‬
‫استخراج منابع شامل هر فعالیتی است که منابع را از طبیعت بیرون میکشد‪ .‬میزان این استفاده میتواند‬
‫از مقدارهای برداشت سنتی جوامع قبل از انقالب صنعتی تا صنعت جهانی باشد‪ ،‬صنایع استخراجی در‬
‫کنار کشاورزی پایه و اساس بخش اولیه اقتصاد هستند‪ ،‬استخراج‪ ،‬منابع اولیه تولید میکند و سپس این‬

‫‪26‬‬
‫منابع اولیه برای افزایش بیشتر ارزش فراوری میشوند‪،‬شکار‪ ،‬استخراج معدن‪ ،‬حفاری نفت و گاز و جنگل‬
‫داری مثالهایی از صنایع استخراجی هستند‪.‬‬
‫منابع طبیعی میتوانند ثروت کشورها را به صورت چشمگیری افزایش دهند‪،‬با این حال‪ ،‬ورود ناگهانی‬
‫پول ناشی از رونق منابع میتواند مشکالت اجتماعی از جمله تورم به صنایع دیگر ("بیماری هلندی") و‬
‫فساد ایجاد کند‪ ،‬که منجر به نابرابری و عقب ماندگی میشود‪ ،‬این مسئله به عنوان "نفرین منابع"‬
‫شناخته میشود‪.‬‬
‫صنایع استخراجی در کشورهای کمتر توسعه یافته یک فعالیت رو به رشد بزرگ است اما ثروت تولید‬
‫شده معموالً منجر به توسعه پایدار و رشد فراگیر نمیشود‪ .‬افراد غالباً مشاغل صنعت استخراجی را متهم‬
‫به افزایش کوتاه‪-‬مدت ارزش میکنند‪ ،‬چرا که کشورهای کمتر توسعه یافته در برابر شرکتهای قدرتمند‬
‫آسیبپذیر هستند‪.‬‬

‫فهرست کشورها بر اساس منابع طبیعی‬

‫ارزش منابع طبیعی کشورها بر حسب تریلیون دالر آمریکا‪2016 ،‬‬
‫ارزش‬ ‫کشور‬
‫‪75‬‬ ‫روسیه‬
‫‪45‬‬ ‫آمریکا‬
‫‪34.4‬‬ ‫عربستان سعودی‬
‫‪33.2‬‬ ‫کانادا‬
‫‪27.3‬‬ ‫ایران‬
‫‪23‬‬ ‫چین‬
‫‪21.8‬‬ ‫برزیل‬
‫‪19.9‬‬ ‫استرالیا‬
‫‪15.9‬‬ ‫عراق‬
‫‪14.3‬‬ ‫ونزوئال‬
‫افغانستان نیز کشوری دارای منابع سرشار می باشد‪ .‬مهمترین منابع طبیعی افغانستان عبارتند از معادن‬
‫فلزات سنگ های قیمتی منرالها؛ گاز طبیعی؛ نفت؛ ‪ 75‬ملیون متر مکعب آب شرین جنگالت ‪ 1،3‬ملیون‬
‫هکتار ‪ 500‬نوع پرنده گان ‪ 120‬نوع حیوانات وحشی ‪ 9‬ماه انرژی آفتاب به حرارتهای مختلف چراگاه ها‬

‫‪27‬‬
‫‪ 30‬ملیون هکتار؛ کوه های پر برف می باشد‪ .‬تا فعالً ‪ 286‬معدن فلزات ‪ 5‬معدن گازی در شمال تیل‬
‫مایع و سایر معدنیات کشف شده است‪ .‬در افغانستان معدن بمقادیر وافر وجود دارند عبارتند از معدن‬
‫آهن در حاجی گک ‪ 108‬ملیون تن؛ طال در چهار منطقه؛ کرومیت حصارک؛ ذغال سنک در یازده محل‬
‫از جمله ‪ 5‬معدن قابل استخراج الجورد ‪ 1300‬تن در سرسنک بدخشان کی ‪ 12‬ملیون تن نفت و گاز‬
‫طبیعی مرمر سفید و رنگه می باشد عالوه براین در این کشور معادن اورانیوم خانشین والیت هلمند‬
‫سرب نقره یاقوت فیروزه زمرد نمک کلوراید گچ چونه باروت گوگرد موادخام سمنت قلعی المونیم‬
‫مگنیزیم عقیق و غیره می باشد‪ .‬معدن بشکل کان و رسوبی وجود دارد‪.‬‬

‫‪-4‬تقسیمات منابع طبیعی از لحاظ موضوع‬

‫الف‪-‬فلزات‬
‫فلزات ماده های است که می توان آن را صیقل داده وبراق کرد‪ ( .‬بجز جیوه که بشکل مایع است ) یا به‬
‫طرح های گوناگون در آورد و از آن چکش های سیمی ظریف تهیه کرد‪ .‬فلزات جسمی است که آزمایش‬
‫های مربوط به گرما و مهم تر از همه جریان الکتریکی را به خوبی هدایت می کند‪ .‬فلزات با یکدیگر فرق‬
‫زیاد دارند؛ از جمله در رنگ و سختی و نرمی تعداد از آنها ممکن است به آسانی خم شده و یا خیلی‬
‫محکم و مقاوم می باشند‪.‬‬

‫مقاومت مکانیکی فلزات‬

‫مقصود آن مقدار باری است به فلزات تحمل کرده ؛ نشکند؛ بسیار از فلزات ؛ وقتی گرم هستند‪ .‬اگر تحت‬
‫فشار قرار گیرند؛ شکل خود را زیاتر ار موقعی که سرد هستند؛ تغییر می دهند‪ .‬بسیار از فلزات در زیر‬
‫فشار متغیر مانند نوسانات آسانتر از موقعی که سنگین باری را تحمل می کند می شکنند‪.‬‬

‫علت درخشش فلزات‬

‫دلیل اول آن است که به طرح ریزی براق کردن صحیح می توان فلزات را به شکل خیلی صاف تهیه‬
‫کرد‪ .‬گرچه آنها نیز تصاویر را خوب منعکس می کند ولی ظاهر سفید و درخشان بیشتر قطعات فلزی‬
‫صیقلی شده را ندارند‪ .‬بطور کلی جال و درخشندگی فلز بستگی دارد به گروه الکترون های آن دارد‪.‬‬

‫الکترون ها می توانند هرنوع انرژی را که به روی فلزات می افتد جزب کند زیرا در حرکت آزاد هستند‪.‬‬
‫بیشتر انرژی الکترون ها از تابش نوری است که به آنها می افتد خواه نور آفتاب باشد یا نور برق اکثر‬

‫‪28‬‬
‫فلزات همه انرژی جذب شده را پس می دهند به همین دلیل نه تنها درخشان بلکه سفید به نظر می‬
‫آیند‪.‬‬

‫علت تغییر شکل فلزات‬

‫بسیار از فلزات در حرارت ویژه ای آرایش لوازم های خود را تغییر می دهند‪ .‬با تغییر ترتیب آرایش لوازم‬
‫های بسیار از خصوصیات دیگر فلز نیز دگرگون می شود و ممکن است فلز کم و بیش شکننده قرارداد‬
‫باداوم و قابل دوام باشد یا اینکه انجام کار به آن آسان گردد‪ .‬بسیار از فلزات در هنگام سرد بودن به‬
‫سختی تغییر شکل می پذیرند‪ .‬بیشتر فلزات جامد را به زحمت می توان در اثر کوبیدن به صورت ورقه‬
‫و چکش های سیم در آورده ولی اگر فلزات گرم شود انجام هردو آســان اســت‪.‬‬

‫تاریــخــچه فلزات‬

‫فلزات برای قرن ها توجه بشر را به خود جلب کرده است چرا که مردم با استفاده از فلزات قادر به شاخت‬
‫ابزار هایی با قابلیت های باال شدند که هم در جنگ و هم در تدارکات ازآن استفاده می کردند‪ .‬طال و‬
‫نقره با عیار باال از عصر سنگی برای بشر شناخته شده بوده است‪ .‬استخراج سرب و نقره ازسنگ معدن‬
‫هایشان ازهزار چهارم قبل از میالد انجام می شده است‪.‬‬

‫آلیاژ های فلزی‬

‫آلیاژ های آهنی‬ ‫آلیاژ های غیر آهنی‬

‫فوالدها‬ ‫چدن ها‬ ‫فلزات دیگر‬ ‫مس‬ ‫ال مونیم‬

‫چدن چکش خوار فوالد های آلیاژ فوالد ها ساده‬ ‫چدن نشکن‬ ‫چدن سفید چدن خاکستری‬
‫کربنی‬

‫فلزات و آلیاژ های آنها‬

‫سنگ های قیمتی ( انگلسی ‪ ) Gemstone :‬نمایانگر ثروت و تشخص بوده و فرمانروایان قدیم از‬
‫نگینهای که از این کانیها جواهر ساخته شده بود استفاده می کردند‪ .‬از زیور های چون صدفها و سنگهای‬

‫‪29‬‬
‫زیباه و رنگین برای زنان ‪ .‬نیز جدا از اعتقادات جادویی و پزشکی که داشتند سبب برانگیختن تحسین‬
‫و جلب توجه مردان می شد‪.‬‬

‫ب‪-‬سنگ های قیمتی در گذر تاریخ‬

‫تاریخ استفاده از زیور های و سنگ های قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر و قدامت هفت هزار سال‬
‫دارد‪ .‬در زمان های قدیم و بسیار پیش از آنکه بشر وسایل آماده کند و یا مهارتی کسب نماید که بتواند‬
‫سنگ های سخت را تراش داده و حکاکی سنگ های قیمتی عالوه بر ارزش مادی بیشتر جنبه سحر و‬
‫جادو داشته و بعنوان طلسم برای صاحبانشان محسوب می شده اند و بعضی اعتقادات و افکار مرموز که‬
‫نسبت به تاثیرات مخفی سنگ های رنگین داشتند آنها را مورد ستایش و مصرف قرار داد بودند‬

‫ج‪-‬جواهر و آویز طالی اسپانیایی‬

‫باور بر این بوده که دارندگان طلسم قادر به دور کردن شیاطین امراض حوادث ناخوشایند از خود بوده‬
‫و فرشتگان آنها را حمایت کرده و از سالمتی و خوشبختی برخورداری خواهند ساخت‪ .‬از جمله اعتقادات‬
‫این بود مه عقیق انسان را در برابر گزیدن رتیل و برق زدگی محافظت می کند یشم سبز می توانست‬
‫باران ببارند و هرکس سنگ الجورد با خود داشت از حمله و نیش مار و افعی مصون می ماند‪.‬‬

‫تا اوایل قرن نوزدهم همچنان اعتقاد بر این بود که سنگ های قیمتی بعنوان شفا دهنده بیماریها و‬
‫ناراحتی های جسمی موثر هستند‪ .‬گاهی وجود نگین یا تکه ای از سنگ جواهر در اتاق و یا نزدیک بیمار‬
‫برای التا باور به شفا برای بیمار کافی بود و یا برای برطرف کردن درد بیمار آن را بر بر روی قسمت‬
‫ناراحت بدن می گذاشتند و برای اطمینان بیشتر از شفا نگین یا تکه سنگ جواهر را به پودر تبدیل کرده‬
‫و به بیمار می خوراندند‪ .‬اطالعات الزم برای تشخیص اینکه چه جواهری کدام بیماری را معالجه می کند‬
‫در کتابهای آن زمان وجود دارد‪ .‬مسلم است که موفقیت در معالجه برخی بیماری های آسان و زودگذر‬
‫بعلت پودر جواهر خورانده شده نبود‪ .‬بلکه دلیل اصلی تاثیر تلقین این فکر به شخص بیمار بوده است‬
‫ولی در صورتی که بیمار شفا پیدا نمی کرد دلیل آن را ارزش کم و یا ناخالص بودن پودر جواهر مصرف‬
‫شده می پنداشتند‪ .‬امروز حتا در کشور پیشرفته ژاین نوعی از اینگونه خرافات بشکل قرص های کلسیم‬
‫ساخته شده از مروارید پودر شده جلوه می کند و دارای مثارف پزشکی است در نتیجه باور انسان ها به‬
‫رابطه مافوق طبیعی بین سنگ های جواهر و عالم ناشناخته آنها را مثالً به ستارگان ربط داده و هر‬

‫‪30‬‬
‫جواهر را به یک ستاره از مجموعه ستارگان زودیاک نسبت داده برای هرماه ستاره ای و جواهری مشخص‬
‫را معین کرده بودند‪.‬‬

‫تولد هر انسان را با جواهر مختص آن ستاره از مجموعه ستارگان مشخص می کردند و باور براین بود که‬
‫شخص تولد شده بوسیله نگین جواهری مختص آن ستاره حمایت می شود‪ .‬انواع نگین های جواهر حتا‬
‫برای آفتاب ماه و دیگر کرات در نظر گرفته شده بود‪ .‬اخیرا در بعضی از کشورها نوعی از سنگ های‬
‫قیمتی را که در معادن استخراج می شوند بعنوان سمبل کشور خود برگزیده اند‪ .‬در این راستا شایان‬
‫ذکر است که از دیر باز اماکن مقدسه کلیسا ها و البسه مخصوص اجرای مراسم مذهبی توسط پاپ و‬
‫استقف ها نیز با سنگ های گران بها تزیین می شده اند‪ .‬سرانجام تحت تاثیر ساختمان پیچیده اجتماعات‬
‫بشری و عوامل فردی و روانی و اجتماعی و حس رقابت و اعتقاد به جنبه های جادویی و پزشکی زیورها‬
‫و گوها و مهره ها استفاده از زینت آالتی چون گوشواره ها و خلخال ها که با نگین ها و سنگ های‬
‫قیمتی گران بها و نیمکه قیمتی تزیین می گردیدند شدت و اهمیت فراوانی یافته و با تبادله کاال و‬
‫بازرگانی رواج و توسعه جهانی یافت چنان که رفته رفته بکار گرفتن این قبیل اشیا تجملی و زینتی جزو‬
‫عادات و رسوم عمومی جوامع بشری گردیده است‪ .‬بهرحال امروز جواهرات بیش از آنکه بعنوان سمبل‬
‫ماهها یا کشور ها و یا برای تزیین مطرح باشند بعنوان پشتیوانه مالی و سرمایه گذاری دراز مدت مورد‬
‫نظرند جواهرات در حقیقت سرمایه های هستند که با وجودی که جای کمی را اشغال می کند ولی‬
‫توانسته اند پیش از دیگر انواع سرمایه گذاری ها در چند دهه اخیر تورم و کاهش ارزش نقدینگی ها را‬
‫تحمل نمایند‪ .‬امروز بخش هایی از گوهر شناسی جنبه علمی به خود گرفته و گوهر تراشی و ساختن‬
‫زیورهای گوناگون نیز جز رشته های هنری بشمار میرود‪.‬‬

‫د‪-‬گاز طبیعی (‪) Natural gas‬‬

‫که معموالً گاز گفته می شود نوعی سوخت فسیلی گازی شکل است‪ .‬گاز طبیعی سوختی است که‬
‫معموالً اثرات زیان آورکمتری نسبت به سوخت های فسیلی دارد و جز منابع تجدید ناپذیر می باشد‪.‬‬

‫در حال حاضر ‪ 20‬درصد مصرف جهانی انرژی را گاز طبیعی تشگیل میدهد که با آهنگ ‪ 2،4‬درصد‬
‫درحال رشد است‪.‬‬

‫سوخت فسیلی ( به انگلسی ‪ ) Fossil fuel :‬به سوخت های اطالق می شود که از سنگواره ها بدست‬
‫می آید‪ .‬سوخت های فسیلی به نوع اصلی تقسیم می شدند‬

‫‪31‬‬
 ‫ه‪-‬منابع آب در افغانستان‬
‫افزایش نفوس در کشورهای آسیایی نسبت به تمام قارهها ازدیاد یافته است ‪.‬در صورت ادامۀ چنین حالت‬
‫نه تنها کمبود آب برای کشاورزی بلکه برای نوشیدن به مشکالت مواجه خواهد شد ‪.‬سالها پیش بهطور‬
‫میانگین مصارف روزانۀ مردم الی ‪ 10‬لیتر در روز بودهاست ‪.‬در زمان ظاهر شاه ریاست آبرسانی برای هر‬
‫فرد ‪ 25-20‬لیتر آب سنجیده به همان پیمانه در شهر کابل آبرسانی میکرد ‪.‬با افزایش نفوس و کم‬
‫سرعت بودن کار دولتی توازن توزیع الی امروز از بین رفت؛ مردم در هر گوشه و کنار از آبهای زیرزمینی‬
‫استفاده اعظمی مینمایند ‪.‬طبیعتاً آبهای زیرزمینی برای زنده نگهداشتن اجسام زنده‪ ،‬حفظ نباتات و‬
‫مرطوب نگهداشتن قشر و فضا زمین خلق شدهاست ‪.‬مصارف آب یک نفر در کشورهای پیشرفته ‪ 500‬تا‬
‫‪ 600‬لیتر رسیدهاست؛ درحالیکه در اکثر کشورهای آسیایی توزیع آب بهطور نرمال ‪ 20‬تا ‪ 25‬لیتر‬
‫سنجیده میشود ‪.‬اکنون مصارف آبی یک انسان در همۀ عرصهها روزانه ‪ 5،000‬الی ‪ 6،000‬لیتر است ‪.‬‬
‫حدود ‪ 85–80‬درصد آبهای شیرین در عرصۀ کشاورزی‪ 8 ،‬درصد آن غرض آشامیدن به مصرف می‬
‫رسد ‪.‬در یک کیلو گوشت ‪ 15،400‬لیتر آب به مصرف رسیده که ‪ 93‬درصد این آب در مزرعه به مصرف‬
‫رسیدهاست ‪.‬در یک کیلوگرم نان گندم ‪ 1،600‬لیتر آب به مصرف رسیده از جمله ‪ 70‬درصد این آب در‬
‫مزرعه به مصرف میرسد ‪.‬در یک کیلوگرم برنج مصارف آب آن ‪ 2،500‬لیتر است که ‪ 69‬درصد این آب‬
‫در مزرعه به مصرف میرسد ‪.‬در یک کیلو لباس پنبه ‪ 10،000‬لیر آب به مصرف میرسد از جمله ‪54‬‬
‫درصد این آب در مزرعه به مصرف رسیدهاست‬
‫میانگین مقدار بارندگی در افغانستان ‪ 250‬میلیمتر یا ‪ 25.0‬متر میباشد ‪.‬مقدار بارندگی در سال ‪163‬‬
‫میلیارد مترمکعب تخمین شده میتواند؛ که از جمله ‪ 57‬میلیارد متر مکعب آن را آبهای سرزمینی‪ ،‬و‬
‫‪ 18‬میلیارد مترمکعب را آبهای زیرزمینی تشکیل میدهد ‪.‬متباقی طوری تبدیل به بخار و طوری جذب‬
‫در خاک و مقداری در وجود اجسام زنده و سایر ملحوظات طبیعی ذخیره میشود‪.‬‬
‫میانگین ارتفاع در افغانستان ‪ 1،200‬متر از سطح دریا ارتفاعات مرکزی ‪ 1،800‬متر جاللآباد ‪ 450‬متر‬
‫بدخشان ‪ 2،500‬متر است ‪.‬بلندترین نقطۀ افغانستان نوشاخ بدخشان است که دارای ارتفاع ‪ 7،492‬و‬
‫پستترین نقطه رودآمو است که دارای ارتفاع ‪ 250‬متر ار‪ ،‬سطح دریا میباشد ‪.‬میانگین بارندگی در‬
‫مناطق غربی ‪ 250‬میلیمتر‪ ،‬در مناطق جنوب شرقی ‪ 250‬میلیمتر‪ ،‬در ساحات شمال شرقی و ارتفاعات‬
‫باالتر از ‪ 3،000‬متر و کوهها از ‪ 450‬الی ‪ 1،000‬میلیمتر در سال میرسد ‪.‬میزان بارندگی برف در کوه‬
‫های پامیر و واخان ‪ 1،000‬میلیمتر یا یک متر است ‪ ،‬دو رود افغانستان یعنی آمودریا دارای ظرفیت ‪22‬‬
‫میلیارد مترمکعب و دریای هلمند به ظرفیت ‪ 9٫3‬میلیارد مترمکعب است ‪.‬ضرورت است تا آب این روده‬

‫‪32‬‬
‫ها در تحت پروژهها گرفته شود تا بتواند افغانستان از فقر فرار نماید ‪.‬سطح استفاده از آب آمودریا صفر‬
‫و از هلمند ناچیز است ‪.‬افغانستان که دارای ‪ 25‬رودخانه بزرگ‪ ،‬صدها رود کوچک و هزاران جوی و کوه‬
‫های پر برف دارد ‪.‬طبیعتاً این کشور از لحاظ آب غنی است؛ ولی اینکه چگونه ازین استفاده نمایند‬
‫ضرورت به سرمایه‪ ،‬کادر فنی و کارکنان صادق دارد ‪.‬در افغانستان بیشترین آب در بخش کشاورزی به‬
‫مصرف میرسد‪.‬‬
‫براساس گزارش سازمان ملل و دانشگاه کابل سرانۀ آب در افغانستان ‪ 2،775‬متر مکعب به ازای هر نفر‬
‫است در صورت استفاده درست ازین آبها افزونبر ضرورت خود میتوان به کشورهای همجوار برق و‬
‫آب داد‪،‬یک عده از کشورها و ادارات خارجی که از روند کار آب افغانستان حمایت و همکاری مینمایند‬
‫عبارتند از( ‪ USAID‬ادارۀ انکشاف بینالمللی آمریکا)‪ ،‬بانک جهانی‪ ،‬اتحادیۀ اروپا‪ ،‬ادارۀ کشاورزی و‬
‫خوراکۀ سازمان ملل متحد‪ ، ،‬حمایت مالی و بازسازی آب کابل و هرات‪ ، KfW‬ادارۀ کمکهای بینالمللی‬
‫جاپان‪ ،‬دولت هندوستان‪ ،‬دولت ایران‪ ،‬مؤسسۀ یونسکو‪ ،‬ادارۀ انکشاف بینالمللی کانادا‪ ،‬ادارۀ انکشاف بین‬
‫المللی انگلستان‪ ،‬دانمارک‪ ،‬ناروی‪ ،‬مؤسسۀ یونیسف‪ ،‬چین‪ ،‬بانک انکشاف اسالمی‪ ،‬سروی جیولوجی ایاالت‬
‫متحده آمریکا‪ ،‬و مؤسسۀ هبیتات ملل متحد است‪.‬‬

‫ح‪-‬معادن افغانستان‬
‫افغانستان برخی از پیچیدهترین و متنوعترین زمینشناسی را در خود دارد‪ .‬درین کشور قدیمیترین‬
‫سنگها از دوره آرچین ‪ 3800‬میلون سال قبل و سنگهایی از دوره پروتوزوئیک (‪ 570–2500‬ملیون‬
‫سال قبل) فنیروزوئیک ‪ 570‬الی ‪ 1٫6‬ملیون سال قبل الی امروز دیده میشود‪ .‬این کشور همچنین دارای‬
‫سابقه طوالنی و پیچیده تکتونیکی است‪ .‬دالیل آن تا حدودی مربوط به موقعیت آن در انتهای غربی‬
‫هیمالیا‪ ،‬تصادم نیم قاره هند‪ ،‬تشکیل کوههای هندوکش‪ ،‬تصادم چندین پارچههای جدا شده زمین و‬
‫غیره مسایل میباشد‪ .‬بدین لحاظ ذخایر معدنی افغانستان از نوع ماگمایی‪ ،‬پگماتیک‪ ،‬کار بونیتک‪،‬‬
‫اسکارن‪ ،‬هیدروتورمال‪ ،‬دگرگونی [متحوله] و رسوبی میباشد‪ .‬این کشوربه نسبت کوهستانی بودنش‬
‫دارای ذخایر معدنی متنوع و فراوان میباشد‬
‫طبق اظهارات اخبار اندیپندنت و سروی جیولوژی ایاالت متحده آمریکا ارزش نفت و گاز افغانستان‬
‫‪ 222٬892٬350٬000‬دالر و ارزش معادن افغانستان ‪ 908٬948٬000٬000‬دالر ارزش مجموعی آن‬
‫‪ 1131840350000‬دالر یا ‪ 1131٫840‬تریلیون دالر میباشدو در این اواخر گروهی از ناسا آمریکا با‬
‫وسایل اشعه لیزر توانستند معادن عمق کوهها و زمینهای افغانستان را کشف‪ ،‬عکسبرداری و تثبیت‬

‫‪33‬‬
‫تقریبی نمایند‪ .‬تا فعالً ‪ 286‬معدن فلزات‪ 5 ،‬میدان گازی در شمال‪ ،‬تیل مایع وسایر معدنیات کشف‬
‫شدهاست‪ .‬معدن فلزات افغانستان به تنهایی وجود ندارد بلکه بهطور درصدی پیدا میشود‪ ،‬مثالً مس در‬
‫‪ 240‬نوع سنگ پیدا میشود‪ .‬زیادترین آن در بورنیت ‪ CuFeS4‬دارای اعیار(‪)٪63٫3‬مس و متباقی آهن‬
‫و سلفر است‪ .‬معادن آهن در افغانستان از اهمیت بسزایی برخوردارند‪ ،‬یکی از مشهورترین معادن آهن‬
‫در این کشور معدن آهن حاجیگک است که دارای ‪ 1٫8‬میلیارد تن آهن میباشد‪ .‬معادن طال در چهار‬
‫منطقه زرکشان غزنی‪ ،‬بدخشان‪ ،‬خاک ریز قندهار و تخار وجود دارد‪ .‬معادن کرومیت در حصارک لوگرو‬
‫و در ولسوالی زنه خوان غزنی و غیره مناطق وجود دارد‪ .‬معادن زغال سنگ در یازده محل از جمله ‪5‬‬
‫معدن آن قابل استخراج میباشد‪ ،‬معدن الجوردبدخشان دارای ‪1300‬تن الجورد در سرسنگ بدخشان‪،‬‬
‫معدن مس عینک لوگردارای ذخایر آهن ‪ 11٫3‬میلون تن‪ ،‬ذخایر نفت وگاز شمال ‪ 1٫8‬میلیارد مترمکعب‬
‫و ذخایر نفت و گاز در هرات هلمند کتواز‪ ،‬معادن سرب و روی در هشت محل و هم دارای معادن مرمر‬
‫«سفید و رنگه» میباشد‪ .‬عالوه بر این در این کشور معدن یورانیوم خانشین در والیت هلمند‪ ،‬تیتانیوم‪،‬‬
‫لیتیم در نمکسار هرات‪ ،‬کنر و تخار‪ ،‬معادن آهن در ‪100‬محل‪ ،‬مس در دوازد محل‪ ،‬آلومینیم والیت زابل‬
‫معدن نقره‪ ،‬منیزیم‪ ،‬قلعمیباشد‪ .‬افغانستان دارای منرالهای کم قیمت و گرانقیمت است‪ .‬منرالهای‬
‫قیمتی از قبیل کورندوم امیتس توپاز‪ ،‬یاقوت در دو ناحیه‪ ،‬اکومارین لعل در شغنان بدخشان‪ ،‬عقیق سیاه‬
‫و رنگه‪ ،‬گرانیت‪ ،‬زمرد پنجشیر فیروزه‪ ،‬بیرایت‪ ،‬تورمالین (شاه مقصود) میباشد‪ .‬هکذا معادن نمک این‬
‫کشور در اندخوی فاریاب‪ ،‬دولتآباد تالقان و نمکسار هرات‪ ،‬میباشد‪ .‬عالوه بر این دارای معادن فلورایت‪،‬‬
‫گچ‪ ،‬چونه میباشد‪ .‬معدن باروت‪ ،‬گوگرد در کوه البرز مزارشریف‪ ،‬مواد خام سمنت در کوه جبل السراج‪،‬‬
‫غوربند‪ ،‬تالک (تباشیر) در ننگرهار‪ ،‬ابرک‪ ،‬گانزیت‪ ،‬برلیم نیوبیوم سزیوم روبیدیوم‪ ،‬سنگ سلیت‪ ،‬معدن‬
‫بیروچ والیت نورستان‪ ،‬معدن بیرات در غوربند و پروان‪ ،‬معدن سیماب در والیت غور‪ ،‬فلورامیت ارزگان‪،‬‬
‫سنگ رخام در هلمند‪ ،‬معادن مولیدین در زابل‪ ،‬بغالن و لوگر‪ ،‬معدن بریل در والیت کنر‪ ،‬معدن تنتال‬
‫در نورستان‪ ،‬معدن بارایت سنگالن هرات‪ ،‬معدن شاه مقصود در ماهیپر کابل‪ ،‬و غیره معادن را دارا بوده‬
‫و تعداد آن تا هنوز کشف نشدهاست‪ .‬البته ضخامت پوست زمین در نواحی پامیر الی ‪ 75‬کیلومتر در‬
‫نواحی هموار ‪ 50‬کیلومتر ضخامت رسوبات از چند صد متر الی ‪ 20‬کیلومتر میباشد که مواد معدنی در‬
‫میان اینها بهشکل مواد کانی و رسوبی وجود دارد‪ .‬تا اکنون تقریباً از این معادن بهرهبرداری نشدهاست‪.‬‬

‫ک‪-‬جنگالت افغانستان‬
‫جنگل های افغانستان عموما به دو دسته تقسیم می شوند‪ :‬میوه دار و غیر میوه دار‬

‫‪34‬‬
‫در نواحی بدخشان و تخار کناره های دریا آمو‪ .‬جنگل های انبوهی از انواع مختلف وجود دارد‪ .‬مثال در‬
‫کوههای قره باتور در شرق و جنوب شرق درختان سوزنی برگ مانند درخت لمنز‪ .‬نشتر‪ .‬سرب‪ .‬جلغوزه‪.‬‬
‫ارچه و غیره درختان پهن برگ مانند زیتون دیده می شود‪ .‬در کوه های پکتیا‪ .‬کنر‪ .‬ننگرهار‪ ،‬لغمان‬
‫ملیون درخت زیتون خودروی وجود دارد‪.‬‬

‫کوه های نورستان در حدود ‪ 2000‬هکتار پوشیده از درختان بلوط صنوبر‪ .‬سرور آزاد‪ .‬عرعر‪ .‬چهارمغز‬
‫است‪.‬‬

‫کوه های سمنگان و دره نیک پیی‪ .‬تاله و برفکه‪ .‬غوری‪ .‬دوشی و کیله گی‪ .‬نهرین انواع درختان جنگلی‬
‫بادام کوهی‪ .‬پسته‪ .‬ارچه وجود دارد‪ .‬چاه آب‪ .‬کشم‪ .‬جرم‪ .‬تالقان‪ .‬دره اشکمش‪ .‬عنبرکوه خان آباد به‬
‫پیمان زیاد نسبت به پسته بادغیس و هرات درختان پسته وجود دارد‪ .‬کوه های جاجی منگل جدران نیز‬
‫دارای انواع درختان میوه سیب جلغوزه‪ .‬بادم کوهی به شکل خودروی هستند‪.‬‬

‫جنگل ها که در کنر و نورستان رویده است عمرشان بیشتر از ‪ 400‬الی ‪ 500‬سال است‪ .‬کوه های دره‬
‫های پنچشیر و دره نجراب‪ .‬تگاب‪ .‬دارای جنگل های بلوط و سیاه جوب به شکل انبوع و بادم کوهی و‬
‫ارغوان به شکل پراکنده وجود دارد‪ .‬کوه و دامنه کوه های نواحی والیات افغانستان ‪ 450‬هزاز هکتار‬
‫پسته در گذشته و از برکت طبعیت زیبا و گوارای افغانستان به شکل خود روی وجود دارد‪.‬از جمله ‪90‬‬
‫هزار هکتار در کوه دامنه های بادغیس و هرات و ‪ 70‬هزار هکتار در دامنه کوه های سمنگان نواحی‪.‬‬
‫سرپل ماباقی در در دامنه کوه های نواحی بغالن‪ .‬تخار‪ .‬بدخشان و به شکل پراکنده در نواحی جنوب‬
‫شرق کشور نیز وجود دارد‪ .‬جمع آوری حاصل میوه پسته در گذشته ساالنه پول هنگفتی را به عایدات‬
‫دولت می افزاید و هم یکی از اقالم عمده صادرات افغانستان در گذشته به حساب می رود‪.‬‬

‫با وصف کمک های جامعه جهانی به بازسازی و بهسازی افغانستان در قسمت احیا و بهبود پسته زارها‬
‫اقدامات ناچیزی صورت گرفته است ولی بنیادی و بسنده نیست‪ .‬به دلیل اینکه قبال اقتصاد و در آمد‬
‫ساالنه مردم محل به جمع آوری حاصالت میوه پسته وابسطه بود‪ .‬جنگل های پسته خود روی بومی‬
‫افغانستان یکی از گران بهاترین و زیباترین منابع طبیعی افغانستان است و هم پناهگاه مناسب برای‬
‫زندگی جانوران و پرندگان می باشد‪.‬محل هایی که جنگل پسته به شکل خود رو می روید داری هوای‬
‫مطبوع و خوش گوار و معتدل است‪ .‬نقش جنگل در تغییر آب هوا محل و منطقه تاثیر خوب دارد از‬
‫شدت سرمای زمستان می کاهد و گرمای تابستان را تقلیل می دهد‪ .‬هوای محل و منطقه خود را صاف‬

‫‪35‬‬
‫و خوشگوار می سازد‪ .‬جنگل محل و منطقه خود را سرسبز می سازد‪ .‬هوای محیط منطقه خود را تصفیه‬
‫می کند و از تخریب خاک منطقه خود توسط بادهای تند و باران های رگبار جلوگیری می نماید‪ .‬جنگل‬
‫داری اهمیت سرشار محیط زیستی واقتصادی نیز هست که بر عالوه میوه های خورارکی آن از چوب آن‬
‫نیز برای تعمیرات و سوخت گرم کردن خانه های بی ضرر به محیط زیست استفاده می نمایند‪.‬شرایط‬
‫محیطی چون آب و هوا‪ .‬باد و فرسایش خاک به وسیله فرسایش بادی در تخریب جنگل اثرات خود را‬
‫بجا می گذارد‪ .‬وضعیت جنگل های اکثر نواحی افغانستان از عدم بی نظارتی مسووالن نواحی در خطر‬
‫قطع بی رحمانه قرار دارد و اگر کدام اقدامی جدی در این مورد از طرف دولت و سازمان های حفاظت‬
‫از محیط زست صورت نگیرد امکان دار در آینده نزدیک ساحات باقی مانده جنگل و سرسبزی از بین‬
‫برود‪ .‬همچنان در بخش چرای چاروا ها به شکل عنعنوی توسط اهالی محل و هم در فصل آمدن کوچی‬
‫چاروا دار ضررهای غیر قابل جبران را باالی جنگل ها وارد نمود‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫سواالت فصل دوم‬
‫‪ -1‬درمورد تاریــخــچه فلزات معلومات دهید‪.‬‬
‫‪ -2‬سنگ های قیمتی در گذر تاریخ را تشریح کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬مهم ترین منابع طبیعی افغانستان را نام بگیرید‪.‬‬
‫‪ -4‬گاز طبیعی (‪) Natural gas‬راشرح دهید‪.‬‬
‫‪ -5‬علت درخشش فلزات را بیان کنید‪.‬‬
‫‪ -6‬منابع را تعریف کنید‪.‬‬
‫‪ -7‬آلیاژ های فلزی را نام گرفته هرکدام را تعربف کنید‪.‬‬
‫‪ -8‬در مورد معادن افغانستان معلومات دهید‪.‬‬
‫‪ -9‬منابع آب در افغانستان را مفصال شرح دهید‪.‬‬

‫‪-10‬جنگل های افغانستان عموما به چند دسته تقسیم می شود؟ هرکدام را شرح دهید‪.‬‬

‫لیست فعالیت ها‬

‫‪ -1‬منابع حیوانی‪ ،‬منابع انسانی‪ ،‬منابع جوی و منابع زراعی (محصوالت کشاورزی) افغانستان‬
‫‪ -2‬انواع منابع طبیعی از لحاظ تجدید پذیری و غیر تجدید پذیری‬
‫‪ -3‬انواع درختان میوه افغانستان ‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫فصــل ســوم‬

‫صنایع افغانستان‬

‫اهداف آموزشی ‪ :‬درپایان این فصل محصالن قادر خواهند بود تا‪:‬‬
‫‪ -1‬تعریف و مفهوم صنایع را بدانند‬
‫‪ -2‬انواع صنایع را بشناسند‬
‫‪ -3‬انواع صنایع افغانستان را شناسایی کنند‬
‫‪ -4‬نقش اقتصادی صنایع افغانستان را شرح دهند‬
‫‪ -5‬چالشها و فرصت های صنایع افغانستان را بدانند‬

‫بادر نظر داشت سابقهً تاریخی ثابت میشود که افغانستان از زمانه های بسیار قدیم به این طرف مرکز‬
‫مهم صنعتی(خفیفه )انواع قالین‪ ،‬گلیم‪ ،‬نمد‪ ،‬سطرنجی و پوستیـنچه و صنعت زرگری‪ ،‬مسگری‪ ،‬کاللی‪،‬‬
‫و همچنان صنایع نساجی مانند تکه های پشمی و ابریشمی بشمار میرفت که در اکثر نقاط افغانستان‬
‫به مقدار متفاوت ازآنها ساخته میشد‪ ،‬از جمله سایر صنایع‪ ،‬صنعت قالین مهمترین صنایع دستی بشمار‬
‫میرود که باوجود رفع احتیاجات داخلی به مقدار زیادی به خارج صادر میگردد‪ ،‬اگر بحث را مفصل تر‬
‫ارایه نمایم‪،‬می بینیم که در قرن ‪ 3‬قبل از میالد صنایع دستی مجسمه سازی در کشور رشد قابل‬
‫مالحظهً نموده بود و در قرن نهم و دهم میالدی صنایع فلزکاری مانند طال‪ ،‬نقره‪ ،‬آهن‪ ،‬مس‪،‬سرب‬
‫و غیره انکشاف چشمگیری نموده بود‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫‪-1‬تعریف صنایع‬
‫صنایع ‪ :‬جمع صناعت و جمع صنیعه ‪ ،‬به معنی قدیمی‪،‬هنر‪ ،‬پرورش یافته دست کسی وکارنیکو میباشد‬
‫که هم بصورت طبیعی در طبیعت وجود دارد و هم توسط انسانها ساخته‪ ،‬بافته و یافت میشود‪،‬در کره‬
‫زمین صنایع زیادی وجود دارد که انواع آن ذیال بیان میگردد‪.‬‬

‫‪-2‬انواع صنایع‬
‫‪ -1‬صنایع دستی‬
‫‪ -2‬صنایع کشاورزی‬
‫‪ -3‬صنایع سنگ‬
‫‪ -4‬شیمیایی و پتروشیمی‬
‫‪ -5‬شیشه و سرامیک‬
‫‪ -6‬ماشین آالت صنعتی‬
‫‪ -7‬صنایع برق‬
‫‪ -8‬پالستیک‬
‫‪ -9‬صنایع فلزی‬
‫صنایع چوب‬ ‫‪-10‬‬
‫تجهیزات ساختمانی‬ ‫‪-11‬‬
‫صنایع نساجی‬ ‫‪-12‬‬
‫صنایع الکتریکی‬ ‫‪-13‬‬
‫صنایع غذایی‬ ‫‪-14‬‬
‫صنایع طال و جواهرات‬ ‫‪-15‬‬
‫صنایع کاغذ و چاپ‬ ‫‪-16‬‬

‫درتق سیم بندی دیگر صنایع را به صنایع خفیفه و صنایع سنگین تق سیم بندی کرده ا ست که‬
‫ذیال تشریح میگردد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫الف‪ -‬صنایع خفیفه‪:‬‬
‫صنایع خفیفه بزرگترین بخش از رشد صنایع کل یک کشور و یک ملت است‪ ،‬صنایع خفیفه یک واحد‬
‫وســـیله اســـت غرض بکار بردن انواع مختلفی از صـــنایع کاربر نهایی از قبیل برق‪ ،‬معدن‪ ،‬نفت و گاز‪،‬‬
‫کاالهای مصرفی‪ ،‬خودروسازی و تمامی بخش تولید ابزار و اشیا سبک وزن‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬محصوالت‬
‫صنایع کاال کاربردی برای صنایع سنگین نیز میباشد‪ .‬صنایع خفیفه دارای وزن کم انتقال آن آسان و‬
‫از همه مهم تر محیط را آلوده نمیســازد و تولیدات صــنایع خفیف عبارتند از لوازم منزل‪ ،‬لوازم دفتر‪،‬‬
‫پوشاک‪ ،‬لوازم ورزشی‪ ،‬لوازم الکتریکی‪ ،‬تولیدات صنایع کوچک و غیره میباشد‪.‬‬

‫ب‪ -‬صنایع سنگین‬

‫صنایع سنگین‪ ،‬به تولیدات صنعتی که دارای وزن سنگین باشند یا مراحل و فرایند منجر به تولید آنان‬
‫سنگین با شد‪ ،‬صنایع سنگین میگویند‪ ،‬بهطور کلی‪ ،‬این ا صطالح یک ا صطالح عام برای ب سیاری از‬
‫شرکتهای ژاپنی و کرهجنوبی ا ست‪ ،‬بهطور مثال ساختن بلدوزرها‪ ،‬ما شینآالت‪ ،‬جرثقیلها‪ ،‬ساخت‬
‫کارخانه جات تولیدات شیمیایی‪ ،‬ساخت کارخانه جات تولید آهن و ساختوساز ساختمانهای بزرگ را‬
‫صــنایع ســنگین میگویند‪ .‬عالوه بر این در میان شــرکتهای ژاپنی و کرهجنوبی "صــنعت ســنگین"‬
‫همچنین برای بسیاری از تولیدکنندگان محصوالت هوافضایی‪ ،‬تسلیحاتی‪ ،‬کشتی سازی و موشک سازی‬
‫نیز کاربرد دارد و ساخت کوره بلند ذوبآهن یکی از انواع صنایع سنگین بهشمار میرود‪.‬‬

‫‪ -3‬تاریخچه صنایع در افغانستان‪:‬‬

‫تاریخ صنایع عصری افغانستان از دوران امیر شیر علی خان در سال ‪ 1869 – 1879‬آغاز میشود‪ ،‬در‬
‫آن زمان برای اولین بار امیر شیرعلی خان فابریکه اسلحه سازی را در افغانستان تأسیس نمود‪ ،‬بعداً در‬
‫دوران عبدالرحمن خان و فرزنداش حبیب اهلل خان یک تعداد فابریکه های صنعتی مثـل فابریکه سالح‬
‫سازی‪ ،‬سکه زنی(هردو فابریکه جهت رفع احتیاجات حکومت تأسیس یافته بود و برای بکارانداختن آنها‬
‫از حرارت چوب بحیث وسیلهً تولید انرژی استفاده مینمودند) کفش دوزی‪ ،‬چرم گری و نساجی‬
‫تأسیس گردید اما بعد از آنها دیگر شاهان و داود خان تالش های ناچیزی را در زمینه نمودند‪ ،‬ولی کدام‬
‫کار قابل لمس و تقدیری را در زمینه بجا نگذاشته وسکتور خصوصی هم بخاطر اینکه صنایع در اختیار‬
‫دولت قرار داشت نتوانستند کاری بکنند که به نسل های بعدی شان به یادگار مانده باشد زیرا‬
‫پالیسی های صنعتی که توسط دولت بعد از سال ‪ 1978‬وضع گردیده بود آنها را به چنین ابتکارات‬
‫مشوق نمیساخت‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫لیکن قبل از سال ‪ 1978‬صنایع کشور در سطح بسیار ابتدایی رشد کرده بود که در چوکات صنایع‬
‫خفیفه ‪ ،‬مواد و اشیای مورد ضرورت سکتور زراعت و غیره تولید میگردید و همچنان یک تعداد فابریکه‬
‫های صنعتی بزرگ از قبیل کارخانه های پنبه ‪ ،‬سمنت‪ ،‬کود کیمیاوی‪ ،‬کارخانجات انجینیری جنگلک و‬
‫ورکشاپ آهن در شهرهای کابل‪ ،‬بغالن‪ ،‬بلخ و پروان تازه تأسیس گردیده بود و اکثرا کاالهای تولیدی‬
‫صنعتی از قبیـل منسوجات‪ ،‬لباس‪ ،‬کفش‪ ،‬فُـرنیچر‪ ،‬سمنت‪ ،‬خشت و اشیای پالستیکی و غیره اجناس‬
‫مورد نیاز توسط صنایع خفیفهً داخل کشور تولید و به مستهلکین عرضه میگردید ‪.‬‬

‫در دههً‪ 1970‬م جمهوری محمد داود خان انگیزه های خلق نمود تا صنایع شخصی را در پهلوی صنایع‬
‫دولتی توسعه بخشد‪ ،‬به همین منظور درسال ‪ 1974‬قانون سرمایه گذاری داخلی و خارجی کشور به‬
‫تصویب رسید که مطابق آن ‪20‬فیصد محصول گمرکی باالی مواد خام و کاالهای نیمه تکمیل‬
‫وضع گردیده بود که صنایع و فابریکات تولیدی کشور در حدود ‪ 5‬الی ‪20‬فیصد محصول گمرکی را در‬
‫وارد کردن مواد خام مورد ضرورت شان میپرداختند‪.‬‬

‫ولی متأسفانه بعد از کودتای ‪ 7‬ثور ‪ 1978‬قانون وضع شده فسخ گردیده و تمام صنایع شخصی‬
‫ملی اعالن گردید که خسارات زیادی به فابریکات تولیدی کشور وارد نمود درهمان سال تولیدات‬
‫سکتورصنعتی ‪17‬فیصد تولیدات ناخالص ملی کشور را تشکیل میداد ‪.‬که با استخدام چهل هزار کارگر‬
‫در سال ‪ 1990‬در حدود ‪ 360‬فابریکه تولیدی در شهر های هرات ‪ ،‬کندهار و مزارشریف فعالیت داشت‪،‬‬
‫درجریان جنگ علیه روسها تعداد زیادی از کارمندان فابریکه های صنعتی مجبور به ترک وطن شده و‬
‫به اثر سایر عوامل از کار دور گردیده و فابریکه ها یا چپاول گردید و یا از فعالیت باز ماند‪ ،‬بعد از سال‬
‫‪1992‬اکثر صنایع باقی ماندهً دولتی و خصوصی در شهر کابل کامالً تخریب و اموال و وسایل آنها به‬
‫غارت رفت و اکثرا آنها به پاکستان برده شد ‪ ،‬سایر کارخانه جات صنعتی در اطراف کشور از چند‬
‫سال به این طرف مسدود باقی مانده بود ولی تنها صنایع که در دوران جنگ تا حدودی فعال مانده‬
‫بود صنایع دستی بود‪.‬‬

‫‪-4‬انواع صنابع افغانستان‬

‫الف‪ -‬صنایع دستی‬

‫صنایع دستی در هر کشور از اهمیت و جایگاه فرهنگی هنری اقتصادی و اجتماعی برخوردار است‪ .‬به‬
‫سخن دیگر صنایع دستی زیان فرهنگ هنر و تمدن یک ملت و جامعه می باشد‪ ،‬صنایع دستی افغانستان‬

‫‪41‬‬
‫از زمانی تزیین کننده مهمان سرای شاهان این دیار بود اکنون متاسفانه رونق گذشته خود را از دست‬
‫داده است با این وجود تا هنوز نقش موثر خود را در اقتصاد خانوده های افغانستانی حفظ کرده است‬
‫عدم توجه به این صنعت آمیخته با هنر در شرایطی که نرخ بیکاری باال ( درحدود ‪ 40‬درصد ) و افرادزیر‬
‫خط فقر نسبی و مطلق در حدود ‪ 45‬درصد را تشکیل می دهد هیچ توجهی جواز ندارد لذا امید است‬
‫دولت الزم زمینه رشد و انکشاف این صنعت را بیش از گذاشته فراهم نموده و جایگاه خود را به دست‬
‫آورد‪.‬‬

‫صنایع دستی مردم افغانستان از گذشته های دور؛ از شهرت خاصی برخوردار بوده و شماری از مردم این‬
‫دیار از راه فروش این محصوالت نیازمندی های اقتصادی خود را مرفوع می ساختند زنان افغان همواره‬
‫در تولید صنایع دستی از توانایی و ظرفیت باالی برخوردار بوده و تالش می ورزند از این راه نیازهای‬
‫اقتصادی خانواده مرفوع کند‪ .‬قالین گلیم خورجین برگ نمد سوزن دوزی خامک دوزی کاله دوزی و‬
‫فررش های سنتی جزی از صنایع دستی زنان افغانستان به خصوص زنان والیت بامیان دایکندی و غور‬
‫به شمار می رود‪ .‬کاله سازی با پوست قره قل لباس ابرایشمی خامک دوزی زرگری رنگ ریزی حکاکی‬
‫نجاری سبد بافی و نساجی نیز ااز جمله صنایع دستی والیت هرات است صنایع دستی زنان والیت های‬
‫بلخ سمنگان سرپل جوزجان را انواع قالین گلیم قرص دوزی گا دوزی چرمه دوزی سوزن دوزی شال‬
‫بافی‪ .‬زنانه و مردانه خیاطی و دوخت ده ها مدل لباس افغانی را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫صنایع دستی افغانستان عالوه بر کمک به اقتصاد خانواده و کاهش بیکاری و افزاش درآمدربه خصوص‬
‫برای زنان روستایی گنجینه ای ازرشمندی از فرهنگ و گوناگون والیات و مناطق مختلف افغانستان بوده‬
‫که متاسفانه بی توجهی مسوالن به این صنعت در سال های اخیر باعث شده است که این گنجینه در‬
‫معرض نابودی قرار گیرد و این امر افرادی را که در مدیریت تهیه مواد اولیه این صنعت مدیریت تولید‬
‫ومدیریت فروش آن مشغول به کار هستندنگران ساخته است‬

‫نمد و گلیم که در گذشته از صنایع دستی با اهمیت زنان مناطق هزارجات و روستایی کشور به شمار‬
‫می رفت و از پشم گوسفندان این منطقه تهیه می شد اکنون دلیل عدم حمایت دولت به دست فراموشی‬
‫سپرده شده و جای خود را به تولیدات و فرش های صنعتی کشور های دیگر مانند چین ایران و ترکیه‬
‫داده است‪ .‬روزی قالین دست باف افغانستان جزی بهترین فرش های دنیا محسوب گردید و پیش از ‪25‬‬
‫درصد مردم از راه تولید توزیع و فروش قالین دست بافی امرار معاش می کردند اکنون توان رقابت با‬
‫محصول کشور های دیگر را نداشته و صادرات آن به شدت کاهش یافته است‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫ارزش تولید صنایع دستی در ‪ 1350‬و در پایان پالن پنج ساله سوم در حدود ‪ 5،4‬میلیارد افغانی برآورده‬
‫شده بود که در مجموع هشت درصد درآمد ناخالص داخلی (‪ )GDP‬کشور را به خود اختصاص داده بود‪.‬‬
‫این مبلغ در سال ‪ 1364‬به ‪ 1481‬میلیارد افغانی افزایش یافته بود که پیش از ‪ 44‬درصد ارزش تمام‬
‫تولیدات صنعتی در کشور (‪ ) 35،5‬میلیارد افغانی ) را احتوا می کرد‪ .‬در سال ‪ 1382‬الی ‪ 1383‬و اخیر‬
‫میزان ارزش صنایع دستی که در داخل کشور خرید و فروش شده است یا به خارج صادر شده است‬
‫معلومات کافی در دست است وزارت صنایع و تجارت در این زمینه همت نموده عاله برتدوین برنامه‬
‫های هدف مند بلند مدت ‪ 5‬تا ‪ 10‬سال برای رشد و ارتقای کیفی و کمی صنایع دستی زمینه توسعه و‬
‫رشد این بخش از صنعت آمیخته با هنر را پیش از پیش فراهم نماید و چالش های موجود در این سکتور‬
‫را از طریق ارایه راه کار های مناسب و حمایت الزم برطرف نماید‪.‬‬

‫چاالش دیگری که صنعت قالین افغانی با آن مواجه است عدم صدور مستقیم قالین ها به نام محصول و‬
‫قالین افغانی است بلکه قالین های افغانی بعداز بافت برای پروسس پیشتر به پاکستان فرستاده می شود‬
‫و پس از پروسس به نام قالین پاکستانی وارد بازار های جهانی می گردد نه قالین افغانی این چالش‬
‫نیازمند توجه جدی مسوالن مربوط وبخش خصوصی می باشد تا زمینه پروسس وصدور محصول تولیدی‬
‫کشور را با مارک و برند تجاری افغانی به بازار های بین المللی را فراهم نمایند‪.‬‬

‫الیته طرح توسعه این صنعت نیاز به تدوین یک پالن و استراتیژی بلند مدت همه جانبه و فراگیری‬
‫فرهنگی هنری و اقتصادی دارد که در جای خود به آن پرداخته خواهد شد‪.‬‬

‫ب‪ -‬صنایع ماشینی‬

‫صنایع ماشینی در واقع تکامل یافته روش های صنایع دستی است‪ .‬اولین بار صنایع ماشینی شدن‬
‫محصوالت در آغاز قرن هجدهم با اختراع ماشین بخار در اروپا روند صنعتی شدن در بسیاری از کشور‬
‫ها سرعت گرفت و توانست در مدت کوتاهی برخی کشور ها به عنوان کشور های صنعتی و توسعه یافته‬
‫به وجود آیند‪ .‬روند توسعه کشور های در حال انکشاف پس از جنگ جهانی دوم آغاز گردید‪ ،‬در افغانستان‬
‫نیز زمینه توسعه صنایع برای محصوالت مصرفی در همان زمان به وجود آمد اما به دلیل نبود زیر ساخت‬
‫های اقتصادی از قبیل راه های مواصالتی مناسب انرژی پارک های صنعتی و سرمایه کافی انکشاف‬
‫صنعتی را محدود نگهداشت اولین جرقه صنعت شدن افغانستان در سال ‪ 1335‬خورشیدی زده شد و تا‬
‫سال ‪ 1365‬مجموعاً ‪ 288‬موسسه کوچک و بزرک صنعتی و ‪ 15‬مرکز استخراج مواد معدنی تاسیس و‬

‫‪43‬‬
‫آغاز به فعالیت کرده بودند نفر شرکت های تولیدی و استخراجی فوق به استثنای بخش انرژی در حدود‬
‫‪ 41111‬نفر مشغول کار بودند که عمدتاً در بخش صنعت ماشینی و شماری اندکی در بخش استخراج‬
‫معادن اشتغال داشتند ‪ 1382‬فعالیت های صنعتی مدرن و منظم نخستین بار در ‪ 1353‬خورشیدی با‬
‫ایجاد اولین پارک صنعتی در منطقه پلچرخی کابل بنا گذاشته شد با وجود این که چندین پارک صنعتی‬
‫در شهر های بزرکگ مثل کابل مزارشریف هرات قندهار و ننگرهار پلخمری تاسیس شده اند و به طور‬
‫متوسط در طی ‪ 10‬سال اخیر رشد اقتصادی در حدود ‪ 8‬تا ‪ 11‬درصد بوده اما نقش صنایع و پارک های‬
‫صنعتی موجود در تولید ناخالص داخلی و اقتصاد ملی در حدود ‪ 20‬تا ‪ 24‬درصد پیشتر نبوده است به‬
‫سخن دیگر بخش صنعت در افغانستان تاکنون فرصت ایفای نقش سازنده خود را رشد و انکشاف اقتصاد‬
‫کشور نیافته است بدون توجه جدی به مقوله صنعت فراهم آوری امکانات زیر ساخت ها و تامین انرژی‬
‫مورد نیاز شهرک های صنعت رشد و توسعه اقتصادی در کشور محقق نخواهد شد‪ .‬بنابراین برای این که‬
‫کشور به سوی استقالل و خود کفایی اقتصادی حرکت کند نیازمندی برنامه ریزی و تعیین چشم انداز‬
‫ده تا بیست ساله برای تقریت و حمایت صنایع داخلی و توسعه آن از طریق مکانیزم قانونی اعطای‬
‫تسهیالت از طریق سیستم بانکی با نرخ بهره پایین و واگذاری زمین به صورت اقساط و ارزان در پارک‬
‫های صنعتی می باشد‪.‬‬

‫ج‪ -‬صنایع ساختمان در افغانستان ‪:‬‬

‫افغانستان به عنوان یک کشور در حال توسعه ‪ ،‬در یک دهه گذشته شاهد رشد بی سابقه ای در صنعت‬
‫ساختمان بوده است و این صنعت در مقایسه با سایر صنایع ‪ ،‬توانسته بیشترین میزان سرمایه گزاری‬
‫در بخش خصــوصــی را با بیش از ‪ 35‬درصــد ســرمایه گزاری به خود اختصــاص دهد ‪ .‬به گزارش اداره‬
‫حمایت از سرمایه گزاری در افغان ستان – آی سا ‪ ،‬در ‪ 13‬سال گذ شته ساالنه حدود ‪ 3‬میلیارد دالر در‬
‫بخش صنعت ساختمان و ساخت و ساز سرمایه گذاری شده است‪ ،‬گسترش سریع شهرنشینی ‪ ،‬رشد‬
‫باالی جمعیت و همچنین بازگشــت طیف وســیعی از مهاجران طی ســال های اخیر ‪ ،‬از دالیل اصــلی‬
‫افزایش و باال رفتن تقا ضا در بازار م سکن افغان ستان ا ست‪ ،‬همچنین بنا به گزارش وزارت شهر سازی‬
‫افغانستان ‪ ،‬از سال ‪ 2002‬تا اکنون ‪ ،‬تعداد افراد شهرنشین از ‪ 10‬درصد به بیش از ‪ 30‬درصد رسیده‬
‫و حداقل نیاز به دو ملیون مسکن در حال حاضر در کشور قابل لمس است ‪.‬‬

‫افغانســتان شــاهد فعالیت های بزرگ و قابل توجهی در بخش ســاختمان ســازی و ایجاد شــهرک های‬
‫م سکونی در شهرهای عمده ک شور بوده ا ست که طی سال های ‪ 2014‬و ‪ 729 ، 2015‬ساختمان به‬

‫‪44‬‬
‫ارزش بیش از ‪ 169‬ملیون دالر ساخته شده و ‪ 523‬ساختمان در دست احداث است ‪ ،‬در بخش شهرک‬
‫سازی ‪ ،‬طبق گزارش وزارت شهرسازی ‪ ،‬ساخت ‪ 123‬شهرک در دستور کار قرار دارد ‪ ،‬که ساخت ‪24‬‬
‫شهرک به اتمام رسیده و ‪ 45‬شهرک دیگر در دست ساخت است ‪.‬‬

‫از بزرگترین پروژه های شهرسازی در کشور افغانستان ‪ ،‬می توان به ساخت و احداث شهر جدید کابل‬
‫ا شاره نمود ‪ ،‬این پروژه شهر سازی در شرق کابل و بین میدان هوایی بین المللی حامد کرزی و پایگاه‬
‫هوایی بگرام قرارداردکه ‪ 740‬کیلومتر مربع فضـــای شـــهری و دارای ‪ 440‬کیلومتر مربع زمین قابل‬
‫توسعه است‪ ،‬پروژه کابل جدید با ایجاد حدود ‪ 600/000‬واحد مسکونی برای ‪ 3‬ملیون شهروند ‪ ،‬بحران‬
‫تراکم جمعیت را در پایتخت حل خواهد کرد ‪.‬‬

‫افغانستان در عرصه صنعت ساختمان و ساخت و ساز به واردات نیاز داشته و از سال ‪ 2005‬میالدی تا‬
‫اکنون بی شترین مواد و مح صوالت ساختمانی از ک شورهای پاک ستان ‪ ،‬ایران و ک شورهای آ سیای میانه‬
‫وارد افغان ستان گردیده ا ست‪ ،‬به دلیل وجود پروژه های بزرگ زیربنایی ‪ ،‬جمعیت و میزان درآمد رو به‬
‫ر شد ‪ ،‬تقا ضا برای م صالح ‪ ،‬تجهیزات و مح صوالت ساختمانی در دهه پیش رو خیلی باال پیش بینی‬
‫شده ا ست که این مواد و مح صوالت ‪ 35‬الی ‪ 45‬در صد ارزش بازار ساختمان افغان ستان را ن شان می‬
‫دهد ‪ ،‬ک شور افغان ستان برای ساخت پروژه های ساختمانی خود به مواد و م صالح ساختمانی ‪ ،‬لوازم‬
‫برقی ‪ ،‬تجهیزات و همچنین محصوالت مصرفی در ساخت ‪ ،‬اجرا و دیزاین ساختمان نیاز اساسی داشته‬
‫و دارد‪.‬‬

‫د‪ -‬صنعت نیرو(انرژی)در افغانستان‪:‬‬

‫ذخایر انرژی در افغانستان بهطور وسیع و اکثراً دست ناخورده باقی ماندهاست‪ ،‬افغانستان دارای معادن‬
‫زغالســنگ اورانیوم نیبیوم نفت و گاز و رودخانهها اســت‪ ،‬طبق گزارش وزارت انرژی و آب افغانســتان‪،‬‬
‫ظرفیت تولید انرژی بالقوه این کشـــور ‪ 24٬000‬میگاوات اســـت از جمله ‪ 23٬000‬آن از آب‪–514( ،‬‬
‫‪)524‬میگاوات از زغال سنگ‪ 500–350 ،‬میگاوات از گازطبیعی (‪ )300–125‬میگاوات از نوع نفت خام‬
‫است‪.‬‬

‫انرژی آبی‬
‫افغانستان دارای رودها و آبشارهای بسیاری است‪ ،‬این رودها از میان هزاران دره با ارتفاع بلند میگذرد‬
‫که با ســاختن ســد در مســیر آنها میتوان از انرژی آنها برای تولید برق اســتفاده نمود‪ ،‬کشــاورزان‬

‫‪45‬‬
‫افغانستان (به جز از لغمان جاللآباد) مدت ‪ 7–6‬ماه از آب به منظور کشاورزی استفاده نموده و متباقی‬
‫‪ 5‬ماه بدون اســتفاده به کشــورهای خارج میریزد‪ ،‬ذخیره نمودن آب این مدت بهمقادیر زیاد برق برای‬
‫این کشور خواهد داد‪.‬‬

‫آمودریا دارای طول ‪ 2٬580‬کیلومتر است که حدود ‪ 1٬126‬کیلومتر آن در خاک افغانستان جریان دارد‬
‫و این دریا از لحاظ ذخایر انرژی مهمترین منبع آب و انرژی در افغانســتان شــمرده میشــود که ‪٪50‬‬
‫تمام منابع ک شور را ت شکیل میدهد‪ ،‬پوتن شیال آبی دریای آمو ‪ 37٫5‬میلیارد کیلووات در ساعت ا ست‬
‫که از جمله ‪ 33‬میلیارد کیلووات ساعت به معاون عمده آن رودخانه پنج مربوط میگردد‪ .‬رودخانه پنج‬
‫از منطقه زرقول در ارتفاع ‪ 4٬125‬متر از سطح دریا سرچ شمه میگیرد‪ ،‬جای که سرعت جریان اب را‬
‫‪ 2٬050‬مترمکعب در دقیقه تشـکیل میدهد‪ ،‬در منطقه حیرتان ارتفاع این دریا ‪300‬متر از سـطح دریا‬
‫است؛ مجموع پوتنشیال آبی رودخانه ولسوالی مرغاب و هریرود را ‪ 0٫6‬میلیارد کیلووات ساعت و یکجا‬
‫با معاون ا سا سی آن دریای ول سوالی ارغنداب – به ‪ 21٫5‬میلیارد کیلووات ساعت ا ست‪ ،‬اعمار بند برق‬
‫آبی با بندهای آبگردان میتوانند تأمینکنندهای اســاســی انرژی برق در مراکز جنوبی کشــور باشــد‪،‬‬
‫دریاهای هلمند‪ ،‬هریرود‪ ،‬آمو‪ ،‬کابل‪ ،‬والیت پنجشـــیر‪ ،‬کوکچه‪ ،‬بلخاب‪ ،‬کشـــک‪ ،‬مرغاب و غیره دارای‬
‫مقادیر زیاد انرژی پوتانشیل آبی میباشند‪.‬‬

‫در سالهای پیش از جنگ افغان ستان ‪ 737‬میگاوات برق تولیدات دا شت به اثر جنگهای تحمیلی به‬
‫‪ 454‬رســیده بود‪ ،‬فعالً افغانســتان ‪ 300–250‬میگاوات تولید و ‪ 500‬میگاوات آن برق وارداتی اســت‪.‬‬
‫مصارف سرانه در یکسال این کشور ‪ 26‬میگاوات است‪ ،‬فعالً به اندازه ‪ 1٫8‬درصد از ظرفیت انرژی کشور‬
‫اســتفاده صــورت میگیرد‪ .‬بندهای برقی که فعالً فعالند عبارتند از‪ :‬ســدکجکی در والیت هلمند‪ ،‬ســد‬
‫ماهیپر‪ ،‬سد سروبی در مسیر راه کابل‪-‬جاللآباد‪ ،‬سد نغلو در جاللآباد‪ ،‬پروژه سدسلما در والیت هرات‪،‬‬
‫بند ســـرده در غزنی‪ ،‬بند چک وردک در والیت لوگر‪ ،‬بند برق جبل الســـراج در والیت پروان‪ ،‬بند برق‬
‫کامه در والیت هلمند‪ ،‬بند کوکچه در والیت بدخشـــان (افغانســـتان)‪ ،‬بند داله در قندهار و بند برق‬
‫پلخمری اسـت‪ ،‬که این سـد برق ‪ 10‬درصـد برق افغانسـتان را تأمین میکند‪ ،‬یک تعداد پروژههای که‬
‫رویدست گرفته شدهاست ذیالً نگاشته میشود‬

‫‪46‬‬
 ‫‪:1‬پروژه بند کمال خان‬
‫کار این پروژه در ســال ‪ 1345‬باالی رود هلمند آغاز گردیده شــد‪ .‬این پروژه به منظور آبیاری ‪80٬000‬‬
‫هکتار زمین زراعتی و ا ستح صال ‪ 8٫5‬میگاوات برق تهدابگذاری شدها ست‪ .‬تکمیل این پروژه به سه‬
‫مرحله تقســـیم گردیهاســـت‪ .‬مرحله یکم آن اعمار دیوار بهطول ‪ 600‬متر اســـت که با کمپانی تدس‬
‫تاجکستان به ‪ 9٫84‬ملیون دالر قرار داد شدهاست‪.‬‬

‫‪ :2‬پروژه انکشافی علیای دریای آمو‬

‫پروژه انکشـــافی علیای دریای آمو که یکی از مهمترین و بزرگترین پروژه های آب و برق افغانســـتان‬
‫به شمار میرود‪ ،‬دارای مشخصات عمده ذیل است‪ :‬احداث بند ذخیره باالی دریای آمو در مرز مشترک‬
‫بین افغان ستان و تاجک ستان تا آب مورد ضرورت آبیاری صفحات شمال ک شور را تهیه نماید‪ ،‬این بند‬
‫همچنان مقدار ‪ 1٬000‬میگاوات انرژی برق تولید خواهد کرد‪،‬این پروژه یکی از مهمترین پروژههای آب‬
‫و برق بوده که ساحه آن شامل چهار والیت شمال افغان ستان بوده و برای دهها هزار نفر در منطقه کار‬
‫ایجاد خواهد کرد‪.‬‬

‫‪ :3‬پروژه برق آبی باغدره‬

‫این پروژه با ظرفیت تولیدی ‪ 280‬میگاوات باالی دریای والیت پنجشـــیر‪ ،‬آغاز ومرحله اول م طالعات‬
‫امکانسنجی این پروژه تکمیل و قرار است مرحله دوم آن آغاز گردد‪.‬‬

‫‪:4‬پروژه بند سلما‬

‫کار این پروژه در والیت هرات در زمان داودخان آغار تا ســـال ‪2005‬م متوقف بود؛ در ســـال ‪2005‬م‬
‫دولت هند مصـارف ادامه کار این پروژه را بهدوش گرفتهاسـت‪ ،‬در نظر اسـت این پروژه ‪ 70‬هزار هکتار‬
‫زمین را ســیراب و به ظرفیت ‪ 42‬میگاوات برق را تولید نماید‪ .‬مصــارف این ســد حدود ‪ 70‬ملیون دالر‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫‪ :5‬پروژه ذخیره آب و تولید برق بخشآباد‬

‫قرارداد پروژه آب و تولید برق بخشآباد باالی دریای فرارود با کمپنی خدمات م شورتی هندو ستان در‬
‫‪ 24‬اگ ست سال ‪ 1385‬به ام ضا ر سید‪،‬این پروژه در ساحه ‪ 100‬کیلومتری شهر فراه و در فا صله ‪30‬‬
‫کیلومتری ســـرک عمومی کابل‪-‬هرات موقعیت دارد‪ .‬و اهداف این پروژه عبارت از ذخیره آب به حجم‬
‫‪ 570‬ملیون متر مکعب در ســاحه بخشآباد اســت‪ ،‬با تکمیل شــدن این پروژه ‪ 35٬000‬هکتار زمین‬

‫‪47‬‬
‫زراعتی موجود و ‪ 26٬000‬هکتار ارا ضی جدید تحت آبیاری قرار خواهد گرفت‪ ،‬قرار ا ست با تکمیل این‬
‫پروژه ‪ 20‬میگاوات برق نیز تولید گردد‪.‬‬

‫‪:6‬پروژه برق کامه‬

‫پروژه بند آب و برق کامه بر قســـمت پایانی دریای کنر‪ ،‬در ســـال ‪1975‬م (‪1354‬خ)دوره ریاســـت‬
‫جمهوری محمد داوود خان‪ ،‬راپور تخنیکی و مالی بند کامه با همکاری کمپنی جاپانی « سانیو» به پایه‬
‫اکمال رســیده بود‪ .‬طبق نقشــه بند آبرســانی و برق ولســوالی کامه‪ ،‬این ســد آبگردان ظرفیت آبیاری‬
‫‪ 9٬000‬هکتار یا ‪ 45٬000‬جریب ارا ضی مزروع و ‪ 3٬000‬هکتار یا ‪ 15٬000‬جریب زمین بایر را دارد‪ ،‬به‬
‫عبارتی جمعاً ‪ 12٬000‬هکتار یا ‪ 60٬000‬هزار جریب زمین از ذخیره آببند مســـتفید شـــده میتواند‪،‬‬
‫اعمار بند کامه ‪ 1٫68‬دالر هزینه بردا شته و نیروی تولید ‪ 45‬میگاوات برق را دارا ا ست‪ ،‬امور ساختمانی‬
‫این بند باید طی دو سال به اتمام میرسید‪ .‬قرارداد این بند با یک شرکت ایرانی اخذ گردیده بود‪.‬‬

‫‪ :7‬بندبررق والیت فراه‬

‫قرارداد طراحی بند برق والیت فراه توســط وزارت انرژی و آب و کمپنی نیســپاک پاکســتان به امضــا‬
‫رســید‪« .‬این پروژه به ارزش ‪ 4‬ملیون و ‪ 7864‬دالر آمریکایی از بودجه دولت تمویل گردیده و در مدت‬
‫‪ 18‬ماه کار طراحی آن تکمیل خواهد شــد؛ از این رو برای اعمار این بند نیز ‪ 500‬ملیون دالر آمریکایی‬
‫نیاز اســت‪ ».‬این بند باالی دریای فراه اعمار خواهد شــد و ارتفاع دیوار بند ‪ 81‬متر اســت که به شــکل‬
‫کانکریتی اعمار می شود‪ .‬با ساخت این بند ‪ 78٬590‬هکتار زمین زراعتی آبیاری خواهد شد و در کنار‬
‫ان ‪ 27‬میگاوات برق نیز تولید خواهد شد‪.‬‬

‫‪:8‬پروژه بند کمال خان‬

‫کار این پروژه در ســـال ‪ 1345‬باالی رودهلمند آغاز گردیده بود‪ ،‬این پروژه به منظور آبیاری ‪80٬000‬‬
‫هکتار زمین زراعتی و ا ستح صال ‪ 8٫5‬میگاوات برق تهدابگذاری شدها ست‪ ،‬تکمیل این پروژه به سه‬
‫مرحله تقســـیم گردیدهاســـت‪ .‬مرحله اول آن اعمار دیوار بهطول ‪ 600‬متر اســـت که با کمپانی تدس‬
‫تاجکستان به ‪ 9٫84‬ملیون دالر قرار داد شدهاست‪ ،‬اعمار بخش اول بند کمال خان‪ ،‬شامل یک قسمت‬
‫دیوار خاکی کا سه بند ا ست؛ که در یک سمت دریا‪ ،‬بهطول ‪3٬400‬متر‪ ،‬عرض ‪32‬متر و ارتفاع ‪ 6‬تا ‪11‬‬
‫متر‪ ،‬توسط یک شرکت تاجکی به نام «تدس» اعمار میشود‪ ،‬بخش دوم این بند نیز شامل احداث دیوار‬
‫م شابه در سمت دیگر دریا و بخش سوم آن‪ ،‬اعمار بند در درون دریا ا ست‪ ،‬که بهطول ‪ 200‬متر بهطور‬

‫‪48‬‬
‫پخته در داخل دریا‪ ،‬و نصب دستگاه تولید برق است‪ .‬در صورت اکمال‪ ،‬ظرفیت تولید ‪ 9‬میگاوات برق و‬
‫قدرت آبرسانی به حدود ‪ 80‬هزار هکتار اراضی بایر والیت نیمروز را دارد‪.‬‬

‫‪:9‬پروژه بند آب مچلغو‬

‫بهتاریخ ‪ 14‬ثور ‪( 1389‬اوایل می ‪2010‬م) برای بار سوم پروژه اعمار بند آب و برق مچلغو با هزینه ‪27‬‬
‫ملیون دالر از سوی وزارت انرژی و آب به داوطلبی گذاشته شد؛ ولی وزارت مالیه کشور پی شنهاد پالن‬
‫ساخت بند مذکور را با این حجم م صارف رد نمود‪ ،‬کار این پروژه فعالً معطل ا ست‪،‬در صورت ختم و‬
‫اعمار بند آب و برق مچلغو در والیت پکتیا‪ 1٬800 ،‬هکتار یا ‪ 9٬000‬جریب زمین از آب ســد ســیرآب‬
‫شده میتواند و از انرژی آب این بند تنها به ظرفیت تولید ‪ 700‬کیلووات برق مد نظر گرفته شدهاست‪.‬‬
‫این بند آب و برق کوچک هم در لیســـت طویل ایجاد ســـدها و انهار هنوز باقیمانده‪ ،‬روی اوراق پالن‬
‫نقشه یا هنوز ناکام یا ناتمام یا ناقص درعمل‪ ،‬شمرده شده میتواند‪.‬‬

‫‪:10‬بند شاه و عروس‬

‫قرارداد مطالعات و ساخت سد آب و برق « شاه و عروس» در ماه ثور ‪1388‬خ میان وزارت انرژی و آب‬
‫کشـــور با «تابله پرهون» یک شـــرکت ایرانی عقد گردید‪،‬این بند به هزینه ‪ 2٫48‬ملیون دالر از بودجه‬
‫انک شافی دولت تمویل می شود‪ ،‬بند آبر سانی‪ ،‬آب آ شامیدنی و برق « شاه و عروس» با ارتفاع ‪ 77‬متر‬
‫ظرفیت ذخیره ‪ 10‬ملیون متر مکعب آب را داشــته که میتواند ‪ 2٬800‬هکتار یا ‪ 14٬000‬جریب زمین‬
‫منطقه را آبیاری نماید‪ .‬همچنان از این بند به مقدار ‪ 5‬ملیون متر مکعب آب آ شامیدنی نیز تعبیه شده‬
‫میتواند‪ ،‬برعالوه جهت تنویر ولسوالی‪ ،‬این بند آبی قدرت تولید ‪ 1٫1‬میگاوات برق را دارد‪.‬‬

‫ه‪-‬معادن افغانستان‬
‫معادن افغانستان شامل زغال سنک ‪ ،‬گاز طبیعی‪ ،‬نمک آمونیای مایع‪ ،‬گچ ‪ ،‬سنگ مرمر و دیگر مواد‬
‫معدنی ‪،‬صنایع کارخانه ای شامل بخش فرعی زیر است‪ :‬کفش وچپلک(دمپایی)پالستیکی‪ ،‬خریطه‬
‫پالستیکی‪ ،‬ظروف پالستیکی وسایراشیای پالستیکی‬

‫‪ -1‬معادن نفت و گاز در افغانستان‬

‫نخستین عملیات حفاری جهت اکتشاف نفت و گاز در افغانستان در سال ‪1956‬م انجام شدهاست‬
‫بهطوریکه در سال ‪1959‬م منجر به اکتشاف میدان نفتی انگوت در والیت سرپل گردید‪ .‬در فاصله‬
‫سالهای ‪1959‬م تا ‪1966‬م پنجاه حلقه چاه اکتشافی دیگر نیز در این حوزه حفر گردید که باعث‬

‫‪49‬‬
‫اکتشاف ‪ 3‬میدان گازی بزرگ‪ ،‬میدان گازی یتیم تاق (‪1960‬م)‪ ،‬میدان گازی خواجه گوگردک (‪1961‬م)‬
‫و میدان گازی خواجه برهان (‪1964‬م) شد‪ ،‬گرچه چنین کشفیات صددرصد دقیق نگردیده اما از سال‬
‫‪1966‬م تا ‪1981‬م دست کم دو میدان نفتی کوچک‪ ،‬یک میدان گازی بزرگ (جرقدوق) و دو میدان‬
‫گازی دیگر کشف شدهاست که عمدتاً در بخش شمال غربی کشور است‪ ،‬باالثر تحقیقات که درین اواخر‬
‫صورت گرفت حوزه شمال قسمتی از حوزه عظیم نفت و گاز آمودریا است که از نظر میزان ذخیره در‬
‫میان ‪ 152‬حوزه نفتی و گازی کشف شده در جهان در رده پانزدهم قرار دارد‪ .‬این حوزه ‪ 400‬هزار‬
‫کیلومتر مربع وسعت دارد و در چهار کشور افغانستان‪ ،‬تاجکستان‪ ،‬ترکمنستان و ازبکستان گسترش‬
‫دارد‪ ،‬ولی تحقیقاتی که توسط سازمان ناسا انجام گرفت مشخص شد که در افغانستان بیشتر از ‪100‬‬
‫نقطه نفت و گاز وجود دارد‪ ،‬در حال حاضر در جمهوری اسالمی افغانستان پنج میدان نفت وجود دارند‪.‬‬
‫در هرات ممکن از همه بر سر حوزه نفت و گازخیز تیرپل مطرح بحث باشد‪ ،‬که در قسمت غربی والیت‬
‫هرات موقعیت دارد‪ .‬به گفته وزیر معادن و صنایع‪ ،‬میدان نفت و گاز حوزه«افغان‪-‬تاجک» که در والیت‬
‫قندوز قرار دارد‪ ،‬داری ذخایر نفتی در حدود ‪ 1٫6‬میلیارد بشکه نفت میباشد‪ .‬همچنان در آیندهٰ نزدیک‬
‫تحقیقات درباره میدانهای نفت در کتواز و والیت پکتیا و همچنان در والیت هلمند آغاز خواهند شد‪.‬‬
‫حوزه نفت و گاز خیز هلمند قسمت جنوب‪-‬غربی و جنوبی افغانستان را با مساحت مجموعی ‪ 131‬هزار‬
‫کیلومتر مربع (‪ ٪20‬خاک کشور) احتواء میکند‪ .‬حوزه نفت و گاز خیز کنر در شرق کشور موقعیت دارد‪.‬‬
‫به عقیده کارشناسان‪ ،‬ذخایر دورنمایی گاز طبیعی در قسمت شمال افغانستان به بیش از ‪ 1٫569‬میلیارد‬
‫بشکه میرسند‪ .‬بهتاریخ ‪ 28‬دسامبر ‪2011‬م کشور چین قرارداد ‪ 25‬سالهای را غرض استخراج نفتوگاز‬
‫امضا نمودند؛ که درین مدت افغانستان مبلغ ‪ 7‬میلیارد دالر بهدست خواهد آورد‪.‬‬

‫قیمت هر واحد ارزش مجموعی‬ ‫نام ذخایر موقعیت مقدار ذخیره‬

‫‪$‬‬ ‫بشــــــــــکـــــــه‪77٫19/‬‬ ‫‪ 1٬596‬ملیون بشکه‬ ‫نفت خام حوزه افغانستان تاجک‬

‫‪$123٬195٬240٬000‬‬

‫‪$56٬316٬330٬000‬‬ ‫متر مکعب‪$ 3٫59/‬‬ ‫‪ 15٬687‬ملیون فوت مکعب‬ ‫گازحوزه آمو دریا‬

‫بشکه‪$43٬380٬780٬000 $ 77٫19 /‬‬ ‫‪ 562‬ملیون بشکه‬ ‫حوزه آمو دریا‬ ‫گاز مایع‬

‫‪$222٬892٬350٬000‬‬ ‫مجموعه‬

‫‪50‬‬
 ‫‪-2‬معادن زغالسنگ در افغانستان‬
‫پس از اینکه شبهقاره هند با آ سیا ت صادم میکند یک ف شار قوی باالی نقاط مرکزی افغان ستان وارد و‬
‫جنگلهای که در این م سیر قرار دا شت همه با ف شار خیلی زیاد زیر خاک شده به زغال سنگ تبدیل‬
‫میشود‪ .‬به همین دلیل زغالسنگ افغانستان بهشکل یک خط طوالنی در طول بیشتر از ‪ 700‬کیلومتر‬
‫در ارتفاعات بلند قرار گرفته به کیفیتهای مختلف ت شکل یافتها ست‪ ،‬خوبترین زغال سنگ با کیفیت‬
‫در معدن دره صــوف وجود دارد که دارای انرژی خیلی زیاد اســت‪ ،‬تاکنون ‪ 11‬معدن زغالســنگ مورد‬
‫برر سی قرار گرفتها ست‪ ،‬این ماده انرژیزا از سالیان دراز ا ست که مردم افغان ستان زغال سنگ را غرض‬
‫گرم نمودن منازل و کورههای آهنگران مورد اســتفاده قرار میدهند‪ ،‬زغالســنگ پس از چوب و زغال‬
‫چوب ســومین ماده مصــرفی مردم افغانســتان برای گرم کردن اســت‪ ،‬ذخایر اثبات شــده زغالســنگ‬
‫افغانستان حدود ‪ 100‬تا ‪ 400‬ملیون تن پیشبینی شدهاست ودر نقاط زیر موقعیت دارد‪:‬‬

‫‪ -1‬زغالسنگ کوتل خاکی عالقه برف‬

‫‪ -2‬زغالسنگ آشپشته و سرآسیا( والیت بامیان ‪ 150):‬ملیون‬
‫‪ -3‬زغالسنگ فرح کرد غوربند و گاوپران سرخپارسا‬
‫‪ -4‬زغالسنگ نهرین‬
‫‪ -5‬زغالسنگ جدران‬
‫‪ -6‬زغالسنگ گرمک عالقه چهل دختران دره صوف و شباشک دارای ذخایر ‪ 74‬ملیون تن زغالسنگ‬
‫‪ -7‬زغالسنگ گوله یدری عالقه کشنده میان دره صوف و بلخاب‬
‫‪ -8‬زغالسنگ سنجور عالقه کرخ هرات دارای ذخایر ‪ 15‬ملیون تن زغال که منجمله‪ 10 ،‬ملیون تن ان‬
‫اهمیت صنعتی دارن‬
‫‪ -9‬زغالسنگ انزری‪ ،‬شهیدان در حدود الغرجوی کوه دره کوت‬
‫زغالسنگ قریه کندالن چقماق مداخیل ارزگان‬ ‫‪-10‬‬
‫زغالسنگ کرمان و سرجنگل عالقه دایزنگی‪...،‬‬ ‫‪-11‬‬

‫‪-4‬نقش اقتصادی صنایع افغانستان‬

‫در بسیاری از کشورها به ویژه کشور های صنعتی و نیمه صنعتی واقتصاد های بزرک دنیا صنعت رکن‬
‫مهمی از اقتصاد و تولید ناخالص داخلی آن ها را تشکیل می دهد در طی یک دهه اخیر سهم صنعت‬
‫در تولید ناخالص داخلی افغانستان کمتر از میانگین جهانی است میانگین سهم صنعت در تولید ناخالص‬

‫‪51‬‬
‫جهانی ‪ 27،75‬درصد است در حالی که سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی درافغانستان به طورمتوسط‬
‫‪ 24،66‬درصدبوده است‪ )2014 World Bank (.‬این امر می طلبد که بر بنیاد یک برنامه و استراتیژی‬
‫منسجم میان مدت بخش صنعت مورد توجه پیشتر قرار گیرد‪ .‬اصول توسعه و پیشرفت کشورها بدون‬
‫توسعه صنعتی امکان پذیر نیست به سخن دیگر توسعه صنعتی اقتصادی و پیشرفت کشورهاست اما‬
‫شرط کافی نیست زیرا برای تحقق توسعه و پیشرفت هر کشور عالوه بر توسعه اقتصادی توسعه منابع‬
‫انسانی و سرمایه گذاری در این زمینه نیز الزم است همان سان که اشاره شد بخش صنعت در افغانستان‬
‫تاکنون نتوانسته است نقش وجایگاه خود دراقتصاد وپیشرفت کشوررا به دست آورد‪.‬‬

‫پس از سال ‪ 1381‬سرمایه گذاری در بخش صنعت افزایش یافت اما به خاطر فقدان زیرساخت ها نبود‬
‫انرژی برق کافی عدم حمایت الزم طرف دولت و فقدان یک استراتیژی مشخص در این زمینه فعالیت‬
‫های صنعتی در سال های اخیر کاهش یافته و پیشتر کارخانه های صنعتی از فعالیت باز مانده اند به‬
‫همین دلیل تاکنون بخش صنعت در روند رشد و توسعه پایدار اقتصادی ونه ویژه بر رشد تولید ناخالص‬
‫داخلی نقش قابل توجهی نداشته است‪ .‬بربنیاد گزارش اداره احصایه مرکزی در طی ده سال اخیر سهم‬
‫صنعت در تولید ناخالص داخلی به طور متوسط در حدود ‪ 23‬فیصد و طبق آمار بانک جهانی در طی‬
‫‪ 12‬سال اخیر ( از سال ‪ 2002‬تا ‪ ) 2013‬در حدود ‪ 24،66‬درصد بوده است‪.‬‬

‫بخش صنعت در سال ‪ 1390‬در تولید ناخالص داخلی ‪ 21،3‬درصد سهم داشته است پیشتر محصوالت‬
‫صنعتی افغانستان برای مصرف داخلی تولید می شود مثل کود کیمیایی سمنت ( سیمان ) ادویه نمک‬
‫آرد نان گوشت میوه خشک صابون دستمال مخصوص تشناپ (دست شویی) و هرچند مهمترین قلم‬
‫صادارتی افغانستان را میوه های خشک به خود اختصاص داده است اما این قلم نیز در بازار جهانی سهم‬
‫بسیار ناچیز دارد که در جای خود بیان شده است اینکه به برخی از عوامل موثر بر وصیعت در کشور‬
‫اشاره خواهد شد‪.‬‬

‫الف‪ -‬پارک های صنعتی‬

‫فعالیت های صنعتی به صورت منظم و مدرن برای اولین بار در سال ‪ 1353‬با ایجاد اولین پارک صنعتی‬
‫در منطقه پلچرخی شهر کابل پایتخت افغانستان بتا گذاشته شد‪ .‬طبق شاخص های کار و اشتغال بانک‬
‫جهانی افغانستان فقط در شروع تجارت مقام خوبی دارد و در شاخص های دیگر همانند صدور مجوز‬

‫‪52‬‬
‫ساختمانی دسترسی به منابع مالی حمایت از سرمایه گذاران اجرای قرار دادها و سترسی به برق در‬
‫پایین ترین رتبه این بانک قرار داشته وبد ترین وضع را از نظر بانک جهانی دارا است‪.‬‬

‫پس از احداث پارک صنعتی پلچرخی پارک های صنعتی دیگر در بگرامی در شمال کابل و پارک صنعتی‬
‫والیت هرات به جمع آن افزوده شد‪ .‬ایجاد دو پارک صنعتی دیگر در شهرهای مزار شریف و قندهار چرخ‬
‫صنعت را در افغانستان به چرخش انداخت‪.‬‬

‫‪ 9‬پارک صنعتی که در کابل و والیت افغانستان ساخته شده صرفاً ‪ 580‬شرکت تولیدی فعالیت دارند که‬
‫فرصت های شغلی را برای حدود سی هزار نفر فراهم کرده اند که تعداد قابل توجه به شمار نمی رود‪ .‬از‬
‫سوی دیگر تعداد زیادی از سرمایه گذاران که قبالً در پارک های صنعتی زمین خریداری و امکانات الزم‬
‫را فراهم ساخته بودند بخاطر عدم توان رقابت با کاالهای وارداتی ونبود برق انرژی فعالً تنها از سرمایه‬
‫گذاری صرف نظر کرده اند؛ بلکه حاضر اند زمین و ماشین آالتی را که خریداری کرده اند زیر قیمت‬
‫تمام شده بفروش برسانند‪ .‬تعدادی از پارک های صنعتی مانند پارک صنعتی والیات ننگرهار و قندوز به‬
‫دالیل مختلف وبا گذشت چندسال فعال نشده و در اختیار صنعت کاران قرار نگرفته اند‪.‬‬

‫ب‪-‬نقش صنعت در اشتغال زایی‬

‫اقتصاد هر کشور از سه بخش عمده صنعت کشاورزی و خدمات تشکیل شده است‪ .‬هرچه سهم صنعت‬
‫نسبت به دو بخش دیگر در تولید ناخالص داخلی افزایش یابد و آمار افراد شاغل در این بخش به طور‬
‫مستقیم و غیر مستقیم باال باشد بیان گر صنعتی شدن و پیشرفت آن کشور می باشد‪ .‬در افغانستان‬
‫نقش سکتور صنعت در بخش ایجاد فرصت های شغلی و اشتغال زایی تاکنون نسبت به بخش خدمات‬
‫و کشاورزی اندک بوده واین چالش در سال های اخیر تشدید نیز شده است‪ .‬بربنیاد آمارهای موجود از‬
‫مجموع نزدیک به دوصد و پنجاه هزار نیروی کار که در سال ‪ 1382\ 2003‬در بخش فعالیت های‬
‫صنعتی شاغل بودن در سال ‪ 1387 \ 2008‬به کمتر از پنجاه هزار نفر رسیده است که در مقایسه با‬
‫‪ 15‬ملیون نیروی مستعد و جوتای کار در کشور بسیار اندک می باشد‪ ( .‬بی بی سی ‪ ) 1392‬بنابراین‬
‫برای این که در یک بازه زمانی مشخص باتوجه به نرخ بیکاری باالی فعلی و این که به طور متوسط‬
‫ساالنه پیش از ‪ 500‬هزار نیروی جوان وارد بازار کار کشور می شوند دولت و بخش خصوصی در یک‬
‫اقدام هماهنگ و حمایتی ساالنه می بایست پیش از ‪ 700‬هزار شغل ایجاد نمایند تا بتواند نرخ بیکاری‬
‫را کاهش داده و کشور را از بحران نرخ باالی کنونی بیکاری نجات دهد در غیر این صورت چشم انداز‬

‫‪53‬‬
‫روشنی در انتظار بهبود اقتصاد کشور و کاهش بیکاری نخواهد بود‪ .‬یکی از بخش های که می تواند در‬
‫این زمینه مفید واقع شود سرمایه گذاری در بخش صنعت است‪ ( .‬توضیح این بحث در جای خود تحت‬
‫عنوان استراتیژی اشتغال زایی مطرح خواهد شد)‬

‫‪-5‬صنعت وچالش فراروی آن‬

‫صنعت یا تولید مجموعه فعالیت هایی است که مواد اولیه طبیعی یا نیم ساخته را در یک روند تخنیکی‬
‫یا کیمیایی ترکیب نموده و به کاالی قابل مصرف ومفید تبدیل نماید هدف این فرایند پاسخ گویی به‬
‫نیاز شهروندان و ایجاد رفاه در جامعه می باشد‪ .‬از سوی دیگر باتوجه به قیمت عوامل تولیدی هزینه‬
‫تمام شده و بهبود کیفیت محصول یک صنعت به خصوص از نظر کیفیت و قیمت برای مصرف کننده‬
‫در حدی باشد که بتواند در بازار به ویژه با کاالهای وارداتی رقابت کند‬

‫صنعت سالم به طورمعمول می تواند کیفیت و قیمت قابل قبولی و رقابت پذیر را برای مشتریان ارایه‬
‫کند‪ .‬هرچه صنعت ناسالم تر باشد به همان میزان از این توانایی ها فاصله می گیرد این همان مشکلی‬
‫است که صنعت افغانستان در گذشته و حال با آن مواجه بوده و هست صنایع و صنعت کاران از توانایی‬
‫الزم در بازار رقابتی یا رقابت انحصاری برخوردار نبوده و با چالش های زیادی از قبیل نبود محیط مناسب‬
‫کار عدم دسترسی به فن آوری جدید علمی بوده خالقیت و ابتکار کم بود یا نبود انرژی برق و زیر ساخت‬
‫های الزم مواجه هستند عالوه برآن نبود نیروی کاری متخصص نیز باعث می شود که صنعت کاران در‬
‫رقابتی کردن تولیدات صنعتی و حرکت به سمت تولید و صنایع سنگین در افغانستانبا مشکل مواجه‬
‫شود‪.‬‬

‫اصالحات اقتصادی که در دوران جدید آغاز گردید فراگیر نبود بخش صنعت که می بایست مورد توجه‬
‫پیشتر قرار گیرد مغفول ماند بنابراین می توان با یک پالیسی همه جانبه و تعریف چشم انداز مشخص‬
‫در یک بازه زمانی معین وضیعت صنعت کشور را از وضع فعلی نجات داد و زمینه رقابت سالم محصوالت‬
‫تولیدی داخلی را با کاال های وارداتی از طریق نظارت مستمر و هدف مند بر بهبود کیفیت کاال های‬
‫تولیدی داخلی کاهش یا معافیت مالیاتی مواد اولیه ونیم ساخته صنعتی وارداتی و وضع مالیات بلندتر‬
‫بر کاالهای وارداتی که مشابه آن ها در داخل کشور تولید می گردند فراهم کرد آنگهی بهبودی کمتی‬
‫و کیفی صنعت و رشد آن می توان به بهبود و صنعت در بخش خدمات و کشاورزی که در رکن بنیادی‬
‫در تولید ناخالص داخلی است منجر گردد تلفیق بخش صنعت و کشاورزی که نام کشت و صنعت یاد‬

‫‪54‬‬
‫می گردد می تواند از ضایعات بخش کشاورزی که به طور معمول در هنگام برداشت اتفاق می آید‬
‫جلوگیری نموده و انواع کمپوت و کنسانتره با استفاده از محصوالت برداشت شده که به دالیلی نمی‬
‫تواند وارد بازار گردد تولید کرده و به بازار عرضه نماید‪.‬‬

‫مهمترین صنایعی که تاکنون جسته و گریخته مورد توجه قرار گرفته است عبارتند از صنعت تولید پشم‬
‫صنعت قالین بافی استخراج سنگ مرمر نفت کاز مس سنگ های گران بها صنعت پوست چرم گری‬
‫صنعت ساختمانی صنعت نجاری و روند تولید مواد زراعتی و غذایی‪.‬‬

‫سواالت فصل سوم‬

‫صنایع را تعریف کنید‪.‬‬ ‫‪-1‬‬

‫تاریخچه صنایع در افغانستان مفصال بیان کنید‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫انواع صنابع افغانستان را نام گرفته صنایع دستی را تعریف کنید‪.‬‬ ‫‪-3‬‬

‫صنایع ساختمان در افغانستان را مفصال تشریح کنید‪.‬‬ ‫‪-4‬‬

‫انرژی آبی افغانستان را تشریح نموده بندهای برق افغانستان را نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫نقش اقتصادی صنایع افغانستان را بیان کنید‪.‬‬ ‫‪-6‬‬

‫صنعت وچالش های فراروی آن را شرح دهید‪.‬‬ ‫‪-7‬‬

‫نقش صنعت در اشتغال زایی را کامل تشریح کنید‪.‬‬ ‫‪-8‬‬

‫بخش صنعت در سال ‪ 1390‬در تولید ناخالص داخلی چند درصد سهم داشته است واضیح سازید‪.‬‬ ‫‪-9‬‬

‫چند پارک صنعتی در کابل و والیت افغانستان ساخته شده‪.‬‬ ‫‪-10‬‬

‫لیست فعالیت ها‪:‬‬

‫‪55‬‬
 ‫‪ -1‬طبقه بندی انواع صنایع افغانستان ‪.‬‬
‫‪ -2‬انواع صنایع و تفکیک آنها‪.‬‬
‫‪ -3‬معادن نفتوگاز افغانستان با نام و موقعیت آنها ‪.‬‬

‫فصل چهارم‬

‫زراعت مالداری درافغانستان‬

‫اهداف آموزشی ‪ :‬درپایان این فصل محصالن قادر خواهند بود تا‪:‬‬
‫‪ -1‬تعریف و مفهوم زراعت و مالداری را بدانند‬
‫‪ -2‬انواع محصوالت زراعتی و مالداری افغانستان را توضیح دهند‬
‫‪ -3‬نقش زراعت و مالداری را در اقتصاد افغانستان توضیح دهند‬
‫‪ -4‬چالش ها و فرصت های موجود در بخش زراعت و مالداری افغانستان را شرح دهند‬

‫زراعت ستون فقرات اقتصادی افغانستان را تشکیل می دهد‪ ،‬زمینه ایجاد اشتغال حدود ‪ 80‬درصد از‬
‫جمعیت این کشور را فراهم می کند واز سوی دیگر بیشتر از نیمی از درآمد سرانه افغانستان از طریق‬
‫زراعت تامین می شود و بیش از ‪ 55‬درصد از جمعیت این کشور به طور مستقیم و غیر مستقیم برای‬
‫امرار معاش خود به مزارع کشاورزی وابسته اند‪ ،‬تنوع در اقلیمی در افغانستان و منابع فراوان طبیعی و‬
‫انسانی از جمله فرصتهای اصلی توسعه زراعت در افغانستان‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫‪-1‬تعریف زراعت‪:‬‬
‫علم زراعت فعالیت های انسان را در بر میگیرد که به منظور تامین نیازهای بعضی از گیاهان و در نتیجه‬
‫یی بهره گیری از حد اکثر قدرت تولیدی آنها انجام میشود ‪ .‬یا زراعت عبارت از کشت و مزرعه بوده و‬
‫شغل زراعت پیشینه مغلق علمی داشته که توسط آن محصوالت حیوانی و نباتی بدست می آید‬

‫نظام زراعت در افغانستان معیشتی بوده و کماکان به طور عمیق وابسته به طبیعت است و گندم و دیگر‬
‫غله جات اصلی ترین تولیدات این کشور را تشکیل می دهد‪.‬‬

‫تولیدات زراعتی ‪ ،‬باغی و دامی از صادرات عمده زراعتی در افغانستان است و در آینده نیز خواهد بود در‬
‫گذشته افغانستان یکی از صادر کنندگان مهم تولیدات دامی و میوه های خشک بوده اما سه دهه جنگ‬
‫زیرساختهای را در این کشور نابود کرده و توسعه زراعت را محدود و به روند رشد اقتصادی صدمه اساسی‬
‫زده است‪ .‬علیر غم تمام مشکالت و محدودیتهای ساختار زراعت از استعداد فراوانی برای رشد و توسعه‬
‫برخوردار است و می تواند ماشین اصلی برای رشد اقتصادی در این کشور باشد‪ .‬از مجموعه مساحت‬
‫افغانستان (‪ 652‬هزار کیلومتر مربع) فقط ‪ 12‬درصد زمین (‪ 8‬ملیون هکتار) قابل کشت است و‪ 4‬درصد‬
‫از این زمین نیز تحت آبیاری است ‪ 46‬درصد نیزچراگاه و ‪ 3‬درصد تحت پوشش جنگالت قرار دارد‪ .‬از‬
‫نظر جغرافیایی در حدود ‪ 75‬درصد از زمینهای قابل کشت افغانستان در سه حوزه زراعتی از هشت حوزه‬
‫زراعتی این کشور قرار دارد که شمال؛ شرق و جنوب است‪ .‬از تمام مناطق قابل کشت به دلیل کمبود‬
‫آب تنها حدود نصف آن ساالنه تحت کشت قرار می گیرند‪ .‬توسعه زراعت در افغانستان با مشکالت‬
‫فراوانی روبرو است این چالشها خود به عنوان یکی از فرصتها برای توسعه زراعت افغانستان به حساب‬
‫می آید‪ .‬تنوع اقلیمی در افغانستان از یکسو ‪ .‬منابع فراوان طبیعی و انسانی که تاکنون مورد بهره برداری‬
‫قرار نگرفته اند از جمله فرصتهای اصلی توسعه زراعت در افغانستان به شمار می رود‪.‬‬

‫‪-2‬انواع زراعت در افغانستان‬

‫طبق راپور ‪ USID‬و آمار وزارت زراعت ‪ 80‬درصد مردم افغانستان مشغول پیشه زراعت و مالداری اند؛‬
‫که ‪ ٪31‬درآ مد ملی از محصـــوالت زراعتی بدســــت میآ ید‪ .‬طبق آ مار ســــال‪CIA 2009‬‬
‫‪ ]]FACTBOOK‬اف غانســـتان حدود ‪ 8٫55‬بلیون دالر واردات و ‪ 2٫128‬بلیون دالر صـــادرات به‬
‫کشورهای ایاالت متحده آمریکا تاجیکستان پاکستان هندوستان و غیره داشته که پس از احجار قیمتی‬
‫دومین عواید ک شور را اقالم زراعتی ت شکیل میدهد؛ که اقالم عمده آن میوه جات خ شک پ شم قالین‬

‫‪57‬‬
 ‫گیاهان پزشــکی پوســت حیوانات‪ ،‬و کوکنار (تریاک) بودهاســت‪ .‬طبق راپور بانک جهانی و ســی آی ای‬
‫ف ست بوک با وجودی که از سال ‪ 2002‬تا فعالً درآمد افغان ستان به شمول کمکهای خارجی ‪29٬81‬‬
‫بلیون دالر بودها ست عواید سرانه این ک شور ‪ 1321‬دالراند‪ ،‬افغان ستان از جمله ‪ 168‬ک شور ‪146‬مین‬
‫ک شور در حال ر شد میبا شد‪ .‬مردم افغان ستان ‪ ٪100‬باالی نان گندم زندگی میکنند که ‪ 45‬در صد‬
‫زمینهای افغان ستان تحت زرع همین گیاه قراردارد؛ متباقی را تاجرین از ک شور قزاق ستان و پاک ستان‬
‫وارد میکنند‪ ،‬علت وارد نمودن گندم این ست که یک تعداد دهاقین به ن سبت عدم ا ستفاده از سی ستم‬
‫میکانیزه زراعتی‪ ،‬کمبود متخصصین ‪ ،‬عدم امنیت سطح محصوالت و بازدهی خیلی کم دارند‪ ،‬همچنان‬
‫در ‪ 32‬سال جنگ نفوس از ‪ 19‬میلیون به ‪ 24‬میلون رسید و لی توسعه زمین زراعتی و میکانیزه شدن‬
‫منفی است‪.‬‬

‫در سال ‪ 1970‬مساحت جنگالت افغانستان ‪ 1313000‬هکتار بوده و سه حصه خاک را جنگالت نشتر‬
‫سرب ارچه جلغوزه و پسته در والیت کنر نورستان پکتیا و بادغیس تشکیل دادهاست‪ 45000 ،.‬هکتار‬
‫زمین را در بادغیس جنگالت پ سته طبعی پو شانیدها ست‪ ،‬جنگالت پ سته در والیت سمنگان بلخ نیز‬
‫وجود دارد‪ ،‬با استفاده از مکانیزه شدن محصوالت آن چندین برابر خواهد شد‪ ،‬بزرکترین مارکیت پسته‬
‫مغز سبز هند است‪.‬‬

‫در سال ‪ 2010‬افغان ستان ‪ 90‬در صد گندم خودرا از ک شور خود بد ست آورد و درک شورهای پی شرفته‬
‫یک انسان دریک سال کمتراز صد کیلو نان گندم را استفاده میکنند در افغانستان طبق راپورسازمان‬
‫غذائی جهان یک افغان ساالنه ‪ 152‬کیلو نان خ شک را به م صرف میر ساند‪ ،‬بدین معنی ‪ 4 ،84‬ملیون‬
‫تن نان گندم ضرورت این کشور است‪ ،‬درصورت استفاده از وسایل مدرن و سیستم جدید زراعتی این‬
‫حاصل را از یک میلون هکتار بدست آورده میتواند‪ ،‬در حالیکه دوملیون هکتار مصروف تولید این گیاه‬
‫ا ست‪ ،‬در افغان ستان مناطق لغمان‪ ،‬بغالن قندوز‪ ،‬خان آباد‪ ،‬لوگر وهرات شرایط م ساعد به ک شت انواع‬
‫برنج دارند‪ .‬کشت جواری در جاللآباد وجو جودرو ارزن در صفحات شمال خوب ارزیابی شدهاست‪.‬‬

‫انواع محصوالت زراعتی افغانستان در سال های ‪1388‬تا‪1390‬و مساحت به هکتار‬

‫‪1390‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫نوع محصول‬ ‫شماره‬

‫‪2232000‬‬ ‫‪2354000‬‬ ‫‪2575000‬‬ ‫گندم‬ ‫‪1‬‬
‫‪210000‬‬ ‫‪208000‬‬ ‫‪200000‬‬ ‫برنج‬ ‫‪2‬‬

‫‪58‬‬
‫‪190000‬‬ ‫‪212000‬‬ ‫‪267000‬‬ ‫جو‬ ‫‪3‬‬
‫‪183000‬‬ ‫‪183000‬‬ ‫‪140000‬‬ ‫جواری‬ ‫‪4‬‬
‫‪5000‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫‪100000‬‬ ‫ارزن‬ ‫‪5‬‬
‫‪81000‬‬ ‫‪71700‬‬ ‫‪56700‬‬ ‫حبوبات‬ ‫‪6‬‬
‫‪2987000‬‬ ‫‪3033700‬‬ ‫‪3284000‬‬ ‫مجموع غله جات‬ ‫‪7‬‬
‫‪20500‬‬ ‫‪20500‬‬ ‫‪21600‬‬ ‫کچالو‬ ‫‪8‬‬
‫‪1172‬‬ ‫‪1170‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫لبلبو‬ ‫‪9‬‬
‫‪3082‬‬ ‫‪3100‬‬ ‫‪3080‬‬ ‫نیشکر‬ ‫‪10‬‬
‫‪13469‬‬ ‫‪11210‬‬ ‫‪11029‬‬ ‫بادام‬ ‫‪11‬‬
‫‪2317‬‬ ‫‪2380‬‬ ‫‪2382‬‬ ‫چهارمغز‬ ‫‪12‬‬
‫‪2200‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫زیتون‬ ‫‪13‬‬

‫درختان میوه و سبزیجات افغانستان درسالهای ‪1388‬تا‪(1390‬مساحت به هکتار)‬

‫‪1390‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫نوع محصول‬ ‫شماره‬

‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫نارنج‬ ‫‪1‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫سایر مرکبات (ستروس)‬ ‫‪2‬‬
‫‪8863‬‬ ‫‪8550‬‬ ‫‪8550‬‬ ‫سیب‬ ‫‪3‬‬
‫‪225‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪225‬‬ ‫ناک‬ ‫‪4‬‬
‫‪1877‬‬ ‫‪1675‬‬ ‫‪1675‬‬ ‫شفتالو‬ ‫‪5‬‬
‫‪8320‬‬ ‫‪8320‬‬ ‫‪8170‬‬ ‫زردآلو‬ ‫‪6‬‬

‫‪59‬‬
‫‪3800‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫آلوبخارا‬ ‫‪7‬‬
‫‪3800‬‬ ‫‪3800‬‬ ‫‪3800‬‬ ‫توت‬ ‫‪8‬‬
‫‪61558‬‬ ‫‪61123‬‬ ‫‪60820‬‬ ‫انگور‬ ‫‪9‬‬
‫‪2056‬‬ ‫‪1924‬‬ ‫‪1924‬‬ ‫انجیر‬ ‫‪10‬‬
‫‪1954‬‬ ‫‪2774‬‬ ‫‪2775‬‬ ‫میوه جات خسته سنگی‬ ‫‪11‬‬
‫‪22592‬‬ ‫‪25142‬‬ ‫‪25100‬‬ ‫تربوز‬ ‫‪12‬‬
‫‪24717‬‬ ‫‪35460‬‬ ‫‪35400‬‬ ‫خربوزه‬ ‫‪13‬‬
‫دانه های روغنی‬ ‫‪14‬‬
‫‪170‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪170‬‬ ‫تخم گل آفتاب پرست‬ ‫‪15‬‬
‫‪12308‬‬ ‫‪9667‬‬ ‫‪9660‬‬ ‫کنجید‬ ‫‪16‬‬
‫‪33000‬‬ ‫‪33000‬‬ ‫‪33000‬‬ ‫پنبه دانه‬ ‫‪17‬‬
‫‪3948‬‬ ‫‪1788‬‬ ‫‪1780‬‬ ‫شرشم‬ ‫‪18‬‬
‫‪53718‬‬ ‫‪69147‬‬ ‫‪72200‬‬ ‫سبزیجات تازه‬ ‫‪19‬‬
‫‪4500‬‬ ‫‪4500‬‬ ‫‪4500‬‬ ‫گیاهان دارویی(طبی)‬ ‫‪20‬‬

‫‪-3‬استراتیژی توسعه زراعت در افغانستان‬

‫به منظور تعیین خط مشی و استراتژی توسعه زراعت گروهی از کار شناسان بین المللی در وزارت زراعت‬
‫افغانستان اقدام به تهیه استراتژی توسعه زراعت در افغانستان (‪ )NADF‬کردند‪ .‬این استراتژی همه جانبه‬
‫تالش دارد تمام موضوعات ذیدخل و استراتژیکی زراعت افغانستان را مد نظر گیرد تاهم توسعه زراعت‬
‫تامین شود و هم معیشت فقرای روستایی را بهبود دهد‪ .‬اما اصلی ترین اولویت شناختن و برظرف کردن‬
‫موانع و آمادگی برای چالشهای اصلی این بخش است تا از طریق بتوان زمینه های توسعه زراعت را‬
‫هموار کرد‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫فرصتهای عمده در بخش زراعت افغانستان‬

‫الف‪-‬حمایت مالی و قرضه‬

‫توسعه زراعتی نیازمند سرمایه است تا از این طریق فن آوری مدرن و منابع بیشتر بکار کرفته شود‪ .‬این‬
‫امر نیازمند نهاد های مالی است که باید به کمک کشاورزان بیایند‪.‬‬

‫در شرایط کنونی اصلی ترین نهاد های تامین منابع مالی؛ نهاد های سنتی و محلی اند که بدلیل ریسک‬
‫فعالیت های زراعت سود زیادی را بر قرضه های خود اعمال می کند‪.‬‬

‫ب‪-‬جاده ها‬
‫برای توسعه زراعت هر کشوری جاده ها نقش اصلی را در ایجاد تسهیالت برای انتقال مواد اولیه زراعتی‬
‫و محصوالت تولید شده بازی می کند واکنون تالشهای در افغانستان وجود دارد که جاده های کنونی‬
‫بازسازی شده و جاده های جدید نیز احداث شود‪ .‬بدون وجود شبکه راه ها دسترسی به بازار میسر‬
‫نخواهد بود و عمال گذار از زراعت معیشتی به بازار مدار امکان پذیر نخواهد بود‪ .‬بر اساس گزارش سال‬
‫‪ 2008‬صندوق بین المللی پول ‪ 2‬هزار کیلومتر از جاده حلقه ای افغانستان بازسازی شده که ‪ 59‬درصد‬
‫از این مجموعه جاده های این کشور را تشکیل میدهد‪ ،‬در مناطق روستایی نیز تالشهای از طریق برنامه‬
‫همبستگی ملی و برنامه عاجل کاریابی به منظور بازسازی راه ها روستایی صورت گرفته است‪.‬‬

‫ج‪-‬موجودیت بازارفروش مناسب‬

‫زراعت تجارتی افغانستان باغداری و مالداری است که محصوالت آن به بازار های محلی و خارجی صادر‬
‫می شود‪ .‬در دوران جنگ داخلی گرایش زراعت در افغانستان به سمت زراعت مهیشتی و تولید مایحتاج‬
‫اولیه مردم محلی و روستاییان افزایش یافت و به همین دلیل تولیدات زراعتی نسبت به تولیدات باغی و‬
‫دامداری افزایش چشمگیری یافته است‪.‬درسالهای اخیر دامداری در افغانستان توسعه یافته است اما‬
‫بعداز سقوط طالبان باغبانی و دامداری توسعه بیشتری یافته است‪ .‬سرمایه گذاری در بخش باغداری‬
‫باعث شده که از سال ‪ 2001‬تاکنون محصوالت باغداری افزایش یابد و آمار تعداد دامها نیز بلند رفته‬
‫است‪ ،.‬توسعه شهر ها و بازار مصرف شهری و امکان صادرات محصوالت باغی نیز روز به روز در حال‬
‫افزایش است‪ ،‬محصوالت مالداری و باغداری در افغانستان از پتانسیل و ظرفیت الزم برای رشد بیشتر‬
‫برخوردار است؛ ولی این فرصت نیز بدون سرمایه گذاری در زمینه زیر ساختهای بازار و توجه به تدوین‬

‫‪61‬‬
‫قوانین و مقرارت نمی تواند میسر باشد‪ .‬نگرانی اصلی ضعف عمده در زیرساختها و شکننده بودن بازار‬
‫این تولیدات است‬

‫د‪-‬آب و خاک فراوان‬

‫آب و خاک اصلی ترین منابع فعالیتهای زراعت هستند‪ ،‬افغانستان کشور هموار و نیمه هموار کوهستانی‬
‫و نیمه کوهستانی است‪ ،‬براساس اطالعات اداره مرکزی آمار افغانستان از حدود ‪ 40‬هزار روستا؛ حدود ‪18‬‬
‫هزار روستا در مناطق کوهستانی قرار دارند حدود ‪ 12‬هزار روستا در مناطق هموار و بقیه روستا ها نیز‬
‫در مناطق نیمه هموار قرار دارند‪ ،‬نوع زمین نیز در والیتهای مختلف متفاوت هستند‪ ،‬داشتن آب و خاک‬
‫فراوان فرصت خوبی برای توسعه و رشد زراعت افغانستان است و اگر از آب و خاک این کشور درست‬
‫استفاده شود عالوه بر رفع نیاز های خود میتوانیم بیشترین صاردات را در بخش زراعت داشته باشیم‪.‬‬

‫ه‪-‬فناوری زراعتی‬
‫یکی از اصلی ترین روشهای بهبود تولیدات زراعتی در جهان تحول فنون زراعتی در مراحل کاشت و‬
‫برداشت محصوالت است‪ .‬فنون زراعتی زارعین در افغانستان معیشتی است و نسبت به جهان و دیگر‬
‫کشور ها بسیار ساده و سنتی است‪ ،‬به منظور بهبود سیستم های زراعتی می بایست اقدام جدی و عاجل‬
‫بعمل آید تا فن آوری مناسب در همه سطوح و بخش های زراعت همه گیر شود‪.‬‬

‫‪-4‬چالش های عمده در بخش زراعت افغانستان‬

‫تولیدات باغی دامی و زراعتی از صادرات عمده زراعتی در افغانستان است و در آینده نیز خواهد بود‬
‫موانع توسعه زراعت و چالش های عمده در بخش زراعت افغانستان ذیال بیان میگردد‪.‬‬

‫الف‪ -‬زیرساخت های زراعت‬

‫نقشش دولت ها در توسعه زراعت بسیار کلیدی است‪ .‬بسیاری از چالشها که در ادامه به آن پرداخته‬
‫خواهد از ماموریت ها دولت و حکومت مرکز در قبال زارعین و بخش زراعت به شمار میرود‪ .‬بسیار از‬
‫این چالش ها مرتبط به توسعه عمومی کشور است و تا زمانیکه این زیر ساختها استقرار نیابد امکان‬
‫توسه زراعتی وجود نخواهد داشت‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫ب‪-‬خراب بودن جاده ها‬
‫دو عامل اصلی؛ توسعه جاده ها به خصوص جاده های روستایی را با مشکل روبرو کرده کوهستانی بودن‬
‫افغانستان و دیگر اینکه جاده ها در دوران جنگ ها ویران شده اند‪.‬‬

‫در حدود ‪ 40‬هزار روستایی که در سراسر افغانستان وجود دارد‪ .‬در بیشتر از ‪ 40‬درصد آنها جاده های‬
‫خاکی بوده که همواره در تمام فصل سال باز هستند؛ حدود ‪ 38‬درصد از روستا به جاده های دسترسی‬
‫دارند که در فصل زمستان بسته هستند‪ .‬تنها ‪ 20‬درصد روستاها به جاده های درجه یک دسترسی دارند‪.‬‬
‫به توجه به این می توان گفت که بیشتر از نصف جمیعت افغانستان به صورت دایم به جاده ها دسترسی‬
‫ندارند‪.‬‬

‫دسترسی مردم روستایی به جاده های اولیه در بعضی از والیتهای همانند بدخشان ‪ 56‬درصد کنر‪46‬‬
‫درصد و پنجشیر‪ 45‬درصد است‪ .‬ولی در والیتهای غیر کوهستانی مثل لوگر این میزان به ‪ 77‬درصد‬
‫کندوز‪ 68‬درصد؛ کابل‪ 68‬و پکتیکا ‪ 64%‬می رسد‪.‬‬

‫ج‪-‬نبود ساختار های الزم برای جمع آوری محصوالت‬

‫نبود ساختار های الزم برای جمع آوری ؛ نگهداری ؛ بسته بندی و تسهیالت در روند تولید؛ بخصوص‬
‫فراهم ساختن تسهیالت قابل قبول برای مراحل بعداز برداشت و فن آوری روند تولید و معیار های تولید؛‬
‫نیز از چالش های دیگر فراروی این محصوالت است‪.‬‬

‫سرمایه گذاری در بخش های زیرساختها و بخصوص در بخش زراعت تجارتی بر اساس گزارش سال‬
‫‪ 2008‬بانک توسعه آسیایی محدود می باشد‪.‬‬

‫د‪-‬عدم حمایت مالی و قرضه‬

‫با توجه به عدم عالقه بانک ها و شکست نمادهای مالی در این کشور برای سرمایه گذاری در عرصه‬
‫زراعت گزینه های دیگری نیز به منظور حمایت از بازار زراعتی نیاز است‪ .‬زیرا رشد زراعت باعث افزایش‬
‫مفاد و رشد اقتصادی خواهد شد‪ .‬برای حل این مشکل سرمایه گذاری مختلط نیز می تواند یکی از گزینه‬
‫ها باشد‪ .‬نماد های مدرن مالی در افغانستان تا کنون توپا هستند و نیاز است تا نهاد های قرضه دهی‬
‫براساس مشارکت در تولید و یا سهامی در این کشور قد علم کند‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫نظام بانکی نیز به تجارت و سرمایه گذاری های کوتاه مدت عالقه دارند گرچه که در سالهای اخیر نهاد‬
‫های قرضه دهنده همانند صندوق توسعه زراعت ( ‪ ) ADF‬آغاز به کار کرده است ولی میزان نیاز زارعین‬
‫بسیار بیشتر از توان صندوق است و از نظر جغرافیایی نیز سطح پوشش این شبکه نسبت به زارعین‬
‫افغانستان محدود است‪ .‬با توجه به عدم عالقه بانک ها و شکست نهاد های مالی در این کشور برای‬
‫سرمایه گذاری در عرصه زراعت گزینه های دیگری نیز به منظور حمایت از بازار زراعتی نیاز است زیرا‬
‫رشد زراعت باعث افزایش مفاد و رشد اقتصادی خواهد شد‪ .‬برای حل این مشکل سرمایه گذاری مختلط‬
‫نیز می تواند یکی از گزینه ها باشد‪.‬‬

‫ه‪-‬عدم فناوری زراعتی‬

‫متاسفانه بدلیل جنگ های متوالی هنوز تخمهای بذری مناسب بسیاری از محصوالت اصلی زراعتی در‬
‫افغانستان در دسترس زارعین نبوده و از انواع قدیمی که بازده بسیار پایین دارند استفاده می شود‪ .‬بدلیل‬
‫هزینه های زیادی بسیاری از زارعین هنوز پر کاشت محصوالت خود از کودهای کیمیاوی استفاده می‬
‫کند و آنهای که نیز استفاده میکنند غالبا براساس نیاز خاک و کمبود ها اقدام به کار نمی کند‪ .‬به دلیل‬
‫نبود سیستم کنترول و کیفیت مناسب بسیاری از سموم و علف کشها از موثریت الزم برخوردار نبوده در‬
‫زمان مناسب نیز بدست زارعین نمی رسد‬

‫و‪ -‬ضعف دانش مهارت و معلومات فنی دهاقین‬

‫زارعین افغانستان علیر غم پشتکار بسیار زیاد توان فیزیکی برای مقابله با سختیهای طبیعی را ندارند و‬
‫دلیل آن سواد بسیار پایین و مهارت علمی محدود این افراد است‪ .‬از جنبه نرم افزاری سواد و مهارتهای‬
‫فنی زارعین در هر کشور نقش اساسی و کلیدی در موفقیت زراعت در آن کشور بازی می کند‪ .‬این‬
‫موضوع به دو دلیل حایز اهمیت است‪ .‬از یک سو سواد خواندان و نوشتن مهارت ارتباطی زارعین را برای‬
‫دستیابی به دانش و مهارتهای زراعتی افزایش می دهد و از سوی دیگر قدرت مدیریت مزرعه را در‬
‫زارعین بهبود می دهد‪ .‬زارعین اقغانستان علیرغم پشتکار بسیار زیاد توان فیزیکی برای مقابله با‬
‫سختیهای طبیعی را ندارند و دلیل آن سواد بسیار پایین و مهارت علمی محدود این افراد است‪ .‬نرخ‬
‫باالی بی سوادی بخصوص در جوامع روستایی یکی از دالیل اصلی پایین بودن مولدیت کلیه محصوالت‬
‫زراعتی در این کشور به حساب می آید‪ .‬فقط تعداد اندک از دهاقین به فن آوری اطالعاتی دسترسی‬
‫دارند‪ .‬مطالعه نویسنده نشان می دهد که پنج درصد از دهاقین در افغانستان با کارمند ترویج زراعتی‬
‫تماس داشته و از آنها اطالعات و معلومات فنی دریافت کرده اند و کمتر از ‪ 5‬درصد دام های خود را ذر‬

‫‪64‬‬
‫برابر بیماریهای واکسن کرده اند ‪ 13‬درصد از این دامداران خدمات و اطالعاتی را از دامپزشکان دریافت‬
‫کرده اند‪.‬‬

‫ح‪ -‬فقدان نهادها و تشکلها اجتماعی در بین دهاقین‬

‫ایجاد شبکه در بین کشاورزان یکی از روشهای اصولی به منظور تقویت آنها و وگذاری امور آنها بدست‬
‫آنان است‪ .‬متاسفانه ؛ کوپراتیفهای پس از نیم قرن که از ایجادشان می گذرد‪ .‬هنوز نتوانسته اند نقش‬
‫فعال و مستقل در سازماندهی زارعین در افغانستان بر عهده بگیرند و تشکیل جدید و توانمندی هم‬
‫تاکنون نتوانسته ایجاد شود‪ .‬هرچند در حدود ‪ 80‬درصد از تصامیم بر اساس گزارش توسعه افغانستان؛‬
‫توسط شوراهای سنتی محلی در سراسر این کشور گرفته می شود‪ .‬اما در بخش زراعت هیچ ارگان مهم‬
‫سراسری برای دهاقین وجود ندارد و عالوه بر آن نهادهای زیادی وجود دارند که تالش می کند به صورت‬
‫انفرادی با دهاقین کار کنند؛ ولی دهاقین نمی تواند صدای خود را از این طریق به گوش مقامات‬
‫برسانند‪ .‬نهاد های ضعیف دهقانی در اقغانستان باعث شده تا آنان در زمینه آبیاری؛ مسایل مالی‬
‫سیاستهای زراعتی خدمات زراعت و سایر خدمات که در کشور های درحال توسعه وجود دارد؛ نقش‬
‫نداشته باشند‪ .‬در این بخش ها چالش های زیادی وجود دارد‪ .‬اطالعات الزم در باره زراعت و چالش ها‬
‫می تواند یک تصویر شفاف را ز آنچه که زراعت افغانستان در پیشرو دارد ارایه کند‪ .‬سیاست گذاران باید‬
‫نقش الزم را در برنامه ریزی برای تسلط به این بخش ها که دهقانان افغان با آن مواجه هستند؛ انجام‬
‫دهد‪.‬‬

‫ک‪ -‬کمبود معلومات و آمار از وضعیت زارعین و زراعت‬

‫علیر غم مشکالت و چالش های متعددی که بیان شد؛ فرصتهای بسیار زیادی برای توسعه و رشد زراعت‬
‫در افغانستان وجود دارد‪ .‬که اگر به آنها توجه کافی شود‪ .‬در سال های آینده می توان به زراعت بعنوان‬
‫موتور محرکه اقتصاد و عامل تامین مایحتاج استراتژیک این کشور تکیه کرد‪ .‬اطالع داشتن از وضیعت‬
‫زارعین و مشکالت آنها از مهمترین نکات است که هر دولت باید در روند توسعه زراعت به آن دسترسی‬
‫داشته باشد‪ .‬این مهم بدون برخورداری از یک نظام آماری دقیق و در زمان الزم امکان پذیر نیست‪.‬‬
‫معلومات از وضیعت تولید و بازار محصوالت زراعتی و همچنین اطالعات دقیق از پیش بینی از تحوالت‬
‫طبیعی و بالیای آسمانی اصلی ترین اطالعاتی است‪ .‬که دولت ها می توانند در دسترس زارعین و‬
‫تشکهای زراعتی قرار دهند‪ .‬تا از این طریق ریسک تولید کاهش داده شود و خدمات مورد نیاز آنان را‬
‫در زمان و مکان مناسب در اختیار آنان قرار دهند‪ .‬متاسفانه علیر غم تالش های فراوانی که تاکنون در‬

‫‪65‬‬
‫این زمینه انجام شده یک نظام آماری دقیق و به هنگام که وضیعت زراعت و زارعین را در طول سال‬
‫زراعتی منعکس کرده تا براساس آن دولت به کمک کشاورزان پبردازد؛ هنوز ایجاد نشده است‪.‬‬

‫سواالت فصل چهارم‬

‫‪ -1‬ضعف دانش ‪ ،‬مهارت و معلومات فنی دهاقین را مفصال با مثال واضیح سازید‪.‬‬
‫‪ -2‬زراعت را تعریف کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬انواع زراعت در افغانستان را نام گرفته یکی آنرا تشریح کنید‪.‬‬
‫‪ -4‬درختان میوه و سبزیجات افغانستان درسالهای ‪1388‬تا‪(1390‬مساحت به هکتار) را شرح دهید‪.‬‬
‫‪ -5‬استراتیژی توسعه زراعت در افغانستان را بیان کنید‪.‬‬
‫‪ -6‬حمایت مالی و قرضه را تشریح کنید‪.‬‬
‫‪ -7‬فرصتهای عمده در بخش زراعت افغانستان را نام گرفته یکی آنها راتشریح کنید‪.‬‬
‫‪ -8‬چالش های عمده در بخش زراعت افغانستان را فقط نام بگیرید‪.‬‬
‫‪ -9‬در مورد کمبود معلومات و آمار از وضعیت زارعین و زراعت درافغانستان معلومات دهید‪.‬‬
‫فقدان نهادها و تشکلها اجتماعی در بین دهاقین را شرح دهید‪.‬‬ ‫‪-10‬‬

‫لیست فعالیت ها‬

‫‪ -1‬اصلی ترین تولیدات زراعتی ‪ ،‬باغی و دامی افغانستان ‪.‬‬

‫‪ -2‬مناطق که در افغانستان شرایط مساعد به کشت انواع برنج دارند‪.‬‬
‫‪ -3‬انواع محصوالت زراعتی افغانستان در سال های ‪1388‬تا‪ (1390‬مساحت به هکتار)‬
‫‪ -4‬استفاده از فرصتهای عمده در بخش زراعت افغانستان و راه رسیدن به زراعت مدرن‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫فصل پنجم‬

‫سکتور خدمات در افغانستان‬

‫اهداف آموزشی ‪ :‬درپایان این فصل محصالن قادر خواهند بود تا‪:‬‬
‫‪ -1‬خدمات تجارت را در افغانستان شرح دهند‪.‬‬
‫‪ -2‬خدمات ترانسپورتی افغانستان را بدانند‪.‬‬
‫‪ -3‬خدمات مخابراتی افغانستان را بدانند‪.‬‬
‫‪ -4‬خدمات بانکی افغانستان را شرح دهند‪.‬‬
‫‪ -5‬خدمات بیمه افغانستان را توضیح دهند‪.‬‬
‫‪ -6‬خدمات تعلیم و تربیه در افغانستان بدانند‪.‬‬
‫‪ -7‬خدمات صحی را درافغانستان شرح دهند‪.‬‬

‫اولین موبر ( ماشین ) در اوایل قرن بیستم وارد افغانستان گردید‪ ( .‬تنیوال و امین ‪ )132.1382‬با این‬
‫وجود استفاده از وسایط موتوری برای حمل و نقل از پدیده های معاصر در کشور محسوب می گردد‪.‬‬
‫زیرا تا سال ‪1930‬م بخش بزرگی از ارتباط داخلی و خارجی توسط حیوانات مثل شتر‪ .‬اسب‪ .‬قاطر و االغ‬
‫صورت می گرفت‪ .‬تا آن زمان راه ها یارتباطی کم عرض بوده و تنها برای عبور و مرور کاروان ها ایجاد‬
‫گردیده بود و در فواصل مشخص رباط کاروان سراها آتراق شبانه کاروان ها وجود داشتند‪ .‬در افغانستان‬
‫سرک ها و احداث جاده ها پس از جنگ جهانی دوم به حیث عامل توسعه بخش در ااقتصاد مورد توجه‬
‫قرار گرفت وبه طول و عرض سرک های وجود افزود میگردد‪.‬و سرک های منتهی به مرزهای کشور های‬
‫همسایه به هدف سهولت در تبادالت کاالها و حمل و نقل اسفالت کانکریت می گردد‪.‬‬

‫‪-1‬تعریف تجارت‪:‬‬
‫تجارت و داد و ستد موتور محرک رشد اقتصادی کشور ها و نقطه آغاز فرآیند رشد و توسعه می باشد‪.‬‬
‫بییاد الیه نقش تجارت خارجی در رشد اقتصادی به مکتب سوداگری ( مرکانتلیسم ) باز می گردد‪ .‬از‬
‫دیدگاه این مکتب بیالنس تجارت مثبت سبب شکوعایی و رشد اقتصادی می شود و بیالنس منفی‬
‫تجارت موجب خروج ارز از کشور و چالش های اقتصادی از جمله استتقراض خارجی می گردد‪ .‬پس از‬
‫نظریه سوداگران‪ .‬نظریه کالسیک ها‪ .‬مهم ترین نظریه طرف دار تاثیر مثبت تجارت بر رشد اقتصادی‬

‫‪67‬‬
‫است‪ .‬به عنوان مثال آدم اسمیت بر اساس اصل تقسیم بین المللی کار و مزیت نسبی عقیده داشت که‬
‫نفع حاصل از مبادالت خارجی یک کشور به ضرر کشور دیگر نیست و در تعامل بازرگانی و داد و ستد‬
‫هر دو طرف مبادله می توانند از منافع آن بهره مند شوند‪ .‬نظریه کالسیک تجارت برای نشان دادن منافع‬
‫حاصل فقط به عامل هزینه و کار توجه دارد‪ .‬به طور کلی آن ها معتقد بودند که توسعه تجارت خارجی‬
‫منجر به افزایش موجودی نیروی کار ذخیره سرمایه افزایش بهره وری و بهبود کارایی سرمایه و نیروی‬
‫کار شده و در نهایت منجر به گسترده حجم بازار داخلی می گردد‪.‬‬

‫‪-2‬نقش صادرات و واردات در اقتصاد ملی‪:‬‬

‫افغانستان یک کشور مصرف کننده است نه کشور مولد و تولید کننده ( زیرا آنچه از افغانستان به خارج‬
‫صادرمی شود‪ .‬محصوالت کشاورزی بدون ارزش افزوده مواد اولیه و بدون پروسس و مواد معدنی خام‬
‫هستند نه کاال های که در داخل این کشور تمام مراحل تولید و ساخت آن انجام شده باشد ) از این رو‬
‫تفاوت فاحشی بین واردات و صادرات آن وجود دارد و از تجارت این کشور از گذشته های دور تا کنون‬
‫به صورت منفی بوده است‪ .‬این کسری تجاری در برخی از سال ها به ‪ 97‬در صد نیز رسیده است‪ .‬بناب‬
‫راین می طلبد که سیاست گذاری در بخش صادرات بسیار سنجیده صورت گیرد وئ از روش ها و مدل‬
‫های مختلف که در کشور های مشابه استفاده شده اند‪ .‬کسری تجارت موجود را در سال های آینده‬
‫کاهش داده و در دراز مدت به سمت تراز تجاری بلکه به سمت تراز مثبت بازرگانی حرکت کرد‪ .‬همان‬
‫گونه که در بخش صنعت اشاره شد محصوالت صنعتی افغانستان در مرحله ابتدایی است و توان رقابت‬
‫با محصوالت خارجی را ندارد از این رو اقالم و محصوالت که از این کشو صادر می شوند بیش تر مواد‬
‫اولیه و محصوالت زراعتی است‪.‬‬

‫‪-3‬تجارت خارجی و عدم موازنه بازرگانی‪:‬‬

‫همان گونه که اشاره شد بخش تجارت خارجی افغانستان از گذشته های دور با کسر موازنه پرداخت ها‬
‫و دریافت ها روبرو است و تا کنون نیز این کسری موازنه ادامه دارد‪ .‬بر بنیاد گزارش بانک جهانی در‬
‫سال ‪ 1383‬تراز تجاری افغانستان منفی ‪ 48‬درصد بوده است ‪ .‬به گزارش اداره احصایه مرکزی تراز منفی‬
‫منابع افغانستان در مقایسه با سایر کشور ها در منطقه بسیار باال بوده است جنان جه در سال ‪1383‬‬
‫درصد تراز منابع در تولید ناخالص داخلی در ترکمنستان ( ‪ -1‬درصد) تاجکستان ( ‪ -10‬درصد)‬
‫ازبکستان(‪ -16‬درصد) ایران(‪ -2‬درصد) پاکستان(‪ -1‬درصد) هند(‪ -4‬درصد) و افغانستان ( ‪ -48‬درصد)‬
‫بوده است‪ .‬در سال ‪ 1384‬صادرات و واردات اموال کاالها و خدمات غیر عامل به ترتیب ‪ 25‬درصد و ‪17‬‬

‫‪68‬‬
‫در صد تولیدات ناخالص داخلی را تشکیل می داد‪ .‬موازنه تجاری افغانستان در طی ‪ 5‬سال از ‪ 1378‬تا‬
‫‪ 1392‬به طور متوسط با کسری ‪ 9.2‬درصدی مواجه بوده است‪ .‬صادرات افغانستان در سال ‪ 1392‬حدود‬
‫‪ 515‬ملیون دالر‪ .‬واردات در حدود ‪ 8724‬ملیون دالر و کسری تجاری منفی ‪ 8209‬ملیون دال بوده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -1‬صادرات افغانستان در سال ‪ 1391‬حدود ‪ 235‬ملیون دالر‪.‬و رادات درحدود ‪ 9364‬ملیون دالر و کسری‬
‫تجاریت منفی ‪ 9129‬ملیون دالر بوده است‪.‬‬

‫‪ -2‬صادرات افغانستان در سال ‪ 1390‬حدود ‪ 376‬ملیون دالر واردات در حدود ‪ 6390‬ملیون دالر و‬
‫کسری تجاری منفی ‪ 6014‬ملیون دالر بوده است‪.‬‬

‫‪ -3‬صادرات افغانستان در سال ‪ 1389‬حدود ‪ 389‬ملیون دالر واردات درحدود ‪ 5154‬ملیون دالر و کسری‬
‫تجاری منفی ‪ 4765‬ملیون دالر بوده است‪.‬‬

‫‪ -4‬صادرات افغانستان در سال ‪ 1388‬حدود ‪ 403‬ملیون دالر و اردات درحدود ‪ 3336‬ملیون دالر و‬
‫کسری تجاری منفی ‪ 2933‬ملیون دالر بوده است‪.‬‬

‫‪ -5‬صادرات افغانستان در سال ‪ 1387‬در حدود ‪ 454‬ملیون دالر و اردات در حدود ‪ 3020‬ملیون دالر و‬
‫کسری تجاری منفی ‪ 2475‬ملیون دالر بوده است‪.‬‬

‫‪-4‬تاریخچه حمل و نقل و راه های مواصالتی افغانستان‬

‫در اولین برنامه اقتصاد افغانستان که در سال ‪ 1325‬ش‪1947 /‬م تدوین گردیده بود‪ .‬به انکشاف و‬
‫گسترش کمی و کیفی سرک وجود داشت که توجهی داده شده بود‪ .‬در آغاز پالن اول اقتصادی افغانستان‬
‫‪ 6200‬کیلومتر سرک وجود داشت که ‪ 3700‬کیلومتر جاده درتمام فصول سال قابل استفاده بود‪ .‬و‬
‫‪ 2500‬کیلومتر دیگر تنها دربرخی از فصول سال مورد استفاده قرار می گرفت‪ .‬در جریان سه پالن پنج‬
‫ساله (از سال ‪1336‬تا ‪ 1351‬ش‪1957/‬تا‪1972‬م ) که مجموع بودجه آن به ‪ 53.03‬میلیارد افغانی می‬
‫رسید‪ 14.4.‬میلیارد (‪ 27‬درصد) برای توسعه راه های مواصالتی به مصرف رسید که در نتیجه بیش از‬
‫‪ 2500‬کیلومتر سرک اسفالت شده و کانکریتی در کشور احداث گردید و درعین زمان سیستم حمل و‬
‫نقل هوایی نیز مورد توجه قرار گرفت‪ .‬از این تاریخ به بعد بر مبنای برنامه های اقتصادی تدوین شده راه‬

‫‪69‬‬
‫های مواصالتی کشور تا حدود مورد توجه قرار گرفت و بخشی از راه های ارتباطی اسفالت گردیده که‬
‫در ادامه به آن ها اشاره می گردد‪.‬‬

‫‪ )2‬شاهرا های ارتباطی قرار ذیل میباشند‪.‬‬

‫الف‪ :‬سرک کابل – تورخم‬

‫ب‪ :‬سرک کابل – گردیز‪ -‬خوست‬

‫ج‪ :‬شاهراه شمالی‬

‫مزایای احداث شاهراه شمال – مرکز‬

‫د‪ :‬شاهراه غربی‬

‫‪ -1‬سرک کابل – قندهار‬

‫‪ -2‬سرک قندهار – هرات و تورغندی‬

‫‪ -3‬سرک قندهار – اسپین بولدک‬

‫‪ -4‬سرک هرات – اسالم قلعه‬

‫الف‪-‬وسایط نقلیه‬
‫هم زمان با احداث و توسعه جاده ها و شبکه های مواصالتی تعداد و سایط نقلیه و عراده جات نیز افزایش‬
‫می یافت‪ .‬در سال ‪ 1347‬ش تعداد وسایط نقلیه به ‪ 49‬هزار عراده می رسید که در سال ‪ 1345‬به ‪53‬‬
‫هزار عراده افزایش یافت و درسال ‪ 1375‬تعداد وسایط نقلیه موتوری به ‪ 75156‬عراده رسیده بود‪ .‬اماردر‬
‫سال ‪ 1365‬به ‪ 62051‬عراده کاهش یافت در سال ‪ 1365‬از مجموع ‪ 62051‬عراده ‪ 20808 .‬عراده آن‬
‫را موتر های الری (کامیون) ‪ 7818‬عراده آن را تس ها و ‪ 29221‬عراده آن را موتر های کوچک و تیز‬
‫رفتار تشکیل می داد‪ .‬در همین سال از مجموع و سایط نقلیه مذکور در حدود ‪ 33845‬عراده(‪54.6‬‬
‫درصد) آن مربوط به والیت کابل و بقیه مربوط به سایر والیات بوده است‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫ب=چالش های ترانسپورت شهری‬
‫چالش های حمل و نقل عبارتند از‪ :‬آلودگی هوای شهرهای بزرگ‪ .‬افزایش حجم زیاد و ترافیک در شهرها‬
‫و ضیاع وقت شهروندان‪ .‬بنابراین برای کاهش این مشکل باید مسوالن آمر پالن های ذیل را روی دست‬
‫بگیرند که اینک به صورت خالصه به آن اشاره می گردد‪ .‬سیستم حمل و نقل شهری کنون نیازمند‬
‫اصالخات بنیادی است‪ .‬دولت با کمک بخش خصوصی سیستم فعلی را به صورت کرا و موثر باز سازی‬
‫نماید‪ .‬این مهم فعآل در شهر کابل جزو اولویت های یک زندگی شهری است‪ .‬راه اندازی مجدد لین بس‬
‫های برقی تیز رفتار‪ .‬اختصاص برخی مسیر ها به صورت ویژه ه به ناو گان حمل و نقل عمومی‪ .‬احاث‬
‫سرک های حلقوی و جلوگیری از تردد وسایط شخصی در برخی از مسیر های مرکز شهر می تواند در‬
‫این زمینه موثر واقاع شود‪.‬‬

‫تمام وسایط نقلیه دولتی و شخصی هر سال به صورت تخنیکی معاینه گردد‪. .‬وبعد از معاینه و عدم‬
‫مشکل از نظر تخنیکی می بایست بر چسب گواهی معاینه تخنیکی به وسایط معاینه شده به مدت یک‬
‫سال داده شود‪ .‬از سوی دیگر از ماموران ترافیک خواسته شود تا از تردد وسایط نقلیه بزرگ و کوچک‬
‫(تیز رفتار) فاقد بر چسب جلوگیری گردد‪ .‬وزارت ترانسپورت به همکاری وزارت خانه های عدلیه‪ .‬تجارت‬
‫و داخله بازرگانان را از طریق تدوین مقرارت و لوایح قانونی ملزم سازند که وسایط نقلیه ک ه بیش از ‪3‬‬
‫سال از تولید و ساخت آن ها گذشته باشند وارد کشور نکنند در غیر آن صورت ریاست ترافیک از توزیع‬
‫نمبر پلیت به وسایط نقلیه فاقد شرایط خود داری نماید‪.‬‬

‫ج‪-‬تاریخچه سیستم هوانوردی در افغانستان‬

‫نخستین بار برای تنظیم امور هوانوردی یک اداره بنام شعبه فضایی در چوکات وزارت خارجه افتتاح شد‪.‬‬
‫این شعبه بعدآ طبق تصمیم حکومت به عنوان مدیریت عمومی هوانوردی ملکی در تشکیل قوماندانی‬
‫عمومی هوایی وزارت دفاع ملی به فعالیت آغاز نمود‪ .‬آغاز فعالیت هوانوردی در افغانستان در حدود سال‬
‫‪ 1306‬می باشد و برای اولین بار یک طیاره (هواپیما) کوچک اتحاد جماهیر شوروی سابق در هر ‪15‬‬
‫روز یک بار بین کابل – ترمز پرواز می نمود‪ .‬هم چنین موافقت نامه در باره تاسیس خطوط هوایی میان‬
‫دولت افغانستان با دولت های ایران و هند منعقد گردید‪ .‬قرار داد های دیگری نیز در مورد انتقال حجاج‬
‫افغانی و انتقال میوه جات افغانستان با شرکت ایر جیبوتی و مواد سوخت هواپیما با شرکت نفت هندی‬
‫به امضا رسید‪ .‬در سال ‪ 1316‬خورشیدی پرواز یک طیاره دارای سه ماشین مربوط به شرکت لوفت‬
‫هانزای آلمان از طریق هرات و کابل به سمت توکیو تنظیم شد و بدین ترتیب توسعه فعالیت هوانوردی‬

‫‪71‬‬
‫در کشور به صورت تدریجی مورد توجه قرار گرفت برای نخستین بار در سال ‪1323‬ش (‪1934‬م) شعبه‬
‫به نام مدیریت عمومی هوانوردی ملکی تاسیس و پرواز طیاره های هوانوردی جهان در کشور آغاز گردید‪.‬‬
‫( امین‪ .‬ش ‪ ) 120.2‬بعداز جنگ جهانی دوم پرواز طیاره های ایرانی نیز از طریق مشهد و هرات بین‬
‫کابل و تهران آغاز شد و هم چنین یک فروند طیاره دو ماشینه مربوط به شرکت هوایی هیمالیا هند از‬
‫طریق کراچی ‪ .‬زاهدن و قندهار به کابل پرواز می نمود‪ .‬در سال ‪ 1331‬ش شرکت های ایر جیبوتی و‬
‫اندیاایر جهت حمل و نقل حجاج افغانی قرار دادی را با دولت افغلنستان منعقد نمود‪ .‬در اواخر سال‬
‫‪ 1333‬شرکت هوایی افغانستان تحت نام ( د افغان هوایی شرکت ) تاسیس شد‪ .‬ساخت میدان هوایی‬
‫بین المللی کابل در سال ‪ 1339‬آغاز و در سال ‪ 1341‬پایان یافت‪ .‬این میدان هوایی دارای خط رنوی به‬
‫طول ‪ 3200‬و عرض آن ‪ 47‬متر بوده و تمام هواپیمایی های داخلی و خارجی از آن استفاده می نمود‪.‬‬
‫عالوه بر این میدان دارای یک ترمینال مدرن با تمام تجهیزات مثل مخابره ‪ .‬هواشناسی ‪ .‬ترافیک هوایی‪.‬‬
‫شعبات گمرک و مرکز آموزشی تخنیکی میباشد‪ .‬این میدان در سال های بعد نیز توسعه یافت و ترمینال‬
‫های جدیدی بر آن افزوده شده است‪ .‬درحال حاضر افغانستان دارای چهار میدان هوایی بین المللی در‬
‫کابل‪ .‬قندهار‪ .‬هرات و مزارشریف بوده و هم چنان دارای چندین میدان هوای ملی دیگر در سایر والیات‬
‫نیز می باشد‪.‬‬

‫احداث میدان های هوایی جدید قرار ذیل می باشد‬

‫‪ -1‬میدان هوایی قندوز‬

‫‪ -2‬میدان هوایی بامیان‬

‫‪ -3‬میدان هوایی نیمروز‬

‫‪ -4‬میدان هوایی غزنی‬

‫‪ -5‬میدان هوایی دایکندی‬

‫‪ -6‬میدان هوایی خوست‬

‫‪ -7‬میدان هوایی ولسوالی درواز‬

‫‪ -8‬میدان هوایی فراه‬

‫‪72‬‬
 ‫‪ -9‬میدان هوایی شرنه والیت پکتیکا‬

‫شرکت های هوانوردی‬

‫‪ -1‬شرکت هوانوردی آریانا‬

‫‪ -2‬شرکت هوانوردی کام ایر‬

‫‪ -3‬شرکت هوانوردی صافی ایر‬

‫‪ -4‬شرکت هوانوردی پامیر‬

‫‪ -5‬شرکت هوانوردی افق شرق‬

‫د‪-‬چالش شرکت های هوانوردی‬

‫شرکت های هواپیمایی افغانستان به خاطر بر آورده نشدن برخی استاندارد های جهانی بامشکالت ادامه‬
‫پرواز به برخی از نقاط دنیا روبرو هستند که این امر ساالنه باعث ملیون ها دالر زیان به این شرکت ها‬
‫می گردد‪ .‬به عنوان نمونه بامسدود شدن پرواز های صافی ایرویز به اروپا این شرکت ‪ 35‬ملیون دار‬
‫خسارات را متحمل شده است‪.‬‬

‫‪-5‬سرمایه گذاری در بخش مخابرات و ارتباطات‬

‫یکی از شاخص های توسعه یافتگی کشور ها میزان دسترسی آنان به امکانات ارتباطی مثل تلفن و‬
‫مخابرات و خدمات مرتبط با این صنعت می باشد‪ .‬میزان دسترسی شهروندان به خدمات تلفن انترنت‬
‫و سایر خدمات الکترونیکی بیان گر رفاه اجتماعی و پیشرفت کشور ها تلقی می گردد‪ .‬هرچند در یک‬
‫دهه اخیر تعداد شرکت های مخابراتی و شمار استفاده کننده گان از خدمات شرکت های مخابراتی در‬
‫افغانستان از نظر کمیت و پیشرفت رشد چشم گیری داشته اند اما از نظر کیفیت ارایه خدمات مستقیم‬
‫و جانبی و میزان هزینه مکالمه و استفاده از خدمات انترنتی تاکنون نسبت به کشور های دیگر از جمله‬
‫کشور های هم جوار از مطلوبیت الزم بر خوردار نبوده و درصد باالی اط هزینه را با توجه به میزان در‬
‫آمد سرانه کشور در سبد مصرفی خانوار به خود اختصاص می دهد‪ .‬در عین حال میزان سرمایه گذازی‬
‫انجام شده در بخش شرکت های مخابراتی در طی یک دهه اخیر در کشور نسبت به بخش های دیگر‬
‫کم سابقه بوده است اما تا رسیدن به مرز ایده آل از نظر کاهش هزینه و بهبود کیفیت خدمات با استاندرد‬
‫های جهانی فاصله زیادی دارد‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫الف‪-‬توسعه مخابرات و اتباطات تجربه موفق سرمایه گذاری بخش خصوصی‬
‫شبکه مخابراتی تلفن و پست افغانستان تا سال ‪ 1380‬بسیار محدود و عقب مانده بود‪ .‬قبل از آن خطوط‬
‫تلفن ثابت تنها در برخی شهر های بزرگ آن هم به صورت بسیار محدود به شهروندان خدمات ارایه می‬
‫کرد که با توجه به نیازمندی های مردم بسیار اندکی و ناچیز تلقی می گردد‪ .‬یکی از نویسندگان نسبت‬
‫به وضعیت شبکه های مخابراتی قبل از دهه ‪ 80‬چنین می نویسد‪.‬‬

‫درافغانستان عقب نگهداشته شده از وسایل مخابراتی ‪ .‬تلفن و تلگراف هم میتوان نمونه های یافت‪ .‬ولی‬
‫آنقدر محدود است که بزرگترین شهر های افغانستان از قبیل کابل‪ .‬قندهار‪ .‬هرات و مزارشریف از کمترین‬
‫امکانات در این زمینه بر خوردار اند‪( .‬دولت آبادی ‪ )335.1371‬در دوران جدید و از سال ‪ 1382‬تا اکنون‬
‫بیشترین حجم سرمایه گذاری ها که بالغ بر ‪ 2‬ملیارد دالر میگردد‪ .‬توسط بخش خصوصی بتابر دالیل‬
‫اقتصادی و زود بازده بودن و حمایت الزم دولت در بخش مخابرات صورت گرفته است‪ .‬درحال حاضر‬
‫عالوه بر شبکه مخابراتی دولتی چندین شرکت مخابراتی از قبیل شرکت افغان بیسیم ‪ .‬روشن‪.‬‬
‫اتصاالت‪.‬اریبا‪ .‬افغان تیلیکام و سالم و عرضه خدمات مخابراتی ماهواریی و بیسیم مشغول می باشند‪ .‬و‬
‫بیش از ‪ 80‬درصد کشور را تحت پوشش قرار داده اند‪ .‬در سال های اخیر بعضی از این شرکت ها سیم‬
‫کارت های خود را به صورت رایگان در بیشتر موارد و بسیار ارزان در اختیار مردم قرار میدهند‪ .‬بخاطر‬
‫حاکمیت وجود فضای رقابتی شرکت های مذکور تالش می ورزند تا از امکانات فنی و پیشرفته در‬
‫سرویس دهی خویش استفاده نموده و میزان قیمت مکالمات انترنت و سایر خدمات را هرچند کاهش‬
‫دهند هر چند تا رسیدن به حد استاندازد جهانی و حتا برابری با کشورهای هم جوار از نظر کمیت و‬
‫میزان هزینه ها فاصله دارد‪ .‬وزیر وقت مخابرات در گزارش ساالنه یی این وزارت در زمستان ‪ 1386‬ش‬
‫از سرمایه گزاری ‪ 1‬میلیارد دالری ‪ 5‬شرکت بزرگ مخابراتی (افغان بیسیم‪ .‬روشن‪ .‬اتصاالت‪ .‬اریبا‪ .‬افغان‬
‫تیلیکام) و ‪ 15‬شرکت خدمات انترنتی به عنوان نمونه های از سرمایه گزاری های انجام شده سکتور‬
‫خصوصی یاد نموده و چنین گفت‪ .‬خدمات مخابراتی شرکت های یاد شده مراکز تمام والیات و بیش از‬
‫‪ 250‬شهر را تحت پوشش قرار داده و برای بیش از ‪ 60000‬نفر زمینه کار مساعد شده است‪ .‬به گفته‬
‫وزیر مخابراتی اکنون در افغانستان از بین هر ‪ 6‬نفر یک نفر تلفن همراه دارد و شمار این افراد به ‪4.3‬‬
‫ملیون تن میرسد‪ .‬وی میگوید که هر ماه حدود ‪ 150000‬نفر به افراد که تلفن دارند اضافه می گردد‪ .‬و‬
‫تخمین زده میشود که تا پایان سال ‪ 1386‬شمار دارنده گان تلفن به ‪ 5‬ملیون نفر برسد‪ .‬همچنان وزیر‬
‫مخابرات در نشست از پروژه های فایبر نوری تلفن دیجیتل در شهر های بزرگ سیسیتم های مخابراتی‬

‫‪74‬‬
‫ماهواریی در قریه جات نیز به عنوان شمار از فعالیت های عمده آن وزارت خانه یاد نمود‪ ( .‬روزنامه‬
‫افغانستان ‪ 1386‬ش ‪ )371‬افغانستان ( ‪ 1376‬الی ‪ ) 1989‬تا سال ‪ 80 1389‬درصد مردم افغانستان به‬
‫خدمات مخابراتی دسترسی پیدا کرده اند‪.‬‬

‫ب‪-‬شبکه های مخابراتی و چالش های نظارتی‬

‫با تمام پیشرفت وانکشاف شبکه های مخابراتی درکشور و دسترسی آسان مردم به ابراز ارتباطی مخابراتی‬
‫واینترنتی شبکه های موجود با چالش های متعددی روبرواست که بخش ازاین مشکالت‬

‫به نظارت وزارت مخابرات به عنوان اعطا کننده مجوز نماینده دولت ومسوول پاسخ گویی در برابرتخلفات‬
‫احتمالی شبکه های مخابراتی سکتورخصوصی برمی گردد وبرخی دیگر به اتخاذ رویه غیررقابتی شبکه‬
‫های مخابراتی موجود در زمینه محاسبه قیمت نرخ مکالمه و میزان زمان قابل سنجش و تبلیغات غیر‬
‫واقعی که در ادامه و برخی از این چالش ها به صورت گذر اشاره میگردد‪.‬‬

‫و قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪ -1‬نظارت ضعیف وزارت مخابرات بر عمل کرد شبکه های مخابراتی‬

‫‪ -2‬باال بودن نرخ مکالمات‬

‫‪ -3‬عدم تعهد شبکه های مخابراتی به نرخ های اعالم شده‬

‫‪ -4‬تخلف میلیاردی شبکه های مخابراتی‬

‫‪ -5‬عدم شفافیت در ارایه پیشکش های مختلف‬

‫‪-6‬تاریخچه بانکداری در افغانستان‬

‫هشت دهه از عمر بانکداری در افغانستان می گذرذ‪ .‬قبل از آن تاریخ امور مالی و تبادالت پولی و ارزی‬
‫افغانستان از طریق صرافی های که در شهر های بزرگ افغانستان مستقر بوده اند انجام می گرفت در‬
‫سال ‪ 1307‬ش دولت وقت موسسه را بنام شرکت های سهامی به منظور حمایت از ارزش پول افغانی‬
‫در مقابل اسعار خارجی ایجاد نمود‪ .‬این شرکت اولین موسسه تمرکز سرمایه در کشور بود‪ .‬که مجموعه‬
‫سرمایه آن در سال ‪1309‬ش بالغ بر ‪ 5‬ملیون افغانی میگردید‪ .‬در سال ‪1309‬ش عده از سرمایه داران و‬
‫صرافان از جمله عبدالمجید خان زابلی شرکتی را بنام شرکت سهامی هاشمی تاسیس نمودند‪ .‬این‬

‫‪75‬‬
‫شرکت بعدآ بنام شرکت سهامی ملی و سپس درسال ‪ 1311‬بنام شرکت سهامی ملی افغان تغیر نام داد‪.‬‬
‫این شرکت در مدت کوتاه به عنوان یک موسسه متغیر ملی شناخته شد‪ .‬منابع نقدی مازاد اشخاص و‬
‫موسسات را جمع آوری نموده و در اختیار موسسات و واحد های اقتصادی جهت توسعه اقتصادی قرار‬
‫داد‪ .‬شرکت مزکور به اساس مصوبه هیات وزیران وقت ‪1311/6/28‬ش مجوز بانک گرفت‪ .‬و در تاریخ‬
‫‪ 1312/2/9‬بنام بانک ملی افغان به فعالیت آغاز کرد‪ .‬سرمایه ابتدایی این بانک ‪ 9.6‬ملیون افغانی بود که‬
‫‪ 72‬درصد آن متعلق به بخش حصوصی و ‪ 28‬درصد آن متعلق به دولت بوده است‪ .‬بانک ملی افغان از‬
‫زمان تاسیس با توجه به شرایط اقتصادی وقت فالوه بر فعالیت به عنوان یک بایک تجاری در بخش‬
‫صنعت زراعت نیز خدمات ارایه نمود‪ .‬مرکز این بانک در شهر کابل و شعبه های آن در (‪ 10‬شهر)مثل‬
‫شهری های هرات‪ .‬قندهار‪ .‬کندز‪ .‬مزار شریف‪ .‬فاریاب‪ .‬جوزجان‪ .‬بارغیس‪ .‬بغالن‪ .‬پروان‪ .‬و ننگرهار نیز‬
‫دایر گردید این بانک در کشور های خارجی مثل آمریکا(نیویارک) انگلستان(لندن) آلمان(هامبورگ)‬
‫نمایندگی خویش را داریرنمود و نمایندگی بخش حمل و نقل و ترانزیت کاالهای تجارتی را در سه شهر‬
‫پاکستان(کراچی‪.‬پیشاورو چمن) دایر کرد که در توسعه امور بانک داری بازاریابی و تجارت نقش مهمی‬
‫در اقتصادی افغانستان ایفا نمود‪ .‬بانک مذکور عالوه بر انجام امور بانک داری تجاری‪ .‬و ظیفه بانک تصصی‬
‫بخش کشاورزی را نیز انجام می داد‪ .‬چنانکه بانک ملی افغان زمین های بایر را در والیت های قندوز‪.‬‬
‫بغالن‪ .‬واری هلمند و چخانسور خریداری نموده و در طی سال های ‪ 1317-1313‬محصول پنبه را در‬
‫آن ها کشت و بر داشت نمود‪ .‬این بانک تا سال ‪ 1333‬و ظیفه بانک های تخصصی دیگری هم چون‬
‫توسعه صنعت و ساختمان را نیز انجام داده است‪ .‬در واقع این بانک یک بانک تجاری بود که نقش یک‬
‫بانک جامع را نیز ایفا می کرد‪ .‬بانک مذکور بعد از دهه چهل در بخش تجاری توجه زیادی نمود چنان‬
‫که شرکت های تجاری گوناگون را بدین میظور تاسیس و بر نحوه کار کرد آن ها نظارت راشت‪ .‬بانک‬
‫ملی افغان از بدو تاسیس تا سال ‪ 1318‬ش وظایف بانک مرکزی را نیز به عهده داشته است‪ .‬در سال‬
‫‪1318‬ش بانک مرکزی افغانستان (دافغانستان بانک) در کابل تاسیس شد و در ‪ 26‬دلو همان سال ‪ .‬این‬
‫بانک پول های جدیدی را به چاپ رساند‪ .‬با چاپ پول های کاغذی (سکانس‪/‬بانک نوت) جدید پول‬
‫افغانستان که برای اولین بار در دوران امان اهلل خان در سال ‪ 1298‬شمسی به ارزش یک روپیه کابلی‬
‫به چاپ رسیده بود‪ .‬وارد مرحله نوینی شد‪ .‬در سال ‪ 1354‬ریس جمهور وقت (داود خان) بانک ملی‬
‫افغان را که متعلق به بخش خصوصی بود‪ .‬دولت اعالم نمود بعد از جنگ های داخلی (‪ )1371‬فعالیت‬
‫بانک ملی افغان مانند سایر بخش های اقتصادی با رکود مواجه گردید و این حالت تا سال ‪ 1382‬ادامه‬
‫داشت‪ .‬بعد از تصویب قانون بانک داری جدید در سال ‪ 1382‬این بانک یکی از دو بانک دولتی ( بانک‬

‫‪76‬‬
‫ملی افغان و بانک تجاری پشتنی) است که طبق قانون جدید فعالیت بانکی خویش را تا کنون ادامه داده‬
‫است‪ .‬در سال ‪ 1333‬ه‪.‬ش وزارت زراعت بانک جدیدی را تحت نام بانک توسعه زراعتی با سرمایه یک‬
‫صدو پنجاه ملیون افغانی که بانک مرکزی افغانستان (دافغانستان بانک) ‪ 60‬در صد سهم آن را دارا بود‬
‫ایجاد نمود‪ .‬این بانک از بدو فعالیت خویش به منظور سهم گیری در توسعه زراعت و به خصوص اعطای‬
‫قرضه برای دهقان ها و مالکان صنایع کوچک زراعتی فعالیت می نمود‪ .‬در همین سال وزارت تجارت‪.‬‬
‫بانک تجاری پشتنی رابه منظور توسعه امور تجارت و تقویه بنیاد مالی تجار افتتاخ نمود‪ .‬اساس نامه این‬
‫بانک در ‪ 41‬ماده ترتیب داده شده و طبق آن بانک مذکور به تاریخ ‪ 14‬جدی ‪ 1333‬ه‪.‬ش به فعالیت‬
‫آغاز نمود‪ .‬در سال ‪ 1335‬ه ش بانک توسعه صنعتی به عنوان بانک اعتبارات صنعتی با سرمایه ‪200‬‬
‫ملیون افغانی بر اساس پیشنهاد وزارت معادن و صنایع با هدف مساعدت های مالی به موسسات تولیدی‬
‫کشور و اعطای وام رفع نیازمندی های شان به ارز خارجی تاسیس گردید که بعد از گذشت ده سال به‬
‫نام بانک انکشاف مسمی گردید‪ .‬افغانستان در سال ‪1334‬ش‪1955/‬م به عضویت بانک جهانی و صندوق‬
‫و جهی بین المللی پول در آمد با توسعه مناسبات اقتصادی افغانستان با کشور های خارجی جهت فراهم‬
‫اوری تسهیالت پولی و مالی در عرصه صادرات و واردات در سال ‪ 1355‬ه ش مطابق برنامه های اقتصادی‬
‫دولت و رعایت احکام قانون پول بانک داری افغانستان بانک توسعه صادرات نیز تاسیس گردید‪ .‬نظام‬
‫بانکی افغانستان که متشکل از بانک مرکزی و شش بانک دیگر از جمله دو بانک تجاری (پشتنی تجاری‬
‫بانک و بانک ملی) سه بانک (بانک رهنی و تعمیراتی‪ .‬بانک توسعه صنعتی و بانک توسعه زراعتی) و یک‬
‫بانک دیگر به بانک صادرات بود‪ .‬برای هفت دهه متوالی (‪1312‬تا‪1382‬ش) بر سرنوشت تاریخی بانک‬
‫داری افغانستان مسلط بود اما متاسفانه طی هفتاد سال عمر خود( به استثنای سال های اول تاسیس)‬
‫نتوانستند نیاز های مالی کشور را آن گونه که الزم و شایسته بود برآورده کننده و نقش خود را به عبارت‬
‫دیگر نحوه فعالیت و خدمات این بانک ها در عین حال که درعین حال که حدود به شهر های بزرگ و‬
‫مراکز چند والیت بود‪ .‬بدون هیچ نوع تغیرات بنیادی و ساختاری و پیشرفت قابل مالحظه یی تا سال‬
‫‪1381‬ش ادامه یافت تامین مالی در مراکز ولسوالی ها شهر ستان های کوچک و روستا ها بیش تر از‬
‫طریق بازار مالی غیر رسمی صورت می گرفت‪ .‬اعطای قرض توسط اشخاص و افراد به (خویشاوندان و‬
‫دوستان) و تاجران با دریافت بهره زیاد در حدود ‪24‬تا ‪ 60‬درصد ساالنه همراه بود‪ .‬این وام ها معموآل‬
‫بیش تر جنبه مصرفی و استهالکی از قبیل تامین مخارج عروسی عزاداری و غیره داشته است‪ .‬اما در‬
‫برخی موارد با هدف تولیدی مثل تهیه مواد اولیه واحد های صنعتی کوچک تامین بذر کود شیمیایی‬
‫هزینه های تامین وسیله شخم در امور کشاورزی اعطا می گردید‪ .‬مدت این نوع وام معموآل بین نه ماه‬

‫‪77‬‬
‫تا یک سال بود‪ .‬دریافت کنندگان این نوع وام باید در آخر فصل تولید زراعتی ویا بعد از فروش محصوالت‬
‫کشاورزی قرضه را همراه با بهره توافقی به قرض دهنده برمی گرداند‪ .‬هر چند برخی از بانک های مذکور‬
‫از جمله بانک ملی افغان و بانک داری تجاری پشتنی تا حال به فعالیت بانکی شان ادامه داده اند‪.‬اما روند‬
‫توسعه و رشد آن ها در مقایسه با سایر بانک های خصوصی جدیدالتاسیس رضایت بخش نبوده است‪ .‬با‬
‫تصویب قانون جدید بانکداری چهار بانک دیگر به خاطر فقدان شرایط قانونی نظام بانکی نتوانستند مجوز‬
‫رسمی بانک مرکزی را جهت تداوم مجدد فعالیت های بانکی و هم زمان با اصالحات اقتصادی (رویکرد‬
‫به اقتصاد بازار از اقتصاد دولتی و مدیریت شده ) و پولی و حذف سه صفر از پول ملی با کمک موسسه‬
‫برنامه تحکیم اقتصادی افغانستان(‪ )Bearing point‬و اداره توسعه بین المللی آمریکا(‪)USAID‬متحول‬
‫گردید‪ .‬طبق برنامه اصالحات پولی نخست بستر حقوقی و قانونی اصالحات بانکی از طریق تصویب قانون‬
‫بانک مرکزی ( دافغانستان بانک) در ‪ 134‬ماده و قانون بانکداری در ‪ 101‬ماده مساعد شد‪ .‬و سپس نظام‬
‫بانکی بر اساس آن فعالیت خود را آغاز نمودند‪ .‬بعد از توشیح و و انفاذ قانون جدید ‪ 17‬موسسه بانکی و‬
‫پولی از جمله دو بانک دولتی ‪ 9‬بانک خصوصی و ‪ 6‬نمایند بانک های خارجی از جمله آرین بانک شعبه‬
‫بانک ایرانی‪ .‬حبیب بانک بانک پاکستانی‪ .‬بانک الفالح شعبه بانک امارات متحده عربی و بانک استاندارد‬
‫پارتر شعبه بانک آمریکایی مجوز رسمی بانک مرکزی را بعد از تکمیل مراحل قانونی به دست آورده و‬
‫مشغول خدمات بانکی و تامین مالی گردیدند‪ .‬هر چند بانک بانک برک چند سالی است که از فعالیت‬
‫باز مانده است ‪ .‬اینکه به برخی از مواد این قانون که در شکل گیری بانک داری خصوصی نقش مهمی‬
‫دارد اشره می گردد‪.‬‬

‫ماده ششم‪:‬‬

‫‪ -1‬بانک مرکزی افغانستان (دافغانستان بانک) تنها مرجع صدور و لغو جواز بانکداری و اجازه نامه بانکی‬
‫برای ایجاد فروع (شعبه) و دفاتر نمایندگی می باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬جوازها و اجازه نامه های که مطابق احکام این قانون صادر می شوند برای مدت نامحدود دارای اعتبار‬
‫بوده و قابل انتقال نمی باشد و از تاریخ صدور نافذ است مگر این که در قانون طوری دیگر پیش بینی‬
‫شده باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬جواز بانک داری فقط به شرکت های که مطابق قانون افغانستان ایجاد و ثبت شده باشندو سرمایه‬
‫اولیه پرداخت شده مجاز آن ها از دو صد و پنجاه ملیون افغانی و یا مبلغ بیشتری که توسط مقرارت‬

‫‪78‬‬
‫بانک مرکزی به این منظور مشخص می گردد کمتر نباشد صادر می گردد‪ .‬هر چند سرمایه اولیه طبق‬
‫مقررات جدید افغانستان بانک به یک میلیارد افغانی و یا ‪ 20‬ملیون دالر افزایش یافته است‪.‬‬

‫ماده هفتم‪:‬‬

‫‪ -1‬درخواست برای جواز بانکداری و اجازه نامه کتبا به دافغانستان بانک ( بانک مرکزی ) افغانستان ارایه‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬د افغانستان بانک مکلف است قبل از تصویب در خواست جواز بانک داری یا اجازه نامه در رابطه با‬
‫وضعیت مالی سوابق شخصی حرفه ایی و جرمی مالکین و دارندگان سهم استحقاقی در باک و مدیران‬
‫بانک مورد تقاضا تحقیقات همه جانبه انجام دهد‪.‬‬
‫‪ -3‬د افغانستان می تواند به منظور جبران بخشی از مخارج ناشی از اعطای جواز اجازه نامه و نظارت بر‬
‫بانک ها فیش تقاضا نماید‪.‬‬
‫‪ -4‬در صورت عدم تحقق شرایط معیار های ارزیابی در خواست مندرج فقره (‪ )1‬این ماده در خواست‬
‫ارایه شده رد می گردد‪ .‬هم چنین در ماده یازدهم در مورد افتتاح و ایجاد شعبه بانک های خارجی چنین‬
‫آمده است‪.‬‬
‫ماده یازدهم‪:‬‬

‫جواز بانکداری برای شرکت های تابع بانک های غیر مقیم یا شرکت های بانکی غیر مقیم و اجازه نامه‬
‫ها برای فروع و دفاتر نمایندگی داخلی بانک های غیر مقیم در صورتی صادر می شود که همکاری مبنی‬
‫بر تعیین حدود صالحیت مسولیت و طرز العمل تبادله اطالعات درمورد اداره فعالیت و شرایط مالی بانک‬
‫باشرایط بانکی غیر مقیم شرکت تابع و فروع یا دفتر نمایندگی بین دافغانستان بانک ( بانک مرکزی) و‬
‫مراجع ذیصالح خارجی نظارت کننده به امضا رسیده باشد‪.‬‬

‫الف‪-‬وضعیت فعلی بانکداری در افغانستان‬

‫اکثر بانک های فعلی طبق استاندارد بین المللی از طریق اتصال به سیستم کامپیوتری مرکزی (‪)GBS‬‬
‫اتصال به شبکه نقل و انتقال بین المللی پول (‪ )SWIFT‬سیستم بانک های بین المللی ( ‪commerze‬‬
‫‪ )bank‬و کسب عضویت شبکه ‪ western Union‬ارایه خدمات می نمایند‪ .‬برخی از این بانک ها‬
‫پروژه دبت کارت و کریدت کارت به شمول ‪ ATM‬و ‪ POS‬را نیز راه کرده است‪ .‬هر چند صنعت بانک‬
‫داری نوین در افغانستان در مرحله آغازین خود قرار دارد با استاندارد جهانی فاصله زیادی دارد‪ .‬درعین‬

‫‪79‬‬
‫خال فعد از گذشت ‪ 10‬سال می توان گفت که صنعت بانکداری پا به رشد اقتصادی افغانستان با فراز و‬
‫فرود های در چند سال اخیر رشد و شکوفایی داشته هر چند تا رسیدن به وصعیت مطلوب فاصله زیادی‬
‫دارد و تاکنون نتوانسته است اعتماد کامل مردم را جلب کند چنان که از جمعیت ‪ 29‬ملیون نفری این‬
‫کشور در سال ‪ 1389‬تنها در حدود ‪ 6‬درصد آنان (‪1711950‬نفر) دارای حساب بانک بوده اند مثل کار‬
‫مندان دولت معلمان‪ .‬ارتش و پولیس کارمندان موسسات و شرکت های خصوصی و بازارگانان‪(.‬توسلی‬
‫غرجستانی( ‪) 1398.278‬‬

‫براساس گزارش ساالنه بانک مرکزی افغانستان در سال ‪ 1392‬آمار کارمندان داخلی‪ .‬خارجی بدهکاران‬
‫امانت گذاران و سایر مشتریان به گونه ای زیر بوده است‪ .‬کارمندان داخلی ‪8 . 595‬نفر کامندان خارجی‪.‬‬
‫‪ 117‬نفر‪ .‬بدهکارن ‪ 64 .549‬نفر شپرده گذاران ‪ 2. 695 .139‬نفر و سایر مشتریان ‪ 2 .485‬نفر می باشد‪.‬‬
‫( راپور ساالنه ‪ )1392.60‬اکثر بانک ها تنها در مرکز کشور (کابل) و مراکز والیات و شهر های بزرگ‬
‫نمایندگی و شعبه دارند اما بیش تر شهر های کوچک مثل ولسوالی ها و عالقه داری ها از داشتن شعبه‬
‫بانکی محروم بوده و مردم مجبورند که کارهای بانکی خویش را با تحمل هزینه و حضور در مراکز والیت‬
‫انجام دهند‪ .‬البته شهر های بزرگ مثل هرات قندهار آباد از این امر مستثناست زیرا با توجه به وجود‬
‫چند بندر تجاری مهم در این والیت ها بانک های تجاری نیز در این بنادر شعبه دارند‪ .‬بنابر این شعبات‬
‫اکثر بانک ها در کابل و مراکز والیات محدود اند چنان که کابل بانک یکی از بانک های مهمی خصوصی‬
‫تجاری که در سال ‪2004‬م به فعالیت آغاز کرد‪ .‬تنها در مدت هشت سال(تا سال ‪2012‬م) توانسته است‬
‫‪ 68‬شعبه و نماینگی (‪ 28‬شعبه در کابل و ‪ 40‬شعبه در سایر والیات) فعال نماید‪ .‬وضعیت تعداد شعبه‬
‫بانک های دیگری به مراتب کم تر از این آمار است‪ .‬مثآل یکی از بانک های خصوصی که نماینده و شعبه‬
‫بنک خارجی در افغانستان است آرین بانک است که به نمایندگی ازدو بانک ملی و صادرات جمهوری‬
‫اسالمی مشغول فعالیت بانکی بوده اما تنها دو شعبه یکی در کابل ودیگری در شهر هرات دارد‪ .‬بر اساس‬
‫اظهارات وزیر مالیه و قت افغانستان در همایشی دو روزه تحت عنوان راه های توسعه خدمات بانکی و‬
‫چالش های پیشرو در کابل تمام بانک های افغانستن ‪ 800‬شعبه در سراسر افغانستان دارند (توسلی‬
‫غرجستانی ‪1393.279‬‬

‫نرخ ذخیره قانونی طبق قانون فعلی بانک داری افغانستان ‪ 8‬درصد است و شرایط برای افتتاح انواع‬
‫حساب نسبت به سییتم بانکداری سایر کشور ها کمی سخت گیرانه است‪ .‬مثآل برای افتتاح انواع حسابات‬
‫جاری و پ انداز برای اشخاص حقیقی حداقل موجودی ‪ 5‬هزار افغانی (‪)100‬دالر یا معادل آن به ارزهای‬

‫‪80‬‬
‫خارجی دیگر و برای اشخاص حکمی(شرکت ها موسسات و ارگان های دولتی ) ‪ 10‬هزار افغانی و در‬
‫برخی از بانک ها مثل بانک بین المللی افغانستان ‪ 25‬هزار افغانی یا معادل آن از ارز های معتبر خارجی‬
‫است‪ .‬اشخاص حقوقی عالوه باید هزینه ساالنه معادل یک هزار افغانی یا ‪ 20‬دالر بابت حفظ این نوع‬
‫حساب به بانک بپردازد‪ .‬اشخاص حقیقی و حقوقی موظف هستند سقف فوق را تا زمانی که از خدمات‬
‫بانکی استفاده می کنند حفظ نمایند‪ .‬و در صورتی که مبلغ فوق از حد نصاب کاهش یابد بانک می تواند‬
‫در قبال هر ماه ‪ 5‬دالر از باقی مانده حساب به نفع خود کسر نماید در نصاب کاهش یابد بانک می تواند‬
‫در قبال هر ماه ‪ 5‬دالر از صاحب حساب به نفع خود کسر نماید در صورت مسدود کردن حساب مبلغ‬
‫‪ 500‬افغانی یا ‪ 10‬دالر از حساب به نفع بانک اخذ می گردد‪ .‬بانک برای صاحب حساب جاری دفتر چه‬
‫چک ‪ 25‬برگ است بار اول مجانی اعطامی کند و برای اعطا بعدی دفترچه چک ‪ 500‬افغانی یا ‪ 10‬دالری‬
‫از متقاضی اخذ می کند‪ .‬البته در این اواخر بیش تر بانک ها شرایط افتتاح حساب برای اشخاص حقیقی‬
‫را تسهیل نموده و برای افتتاح حساب بانکی هزار افغانی (‪ 20‬دالر) الزم است و برای ادامه استفاده از‬
‫خدمات بانکی حفظ همین مبلغ الزم بوده به استثنای حسابی به نام حساب معاشات( ‪salary‬‬
‫‪) account‬که بدون پیش پرداخت و جه نیز قابل افتتاح می باشد‪ .‬حد اقل سپرده در حساب سرمایه‬
‫گذاری (معیادی) ‪ 100‬هزار افغانی یا ارزهای خارجی ‪ 2000‬دالر‪.‬پوند و یا یورو می باشد که در مقاطع‬
‫سه ماهه شش ماهه و یک ساله صورت می گیرد و سود(تکتانه) آن به ترتیب ‪ %4.25‬افغانی در سال‬
‫است‪ .‬اگر سپرده سرمایه گذاری با ارز های خارجی مثل دالر باشد نرخ بهره آن به تربیب برای مقاطع‬
‫سه ماهه شش ماهه و یک ساله ‪%28.%2.5‬و ‪ %3‬می باشد‪ .‬در بخش اعطای تسهیالت بانک هاب تجاری‬
‫تنها به تجار و وام به عموم مردم خودداری می کنند و نرخ بهره دریافتی از بازارگانان باال بوده و در‬
‫حدود ‪%17‬تا ‪ %20‬می باشد‪ .‬در حال حاضر فعالیت بانکداری افغانستان بر مبنای بانکداری سنتی (ربوی)‬
‫صورت می گیرد هرچند برخی از بانک ها گیشه های را برای بانکداری اسالمی اختصاصی داده است اما‬
‫بخاطر عدم شفافیت نحوه فعالیت و اعطای تسهیالت آن ضوابط شرعی و عدم قانون مصوب در این مورد‬
‫مورد و هم چنین عدم اطالع رسانی کافی به مردم مراجعه کنندگان اطالع کافی در این زمینه نداشته‬
‫و در برخی موارد درک و فهم تفاوت میان بانکداری اسالمی و بانکداری ربوی برای آنان دشوار است‪.‬‬
‫(توسلی غرجستانی ‪)1393.280‬‬

‫‪81‬‬
 ‫ب‪-‬وضعیت نقدینگی‬
‫پول در جریان در افغانستان در پایان سال ‪ 1389‬حدود ‪ 132‬میلیارد افغانی ثبت گردیده است که نسبت‬
‫به سال ‪ 26.6 -1388‬درصد رشد داشته است‪ .‬مهم ترین ابزار اعمال سیاست پولی بانک مرکزی خرید‬
‫و فروش اسعار خارجی است که در سال ‪ 1389‬بانک مرکزی برای تثبیت ارزش پول افغانی در برابر ارز‬
‫های دیگر یک میلیارد و چهارصد و هشتاد ملیون و پنج صدو سی هزار دالر آمرکایی و در حدود ‪188‬‬
‫ملیون و ‪ 450‬هزار یوروبا هدف اعمال سیاست انقباضی و ثبات ارزش پول افغانی به فروش رسانده است‪.‬‬
‫( دافغانستان راپور ساالنه ‪ )1389.42‬در سال مالی ‪ 1392‬در ‪ 101‬بار مبلغ سه میلیارد وچهارصدو هفده‬
‫ملیون و پنج صد هشتاد و چهار هزار دالر توسط بانک مرکزی با هدف اعمال سیاست پولی و تثبیت نرخ‬
‫افغانی در مقابل ارزهای خارجی از طریق مزایده به فروش رسیده است‪ .‬هم چنان بانک مرکزی افغانستان‬
‫جهت کنترول نقدینگی نا پایان سال مالی ‪ 1392‬هفته یک مرتبه اوراق بهادار سرمایه ای با سر رسید‬
‫های مختلف ‪ 28‬روزه ‪ 182‬روزه و برای اولین بار اوراق بهاداریک ساله (‪ 364‬روزه) به بازار عرضه نموده‬
‫است‪(.‬بانک مرکزی راپور ساالنه ‪)1393.69‬‬

‫ج‪-‬دارایی های بانک ها‬

‫مجموعه دارایی های سیستم بانکی در سال ‪ 1389‬بالغ بر ‪ 203.836‬میلیارد افغانی (‪ 4.49‬میلیارد دالر)‬
‫گردیده است که نسبت به سال ‪ 1388‬رشد ‪ 12.59‬درصد داشته است‪ .‬در سال ‪ 1392‬مجموعه دارایی‬
‫های نظام بانکی در برج قوس همین سال بالغ بر ‪ 245.66‬میلیارد افغانی (‪ 4.30‬میلیارد دالر) رسیده‬
‫است که نسبت به ماه مشابه سال ‪ 9.75 -1391‬در صد افزایش یافته است‪ .‬البته بیش ترین رشد دارایی‬
‫مربوط به فروع و نمایندگی های بانک های خارجی می باشد‪ .‬نسبت به سال قبل یک رشد ‪ 20.46‬در‬
‫صدی را نشان می دهد در حالی که رشد دارایی بانک های خصوصی داخلی ‪ 14.46‬درصد بوده است و‬
‫بانک های دولتی شاهد ‪ 3.08‬درصد رشد منفی (کاهش) می باشد‪( .‬دافغانستان بانک راپور ساالنه ‪.1392‬‬
‫‪ ) 35‬سهم هر یک از بخش های بانک های خصوصی دولتی و نمایندگی بانک های خارجی از دارایی‬
‫های بانکی های بانکی در سال ‪ 1389‬به ترتیب ‪ 60.66‬درصد ‪ 27.27‬درصد ‪ 12.06‬درصد بوده است‪.‬‬

‫‪-7‬تاریخچه پیدایش بیمه در افغانستان‬

‫تاریخجه پیدایش صنعت بیمه در افغانستان را باید از زمانی مورد جست و جوقرار دارد که در قوانین‬
‫موضوع آن مقرراتی در مورد این صنعت درج و پیش بینی شده باشد؛ بنابراین باتوجه به قوانین موضوع‬
‫افغانستان میتوان ادعا کرد که صنعت بیمه در این کشور از سابقه حدود شصت سال برخوردار که برای‬

‫‪82‬‬
‫نخستسن بار قوانین گذار در سال ( ‪ 1334‬هـ ش ) در اصول نامه تجارت ( قانون تجارت ) افغانستان‬
‫فصل سیزدهم قانون مزبور را که حاوی ‪ 9‬حصه ( بخش ) و ‪ 76‬ماده می باشد به بیمه و انواع آن‬
‫اختصاص داده است‪ .‬قانون گذار در کفصل مزبور که از ماده ‪ 866‬شروع و به ماده ‪ 942‬خاتمه می یابد‬
‫مفصال به مباحث بیمه های اموال حریق ترانسپورت حیات حوادث زراعتی و سرقت پرداخته است؛ بنا‬
‫براین تاریخ وضع و تصویب قانون فوق را به عنوان نخستین گام در راستای پیدایش صنعت بیمه در‬
‫افغانستان به شمار آورد به گونه ای که قبل از این تاریخ و قانون هتا نامی از بیمه را نمی توان در قوانین‬
‫موضوع کشور پیدا کرد‪ .‬دومین گام موثری را که می توان در زمینه پیداش صنعت بیمه در افغانستان‬
‫نام بردتاسیس اولین شرکت بیمه تحت نام (شرکت بیمه ملی افغان ) در سال ( ‪ 1342‬هــ ش مطابق‬
‫‪ 1963‬م ) که با شراکت شرکت بیمه گاردین انگلستان صورت گرفته است‪ .‬طوری که ‪ 15%‬سهام شرکت‬
‫مشترک به شرکت بیمه ملی افغان و ‪ 49%‬آن به شرکت بیمه گاردین تعلق داشته و پس از اشغال‬
‫افغانستان توسط آرتش سرخ شوروی سابق شرکت بیمه گاردین سهام خود در این شرکت مشترک را‬
‫به شرکت بیمه ملی افغان و واگذار کرده است این شرکت ما یک شرکت دولتی است از آغاز تاسیس‬
‫غیر از سالهای جنگ تا اکنون اسما به عنوان یک شرکت بیمه وجود داشته و دارد اما در میان عمل و‬
‫انجام فعالیت های بیمه ای اصال موفق نبوده و کمترین ابتکار عملی را در راستای ترویج و نهادینه سازی‬
‫بیمه در جامعه از خود به نمایش نگذاشته است‪ .‬سومین اقدامی را که می شود به عنوان پیشینه بیمه‬
‫در افغانستان به شمار آورد وضع و تصویب قانون خاص بیمه ای است که در فاصله های زمانی کوتاه‬
‫همگام با تحوالت سیاسی افغانستان و تغییر حکومت ها دچار تغییرات شکلی واسمی شده و به نام های‬
‫مختلف به تصویب رسیده و قانون قبلی را ملغا اعالن نموده است البته نباید از یاد برده که این تغییرات‬
‫به خاطر ناکار آمد بودن قانون قبلی و کارا بودن قانون جدید و تالش در جهت بهبود و انکشاف قوانین‬
‫و یک سان سازی آن با نیاز های جومعه صورت نگرفته بلکه تغییرات به وجود آمد بیشتر وابسته به نوع‬
‫رژیم حاک و سلیقه های زمامداران آن بوده است‪ .‬زیرا وقتی به قوانین مزبور که در زیر به آنها اشاره‬
‫خواهیم داشت نگاه میکنیم از لحاظ محتوایی تغییرات چندانی را متوجه نمی شویم‪ .‬در زیر به معرفی‬
‫اجمالی قوانین بیمه ای پردازیم‪:‬‬

‫الف ‪ ( :‬قانون بیمه )‪:‬‬

‫این قانون در تاریخ (‪ 1353/ 8 / 7‬هــ ش ) به تصویب مجــلــس وزرا رسیــده و در تاریخ { ‪1353/‬‬
‫‪ } 9 / 6‬به منظوری ریس دولت جمهوری افغانستان رسیده و به شماره ‪ 269‬مورخ ‪1353/ 9 / 30‬‬

‫‪83‬‬
‫جریده رسمی منتشر گردیده است‪ .‬قانون مزبور؛ دارای هشت فصل و پنجا وشش ماده بوده و اولین قانون‬
‫در تاریخ حقوق افغانستان بشمار می رود که به طور مستقل تحت عنوان ( قانون بیمه ) تصویب شده و‬
‫به گونه خاص امور مربوط به بیمه تحت پوشش قرار داده است‪.‬‬

‫قانون گذار در ماده اول این قانون هدف از وضع آن را تنظیم امور بیمه قلمداد کرده و در پند (‪ )2‬ماده‬
‫دوم آن از بیمه چنین تعریفی به عمل آورده است‪ ( :‬بیمه عقدی که یه موجب آن شرکت بیمه در مقابل‬
‫اخذ حق البیمه معین؛ جبران خسارات وارده را برای مشتری تعهد میکند ( طبق حکم ماده اخیر ( ‪56‬‬
‫) قانون مذکور ؛ با نافذ شدن این قانون؛ مواد ( ‪ 866‬الی ‪ ) 942‬قانون تجارت ملغا شناخته شده است‬
‫البته باید متذکر شده که دو سال بعد از تصویب قانون موصوف؛ در سال ‪ 1355‬هــ ش؛ همزمان با‬
‫تصویب قانون مدنی افغانستان؛ در کتاب سوم آن ( عقود معینه ) ــ باب چهارم ( عقود احتمالی ) فصل‬
‫جداگانه ای به عقد بیمه اختصاص یافته که شامل دو قسمت ذیل می باشد‪:‬‬

‫در قسمت اول احکام عمومی‪ :‬در برگیرنده مواد (‪ 1649‬ــ ‪ )1644‬بوده که به تعریف و برخی از احکام‬
‫عمومی بیمه اشاره است‪ .‬طوری که در بند (‪ )2‬ماده ‪ 1644‬چنین مقرر داشته که‪ ( :‬احکام این فصل تا‬
‫جای که با احکام قانون خاص مغایرت نداشته باشد؛ تطبیق می شود؛‬

‫قسمت دوم انواع بیمه‪ :‬این قسمت به دو مبحث جداگانه؛ به ترتیب تحت عناوین بیمه حیات ( مواد‬
‫‪ 1659‬ــ ‪ )1650‬و بیمه ضد حریق ( مواد ‪ 1664‬ــ ‪ )1660‬پرداخته است‪.‬‬

‫ب‪ ( :‬قانون بیمه ملی افغان) این قانون دومین قانون خاص بیمه محسوب می گردد که به تاریخ (‬
‫‪ 1357/ 11 / 1‬هــ ش)؛ از سوی مجلس وزرا تصویب شده به تاریخ ( ‪ 1358/3/1‬هــ ش ) از جانب‬
‫ریس شورای انقالبی جمهوری دمکراتیک افغانستان تایید و به شماره ‪ 430‬مورخ ( ‪ ( 1358/4/16‬جریده‬
‫رسمی منتشر گردیده است‪ .‬قانون متذکر هشت فصل و چهل سه ماده می باشد‪ .‬ماده اخیر قانون مزبور‬
‫چنین مقرر داشته که با نافذ شدن این قانون؛ قانون بیمه منتشره ‪ 30‬قوس ‪ 1353‬و فصل سیزدهم‬
‫اصول نامه تجارت مربوط به بیمه؛ ملغا شناخته می شود‪.‬‬

‫ج‪ ( :‬قانون بیمه )‪ :‬این قانون به اعنوان سومین قانون خاص در امور مربوط به بیمه؛ در ‪ 24‬حوت ‪1367‬‬
‫هــ ش؛ توسط شورای وزیران تصویب و در ‪ 27‬ثور ‪ 1368‬هــ ش؛ توسط ریس جمهور افغانستان توشیح‬
‫و در جریده رسمی شماره ‪ 694‬مورخ ‪ 1368/3/31‬به نشر رسیده است‪ .‬قانون مزبود دارای هشت فصل‬
‫و سی وشش ماده می باشد‪ .‬طبق حکم ماده اخیر قانون موصوف؛ با نافذ شدن این قانون؛ قانون بیمه‬

‫‪84‬‬
‫منتشره شماره ‪ 430‬مورخ ‪ 1358/4/16‬جریده رسمی و فصل سیزدهم قانون تجارت منتشره مورخ‬
‫‪ 1334/9/21‬مربوط به بیمه ملفی شناخته شده است‪ .‬این قانون در سال ‪ 1384‬همچنان ثبت و دوام‬
‫خویش را حفظ کرد‪ .‬تا اینکه در ‪27‬قوس همان سال؛ توسط فرمان شماره (‪ )118‬ریس جمهور جمهوری‬
‫اسالمی افغانستان؛ منتشره شماره (‪ )874‬مورخ ‪ 1384/11/5‬جریده رسمی؛ برخی از مورد آن مورد‬
‫تعدیل قرار گرفت‪ .‬با توجه با محتویات وب سایت وزارت مالیه؛ در سرطان همان سال؛ اداره ای؛ تحت‬
‫نام ( ادراه نظارت بیمه)؛ زیرا پوشش کمیسیون مستقل اصالحات اداری تاسیس شده و در ‪1387/2/16‬‬
‫بعد از تصویب شورای محترم وزیران به (کمیسیون بیمه) تغییر اسم یاقته و سرانجام بعداز فیصله اخیر‬
‫شورای وزیران؛ بنام (ریاست امور بیمه ها) تصویب و در چهار چوپ وزارت مالیه فعالیت می نماید‪.‬‬
‫ریاست مذکور؛ وظایف اعطای جواز فعالیت به شرکت ها؛ کمیشن کاران؛ نماینده تان و سرور کنندگان‬
‫بیمه و نظارت دوام دار از چگونگی فعالیت آن ها را؛ مطابق قانون عهده دار می باشد‪.‬‬

‫د‪ :‬قانون بیمه {‪ :}1387‬این قانون چهارمین قانون خاص در امور مربوط به بیمه بوده که به تاریخ‬
‫‪ 1387/4/24‬توسط شورای وزیران تصویب و در ‪ 31‬همان برج؛ از جناب ریس جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان توشیح و به تاریخ ‪ 1387/5/1‬در شماره (‪ ) 954‬جریده رسمی منتشر شده است‪ .‬قانون متذکر‬
‫دارای هشت فصل و چهل وچهار ماده می باشد‪ .‬طبق عرف معمول قانون گذاری که در ماده اخیر همان‬
‫قانون جدید؛ حکم الغای قوانین قبلی مرتبط به موضوع؛ منعکس می گردد‪ .‬در ماده اخیر این قانون نیز‬
‫چنین مقرر شده است که با نافذ شدن این قانون؛ قانون منتشره شماره {‪ }694‬مورخ ‪1368/3/31‬‬
‫جریده رسمی و فرمان منتشره جریده رسمی شماره {‪ }874‬مورخ ‪ 1384/11/5‬ریس جمهوری اسلمی‬
‫افغانستان در باره تعدیل و حفظ برخی از مواد قانون بیمه؛ ملغا شناخته می شود‪ .‬اما قانون گذار در ماده‬
‫اخیر قانون مزبور؛ راجع به این که آیا با نافذ شدن این قانون؛ فصل سیزدهم اصول نامه ای تجارت که‬
‫اختصاص به بیمه یافته بود؛ نیز ملغا شناخته می شود یا نه ؟ اشاره نکرده است‪ .‬در حالی قوانین سابق‬
‫بیمه؛ همزمان با الغای قانون بیمه قبل از خود؛ فصل سیزدهم اصول نامه ای تجارت را نیز ملغا اعلن‬
‫نموده است‬

‫سوالی که در این زمینه ممکن است مطرح گردد‪ .‬این است که با توجه به این که قانون فعلی حاکم بر‬
‫امور بیمه؛ با الغای فصل سیزدهم اصول نامه ای تجارت تصویح ندارد؛ آیا میتوان فصل سیزدهم قانون‬
‫متذکر را همچنان معتبر و نافذ بر امور بیمه دانست و مبتنی بر مواد آن؛ امور بیمه را تنظیم نمود؟ این‬
‫سوال ممکن است به سوال اصول منجر گردد و آن اینکه‪ :‬در صورتیکه قانون (مثالً الف) توسط قانون‬

‫‪85‬‬
‫دیگر (مثالً ب) نسخ یا لغو گردد و بعد از مدت قانون ناسخ (ب) خود؛ نیز توسط قانون جدید دیگر (مثالً‬
‫ج) ملغا یا منسوخ شناخته شود؛ آیا منسوخ شدن قانون ناسخ (ب) قانون منسوخ (الف) اعتبار سابق قبل‬
‫از نسخ را دیاره کسب خواهد کرد یا به؟ پاسخ سوال فوق منفی است؛ زیرا نسخ یا لغو برعکس تخصیص؛‬
‫جنبه انسانی داشته و اعتبار قانون قبلی را از بین می برد؛ بنابراین اگر قانون قبلی با قانون جدید نسخ‬
‫یا لغو شده باشد و سپس قانون ناسخ نیز ملغا شود؛اعتبار قانون منسوخ باز نگشته؛ بلکه هر دربی اعتبار‬
‫خواهند بود؛ زیرا نسخ به معنای سرقت کامل حاکم است و الغای قانون ناسخ مبین این حقیقت است‬
‫که قانون گذار هیچ یکی از آن دو را نمی خواهد با توجه به ایان موضوع؛ قانون گذاران قانونی فعلی بیمه؛‬
‫خواسته اند تا از مصادره به مطلوب خودداری گردد؛ زیرا فصل سیزدهم اصول نامه ای تجارت؛ توسط‬
‫یکی از قوانین خاص قبلی بیمه؛ به طور جداگانه ملغا و منسوخ اعالن شده و نیز به لغو مجدد ندارد‪ .‬پس‬
‫بنابراین در حال حاضر؛ قانون حاکم و معتبر در امور بیمه؛ عبارت از قانون بیمه مصوب ‪ 1387‬و مواد‬
‫(‪ 1664‬ــ ‪ )1644‬قانون مدنی مصوب ‪1355‬؛ زیرا هیچ یکی از قوانین گذشته بیمه؛ به لغوی مواد مزبور‬
‫اشاره نکرده است البته مواد نام برده قانون مدنی تا جای معابر است و قابل اجرا که با قوانین خاص‬
‫مغایرت نداشته باشد‪.‬‬

‫ب‪-‬جایگاه فعلی بیمه در افغانستان‬

‫همان طور که در صفحات قبلی اشاره شد؛ تنظیم و ترتیب امور بیمه در افغانستان به عهده ( ریاست‬
‫امور بیمه ها) است که به عنوان یکی از ریاست های زیر مجموعه وزارت مابه فعالیت می کند‪ .‬طبق‬
‫نشرات سایت وزارت مالیه؛ اعطای جواز فعالیت های بیمه ای به شرکت ها؛ کمیشن کاران؛ نمایندگان و‬
‫سروی کنندگان بیمه و نظارت مستمر و دوام دار ار نحوه فعالیت آن ها؛ مطابق قانون و طرزالعمل نافذه‬
‫بیمه به عهده ریاست مزبور می باشد‪ .‬ریاست امور بیمه ها در تشکیل منظور شده خویش دارای در‬
‫آم‪m‬ریت؛ هفت مدیریت عمومی؛ سیزده بست مدیریت و یک بست سکرتریت می باشد‪ .‬دست آوردهای‬
‫ریاست مزبور در سال ‪ 1391‬جنین گزارش شده است ‪:‬‬

‫الف ) ارتقای ظرفیت کارمندان ریاست امور بیمه ها‬

‫فراگیری برنامه آموزشی بیمه عمومی در موسسه بیمه هندوستان ؛‬

‫فراگیری برنامه آموزشی در قسمت بیمه عمومی جامع در کشور مالزیا ؛‬

‫فراگیری برنامه آموزشی در قسمت احصاییه و تفتیش در کشور پاکستان ؛‬

‫‪86‬‬
 ‫فراگیری برنامه آموزشی اداره خطرات مالی در کشور پاکستان ؛‬

‫ب ) طرح پالیسی و مقرره ها‬

‫تعدیل در طرزالعمل ریاست امور بیمه ها در قسمت شرکت ها و جریمه ای فعالیت های غیر قانونی در‬
‫کشور؛‬

‫تعدیل در طرزالعمل ریاست امور بیمه ها جهت ثبت و ثبت نام شرکت های داخلی و خارجی تفتیش؛‬

‫مقرره بیمه صحی ؛‬

‫مقرره بیمه آتش سوزی ؛‬

‫مقرره وسایط نقلیه ؛‬

‫مقرره بیمه شخصی ثالث ؛‬

‫ج ) نظارت و تفتیش شرکت های بیمه‬

‫ایجاد گروه نظارتی برای تفتیش شرکت های بیمه که به شکل ربع وار و ساالنه اجرات می نماید ؛‬

‫ثبت و ثبت نام چهر شرکت تفتیش که خواهان تفتیش شرکت های بیمه می باشد ؛‬

‫شرکت تفتیش ‪ KPMG‬؛‬

‫شرکت تفتیش رفاقت بابر ؛‬

‫شرکت تفتیش هارت مارک ؛‬

‫شرکت تفتیش ایرنست ای اند یانگ ؛‬

‫‪-8‬تعلیم و تربیت‬

‫الف ) بخش معارف‬

‫امروزه در تمام دنیا تعلیم و تربیت سرمنشا و مظهر توسعه یافتگی؛ تحول و انکشاف هر کشور تلقی می‬
‫گردند‪ .‬یکی از شاخص های مهم توسعه یافتگی میزان دسترسی به امکانات آموزشی ــ فرهنگی؛‬
‫تحصیالت عالی و باسوادی مردم یک کشور است‪ .‬میزان باسوادی در کشور ما به دالیل گوناگون هنگی؛‬

‫‪87‬‬
‫عدم دسترسی به امکانات آموزشی و مشکالت سه دهه نزاع و جنگ های فرسایشی بسیار پایین است‬
‫هرچند در طی ‪ 13‬سال اخیر شمار دانش آموزان و دانشجویان رشد بسیار چشم گیری داشته است اما‬
‫از لحاظ کیفی تاهنوز مشکالت و چالش های بسیاری در این راه وجود دارند که امیدواریم به تدریج‬
‫کاهش یافته و به میزان نرخ متوسط جهانی نزدیک گردد‪ .‬به طور کلی ‪ 2801‬درصد مردم افغانستان‬
‫باسواد است که رقم بسیار پایین در سطح دنیا و کشور های هم جوار تنقی می گردد‪ .‬تعلیم و تربیت در‬
‫افغانستان از گذاشته های دور با مشکالت فراوانی روبرو بوده است و در یک دهه اخیر با تمام پیشرفت‬
‫های که در این زمینه به وجود آمده است؛ بازهم تا رسیدن به سطح مطلوب و استاندارد جهانی فاصله‬
‫ای زیادی دارد‪ .‬مثالً کم ترین هزینه (‪ 6‬درصد بودجه ملی در سال ‪ )1381‬در بخش تعلیم و تربیت‬
‫اختصاص داده شده است که این نسبت در سال ‪ 1392‬به ‪ 12‬رسیده است‪ .‬در یک دهه اخیر میزان‬
‫افرادی که دوره ابتداییه مکتب را تکمیل کرده اند؛ ‪ 45‬درصد تخمین زده شده است که به تفکیک‬
‫جنسیت این رقم برای دختران ‪ 30‬درصد و برای پسران ‪ 70‬درصد می باشد‪ .‬میزان با سواد برای سنین‬
‫‪ 15‬تا ‪ 24‬سال؛ ‪ 34‬درصد است و به هر اندازه که افراد جوان تر باشند‪ .‬میزان نسبت باسوادی آنان‬
‫افزایش می یابد‪ .‬بر اساس اهداف و شاخص توسعه هزاره (‪ )MDGs‬بناست تا سال ‪ 2020‬م همه اطفال‬
‫اعم از دختران و پسران قادر باشند تا دوره آموزش ابتدایی را تکمیل نمایند‪ .‬براساس گزارش سازمان‬
‫علمی ــ آموزش ملل متحد ( یونسکو) در سال ‪ 1387‬ش در افغانستان در حدود ‪ 11‬ملیون نفر در‬
‫روستا ها و نقاط دور افتاده بی سواد بوده اند و در حدود ‪ 50‬درصد واجدان شرایط تعلیم و تربیت از‬
‫تحصیل محروم بوده و در حدود شش ملیون و دو درصد هزار دانش آموز مشغول تحصیل بوده اند‪( .‬‬
‫روزنامه افغانستان؛ ‪1387‬؛ ش ‪ )181‬در سال های پسین این آمار به طور معنادار و قابل توجهی افزایش‬
‫یافته و تعداد دانش آموزان در سال ‪ 1392‬به مرز ‪ 11‬ملیون نفر رسیده است‪.‬‬

‫ب ) چالش های تعلیم و تربیت‬

‫سازمان علمی آموزشی یونسکو که وضیعت تعلیم و تربیت را در سراسر بررسی می کند در سال ‪2010‬‬
‫گزارش را منتشره کرده و در آن تذکر داده شده است که در نظام تعلیمی افغانستان دختران و پسران‬
‫دسترسی یکسان به امکانات تعلیم و تربیت ندارند‪ .‬براساس این گزارش در سال ‪1990‬؛ در شانزه کشور‬
‫جهان در عرصه آموزش و پرورش تبغیض جنسیتی وجود داشته که شمار آن ها در سال ‪ 2010‬به یازده‬
‫کاهش یافته است‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫ج ) تحصیالت عالی‬
‫پیشرفت و توسعه؛ حودکفایی و استقالل در زمینه های اجتماعی؛ اقتصادی؛ سیاسی و امنیتی در هر‬
‫کشور در گرو پیشرفت فنون؛ تکنولوژی و دانش و استفاده بهینه و کارا ار امکانات و توانایی های موجو‬
‫می باشد‪ .‬از طرف دیگر استفاده بهینه از امکانات موجود بدون علم و اگاهی و پیشرفت علمی و دستیابی‬
‫به فناوری امکان پذیر نیست‪ .‬کشور ما نیز از این قاعده مستشنی نیست و باید برای دستیابی به فناوری‬
‫و تکنولوژی و کاربردی کردن آموخته ها در دانشگاه ها می بایست در قوانین ساختاری؛ استراتیژی و‬
‫اهداف و استفاده از آخرین دستاورد های علمی روز تحول بنیادی پ ساختاری را در بخش تحصیالت‬
‫عالی ایجاد نماید‪ .‬در غیر این صورت حرکت بر مبنای ساختار موجود و فرسوده آزموده شده گذشته به‬
‫جز هدر دادن امکانات مادی و سرمایه معنوی و منابع انسانی این مرزوبوم برآینده دیگری نحواهد داشت‪.‬‬

‫الف‪-‬وضیعت علمی کدر پوهنتون های دولتی‬

‫استادان و کدرهای علمی دانشگاه ها سرمایه معنوی ارزشمند هر کشور برای رشد و بالندگی علمی و‬
‫کارآیی دانش و فنون آموخته شده جهت توسعه و رشد اقتصادی؛ فرهنگی و بینش سیاسی ــ اجتماعی‬
‫می باشد‪ .‬حال برای درک بهتر از وضیعت علمی؛ گسترش دانش و فناوری در مراکز علمی و اکادمیک‬
‫کشور نگاهی اجمالی به وضیعت تحصیالت کدر دانشگاه های دولتی می اندازیم تا با درک درست تر و‬
‫عمیق تر برای آینده علمی کشور برنامه ریزی گردیده و با شناخت چالش های موجود برای رفع و کاهش‬
‫آن تالش گردد‪ .‬چه این که بدون شناخت مساله و مشکل نمی توان برای مدیریت صحیح آن راه کار‬
‫درست و عملیاتی ارایه کرد‪ .‬وضیعت درجه تصحیالت اعضای کدر علمی چهار دانشگاه دولتی در کابل‬
‫به صورت تفکیکی عبارت اند از ‪:‬‬

‫‪ 1‬ــ دانشگاه کابل‪:‬‬

‫تعدادی اعضای کدر علمی ‪ 679‬نفر که در حدود ‪ 11‬درصد دارای مدرک دکترا؛ ‪ 41‬درصد مدرک‬
‫ماستری و ‪ 46‬درصد دارای مدرک لیسانس هستند‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ دانشگاه طب کابل‪:‬‬

‫تعداد اعضای کدر علمی ‪ 246‬نفر که در حدود ‪ 2‬درصد دارای مدرک دکترا؛ ‪ 62‬درصد داراس مدرک‬
‫ماستری و ‪ 35‬درصد دارای مدرک لیسانس می باشند‪.‬‬

‫‪89‬‬
 ‫‪ 3‬ــ پوهنتون پلیتخنیک‪:‬‬

‫تعداد اعضای کدر علمی ‪ 217‬نفر که در حدود ‪ 17/5‬درصد دارای مدرک دکترا؛ ‪ 53‬درصد دارای مدرک‬
‫ماستری و ‪ 29/5‬درصد دارای مدرک لیسانس هستند‪.‬‬

‫دانشگاه تعیلم و تربیه شهید ربانی‪:‬‬

‫تعداد اعضای کدر علمی ‪ 232‬نفر که در حدود ‪ 3‬درصد دارای مدرک دکترا؛ ‪ 48‬درصد دارای مدرک‬
‫ماستری و ‪ 49‬درصد دارای مدرک لیسانس می باشند‪.‬‬

‫ب‪ -‬دانشگاه ها و موسسات تحصیالت عالی خصوصی‬

‫درطی ‪ 12‬سال اخیر پوهنتون ها و موسسات تحصیالت عالی خصوصی متعددی به تدریج وارد فعالیت‬
‫های آموزش در مقطع عالی در کشور شده اند‪ .‬براساس آماری که در سال ‪ 1393‬در ویب سایت وزارت‬
‫تحصیالت عالی منتشر شده است‪ .‬شمار این موسسات نا کنون به ‪ 94‬واحد رسیده اند که برخی از این‬
‫موسسات و دانشگاه (پوهنتون) شدن را نیز گرفته و در مقطع ماستری دانشجو پذیرفته اند‪ .‬موسسات و‬
‫دانشگاه های که در وزارت تحصیالت عالی بخش موسسات تحصیالت عالی خصوصی ثبت و راجستر‬
‫شده و طبق قانون مجوز فعالیت آموزش دارند‪ 49 .‬موسسه و دانشگاه در کابل و ‪ 45‬موسسه دیگر در‬
‫والیات در بخش تحصیالت عالی مشغول به فعالیت هستند که به دو بخش دانشگاه ها و موسسات که‬
‫در شهر کابل مشغول فعالیت هستندو بخش دیگر که در والیت مشغول فعالیت آموزشی هستند؛ تفکیک‬
‫شده اند‪.‬‬

‫‪-9‬خدمات صحی در افغانستان‬

‫طبابت نسبتاً عصری از زمان امیر عبدالرحمن خان آغاز گردید‪ .‬امیرخود مبتال به مرض نقرس بود که‬
‫همیشه رنج میبرد به همین منظور داکتر انگلیس را در خدمت دربار خویش خواست‪ .‬دکتور انگلیس‬
‫برای اولین بار شفاخانه ابن سینا را بنیاد نمود؛ که مریضان بخصوص خانواده سلطنتی کارکنان رجال‬
‫دولت در آنجا تداوی می گردد‪ .‬سپس پسر او امیر حبیب اهلل طوری واقعی خواست که وضع صحت را‬
‫در افغاسنتان بهبود بخشد‪ .‬امیر حبیب اهلل تهداب معارف و فرهنگ جدید را در افغانستان گذاشت که‬
‫طبابت هم زمان با آن قدم های پیشرو برداشت‪ .‬امیر حبیب اهلل در سال ‪ 1902‬هنگامی که کولرا و‬
‫خشک سالی مردم افغانستان را تهدید می نمود در یک مجلس عام گفت که ترقی یک دولت و یک ملت‬
‫بدون علم امکان ندارد‪ .‬امیر حبیب اهلل خان در شروع سلطنت خود دو نفر داکتر هندی به نام غام نبی‬

‫‪90‬‬
‫و غالم محمد را به کابل استخدام نمود؛ که مصروف تداوی مریضان خاندان شاهی بودن‪ .‬قبل از سلطنت‬
‫امیر حبیب اهلل جراحی می گردید‪ .‬این دو جراح هندی می توانستند عملیات های بسیط از قبیل سنگ‬
‫مثانه؛ کسر و غیره را اجرا نمایند‪ .‬حسین قلی خان که از پدر شکسته بندی کشور عظمی را فرا گرفته‬
‫بود؛ تحت نظر این دو نفر هندی تجارت بیشتر را آموخت قلی خان افتتاح و در همان زمان تعداد‬
‫شاگردان این کورس به چهل نفر رسید‪ .‬درسال ‪ )1911( 1290‬درمانگاه عام در کابل تاسیس گردید و‬
‫توسط داکتران هندی و تورکی بکار انداخته شد‪ .‬عالوه بر درمانگاه ملکی یک شفاخانه کوچک نظامی‬
‫نیز وجود داشت که در آن هند ها کار مدیریت مستقل طبابت در کابل تاسیس شد ولی به علت کمبود‬
‫امکانات و نداشتن نیروهای الزم نتوانست توصعه یابد‪ .‬در عصر نادرشاه تغیرات چشمگیری در بخش‬
‫بهداشتی رونما گردید اعمار شفاخانه علی آباد؛ سناتوریم رفقی و تاسیس دانشگاه طب کابل یکی از‬
‫دست آورد های مهم این دوره است‪ .‬همچنان تاسیس مکتب طبی معاون دکتری؛ مکتب کمپیوتری‬
‫(داروساز) تاسیس مکتب پرستاری و استخدام داکتران متخصص از دولت دوست ترکیه را نیز می توان‬
‫از انکشافات و اولین گام در دره احیای طبابت در افغانستان محاسبه کرد‪ .‬شفاخانه علی آباد در دامنه‬
‫کوه علی آباد با ‪ 600‬تختخوابی دارای بخش داخله جراحی؛ سناتوریم جلدی؛ چشم؛ عقلی عصبی؛ گوش‬
‫وگلو؛ وانتانی در سال ‪ 1311‬افتتاح گردید؛ وبرای طبقه اناث درمانگاه مستورات( میوند امروزی ) با‬
‫شبعات مربوط آن تاسیس گردید که بعد از تاسیس دانشگاه طب به حیث شفاخانه های تدریسی و به‬
‫نام موسسات صحی دانشگاه طبی فعالیت می نمود‪ .‬در سال ‪ 1311‬فاکولته طب (دانشگاه طب کابل)‬
‫تاسیس شد که در کنار آن مکتب عالی دواسازی نیز در همین سال تاسیس گردید‪ .‬این دانشگاه و مکتب‬
‫عالی توسط ‪ 17‬نفر پروفیسوران ترکی و یک استاد داخلی کیمیا به نام انورعلی در دارالمان که به نام‬
‫دارلفنون معروف بود؛ مصروف تدریس شدن؛ که از جمله ‪ 17‬نفر پروفیسور ترکی ‪ 11‬نفرآن استادان‬
‫دواسازی و رشته کیمیا بودن‪.‬‬

‫اولین دسته فرغان در سال ‪ 1317‬به تعداد هشت نفر از فاکولته طب و دو نفر از مکتب دواسازی درسال‬
‫‪ 1342‬که هنوز شفاخانه بزرگ دیگر وجود نماشد در آن زمان شفاخانه علی آباد و مستورات دیکر‬
‫شفاخانه ملکی بودن که تمام مریضان را تداوی می نمودند‪.‬‬

‫هرچند مسوالن وزارت صحت عامه درسال ‪ 1385‬مدعی شده بود که ‪ 85‬درصد کشور تحت پوشش‬
‫خدمات بهداشتیو صحی قرار دارد‪ .‬ادعای که در همان زمان اغراق آمیز به نظر می رسید و این در پوشش‬
‫بعداز ‪ 8‬سال نیز تا کنون حاصل نشده است‪ .‬افغانستان در سال ‪ 1392 /2013‬براساس آمارهای بین‬

‫‪91‬‬
‫المللی با نرخ رشد جمیعت ‪ 2.25‬درصد؛ چهل ودومین کشور دنیا و در زاد و ولد با ‪ 40‬تولد در هر‬
‫‪ 1000‬جمیعت در رتبه دوازدهم در دنیا و با میانگین سن نخستین زایش مادران درسن ‪ 20‬سالگی و‬
‫میزان مرگ ومیر مادران در هنگام وضع حمل ‪ 460‬درصد مورد هزار مادر که فرزند به نیا می آورند در‬
‫رتبه بیست و سوم کشورها ( ‪ ) 2011‬و با داشتن نرخ مرگ ومیر نوزادان ‪ 119.4‬مورد در ‪ 1000‬کودک‬
‫که زنده به دنیا می آیند در رتبه نخست کشورها در سطح دنیا قرار دارد‪ .‬براساس گزارش های بین‬
‫المللی در سال ‪2004‬م در حدود ‪ 33‬درصد کودکان زیر ‪ 5‬سال دارای کمبود وزن بوده اند و از این‬
‫جهت افغانستان در رتبه دهم در دنیا قرار داشته است‪ .‬میزان کلی باروری که در سال ‪2000‬م ‪ 6‬فرزند‬
‫به ازای هر زن بود؛ در سال ‪ 1392‬به ‪ 5.5‬فرزند (‪ 7‬درصد) کاهش یافته است‪ .‬امید به زندگی در‬
‫افغانستان نسبت به یک دهه قبل که ‪ 44‬سال بود در سال ‪ 1392‬به ‪ 50‬سال افزایش یافته است و در‬
‫رتبه دوصد و نوزده هم در میان کشپر های دنیا قرار گرفته است‪.‬که متوسط عمر زنان ( ‪ 51.47‬سال )‬
‫بیش از مردان ( ‪ 48.8‬سال ) است‪ .‬مردان به خاطر مواجه با جنگ؛ حوادث طبیعی و انجام کارهای شاقه‬
‫بیش از زنان در معرض آسیب پذیری و مرگ ومیر قرار دارند بنابراین تفاوت معنادار امید به زندگی میان‬
‫این دو جنسی تا حدودی طبیعی به نظر می رسد‪ .‬سهم درصد مصارف صحت عامه نسبت به بودجه ملی‬
‫در ‪ 1381‬در حدود نیم درصد بوده است که این میزان در سال ‪ 1390‬به ‪ 1.7‬درصد و درسال ‪1292‬‬
‫به ‪ 1.6‬درصد رسیده است‪ .‬هم چنین میزان استفاده از خدمات پزشکی در سال ‪1389‬ش ؛ برای هر یک‬
‫ملیون نفرر ‪ 194‬داکتر و برای هر ده هزار نفر یک تخت شفاخانه وجود داشته است‪ .‬دسترسی شهروندان‬
‫شهری به آب شرب بهداشتی ‪ 78‬درصد و ساکنان روستایی ‪ 42‬درصد جمیعت بوده است‪ .‬استفاده از‬
‫امکانات بهداشتی مثل حمام و تشناب عصری در مناطق شهری ‪ 60‬درصد و روستایی ‪ 30‬درصد بوده‬
‫است‪.‬‬

‫سواالت فصل پنجم‬

‫تجارت را تعریف کنید‪.‬‬ ‫‪-1‬‬

‫نقش صادرات و واردات در اقتصاد ملی را شرح دهید‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫تاریخچه حمل و نقل و راه های مواصالتی افغانستان افغانستان را مفصل تشریح کنید‪.‬‬ ‫‪-3‬‬

‫چالش های ترانسپورت شهری را بیان کنید‪.‬‬ ‫‪-4‬‬

‫چالش شرکت های هوانوردی افغانستان را شرح دهید‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫شبکه های مخابراتی و چالش های نظارتی آنرا بیان کنید‪.‬‬ ‫‪-6‬‬

‫تاریخچه بانکداری در افغانستان را تشریح کنید‪.‬‬ ‫‪-7‬‬

‫‪92‬‬
 ‫تاریخچه پیدایش بیمه و قانون بیمه در افغانستان را مفصل تشریح کنید‪.‬‬ ‫‪-8‬‬

‫تعلیم وتربیه و چالش های آن در افغانستان را بیان کنید‪.‬‬ ‫‪-9‬‬

‫در مورد خدمات صحی در افغانستان معلومات دهید‪.‬‬ ‫‪-10‬‬

‫لیست فعالیت ها‬

‫‪ -1‬تعداد شرکت های بیمه در کابل را با نوع فعالیت آنها ‪.‬‬

‫‪ -2‬چالشهای عمده تعلیم وتربیه را در مرکز تعلیمی افغانستان‪.‬‬

‫منابع و مأخذ‬
‫‪ 1‬ــ غرجستانی؛ محمد توسلی؛ ‪ 1394‬؛ اقتصاد افغانستان؛ مطبعه‪ :‬کاروان؛ کابل ‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ فرزام‪ ،‬رضا‪ ،‬اسلمی‪ ،‬امیرحمزه‪ ،‬دست آوردها و چالش های اقتصادی افغانستان‪ 1381 ، 1390 ،‬ــ‬
‫‪1388‬‬

‫‪93‬‬