NAUCNO-ISTRAZIVACKI PROJEKAT

ZA BEOGRADSKU TVRDAVU

ARHEOLO~f<l lNSTITUT
> Posebna izd'anja 39
ARCHAEOLOGICAL INSTITUTE
> Monographs N° 39
 VESNABIKIC

r...- ..1.• J/• , I

••

, , -·'I ,-.,
I (
•I -

~-) I
'-...! l \
I

;r ,,"] ,-·.....,, , I,,.,. ;, r' z-;; ,_, :;'"1.

- I

~-' ! • I
.. ·~

.
I

L \.
\....•..' I " ;_ Y .!- \..) l \ .~1 .- .7 , 1~; ! J .1- I •.- J - .l '-

-T _)
{'")
- L/
e· uvr'
/'
I
r;'
I /' !' .... J
<.'.J. - .Y
! c-1 f ·(
J- .f/..- ..-
. ( -·; ·un ·--- ./ :? ~
1 -- .. L../)
'- )

BELGRADE CERAMICS IN THE l6tL17th CENTURY

Beograd 2003.
09 Uvod

19 Tipologija 1(eramic"ki1r oblilca

95 Odlilce lw rwniclce produlccije

·• 96 Naslede keramike srpsk.ih zemalja (V. Bikic, N. Cerovic)
> ::- 96 Oblici posuda i dekorativni stilovi
.., > 105 Keramicki predmeti
.... 1~5 Srednj oevropska keramika
> > 106 Oblici posuda i dekorativni stilovi
115 Keramicki predmeti
·· 116 Osmanska k.e ramika
· 117 Oblici posuda i dekorativni s tilovi
· 150 Keramicki predrneti

157 Zalcljucna YC(ZJnatranja

167 Bihliografija

175 B elgrade cera·m ics in the l6t1•-1 ? 11 ct>ntury - Summary

/:da!KU!1 PubUshtd by
ARH EOLOSKI INSTITUT
~. Kntt Mi!laDova 3S

Uredrtik 1 Ediror
MJI.OJE \1\SJC

RWt~kror 1 Associare editor

MARKO POPOVIC

RtaOIWiri I R<vi=td by
MARKO POPOVIC
DRAGANA RADOJICIC

Cndl 1 D>-awiogs
NEBO.ISA STEPANOVIC
ACA DORDEVIC

FOIOf"OfiJ< I Phmogmphs
NEBOJSA BORJC

W .,. I !.««>•
JEu:NA R/EI.AJAC-PAVLOVIC

p,...,,ln<I Tmoslattd by
ESTHER POLENEZER

DiZAjrt i tthnit!ko u.rcdtnjt 1 Graphic design by

OANIJELA PARACKI

$:ampa 1Primal by
ALTA NOVA, Beog1ad

"nm.f / Pnnrcdin
1000 primeraka/ copies

Kn)iga je $112mpana uz finansijskll pomoi

Sdm:rarijara ZD kllltwu Skuplrine grada &ograda i
Mmisrarstva ZD naukll, tthnologiju i razvoj &publikt Srbijt (projekat broj 1455)
 -· • • -!'C"-.i.."-..

··' ~~ ~~~,;_;"i(jj~f"'·-: -
.. - \
.. -·.--·--'-
..........
;
..
Gradska ktramika Beograda • 16-17. vek
• Uvod •

KRAJEM AVGUSTA 1521. GODINE, kadaje Sulcjrnan

Velicanstveni zadobio kljutcve Beograda, otvoreno
j e novo paglavlje u istoriji grada. Posledice tog doga·
daja bile su duboke, dalekosezne i sveobuhvatne, ta·
ko da su na mnogo nacina odredile pravce u kojima
ee se razvijati ne samo privreda i kultura, nego i f\ie·
gov urbanistic~i i graditeljski lik. Znacajnu prorne·
nu, svakako, predstavljalo je ponovno uspostavljanje
veza sa prirodnirn zaledem u Srbiji, koje je ostvareno
administrativnim Cinom - proglasef\iem Beograda
za novo srediste Smederevskog sandiaka. 1 Napredo·
vanjem Turaka ka Srednjoj Evropi granicna linija
Osmanskog carstva pomerenaje dalje na sever, alijc
grad ipak ostao Beograd Dar ul-diihad- kuca svetog
rata.2 Iako je bio udaljen od ratnih operacija, status
vel ike tvrdave Beograd je zadriao i u potonjim dece·
nijama, buduci da je sve do kraja 17. veka ostao pola-
ziste ~ojnih pohoda preuzimanih protiv Austrije -

• I $ab.1novic !974b: 335·336.

> 2 Tritko,ic 1992: 93·97.
 lO
glavni zimovnik vojske i veliko skladiSte hnrne i oru:i-
ja.3 Zbog togaje predasnju primamu vojno-stratdku
ulogu sve viSe zamenjivala ekonomska, sa zanatstvom
i trgovinom kao delatnostima neophodnbn, prevas·
hodno, radi snabdevanja vojske.• U periodima zatis-
ja, kada se vojska sa plenom i robljem slivala u Beo·
grad, uloga trgovaca i zanatlija daleko je prevazilazila
vojne potrebe, pa su upravo oni, nabavljaj uci i izradu-
juci raznovrsne predmete, menjali karakter osman-
ske driave i kulrure u celini.s Thkoje preobraiaj voj-
ne tvrdave u grad ostvaren driavnim i ekonomskim
potrebama Osmanskog carstva, utemeljenim jos u
razdoblju najveCih osvajanja. I Beogradje, slicno dru-
gim znaeajnim sredi&tima, za vreme turske vlasti po-
stao velik.i trg, u kojemje kulrumi sinkretizam pred-
stavljao istinsku pokretacku snagu :iivota njegovih
stanovnika.
U tok.u opsade 1521. godine grad je bio testoko
bombardQvan, prevashodno njegovi delovi na ree-
nim ob; lama, ali gradska utvrdcnja nisu hila razore·
na, vee samo dosta osteeena.6 Stratdki znaeaj grada
presudno je uticao na odluku da se postojeea utvrde-
nja obnove. Medutim, ona nisu dalje dogradivana,
tako daje Beograd sve do 1688. god ine, kada ga zau-
zimaju austrijske trope, ostao srednjovekovni po ka-
rakteru fortifikacija. 7 Sa dolaskom Austrijanaca to
se menja, u skladu sa novom ulogom grada, koji po-
staje glavno austrijsko utvrdenje za odbranu osvoje·
nih oblasti i uporiste za osvajanja premajugu.
Tokom ovog dinarnicnog razdoblja, u kome su
opsade i smene vojski pratili veliki fortifikacioni ra-
dovi, Beogradska tvrdavaje izmenila svoj lik. Uz no-
ve bastione trase, dobrim delom, izmenjeni su i za-
teeeni oblici reljefa. Obimnim zemljanim radovima
zaravnjen je sredisnji deo Gomjeg grada, dok je u
Donjem gradu denivelisano podnoije Dunavske pa·
dine. lskopana zemlja prekrila je nekada5nje steno-
vite litice, visokim nasi pima zasuto je Citavo prioba-
lje.s Sve to je bilo prateno unistavanjem kultumih
stratuma koji su na ovim prostorima naslojavani jos
od vremena antike. Kulrumi sloj osmanskog razdo-
blja 16- 17. veka, kao najmladi, preupeo je i najveea
I Gradska keram1ka Beogmda ~ 16- 17. L4t!k
~ Uvod ~
osteeenja. Medutim, na znaeajnim istra:ienim povr5i-
nama sa neporemeeenom stratigrafijom bilo je, ipak.
moguee uoeiti njegovu strukruru i prouCiti bogat kul-
turni sadr:iaj. Cak ina prostorima gde su nekadasnji
kultumi slojevi bili poremeeeni, otkriven je brojan
jasno prepoznatljiv materijal ove epohe. Za naSa raz-
matranja bila su od posebnog znaeaja istrazivanja
si roke Otkopne povrsine u Donjem gradu ( kvadrati
Ejl-VII, D/111-VII i C/111-5), zatim nalazi iz wtvore-
nih celina sa prostora uz Severoistoeni bedem, kao i
Palate u podno-.lju Dunavske padine. U Gomjem gra-
du, pored onih iz sacuvanih slojeva uz bedeme, dra-
goceni su nam bili nalazi iz jama. Znatna koli~ina,
istina nestratificiranog materijala, potiee i sa istra-
ienih povr~ina Zamka (Unutrasnjeg utvrdenja).
Posmatran u celini, kultumi horizont osmanske
epohe-,;; Beogradskoj tvrdaVI odhkute se moc!nim
sio~ma sa brojnim 1 raznovrsnim arheoloskiln ma-
terijalom. u njegovoj strukruri uoeavajusel ragovi
objekata bondrucne gradt1je koji su eesto goreli i la-
ko se rusili, §to je uticalo na obrazovanje dosta obim-
nih ru5evinskih slojeva. Posebnu karakteristiku
ovog straruma Cine i brojne jame ukopane u starije
slojeve ili zdravicu, koje su kao wtvorene celine bile
od posebnog znaeaja w na5a raozmatranja. U odnosu
na kultumu stratigrafiju Beogradske tvrdave, hori-
zont osmanske epohe izdvaja se broj noscu i razno-
vrsnoscu materijala, i u tom smislu moze se poredi-
ti samo sa antickim stratumom.
Brojni arheoloSki nalazi sa istra:ienih prostora
Beogradske tvrdave, ali i pojedinih lokaliteta sa neka-
~ 3 Sabanovit 1974a: 323-334. Precizne podatke o snabdeveno·
s.ti Beog.nda ratnim materijalom i namimiCIIma prutaju turski
katastarslti popisi i drugi zvanitni dokumenti. Up.: Kovotevit
1985: n, 85, 106· 107,ll0, ll ~ ll7, 122..
~ 4 $abanovit 1974c: 354-358; Za konkrctne podatke o organi·
zaciji pri\I'J'ednlh delatnost~. vrstama proizvoda kojima je grad
snabdev.m. utim vrstam.a unata i organi:.aciji unatlija, up.:
Sabanovit 1964.
~ S Samardtit 1974: 359-36t
~ 6 Popovit M. 1982: 122-125.
• 7 Popovit M. 1982: 125·137.
~ 8 l'llpoviC M. 1982: 24· Z6.
 nl • Uvod •
Gradska keramika Beograda
da!njeg podru~a val'OSi, nezaobilazan su tinilac za
sveobuhvamo proutavanje kulrume istorije grada u
vreme osmanske vlasti, posebno njenog starijeg pro-
speriletnog razdoblja od 1521. do 1688. godine. Pored
toga, izutavanje upotrebnih predmeta iz ovog vre-
mena doprinosi i boljem razumevanju na5e nc tako
davne pro&losti, ciji tragovi postoje i danas. Otkrita
stambcnih objckata, zatim raznovrsnih predmcta
kojc su tada~nji stanovnici grada svakodnevno izra-
divali i upotrebljavali, imaju nesumnjivu kulturnu
vrednost - zanatsku i umetnicku. Medutim, od obi·
lja te grade, sa pa2njom sakupljane i solidno doku-
mentovanc, veci deoje ostao nepublikovan i pohra-
njen daleko od otiju javnosti, sto je za rezultat imalo
tck delimicna saznanja o materijalnoj kulturi 16- 17.
vcka. Pri tom, u najmanjoj meri je poznata najbroj-
nija vrsta nalaza - keramicki materijal koji je gene-
ral no smatran ne mnogo interesantnim u zanatskom
i umetnickom poglcdu. Ovo stanoviste se dugo zadr-
Z<llo i mcdu doma6m istrazivacima, iako je jos Sez-
dcsctih godina proslog veka B. Radojkovic poku~ala
da uka:!c na originalnost umetnickih stilova u zanat·
stvu 16- 17. veka, i pored ociglednog naslcda Pcrsijc i
Vizantijc, koji su u znaeajnoj meri sadr-iani u kultu ri
Osmanskc d~ave.9 Upravo zbog tih zajednickih niti
- prepoznatljivih oblika posuda i ukrasnih motiva,
dolazilojc i do zabuna, tako da su pojedini predmeti,
pre svih dekorisane keramicke posude, pogre8no op-
redeljivani kao srednjovckovni,10 Cime se, nesvcsno,
umanjivao umemicki domet zanatlija i vainest os-
manske epohe u kuliumoj isteriji na ovom podruCju .
U naroj zemlji izutavanje keramike 16- 17. veka
prakticno tck zapocinje. Do sada objavljena grada,
iako skromna po obimu, otkriva veliki potcncijal i
mogucnos1 da se keram ika na podmcju Srbijc saglc-
da u pravom znacenju, sa svim regional nim poscb-
nostima, ali ida se utvrde njene osobenosti u odnosu
na kcramicku produkciju u dmgim delovima Osman-
sked~ave. Poectni podaci o keiamici 16-17. vcka na-
laze se vee u p.-vom opisu zbirki Muzeja grada Bcogra-
da, iz pedesetih godina pro51og veka, gdeje materi-
jaltursko-auslrijskog doba dobio zapa2eno mesto, sa
~ 16-17. vek
keram.ickim posudama koje su bile i jedini ilustro-
vani nalazi. 11 Iz te rane istraiivatke etape u najpotpu-
nijem vidu poznat je keramitki materijal iz tvrdave
Bac, ito samo sa istra2ivanja koja su izvr5ena do 1961
godine.12 Od tog vremena objavljivani su radovi u
kojima je keramika analizirana u kontekstu sadr:!a-
ja kulturnih slojeva, pri temu su pojedinc skupine
nalaza manje iii vi&e detaljno obradene. Medu prvim
radovima novijeg datuma kvalitelom sc istitu prika-
zi grncarije iz manaslira Stuclenice13 i Mile~eve,"
dati u vidu kataloga izlo:!bi, ali sa malim brojem ilu-
strovanih posuda. Medutim, 1aj nedostalak, bar ka-
da su u pi1anju arheoloski nalazi iz manastira Stude-
nice, nadomestio je znatajan prilog o materijalu iz
zarvorenih celina istra:!cnih u manas1irskoj porti.'5
Slitan metod je primenjen i prilikom objavljivanja
gmtarije iz manastira Trono5e, 18 kao i iz crkve Sveli
arhandeli u Stalacu,l7 sto jc umnogome doprinelo
jasnijem i pouzdanijem hronoloskom vrednovanju
grncarijc osmanskog razdoblja na nalazistima u
unutrasnjosti Srbije.
U novije vreme, u okvi ru monografue koja do-
nosi rezultate istrazivanja, objavljcna je i keramika
16-17. veka iz Smederevskog grada.'8 Po obimu clo-
sta opsimo, sto je u skladu sa kolicinom grade, po-
glavlje o keramici donosi i prvi prikaz matcrijala iz
osmanske epohe, na Z<tlost u nepotpunom vidu i na
nacin neprihvatljiv sa stanovi~ta savremene nauke.
Osnovnu slabost ovog 1eksta predstavlja izostanak
stratigrafskih podataka i krajnje nejasno razgrani-
eenje horizoma iz razdoblja turske vlasti od starijeg.
• 9 R.1dojkovic 1965: 119-139.
• _10 ~a!evic 1970: T. XIV, k<lt. br. 125· 138; Bojnlovic • Hadti·
l;c$ic 1981: sl. 103, 104, 113, 115, 119.
• 11 Simi~· Milovanovit 1954: 17-20, sl. ?.
> 12 Nad 1961: 95· 96, T. XI-XV.
• 13 Pejovic 1988: kat. br. 64- n, 100· 116, 121, 122, 12A.
> I 'I MilcScva 1995; kat. br. 44-67.
> IS J""kO.vic M. 1986: 7-22.
• 16 JankoviOI. 1984: ISl-154.
• 17 Vuk<ldin 1988: 22o-222.
• 18 Cunjok 1998:217-263, T. XXXVIII- LXVIII

~ Uvod ~
iz vremena Driave srpskih despota, iako je.ker31mika
ovih epoha u veeoj meri razlicita. To je dovelo done-
pouz.danog hronoloskog vrednovanja oblika posuda,
koje su datovane prema analogijama, a ne prema
uslovima nalaza, iako je odvajanje keramike po stra-
turnima prethodno bilo sacinjeno.19Takode, gmea-
rija j e grupisana po formam a u okviru kojih postoje
tipovi posuda i varijante oblika, ~to jeste ispravan
metod, ali autor nije pokazao razumevanje osnov-
nih zakonitosti koje se odnose na profilaciju posu-
da, zbog ¢ega je dodatno urnanjena ukupna naucna
vrednost keramike iz Smedereva i otdana moguenost
da se ovde objavljena grada u buduc!nosti detaljnije
analizira. Nakon Smedereva, nedavno se poja,~lo i
dugo oeekivano predstavljanje rezultata arheolo-
$kih istrazivanja izvedenih u kompleksu manastira
Durdevi s tupovi, i to u '~du analize keramickog ma-
terijala. Iako bez osnovnih podataka o stratigrafiji,
koji nisu ni mogli biti rekonstruisani na osnovu stu-
rlh podataka iz terenskih dnevnika i zbog porpunog
nedostatka tehniCke dokumentacije, ovaj rad dono-
si veoma korektan prikaz i materijala osmanske
epohe, od pada pod tursku vlast 1455. godine do kra-
ja 17. veka. 20 Pored pomenutih radova, objavljeni su
i pojedinacni primerci posuda upotrebljenih u
funkciji recipijenata za sakrivanje dragocenosti -
ostava, 21 ~to upotpunjuje podatke znaeajne za preci-
znije hronolo~ko vrednovanje oblika posuda i pro-
dukcije keramike ovog raz.doblja u celini.
Kada su u pitanju detaljnije analize etapa kera-
micke produkcije u 16-17. veku, posebnu vrednost
imaju i pojedinacna otkric!a zanatSkih i stambenih
objekata koja omoguc!avaju da se izueavanje gmeari-
je §ire utemelji, odnosno, da se oblici posuda anali-
ziraju u kontekstu karaktera proizvodnje na odrede-
nom podrucju, kao i uloge keramicke robe u svako-
dnevnom zivotu !judi tog vremena. Takvih celina j e
u toku ranijih arheoloskih radova bilo srazmemo
malo, a po znaeaju se, svakako, izdvajaju otkriea u
KruSevcu i na Beogradskoj tvrdavi koja su i detaljno
objavljena. U KruSevcu su otkriveni ostaci jedne ma-
nje radionice za izradu keramickih posuda, Ciji sa.
G•·adska keramika Beograda ~ J6-17. uek
dr2.aj cine dve razliCite sku pine posuda:jedna poliCe
sa prostora oko pee!> >predstavlja proizvode ove radi-
onice, dokje druga skupina oznaeena kao inventar
radionice.22 Za izueavanje keramike osmanskog pe-
rioda na podrucju Srbije, time i Beograda, sadr2.aj
radionice iz Krusevca j e od velikog znacaj a, ne samo
u pogledu hronologije, vee i za urvrdivanje proizvod-
n ih stilova, a delom i za organizaclju gmearskog za-
nata u vecim naseljima. Medutim, za nasu temu ne-
posredno i za istoriju Beograda u celini, veei znaeaj
ipak ima otkrieejedne kueeza stanovanje ( kuee 2) u
Donjem gradu Beogradske tvrdave, ciji arheoloski
sadrlaj cine, pored ostalog. brojne posude i predme-
ti napravljeni od peeene gline.ll Buduci da je kuc!a
stradala u poiaru, koji je izazvan prilikom povlaee-
nja turske vojske pred Austrijanc ima 1688. godine,
objekat u celini pru2.a dragocene podatke o nacinu
stanovanja i zivota u podgradu Beogradskog grada
tokom 17. veka.
Iz.dvojene celine iz Beograda i Kru~ nisu, na-
ravno, jedine na podrucju Srbije koje zavreduju veeu
patnju. Obilje novih podataka o keramici trebalo bi
oeekivati i na drugim nalazi~tima na kojima su na-
seobinski horizonti 16-17. veka dobro ocuvani, na pri-
mer, u ngoviS!u kod Novog Pazara, 24 zatim u urvrde-
nju Ravno kod Cuprije, 25 kao i na podrutju Sremske
~ 19 EVideneija keramitkog m.1terijala oduivenog prilikom i$·
trativa11Jo Smederevske tvrdave, koja su do 1981. godineobovlja·
na pod rukc>YO<IsM>m dr Matka Pl>poviU, na1azi se u osnovnoj
dokumen~. iz koje su proi.zaile i d,., tipologije ob1ika posu-
da:jednaobuhvata gmtariju izrauloblja sredl\leg,oeka, a druga
materijal 1•16-17. veka. Tipo1oiku obradu, na osnovu suarigraf-
sklh podataka, ..tinila je dr Ljiljana Bjelajae.
~ 20 Zctevit, Radl~t 2001:29-67.
~ 21 Goj-Popovit 1974: 52-53.
~ 22 Mlnlt 1979: 153-162.
~ 23 Mo!janovit-~jovit 1973:201-226.
~ 24 Arheol~kim istroiivai1Jlma na podru~u nasdja u Trgovi-
ltu rukovodile su dr OuSica Minit i Dragiu Premovic>Aieksit.
~ 25 Objavijlvonje rezultoto istra:tivanja utvrdenja Hort<Um
Ma>Ji-Ravno-6>prija planirano je u skorijoj budutnosti. Uvid
u ke:nlmitlti nunerijal .. ovog nalmia omocuclen nam je :zabva-
ljuju~ ljub&znosti rukovodioca istraiivanja dr Milojo Vasia i
mr Milicc Kritanae. autOra priloga o keramlcl16·17. veka.
 Gradska keramika Beograda
~ Uvod
Mitrovice.le Takode, neposredno u vezi sa temom
ove studije, jeste otkriee reprezentativne gradevine-
palate u Donjem gradu Beogradske tvrdave koja je,
iako u ru~vinama, imenzivno kori~na i nakon
tursltih osvajanja.2'
Pored niza radova koji na uopsten naCin obradu-
ju keriiriii!W 16-17. veka, prakticnojedini u potpuno-
sti usmeren na produkciju luksuzne keramike osman-
skog razdobUa,jeste studi.i!I..M B'\i•lovic- Hadii-t>eSic
o proizvodl~ionice u lzniku (staroj Nikeji), me-
du kojima nalazi posuda iz Beograda imaju zapaieno
mesto.le lako za temu ima proizvode otkrivene na
podruCju Srbijc, ova detaljna studija, uz to, saiima sva
dotad<ISnja saznanja o ovoj specifienoj vrsti luksuzne
keramike i delovanju radionickog centra u lzniku .
T\1 su izloieni i podaci o uvozu kerarnickih posuda iz
T\lrske, koji se nalaze u dokumentima Dubrovackog
arhiva. Ovo omogueava da se u celovitijem vidu raz-
matra kompleksnost grnearije osmanske epohe i njen
uticaj na proizvodnju keramike na podrucju Srbije.
1 pored znacajne kolicine materijala, kao i so-
lidno utemeljene dokumentacije koju, na najbolji
nacin, ilustruje tipologija keramicltih oblika, do na~ih
dana nije bilo mogucnosti da se keramika osman-
skog razdoblja na zadovoljavajuCi nacin predstavi
strucnoj javnosti.l9 Pored specificnosti grade koja se,
uz to, u slaboj meri mogla uporedivati sa do tad a po-
znatim nalazima sa na~g i susednih podruCja, nije
postojao ni veCi interes za njeno proueavanje. Medu-
tim, u poslednjoj deceniji znamo su pi'OSirena sazna-
nja o keramici 16-17. veka, zahvaljujuci tendenciji
objavljivanja ove grade medu evropskim istraiivaci-
ma. Ona dobija zapaieno mesto prilikom objavljiva-
nja rezultata arheoloskih istraiivanja, a znaeajno je
poveean i broj radova koji za temu imaju keramiku,
kako pregleda oblika posuda i predmeta sa pojedinih
nalazi~ta, tako i analiza stilova i radionickih centara.
Takode, skrcce se painja na ranije objavljene nalaze
koji se iznova razmatraju u kontekstu novih otkriea.
Naj~eea zasluga, u tom pogledu, svakako pripada ar-
heolozima iz Madarske, koji su medu prvima uoeili
neophodnost detaljnijeg izueavanja keramike osman-
~ 16-17. t.oek
~
skog razdoblja,~ Velilti napredak u tom pravcu ost-
varen je devedesetih godina pi'OSiog veka, objavlji-
vanjem materijala iz Ceske i Slovacke u zbomiku
Studije iz post-srednjot.oekovne arheolcgii!Ji kao i do
sada najpotpunije studije o keramici otkrivenoj u
kvartu Sarachane u lstanbulu.:!l Poja~an intenzitet
objavljivanja keramike 16-17. veka prisutan je i na
podrucju Grcke, gde se nalazi osmanske epohe si·
stematSiti objavljuju, pre svega, u detaijnim godis-
njim izvestajima sa arheolo~ltih iskopavanja.~ Svi
ovi, uz ranije navedene radove domacih istraiivaea,
~ 26 Rod rut obradi keramitkog moterij4lal izrodi cipologije ke-
ramitltih oblika do 2001 godine obavljan je pod ruk<M>dscvom
mr Ane Premk. Prvobimo usposcavijena tipologija predstavljolo
je pregled svih keramitkih oblika koji se rut podruGju Sremske
MiuoYice javljaju od period<~ rimske dom.nacije do po>nog 18.
veka. Kasnijeje iz o>Ogjedins"-enog pregleda izc!vojena anticka
keramika, dokje m.aterijaJ i~ srednjeg velc.a i turs'ko-austrijskog
razdoblja ostaO u okviriinBjedne tipologije. u 2002. gedini obrada
kerami&og ma<erijala i revizija rlpologije oblika sredl\ioveltovnih
posudo i keramike 16-18. veka obavljeni su pod ruko>Odstvam dr
Ve.sne Bild~. i tom prilikom su u zasebnu tlpologUu izdvojene i
posude iz razdoblja 16-18. veka. Pregled keramitkog materijala
omoguC:ili su nam dt Ivana PopoviC i dr Miroshw JercmiC, ruko·
vodioci istrafivanja u Sremskoj Mitrovici, I Josna Davidovic!,
kustos u MuZ(ju Srema., na temu im ,e; ardotno zohvaUujemo.
,. 27 Rezultat.i arheoloSkih i arhitektonsklh istrafivanja su u
pripremi za publikovonje, autori: M. Popov!~. V. Biki~. Buduti da
je izlouk monografue predviden krajem 2003. godine. oblici Ice·
ramitkih posuda i predmeta., zajedno sa ostallm pokretnim na-
lazima. odoivenim u ovoj gradevini bite u ceiOStl tada prikau·
ni. Oni jesu uvrStentu tWu studiju, ali u ogranitenom obimu.
koji obuhvata Stratigrafsk:i kontekst n.alau i podrazumeva se-
lektivno ilU$ttOVanje posuda i predmeta
~ 28 BajaloYi~- Hadti-PeSic 1984: 311-319, 11. 1-11.
• 29 Keramika 16-17. veka iz Beograda nije ranije publikovana,
medutim, delom je koriS6ena pri iuadi m:~~gistarskog rada Mir·
ka BabiU, tiji drug:i deo nosi nniv Gmtan)a rurskog VTC'nt(:na
(l6-l9. v.)- uradena pr"<rna iskopawmjrma M Bt<Jgradsko} rvrda·
vii u Srt:msk·oj Mitrovia' dQ 1986.
• 30 'Parodi 1963; Gerevieh 1960; FeMr 1975; Gortl 1983; Kovacs
t984; Gerelyes 1985; Gerelyes, Feld 1006; Gerelyes I!Nl7; Feld,
Gerelyes, Cere. Gytirky, Tam~sl 1989; Gcrelycs 1990; Kovacs
1990-1991; Ha<Mzi, Kdv<lcs 1997; Kovdcs 1998; Belenyesyne
S.1rosi 2002; Benda 2002.
':,;11.. Z.Smetanka, J. U:gk}itz(ed.), Sllrdies in posnrrtdi<lnialan:Jta.
eology l,'l'ra~e 1990.
• ~Ha;~ 1992: 231-395.
• 33 Bakinzis 19110; Williams, Zcrvoo 1992; Wi1114ms, Zcrvoo 1993;
Byuncine Glazed Ceromic:s 1999: 23-24, 97· 114, 249-265.

• Uvod •
predstavljali su istinski podsticaj i inspiraciju za ob-
javljivanje keramike iz Beograda. Novijim istraiiva-
njima, sprovedenim na Beogradskoj tvrdavi tokom
poslednje decenije ( ovo se najpre odnosi na celine
otkrivene prilikom istraiivanja Palate u podnoi.ju
Dunavske padine ), utvrdena je preciznija hronolo-
gija nalaza, sto je omogucilo pouzdanije utvrdivanje
formalnih i tehnoloskih osobina produkcije kera-
mike za vreme osmanske vlasti.
Ova studija ima za temu keramiku 16-17. veka,
preciznije, iz razdoblja od 1521. do 1688. godine, od-
nosno, vremena kontinuirane turske vlasti u Beo-
gradu. To je materijal izjedne od znaeajnijih epoha
u istoriji grada koja se neposredno nadovezuje na
razdoblje srednjeg veka, a prethodi etapi u kojoj je
·zapoeeto stvaranje lika savremenog Beograda. Kera-
mika tog vremena, moi.da u veeoj meri od svih drugih
vrsta nalaza, ilustruje ovo, po mnogo eemu prelazno
'razdoblje. Nairne, iako evrsto oslonjena na naslede
"srednjeg veka, u pogledu karaktera proizvodnje, ob-
lika posuda i dekorativnih stilova, ona predstavlja
korak dalje u razvoju grnearskog zanata i, sto je zna-
eajnije, u preobraiaju tradicionalnih formi, odnosno,
stvaranju novih koje se prilagodavaju specificnim
potrebama. Sa druge strane, rec je o robi proizvode-
noj u okviru Osmanskog carstva koje se u tom raz-
doblju prostiralo na tri kontinenta i sai.imalo neko-
liko razlicitih umetnickih i zanatskih stilova. Upra-
vo materijal iz Beograda, znaeajnog sredista na seve-
ru driave, na veoma dobar nacin oslikava produkci-
ju keramike citavog tog regiona, njenu formalnu i
estetsku raznorodnost, a donekle i nacin na koji je
bilo organizovano snabdevanje stanovnistva grnear-
skom robom. Po osobinama u celini ova grada otkriva
karakter keramicke proizvodnje u Osmanskoj drla-
vi 16-17. veka, gde tak-va roba nije imala samo upo-
trebnu i dekorativnu svrhu, vee i ekonomsku, posto
je neposredno povezana sa zahtevima ishrane i
opremanja prostora~
Na podrucju Beograda keramicki proizvodi su
najeesce koriseeni u svakodnevnom zivotu !judi, sto
je logieno ako se ima na umu da je to, generalno, jef-
Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
·
tina roba, pristupacna svim slojevima stanovnistva.
Obilje nalaza, uz poja:vu velikog broja srazmemo do-
bra ocuvanih posuda, uticalo je na to da se vee u ranoj
etapi istrai.ivackih radova, uporedo sa antickom i
srednjovekovnom, uspostavi i veoma pregledna ti-
pologija keramickih oblika iz tursko-austrijskog raz-
doblja (16-18. veka ).35 Medutim, posle viSedecenijske
abrade velike kolicine keramike, postojala je potre-
ba da se pre publikovanja grade uradi revizija posto-
jeee tipologije. Pojedini oblici su taka dobili novu nu-
meraciju, a ustanovljene su i neke nove forme, na pri-
mer tegle, kasice, svirale. Istom prilikom crepulje i
vrsnici svrstani su u okvirejedne forme, zbog njiho-
ve, u osnovi, slicne namene. Takode, u pregled tipo-
loskih oblika ukljucene su i glinene lule koje su pr-
vobitno bile evidentirane u terenskim inventarima
nalaza, a potom u vidu studijske zbirke nalaza. 36
BuduCi da predstavlja nalaze iz vremena turske
vlasti, i keramika 16-17. veka eesto je oznaeavana
turskom, sto smatramo odred nicom koja unapred
podrazumeva umanjivanje njenog kulturnog - za-
natskog i umetnickQg znaeaja, ali i zanemarivanje
svih etnickih Cinilaca koji su imali ueesca u uobliea-
vanju te produkcije. Grada tog razdoblja iz Beogra-
da, koju predstavljamo u ovoj studiji, oznaeena je
kao gradska keramika - terminom koji u potpunosti
oslikava njen karakter. Nairne, to jeste grnearija ko-
j~je upotrebljavana u turskom 5eheru, ali onaje isto-
vi-emeno sublimat grnearskih nasleda nekoliko re-
giona koja se preplicu, stapaju i evoluir.aju u toku
• 34 Bari~UJ 1988: 1-3.
.,. 35 Evidencija kerami¢kog materijaJa i usposta.v1janje Tipolo-
gijegradske keramikeJ6-18. v<ka, p«ev od 1976. godine, obav-
ljanje pod rukovodstvam dr f.Jiljane Bjelajac. Materijal se nala·
zi u dokumentacionom centru Nautno-istraiiva¢kog projekta
za Beogradsku tvrdavu, a pojedini nalazi Cuvaju se u srednjove·
kovnoj zbirci Muzeja grada Beograda (u katalogu ovi predmeti
imaju oznBku MGB).
• 30 Zbog specificnosti produkcije koja traje u raz.doblju od 17.
do ktaja 19/poCetka 20. veka i obuhvata razvoj oblika, stilove de-
koracije, tekstOve i peCatne oznake, celovit pfegled glinenih lu·
Ia na podrucju Beograda predsUJvljaoo predmet pOsebnog inte-
resovanja i biCe objavljen u vidu zasebne studije.
 Gradska keramika Beograda .. J6-J7. vek
.. Uuod ..
gotovo dva veka, cineci je gradskom u pravom smi·
slu te reci.
U skladu sa rezultatima svih dosadasnjih istra·
zivanja keramike ove epohe i tipoloski pregled obli·
ka posuda i predmeta je preraden i donosi neke no-
vine u pogledu oznaeavanja formi i pojedinih oblika
posuda. Tipologija gradske keramike 16-17. veka
obuhvata devetnaest razliCitih formi, od eega su je-
danaest posude, a osam predmeti koj i su na razlicite
nacine upotpunjavali svakodnevni zivot tadasnjih
stanovnika Beograda. U znatno detaljnijem obliku
analizirane su keramicke posude koriseene za pri·
premu, kuvarUe i pecenje hrane, skladistenje na·
mimica ili posluzivanjejela i tecnosti, s obzirom na
to da se o ne namecu kao osnova keramicke produk-
cije, kako zbog dui!e tradicij e izrade, tako i zbog in·
tenzivnijeg proueavanja. Pored posuda, u okvirima
skupina izdvojenih na predlozeni nacin javlja se i
veCi broj drugih predmeta, kao sto su: lule, mastio-
nice, igracke, kasice, svirale. Veoma brojan i razno-
vrstan materijal predstavljaju i predmeti koji cine
sastavni deo enterijera: svecnjaci, pecnjaci, kao i su·
dovi za poboljsaJ\.ie akustike prostora. Takode, po·
stoje i predmeti za licnu upotrebu - sobne posude,
koje su bile uobicajene i u drugim regijama Evrope
tog vremena. Na zaeelju kataloga nalaze se tri oblika
cija namena nije utvrdena, ali se za dva pretposta·
vlja da su cinili sastavne clemente nekog komplek·
snijeg predmeta, mozda nargila.
Kako je uobicajeno u pregledima keramickog
materijala, u okviru formi, oznacenih rimskim bro-
jevima, grupisanje veci ili manji broj razlicitih obli-
ka (tipova) posuda koji su obelei!eni arapskim bro-
jevima, pri cemu varijante u pogledu profllacije ili
neke druge razlicitosti, tamo gde postoje, nisu po·
sebno numerisane, vee su u pisanom obliku date u
okviru svakog od takvih ti pova posuda. l majuci na
umu da formiranje tipologije keramickih oblika
ipa~·predstavlja individualnu· tvorevinu ida svaki
istrazivac sledi sopstvene kriterijume prilikom uspo·
stavljanja ovakvog pregleda grade, obrazlozenja pri·
menjenog metodoloskog postupka nalaze se u katalo-
gu, u uvodnim tekstovima svake pojedinacne forme
posude i predmeia.
Keramika iz razdoblja 16- 17. veka predstavlja
p_relaznu etapu produkcije izmedu epohe srednjeg
veka i narodnog grnearstva rriodemog doba;Tie sa·
mo" u pogledu h ronologije, vet i prema-osobinama
materijala. U ok.;i~u celokupne osmanske keramike
ko_)-iiuistorijskom pogledu traje koliko i istoimeno
carstvo (1300-1920), ona predstavlja drugu etapu i
razvija se u razdoblju najveceg uspona, tzv. klasici·
zma koji se prevashodno iskazivao kroz umetnost i
umetnicke zanate.37 BuduCi daje to produkcija koja
je u potpunosti uoblieena u sutonu srednjeg veka,
ona u toku prva cetiri veka ostaje u bliskoj vezi sa
srednjovekovnim keramickim nasledem, po estetici
svakako, a vecim delom i po oblicima posuda i teh·
noloskim osobinama. Sa druge strane, za ovu drugu
etapu proizvodnje keramike vezuju se promene ko-
je ee se u potpunosti zaokruziti u potonjem razdo-
blju, kroz narodnu keramiku regiona koji su ulazili
u sastav Osmanske driave. Izrada na noinom vitlu
uobicajiee se i u proizvodnji svakodnevne keramike
vee u 17. veku, a iz tradicionalnih formi razvijaee se
nove koje ce opstati do danasnjih dana. Komplek·
snost keramike 16-17. veka se, zapravo, i ogleda u su-
celjavanju tradicionalnog i novog, gde materijal sred-
njovekovnog stila dozivljava poslednji uzlet, ali se i
polako povlaci ~red jednoobraznos~u koje donosi
serijska proizvodrUa grncarije modernog doba.
Zbog toga, smatramo potrebnim da se ova veza is-
takne, tako sto je kod oznaeavanja pojedinih oblika
ponudena i odrednica pod kojom se takve posudeja-
vljaju u epohi narodne keramike.
Prcpoznavanje tipoloskih slicnosti - prelaznih
oblika, nije bilo jednostavno i u potpunosti pouzdano
izvesti, buduci da se proizvodnja narodne keramike
odvija po drugacijim zakonitostima. Mozda je zna-
eajniju prepreku predstavljala cinjenica da ova obim-
na i ra,znorodna grada nije na odgovarajuci nacin
• 37 Bari~to 1988: 31-33.
 1G
sistematizovana, taka da isti oblici posuda imaju
drugacije nazive u razlicitim regionima iii se istim
terminima oznaeavaju razliciti oblici.Ja Najveee ne-
doumice su, zbog coga, postojale oko preciznijeg od-
redenja oblika posuda u okviru forme kreaga koja je
u veeoj meri rasclanjena, tako da sejavlj,aju i testije,
bardaci, kondiri i ibrici. Kao novi oblici oili se na
evropskom tlu pojavljuju od vremena koje neposre-
dno prethodi prvim turskim prodorima, unoseci
pored nove estetike i drugaciju namenu. Pozna to je,
naime, da su u kreag prevashodno ulivane razne tee-
nosti - voda, vino, medo~ina i slicno, ali sa pojavom
orijentalnih oblika to postaje posuda iz koje se tec-
nost takode i pila. Zbog toga je i profilacija nuino iz-
menjena: vrat posude postaje uii i defini5e se kao gr-
Jic, na telu sejavlja izlivnik u vidu piska, a sa suprotne
stranc dr$ka, kolenastog oblika, koja je duzinom i
poloiajem omogueavala Jakse podizanje i oslanja-
nje na podlakticu prilikom ispijanja tecnosti. Sve
.ove osobine postoje na kreazima 16- 17. veka iz Bco-
grada, ali nisu iskazane u punoj meri i sajasnim raz-
granieenjima, kao sto Ce biti u materijalu potonjeg
razdoblja.
Drugu vrstu, koja se takode znaeajno modifikuje
i rasclanjuje na nekoliko novih formi u produkciji
narodne keramike, cine crepulje. U plitkim posuda-
ma specificne izrade i jednostavne profilacije, koje
su prvobitno koriseene za peeenje hleba i testa, to-
kom vremena pocinju da se peku i pojedinajela, i to
one vrste za koje je potrebno da viSak vode u peei is-
pari i da se uhvati korica, kao sto su pilav, duvee i
musaka . Zbog toga se iz oblika crepulja razvijaju du-
blje posude, sa dnom koje je blago izdignuto i bez
otvora na sredini, a na obodu se javlja profilisani
zljeb kao leiiste za poklopac. S obzirom na dubinu
recipijenta, zatim oblik otvora i eventualno postoja-
nje izlivnika, kao i postojanje dr$ki, ovakvi oblici ee
dobiti i nove nazive, kao sto su tava, duvee, priulja,
kasnije i 5erpa.39
Nakon izlaganja grade, date u vidu tipologije
keramickih oblika, sledi poglavlje u kojem se raz-
matraju odlike materijala iz epohe osmanske vlasti
I Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. vek
~ Uuod ~
u Beogradu. Gradska keramika Beograda 16-17. ve-
ka analiziranajedonekle neuobieajeno u odnosu na
do sada objavljene nalaze, sto je posledica specifiC.
nosti same grade. Nairne, na samom poeetku prou-
eavanja uoeenaje raznorodnost ovog materijala, koja
proistiee iz evrstih veza sa srednjovekovnom produk-
cijom nekoliko regipna na Balkanu i u Srednjoj Evro-
pi. Ovo raznoliko naslede ocuvano je i donekle mo-
difikovano u keramici osmanske epohe koja, gotovo
u potpunosti oblikovana, dospeva na podrucje Beo-
grada u treeoj deceniji 16. veka. Medutim, tek sa za-
uzimanjem Beograda i nesto kasnijim osvajanjima
juzne Ugarske u osmansku produkciju ugradeno je
u veeoj meri i srednjoevropsko keramicko naslede,
od ranije prisutno posredstvom veza sa poznovizan-
tijskom i balkanskim regionalnim produkcijama
Srbije i Bugarske. Sve speci ficnostijasnije se uoeava-
ju upravo grupisanjem materijala koji ima zajednic-
ke proizvodne karakteristike - tehnologiju, oblike
posuda i stil ukrasa. Zbog toga je materijal iz Bcogra-
da analiziran u okvirima tri skupine, pri eemu dve
predstavljaju d irektno naslede iz epohc srednjeg ve-
ka, ito srpskih zcmalja i Srednjc Evrope, kojeje ida-
lje prisutno, mada donekle izmenjeno u skladu sa
novim uslovima. Treeu skupinu Cini osmanska ke-
ramika, sa neposredno ugradenim keramickim na-
sledima Kine, Persije i Vizantije koja, kao proizvod
vee uoblieenog stila, dospeva na podrucje Beograda
zajedno sa osvajacima.
Unutar ovako izdvojenih skupina, keramika je
analizirana prema vrstama, u skladu sa karakterom
produkcije. Za keramicko naslede srpskih zemalja i
osmansku keramiku osnovne kriterijume predstav-
ljali su tretman povr8ine i dekorativne tehnike, budu-
ci daje ree 0 materijalu inspirisanom istim izvorima
- orijentalnom grnearijom i vizantijskom produkci-
jom, prvom kojaje, na sliean nacin, sublimirala za-
~ 38 Zahvaljujem o se Ranku Bari~i<!u, kustosu zbirke narod-
nog grntarstva u Etnografskom muz.eju u Beogradu, na pomoc!i
i sugestijama.
~ 39 Tomi~ 1983: 80, sl. 62, 66.
 Gradska keramika Beograda .. 16-17. vek
.. Uvod ..
natska nasleda Persije i zemalja istocnog Mediterana.
Zbog toga su posude razmatrane u okviru kategorija
koje se direktno oslaqjaju na osnovne vizantijske vr-
ste proizvoda, a to su:jednobojno gledosana, slikana
i sgrafito keramika, pri eemu se u osmanskom ma-
te rijalu javlja i jedna specifiena skupina, oznacena
kao sivo glaeana ( metalizirana) keramika.
Ono sto je, takode, zajednicko ovim dvema sku-
pinamaje i prisustvo grncarije na kojoj nema zastit-
ne iii dekorativne glazure i ukrasnih motiva. Od vre-
mena kadaje na n8Sim nalazistima zapoeela primena
statistickog sistema obrade ke ramike, ta vrstaje od-
redivana u okvirima kategorije uopsteno nazvane
keramika neobradene povrsine. Ovaj terminje podra-
zumevao tehnoloski proces zaokruien oblikova-
njem, su5enjem i peeenjem posuda, bez zastite iii
bojenog ukrasa. Naziv ne odgovara u potpunosti, s
obzirom na to da se upravo na ovakvim sudovima
eesto javlja ukras u vidu urezanih motiva iii aplicira-
nih dekorativnih traka, odnosno, povrsina je, na od-
reden nacin, obradena. U stranoj literaturi ovakve
posude se, zajedno sa jednobojno gledosanim i sli-
kanim, nalaze u istoj skupini oznacenoj terminom
gruba keramika (coarse pottery), koji objasnjava nje-
nu svakodnevnu namenu, ali pre svega lokalno po-
reklo,40 nasuprot finoj (fine pottery) koja obuhvata
luksuznu domacu - fajans (npr. iz Iznika) i uvoznu
keramiku (kineski porcelan, italijanska majolika).
Takode, javljaju se i pod odrednicama koje se odno-
se na tehnologiju izrade, na primer, posude obliko-
vane na rucnom grncarskom vitlu, 41 zatim u okviru
skupina prema boji peeenja - crveno pecene, zuto
pecene, belo peeene i slicno, 42 kao i pod nazivom ne-
gledosana keramika 43 Imajuci u vidu razloge i
opravdanja za upotrebu svih prethodno navedenih
naziva, smatramo da se materijal slicnih osobina iz
Beograda, koji je kompleksan i u tehnoloskom po-
gledu, najbolje moze objasniti terminom negledosa-
na keramika. On se cinio najpodesnijim, zbog toga
sto posude iz ove skupine predstavljaju kvalitetnu
keramicku robu kojaje u vecoj meri razlicita od dru-
gih vrstajedino po neposwjanju glazure.
Dolazak Turaka Osmanlija u Beograd obeleia-
va i pojava luksuzne, umetnicki dekorisane kerami-
ke - kineskog porcelana, turskog fajansa i italijan-
ske majolike. Kao najkvalitetnije medu keramickim
proizvodima, ove specificne skupine, svaka na odre--
den nacin, imaju odlike pravih umetnickih deJa, Cija.
izrada podleie strogim pravilima. To podrazumeva
veoma temeljno poznavanje stilova radionica i maj-
stora u okvirima sve tri vrste, kao i gmearskog (umet-
nickog uopste) nasleda Persije na koje se, na primer,
produkcija fajansa direktno oslanja. Pored toga, ki-
neski porcelan i turske kopije porcelana eesto nose
oznake i ligature radionickih centara, moZda i maj.:.
stora, sto uz istovetnost oblika i stilsku slicnost mo:
tiva zahteva dodatna, kompleksnija znanja. Istina,
svaka od pomenutih vrsta ima karakteristicne teh-
noloske osobine, zbog eega izdvajanje skupina pro-
izvoda iste vrste ne bi predstavljalo veliku te5kocu.
Medutim, ostaje problem grupisanja dekorativnih
motiva, pogotovo sto se, u tom pogledu, uvozna kine-
ska keramika i turski fajans medusobno preplicu i
stapaju, rasclanjuju i razvijaju u nekoliko pravaca. Sve
pomenuto predstavlja nepremostivu prepreku, tako
da bez pomoCi strucnjaka-specijalista, kao i adekvat-
ne literature, klasifikacija i analiza ove obimne i ra-
znorodne grade u sadasnjem trenutku ne bi mogla
biti korektno obavljena. Sa druge strane, produkcija
italijanske majolike je prema oblicima i dekorativ-
nim motivima veoma dobro sistematizovana. Ipak,
ni ona nije ukljueena u ovaj pregled, jer bi obradom
samo te jedne vrste ukrasne keramike prikaz bio i
dalje nepotpun, pri tom i metodoloski neopravdan.
Navedeni razlozi uticali su na odluku da se u okviru
naznacene teme obrade keramicki proizvodi svako-
dnevne namene, a da se dekorativna keramika koja
potiee iskljucivo iz uvoza u celini predstavi zasebno,
• 40 Stri~er, Kuban 1975: 316; Baltirtzis 1980: ISO: Hayes 199Z:
271-298.·
,.. 41 Hatha~i. Kovacs 1997: 210-211, 214.
• 42 Feld, Cerelyes, Cere. Cyiirky. Tamasi 1989: 206- 207.
• 43 Kov~cs 2001 : 197-198,202.
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. liCk
1s 1 ~ Uvod ~

kao materijal koji zasluwje drugatiji pristup izuta-
vanju i specifi~nu klasifikaciju.
Za razliku od prethodnih, skupina posuda koja
predst,;~vlja srednjoevropsko keramicko naslede sle-
di, u narelu, drugacije tehnoloske i dekorativne za·
konitosti, §to podrazumevajasnije razgi;anirenje iz-
medu svakodnevne i luksuzne keramike. Qno je bilo
izrazito u srednjovekovnoj etapi produkcije, kadaje
kuhinjska grnl!arija pravljena od gline pomesane sa
peskom (zbog'cega je imala karakteristicnu zmastu
strukturu povrsine), dok su trpezne-luksuzne posu-
de radene sa vceom pafnjom, od pretisrene, rna hom
kaolinske gline. Iako je srednjoevropski kerami~ stil
ostao u vceoj meri prepoznatljiv po profilaciji posu-
da i naCinu oblikovanja, a luksuzne posude, uz tO, i
po slikanom ukrasu, on je u materijalu osmanske
epohe prisutan u izmenjenom vidu, pre svega u po·
gledu kvaliteta gline, kao i po ~m korisrenju za.
stimih glazura. Tim promenama postignuto je izve-
sno ujednaeavanje ove keramike sa produkcijom
osmanskog tipa. Upravo je zbog toga i proistekla od-
luka da se analiza zasnuje na trima osnovnim i u po-
gledu stila jasno razgranirenim vrstama - negledo·
sanoj, jednobojno gledosanoj i slikanoj keramici,
slicno kao u drugim sku pi nama, cime je omoguee-
no potpunije praeenje obima i karaktera promena
koje su prisume na tom materijalu u 16-17. veku,
kao ina gradi u celini.
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

lika
NACIN IZLAGANJA T!POLOGIJE keramike 16-17.
veka sledi kriterijume ustanovljene za prikaz ove vrste
nalaza sa podrucja Beograda, nezavisno od istorijske
epohe iz koje poticu. Thko su svi oblici - u gradi iz ovog
razdoblja ih ima 19 - oznaeeni rimskim brojevima,
a tipovi posuda su dati u vidu kataloga, gde je svaki
obelezen arapsk-im brojevima. Na zaeelju pregleda
su tri predmeta cija namena nije mogla biti utvrde-
na sa sigurnoscu. Oznaeavanje tipova u okviru sva-
kog oblika pocinje brojem jedan i nastavlja se u ne-
prekinutom nizu do poslednjeg do sada registrova-
'
nog. Ovde to nije dosledno sprovedeno, jer nedostaju
brojevi koji oznaeavaju importne posude, kao i tipove
cijaje pojava iskljucivo vezana za 18. vek. Mada izlaze
iz hronoloskog okvira na5e teme, oblici tog vremena,
iako malobrojni u odnosu na keramiku osmanskog
razdoblja, predstavljaju neodvojivi deo keramickog
nasleda. Zbog toga ne bi bilo opravdano da seoni izo-
luju i iipologija preuredi za potrebe naSeg rada.
Keramicka produkcija svake epohe sledi odre-
dene zakonitosti koje se ispoljavaju i na oblicima

20 I•
posuda. Takoi keramika 16-17. veka, napredna u teh-
nolos)wm pogledu, ima odredena, specificna obelet-
ja, po karakteru donekle slicna drugim razvijenim
gmearskim produkcijama, kakve su, na primer, bile
rimska i poznosrednjovekovna gotiCkog kultumog
kruga. Osnovni metodoloski principi izdvajanja obli-
ka su v"ec u nekohko navrata aetl!lJno ob~azfagani, 44
pa se na tome neeemo zadriavati. Umesto toga, ovde
su obja5njeni kriterijumi na osnovu kojih su grupi-
sane posude i predmeti po oblicima i izdvajani poje-
dini tipovi. Smatramo da ovako koncipirani uvodni
tekstOvi, sa dodatnim objasnjenjima, imaju oprav-
danja,jer je u pitanju do sada najobimniii prikaz ke-
ramicke produkcije 16-17. veka koja nije u dovoljnoj
meri istrai.ivana na na5em podrucju.
Posude i predmeti, grupisani po tipovima, obra-
deni su u vidu kataloga, u kojem svaka odrednica sa-
drfi opis oblika i tehnolo~kih karakteristika- struk-
ruru gline, boju peeenja, obradu povr5ine i vrsru i stil
ukrasa. Sve posude, kao i veCina predmeta oblikovani
su na vitlu, tako daje nacin izrade nagla5en samo za
one oblike koji su radeni drugacije, na primer u ka-
lupu. Takode, za tipove kod kojih postoje varijame u
profilaciji, ill neke druge razlicitosti, postoji kratka
analiza tih posebnih pojava. Iu opisa slede podaci o
mestu nalaza, koji obuhvataju naziv lokaliteta u skra-
eenom obliku, godinu iskopavanja i uslove nalaza,
pri remu su prevashodno naznarene celine rele-
vantne za hronologiju posuda, kao i broj pod kojim
se svaki otkriveni kerarrticki proizvod nalazi u evi-
denciji Naucno-istraiivackog projekta za Beograd-
sku rvrdavu (broj A- kanona) i (ill) Muzeja grada
Beograda (MGB) 4 S Na uCelju je navedeno datova-
nje koje je odredeno u skladu sa stratigrafskim kon-
tckstom nalaza.
llustracije kojc prate svaki tipoloski oblik posu-
da i predmeta pokazuju sve postojete varijante u pro-
filaciji i veliCini, utim nacine obrade povriine, kao
i vrste i stil ukrasa. S tim u vezi naporrtinjerno da su
srafure koje obja5njavaju kolorit posuda ujednare·
ne, pri remu su za pojedine primerke one redukova-
ne, zbog veee jasnoee crteta. Uz to, da bi se stekao
Gradska keramika &<>grada • 16-17. a.oek
Tipologija keramic"kih oblika •
potpuni utisak o keramici 16- 17. veka, u odeljku u ko·
jem se razmatraju odlike keramicke produkcije ovog
razdoblja, uz skupine posuda istih karakteristika da-
te su fowgrafije u boji, sto u porpunosti ilustruje sve
podatke relevantne za.izueavanje ovog materijala.
Skraeeni nazivi lok~)iteta:
v. K. - Veliki Kalemegdan,
G. G. - Gol'l'\ii grad,
U. u.- Unutrasnje utvrdenje ( Zamak),
Z. P. - Zapadno podgrade,
1. P. - Jstoeno podgrade,
D. G. - Donji grad,
P. D. P.- Podnoije dunavske padine.
Legende srafura:
vmm zelena gled
millJ iuta gled
BZJ mrka gled
- belaboja
Oblici poszula
Z d t:lt:
Zdele predstavljajujednu od najbrojnijih formi
u tipoloskom pregledu materijala iz Beograda. Koli·
cina od 32 oblika govori o vclikoj raznovrsnosti koja
j<>S viSe dobija na znaeaju ako se uzme u obzir da u
okviru pojedinih tipova postoji i vi5c varijanti. Opre-
deljivanje posuda u odredeni tip raden je na osnovu
celokupnog izgleda- profila suda, pri eemu je olak-
5avaju~ okolnost predstavljao srazmemo veliki broj
u celosti otkrivenih primeraka.
Ovaj pregled Cini zanimljivim nekoliko pojava.
To je, ·pre svega, veCi broj zdela sa supljom drSkom·
&~·: 1978· lll 136; B!klc! 1994: 26-30; Nikoli!CDor-
devl~ : - •
• 4S Mal\ii broj primeraka, z:a koje podaci o kontel<stu n•laza
ne postoje, u pregledje ukljuten na osnovu analogija.
 21
-ruckom, u kojima je grejana i kuvana hrana, kao i
postojar\ie dubljih posuda - cinija, predvic:!enih da
se u 1\iima donosi priprernljeno jelo na trpezu iii za
obedovar\ie. Male posude, koje se javljaju u okviru
nekoliko tipova, koristene su, verovatno, 'za za~ine
iii sosove. Potom, dominiraju oblici zdele na stopi
razlicite visine, sto predstavlja uobi~jenu i veoma
rasirenu pojavu u ovom razdoblju. U celini posma-
trane, zdele predstavljaju jednostavnu, funkcional-
nu formu, a bogato ukrasene posude nisu eeste i
grupisane su u svega nekoliko tipova.
lzvesna dilema je postojala kod o predeljivanja
pli~ih posuda, na primer 1/6. lj30 i 1/31, zbog sire
otvorenog recipijenta i vodoravnog oboda, sto su ele-
me!lti koji najpre asoci raju na•formu tanjira. U tim
slueajevima, rukovodili smo se utiskom kakav nave·
dene posude ostavljaju medu slienima iz grupa zdela
i tanjira, i svrstavali ih u onu grupu kojoj su pribliini-
I ..Grad.lka keramika Beograda ..16-17. vek
Tipologija keramic1<ih oblika ..
Tip l/1
p. 1:4
je.~ Zbog toga je doslo do pojave mec:!usobno veoma
slicnih tipova posuda u obe navedene grupe. Ova di-
lema je veoma stara i postoji na opstem planu, sto se
vidi po tome da ~uje i istraiivaCi iz drugih oblasti re-
Savali u veeoj meri proizvoljno.
TIP 1/1
Duboka kalo<asta zdela na stopi. Radena je od preti-
~ne gline, crvene boje petel1,ja, u nijansama od o rani
do svetle crvenkastomrke. Preko unutra!l1,je i delimi~ no
spoljne poV!Sine nanetje tanak sloj belog premaza i gled
zelene iii, znamo rede, iute boje. Ovaj tip zdcle tcsto ima
unutrasnjost ukrasenu u stilu koloritnog sgraftta - slika-
11,je zelenom i mrkom bojom preko u rezanog floralnog
.,. 46 BUduti da predstavljaju obHke kojl u sotovo neizmenje·
nom vidu postoje joS od antike i koji ou u razdobiju sredl\i<s veka
bili veoma zastupljeni u balkarukoj produkeiji, isw dilem.'l pri·
suma je i kod opredeljivanja primeraka lz tih ranijih epoha.
 keramika &ograda • 16-17. vel<
22 I Gradska '·
• Tipologija "eramic"kih ~ •
oblo.a

mot iva, dok se ukrdavanje u stilu jednostavnog sgrafita i
slikanje beliCa$tom bojom ispod iute g) azure takode ja-
vlja, a1i sasvim sporaditno.
Zddeovogtipa medusobnosu \'COmaslitne u pogledu
profilacije recipijenta, sa obodom koji je sasvim slabo is-
ko~n prema spolja (gotovo uspravan), z.aobljene ivice iii
prstenast, Sto predstavlja znamo redu pojavu. Vete razlike
postoje u vrstama stope koja je uvek suplja, ali je prstena-
stog iii konitnog oblika, nekada sa nagla5enom ivicom.
Ovo je tip zdcle kojl je medu najbrojnije zastupljenim
u materijalu iz Beograda, pri umu su posude razlicitih
veliana, od sasvim malih <io vclikih, i bogato su dekori-
sane. Optimalno vreme njihove pojaveje u prva dva veka
turske uprave u gradu, all sejavljaju i kasnije, u kultumim
slojevima sve do kraja 18. veka.
Mesta nalaza:
-C. C. Severoistoeni beclem 197L g.; sonda 5/7tjama; A: 1
(2 posude).
- C. C. Severoistoeni bedem 1971. g.; sonda 5/71, jama 3;
A:46.
-C. C. Severozapadni beclem 1973. g.; kula rv; sonda 5/73,
jama I; A: 76.
-G. C. JugoiSIOCni bedem 1972. g.; sonda 2/12, jama kod
ugla Tl; A: 57.
-C. C. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula IV; sonda 5/73,ja-
ma I; A: 76.
- c. c. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama I; A: L
- Z. P. 197L g.; sonda 4-5j71, o.s. XX; 1/1; MGB: 11/1634.
- Z. P. l973. g.; sonda 2j73,jama 2; A: 2L
- Z. P. 1973. g.; sonda 2/73, jama 2.
- D. C. Severoistoeni bedem 1969. g.; sonda 3/69, ku~ 2;
A: 12, MCB: 11/ 1672.
-D. C. 1976. g.; kvadrat C/Y,jama 5; A: 403.
- D. C. 1977. g.; kvadrat E/IV. V, jama 30; A: 1323.
- D. C. 19?7. g.; kvadrat E/Y, VI, jama 37; A: 1356.

... -- - · -4
-· --
-·- ·-··-
··- -·-

Tipl/2
II ! : 4

.. Tipologija keramiCkih oblika ..
\-U
- D. G. 1977. g.; kvadrat E/IY, jama 47; A: !304.
- D. G. 1978. g.; kvadrat E, D/ lll,jama 54; A: 1530.
- D. G.l979. g.; kvadrat E/Vl, E/Vl l,jama 22; A: I ll ( 3 po-
sude).
- P. D.P. Palata 1986. g.; Gradevina IY, septickajama; A: 115.
- P. D. P. Palata 1987. g.; nivo koliba: prostorija 5, jama; A:
638.
Datovanje: 16-18. vek.
T IP 1/2
Duboka zdela konicnog oblika, ravnog iii zaobljenog
dna, na niskoj stopi. Radena je od preciseene gline, crve-
ne boje peeenja. Unutrasnja, delimicno i spoljna strana
gledosane su zeleno, ajavlja se i ukrasavanje u stilu kolo-
ritnog sgrafita - slikanje mrkom i zutom bojom ispod ze-
lene glazure.
Medu sgrafito zdelamajedna posuda izdvaja se stili·
zovanim cneiom na spoljnoj strani i tekstovima na tur-
skomjeziku spolja i iznutra.41 Na spoljnoj srrani izmedu
dekGrativnih motiva grubo je ureian tekst na osmanskom
(turskom) jeziku: ... Giizelim, gtizelim, u znacenju dragi
(draga), lepi (lepaf_. Sa unutrasnje strane natpisje bio u
dva reda. u donjem se gotovo izvesno cita: ... Ltizim (po-
Gradska keramika Beograda .. 16-17. uek
Tipf/3
R 1:4
trelmo, neophodno) i 9tkecegim (prvo lice jed nine futura
glagola ~ekmek, u znaeenju- wei, podnositi, trpeti, isku-
Sih), sto se moie prevesti moram da podnesem (izdriim, is-
trpim i sl.). Iako stoje jedna pored druge, najverovatnUe
predstavljaju kraj jedne i pocetak druge reeenice. u gor-
njem redu citljivaje ree rlslap, u znaeenju stil, forma, na-
Cin.
BrojnUe zastupljene i grupisane u okvire ovog tipa,
javljaju se zdele u razlicitim velicinama, od sasvim malih
do standard nih, srednje velicine. Mada se oblik, u osnovi,
moie oznaciti kao konican, uocavaju se razlike u veeoj ili
manjoj izvijenosti oboda na spoljnu stranu i kosini zida
trbuha. Takode, dno je ravno iii u nagibu prema sredistu
suda. Sudeei prema primercima sacuvanim u celosti Sto-
pa je niska, preteino prstenasta, sasvim retko i konicna.
Prema obradi unutraSnje povrSine, kvalitetu glazura ide-
korativnim tehnikarna, imaju velikesliCnosti sa prethod·
no opisanim zdelama tipa VL
.,. 47 Prevo& i analizu natpisa na nalazima koji se ovde objavlju·
j u izvdi1aje dr Mirjana Marinkovic!, docent na Katedri za orijen·
talistiku FiloloSkog fakuheta u Beogradu, na Cemu se najtoplije
zahvaljujem.
 Gradska keramika &ograda "" 16-17. uek
"" Tipologij a keramic'kih oblika ""

Mcsta nalaza:
- V. K Kasuum 1979. g.; blok 2, sonda 3, o.s. X, na podu kure.
- G . G. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama 1;A: 4.
- Z.. P. 1973. g.; sonda 2/13, jama 2; A: 21a.
-D. G. Severoistoeni bedem 1969. g.; sonda 3/ 69, ku6! 2;
A : 5, MGB: 11/1794.
-D. G. Severoistoeni bcdem 1969. g.; sonda 3/69, ku6! 2;
A: 12, MGB: 11/1664. ,
-D. G. 1976. g.; kvadrat D/IY,jama 17; A: 101b.
- D. G. 1976. g.; kvadrat D/IV. V. jama 17; A: SO.
- D. G. 1978. g.; kvadrat C/V. jama 57; A: 1564.
- P. D.P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 228-232 (14
posuda).
- P. D. P. Palata 1986. g.; Gradevina 1'1, septicka jama; A:
116 (2 posude).
Datorxmje: 16-17. vek.

TIP 1/3
Duboka zdela kalotastog oblika, gotovo vodoravno
razgmutog Sirokog oboda uspravno izvueene ivioe, ravnog
dna, na konitnoj stopi. Radena je od preCi5a:ne gline, crve-
ne boje peeenja. Unutra$1\iost je jednobojno gledosana,
zcleno iii iuto, a sporadicno sejavlja i slikal\ie belom i ze-
lenom bojom ispod iutc glazure, u vidu mrlja i traka, iz..
vedenih tehnikom slival\ia.
Skup odlika, koje tine oblik ove zdele spceificnim, iz.-
razitje na gotovo svim otkrivenim primercima nezavisno
od velicine posuda iii dub!ne recipijenta. Jedan primerak
ima konvekano dno o'tro izvueene ivice, dok sve ostale
posude imaju stopu koja je preteino niska, sa ivicom po-
vijenom na unutra!l\iu iii na spoljnu stranu, a sasvi m ret-
koje srednje visine, sa profillsanom ivicom . Stil ukrasaje
ujednaeen, ali postojijedan primerak, delimicno saeuvan,
sa naslikanim sasvim up~nim floralnim motivom,
zelenom bojom na tutozelenoj podlozi.
Mesra nalaza;
- V. K K.astrum 1982. g.; blok I, 2, sonda 7, o.s. I-IV; A: 4.
- G. G. Severoistocni bedem 1971 g.; sonda 6/71, jama I;
A:53. . zaobljenim, §to u najudaljenijoj varijanti oblik tela ~lni
-G. G. Jugoistoeni bedem 19?3. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama 1;A:3.
-D. G. 1973. g.; sonda 3/73,jama 2; A: 3.
8-;
- P. D. P. Palata 1986. Gradevina 1Y, septiCkajama; A: 118.
- P. D. P. Palata 1985. g.; sloj u podrumu; A: 65.
- P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 643.
DatoiJflnje: 16.- prva polovina 18. veka.
TIP 1/4
Duboka zdela konicnog oblika, vodoravnog oboda,
ravnog iii blago zaobljenog trbuha, ravnog dna, na niskoj
konitnoj stopi. Radena je od preCi5a:ne gline, crve.ne bo-
je peeenja. Unu~jostje osliltana belom bojom i gledo-
sana tuto iii zeleno, a sasvim retko su i jednobojne, z.ele-
no glazirane. •
U okviru ovog tipajavlja se nekoliko, viS<! iii mal\ic,
bliskih varijanti koje se izdvajaju prema obliku oboda,
donekle i zidova abuha. Obod se u osnovi moie ozna~itl
kao trakast sa plitltim iljebom na unutra$njoj strani. Gor-
nja povrSina je ugravnom ravna, mada sejavljaju primer-
ci kod kojih postoji vrlo plitak tljeb, a sasvim izuzetno i
ivica nareckana radlom. U pogledu oblika recipijenta za-
stupljene su varijante sa ravnim, kosim zidovima, kao i sa
gotovo kalotastim. Najv~i broj zdela, medutim, ima ja-
san konitan oblik sa ravnim zidovima, kod kojih je obod
raden na oba pomenuta natina. Vatnu osobinu predsta-
vlja i debljina z.ida posude, koji je napravljen tako da se od
dna prerna orvoru staJtiuje, pri eemu sa spoljne strane na
dnu ostaje ispupeenje, S!oje drugatije od takode koni~nlh,
ali dubijih posuda 1/2. Sraz.memo brojna zastupljenost
 Gradska keramika &ograda
~ Tipologija keramic"/rih oblika •
.....
J
I I ''
\\
c;.----.---·l ...ol
•• •'7::~
Tip f/5
R 1:4
zdela tlpn 1/4 proistice, najverovatnijc. zbogvclikc sli¢no·
sti sa ranije obrndenim zdelama 1/1 i 1/2, od kojih se raz·
likuje, u vecoj meri, jedino po profilaciji oboda. Za razli·
ku od naznatenih slicnih, pojava ovih zdelaje prevashod·
no u razdoblju 17. veka.
M ..ta nalaza:
- D. C. Severoistolni bedem !969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A:!~ MCB: 11/1667 (2 posude).
- D. C. 1977. g.; kvadrat D/ll, III, jama 29; A: 1218.
- D. C. 1978. g.; kvadrat D, f/111; jama 54; A: !53l
-D. C. 1978. g.; kvadrat D, f/lll,jama 54; A: 1532.
- P. D.P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 233.
Datouanje: 16·17. vek.
T il' I/5
Duboka bikonicna zdela, vodoravnog, trakastog I po
spoljnoj srrnni tockieem narcckanog oboda, ravnog dna, na
visokoj konicnoj stopi proSirene Ivice. Raden a je od pre·
ciSCenegline, crveneboje pelenja. t,Jnutrasnjostje pretetno
jednobojno, zeleno gledosana, a spOradicno sejavlja i sli·
kanje belom bojom is pod zelene glazure.
Bikonicne zdele na visokoj stopi srazmerno su retke u
materijalu iz Beograda. Kao tip su veorna jasno definisane,
~ 16-17. vek
Tip 1/6
R 1:4
pri lemu se obod javlja u dva vida, razliota u 4irini i nagibu
ivice koja je vodoravna iii sasvim slabo isko4ena. Varijan·
tu predstavlja zdela kod kojeje prelaz iz trbuha u dno za.
obljen i sa plitkim iljebom sa spoljne srrane, sto ukatuje
na slicnost sa vecim zdelama 1/14.
Mesta nalaza:
- C. C. Severoistolni bedem 197L g.; sonda 5/7l,jama; A; 5.
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama 2: A: 22.
- D. G. 1973. g.; sonda 3/73,jama 2; A: 2.
- P. D. P. Palata 1986. g.; Gradevina IV. septickn jama; A:
119-120 (2 posude).
Datouanjt: 16-17. vek.
T IP 1/6
Plitka zdela •'odoravnog. trakastog i dVOStrUko kane-
lisa nag oboda Cija je spoljna ivica na nekim primercima
nareckana toekieem-radlom. Recipijentje u osnovi koni·
ean, ravnih ili zaobljenih zidova, dno je ravno iii zaoblje-
no, a Stopa niska, koniena iii, rede, prstenasta. Radena je
od pretiseene gline, crvene boje pelenja. Unurrasnjostje
zeleno iii mrko gledosana, a pojedlnl primerci imaju
ukrasnu ivicu otvora, nareckanu tockieem- radlom.
Prema profilaciji oboda mogu se izdvojiti dve varijan·
te,jednajesa sirim trakastim, a druga sa ravnim obodom.
Mesra nalaza:
-D. G. s,everoistolni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A: lla, t-1GB: 11/1671.
-D. C. 1976. g.; kvadrat E/l,jama 9; A: 310.
-D. C. 1976. g.; kvadrat E/IY,jama 26; A: 982.
Datovanje: 16-17. vek.
 Gradska kcramika &:ograda ~ 16- 1Z ""k
~ Tipologija kcramic'kih oblika ~
TIP 1/ 7
Zdela konitnog obllka, uspravnog i na unutrasnju
stranu povijenog oboda, ravnog dna, na niskoj konitnoj
Stopi. Radena je od prcti~ne gline, crvene boje petenja.
UnutraSnjostjejednobojno, zeleno ili iuto gledosana.
Ovaj tip zdele nije u potpunosti standardizovan, su·
dcc!i po razlicitom nagibu oboda prema unutra!njosti re·
c!pijcnta, kao i prcma obliku stope. Takode, vldljiva je i
tendencija da se ivica otvora kod nekih posuda naglasi iz·
vlatef\iem u visinu, timeje u'finalnom izgledu dobijena
naizgled veta dubina i zatvorenija forma, !to nije znataj-
nije uticalo na opSti izgled ovih zdela. U ~j meri razliti·
taje duboka posuda, spedfitna i zbog izvijanja ivice oboda
prema spolja, kao i zbog izrazito punog dna, sa ispupte.
J1jem na spoljnoj strani. Na Beogradskoj tvrclavi ove zdele
javljaju se srazmemo retko, mada tokom titavog razdo·
blja prve turske uprave.
Mtsta nalaza:
-C. C. Severoistotni bedem 1971 g.; kula VI, sonda 5/71;
jama; A: L
-C. C. Severoistotni bedem 197L g.; kula VI, sonda 5/71;
jama1; A: 5.
-C. C. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4 B/73,
jam a 2; A: 21.
Tiplfl
R 1: 4
- D. C. Severoistocn i bedem 1969 g.; sonda 3/69, kuta 2;
A: 10, MCB: ll/1669.
-D. G. 1976. g.; kvadrati Ejl, II, iznad poda kuee 5; A: 753.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 234.
DaroiJtJnje: 16-17. vek.
TIP Ij9
Zdela gotovo vodoravnog. sa unutrasnje strane utljeb·
ljenog oboda, blago zaobljenog trbuha, ravnog dna, na pr·
stenastoj stopi. Radena je od prcc!i!Cene gline, crvcne boje
petef\ia. Unutra!njostje zeleno gledosana.
Ovaj tip zdele predstavlja, u stVari, polazni oblik iz ko-
jegje. verovatno, nastao jedan slit-an, ranije obraden - 1/ 3.
Mtsto nalaza:
-G. C. Jugozapadni bedem 19?3. g.; Dizdareva kula, nivo I;
A: 1.
DatoiJ().nje: 16- prva polovina 17. veka.
Tipl/9
Rl:4
Tip 1/10
Rl:4
 Gradska keramika &ograda • 16-17. vek
• Tipo'/()gija keramic'kih oblika •
l Tip 1/11
' Rl:4
TIP I/ 10
Plitka bikoni~na zdela, zaobljenog dna, na niskoj pr·
stenastoj stopi. Radena je od preciS6ene gline, crvene il i
mrke boje pelcnja. Unutrasnjostjezeleno gledosana, aja·
vlja se i slikal'\ie belom bojom i zelenom glazurom ispod
zute glazure.
Osnovni oblik predstavlja zdela kod kojeje obod goto-
vo uspravan, sa plitkim zljebovima na spoljnoj strani. Bli·
sku varijantu tine posude iskoSenog oboda, takodc trakasto
proAirenog otvora, sa blaZim prelazom ka donjem dclu re-
cipijent.l. Stopaje kod svih primeraka niska, prstenasta.
Mesta nalaza:
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; izmcdu lstome ka·
pije 1 i lstocne kapije II; A: 206, MGB: 11/1467.
- Z. P. 1972. g.; sonda 3/72, V o.s.
Datovanje: 16-17. vek.
T I P 1/11
Mala zdela koso razgmutog oboda, kalowtog trbu-
ha, sirokog ravnog dna, na n~koj prstenastoj stopi. Rade·
naje od preliS6ene gline, mrkocrvenkaste boje ~nja, i
ima zeleno gledosanu unutra8njost.
Kalowt oblik recipijenta i prstenasta stopa, uz pri·
blizno istu velicinu, isticu slicnost ovc sa ranije analizira·
nom jed nom od zdela 1/9. Za razliku od pomenute, ova
zdelaje plica. ima tanak zid koji nije usp~no izveden na
pOC.tku oblikovanja, tako daje dno ostalo masivno, a sto·
pa je brifljivo uradena u vidu tankog prstena.
Mesro nalaza:
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A: 15, MGB: 11/1670.
Dawuanje: druga polovina 17. veka.
TI P f/12
Duboka kalota.Sta zdela, blago povijenog oboda prema
unutra!njosri recipijenta, ravnog iii zaobljenog dna, na
visokoj konicnoj stOpi pro!irene ivice. Radena je od pre-
ciseene gline, crvene boje ~nja. Unutrdnjost, eesto i
spoljna povr!ina su zeleno glcdosane, a pojedini primerci
Tip 1/12
R 1: 4
 Gradska kcramika Beograda >- 16- 17. uek
>- 1Ypologija keramic'kih oblik·a >-

TIP l/13
Duboka zdela trakastog oboda ostre ili zaobljene ivioe,
sa malim izlivnikom iii bez njega, ovalnog trbuha, sirokog
ravnogdna kojeje uzdignuto na tri valjkaste noiice. Nepo-
sredno iznad dnajedugatka, suplja dr8ka cilindricnog ob·
lika. Radenaje od fino preciii6ene kaolinske gline, iuckasto·
bele boje petenja. Unu<rasnjostje oker-zuto gledosana.

. .
\]7

1i'p I/13
R1:4

su oslikani belom bojom ispod zelene iii :!ute glazure. Sa·

svim izuzetno jav!jaju se urezani ukrasi, kako oni jedno-
stavni lineami, tako i motivi iz grupe kolorimog sgrafita.
Zbog loptastog oblika, kao i nekoliko bliskih varijanti
u pogledu oblika stope, ove adele veoma podse~ju na one
tipa 1/1. Specificnim ih tini zatvaranje recipijenta povija-
njem oboda prema unutrasnjosti, sto je dodamo nagla5eno
rebrastom profilacijom sa spo!jne strane. To je izvedeno
na nekoliko nacina: jednim plitkim rebrom neposredno
ispod otvora ili nizom od tri para1elna rebra, a sasvim iz-
uzetno i sa nekoliko ostrih zljebova oko otvora. Stopa je
razHCite vi sine, najCeste visoka, a sasvim izuzetno niska,
prstenasta .
Mesta nalaza:
-G. G. Jugoistotni bedem 1973. g.; kula 11, sonda 5/ 73,ja·
rna 1; A: 75.
-D. G. Severoiscocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, ku~ 2;
A: 32, MGB: 11/ 1655.
- D. G. 1973. g.; sonda 3/73,jama 2; A: 4 (6 posuda).
- P. D. P. Palata 1985. g.; nivo koliba: prostorija I; A: 41b.
- P. D. P.Palata 1986. g.; Gradevina N, septickajama; A: liSa.
1ipljl4
Datovanje: d ruga polovina IS - kraj 17. veka. R 1:4
 Gradska ktramika Beograda ~ 16-IZ vt:k
~ Tipologija keramic'kih oblika ~

Pojedini elemenri posude radeni su na dva naeinn: TIP I/16

povr!ina oboda je glatka iii rebrasta, a recipijentje loptast
ili kalorost. Iako ulele ovog tipa odreduje suplja rueka, ne·
kada se umesto njejavlja i trakasta dr5ka tunelastog obli·
ka koja polazi od otvora i zavr5ava se na sredini trbuha.
Muta nalaza:
-G. G. Jugolstocni bedem 1987. g.; sonda u Prolomu; A: 312.
-D. G. 1976. g.; kvadrat E 111, jama 15; A; 25.
Datovanje: 16- 17. vek.
Duboka zdela cilindricnog oblika, blago razgmutog
oboda, ravnog d na, najverovatnije na niskoj prstenastoj
stopi. Radenaje od pre~i~nc gline, crvene boje pecenja.
Unutra~njostje iuto gledosana, acini se daje na dnu po·
stojao sgra6to ukras koji gotovo u potpunosti nedostaje.
Mura nalaza:
- D. G. 1997. g.; sonda 1,197, jama 2; A; 4210.
Datouanje: 16. vek.

T IP 1/ 14
Zdela ~irokog iskoSenog oboda, nekada nareckane
ivicc, kalotastog trbuha, ravnog Ui blago zaobljenog dna,
na konienoj stopi srednje visine. Radenaje od preti~ne
gline, crvene boje peeenja. Unurrasnjost je preteino jed·
nobojno, tuto gledosana, ajavlja se i slikar\ie belom i ze.
lenom bojom ispod fU<e glazure, mada sasvim izuzetno.
Reeje o standardizovanom obliku zdele kojaje rade·
na u nekoliko velieina, pri remu se sporadicno javljaju I
plire posude slienije tanjirima. Stopaje radena u dva vi·
da: sredr\je visine i niska. Medu svim otkrivenim primer·
cima izrazitoje redak slueBj daje obod izvuren gotovo vo·
doravno, kao ~to je to na jednoj posudi malih dimenzija.
Muta nalaza:
- Z. P. 1977. g.; sonda 1,173,jama 2; A; na.
-D. G. 1977. g.; kvadrati DIY. VI, jama 35; A: 1210.
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina tv; septiCkajama; lc 12L
- P. D. P. Palata, 1986. g.; prostor atrijumskog dvorista, sloj
iznad kaldrme; A: 150.
Datovanje: 16- 17. vek.
TIP I/17
Zdela kalotastog oblika, oboda povijenog ka unutra·
sr\iosri recipijenta, ispod kojeg je plasticna traka u vidu
kra~, blago zaobljenog dna, na niskoj prstenastoj stopi.
Radena je od preCisrene gline, crvene boje peeenja. Preko
spoljne i unutrMnje povr5ine je glazura zelene boje srebr·
nastog sjaja.
Neobicnost ove zdele predstavlja masivna stopa koja
je oslonac za recipijent tankih zidova. S obzirom nato da
jc u Beogradu ovo unikatan primcrak, motda se mote
oznaciti i kao poku5aj gmeara da se jednostavan tip 1/1
nadgradi dodavanjem kragne kao dekorativnog detalja.

T IP I/15
Zdela isko5enog luenog oboda, na spoljnoj s<rani, trn·
kasto profilisane ivice, kalotastog trbuha, verovatno na ni· Tip f/15
skoj prstena.stoj stopi. Radenaje od preciscenegline, crve· R 1:4
ne boje perenja. Unutrasnjostje zeleno iii iuto gledoSllna.
I pored u osnovi slicnog oblika, dva primerka zdela
u okviru ovog tipa razlikuju se u ·nekoliko detalja. To je,
najpre, vrsta oboda kojije najednoj zdeli skoro lueBn •Sll Tip l/16
kragnom•, dokje na drugoj pos_udi trakast Sll tljebovima R 1:4
na spoljnoj i unutrMnjoj povr5ini. Recipijentje kalotaSt,
medutlm, kod zdele sa rrakastlm obodom onje blago pre·
lomljen pri dnu.
Mt:SUI nalaza·
-D. G. 1976. g.; kvadrat D VJI,jama 11; A; 187.
-D. G. 1976. g.; kvadrat D VI, D VII, jama 12; A: 227. Tip l/ 17
Datovanjc: 16- 17. vek. R 1·4

• Tipologija keramicldh oblika •
Mesro nalaza:
- z. P. 197L g.; sonda 4, 5/71, jama; A: 240.
Datolianje: 16-17. vek.
TIP I/19
Zdela razgn)utog i izvijenog oboda, talasasto modelo·
vane ivice, zvonolikog trbuha, blago zaoblj~nog sirokog
dna, na niskoj konienoj stopi. Radenajeod preliS6eneg!i-
ne, crvene boje peeenja. Unutr.Snjostje zeleno gledosana.
Zdele ovog oblika predstavljaju ujednaten zanatski
proizvod u pogledu oblika i kvalitcta, a nevelike razlike po·
stojejedino u velicini. One nisu teste na Beogradskoj tvrda-
vi i uglavnom su zastupljene u slojevima poznog 17. veka .
Mesra nalaza: - boje petenja i ima tamnosiv? glaeanu povr$inu metalnog
-G. G. Jugoistocni bedem 1972. g .; sonda 2(72, jama kod
ugla T 1; A: 50.
- D. G. 1976. g.; kvadrat E/Y, jama 25; A: 109L
Datouanje: 17. vek.
TIP 1/ZO
Velika, duboka zdela sirokog, koso razgrnutogoboda,
uspravno zasetene ivice, konicnog oblika. Verovatno je
imala ravno, siroko dno. Radenaje od prelisrene gline, po-
me$ane sa liskunskim (iii kvarcnim) prahom, crvene iii
crvenkastomrke boje peeenja. lvica oboda ukra5ena je pli-
cim udubljenj ima izvedenim prstima iii noktima, dok se
na telujavljaju urezani ukrasi1 nekada i apJicirane trake.
Tip 1/19
R 1:4
~Ij20 R 1:4
Gradska keramika Beograda • 16-17. uek
Ovaj tip zdele odlikuje nekoliko srodnih varijanti,
koje se mogu izdvojiti prema veeoj iii manjoj kosini obo·
da i zidovima trbuha koji su pravi iii zaobljeni.
Mesta nalaza:
-G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, son da 5/73,
jama 2; A: 100. ·
- D. G. 1976. g.; kvadrat DIY, jama 21; A: 416.
- P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 644.
Dorouanje: 16-17. vek.
TIP 1/Zl
Duboka zdela cilindrienog oblika, sirokog ravnog dna,
na prstenastoj stopi. Radena je od preliscene gline, sive
sjaja. Gornji deo posude ukra$en je gustim talasastim li·
nijama urezanim eesljem.
Mesto nalaza:
- Z. P. 1973. g.; sonda 2/73, jama 3; A: 47.
Darouanje: 16-17. vek.
TIP 1/ZZ
Zdela koso razgrnutog, sirokog oboda, kalotastog re-
cipijenta, Sirokog ravnog dna, u.zdignuta na tri no:iice.
Radena je od peskovite gline, iuCkastobele boje petenja.
Unutrasnjostje iuto gledosana.
Svega jedan primerak ovog tipa zdele je otkriven, pri
tom u fragmentamom stanju, ali se pretpostavlja da je
imala vodoravno postavljenu suplju rucku, slicnu zdela·
rna 1/13. U okviru raznorodne grupe zdela sa vodorav-
nom ruckom, ovaje osobena zbog poloiaja noiica koje su
aplicirane na prelazu trbuha u dno pod vecim ug!om.
Tip 1/21
R 1:4
Tipl/22
R1 :4
 Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. vek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

Tipl/23
R 1:4

Mesto nalaza:
- Z. P. 1971. g.; sonda 11/71, turski horizont I-II; A: 6.
Datovanje: 16-17. vek.

T (P 1/ 23

\ ' - ~---:7
Zdela sireg vodoravnog, viiiestruko kanelisanog obo-
da, konienog trbuha, blago zaobljenih zidova i uzanog,
punog dna, izvueenog u vidu stope. Radena je od preei-
seene gliAe, crvene boje pece11ja. Unutrasl1jost je zeleno
gledosana.
Ova posuda predstavlja sasvim neuobieajenu pojavu
u tipologiji zdela, pre svega zbog nacina izrade dna. Takav
oblik sejavlja uglavnom kod poklopaca, kod kojihje dug-
metasta drska slicno suzena pri vrhu, cime je prilagode- Tip 1/25
na lakSem rukovanju. Ono sto, medutim, nije zabeleieno R1: 4
kao karakteristika poklopacaje punoea drske, a takode i
gledosanje unutrasnjosti koje je sasvim sporadicno, zbog
eega je ovaj sud i opredeljen u zdele. je i debljina zidova. Za razliku od recipijenta, stopa je fi-
Mesto nalaza: nije modelovana i tanjih zidova.
- U. U. 1971. g.; kvadrat XfV/21, ukop; A: 154, MGB: Mesra nalaza:
Il/ 1554. - G. G. Jugoistoeni bedem 1987. g.; Prolom, ciseenje ka-
Datovanje: 16- 17. vek. nala; A: 25.
-D. G. Zapadni cvinger 1971. g.; sonda 4/71. kota 73,03 m.
T IP 1/24 Darovanje: 16-17. vek.
Manja zdela zvonolikog oblika, na niskoj konicnoj
stopi. Radenaje od preeiscene iii peskovite gline, crvene TIP 1/25
boje peeenja. Unutrasnjostjejednobojno, zeleno gledosa- Duboka zdela prosirenog ravnog oboda, kosih zido-
na iii ima belo slikane uspravne trake i Zutu glazuru. Sa va trbuha, sirokog blago konveksnog dna. Radena je od
spoljne strane na dnu nalazi se naknadno urezana ozna· preciscene gline, crvene boje petenja. Ukras cine urezani
ka, najverovatnije vlasnika posude. koncentricni krugovi oko dna, a najednoj posudi prstom
Malobrojni primerci zdela ovog tipa veoma su slitni je blagQ utisnuta spirala. Unutrasnjost je negledosana ili
medusobno u pogledu svih karakteristika, medu kojima mrko gledosana.

Tipl/24
R 1: 4

• Tipologija keramic'kih oblika •
Osobenost ovog tipa predsuJVlja obod koji je i sa
unutrasnje strane prosiren. I pored toga sto je vodoravno
ili koso postavljen, na gornjoj povr$ini nalaze se jedan iii
tri zijeba. Manje brizljiva izrada pojedinih primeraka na·
slucuje se po neujednatenim potezima kojima su ski dane
ivice dna.
Mesto nalaza:
- z. P. 1972-73. g.; sonda 8/72-73, sloj VI-VII; A: 23.
Darovanje: 16-17. vek.
T IP I/26
Konicna zdela luenog, savijenog oboda, blago zao·
bljenih zidova trbuha, ravnog sirokog dna, postavljena na
tri zakrivijene vaijkaste noiice. Radena je od gline pome·
Sane sa sitnozrnim peskom, zuckastobele boje petenja.
Na spoljnoj povr$ini nalaze se gusti plitki urezi, a unutra·
snjostje tamnozeleno gledosana.
I ova zdela je, kao i prethodno obradene koje pripa·
daju raznovrsnoj grupi sa noiicama, delimitno saGuvana,
ali se mote pretpostaviti daje imala suplju, vodoravno po·
stavljenu ruc!iu. Oblik nozica, njihova visina, kao i Cinje·
nica da su na spoljnoj povr$ini recipijenta vidljivi tragovi
izlaganja orvorenom plamenu idu u prilog pretpostavci
da je ova zdela koriseena za kuvanje iii gr«ianje hrane.
Mesro nalaza:
-G. G. Jugoistocni bedem 1987. g.; sonda u prolomu; A: 305.
Darovanje: 16-17. vek. ·
TIP I/27
Mala, duboka zdela blago izvijenog i utljebljenog
oboda cija je ivica talasasto obradena utiskivanjem prsti·
ma, kalotastog tela, sirokog dna, na niskoj konicnoj stopi.
Radenaje od preciseenegline, crvene boje peeenja. Preko
Tipf/26
R 1:4
.) Tip Ij27
' R1:4
Gradska keramika Beograda • 16-17. uek
unutrasnje i veeeg dela spoljne povr5ine nalazi se, preko
belog premaza, sloj zeiene g) azure dosta Io5eg kvaliteta.
Izuzetna pojava ovog tipa zdeie analizu svodi na ne·
koliko opstih zapaianja. Kalotast oblik recipijenta sa siro·
kim dnom, kao i vrsta ol)oda nemaju paralela medu zde·
lama. Ukrasna ivica oboda, medutim, izvedena je veoma
slicno kao na zdciama I/19, dok se konicna neprofilisana
stopa jav1ja veoma retko, i to na pojedinim primercima
zdela 1/6. Takode, ovojejedina posuda kod koje je uoteno
Jjuspanje glazure, koje najtesee nastaje usled nedovoljno
visoke temperature prilikom drugog petenja posude, pri
eemu je i sama glazura bez sjaja, sto moida ukazuje i na
njenu nedovoljno v.Stu pripremu.
Mesro Mlaza:
- U. U. 1980. g.; sonda ll/ 80.
Darouanje: 17. vek.
TIP I/28
Zdela zvonolikog oblika, ravnog oboda, sa iljebom
na unutrasnjoj strani, zaobljenog dna, na niskoj konitnoj
stopi. Radena je od preCiseene gline, crvene boje petenja.
Gled zelene boje nanesena je preko iuCkastobelog prema·
za u kojije potopljeno dve treeine recipijenta.
Mesro nala.ro:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; pod rum, jama 2; A: 33.
Darovanje: 16-17. vek.
TI P 1/29
Duboka zdela bikonicnog oblika, na niskoj konitnoj
stopi.lvica obodaje m:Uo prosirena i ravna, gornji deo re·
Tipl/28
R 1:4
Tipl/29
R1 :4
 Gradska keramika Beograda • 16-17. uek
• Tipologija keramiCkih oblika •

cipijenta ima zidove zakoSene ka unutra i sa spoljne stra·

ne plitke kanelure, a donj i je zaobljen i gladak. Radenaje
od peskovite gline, c rvene boje pelenja. Cela posuda je
zeleno gledosana, preko tankog sloja belog premaza.
~ I?
Me.sto nalaza:
- D. G. 1979. g.; kvadrat F, G/ XIX, XX, sloj III-IV.
Datoi)Qnje: 17. vek. Tiplj3I
R 1:4

TIP I/30
Plitka zdela sirokog vodoravnog oboda. bikonicnog TIP 1/31
recipijenta, ravnog dna, na niskoj prstenastoj stopi. Rade- Plitka zdela sirokog, koso razgrnutog oboda uspravno
na je od preeiseene gline, crvene boje pelenja. Unutra- izvueene ivice, konicnog tela zaobljenih zidova, ravnog
snjostje svetlozeleno, nekada :!uto gledosana. dna, na niskoj konicnoj stopi. Radena je od preciseene gli-
Varijantu predstavlja zdela viSe zaobljenog tela. Rede ne, crvene iii crvenkastomrke boje pecet\ia. Unutr..SI1jost
je, poredjednobojneglazure, unutrasnjost ukra8cna u sti- je zeleno gledosana.
lu koloritnog sgrafita - slikano je zele nom i zutom bojom Prema dubini recipijcnta ovaj tip zdele j e na granici
ispod bledozute glazure. tanjira, sto se vidi iz medusobne slicnosti sa t ipo m V/6.
Sliean oblik posude, mada plieeg recipijenta, posto- Medutim, one su bliske i zdelama 1/3, i to po vrsti oboda.
ji medu ta11jirima (tip V/5), zbog tega se ne moie u pot- Mesta nalaza:
punosti iskljuCiti moguCnost iste name ne. - G. G. Jugo7.apadni bedem 1974. g.; sonda 1/74, horizont I;
Mesta nalaza: A: 5.
-G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73, - D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
jama 2; A: 23. A: 13 (2 posude), MGB: 11/ 1666, ll/1669.
- Z. P. 1973. g.; sonda 2/73,jama 2; A: 24. Datouanje: 16-17. vek.
-D. G. 1976. g.; kvadrat D/Vl, jama 20; A : 134.
Datovanje: 16- 17. vek. TIP I/32
Duboka zdela vetih d imenzija, sirokog, koso razgr-
nutog oboda uspravne ivice, ovalnog iii bikonicnog trbu-
ha, sirokog blago konveksnogdna. Radenajeod precis~e­
ne gline, crvene boje pecenja. Unutrasnjostje zeleno gle-
dosana ili slikana - belom bojom uspravne trake i zele-
nom glazurom m rlje.
Odrednice ovog tipa zdele predstavljaju vrsta oboda,
dubina recipijen ta i oblik dna koji sujasno n aznaeeni na

~
-=-=·=-=
· ====~--- -~ . ..

~ ~..!-?
.- r Tip 1/30
R 1:4
Tipf/32
R 1:4
 Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. uek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

oba pri merka. Medutim, spustanje ivice oboda, cime se
dobija efekat kragne, kao i razlicit oblik tela sudova pred·
stavljaju osobenosti na osnovu kojih se izdvajaju varijante.
Buduci da su otkrivene svega dve posude ovog tipa, nije
bilo moguee utvrditi da li naznaeene razlike predstavlja·
ju postojane osobine. Na osnovu toga bi rrebalo razmotri·
ti evemualno razdvajanje sudova u samosta!ne ,tipove, sto
je moguee razre5iti samo na osnovu veeeg uzorka.
Me.sto nalaza:
- P. D.P. Palata 1986. g.; prostor atrijumskog dvorista, sloj
iznad kaldrme; A: 2L
Datovanje: 17. vek.
T IP 1/33
Duboka zdela konicnog oblika, sirokog ravnog dna.
Obod je uspravan, ravne ivice a dno ima zadebljanu ivicu,
1 crvcne boje pceenja. Unutrasnjost j e slikana: na beloj
dok je povriiina u vidu tankog diska. Radenaje od preCisCe·
ne gline, sive boje peeenja, ima uglaeanu unutrasnjost i, na
pojedinim primercima, urezani ukras izveden eesljem.
Ovo je oblik koji bi se mogao nazvati cinijom, a spe·
cificnost predstavlja zljeb na unutrasnjoj strani koji bi
mogao biti oslonac za poklopac.
Mesta nalrua:
- G. G. 1968. g.; blok XI!, XXI; MGB: 462, 463 (2 posude).
-D. G. Scveroistocnr bedeni 1969. g.; sonda II, turski ho-
rizon\ I; A; 211.
Datouanje: 16- 17. vek.
TIP 1/ 34
Mala zdela-cinija, uspravnog trakastog oboda kane·
lisanog sa spolj ne strane, konicnog trbuha, sirokog rav·
nog dna naglasene ivice. Radena je od preCiS<X!ne gline,
podlozi zelene mrlje i bezbojna glazura iii na beloj podlo·
zi mrke tufne i iuta glazura.

c :e:·
\ '=--'='-....
_ ./
~
Prema obliku oboda i trbuha postoji velika slicnost
izmedu ove i zdele l/10, sto predstavlja oteiavajucu okol-
nost u slueajevima kada nedostajedno, iii kada su u pita·
nju usitnjeniji delovi sudova, jer se tada Sirina i dubina
~1 recipijenta ne mogu pouzdano utvrditi .

. -~\ \U Mesta nalaza:

-G. G. 1988. g.; Severozapadni bedem, kana! za vodovod.
- ZOOioski vrt 1988. g.; jama za saht br. 4.
Datovanje: 16-17. vek.
Tipl/33
R 1:4
Lonci
Lonci predstavljaju formu koja se najmanje
promenila tokom duge istorije grnearskog zanata.
Ipak, svaka epoha nosi osobenosti u pogledu oblika
i namene ovih posuda, time i njihove velitine i de-
korativnosti . U odnosu na epohu srednjeg veka, pro-
dukcija lonaca j e unekoliko razlicita, bar kada je u
pitanju Beograd i neposredno susedstvo. Mada po-
stoje 33 tipa, veeina je zastupljena samo sa jednim
primerkom, dok su posude koje se eesee
javljaju
grupisane u svega nekoliko razlicitih tipova.
Ono sto se vee na prvi pogled uoeava jeste po·
stojanje veeeg broja razlicitih velikih lonaca sa dve
drske - cupova. Oni predstavljaju zamenu za amfore
Tipl/34 i pitose i, slicno njima, imaju specificne oblike. Me-
Rl :4 dutim, po dve dr~ke imaju i pojedini lonci srednje

1> Tipologija keramic"kih oblika 1>
velicine koji su, takode, mogli sluZiti za cuvanje zma·
stih, a li i neltih drugih namirnica. Svi oni imaju rav-
no dno, pored toga sto su i manji od njihovih sred-
njovekovnih i ranovizantijskih preteea, tako da su
predstavljali prenosne komejnere za skladistenje na·
mirnica. Uz cupove, nije zanemarljiv ni broj lonaca
sajednom dr$kom, kao samostalnih iii kao, uslovno
reeeno, varijanti u okviru oblika uobieajenih kuhinj·
skih posuda.
Slicno zdelama, i oblici lonaca ostaju u vecoj me·
ri u vezi sa produkcijom poslednje srednjovekovne
etape - 15. veka. S obzirom na veliku kolicinu u celosti
sacuvanih posuda, tipolosko odredivanje nije pred·
stavljalo te5koeu. U okviru pojedinih oblika uoeavaju
se izvesne razlike, kao .sto su manja ili veea kosina obo-
da, profilacija otvora, ( ne)postojanje drske, ili duzi-
na vrata, sto nije predstavljalo kriterijum za izdvaja-
nje varijanti. Takode, neke posude imaju razlicito
oblikovan donji deo recipijenta, sto je veoma te5ko ili
eak nemoguce utvrditi na osnovu ulomka. Zbog toga
su pojedini Ionci donekle razlicite profilacije opre-
deljeni u jedan tip, cime je, smatramo, umanjena
zabuna prilikom tipoloskog odredivanja ulomaka.
TIP 11/1
Lonac trakasto profilisanog i sa spoljne strane uilje·
bljenog oboda, ovalnog trbuha, sireg dna prosirene ivice,
sa masivnom kolenastom drskom, ovalnog preseka. Ra·
den je od preciscene gline, crvene boje peeenja. Preko
spoljne povrsine nanesen je sloj belog premaza i zelena
glazura na obodu, sa spoljne i sa unutrasnje strane.
Tip II/1
R 1' 4
Gradska keramika Beograda 1> 16-17. uek
Mesto nalaza:
- G. G. Jugoistocni bedem 1972. g.; sonda 2/72, jama kod
ugla T 1; A: 60.
Datovanje: 16-17. vek.
TIP 11/ 2
Lonac isko5enog trakastog oboda, ovalnog iii Ioptas·
tog trbuha, ravnog dna, sa trakastom drskom kolenastog
oblika koja polazi od otvora i zavrsava se na sredini trbu-
ha. Radenje od preCiseenegline, crvene boje petenja, rede
od gline pomeSane sa sitnozmim peskom, sivomrke boje
peeenja. Pojedini primerci imaju zeleno gledosanu unu-
crasnjost, kao i deo spoljne povr5ine oko i ispod otvora, a
eesto se ispod glazurejavlja ukras slikan belom bojom.
Najznacajnijc razlike koje se javljaju medu primer·
cima opredeljenim u ovaj tip odnose se na profilaciju
oboda - najcesee su to slabije ilijaee nagla$ena rebra i 1\ii·
hov poloiaj. Trbuh, koji je u osnovi ovalnog oblika, cesee
ima najvec!u Sirinu na sredini, a tek u reckim sluCajevima
gomji deo trbuhaje izrazito loptast. Kao najreda varijan·
tajavljaju se lonci uzanog. ovalnog trbuha.
Mesta nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985; podrum, jama 1; A: 14.
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula Vl, sonda 4/73,
jama 2.
- G. G. Jugozapadni bedem 1973. g.; Dizdareva kula.
-D. G. 1977. g.; sonda l/97,jama 2; A: 4214 (2 posude).
-D. G. 1977. g.; sonda 1/97,jama 2; A: 4216.
- D. G. 1977. g.; sonda l/97,jama 2; A: 4217.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 238- 239 ( 5
posuda).
- P. D.P. Palata 1991. g.; nivo koliba:jama u atrijumu; A: 363.
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina IY, septickajama; A:
122-123 ( 4 posude ).
Datovanje:druga polovina 15- prva polovina 17. veka.
TIP 11/3
Lonac iskosenog oboda koso zaseeene ivice, sirokog
bikonicnog trbuha. Radenje od gline pomc5ane sa sitno-
zmim peskom, mrkosive boje peCenja.
Neobiean oblik ovog lonca nastao je, cini se, usled ne·
dovoljne vcStine grneara da oblikuje telo suda - u toku pro-
cesa izvlatenja visinc lonca zid je previse· stanjen, pa je
usled tsZ:ine gornjeg dela doslo do njegovog spustanja, sto
je izazvalo ostar prelom trbuha, time i njegov bikoniean ob-
lik. Tragovi tog procesa vidljivi su. veomajasno, sa unutra-
snje strane, dok spolj.Snjost izgleda kao plitko narebrena.
 36
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ T\pologija keramic"kih oblika ~

-1
! \\
-\

·---·~ --1
~~-~ ·~\

Tip 11/2
R 1: 4

Mesra nalllza:
-G. G. Severoistoeni bedem l97L g.; sonda 5/7~jama; A: 8.
- P. D.P. Palata 199L g.; bunar; A: 646 (2 posude).
Datouanjt: 16-17. vek.

TIP ll/ 4 Tip 11/3

Lonac isko~nog oboda profilisane ivice, lopta.stog R1:4
trbuha, tirokogravnogdna. Radenjtod gline pomdanesa
s;mozmim peskom, cnoene mrkoo'oe IIi sive boje Jl'Xel\ia.
Na pojedinim primercimajtjedn~van ureun ukras, a
sasvim relko i zeleno gledosana unutramjost.
Medu ovim loncirna zapataju se rnanje razlike u ob-
likovaJl.ju unutra!l\ie strane oboda, koja jt prete1no rav·
na, ali postOjt i primerci sa !irokim plitkim tljebom.
Mesra nalaza:
- z. P. 197L g.; sonda 4, 5/7], ukop; A: 174.
- Z. P. 197L g.; sonda 7/71. jama; A: 4.
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina lY, septilka jarna; A: Tipll/4
124 (2 posude). R 1:4
 Gradska keramika Beograda .,. 16- 17. vek
... Tipologija keramic'kih oblika >-

- P. D. P. Palata 1986. g.; prostor atrijumskog dvorista, sloj gledosan i spolja i iznutra, glazura je neujednaeene boje,
iznad kaldrrne; A: 153. preteino mrka sa mestimicnim tragovima zelene, zbog
Datovanje: 16-17. vek. cega se moie pretpostaviti daje trebalo da bude maslina-
sta, ali nije na odgovarajuci naCin napravljena.
TI P 11/ 5 Mesta nalaza:
Veliki lonac-cup, iskoiene ivice oboda, kratkog vra- - z. P. 1973. g.; sonda 2/73, jama 4; A: 101.
ta, kruskolikog trbuha, sa dve trakaste drske kolenastog - D. G. 1977. g.; kvadrat E/IY. jama 47; A: 1305.
oblika koje polaze ispod oboda i zavrSavaju se iznad sre- - P. D.P. Palata 1991. g.; bunar; A: 647-648 (2 posude).
dine trbuha. Radenje od preciseene gline, crvene boje pe· Datovanje: 16-17. vek.
cenja. Ukrasje izveden na gomjem delu recipijenta, u vi-
du urezanih, jednostavnih lineamih motiva. Unutra-
snjost suda je zcleno iii maslinasto gledosana, a nekada
su glazure istih boja nanesene i preko spoljne povrSine,
delimiCno i1i sasvim.
Na ovim cupovima uoecna su dva nacina oblikova-
nja ivice oboda: mote biti stanjen na vrhu i1i ravan sa iz-
vuCenom ivicom. Drugo zapaianje odnosi se na kvalite t
glazure. Nairne, na jednom primerku, onom koji je ceo

- ---·-·

.. Tip 11/5
R t: 4
Tip lf/6
R J:4
 Gradsko keromiko Beograda • 16· 17. !.'ek
• TtpologiJO keromicitih obliko •

TIP 11/ 6
Lonac jako povijenog trakastog oboda, ~irokog oval·
nog 'i ll Joptastog trbuha, sireg ravnog dna, sa malom tra·
kastom dr$kom koja polazi od otvora i zavrsava se na ra·
menu suda. Radenje od solid no prctiUene kaolinske gli·
ne pomeS8ne sa sitnozmim peskom, :iuCkastobele boje
pe6el\i4. SpoljaSnjost recipijenta je prekrivena veorna plit·
kim paralelnim urezima iii tljebovima, a unurra.Snjostje,
kao i deo oko otvora sa spoljne strane mrko iii tuto, a sa·
svim retko i zeleno, gledosana.
Ovi lonci radeni su u nekoliko velicina, od sasvim
mnlih do veliklh, uobicajcnih za kuvanje namirnica. Svi
primerci imaju tanke. zidove i malu specifiCnu teiinu.
Obod, koji je u osnovi povijen u vidu •kragne•, nekada je
uraden kao trakast, sa donjom ivicom izvueenom u spic,
!to u finalnom izg!&du posude pruta isti efekat. Thkode,

·-·-·-1
- ---·- .
--·--
---
-···--
·--·-
---

Tip 11/7
R 1:4, detalji 1:2, 1:4
 Gradska keramika Beograda .. 16-17. uek
.. Tipologija keramicitih oblika ..

na pojedini m sudovima spoljna ivica oboda je ustinuta - D. G. 1976. g.; kvadrati B, D/IV; V, jama; A : 53.
prstima - ima tzv. ukras u vidu saca.U pogledu sirine tr· - D. G. 1978. g.; kvadrat E/IIl, jama 53; A: 1573.
buha varijantu bi predstavljali izduieni lonci, gotovo ja· - P. D. P. 1977. g.; sonda l/77, sloj VII (2 posude).
jolikog oblika tela. Sasvim izuzetno d no posude ima pro· - P. D. P.Palata 1986.g.; nivo koliba: trem; A: 240 (6 posuda).
Sirenu, oStru ivicu. - P. D. P. Palata 1991. g.; nivo koliba: prostorija 5, jama; A:
Mesta nalaza: 639.
- G. G. Jugoistocni bedem 1996. g.; sonda u prolomu (2 - P. D.P. Palata, 1986. g.; Gradevina rv, septitkajama; A: 127.
posude). Datouanje: 16-17. vek.
-D. G. Severo istoeni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuca 2;
A: 27, MGB: 11/1675. TIP 11/ 8
- D. G. Severoistacni bedem 1968. g.; sonda 14, rurski ho· Mali lonac trouglasto profilisanog oboda na unutras-
rizont I; A: 99. nju stranu povijene ivice, kratkog vrata, izdu:!enog ovalnog
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina rv; septitkajama; A: 126. trbuha, na cijem se gornjem delu nalazegusto rasporede-
Darouanje:druga polovina 15-17. vek. na plitka rebra, sa trakastom drskom kolenastog oblika
koja polazi od otvora i zavr5ava sc na gomjem delu trbuha.
TIP ll/ 7 Radenje od gline pome5anesa sitnozmim peskom, crvene
Lonac isko5enog oboda zaobljene iii koso zaseeene boje peeenja. Preko spoljne povrsine nanet je sloj gustog
ivice, sirokog loptastog trbuha, ravnog dna. Pojedini pri· belieastog premaza, dokje unutrasnjost zeleno gledosana.
merci imaj u trakastu d<Sku tunelastog oblika koja polazi Mesto nalaza:
od otvora i zav<Sava se iznad sredi ne trbuha. Radenje od - D. G. Severoistotni bedem 1968. g.; kula V, sonda 16/68,
gline pomeS.ne sa sitnozmim peskom, nekada i tucanim horizont lll-c; A: 139.
krecnjakom, mrke, sive ili crvene boje peeenja. Ukras, ako Datouanje: 16. vek.
postoji, pret<lZno je na gonnjem delu suda, i to su jed no·
stavni lineami motivi, nebritljivo urezani.Izuzetno sejav·
ljaju snopovi paralelnih vodoravnih linija, kao i po jedna
aplicirana dekorativna traka. VeCi broj lonaca na dnu ima
reljefne oznake. Tip /f/8
Ovo je tip lonca koji se u najveeem broju javlja u kul· R 1:4
tumim slojevima iz vremena prve osmanske vlasti u Beo·
· gradu, a takode i kasnije. Razlike medu otkrivenim pri-
mercima u najveeoj meri se ogledaju u nacinu oblikovanja
gomjeg dela suda, pa se tako, kao varijante, javljaju ostar
prelaz iz vrata u rame Hi lucan, u vidu kratkog vrata. Siro·
ko telo postavljeno je na sire dno, tako da vetina lonaca u
celokupnom izgledu deluje vrecasto; sasvim retko se donji
deo suda izdu:!uje, time se dobija veca visina i naizgled
ovaJna forma. Sve posude su veoma kvalitetne izrade -
imaju mnke zidove, kao i dna, Sto uz simetritnost poka-
zuje vestinu oblikovanja.
Mesta nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum, jama 2; A: 30.
-G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4b/73,
jama 1; A: 10.
g.;
-G. G. Jugozapadni bedem 1974. oonda l/74, horizont I;
A:6.
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuca 2; Tip ll/9
A: 26 (5 posuda), MGB: ll/1644-1646, ll/ 1650, 11/1653. R 1:4, deralf 1:2

~ Tipologija keramic"kih oblika ~
TIP 11/ 9
Plitak lonac sirokog otvora, isko5enog, gotovo vodora-
vn og oboda trakasto profilisane ivice, nekada sa zljebom
po sredini, kratkog vrata, elipsoidnog rrbuha, sirokog rav-
nog dna . Raden je od gline pome5ane sa sitnozmim pe-
skom i tucanim kreCnjakom. mrkocrvene boje peCenja.
Na dnu se nekada nalazi reljefna oznaka- ro<eta u krugu.
Mesta nalaza:
-D. G. Severoistoeni bedem 1968.g.; sonda 16-A, sloj I; A: 10.
-D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A: 25 (2 posude).
- P. D.P. Palata 1991. g.; nivo koliba:jama u atrijumu; A: 385.
Datouanje: 16- 17. vek.
TIP 11/ 10
Lonac uspravnog iii isko5enog oboda ravne ivice,
ostro prelomljen og ramen a, cilindricnog trbuha, sireg rav-
nog dna. Raden je od preciseene gline, crven e boje peCe-
nja. Na ramenu je aplicira na tanka dekoratlvna traka, a
nekada postoji i bogat linearni ukras, izveden kombinaci-
jom ureza i uboda. Spoljna povrsina sudaje zeleno iii m a-
slinasto gledosana, delimicno iii sasvim, nekada preko
podloge od beloiuCkastog premaza.
Jako ovaj tip predstavlja lonac cilindricnog recipi-
jema, druga prikazana posuda, sudeti prema profilu sa-
cuvanog del a, ima bikonicno iii oval no telo, a takode i dve
dl'Ske. Medutim, na osnovu ovako malog ulomka nije po-
stojala mogutnost n i za graficku rekonstrukciju izgleda
donjeg dela, tako daje posuda prikljucena tipu 11/10 kao
udaljena varijanta.
Mesto nalaza:
- D. G.Severoistoeni bedem 1968. g.; sonda 16-A, sloj I; A; 11.
Datouanje: 17. vek.
5=--· ( l9 S
Tip 11/10
R 1:4
Gradska keramika Beog>·ada ~ 16·17. vek
TIP 11/11
Lonac isko5enog oboda zaobljene ivice, konicnog vra-
ta, ovalnog (jajolikog) trbuha, nekada rebrasto profilisa-
nog. Raden je od preCiS<!ene gline, crvenkastomrke boje
peeenja. Unutrasnjost j~ gledosan a- prozirnom mrkom
Hi gustom maslinastom glazurom.
Ovoje tip lonca koji nema specificno obeleije, tako da
kriterijum za izdvajanje varijanti predstavlja prelaz obo-
da u trbuh koji je kod manjeg suda veoma oStar. Rebrasta
profilacija trbuha izvedena je zljebovima, StO nije uobiea-
jeno za kuhinjske !once iz ovog razdoblja.
Mesta nalaza:
- D. G. Severoistocn i bedem 1968. g.; sonda 16-A, horizont
II B; A: 35.
- D. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; sonda 14, turski hori-
zont I; A: 98.
Datouanje: 16-17. vek.
TIP 11/12
Lonac isko5enog visokog oboda koso zaseeene ivice,
loptastog trbuha, sirokog ravnog dna. Raden je od gline
pome5ane sa sitnozmim peskom, mrkocrvene boje peee-
nja. Ukrasje slikan belom bojom- krup ne spirale u n izu
i talasasta linija, a preko cele povr&ine suda naneta je ma-
slinasta glazura.
Mesto nalaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrat E/III, jama 15; A: 28.
Darouanje: 16-17. vek .
[- [ s
Tip 11/11
R 1: 4
Tip 11/12
R1:4
 41
I Gradska keramika &ograda • 16-17. ..,k
• Tipolcgija keramickih oblika •
TIP 11/13
Veliki lonac-tup iskoknog oboda sa plitkim tlje·
born na unutrasnjoj strani, uzanog vrata, ~irokog lopta-
stog trbuha. Raden je od gline pomehne sa sitnozmirn
peskorn, crvene boje peeel'\ia. Sudje bogato ukrden line-
amirn rnotivirna izvedenirn totkitern iii ubodima ee-
iljem - vodoravne i kose trake, zatirn urezanirn talasa·
stirn linijama, kao i prstima rnodelovanim apliciranirn
tralc:ama.
MUIO nalaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrati D, F,/IY. V. jarna 17; A: 56.
Dalovanjt: 16-17. vek.
TIP 11/14
Lonac blago iskooenog ttakastog i sa unuua!nje stra·
ne utljebljenog oboda, sirokog ovnlnog ttbuha, ravnog
dna, sa rnalom tunelastorn dlikorn koja polazi od otvora
i zavriava se iznad sredine trbuha. Raden je od gline po-
rndane sa simozrnim peskorn, sive boje peeenja.
Mes1o nalaza:
-G. G. Jugoistoeni bedern 1996. g.; sonda u prolornu, slu-
tajan nalaz.
Da1owmje: 16-17. vek.
Tip lf/13
RJ: 4
Tip 11/14
R 1:4
Tip II/IS
R 1:4
TIP 11/ 15
Lonac uspravno izvueenog trakastog oboda, sa Zlje·
born sa unurra!nje strane, !ireg ovalnog trbuha, sirokog
ravnog dna. Radenje od gline porndane sa krupnozrnirn
peskom, svetlomrke boje peeenja. Spoljna povrsina obra-
dena je !irokim plitkirn rebrima.
Mesto nalaza:
- D. G. 1976. god.; kvadrat D/V.jarna 14; A: 372.
Darowmje: 16. vek.
TIP 11/ 16
Lonac iskoSenog oboda ravne, nekada 2a0bljene ivice,
kratkog vrata, loptaStog trbuha, !irokog ravnog dna. l't>je-
dlni prirncrci imaju ko1enastu dliku trakastog preseka
koja polazi od otvora i zavriava se na sredini rrbuha. Ra·
den je od gline porn~ne sa sltnozmirn peskorn, nekada
i tucanim krecnjakom, u nijansnrna rnrke boje pecenja.
Dut recipijentaje ukras u vidu gustih, plitkih zljebova.
Me.sta nalaza:
- Z. P. 1961. g.; sonda C 3/61, dublna 0,65- 0,85 m; MGB:
111/1734.
- D. G. 1979. g.; kvadrat F,/l, jama 25; A: 1089.
- P. D. P. Palata 1986.g.; nivo koliba: trern; A: 242(2 posude).
Darovan}<l: 16- 17. vek.
TI~ 11/ 17
Veliki )onac-cup prstcnasto profllisane ivice oboda,
krntkog cilindricnog vrata, sirokog loptastog trbuha. Raden
je od solidno preciseene gline pornesane sa sitnozn>im
peskom, neujednaeene boje peeenja - iznutra i delirnitno

~ Tipologija keramic'kih oblika ~
na prelomu svetlosive, spolja crvene, a preko povrsine oko
otvora i na vratu nanesena je maslinastozeJena g1azura.
Mesto nalaza:
- D. G.1976. g .; kvadrati E/ I· Vll, D/111-IV. C/Y. turski ho·
rizont I; A: 582.
Datovanje: 16. vek.
. T IP 11/18
. Mali lonac isko5enog oboda kose ivice, nekada re-
brasto prof!lisanog sa spoljne Strane, kratkog vrata, lopta·
stog trbuha, ureg ravnog dna. Raden je od gline pomeSa·
ne sa sitnozrnim peskom, liskunskim prahom i sitnim
komadima kreCnjaka, crvenkastomrke boje peeenja. Na
pojedinim posudama je spoljna povrsina obradena plit·
kim rebrima.
Tip lljl 7
R 1:4
Tipll/18
Rl :4
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
-
Tipllj16
R 1:4
Mesta nalaza:
- v. K. Cvijeta Zuzoric 1973. g.; sonda I, jama; A; 13, MGB:
1923.
- U. U. 1971. g.; kvadrat XIV/23; A: 48, MGB: 1389.
- Z. P. 1972. g.; sonda 7;n, jama I.
- D. G. 1978. g .; kvadrati D. E/ lll, jama 54; A: 1536.
Datovanje: 16-17. vek.
T I P 11/19
Lonac- eup razgrnutog oboda vodoravne ivice, sa apli·
ciranom trakom u korenu vrata, jajolikog trbuha, uskog
ravnog dna. Pojedini primerci imaju trakastu drsku. Ra·
den je od g}ine pomeSane sa sitnozrnim peskom. crvene
iii crvenkastomrke boje peCenja. Ukras cini urezana VO·
doravna linija i ubodi noktom u nizu. Na spoljnoj povrsi·
ni posude nanesenj~ tanak sloj zuCkastobelog premaza i
mrka g)ed, a pojedine posude sui oslikane belom bojom
ispod zelene g)azure.
Ovaj lonac se prema obliku moze bliie odrediti kao
Cup, madaje u odnosu na druge iz ove skupine znatno ma-
nji. Prema profL!u gornjeg dela suda slieanje loncu ll/ 13.
Mesro nalaza:
-D. G. 1976. g .; kvadrati E/ 1-Vll, D/N,'/, VII, C/Y. turski
horizont II; A: 497.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 243.
Darouanje: kraj 16-prva polovina 17. veka.
TIP II/ 20
Lonac zako5enog oboda prstenasto z.adebljane ivice,
levkastog vrata, uskog ovalnog trbuha. Radenje od solid·
no preCiSCene gline pomeSane sa sitnozrnim peskom1
:!uCkaste boje peeenja. Spoljna povr$ina, delimicno i unu·
cr.Snja su tirkizno gledosane.
 43 I Gradska
~
keramika Beograda 16-17.
Tipolcgija keramit:"kih obUka
~
~
~~ek

Kao i ranije analizirani sudovi od kaolinske gline i

ovaj ima tanke zidove i malu specifl¢nu tetinu.
Mtsto nalaza:
- D. G. 1973. g.; sonda 3/73, jama 3; A: 8 .
Dacownje: 16- 17. vek.

TIP 11/ 22
Mali lonac kosog oboda, kratkog vrata, loptnstog trbu·
ha, sa kolcnastom drskom krutnog preseka koja polazi
od otvora i zavrS.va se iznad sredine trbuha. Radenje od
pre¢i56lne gli ne, svetlosive boje pe¢e'1ia i ima tamnosivi
premaz metalnog sjaja preko spoljne povrAine.
Mesro nalaza:
- U. U. 197L g.; kvadrat XIV/ 21, ukop; A: 158.
Dacovanje: 16-17. vek.

~ I Q-
. •'

Tipll/19
R 1:11 '
\
I ,j

Ttpll/ 20

MtstO nalaza:
- Z. P. 1972. g.; sonda 7/72, sloj VII.
R/4

ru: ,,-. ~
••

DatoiJ(Jnje: 16- 17. vek.

T IP ll/21 Tip 11/21

Lonac !irokog otvora, trakastog oboda povijenog u R 1:4
vidu kragne, Airokog ovalnog trbuha, ravnog dna, sa ma·
1om tunelastom ddkom koja polazi od otvora, prelazi
njego,vu ivicu i zavrAava se na ra'l\eru suda. Plitke vodo·
ravne kanclure gusto su rasporedene duz ve6:g dela reel·
pijcnta. Raden je od gline pomeS<lne sa sitncnmim pe·
skom, tu&Mte boje peeenja. UnutraSnjost je o kertuto Tip 11/ 22
gledosana. R / ·~
 44 I Grodsko keromiko Beogrodo • 16- 17 vek
• TlpologtJO keromickih obliko •

T IP 11/23 Mesro nalozo:

Lonac kosog, rebrasto profilisanog oboda, kratkog
vrata,'jajolikog trb uha, ravnog d na, sa trakastom d.Skom
kojn polozi od otvora i zavrSava se ispod ramena suda. Ra·
dcnjc od preeiseenegline, crvcne boje peeenja. Preko po-
vriine je tanak sloj poroznog belog premaza.
Mesto nolozo:
- D. G. Severoistoeni btdem, sektor izmedu kaplja; MGB:
11/ 1487.
Do.tOIJtlnje: 16-17. vek.
T IP 11/ 24
Lonac sirokog otvora, isko5enog oboda zaobljen e ivi-
CC,sa spoljnc stra n e rebrasto proOiisan, ovalnog (vret!a-
stog) trbuha, konkavnog dna ostro pro!irene ivice, sa rna-
1om tunelastom drskom koja je aplicirana na sredini tr-
buha. Raden je od prctiseene gline, belit!aste boje peee-
nja. U celosti je gledosan - spolja tamnozeleno, a iznutra
maslinastozeleno.
- G. G. Jugoistotni btdem 1987. g.; sonda u p rolomu; 1c 308.
Datovanjc: 16-17. vek.
TIP 11/ 25 .
Lonac uspravno izvuCenog oboda UIObljene ivice, si-
rokog ovalnog trbuha. Raden je od prctiseene gline po-
me!ane sa sitnoznrim peskom, tu~te boje peeenja.
Spoljna povriina i unutr.Snjost neposredno ispod orvora
su tlrkizno gledosani.
Mesro nalozo:
- U. U. 1971. g.; kvadrat XIV/23; A: 277.
Datovanjo: 16-17. ve k.
T IP JJ/ 26
Lonac-eup Jevkastog otvora koso zaseeene ivice,
o!tro prelomljenog ra mena, ovalnog trbuha, sa dvedrske
koje polaze od ramena i zavriavaju se iznad sredine rrbu-
ha. Raden je od preCiseene gline, crvene boje peeenja.
Ceo sud je zeleno iii maslinasto gledosan, nekada preko
belit!astog premaUI.

Tlpll/23
Rl:4

TipJI/24
R 1:4

Tip llf2S Tip ii/U

Rl:4 R 1:4
 Gradska keramika Beograda .. 16- 17. vek
.. Tipologija keramic'kih oblika ..

Medu loncima sa d ve d rske ovo jej edan od d va tipa linearnog tipa. Preko spolj ne, delimicno i u nutrailnje po-
koj ima su obuhvaeene manje posude, od nosno, uobieaje- vr5ine je zelena ili bezbojna glazura.
ne sred nje velicine. U profilaciji postoj i nekoliko manj ih Mesto nalaza:
razlika, kao Ato su d uzi ili kraci obod kojije nekada nare- - P. D. P. Palata 1987. g.; nivo koliba: trem, sonda 1/87, po-
bren, kao i jasno isticanje ramena, buduci da od tog me- vr5ina sa tragovima gorenja.
sta polaze dr5ke. U celokupnom izgledu posuda mote Datovanje: 16-17. vek.
imati ovalno ili kruskoliko telo.
Mesta nalaza: TIP 11/ 29
- G. G. Jugoistoeni bedem 1972. god.; sonda 2/72; jama Veliki lonac-cup vodoravnog oboda, cilindrienog
kod sevem og ugla, turski horizont I; A: 61. vrata, ovalnog trbuha, si reg ravnog dna prosirene ivice,
- D. G. !978. g.; kvadrat E/ 111, jama 53; A: 1571. sa dve uzdignute tu nelaste drske ovalnog preseka koje po-
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina IY, septicka jama; A: laze od korena vrata i zavr§avaj u se iznad sredine trbuha.
125 ( 4 posude). Radenje od p reciseenegline crvene boje poeenja. Spoljna
- P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A : 649 (2 posude). povrsina je delimicno zeleno glcdosana.
Datovanje: 16-17. vek. Mes<o nalaza:
- P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 647.
T IP 11/ 27 Datovanj e: 17. vek.
Veliki lonac isko5enog oboda p rosirene i zaobljene
ivice, sirokog loptastog trbuha. Radenjeod gline pomeSa·
ne sa sitnozrnim peskom, crvene boje peeenja. Ispod
oboda i na sredini trbuha urezane su vodoravne linije,
preko kojih su belom boj om slikane tacke i krupne polu·
spirale, a povrsina je zastieena tanki m slojem bezbojne
glazure.
Mesto nalaza:
- G. G. Sahat kula 1987. g.; sonda 7j 87, jama 29; A: 254.
Datovanje: 16. vek.

T IP II/ 28
Veliki lonac- cup sa dve d rske, vodoravnog oboda
trouglaste ivice, kratkog vrata, s irokog loptastog trbuha,
ravnog iii blago konveksnog d na, sa kolenastim drskama
ovalnog preseka koje polaze od korena vrata i zavrsavaju
se na gomjem d elu trbuha. Raden je od preeiseene gline,
crvene iii m rke boje pecenja. Ukras na posudi je urezan,

Tip llj27 Tipll/28

R1:4 R 1:4
 46
I Grad$ka keramika &ograda. ~ 16-17. rJek
~ Tipologtj a keramiC:b1t oblika ~

T IP 11/ 32.
Lonac isko8enog, spolja rebrasto profilisanog. a iz-
nutra uzljebljenog oboda zaobljenc ivice, kratkog vrata,
ovalnog trbuha, uieg ravnog dna, sa malom lucnom dr-
skom ovalnog preseka ~oja polazi od oboda i zavriava se
na sredini trbuha. Raden je od preciseene gline, CI'\'Cne
boje petenja. Preko unutrdnje i spoljne ~ine suda
nanesenje deblji sJo:j-belog premaza, a unutrasnjostje i
bledozeleno gledosana.
Mesro nalaza:
- D. G. 1979. g.; kvadrat E/VI, jama 22; A: 103.
Darovanjc: 16. vek.

Tip II/29 TIP 11/ 33

R / :4 Lonac isko8enog oboda, sa plitkim tljcbom na unu-
tra~l'\ioj strani, kratkog vrata, ovalnog trbuha. Raden je od
pretiseene gline, zutkastobele boje peCel'\ia. Ukras geo-
meuijskog stila slilutnje tamnOCI'\'Cnim pigmentom.

Tipii/30
R/:4

TJJ> U/ 30
Lonac sa dve drske, vodoravnog. trougaono profili-
sanog oboda, kratkog levlulstog vrata, loptastog trbuha,
sa dve male kolenaste drike ovalnog preselul koje polaze
od ramena i zavriavaju se na sredini trbuha. Na obodu i Tip 11/31
vraw su guste plitke lulnelure, kao i ispod ramena. Raden R/:4
je od preeiseene gline, ci'\'Cne boje petenja. Preko spoljne
povr~ineje deblji sloj belog premaza.
Mesto nalaza:
-D. G. 1976. g.; kvadrati D, E/III, jama 23; A: 158.
Darovanje: 16-17. vek.

TIP 11/ 31
Lonac-tup sa dve dr5ke, trougaono profilisanog
oboda, kratkog vrata, o$tro prelomljenog ramena odakle
polaze trakaste drtke koje se zavriavaju na sredini lopta- Tipll/ 32
stog trbuha. Raclenje od pretiseene gline, CI'\'Cne boje pe- R/:4
eenja. Posudaje slilulna belom bojom, preko kojeje dora-
mena nanesena maslinasta glazura, dok je cela unutra-
snjost mrko gledosana.
Mesro nalaza: .
- Z. P. 1971. g.; s6nde 4, 5/71, horizont II; A: 53. Tipii/33
Datovanje: 17. vek. R/:4
 Grad3ka keramika &ograda • 16-17. vek
• Tipologija keramic"kih oblika •
Muro nalaza:
- D. G. 1976. g.; kv. E/111, jama 15; A: 44.
DatoiKJn~ 16-17. vek.
KrCazi
Najpotpuniji pregled oblika pruiaju kreazi, iako
je broj tipova manji nego u prethodno analiziranim
formama - 26. Osnovni kriterijum za opredeljef\ie
oblika u formu kreaga predstavlja uzan, najt~e
okrugao otvor, kao i uzan vrat-grlic. lako su ovakve
posude general no oznarene terminom kreag. za svaki
tip dataje blita odrednica, s obzirom na specilicnost
pojedinih elemenata. Tako se u okviru tipologije kr·
¢aga javljaju testije, ibrici, kondiri i bardaci, dok su
jednostavnim nazivom kreag obja$njeni oni oblici
koji su u bliskoj vezi sa srednjovekovnim posudama
za vi no iii vodu. Blii.om odrednicom testija obja!njena
je posuda koja ima grlic i siroko telo, duzu kolenastu
drsku, dok izlivnik u vidu piska ne predstavlja, po
pravilu, obavezan element 48 Osnovnu karakteristi·
ku bardaka predstavlja zakrivljeni pisak koji je spo·
jen sa grlicem, kao i obod oblikovan u vidu ta~ice,
dok je telo u pogledu profilacije slicno testijama.49
Kondir ima otvor kojije talasasto modelovan u vidu
izlivnika iii kljuna, izduien vrat i trbuh elipsastog iii
loptastog oblika.50 On oblikom u celini podseea na
bakame posude, zbog lega ne cudi sto veCina kondira
iz Beograda pripada skupini sivo glaeane-metalizi·
rane keramike. Za razliku od prethodnih, karakteri·
stike relevamne za odrediva.n je ibrika bilo je znatno
teie izdvojiti, zato jer ova vrsta ni u narodnoj kera·
mici nijc do kraja delinisana. Odreduju se kao posu-
de delom slicne bardacima, ali sa slobodnim i koso
postavljenim piskom, a zbog izrazite prolilacije do·
nekle se mogu porediti i sa testijama, macla, za razli·
ku od fl.iih, imaju ~iri otvor ijabuku na vratu kojijc,
uz to, siri od grliea testije.
· Posebnu nedoumicu je pn!dStavljalo izdvajaf\ie
onih oblika kreaga, delom i bokala, za kojeje utvrde·
no da su mogli imati specilienu namenu, koja isklju-
cuje kuhif\isku i stonu. u pitanju su, prevashodno,
posude iz skupine negledosane keramike, krCazi sa
izvijenim i profilisanim piskom (kao !to su pojedini
tipa 111/9, a moida i 1IV23) i bokali slicni nasima
VI/ 4, za koje je pretpostavljeno da su kori~ni za
polivanje prilikom umivanja iii ritualnog pranja.Sl
Iako se, naravno, upotreba pojedinih posuda u ova-
kvu svrhu ne moze u potpunosti iskljuciti, one su
kao oblik zastupljene u naSem pregledu, utoliko §to
kontekst nalaza na podrucju lleograda nije iskljuci-
vao njihovu osnovnu- kuhinjsku namenu.
Od l6. veka se, prevashodno na ibricima, ce!Ce
javlja sito ( reSetka) neposredno ispod otvora iii na
sredini vrata, i u vezi sa tim i mali otvorza vazduh iz-
nad dr5ke. Medutim, reSetka u funkciji liltera nije
bila nepoznata gmearima iz razdoblja poznog sred-
f\ieg veka sa ovih prostora, ali je imala mesto samo
na zavr5etku piska i predstavljalaje izuzetnu pojavu.
Ve6i broj tipova kreaga je sa izlivnikom u vidu piska.
Onje na recipijent apliciran na dva nacina: na telu
je napravljen otvor (kruznog iii, c~e. nepravilnog
oblika). a potomje pisak nalepljen, ili je probijen, a
ivice su izvijene kao oslonac za apliciranje izlivnika.
T IP 111/1
Krta.g-testija uzanog okruglog otvOra, kratkog vraw sa
o!trim rebrom na sredini, od kojeg polazi traiulsta d..Ska i
zavriava se na gomjem delu ovalnog (jajolikog) trbuha.
Raden je od iuc'kastobele (kaolinske) gline izmclane sa
sitnozmim peskom, iii svetlocrveno petene, tako<le pe-
skovite gline. Pojedini primen:i su iuto gledosani iii ima-
ju lineami ukras slikan mrkom bojom. Sporaditno ima
posuda radenih od preCistene g) inc, sive boje petenja, sa
priglatanom spoljnom povmnom.
Krtazi ovog tipa javljaju se srazmerno testo u mate·
rijalu iz Beograda i svi su, bez obzira nn izradu od razliti·
tih smesa g]ine i obradu spoljne povr§inc, u ve~oj meri
•ticdnauni po profilaciji. Razlika postojl u obllku oboda,
pri oomu je zaobljen, ravno zavr5en OtvOr oo~i. Zbog toga,
• 48 Tom it 1983: kat. br. 604. 6111, 639, 641, 64.5, 1734, 198~ 1989,
1997. 1999, 2(100, 2003, 2013.
• 49 Tomit 1983: ka• br. 692,817, 818.
• 50 To mit 1983: kat. br. 847, 850, 855, 1769, 1~.
• 51 Tomit 1983: 133, 137.
 48
Tip III/ I
Rl ·4
varijantu predstavlja trakast oboe! stanjene ivice. Takode,
uotava sedajevrat na pojedinlm primercima duii, ito u
gomjem delu izmedu OtvOra I dr!ke, dokje u donjem delu
levkast iii cilindriean.
Mcsta nalaza:
-G. G. Scvcroistoeni bedem 1971. g.; sonda 5/71,jama; A: II.
- G. G. Severoistoeni bedem 1971. g.; sonda 5/ 71, H I o.s.;
A: 35.
- D. G. 1976. g.; kvadrati EfVJ, VI I, jama 22; A: 106.
- D. G. 1976. g.; kvadrati EjVJ, VJI, jama 22; A: 106a.
Datouo.nje: 16-17. vek.
T IP III/ 2
Krolg-ibrik okruglog OtvOra koso zaseeene iii zaoblje·
ne lvice, levkastog grla sa ovalnim prosirenjem, !ZV.jabu·
kom, od kojeg polazi trakasta drtka i zavr!ava se na sredini
trbuha, ravnog Sireg dna. Sve posude lmaju pisak za izliva-
nje tec!nosti, tiji zavr!etak ne prelazi liniju otvora. Raden
je od pretiseene gline, crvene boje petenja. Spoljna povr·
tina gomjeg deJa je ukra!ena na nekoliko naCina: oslika·
na je zclenom iii rnrkom bojom I tuto gledosana, zatim
slikana belom bojom ispod zclene glazure, kao i tehni·
kom koloritnog sgrafita.
I Gradska
~
Tlpo/Qgrja kcramic"kih oblika
~
kcramika Beograda 16-17. l!llk
~
Krtazi ovog oblika bill su radeni u nekoliko velitina,
pri 6emu su brojnije male i posude srednje velicine, dok
se velikl kreazi javljaju sasvim sporaditno. Pored malih
razlika u odnosima pojedinlh elemenata suda, kao !to su
dut ineoboda i vrata, zatim oblik piska i velicinadrske, iz·
razita razlika je u obliku trbuha koji je loptast iii elipsast
u jednoj varijanti, au drugoj jajolik.
Mesta nalaza:
- U. U. 1972. g.; kvadrat XIV/23, sloj XII; A: 482, 485, MGB:
11/ 1588, 159L
- Z. P. 1972. g.; sonda 6/72, sloj XI; MGB: II/1891.
- D. G. 1976. g.; sonda 5/76, jama 5; A: 404.
- D. G. 1976. g.; kvadrat EjVJ,jama 22; A: 126a.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 25L
- P. D. P. Palata 199L g.; nivo koliba: jama u atrijumu; A:
364-365 (3 posude).
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina IV; septickajama; A:
135.
Datouo.nje: 16-17. vek.
TIP 111/ 3
KrCag sirokog okruglog otvora, ravnog oboda, cilind·
ricnog vrata sa plastitnim rebrom na sredini odakle pola·
zi masivna trakasta drtka i znvr!ilva se na sredini ovalnog
trbuha, uieg ravnog dna. Radenje od preCiseene gline, sve·
tlocrvene iii crvene boje pec!enja. Ukrazje urezan - snop
paralelnih vodoravnih linija koje su na pojedinim posu·
dama oStrije izvedene, u vidu tijebova.
Svi krtazi ovog oblika su vcah dimenzija i veoma su
sli¢ni medusobno.• Medutim, i%VC$ne razlike postoje kao
posledica tehnike kojom se rebro izvlali iz linije vrata, tako
Tip lll/2
R 1:4
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Tipologija keramic'kih oblika ~

da na pojedinim posudama vrat dobija bikoni~ oblik.

Osim manjih razlika u sirini recipijenta, pojedine posude
su masivne, imaju debele zidove.
Me.sta nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; pod rum, jama 2; A: 26.
- Z. P. 1970. g.; sonda 2aj70, III o.s.; MGB: 1/1733.
- D. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; kula V. sonda !6a/68,
jama.
- D. G. 1976. g .; kvadrati E/1, II, iznad poda kuee 5; A: 756.
- P. D. P. Palata 1986. g.; n ivo koliba: trem; A: 255 (3-4 po-
sude).
Datouanje: 16- 17. vek.

TIP III/4
Kreag-ibrik okruglog otvora, levkastog grla, kratkog
vrata sa uglastim pro$irel\jem na vrhu, od kojeg polazi tra-
kasta drska i zavr5ava se na sredini loptastog trbuha, sireg
ravnog dna. Na ramenu se nalazi izlivnik u vidu piska. Ra-
den je od preeiseene gline, crvene boje petenja. Gomja
polovi na suda je zeleno gledosana.
Vecina elemenata ovog tipa slicnaje ranije analizira-
nim krCazima III/2. Medutim, ovaj kreag umesto jabu.ke
na vratu ima oStru·ugaonu profilaciju, kao i ve~u ~irinu
vrata u celini.
Mesra nalaza:
- Z. P. 1971 g.; sonda 8/71; XYl-XV!ll o .s.; A: 41
- P. D. P. Palata !986. g.; nivo koliba: trem; A: 256.
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina Iv. septitka jama; A:
136- 138 (4- 5 posuda).
Datouanje: 16-17. vek.

Tip Ill/3 Tip lll/4

R 1:4 R 1:4

so
TIP I II/ 5
.Krcag-tcstija uzanog okruglog otvora, rrakastOg obo·
da, uzanog grla sa plasticnim rebrom po sredini, dureg,
sirokog vrata sa jabukom na vrhu od kojeg polazi traka-
sta, rebrasto profilisana drSka i zavrSava se na ramenu.
Trbuh je, verovatno, sirok, loptaStog oblika. Raden je od
preciseene gline, sive boje peeenja, ima t•ml)osivi pre-
maz i delimicno glacanu povrsinu .
Mt$tO nalaza:
-G. G.Severoistoeni bedem 197Lg.;sonda5j7~jama;A: 15.
Datovanje: 16-17. vek.
TIP III/ 6
Krcag-bardak okruglog otvora ravne ivice, levkastog
grla sajabukom, dugaCkog vrata, elipsastog trbuha, siro-
kog, ravnog iii blago konveksnog dna. U korenu grla nala-
zi se reSe!ka (sito) za prdiseavanje vode. Jzlivnik u vidu
dugackog piska postavljen je na rame u gotovo usprav-
nom polouju, pri vrhu je povezan sa jabukom. Raden je
od preeiseene gline, svctlosive boje peeenja, ima tamno-
sivi premaz i gJaCanu povrSinu meta1nog sjaja.
Na svega nekoliko otkrivenih posuda uocene su raz-
like koje se, kada je u pital\iu gomji deo suda, mogu pore-
Tip lii/S
Rl:4
Tipiii/6
R 1:4
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
1 ~Tipologija keramic"kih oblika ~
diti sa ranije analiziranim tipom III/ 2. Zbog donjeg deJa
suda, ciji oblik varira od loptastog do elipsastog, kao i ja-
snog izdvajanja dna koje je u krajnjoj varijanti u vidu sto-
pe, oni su bliski pojedinim varijamama tipova III/7 i
lll/ 8, sto realnim Cini prctpostavku o tipu suda koji nije u
punoj meri standardiz.ovan.
Mesta nalaza:
- G. G. Jugoistoeni bedem 1972. g.; sonda 2/72, jama kod
T I; A: 71.
- D. G. 1977. g.; kvadrati D/Y. Vl,jama 35; A : 1265.
- P. D. P. Palata 1986. g.; prostor 3.
Datovanje: 16-17. vek.
TIP IH/ 7
Krcag- kondir sa izlivnikom u vidu kljuna, sireg cilin-
dricnog, rebrasto profilisanog vrata, loptastog iii elipso-
idnog trbuha, Sirokog dna ravne iii oStro proSirene ivice.
Ispod kljuna se nalazi sito za preliscavanje vode, a nepo-
sredno iznad iii pored dr$ke postoji jedna, retko dvc, ru-
picc koje imaju ulogu vcntila za vazduh. Dr5ka polazi od
vrha vrata i zavrSava se na sredini trbuha. Raden je od
preeiseene gline, sive boje peeenja i ima povrsinu uglaca-
nu do mctalnog sjaja. Gomja polovina trbuha jc dckorisa-
najednostavnim urezani m lineamim motivima.
Medu kreazima je ovaj oblik posude najbrojnije za-
stupljen. Razlike u opstem izgledu primeraka opredeljenih
Tip 1IIj7
Rl:4
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

u ovaj tip ogledaju se, u najvetoj meri, u obliku trbuha,

kao i u sirini i visini vrata. Varijantu predstavlja posuda
levkastog oboda, dugog cilindricnog vrata i malog lopta·
swg trbuha. Specificnost predstavlja izlivnik kojije savi·
jen prema obodu, tako da izgleda kao izguZIIan. Ostaje ne-
poznato da li je to bila namera ili posledica gre$ke u toku
procesa oblikovanja suda.
Mesta nalaza:
- G. G. Severoistoeni bedem 1971. g.; sonda 6/ 71, jama 1;
A: 61 (2 posude).
- G. G.Severoistoeni bedem 1971. g.; sonda5j71,jama; A: 29.
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/ 73,
sloj III.
-G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/ 73,
jama 1; A: 13.
- G. G. Jugoistoeni bedem 1987. g.; Sahat kapija, sonda
7/ 87, jama 20; A: 238.
- G. G. Jugoistocni bedem 1987. g.; Sahat kapija, sonda
7/ 87, jama 21; A: 255.
- P. D. P. Palata 1986. g.; Gradevina IV, septickajama; A:
139-140 (4 posude).
Datouanje: 16-17. vek.
TIP III/ 8
Kreag sa izlivnikom u vidu klj una, sirokog kratkog
vrata, sirokog elipsastog trbuha, uieg ravnog dna. Sito za
preeiS6\vanje vode nalazi se ispod oboda odakle polazi i
duga drska koja se zaV<Sava na sredini trbuha. Iznad d!Ske
je mali otvor - ventil za vazduh. Radenje od gline pome-
Tip Illj 8
Rl:4
Sane sa sitnozmim peskom, crvene boje peCenja. Vrat i
gomji deo ubuha ukraSeni su paralelnim nizovima ubo·
da izvedenih radlom.
Mesto nalaza:
- G. G. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama 1; A: 47.
- P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina rv. septickajama; A: 141.
Datouanje: 16-prva polovina 17. veka.
TIP III/9
Krcag- ibrik okruglog otvora, cilindricnog iii levka-
stog grla sa plasticnim rebrom ili jabukom, kratkog vrata,
sireg ovalnog trbuha, ravnog dna. D!Ska polazi od rebra
Qabuke) i zavrSava se na sredini trbuha, a masivan izvi~
jen pisakje apliciran na rame suda. Radenje od precisee-
ne gline, crvene ili mrkocrvene bojc peeenja.

Tip lll/9
R 1:4
 52 I Gradska keramika &ograda • 16- 17. uek
• Ttpologija keramiildh oblika •

Krwi ovog tipa su uglavnom masivni - imaju vetu TI P 111/ 12

specifitnu tei.inu, sto je poslediCD tehnike petenja na ni-
toj temperaturi, au pojedinim slutajevima i vete deblji-
nezldova primeraka. Recjeo standardizovanom tipu, bez
obzira na manje razlike u poloUiju oboda i obliku trbuha;
izuzetno sejavlja i vretast oblik recipijenta u kombinaci-
ji sa !lrokim dnom. Velikoj ujednatenosti lulaga svakako
doprinosi oblik piska koji izgleda kao izvueen ii tela, iako
je apliciran, i to nad sraunemo uzanim OIVOrom u odnosu
na debljinu zida. Takode, umesto plastienog rebra u vrhu
vrata, odakle polazi drika, samo u izuzetnim slueajevima
javlja se ovalno prosirenje-jabuka.
Mesta nalaza:
- U. U. 1980. g.; sonda II/80,jama I (2 posude).
Darovanje: 16-17. vek.
KrCag-ibrik okruglog otvora, isko!enog oboda, levka-
stoggrla sajabukom, dugog vrata, ellpsastog trbuha, siro·
kog ravnog dna oStre ivice. Sito za preciseavanje vode se
na.lazl na sredini grla. T'takasta drikajeaplicirana najabu-
oba
ku ill u visini sita, a u slueaja zavr5ava se neposredno
iznad sredine rrbuha. Raden je od preCi~e gline, sive
boje petenja i ima .sivo glaeanu povr!inu metalnog sjaja.
Ukrasje, pretei.no, na vratu i ramenu, u vidu lineamih mo-
tivalzvedenih CeS!jem i apliciranih dekorativnih traka.
Ovo je standardizovan oblik krCaga, sudeti po profi-
laclji i vrsti ukrasa. Razlike postoje u duzini vrata, sto je
uticalo i na polouj drskc. Nairne, u slueajevima kada je
drtka aplicirana na jabuku posude imaju d uti vrat, lime

TIP 111/ 10
Krtag-testija =og okruglog OIVOra, prstenasto pro-
filisanog oboda, kru.Skolikog grla, kratkog vrata, loptastog
trbuha, !ireg ravnog d.n a pro5irene ivice. DrSka polazi od
korena grla i zavr5ava se na sredini rrbuha. Raden je od
preei~ne gline, crvene boje petenja. Spoljna povr!inaje
do sredine releno iii tuto gledosana. Urezi u vidu vodorav- Tip III/10
R J: 4
nih tljebova nalaze se na vratu i gornjoj polovini trbuha.
Ovo je u potpunosti standardizovan oblik kreaga ko-
ji sejavlja u dve veliCine, kao sasvim mala i kao velika po-
suda.
Mesta nalaza:
- 0 . G. Severoistoeni bedem 1968. g.; kula V. sonda 16-A,
turski horizont II-A ; A; 22.
- P. 0 . P. Palata 1986. g.; prostor atrijumskog dvorista, sloj
iznad kaldrme; A: 158. Tip 111/J)
Datovanje: kraj 16-17. vek. RJ: 4

TIP III/ 11
Kreag-bardak okruglog otvora, prstenasto profilisa-
nog oboda, levkastog grla, kratkog vrata, sireg, loptaStog
trbuha. Sito za preCiseavanje vode nalazi se ispod grla
odakle polazi i traka koja povezuje lzlivnik u vidu piska,
apliciran na ramenu suda. Radenje od gline pome&ane sa
sitnozmim peskom, crvene boje petenja. Traka koja spa-
ja izlivnik i recipijentje ukra!ena kosim urezima sa rupi-
ca.m a izmedu njih.
Mesto nalaza:
- 0. G. Severoistoeni bedem 1969. g.; kula V. sonda 16-A,
turskl horizont 11-B; A: 39. TipliijJZ
Datovanje: prva polovina 17. veka. RJ : 4
 Gradska keramika Beograda 1> 16-!7. uek
~>- Tipelogija keramickih oblika ~>-

je poveeana i ukupna visina krCaga. Kod niiih posuda vrat T IP III/ 15

j e kra~i, a drika polazi od grla suda.
Mesta nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum,jama 1; A; 1 (2 posude).
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum,jama 1; A: 21 (2 posude).
- z. P. 1973. g.; sonda 2,173, jama 1; A: 86.
Datovanje: 16-17. vek.
TIP III/ 13
Kreag-testija uzanog okruglog otvora, l'nanje iii vi~e
kupastog grla sa trakastim ojacanjem, kratkog vrata, jajo·
likog trbuha, uieg ravnog dna prosirene iviee. Radenje od
preciseene gline, crvene boje peeenja. Ukras je izveden
slikanjem belom bojom - motiv riblje krljusti iii usprav·
ne trake, a preko eelog suda je sloj zelene glazure.
Recje o standardizovanom tipu posude kod koje se u
eelokupnom izgledu istiee specifican oblik grla, sa plastic·
nim rebrom. Onoje trakasto i na pojedinim primercima
izlazi iz linije profila u vidu male kragne. Pored manjih raz·
lika u obliku oboda i velicini drike, osnovni kriterijum za
izdvajanje varijanti predstavlja oblik trbuha koj ijejajolik iii
loptast, sto uslovljava i duzinu vrata pojedinacne posude.
Mesta nalaza:
- Z. P. 1970. g.; sonda 1a/70, sloj XIII.
- D. G. Severoistoeni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuca 2;
A; 31. MGB: 11/1662.
Datovanje: 16-17. vek.
Mali kreag okruglog otvora, cilindricnog vrata, lop·
tastog trbuha, blago konveksnog dna prosirene iviee. Ma·
sivna drska polazi od sredine vrata i zavr5ava se na sredini
trbuha. Radenje od preciseene gline, crvene boje pelenja.
Posuda je skladnih proporcija i srazm emo tankih zi·
dova, sto naru5ava masivna d rska, zbog koje eela posuda
ima i veCu specifiCnu te:iinu. Jednostavnost profilacije i
dobar zanatski kvalitet isli bi u prilog misljenju da ovaj tip
krcaga predstavlja jedan od serijski proizvodenih, ali ne·
atraktivnih keramickih proizvoda, cime bi se mogla obja·
sniti njihova sporadicna pojava na podrucju Beograda.
Me.sco nalaza:
- D. G. 1979. g.; kvadrat D/XJX, I sloj.
Datovanje: 17. vek.
Tip III/13
Rl:4

TIP 111/ 14 II
Veci kreag ostro prelomljenog ramena, zvonolikog II
II
trbuha, sa masivnim piskom apliciranim na ramenu i sa II
trakasto m dr~kom. Raden je od preCi~cene gline, crvene II
I
boje pelenja. Ukra5enje tehnikom koloritnog sgrafita, sli· I
kan oker bojom i zuto gledosan. II,
Uprkos tome sto nedostaju vazni elementi, posudaje Y1 Tip III/14
II R 1c4
zastupljena kao tip zbog osobenog oblika trbuha. Izgled
otvora se moZe deJimiCno pretpostaviti, i to na osnovu ob..
lika otvora u korenu vrata. Nairne, zakrivljenost tog dela
upu~uje na ovalni, a ne okrugli presek vrata, sto pretpo·
stavlja talasast oblik otvora u vidu izlivnika iii kljuna, a
takode i siri vrat, kao sto je grafickom rekonstrukcijom
predlozeno. Trbuh bi se mogao oznaciti kao bikonican: u
gomjem delu je zvonolik, a donji konus je, verovatno, ova·
lan rOs1onjen na ravno i1i ·prsten3St0 dno.
Mesto nalaza:
- Z . P. 1973. g.; sonda 2,173, jama 2; A: 42a. Tip Ill/IS
Dato!lanje: !6. vek. R 1:4
 Gradska keramika Beograda .. 16-17. vek
.. Tipologija keramic'kih oblika ..

TIP 111/16
Mali krcag (kondir?) okruglog orvora, stanjenog
oboda zaobljene ivice, cilindticnog vrata koji se siti u do-
njem delu i prelazi u elipsasti trbuh, dokje dno siroko na-
glasene ivice. Sito za preciseavanje vode nalazi se dublje
ispod otvora, a dugacka drska okruglog preseka polazi od
sredine vrata i zavr$ava se na sredini trbuha. ~denje od
preeiseene gline, sive boje peeenja i ima sivo glaeanu po-
vrSinu metalnog sjaja. Na ramenu se nalaze nizovi urez.a
izvedenih toeki6em-radlom, dok su na trbuhu urezane
vodoravne linije ili elipsasta udubljenja.
Medu otkrivenim krCazima ovog tipa pojedini pti- Tip Ill/17
merci imaju uii levkast vrat, sto predstavlja jedinu razli- R1:4
ku u pogledu oblika u celini.
Mesra nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum, jama 1; A: 5.
- V. K. Biblioteka 1985. g.; pod rum, jama 1; A: 4.
Datouanje: 16-17. vek.

T IP III/17.
Krcag okruglog otvora ravne ivice, duieg levkastog
vrata, rebrasto profilisanog u korenu, loptastog trbuha,
uskog ravnog dna u vidu profilisane stope. lzvijena traka-
sta dr$ka, kanelovana po sredini, polazi ispod orvora i za-
vr$ava se na ramenu. Raden je od preeis~ene gline, crve-
ne boje peeenja. Spoljna povr$ina je do sredine trbuha ze-
leno gledosana.
Mesto nalaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrat DfVI, jama 20; A: 157.
Datouanje: 16-17. vek.
TIP III/18
Krcag okruglog orvora ravne ivice, dugog levkastog
vrata sa malim plasticnim rebrom u korenu, elipsastog
trbuha, sireg ravnog dna trakasto obradene ivice. u gor·
njem delu vrata nalazi se sito za preeiscavanje vode, dok
Tip III/16
R1 :4
Tip Ill/18
R 1: 4
se otvor sa strane za protok vazduha nalazi u visini r~t­
ke i pored dr$ke, kolenastog oblika i ovalnog preseka, ko-
ja se zavr$ava na sredini trbuha. Raden je od preeiseene
gline, svetlosive boje peeenja i ima glaeanu spoljnu povr-
Sinu. Na vratu i ram~nu nalazi se po jedan snop taJasastih
linija urezanih eesljem.
Mesto nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum, jama 2, A: 2.4.
Datouanje: 16-17. vek.
TI P III/20
Krcag-ibtik okruglog otvora, vodoravnog, sireg traka-
stog oboda, levkastog rebrasto profilisanog grla sa jabu-
kom,jajolikog ili loptaStog trbuha, sireg blago konveksnog
dna trakasto nagla8ene ivice. Kolenasta drska trakastog
preseka polazi odjabuke i zavr$ava se ptibliino na sredini
trbuha, dok je dugacak izvijen pisak za izlivanje tecnosti
apliciran na ramenu. Raden je od preciseene gline, crve·
ne boje peeenja. Spoljna povrsinaje do sredine trbuha iu-
to i1i zeleno gledosana, a na veCini posuda javlja se, ispod
glazure, ukras u vidu uspravnih traka slikanih belom bo·
jom, CestO i snop vodoravnih Jinija urezanih eesljem.
 ssl
1> Tipologija keramic'kih oblika 1>
Ovo je u potpunosti standardizovan Up posude, kod
kojeg se uoeavaju dva oblika trbuha: jajolik (ovalan) i
loptast, sto je jed ina izrazita razlika. Drugu cini profilaci-
ja grla koje je cilindricno sa plitkim tljebovima iii je lev-
kastOg oblika, glatko iii sa jednim iii dva iljeba; to za po-
sledicu ima slabije istaknutu jabuku, cija oblina izlazi iz
linije profila. Pisak ne prelazi liniju otvora, alije na poje-
dinim primercima viSe zakrivljen pri vrhu.
Mesta nalaza:
- v. K. Biblioteka 1985. g.; podrum:Jama 1; A: 8.
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum,jama 2; A: 25.
- P. D. P. Palata 1986. g.; Gradevina rv. septicka jama; A;
135, 137 ( 2 posude).
Gradska keramika Beograda 1> 16- 17. vek
Tip lll/20
Rl:4
- P. D. P. Palata 1987. g.; jama u atrijumu, A: 364.
Datovanje: 16-17. vek.
TIP III/21
Krcag talasastog otvora u vidu kljuna, dugog vrata,
elipsoidnog trbuha, uskog konveksnog dna udubljenih
zidova. Na jednom primerku utvrdeno je postojanje sita
za preeiscavanje vode ispod otvora. Drska polazi, verovat·
no, ispod otvora i zavr5ava se na sredini trbuha. Radenje
od preci~ne kaolinske gline, svetlokrem boje peeenja.
Preko pomine sudaje bledotuti premaz, na kojem su sli-
kane ukrstene linije crvenom i mrkocrvenom bojom. a
mestimicno i veee fleke zelene iii mas!' ·Iazure.
 5 6>
I Gradska keramika Beograda •
• Tipologija keramic1<ih oblika •
J6- J7. vek

Mesra nalaza:
- P. D.P. Palata 1991. g.; buna.r; A: 655 (2 posude).
- Predgrade, Do.Wl 1978. g.; sloj I- ll.
Darovanje: 16- !7. vek.

TIP III/23
Kr&lg- ibrik okruglog otvora ravne ivice, ovalno pro-
sirenog grla, kratkog.vrata sa plasticnim rebrom, jajoli-
kog trbuha, sireg ravnog dna. Kolenasta dr$ka ovalnog
preseka polazi od rebra na vratu i zavrilava se ncposredno
iznad sredine trbuha. Na istom poloiaju, sa suprome
strane, apliciran je masivan pisak z.a izlivanje teCnosti.
Radenje od preeisrene gline, crvene boje peeenja.

Tip Ill/21 Tip !1lj23

f/.1 :4 f/.):4
 57
Elemente prepoznavanja ovog tipa predstavljaju si-
roko grlo, poloiaj drske i nacin apliciranja piska. Medu
navedenim delovima jedino oblik grla nije u potpunosti
standardizovan, sto je dovelo i do manjih razlika u vrsti
oboda. Profilacija vrata sa mestom prosirenja, takode, ni-
je izvedena dosledno, ali to je pojava koja se uoeava i kod
vecine drugih tipova krcaga.
Mesta nalaza:
- v. K. Kastrum 1978. g.; blok 5, sonda 1/78, jama; A; 529.
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73,
ispod sloja suta; A: 56a.
Datovanje: 16- 17. vek.
TIP 111/ 24
Kreag-ibrik okruglog otvora, kratkog iskosenog obo-
da zaobljene ivice, cilindricnog grla sa jabukom, uzanog
kratkog vrata, rebrasto profilisanim na prelazu u rame,
jajolikog trbuha, uieg ravnog dna prosirene ivice iznad ko-
jeje niz uboda izvedenih noktom. lzvijena trakasta drska
polazi od proSirenja na grlu i zavrSava se na ramenu suda.
Na prelazu iz vrata u rame apliciranje izvijeni pisak za izli-
vanje tecnosti. Raden je od gline izmciane sa sitnozmim
peskom, mrkocrvene boje pecenja. Ceo sud je gledosan
preko sloja belieastog premaza - gornja polovina zeleno,
a donja zutozeleno.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1987. g.; jama u atrijumu; A: 364.
Datovanje: 16. vek.
Tip lll/24
R 1:4
I ..Gradska keramika Beograda .. 16-17. vek
Tipologija keramicldh oblika ..
Tip lll/26
R 1:4
TIP 111/26
Krcag okruglog otvora zaobljene ivice, sireg levka-
stog vrata, elipsastog trbuha, blago konveksnog dna pro-
filisane ivice. !'Ia vrhu vrata nalazi se sito za preciseavanje
vode i ispod nje mali otvor-vemil za vazduh. Kolenasta
drska okruglog preseka polazi ispod re$etke i zavrSava se
na ramenu suda. Raden je od preciscene gline, sive boje
pecenja i ima povrSinu uglacanu do metalnog sjaja.
Ukras je izveden tockicem, u vidu paralelnih nizova dui
celogsuda.
Mesro nalaza:
- G. G. 1987. g.; Sahat kapija,jama 21; A: 255.
Datovanje: 16-17. vek.
Tip lll/ 27
R 1:4
 ss l
• Tipologij a kerarnic7..-ih oblika •
TIP 111/27
Krcag talasastog otvora u vidu kljuna, isko~nog
oboda ravne ivice, dugog levkastog vrata, Joptastog trbu-
ha, Sirokog dna oStre ivice. Na vrhu vrata na1azi se sito za
preeiscavanje vode i ispod njega mali otvor- ventil za va-
zduh. Lucna d..Ska trakastog iii ovalnog preseka polazi is-
pod r*tke i zavr§ava se priblizno na sredini tr!>uha. Ra·
denje od preeiseene gline, sive boje peeenja i ima povr5i-
nu uglacanu do metalnog sjaja. Ukras cine snopovi ureza-
nih vodoravnih i talasastih linija izvedenih ce51jem, koji
je nekada kombinovan sa okruglim ubodima.
KrC<lg ovog tipa predstavlja posuda koja ima levkast
vrat, CeStO sa plitkim sirokim rebrima U donjem deJu. Va-
rijanta oblika ima siri konkavan vrat, zbog cegaje prelaz
u trbuh blaii, sto u celokupnom izgledu posude ne pred-
stavlja izrazitu razliku.
Mesto nalaza:
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula Vl, sonda 4/73,
jama 1; A: 13.
Datollflnje: 16-17. vek.
TIP 111/28
Kreag trakastog otvora u vidu kljuna, kosog izvijenog
oboda, levkastog grla, cilindricnog vraw, elipsastog trbu-
ha, ravnog dna trakasto profilisane ivice. lspod oboda se
nalazi sito za preeiseavanje vode.
Kolenasta d..Ska okruglog preseka polazi u visini sita
i zavr§ava se na sredini trbuha. Raden je od preCiseene
gline, sive boje peeenja i ima povr§inu uglacanu do me-
talnog sjaja. Ukras cine vodoravne linije izvedene Ce51jem
i kosi ubodi.
Mesto nalaza:
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula Vl, sonda 4/73,
sloj Ill.
Datollflnje: 16- 17. vek.
Tip lll/28
R1:4
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
Poklopci
Skroman broj od 16 oblika samo donekle ukazu-
je na njihovu raznovrsnost. U pogledu namene javlja-
ju se dve vrste: uobieajeni poklopci za lonce, kao i
oni mali koji su, u stvari, zapusaci za kreage i boka-
le. Poklopci koji su pokrivali lonce gotovo da se ne
razlikuju od pozoosrednjovekovnih, po oblicima i
tehnoloskim osobinama, pre svega smesama glina
koriseenih za izradu, takode i vrstama ukrasavanja.
Novu pojavu predstavljaju zapu$aci razlicitih obli-
ka, iako zbog profilacije dugmetaste drske na prvi
pogled ostavljaju utisak medusobno slicnih posuda.
' TIP IV/1
Poklopac sa tunelastom d..Skom koja spaja dugrneta-
sto te1o i diskoidni obod ravne ivice1 nekada nareckane
na vrhu. Raden je od g)ine pome5ane sa sitnozmim pe-
skom, crvene iii mrke boje peeenja. Trbuh je nekada
ukraSen urez.anim Jinijama.
Odrednicu tipa predstavljaju oblik oboda i poloiaj
dr§ke, pri eemu od sirine oboda zavisi oblik tela poklop-
ea. Iz tog razloga, kod poklopca koji ima uii disk prelaz u
telo je izdignut pod ostrim uglom i nad tim elementomje
telo - vrh poklopea bikonicnog oblika, najverovatnije sa
malim dugmetastim zavr§etkom, koji je mogao imati
otvor za izlazak pare.
Mesta nalaza:
-G. G. Severoistoeni l:!,edem 197L g.; sonda 5/7Ljama; A: 16.
- D. G. 1976. g.; kvadrat 0/Vl, jama 20; A: 137.
Dato~XAnje: 16-17. vek.
TIP IV/ Z
Poklopac isko§enog oboda zaobljene ivice, sa iljebom
sa unutrasnje strane, konicnog tela, dugmetaste drske.
Raden je od gline pomeSane sa sitnozmim peskom, crve-
ne iii mrke boje peeenja. Pojedini primerci imaju linear-
ni ukras, slikan crvenom iii crvenkastomrkom bojom.
Tip IV/1
R 1: 4
 Gradska keramika &ograda ~ 16-17. vek
~ 7Ypologija keramic'kih oblika ~

Mesra nalaza:
- Z. P. 197L g.; sonda 10/71; MGB: 1V1848.
- Z. P. 1973. g.; sonda 2/73, jama I; A; 33.
- 0. G. Severoistocni bedem 1964. g.; kula IY, sonda 3/64;
A: 170.
- P. 0. P. Palata 1985. g.; podrum, iznod poda; A: 80.
Oatolltlnje: 16- 17. vek.

Tip IV/2 T IP IY/ 4

R 1: 4 Poklopac racvastog oboda, koso postavljcnc unutraS·
rjje i vodoravno izvucene spoljne ivicc koja se nastavlja u
ravan, plocasti gomji deo. Radenjc od gline pome.Sane sa
sitnozrnim peskom i komaditim4 tucMog krecnjaka,
mrkocrvenkaste boje pecenja.
Mesro nalaza:
-G. G. Severoistocni bedem 197L g.; sonda 6/71, sloj I- Illa;
A:43.
- P. 0 . P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 236.
Oatolltlnjt· 16-17. vek.

7YpiVj3 T IP IY/ 5
R 1:4 Poklopac-zapu!ac raevastog oboda, koso postavljene
iii lucne unutra5nje i vodoravno izvuecnc spoljne ivice,
Mcsra nalaza: konitnog rrbuha zaobljenih zidova, dugmetaste profilisa-
- G. G. Severoistotni bedem 197L g.; sonda S/7l,jama; A: 17. ne drske. Raden je od fino prccistcne glinc, sive boje pe-
- 0 . G. 1976. g.; kvadrat F/ Ill, jama 15; A: 2L. cef\ja, sa tamnosivim premazom metnlnoglijaja, nanetim
Oaro..anjc: 16-17. vek. preko spoljne povrsine.
Prema sirini tela postoje dve varijame ovih poklopaca,
T IP IY/ 3 mada su zidovi na jednok nacin z.aobljeni i visina je pri-
Poklopac-zapu!ac raCva.swg oboda, uspravno postll· blitno jednaka. Takode, postoji razlika u obliku unutra·
vljene, nekada izdufene, unun-aSnje i vodoravne iii koso !nje ivice oboda, kojaje u osnovi isk~na, alije ravna iii
izvuecne spoljne ivice, plitkog konicnog tela, profilisane lucno oblikovana.
dugmewte drike, sa z.aobljenim iii ravnim z.avrietkom.
Raden je od preli~ne iii gline pome.Sane sa sitnOtrnim
peskom, mrkocrvenkaste, sive iii iuCkastobele boje pelc· Tip IV/4
nja. Spoljna povriina je teleno iii iuto gledosana, a spora· \ '----'-- . JJ- R ! :4
dicno sejavlja i slikani ukras belom i zelenom bojom. Pri·
merak raden od iuCkastobele gline ima tirkizno gledosanu
povr~inu.
Medu posudama koje odreduju vrsta racvastog obo·
da i prontacUa tela, postoje manje razlike. Visina unutra·
~'lie ivicc varira, t.1ko daje na pojedinim primercima ona
u vid~ lzduienog cilindricnog el~(t!enta. Profil tela je u
osnovi konlcan, ~ je uiobljen, a sasvim izuzetno i ma
o$tre prelomc, dokje visina takode razlicita. Ougmetasta
drika je izvedena na dva nacina: profilisana i jednostav- Tip IV/ 5
na, a u okviru obe ove vrste javlja se nekoliko varijanti. R !.4
 Gradska kt:ramika Beograda ~ 16-17. vck
60 I• TipoiOifiJD keramiel.;h oblika •

Kod ovog tipa poklopca obod ima kosu iii trakastu,

kanelisanu ivicu. Kosina tela u pojedinim slueajevima
TipN/6 prelazi u blago zaobljen profil. Ccsto je na gornjem delu
Rl:4 tela mali otvor za izlazak pare. Cela drska je aplicirana na
telo, a naknadno je sa unutrasr\ie strane probu!en kana!
do dugmetastog zavr!etka.
0 Mesra nalaza:
- G. G. JugoiStotni bedem 1973. g.; kula Vl, sonda 4/73,
jama 1; A: 7.
- 0 . G. 1997. g.; sonda 1/97, jarna 2; A: 4220.
-D. G. 1979. g.; kvadrat E/Vl,jama 22; A: 125.

.~
Datouanje: 16-17. vek.

TipN/7 T IP IV/8
Rl:4 Poklopac ravnog oboda, konicnog tela, ravne dr-Ske
ostro profilisane trakaste ivice. Radenje od gline pomeSa-
Mesra nalazo: ne sa krupnozrnim peskom i rocanim krelnjakom, mrko-
- G. G. SeYeroistoCni bedem 197L g.; sonda 4/71. horiwnt I; crvenkaste iii mrkosive boje petenja. Mali otvor za izlazak
A:2. pare nalazi se ispod drSke, a na ravnoj povriini nekada je
- G. G. Severoistoeni bedem J97L g.; sonda 6/71. jama I; reljefna oznaka.
A: 62. lako je ovo jasno odreden tip poklopca, u procesu
- 0. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; sonda 15/68, II sloj; oblikovanja standard nije u punoj meri ispo$tovan. Uti·
A:72. sak je da zavrsni deo ima clemente koji odreduju tipolo-
- P. 0. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 65L. ski oblik, itO SU siroka dr$ka sa OStrom trakastom ivicom
Datouanjc: 16-17. vek. i njcno postolje, kao i kosina tela. Sloboda u izvodenju tih
elemenata ogleda se u razlicitom obliku postolja dr-Ske, ko-
T IP fV/6 ji je nekada levkast, dok na pojedinim primercima u pot·
Poklopac-zapu5ac ralvastog oboda, luene unutr.!Snje punoSti nedostaje, vee se dr-Ska gradi neposredno iz tela.
i vodoravno izvulenespoljne iviee, zvonolikog tela, profili- Profll tela je, takode, razlicit: ~bljen iii prelornlje.n, dok
sane dugmetastedrSke. Radenjeod fino preliseenegline,
svetlosive boje pelenja, sa tamnosivim premazom met.al-

.LI '
nog sjaja, nanetim preko spoljne povriine.
Telo ovih zapuS..ea razlicito je izvedeno u gomjem
delu, takoda sejavlja ravan iii zaobljen zid. Orskaje nare-
brena lli sa malim profilisanim dugmencetom zaoblje·
nogvrha.
Mesro nalaza: @7
/ "-
- G. G. SeveroistoCni bedem 197L g.; sonda 6/71. jama 2;
A:70.
Da!OIJDn~: 16-17. vek.

T IP IV/ 7
Poklopac ravnog oboda, konicnog tela, dugmetaste
dr!ke. Raden je od preeiseene iii gline pomeS3.ne sa sitno-
zmim peskom, crvc.nc ili mrkocrvenkaste boje pelenja.
Pojedini primerci imaju li.neami ukras oko oboda, slikan TipNfB
belom bojom, iii je isti deo suda zeleno gledosa.n. Rl :4
 6l
je ivica oboda ravna iii iskoSerla Mesto orvora za izlazak
pare je, takode, proizvoljno odredeno.
Mtsra nalaza:
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuu 2;
A: 18, MGB: 1V165L
-D. G. Severoistocni bedem 1968. g.; sonda 14, turski ho-
rizont I; A: 9~ MGB: ll/1482.
- P. D.P. Palata 1991. g.; bunar; A: 652.
Darovanje: 16-17. vek.
TIP IV/9
Poklopac-'UlpuS..c raevastog oboda, uspravno pasta·
vljene unutra$nje i vodoravno izvueene spoljne ivice, ko-
nitnog tela i mole dugmetaSte drike sa kupo.stim vrhom.
Radenje od pretiseene gline, crvene boje peeenja. Preko
povriine je nanet sloj belog premaza i zelena glazura.
Za razliku od srodnih poklopaca raevastogoboda ( tip
IV/ 3),ovajseizdvaja idebljinomzida, kaoi puno6omdrike.
Mesro nalaza:
-G. G. Severoistotni bedem 1971 g.; sonda 5/7~jama; A: 18.
Darovanje: 16-17. vek.
TIP IV/10
Poklopac blago uvucenog, sa unutrasnje strane
uiljebljenog oboda, zvonolikog tela. Raden je od gline po·
me5ane sa sitnozmim peskom. mrkosive boje peeenjo.
Zvonoliko telo zaobljenog profila, najverovatnije pre-
lazi u dugmetastu driku, slitnu pok.lopcimaiV/ 2 i IV/ 7.
Mesro nalaza ·
-D. G. 1976. g.; kvadrati F,/11-VII, 0/TY, VI, VII, CfV. turski
horizont II; A: 458.
DatoiKJnj e: 16- 17. vek.
Tip IV/9
R 1:4
Tip IV/ 10
Rl 4
I Grad3ka keramika &ograda 1> 16-17. uek
1> Tipologija keramickih oblika ,.
TipN/11
R1:4
TipN/12
R 1:4
TIP IV/11
Poklopac-upuS..c racvastog oboda, lucne unutra-
snje i vodoravno izvueene spoljne ivice, kalotastog tela,
male dugmetaste dr!ke zaobljenog vrha. Radenjeod pre-
ciseenegline, crvene boje peeenja. Spoljna povr!inajeze-
leno gledosana.
Slicno prethodno analiziranom poklopcu IV/ 9, i kod
ovog se uoeava izrazita debljina zida, kao i punota dug-
metaste dr!ke.
Mesro nalaza:
- U. U. 1978. g.; sektor II, sonde I, 2, nasipni slojevi.
Darovanje: 16-17. vek.
TIP IV/ 12.
Poklopac racvastog oboda, uspravno postavljene
unutrasnje i vodoravno izvucene dute spoljne ivice, ko-
nitnog tela i udubljene drske sa trakasto izvueenom ivi-
com. Raden je od preciseene gline, crvene boje peeenja.
Preko povrsineje sloj iutkastobelog premaza.
Osim po velicini, ovaj poklopac se od drugih sa ra-
evastim obodom razlikuje i po dr!ci koja je iiroka, sa ivi·
com pogodnom za prihvatanje. Takode, obrada spoljne
povrsine nano5enjem premaza na poklopcima ove vrste
predstavlja sasvim iz.uzetnu pojavu.
Mtsro nalaza:
- D. G. 1969. g.; kula II, sloj suta.
Darovanje: 16. vek.
TIP IV/13
Poklopac oblika deblje ploce prstenasto oblikovane
ivice, sa drskom ovalnog preseka koja polazi od ivice obo-
da i zavrS..va se na sredini tela. Radenje od gline pomeAa-
ne sa krupnozmim peskom i sitnim komadima tucanog
krelnjak.,, mrke boje peeenja. Ukra5cn jc kosim paralel-
nim ubodima nokta i urezanom truasastom linijom.
Mtsro naltda:
- P. D. P. nasip; A: 2.
Darovanj e: 16- 17. vek.

~ Tipologija keramic'kih oblika ~
Tip/V/13
R 1:4
Tip /Vjl4
Rl:4
TIP IV/14
Poklopac na spoljnu stranu izvueenog oboda zao-
bljene, nekada ravne ivice, sa zljebom na unutrasnjoj
strani, konicnog tela, dugmetaste dt'Ske trakasto profili-
sane ivice. Raden je od preeiseene iii g)inc pometane sa
sitnozmim peskom, sive boje peCenja.
lzmedu ovog i poklopca IV/7 postoji veea slicnost ne
samo u obliku i visini tela, nego i u vrsti dt'Ske. Medutim,
kod ovog je na drugaciji nacin izvedeno oblikovanje dr-
ske, koja je izvueena iz tela, dok je samo dugmetasti deo
apliciran.
Mesto nalaza:
-D. G. 1976. g.; kvadrat C/IY,jama 6; A: 304.
Datouanje: 16-17. vek.
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
'
A
. ' '
Tip/V/15
R 1:4
Tip TV/16
R 1:4
TIP IV/15
Poklopac-zapu5ac raevastog oboda, koso postavlje-
ne unucraSnje i vodoravno izvute:ne spoljne ivice, koniC-
nog tela, profilisane dugmetaste dt'Ske. Raden je od fino
prceiseene gline, sive boje pceenja, sa tamnosivim pre-
mazom mctalnog sjaja.
Prema obliku tela, ovaj poklopac sliean je tipu IV/ 3.
Osnovnu tipoloSku raz1iku predstavlja iskoSena unutra-
snja ivica oboda, kao i dvostruka profilacija d!'Ske koja je
kod poklopaca IV/3 sasvim sporadiena.
Mesro nalaza:
- G. G. Jugozapadni bedem1974. g.; sonda 1/74, turski ho-
rizon! II; A: 3.
-D. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; sonda 14, turski ho-
rizont '1; A: 100.
Datouanje: 16- 17. vek.
TIP IV/16
Poklopac racvastog oboda, koso postavljene unutra-
snje i vodoravno izvueene kratke spoljne ivice, koja je
plitko narebrena, kalotastog trbuha. Raden je od preei·
seene glinc, crvene boje peeenja. Spoljna povrsina je zele-
no gledosana.
Profilacija oboda i tela ovog poklopca gotovo su iden·
ticni istim elementima kod tipa IV/5, ali ovaj poklopac
odreduje postojanje drske. Zbog izrazite slienosti izmedu
pomenutog i ovog tipa poklopca ostaje otvoreno pitanje:
da li zbog nedostatka dugmetaste dr$ke ovo predStavlja
osoben tip iii je to moida posledica nemara gmeara koji
je posudu pravio?
Mesro nalaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrati DjVI, VII, jama 12; A: 238.
Darouanje: 16-17. vek.
 Gradska keramika Beograda 1> 16- 17. vek
63 1 1> Tipologija keramic'kih oblika >-

Tmrjiri
Tanjiri ne predstavljaju znacajnu formu posuda
u materijalu iz Beograda, pre svega zbog skromnog
broja od 7 tipova. Tipologija nije razudena, au pitanju
su prepoznatljivi oblici. Nairne, svi poreklo imaju u
vizantijskoj produkciji 11- 12. veka i od tog vremena
ostaju, u velikoj me ri, neizmenjeni do kraja 17. veka.

TIP V/ 1
Thnjir konicnog oblika, na niskoj prstenastoj stopi.
Raden je od precistene gline, crvene boje pecenja. Unu-
trasnjost i spoljna povrSina oko otvora su jednobojno, ze.
leno iii zuto gledosani. Sa unutrasnje strane ispod oboda
i dui trbuha urezanesujedna iii dve kanelure, ana poje·
dinim primercima i dnoje ukraSeno, u vidu reljefnog me·
daljona koji je izveden tockicem-radlom.
Razlika u obliku oboda postoji, ali sene moie ozna·
citi varijantom, zbog toga sto je na pojedinim primercima
iskrivljenje nastalo zbog razlicite sirine i dubine kanelure
u tom delu. Karakteristikom oblika moiese smatrati stanji·
vanje zida suda u gornjem delu, u zoni oboda, dok stopa i
donja polovina recipijenta imaju istu debljinu suda.
Mesta nalaza:
- G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/ 73,
jama 1; A: 6.
- 0 . G. 1976. g.; kvadrat 0/VI,jama 20; A: 135.
Datovanje: 16- 17. vek.

T IP V/2
Tanjir kalotastog oblika, ravne i blago zakoS.ne ivice
oboda, na niskoj prstenastoj stopi. Radenje od gline pes·
kovite fakture, crvenkastomrke boje pecenj a. Unutras-
njost je zeleno gledosana. Na dnu, u medaljonu, nalazi se
otisak kruzno isetenog komada tkanine. Na tanjiru su vid·
ljivi otisci tripoda, kojima su posude bile razdvajane prili·
kom petenja. Povrsina posude sa spoljne straneje ukr.Sc-
'CQ--· l i I .
na gusto rasporedenim plitkim zljebovima.
Mesto nalaza:
- Z. P. 1971. g.; sonda 6/71, sloj XVI; A: 223
Datovanje: 16-17. vek.

TIPV/ 3
tanjir bikonicnog oblika na niskoj prstenastoj stopi.
Obod je vodoravno razgmut, nekada sa nareckanom ivi·
com, stopaje konicna iii prstenasta. Radenjeod pre¢iseene
gline, crvene boje petenja. Unutrasnja i delimicno spoljna

64
povrsina su zeleno gledosane preko sloja belieastog pre·
m~. Sporadicno se javljaju krupne spirale slikane be·
lorn bojom ispod zute glazure.
Ovaj tip posude nije u potpunosti standardizovan,
~to se uotava na zidovima trbuha koji eesto imaju blaiu
profilaciju. Ta tendencija istiCe sliCnost ovog sa ka1ota~
stim tanjirom v/2.
Mesta nalaza:
- G. G. Jugoistocni bedem !973. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama I; A: 8.
-D. G. 1976. g.; kvadrat D/VII,jama 11; A: 191.
- D. G. 1977. g.; kvadrati E/IY. V,jama 30; A: 1324.
Datowmje: 16-17. vek.
TJPV/4
Tanjir konicnog oblika, ~irokog gotovo vodoravnog
oboda, na niskoj prstenastoj stopi. Radenje od pretiseene
gline, crvene boje petenja. Unutra$njostje maslinasto gle·
dosana preko sloja belog premaza. Otisci nepravilnog ob·
lika poticu od tripod a i nastali su u procesu peeenja suda.
Medu tanjirima ovo jejedina posuda srazmerno debe·
lih zidova, kod kojeje Stopa takode masivna, SIO doprinosi
znatno vetoj specificnoj teiini u odnosu na druge tanjire.
Mesto nalaza:
-D. G.!978. g.; kvadrat E/Ill,jama 53; A: 1574.
Datouanje: 16-17. vek.
TipV/4
R 1:4
Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. uek
I ~ Tipologija keramic"kih oblika ~
TIP V/ 5
Tarijir vodoravno razgrnutog, lucnog oboda, oval·
nog, blago prelomljenog trbuha, na niskoj konicnoj stopi.
Raden je od preciseene gline, crvene boje petenja. Unu·
trasnjost je jednoboj11o. zeleno gledosana iii ukrasena u
tehnici koloritnog sgrafita - slikano je mrkom i zelenom
bojom ispod zute glazure.
Varijante u okviru ovog tipa tanj ira mogu se odrediti
na osnovu vrste oboda, koji je vodoravan iii kos, sto ma-
nje iii viSe istiee njegov lucni oblik. Specificnu pojavu
predstavlja izrazita debljina dna dekorisanog tanjira, sto
je uocljivije zbog veoma tankog zida recipijenta.
Mesta nalaza:
- G. G. bedcm 1971. g.; sonda 5/71, jama; A: 2.
- D. G. Severoistocni bedem !969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A: 14, MGB: 1665.
Datouanje: 16-!7. vek.
T IPV/ 6
Mali tanjir vodoravnog oboda trakaste iviee, koni&
nog rccipijcnta, na niskoj konicnoj stopi. Radenjeod pre·
ciseene gline, crvene iii mrkocrvenkaste boje peeenja.
Unutrasnjostjezeleno iii zuto gledosana. Na dnuje reljef·
ni ukras - rozeta u medaljonu
Mesta nalaza:
-D. G. Severoistocni bedem1969. g.; izmedu Istocne kapi·
je I i Istocne kapije II; A: 208.
Datouanje: 16-17. vek.
\ .c 7
,. TipV(S
I
' RJ:4
 6S
Tip V/6
R l :4
TipVj7
Rl:4
TIP V/7
Tanjir konicnog oblika, na nikoj swpi. Raden je od
preei~negline, crvene boje peeenja. Unutrasnjostjejed·
nobojno, zeleno gledosana, a pojedini primerci su oslikani:
belom bojom i zuto gledosani iii zclenom bojom na bcloj
podlozi, sa zutom glazurom.
Za ovaj oblik tanjira karakteristiean je zljeb sa unu·
trasnje strane oboda koji je spolja ravno zavrS.n (trou·
gaon) iii vodoravan, trakast. Takode, dno je zaobljeno iii
ravno, dokje stopa konicna, sa izvueenom ivicom, neka-
da unutr.Snjom, a nekada spolj nom.
Mesra nalaza:
- G. G. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 4/73,
jama I; A; 7.
-D. G. 1976. g.; kvadrati E/ 11!, D/IY, V. VI I, C/11!, turski
horizont I; A: 642.
DatoiHlnje: 16-17. vek.
Bokali
Bokali predstavljaju slabije zastupljenu formu
trpez!lih posuda- izdvojeno je svega 12 osnovnih ti-
pova. I pored toga, oni u dobroj meri predstavljaj u
raznovrsnost produkcije gradske keramike. U celini
posmatrano, postoje dve grupe: posude uzeg okruglog
I Gradska keramika &ograda ~ 16-1Z uek
~ Tipo/cgija keramic'kih oblika ~
otvora i d uieg vrata, koje su po profilaciji blize krea·
zima, i one s iroko otvorenog recipijenta sa talasasto
modelovanim izlivnikom, slicno poznosred njove-
kovnim, alii savremenim bokalim a za vodu.
Iako j e rec o standar dizovanim oblicima u okvi·
ru pojedinih osnovnih tipova, medu posudama se
javljaju manje razlike u sirini otvora, manj em iii ve-
eem nagibu vrata iii obliku trbuha. Cest je slueaj da
je u okvirujednog tipa bokala d no radeno na dva na·
cina, kao ravno neprofilisano i izvucene ivice, slicno
stopi. Takode, kod pojedinih oblika dr5ke su razlici-
tog preseka, mada uvek na istom mestu aplicirane
na sud.
Bokali ne predstavljaju dekorativne posude, iako
je vecina gledosana delimicno ili sasvim. Uglavnom
sujednobojni, retko sejavljaj u trake izvedene tehni·
kom slivanja, a sgrafito u krasje sasvim sporadiean.
T IP Vl/ 1
Bokal okruglog otvora zaobljene ivice, dugog sirokog
cilindricnog vrata, malog loptastog trbuha, ravnog dna
prosirene ivice. Drska tunelastog oblika, ovalnog preseka
sa zljebovima, polazi od sredine vrata i zavr5ava se na sre-
dini trbuha. Radenje od preci~ne gline, crvene boje pe·
eenja. Plitki zljebovi nalaze se is pod otvora i na ramenu.
Spoljna povrsina je delimicno gledosana - zelena glazura
nanesena je preko belog premaza koji se slivao.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1986. g.; Gradevina lY, septicka jama; A:
131- 133 (3 posude).
Datovanje: 17. vek.
-·
Tip Vl/1
R 1: 4
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

TIPVI/2
Bokal okruglog otvora, cilindricnog, blago iskoSI!nog
vrata, uskog loptastog trbuha, ravnog dna ostro naglaSe·
ne ivice. Kolenasta dr5ka ovalnog preseka polazi ispod
otvora i zavriava sc ncposredno iznad sredine trbuha . Ra-
den je od preeiseene gline, crvene boje peeenja. Veti deo
sud a oslikan jebel om bojom, tehnikom slival\ia, a preko
je nanesena, u tankom sloju; iuta glazura.
Mesro nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985.g.; podrum, jama I; A: I L
Datouanje: 16- 17. vek.
Tip Vl/2
RI:4 TIPVI/3
Bokal talasasto oblikovanog otvora, izduienog kru·
skolikog tela, sirokog ravnog dna prosirene ivice u vidu
stope. Tunelasta dr8ka okruglog preseka iii trakasta, po-
lazi ispod otvora i zavrSava se na sredini Hi pri dnu recipi·
jenta. Raden je od preCiseene gline, crvene iii mrkocrve-
ne boje peCel\ia. Boka\ je oslikan belom bojom i iuto iii
zeleno g!edosan.
Mesta nalaza:
- G. G. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 5/73,
jama 2; A: 102.
-G. G. Severozapadni bedem 1968. g.; izmedu dva bede-
ma, sloj pepela u ognjistu; MGB: 11/1064.
Datouanje: 16-17. vek.

TIPVI/4 w ~'-f'\.-.
Bokal okruglog otvora, cilindricnog iii konicnog vra·
ta, loptastog trbuha, ravnog prstenasto profilisanog dna,
ravne ili kose ivice. TUnelasta iii kolenasta dr8ka, trakasta
iii ovalnog preseka, polaz.i ispod otvora i zavr5ava se na sre-
dini trbuha, rede na ramenu. Radenje od preCis6ene gli-
ne, crvene, a izuzetno i mrkocrvene boje peCenja. Spoljna
povr5ina je delimicno gledosana preko sloja belicastog
premaza. Nekada se neposredno ispod otvora nalaze ilje-
bovi, a u korenu vrata plitka rebra.
U okviru ovog tipa postoji nekoliko bliskih varijanti,
iz.dvojenih prema sirini trbuha koji je loptastog ili elipsas-
tog oblika. Takode, pojed.ini bokali koji im'aju siri cilind-
riclan vrat pribliiavaju se obliku Vlfl, sto moie da uputi na
zajednicki prototip. Madaje dr5ka izvijena, sto predstavlja
jednu od vainih osobina, sporadicno se javljaju i jedno-
stavne dr8ke Juenog i tunelastog oblika.
Mesra nalaza:
Tip Vl/3 - G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI, sonda 5/73,
Rl:4 jama I; A: 83.
 Gradska keramika Beograda .. 16- 17 uek
.. Tipologija keramic1<ih oblika ..

Tip VI/4
R1:4

-·
- G. G. Sahat kapija 1987. g.; sonda 7j87,jama 21; A: 258.
-D. G. 1973. g.; sonda 3/73,jama 1; A: 23.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 235, 259 (2
posude).
- P. D. P. Palata 1991. g.; jama u atrijumu; A; 374.
- P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 656.
Datovanje: 16- 17. vek.

TIPVI/ 5
Bokal okruglog otvora prstenasto profilisane ivice, Tip VI/5
kraeeg konicnog vrata,jajolikog trbuha, ravnog dna. Drska R/:4
kolenastog oblika, trakastog preseka, polazi od otvora i
zavrsava se na sredini trbuha. Radenje od preciseene gli-
ne, crvene boje petenja. Gled maslinaste boje je mesti-
miCno nanesena na trbuhu l drSci.
Me.sto nalaza:
- D. G. 1978. g.; kvadrati D, E/111, jama 54.
..
Datovanje: 16- prva polovina 17. veka.

TIPVI/6
Bokal okruglog otvora, uspravnog trougaonog i sa
unutr.Snje strane uiljebljenog oboda ravne ivice, cilind-
ricnog vrata, elipsastog trbuha, sirokog ravnog dna, pro-
Sirene oStre ivice. DrSka polazi ispod otvora i zavrSava se
na sredini trbuha. Radenje od fino preciseene glinc, sive

•
boje peeenja sa tamnije sivom, metaliziranom povr8inom.
Ukrasje urezan, linearnog-geometrijskog stila.
Na ovim bokalima, koji su u pogledu oblika i tehnolo-
skih osobina veoma ujcdnaceni, javljaju su dve razlicitc
vrstodr8ki:'izvijena, ovalnog preset<a ijednostavna kole-
nasta, trakastog preseka.
Me.sta nalaza:
-G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.; kula VI,jama 1; A: 12.
 GB I Gradska keramika Beograda • 16- 17. vek
• Tipologija keramic"kih obUka •

- D. C. Severoistotni bedem 1968. g.; kula V, sonda 16-A,

rurski horizont I; A:. 13.
- D. C. 1976. g.; kvadrat C/ 111, sloj peska; A: 838.
Darovanje: 16- 17. vek.

TIP VT/7
Bokal talasasto (?) oblikovanog otvora, sirokog oval-
nog vrata, loptastog trbuha, uskog konkavnog.dna sa dis-
koidnim lspup¢cl\jem na sredini. Radenje od gline pome-
!ane sa sitnozmim peskom, zu&astobele boje petenja .
Spoljna i unutra!l\ja povrsina su zeleno gledosane.
Oblik otvora je pretpostavljen na osnovu sacuvanog
deJa vraUI kojlje sirok i neznatno se suiava prema obodu, TipV/fl
R 1:4
zbog Cegll se smatra da moie biti talasast iii sa izlivnikom
u vidu kljuna. l'o$uda predStavlja izuzetan zanatski prolz-
vod, tto se uoeava na osnovu odlieno priprernljene gline i
glazure, kao i po2navanja tehnologije peeenja i gledosa· Tip Vl/ 8
nja keramickih posuda. R 1:4
Muto nalaza:
- P. D. P. l989. g.; zapadni deo padine, terasa l, jama 2.
Datovanje: 16-prva polovina 17. veka.

TIP VI/ 8
Bokal okruglog otvora, trakasto profilisanog i dvo-
struko kanelovanog oboda, sirokog vrata, ovalnog tela,
ravnog dna, zaobljene iii ostre ivice. Drska tunelastog iii
Juenog oblika, trakasta iii ovalnog preseka, polazi od otvo·
ra i zavr!ava se na sredini trbuha. Radenje od preci~ne
gline, mrkoervenkaste boje peeenja. Custi beli premaz
eesto prekriva spolja!njOSt i unutriJSnjost, dokje oko obo-
da iuta, nekada m rka olovna glazura.
lako predstavljaju standardizovan proizvod, medu
ovim bokallrna javlja se varijanta, izdvojena na osnovu
oblika dna koje je ravno i utapa se u oblinu trbuha, btt
proSirene o!tre ivice.
Muta nalaza:
- V. K.I<Jistrum 1982. g.; sonda 7, blok l,jama I; A: 55.
- V. K. Bibliotcka 1985. g.; podrum, jama 2; A: 27.
- v. K. Biblioteka 1985. g.; pod rum, jama 2: A: 28.
- D. c. Severoistoeni bedcm 1969. g.; sonda 3/69, kuda 2;
A: 30, MGB: 11/ 1652.
Datovanje: 16-potctak 18. veka.

TIPVT/ 9
-- -·
Bokal okruglog otvora, Sirokog cilindrienogvrata, lop-
tastog trbuha, ravnog dna proSirene ivice. lzvijena drib
ovalnog preseka polazi od sredine vrata i zavr5ava se pri·
 Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. uek
~ Tipologij a keramiCkih oblika ..

blizno na sredini trbuha, a izlivnik u vid u piska apliciran
je na ramenu suda. Raden je od preciseene gline, crvene
boje peeenja. Tri rtiza Zljebova plitko su urezana dui po-
sude. Preko spoljne povrsine nanetje sloj belog premaza
i zelena glazura, dok je unutrasl\iost cela prekrivena bez·
bojnom gledu.
Posuda je veoma dobrog kvaliteta, a sa posebnom
p.Znjom napravljene su dcike koje na zavr$etku imaju de·
korativno ispupeel\je. Otvor nad kojimje apliciran pisak
za izlivanj e teenostij e sirok. Zbog velike ilirine otvora, po·
stoj anje piska predstavlja neuobieajenu poj avu.
Mesro ru:~laza:
- P. D. P. Palata 1986. g.; prostor atrijumskog dvorista, sloj
iznad kaldrme; A: 164.
Darouanje: 17. vek.

• T I P Vl/ 10
Bokal sa izlivnikom u vidu klj una, trakasto profilisa·
nog oboda, kratkog vrata, loptastog trbuha, verovatno rav-
nog dna. Na obodu i sredini trbuha vide se tragovi d!'Ske
kojaje, najverovatnije, trakasta. Raden je od preeiseene gli·
ne, mrkocrvene boje peeenja. Na gomjem delu suda nala·
ze se aplicirane tanke trake, od kojih je jedna nareckana
toclkieem- radlo m. Na posudu su u gomjem delu tela, do
Tip Vl/9 ramena, naneti beli premaz i zelena gled, oba sa tragovi-
~.--· ·· R 1:4 ma slivanja sa spoljne i sa unutra.Snje strane.
Me.sro nalaza:
- P. D. P. Palata 1985 g.; pod rum; A: 78.
Datouanje: 17. vek.

T IP Vl/ 12
Bokal okruglog otvora, trakasto profilisanog i sa unu·
tr.Snje strane uiljebljenog oboda, kratkog vrata, izduienog
jajolikog trbuha, uzanog dna u vidu stope, prosirene ootre
ivice. Mala trakasta drSka polazi od otvora iii neposredno
ispod njega i zavrS.va se na ramen u. Radenje od preCisee·
negline, belieaste bpje peeenja. Unutr.Snjostje tamnoiuto
iii zeleno gledosana, a delimicno i spoljasnjost, oko oboda
i preko dl'Ske, sa tragovima slivanja. Kod zuto gledosanih
bo kala eesce je o ko oboda m rka glazura.
Mesra ru:~laza:
Tip Vl/10 - G. G. Severoistoclni bedem 1971. g.; sonda 5/71,jama; A: 6.
R 1: 4 - G. G. Severoistocni bedem 1971. g.; sonda 6/ 71, jama 2;
A: 66.
Darouanje: 16-17. vek.

Pelmri
forma posuda za ispijanje vode ili vina oznace-
naje te,rrninom pehar, ali se u nj eni m okvirima, kao
brojniji ol:llici, javljaju i solje i krigle. Rusticni naziv
Tip Vl/ 12 pehar, kojim su oznaeavane posude ove namene iz
Rl:4 ranijih epoha, b ile s u, pretezno, bez d rske i eesto na
 Gradska keramika &ograda .. 16-17. tJ<:k
70 1 .. Tipologija keramic"kih oblika ..

stopi, slienije proizvodirna od stakla. Materijal 16-17. maslinasto, nekada preko belilastog prernaza. Ova para-
veka obuhvata i takve posude bez drSke, S!o je uricalo lelna vodoravna tljeba urezana su ispod oboda.
na to da sveobuhvamim tenninom istaknemo raz- Pehari ovog tipa rac!eni su u dve veliane, odnosno za.
premine, tako sto je posuda manje zapremine pravljena
novrsnost ripova u na5em pregledu, a takode i nje·
sa kra~lm vratom i plic:Jm trbuhom. Ovo nije bitnije utica·
gov, u osnovi i dalje, srednjovekovni karakter. lo na cclokupni oblik, ali ipak manji sudovi imaju trbuh
Broj pehara nije mali - 17, pri eemusu svi vooma koji je na granici bikonicnosti i neznatno uti otvor, kao i
jasno definisani, tako da varijanri u pravoin smislu vrat, za razliku od vetih pehara.
reCi gotovo da i nema. Mes<a nalaza:
- G. G. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula JY, sonda 5/73, sl.
I-IV; A: 94.
T I P VII/ 1 -G. G. Jugoistoeni bed em 1973. g.; kula JY, sonda 5/73,ja·
Pehar okruglog otvora zaobljene iii ravne ivic:e, cilind- ma 2; A: 101.
ricnog vrata, loptaStog trbuha, !ireg ravnog iii konveksnog Datovo.nje: 16-17. vek.
dna trakaste ivic:e, sa dr!kom koja polazi ispod o<vora i za.
vr!ava se na sredini trbuha. Raden je od preeistene gline, TI P Vli/ 3
crvene boje pe¢enja. Na spoljnoj povrsini je delimicno Pehar-krigla okruglog otvora, konicnog tela, sirokog
nanet bell premaz na kojem je slikano zelenom bojom. ravnog dna, sa dr8kom ovalnog preseka koja je aplicirana
Glazura je bezbojna na slikanim posudama iii jednoboj· na sredini recipijenta. Radenje od prel.istene gline, mrko-
na. zelena.
Medu peharima ovo je jedan od oblika koji se Cdte
javljaju, pri ~mu su primerci u vcroj meri sli¢ni medu·
sobno, sto ukazuje na standardizovan rip posude. Medu·
tim, postoji rnz!ika u visini, time i u zapremini, stoje kod
izrade vocih posuda dovelo do povocanja visine trbuha iii
vrata, a time i do naru!avanja proporcijskog odnosa del o-
va na posudama. Manje razlike se uotavaju u obliku vra·
ta kojije nekada blago levkast, kao i u vrsti dna, o ~u je
bilo reCi. Uzovo, pehari VII/I imaju dve vrste dr!ke: tune-
lastu ovalnog preseka i kolenastu trakastog preseka, pri
eemu je uvek no lstom mestu aplicirana na sud. Povreme·
nu pojavu predSUIVljaju dugj uspravni tljebovi oko trbuha,
zbog kojih recipijem oblikom podsea na dinju.
Mesta nalaza:
-G. G.Severoistoeni bedem 197l g.; aondaS(ll.jama;A: 14.
-D. G. Severoistocni bedem 1968. g.; sonda 15/68, turski
horizont II; A: 71.
-D. G.1976.g.; kvadrati E/1, V,jama 25; A: 1087 (2 posude).
Datovo.nje: 16-17. vek.

TIP Vl l/2
Pehar okruglog otvora zaobljene ivic:e, cilindricnog
vrata, malog elipsastog trbuha, ravnog dna nagla!enog u
vidu stope, sa tunelastom drskom ovalnog preseka koja
polazi ispod oboda i zavr8ava se na sredini trbuha. Raden
je od prel.istene gline, mrke iJi ervenkaste boje pe¢enja. TipVIl/2
Spoljna povr!ina je delimilno gledosana zeleno, 1uto iii Rl:4
 nl ..Gradska keramika Beograda .. 16- 17. vek
Tipologija keramic"kih oblika ..
crvenkaste boje peeenja. Spoljna poV!'Sina je zeleno gledo-
sana preko belicastog prernau>. Paralelni vodoravni i!je-
bovi urezani su dui celog suda na pribliinom rastojanju.
Mesto nalaza:
-G. G. Jugoistotni bedem 1972. g.; sonda 2/72, jama kod
T 1; A: 70.
Datovanje: 16- 17. vek.
TIP VII/ 4
Pehar okruglog otvora iaravnjene ivice, dugog cilin-
dritnog vrata, loptastog iii, rede, elipsastog trbuha, uskog
ravnog dna oblika stope, nekada prooirene ostre ivice, sa
izvijenom dr$kom, ovalnog preseka i sa uzdu:!nim :!ljebo-
vima, koja polazi ispod otvora i zavrSava se na ramenu su-
da. Raden je od preciseene gline, crvene boje pecenja.
Spoljna poV!'Sina pehara je, do sredine trbuha, oslikana
tamnozelenom bojom preko belog premaza i svetlozele-
no gledosana.
Ovaj tip pehara, sa svim razlikama u obliku pojedi-
nih delova, predstavlja pandan bokalima Vl/ 4, sa kojima
je, verovatno, cinio komplet stonih posuda u kucama i
gostionicama.
Mesta nalaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrat D/Y. jama 17; A: !Ole.
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g., sonda 3/ 69, kuca 2;
A: 29, MGB: 11/1657.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 260a (2 po-
sude).
Datovanje: 16-17. vek.
Tip Vll/3
R 1: 4
• -
Tip Vll/4
R 1:4
TIP VII/5
Peh ar-solja okruglog otvora, isko$enog oboda zarav-
njene ivice, kratkog vrata, loptastog ttbuha, ravnog dna,
sa masivnom tunelastom drnkom ovalnog preseka koja
polazi od otvora, prelazec!i njegovu ivicu, i zavrSava se na
sredini trbuha. Radenje od preciseene gline, crvene boje
peeenja. Na ramenuje nekada urezano nekoliko paralelnih
linija, preko pomine nanetje sloj belieastog premaza i gla-
zura iute iii zelene boje, ana pojedinim, fragmentarno sa-
tuvanim primercima uoeava se i slikanje mrkom bojom.
Postoje dve varijante ovih pehara koje se iulvajaju na
osnovu oblika dna, y. prelaza iz trbuha u dno. Nairne, jav-
ljaju se oni slicni loncima ( npr.ll/ 2) od kojih se razlikuju,
osim po velicini (zapremini), po masivnijoj dr8ci i veeoj
dekorativnosti, kao i pehari kod kojih izrazito loptasto telo
prelazi u masivno plitko dno, sto pruia utisak ncstabil-
nog suda. Pored ovoga, obod moie biti lucan iii isko8en.
Pojava pehara VII/5 nije brojna i cini se da je rec o
maloj serij i razlitito ukra8enih primeraka. Oni predstav-
ljaju zanatski proizvod slabijeg kvaliteta u odnosu na dru-
ge vrste, kod kojegje prvo peeenje obavljeno na niioj tem-
peraturi, sto je dovelo do poroznosti posude i ljuspanja
glazure.
Mesto nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum, jama 2; A : 3L
Datovanje: 16-17. vek.
Tip Vll/5
R 1: 4
TipVll/ 6
R 1: 4
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Tipologija keramicldh oblika ~

T IP VII/6 u elipsasti trbuh, ravnog, prstenasto profilisanog dna, sa

Pehar-S<>lja talasasto oblikovanog otvOra sa tri mala iz-
Jivnika u vidu kljuna, isko$enog oboda ravne ivice, kratkog
vrata, ovalnog trbuha i ravnogdna, sa tunelastom di'Skom
trakastog preseka koja polazi od otvora, prelaze~i njegovu
ivicu, i zavi'Sava se na sredini trbuha. Radenje od preeiMe-
negline, crvene boje petenja. Obodje sa spolja$njc; i sa unu-
tr.ST\ie strane maslinasto gledosan, kao i gornji deo d!'Ske.
Me.sto nalaza:
-D. G. 1979. g.; kvadrat D VII, jama 11, A: 196a.
Datouanje: 16-17. vek.
T IPVII/7
Pehar okruglog otvora, blago iskoscnog oboda zaob-
ljene ivice, kratkog levkastog vrata, sirokog ovalnog trbu-
ha, ravnog dna, sa malom trakastom drskom koja polazi
od otvora, prelaze~i njegovu ivicu, i zavrS.va se na rame-
nu suda. Raden je od preeiMcne gline, crvene boje peee-
nja. Dui ramena suda nalaze se vodoravni urezi. Otvor i
gornji deo dr5ke su maslinasto gledosani.
Ovaj pehar, kao i ranije analizirani Vll/5, ima oblik
lonca i umnogome je slican tipu 11/2, s tom razlikom sto
je recipijent sire otvoren i dr5ka viSe prelazi liniju otvora.
Me.sto nalaza:
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 238.
Datouanj;: 16. vek.
tunelastom dr5kom, ovalnog preseka, koja polazi ispod
otvora i zavi'Sava se na sredini trbuha. Radenje od preti-
seene gline, mrkocrvenkaste boje petenja. Spoljna povr-
sina je delimicno, do $redine trbuha, zeleno gledosana
preko belicastog premaza. Pehar je goreo, tako da je
osnovna boja suda poprimHa sivi ton, premazje na mestu
slivanja ispod drske postao sasvim beo, a glazura je u vi-
du ogrubljene povrsine sa mestimicno crvenim tragovi-
ma, sto upucuj e na upotrebu oksida bakra za njeno spra-
v)janje.
Me.sto nalaza:
-D. G. 1976. g.; kvadrat E/ lll, jama 19; A; 16a.
Datouanje: 16-17. vek.
Tip VI/!7
R 1: 4

TI P -VII/8
Pehar okruglog otvora, isko5enog trakastog oboda
-
povijene ivice (tipa •kragne• ), kratkog vrata, loptastog tr-
buha, ravnog dna, sa malom trakastom di'Skom koja po-
lazi od otvora i zavi'Sava se na ramenu. Raden je od preei-
sane gline iii pome5ane sa sitnozrnim peskom, belicaste
boje petenja. Unutr.Snjost i ivica otvora sa spoljne strane
su zeleno iii mrko gledosani.
Pored velike medusobne slicnosti primeraka, pehari
koji su oblikovani od gline peskovite fakture imaju veo-
ma tanke zidove i izrazitiju profilaciju ivice oboda. Ovi
pehari su, u opstem izgledu, veoma slieni loncima Il/6.
Me.sta nalaza:
- G. G. Severoistoeni bedem 1971. g.; sonda 6/71, jama 2;
A: 67.
Datovanje: 16-17. vek.

TIP VII/9
Pehar okruglog otvora zaobljene ivice, duieg cilin- TipVIIj9
drienog vrata koji, malo prosiren u donjem delu, prelazi Rl: 4
 7 3 1 Gradska keramika & ograda • 16-17. ..:k
• Tipologija kerami£kih oblika •

T IP Vli/ 10 Mesro nalaza:

Pehar-iolja okruglog otvOra, blago isko$enog. rebra· - Bez podataka.
sto profilisanog oboda, loptastog trbuha, ravnog dna, sa Darouanje: 16-17. vek?
trakastom drikom koja polazi od otvora, malo prelazed
njegovu ivicu, i uvriava se na sredini trbuha. Radenje od TIP Vl l/14
preei&6ene gline, crvenkastooker boje petenja. Ova dublja Pehar isko5enog trakastog oboda uobljen e ivice,
paralelna ureza nalaze se iznad sredine rrbuha. Unutra· kratkog vrata, ovalnog trbuha, ! ireg ravnog dna trakastO
snjost posude i spoljna strana oko otvora su b ledomasli· pro8irene ivice. Raden je od gline pome§<lne sa sitnozr·
nasto gledosane. nim peskom, sive boje petenja.
U grupi pehara koji po obliku podseeaju na Ionce sa Mesto nalaza:
drskom, a tosu ranije analizirani Vll/5 i Vll/7, ovaj pehar - P. D. P. Palata 1991. g.; nivo koliba: prostorija S, jama; A:
u celini posmatran ima najvi5e slicnosti sa tipom 11/2. 639.
Mesto nalaza: DatoW>nje: 16-17. vek.
- P. D.P. Palata 1986. g.; Gradevina IY, septiCkajama; A: 122.
Datouanje: 17. vek .

TIP Vll/11
Pehar-iolja oval no oblikovanog otvora sa izlivnikom
u vidu kljuna, kratkog levkastog vrata, loptaStog trbuha,
uskog ravnog dna, sa trakastom dr5kom koja polazi od
otvOra, neznntno prelazeei njegovu ivicu, i zavriava se na Tip VTI/10

.-
R 1:4
sredini trbuha. Raden je od gline pome8ane sa sitncnr·
nim peskom, crvene boje pecenja. Oko otvoraje, sa spolj·
nc i unutrasnjc mane, mrko gledosan.

UJ
Mesro nalaza:
- P. D. P. Palatn 1991. g.; nivo koliba: trem. .
-
DatOIJ(tnje: 16. vck.
Tlp Vll/11
-- R 1:4
T IP Vlf/12
Pehar-iolja okruglog otvora, trakasto profilis.:lnog i sa
unurra8nje strane uiljebljenog oboda, kratkog vrata, oval·
nog trbuha, blago konveksnog dna postavljenog na tri nofi·
ce, sa malom trakastom drSkom koja po1azi od oboda I zavr·
S..va se na ramenu suda. Radenje od preCiseene kaolinske
gline, svetlooker boje petenja. Unutrasnjost je tutooker Tip Vll/12
gledosana, kao i otvOr i mali deo dr8ke sa spoljne strane. R1:4
Mesro nalaza:
-D. G. 1976. g.; kvndrat D/Y,jama 17; A: 1616.
DatoiJ(tnje: 16-17. vek.

TIP Vl f/ 13
Pehar-krigla okruglog otvora uobljene ivice, cilin·
dricnog recipijenta, blago uvueenjh zidova trbuha, siro·
(~
kog ravnog dna, sa trakastom dr~kom koja polazi ispod
OtvOra i uvrS..va se iznad dna. Radenje od preci&6ene gli·
ne, crvene l>Qje peeenja. Svedozeleno je gledosan preko Tip VT1/13
sloja belieastog prem3Ul. R14
 Gradska keramika Beog-rada .. 16-17. uek
.. Tipologija keramic'kih oblika ..

TIP Vll/15 TIP Vll/16

P!>har (?) uspravnog oboda, kratkog cilindricnog vra·
ta, elipsastog trbuha, ravnog dna sa vi sokim stubastim is-
pupeenjem u sredini, na niskoj prstenastoj stopi. Mala tu·
nelasra dr$ka ovalnog preseka polazi od orvora i zavrsava
se na sredini trbuha. U korenu vratajedekorativna re5etka,
oslonjcna na stubit. Radenje od fino preeistc"e g!ine, sve-
tlosive boje peeenja sa metaliziranom spoljnom povrsi·
nom. Ukras Cine tri vodoravne dublje kanelure na ramenu
i utisnu(i, nepravilno rasporedeni k.ru.ZiCl na trbuhu.
Mesto >Uilaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrat E/III, jama 19.
- P. D.P. Palata 1991. g.; bunar; A: 657.
DatoiXlnje: 16-17. vek.
Pehar ( ?) uspravnog oboda, cilindricnog vrata, elip·
sastog trbuha, ravnog dna sa visokim stubastim ispupee-
njem na sredini. Mala tunelasta drska ovalnog preseka
polazi ispod oboda i za~va se na sredini trbuha. U ko·
renu vrata je dekorativna reiietka, sa tragovima floralne
perforacije. Raden je od fino precistene gline, svetlosive
boje pecenja sa metaliziranom spoljnom povrsinom.
Ukras Cine tri vodoravne kanelure i utisnuti kruZi~i. gru·
pisani po tri na odredenom rastojanju u dva reda.
Mesto nalaza:
- Y. K. Kastrum 1978. g.; blok 6, sonda 1/78, jama; A: 530.
Datouanje: 16- 17. vek.
TIPVII/17
Pehar (?) uspravnog oboda, dugog cilindricnog vra·
ta, elipsastog, gotovo bikonicnog trbuha, ravnog dna sa
visokim stubastim ispupeenjem, profilisanog dna u vidu
prstenaste stope. DuZ.a driika ovalnog preseka polazi ispod
oboda i zavrS.va se na sredini trbuha. Na sredini vrataje
dekorativna re5etka koja je ostala sacuvana samo u delu
oko stubit. . Radenje od fino precistene g)ine, svetlosive
boje petenja sa metaliziranom spoljnom povrsinom.
Ukras cini niz latica sastavljenih od utisnutih kruiita.
Mesto >Uilaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrat C/IY, jama 13.
Datouanje: 16-17. vek.

s wtici
Slanik, slanica, solir - ne predstavlja eest nalaz
medu keramikom 16-17. veka. Svegajedan oblikje
poznat, mada se pretpostavlja da su neke druge ma-
nje keramicke posude mogle imati istu namenu,
npr. tanjiric v/6 iii zdelice Xlll/8 i XIII/10.

T IP VIII/1
Slanik okrug)og orvora, blago isko5enog oboda zaob-
ljene ivice, kalorastog trbuha, na stopi kojaje nekada pro-
filisana. Radenje od precistene gline, crvene boje peeenja.
Spoljna i unutrasnja povriiina su zeleno g)edosane.
Mesta Mlaza:
- U. U. 1970. g.; kvadrat Xll/16, 17.
-D. G. Severoistotni bedem 1969. g.; sonda 3/69, ku~ 2;
A: 16, MGB: 11/ 1661
Datouanje: 17. vek.
 Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
• Tipologija keramic'kih oblika •

- P. D.P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 246- 247 (3

posude).
Tip Vllljl - P. D.P. Palata 1991. g.; bunar; A: 1>53.
R 1:4 Datovanje: 16. vek.

Crepnlje - vrs nici
Crepulje i vrsnici opredeljeni su u isti tip posuda
zbog svoje, u osnovi, iste namene. Obe vrste koriseene
su za peeenje hlebova, pita i raznih drugihjela za ciju
je pripremu bilo potrebno peeenje na zaru ognjista.
Kriterijumi za opredeljenje tipova posuda ove
forme su donekJe razliciti, shod no tome da li je po-
suda imala namenu recipijenta iii poklopca. Zbog
toga, osnovne clemente kod vrednovanja crepulja
predstavljaju naCin modelovanja zida, njegov polo-
Zaj u odnosu na dno i profilacija oboda, dok je kod
vrsnika, pored ovih, znaeajna i visina.
T IP I X/ 1
Crepuija konicnog oblika, zaobljenog oboda, siro-
kog ravnog, izdignutog dna sa kruznim otvorom u srcdi-
ni. Radena je od gline pomeS.ne sa krupnozmim pe-
skom, mrkO<;rvene boje pecenja. Nekada se na unutra-
sr\ioj strani na delu ispod oboda javlja urezana talasasta
linija iii nizovi uboda tocki~em na t rbuhu.
Mesca nalaza:
- P. D. P. Palata, 1986. g.; GradevinaiY. septickajama; A: 128.
Tip IX/I
R 1:4
TIP IX/2
Crepulja ( duvec?) kalotastog oblika, uvueenog prste-
nasto profilisanog oboda, sireg ravnog dna sa trakastom
d!Skom koja prelazi liniju otvora. Radenaje od gline po-
meSane sa krupnozmim peskom i kvarcom, mrke do mr...
kosive boje peeenja.
Mesto nalaza:
-D. G. Scvcroistocni bedem !969. g.; sonda 3/69, ku~ 2;
A : 24.
Datovanje: 17. vek.
TIP IX/ 3
Plitka crepulja-tava konicnog oblika, vodoravnog
oboda proSirene unutraSnje ivice, sa Zljebom na prelazu u
trbuh, ravnog dna. Radena je od gline pomeS.ne sa sitno·
zrnim peskom i krecnjakom, mrkocrvene boje pecenja.
Mesto nalaza:
-D. G. 1976. g.; kvadrat E/III,jama 9; A: 9.
Datovanje: \7. vek.
TIP IX/4
Vrsnik (sac) kalotastog oblika, zaobljene iviceoboda,
sa masivnom drskom na sredini. Oblikovan je rukama,
napravljen je od gline pomeS.ne sa plevom, crvenomrke
boje pecenja i ima unutrasnjost oblozenu kamenci~ima.
Mesra nalaza:
- D. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; sonda 15/68, turski
horizont II; A: 57.
-D. G. !976. g.; kvadrat E/111, jama !9; A: 10.
Datovanje: !6-!7. vek .

r:1 '
~~--__; ___ ,~p/~2 R 1, 4

f :.=······1
Tip IX/3
R 1:4

'
'"'~--_J.---J7
 Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. uek
~ Tipologija keramic'kih oblika ~

TiplX/4 TIP I X/ 5
RJ, 4 Crepulja-tava konicnog oblika, trougaono profilisa-
nog oboda, sirokog ravnog iii konveksnog dna. Radena je od
gline pome5ane sa sitnozrnim peskom, mrke boje petenja.
Medu otkrivenim primercima uoeavaju se dve vari-
..
1 /
jante u obliku oboda kojije prosiren sa unutrasnje strane
'
Hi ima uspravno izvuCenu unutraSnju ivic~ . Mada je reC
preteino 0 posudama-tanjih zidova, ima primeraka kod
kojihje zid deblji u odnosu na dno.
Mesro nalaza,
- G. G. 1969. g.; blok XX/1, 10 (kapija); MGB, 1387.
DatoiXlnje: 16- 17. vek.

TI P IX/6
Vrsnik (sac) konicnog oblika sa sirokom trakastom
drskom. Raden je od gline pome5ane sa krupnozrnim pe-
skom i kreenjakom, crvenkastomrke boje peeeJ\ia.
Jednu od odlika ovog tipa predstavlja ukraS.vanje
gornjeg del a apliciranim trakama, talasastih ivica koje su
napravljene pritiscima prstiju. Izuzetno sejavlja i pecatni
ukras - rozeta u medaljonu.
Mesra nalaza:
- V. K. l<aStrum 1978. g.; blok 6, sonda 1/78, jama; A: 52.5.
"""' / Tip IX/5 - U. U. 1978. g.; sektor II, sonda 1-2.
~-----'"----~ R 1,4
- Z. P. 1973. g.; sonda 2/73, jama 2; A: 10.
- P. D. P. Palata 1986. g.; nivo koliba: trem; A: 248.
DatoiXlnje: 16- 17. vek.
TipiX/6
RJ, 4
TIP I X/7
Ctepulja- tava (?) konicnog oblika, vodoravno razgr-
nutog oboda sa zljeboin na sredini, slabo isko5enog zida,
sirokog ravnog dna. Radena je od gline pome5ane sa ktup-
nozrnim peskom i kreenjakom, crvenkastomrke boje pe-
eenja. Na pojedinim primercima javlja se ukras duz ivice
oboda ili ispod oboda, u vidu uboda izvedenih prstom iii
toeki~em.
Mesta nalaza:
-D. G. 1976. g.; kvadrati D, EfVII, jama 23; A: 160.
- D. G. 1976. g.; kvadrati E/1, II, iznad poda kuee 5; A: 755.
DatoiXlnje: druga polovina 16- 17. vek.

\~&5¥cQt·····. ·····=···- -···7

·-..- . ..
TIP IX/8
1/rSnik (?) konienog oblika, zaobljenog oboda od kojeg
polaze dve naspramno postavljene siroke trakaSte drske.
'" I ' I
Radena je od gline pome5ane sa ktupnozmim peskom i
TipiX/7 kreCnjakom, sive boje peeenja. Thnkih je zidova i kom-
Rl' 4 paktne strukture.
 Gradska keramika Beograda .. 16-17: vek
.. Tipologija keramic'kih oblika ..

Tip/XjJO
Rl:4
Tip!X/8
R 1:4

)
a
Tip!X/9
Rl:4
b
Mesto nalaza:
- G. G. Severoistocni bedem 1971. g.; sonda 6/71. jama 2;
A: 71.
Darovanje: 16-17. vek.

T IP IX/9
Vrsnik (sac) ktatkog zakosenog oboda, zaobljenog
crbuha koji je sa spoljne strane ojaean apliciranom tra-
kom ukra!enom kosim zarezima. Pojedini primerci pored
dekorativne trake imaju i urezane talasaste linije. Radena
je od gline pome$ane sa sitnozrnim peskom, crvenomrke
boje peeenja.
Mesta nalaza:
- D. G. 1976. g.; kvadrat E/Y. pred spaljenom povr$inom,
turski horizont II; A: 869.
Datovanje: ktaj 16-17. vek.
TI P IX/ 10
Crepulja-duvee koso razgrnutog oboda, zaobljenog
trbuha, sirokog ravnog dna. Radenaje od gline pomeS.ne
sa krupnozrnim peskom, mrkocrvenkaste boje peeenja.
Na crepuljama ovog tipa javljaju se dve vrste oboda:
sa sirokim plitkim iljebom na unutrasnjoj strani iii razgr-
nut i koso zasecen.
Mesto nalaza:
-G. G. Jugoistocni bedem 1973. g.;k~Ja Vl, sonda 4, hori-
zon< 1: A: 44.
-D. G. 1976. g.; kvadrati E/1, II, iznad poda kuee 5; A: 755.
Datovanje: 16-prva polovina 17. veka.
Tip IX/11
R 1:6(a); 1:4 (b)
TIP IX/11
Vrsnik konicnog oblika, ravnog oboda zaobljene ivi-
ce, sa nizom proreza na zaravnjenom vrhu. Raden je od
gline pome.Sane sa krupnozrnim peskom, crvenkastomr-
ke boje pecenja. Uktas Cine urezane talasaste linij e sa
spoljne sttane i jedna iznutra, ispod otvora.
Mesro nalaza:
- U. U. 1978. g.; sektor II, sonda 1-2.
Darovanje: 16-17. vek.
Cedilj'ke
Prema broju otkrivenih primeraka cediljke pred-
stavljaju manje brojnu keramicku skupinu. Medu-
tim, tri postojeca oblika u vecoj meri pruzaju uvid u
karakterproizvodnje ovih kuhinjskih sudova. Oblici
cediljki sujasni, standardizovani i imaju veoma dugu
tradiciju upotrebe, pri eemu su veoma slicni ranijim,
antickim i sredl\iovekovnim uzorima.
 78
I Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. vt!k
~ Tipologij a keramitkih oblrka ~

Til' X/1 Mesro naltwl:

Ccdi]jka iskosenog oboda uspravno i:evueene ivice, -D. G. 1976. g.; kvadrat E/111, jama 19; A: t.
sa dve rupice za ve5anje, kalotastog tela, zaobljenog dna. Darouanje: 16-17. vek.
Radenaje od preeiseene gline, crvene boje pelenja. Spolj-
na i unutrasr\ia povrsina su zcleno gledosane. TI P X/3 ,
Me.sro nalaza: Cediljka isko5enog rebrastog oboda ravne ivice, ko-
- D. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; sonda·14/ 68, turski nlenog trbuha, Sirokog ravnog dna. Radena je od preCi-
horizont I; A: 92. ' ~ne gline, crvene·boje petenja. Spo]jna i unutra8nja po-
Daroutmje: 16-prva po1ovina 17. veka. vriina su maslinasto gledosane.
Me.sro nalaza:
TIP X/2 - z. P. 1073. g.; sonda 8/73, jama.
Cediljka oblika lonca, isko5enog oboda ravne ivice, Darorxmjt: 16-17. vek.
kratkog levkastog vrata, loptastog trbuha. Radena j e od
gline pome5ane sa krupnozrnim peskom, mrkocrvene
boje petenja. Tegle
Ovaj lonacje sekundarno upotreb]jen kao cediljka, s Teglama su oznaeeni recipijenti preteino male
obzirom nato da su perforacijc na telu suda izvedene na· upremine i specificne profilacije. PretpOstavljeno
knadno, nakon petenja i izvesnog perioda upotrebe suda.
je da je u ovakvim posudama druma kaSasta hrana,
motda i med i sliene namimice, ali i da je u njima

-~-
kiseljeno mleko. Sest oblika tegli pribliine velicine i

·-·- -.r
' zapremine pruZ3 dobar uvid u raznovrsnost ovih su-

t~i~;;'-?l§,-
dova. lako su tri oblikom slicne loncicima, sve ima·
ju ~iroko otvoren recipijent, pogodan u zahvatal'\ie
' ' . i presipanje sadriaja.

TIP XI/ 1
' • • • • • • ••• 0 ......... .
Tegla uspravnog oboda prstenasto profilisane ivice,
oitro pre1omljenog ry>mena, dvostruko oblikovanog tela
koje se iz cilindrienqg Siri u elipsasto, Sirokog blago kon·
TipXfl veksnog dna trakasto profilisane ivice. Radena je od pre-
Rl :4 ¢i~ne gline, crvenomrke boje petenja. Povrsina je gle·
dosana - spolja maslinasto, iznutrn bezbojno.
Mesro nalaza:
- Z . P. 1971. g.; sonde 4-5/71, turski ukop; A: 174a.
Daro!Xlnje: 17. vek.

TipX/2 T IP XI/2
R 1:4 Tegla kratkog. isko5enog oboda zaobljene ivice, ci·
lindri¢nog vrata sa rnalim rebrom na sredini, cilindri¢·
nog tela b1ago uvueenih zidova, Sirokog ravnog dna. Ra·
•• • 0 .. • • • dena je od preCi~ne gline, crvene boje peeenja. Spoljna
povriina je preko belog premaza zeleno gledosana .
'' 0 &
" e • • • Mesro nalaza:
' '
• •
• •. • .• .• .• . TipX/3
Rl:4
- z. P. 197L g.; sonde 4-5/71, ukop II; A: 67.
Daro!Xlnjt: 16-17. vek.
 Gradska keramika Beograda ~ 16717. vek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

Kod ovog tipa tegle, pored navedenih vrsta oboda, i

telo j e radeno u nekoliko varijanti: izduzivanjem gomjeg
dela suda postizao se kruskolik oblik iii sireqjem elipsast.
Mesra nalaza:
- Y. K. Biblioteka 198S. g.; podrum, jama 3; A: 34.
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A: 28, MGB: ll/ 1656.
Tip Xl/1 - P. D. P. 1988. g.; nasip iznad Palate.
R 1:4
Datovanje: 16- 17. vek.

T I P XI/ 5
Tegla iskosenog oboda zaobljcne ivice, sirokog kru-
sko!ikog, kanelovanog trbuha, blago konveksnog dna tra-
kasto profilisane ivicc. Radena je od preciseene gline, cr-
vene boje peeenja. Preko spoljne povrsinc suda nanet je
TipXI/2 sloj belog premaza, a ceo jc zcleno gledosan.
R 1:4 Mesro nalaza:
- Bez podataka.
Datovanje: 16-17. vek?

TipXIj3
R 1:4

TIP Xlj3
Tegla isko5enog, trakasto pofilisanog oboda, sireg
cilindricnog vrata, ovalnog trbuha, ravnog dna trakasto
profilisane ivice. Radena je od pretiUenc gline, crvene
boje peteqja. Spoljna povrsina je, do ramena, zeleno gle-
dosana preko belog premaza, dokje unutrasnjost u celini
zeleno gledosana.
Mesro nalaza: TipXI/4
- P. D. P. 1986-87. g.; zapadni deo, nasip. R 1: 4
DatOIJ(J.nje: 16-17. vek'

TIP Xl/4
1-----
Tegla isko5enog, trakastog oboda, ravne ivice iii zaob- 1:::=-
ljene sa Zljebom na sredini, loptastog trbuha, ravnog'prste-
.::::::
---:=
nastO' profiliS.nog dna. Radcna jc od -prctiUene gline, cr- . ..._
vene iii crvenomrke boje pecenja. Preko gomje polovine
rccipijenta nanet je sloj belieastog premaza i zelene gla- TipXl/5
zure, a nekada gled iste boje prckriva ceo sud . \. J R 1: 4

so
TipXE/6
R 1:4
TIP XI/6
Tegla isko5enog oboda prstenaste ivice, kratkog ci-
lindricnog vrata,loptastog trbuha, ravnog dna. Radena je
od preeis~ne gline, crvene boje pe~nja. 'Preko spoljne
povrsine delimicno je, do sredine trbuha, nanct sloj belog
premaza i zclena glazura, a unutrasnjostje u celini zeleno
gledosana.
Mesto nalaza:
- Bez podataka.
Datovanje: 16-17. vck?
Rnznovrsni keramic"ki predmeti
Gline ne lu le
Glinene lule predstavljaju jednu od brojnijih
skupina medu keramickim predmetima. Okvirna
tipologija lula, koja se predstavlja u ovom radu, za-
snovana je na osnovnim oblicima tri sastavna deJa
predmeta: vrsti oboda, obliku recipijenta i duzini ci-
buka. Prema ovim kriterijumima izdvojeno je 12
osnovnih tipova i u okviru njih varijante, ciji broj ni-
je veliki, jer je pregled oblika zasnovan iskljucivo na
nalazima iz zatvorenih celina.
T I P XII/1
Lula cilindricnog oboda, ovalnog recipijenta, duieg
cibuka, koji je postavljen pod ostrim uglom u odnosu na
recipijent. Radenajeod preciseenegline, crvenomrke bo-
je peCenja i ima uglaCanu povrSinu.
Osnovne razlike se uoeavaju u profilaciji pojedinih
elemenata, odnosno, na pojedinim primercimaje recipi·
jent heksagonalno profil isan iii se ista profilacija javlja na
cibuku.
Mesto nalaza:
-D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuca 2.
- P. D. P. Palata 1987. g.; podrum, iznad poda.
Datovanje: druga polovina 17. veka.
Gradska keramika Beograda .. 16-JZ uek
1 .. Tipologija keramic'kih oblika ..
TipXll/1
R2:3
TipXll/2
R 2:3
TIP XII/2
Lula cilindricnog recipijenta, zaobljenog u donjem
delu, srednje d ugog, sirokog cibuka, koji je postavljen
pod uglom od 90 ste.P"ni u odnosu na recipijent. Radena
je od preeis~ne gline, svetlije mrke boje pe~nja i ima
uglacanu povdinu. Na recipijentu su reljefno izvedene tri
Caure maka na stablj ikama i zmca u poJjima, dok je vrh
cibuka loptasto prosiren i profilisan.
Mesto nalaza:
- D. G. Severoistoeni bedem 1968. g.; kula V. sonda 16/68.
Datouanje: 17. vek.
TIP XII/3
Lula cilindricnog iii konicnog dureg oboda, loptastog
recipijenta u obliku skolj ke, kratkog cibuka, koji je posta-
vljen pod ostrim uglom u odnosu na recipijent. Radena je
od preeiseene glinc, bele ili,svctlosive boje peeenja i ima
zeleno gledosanu iii sjajn o ·uglaeanu povrsinu. Na recipi-
. jentu su lesto ukrasi u vidu nizova kruZica iii traka narec-
kanih toeki~m. dokje vrh cibuka loptasto prosiren i pro-
filisan.
 Gradska keramika Beograda .. 16- JZ vek
.. Tipologija keramic'kih oblika ..

Oosive boje peeenja i ima uglaeanu povr8inu. Vrh cibukaje

uglasto proSiren i ukra5en trakama nareckanim toekieem,
ana recipijentu su nekada nizovi malih trouglova.
Mesro nalaza:
- P. D. P. Palata 1985. g.; hodnik ispod prostorije 3.
- P. D. P. Palata 1987. g.; podrum, sloj iznad poda.
Datovanje: 17. vek.

TIP XII/ 5
Lula duieg cilindricnog oboda, bikonicnog recipi-
j enta, dugog heksagonalno profilisanog tibuka kojije po-
'I stavljen pod ostrim uglom u odnosu na recipijent. Rade·
I
na je od precis~ene gline svetlosive boje peeenja. U polji·
rna na obodu recipijenta i oko Cibuka na)aze se natpisi na
arapskom jeziku, a na cibuku, ispod natpisnog polja, li-
sti~ i . Na recipijentu se razaznaju reci: ... Kutab (srca)... AI·
mahbub (dragi, voljeni, Prorok Muhamed)..., a oko cibuka
j asno se citaju reci: ... Lika (susret) i Kulub, dokje na vrhu
nacinjen naizmeniean preplet reei Almahbub. Poruka go-
vorl o susretu sa voljenim, tj . susretu sa Prorokom.
Mesto nalaza:
- U. U. 1970. g.; kvadrati XH/ 16, 17.
Datovanje: 17. vek.

TipXll/4
R 2:3

TipXII/3
R2:3

Na pojedinim primercima recipijent ima ravnu po-

vclinu sa dva koncentricna kruga pri dnu i cibuk sa pro-
sirenjem bikonicnog oblika.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1987. g.; poclrum, sloj izmedu poclova.
Datovanje: 17. vek.

T I P Xii/ 4
Mala !uta duieg cilindricnog oboda, bikonicnog reci-
pijenta, kratkog cibuka, kojije postavijen pod oStrim uglom TipXII/ 5
u odnosu na recipijent. Radenaje od preciseene gline, sve- R 2:3
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Tipologija keramic"kih oblika ~

T IP XII/6
Lui a cilindricnog oboda i recipijenta koji je zaobljen
u donjem delu, sa srednje dugim Cibukom, heksagonalne
profilacije, koji je postavljen pod ostrim uglom u odnosu
na recipijent. Radena,je od preciseene gline, svetlomrke
boje peeenja i ima uglaean crveni premaz na povrsini.
Mesto nalaz.a:
- P. D. P. Palata 1987: g.; podrum, sloj nad podom.
Datovanje: druga polovina 17. veka.
TipXII/6
R 2:3
T IP Xll/ 7
Lula duieg cilindricnog oboda, vreeastog recipijen-
ta, sa kratkim cibukom prosirenim pri vrhu kojije posta-
vljen pod uglom od oko 90stepeni u odnosu na recipijent.
Radena je od preciseene gline, mrke boje peeenja, glaea-
ne povrsine.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1987. g.; podrum, sloj nad podom.
Datovanje: druga polovina 17. veka.

TIP X ll/ 8
Tip XII/7 Lula ovalnog, heksagonalno profilisanog recipij enta
R2:3 i na isti nacin uradenog kratkog cibuka koji jc postavljen
pod uglom od oko 90 stepeni u odnosu na recipijent i siri
se pri vrhu. Radenaje od preciseene gline, bele boje peCe-
nja, glaeane povrsine. Na dnu je utisnut mali ukras koji
oblikom podseea na krin.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1987. g.; podrum, sloj nad podom.
Datouanje: druga pojovina 17. veka.

TIP Xll/ 9
Lula cilindricnog boda i recipijenta koji ima zaoblje-
TipXll/8
R2:3 no dno, sa kratkim cibukom koji je postavljen pod oStrim
uglom u odnosu na recipijent. Radena je od precistene
gline, svetlosive boje peeenja, glaeane povr5ine. Ukras iz-
veden tockieem-radlom nalazi se oko otvora recipijema i
pri vrhu cibuka, a izmedu j e utisnuta rozeta.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1987. g.; podrum, sloj nad podom.
Datouanje: druga polovina 17. veka.

TIP XII/ 10
Veea lula konicnog oboda, loptastog recipijenta, sa
srednje dugim cibukom, heksagonalne profilacij e, kojije
TipXIl/9 postavljen pod uglom od oko 90 stepeni u odnosu na reci-
R2:3 pijent. Radena je od preCiseene gline, belo-iute boje pe-
 Gradska keramika Beograda • 16- lZ uek
• npologija keramic"kih oblika •

tenja i ima tamnoiuto gledosanu povriinu iii od metiama.

Ukras Cine urezani lineami motivi u poljima na recipijen-
tu i oko vrha Cibuka. Jedan primerak ima recipijent pode-
ljen na jednake segmente u kojima se ponavlja natpis na
osmanskom jeziku koji glasi: Lika-111-Mahbub. Mahbub-i
Huda ili Almahbub ima znate!1je od Boga voifeni, sto je ime
kojeje u upotrebi za Proroka Muhameda. Natpis na luli bi
znacio: Susret sa voifenim, lj. Susrec sa Prorokom.
Mesco nalaza:
- P. 0 . P. Palata 1987. g.; podrum, sloj nad podom (2 komada ).
Datouanje: druga polovina 17. veka.

TIP XII/11
Mala lula cilindricnog oboda, loptastog recipijenta,
sa kratkim cibukom koji je postavljen pod oStrim uglom
u odnosu na recipijent. Radenaje od preciS6!ne gline, si-
ve boje pecenja, sa tamnosivim sjajnim premazom preko
povrsine. Ukras cine srafirani trouglovi sa stilizovanim
floralnim motivima na vrhovima i trake izvedene tocki-
6!m oko cibuka.
Mesco nalaza:
- P. 0. P. Palata 1987. g.; podrum, sloj nad podom.
Datouanje: druga polovina 17. veka.

T IP XII/12
Veca lula cilindricnog oboda, ovalno prosirenog re·
cipijenta, sa kratkim cibukom postavljenim pod ostrim
uglom u odnosu na recipijent. Radena je od preCiStene
gline, bele boje pecenja, uglaeane povrsine. Ukras ispod
otvora recipijenta i oko cibuka izveden je tocki6!m, ana
telu je urezan.
Mesto nalaza:
- P. 0. P. Palata 1987. g.; podrum, sloj nad podom.
TipXII/11
R 2:3
Dacouanje: druga polovina 17. veka.

Male posude
Veea, veoma raznovrsna grupa od devet malih
sudova koji su imali razlicitu namenu. U okviru nje
postoje mastionice i sudi~i-igracke (?), napravljeni
po ugledu na forme i oblike keramickih posuda.

T lP Xlll/ 1
Mastionica i1i sud za boju (') iskorenog oboda zaob-
ljene ivice, levkastog vrata, elipsastog trbuha, ravnog ma-
sivnog dna prstenasto profilisane ivice. Radena je od pre-
 Gradska keramika Beograda • 16-17. ~Jek
• Tipologija keramic'kih oblika •

liseene gline, crvene boje pelei\Ja. Spoljna povriina je

maslinasto ill zeleno gledosana.
Mesio nalaza:
TipXIlljJ
-D. G. Severoisto¢ni bedem 1969. g.; lstocna kapija, nivo RJ:4
kaldrme.
Datovanje: 17. vek.

T IP Xlll/3
TipXJIT/3
Mala posuda u obliku krtag;l sa izlivnikom u vidu pi· Rl:4
ska, elipsastog trbuha, ravnog dna trakaste ivice. Radena
je od preliseene gline, crvene boje peeenja. Na spoljnoj
povrsini su bel om bojom slikane uspravne linije i zelena
TipXll//4
glee! do sredine ttbuha. R 1:4
Razlika u odnosu na krcage standardnih velitina je,
pre svega, u na¢inu na koji je pisak ugraden u telo suda.
Kako je cela posuda debelih zidova, tako je i pisak masi·
van i nije, kakoje uobieajeno, apliciran, veeje dubokoza·
riven. Takode, sudel!i po tragovima na spoljnoj strnnl, i TipXlll/5
Rl:4
drikaje u odnosu na ceo sudic bila pnedimenzionirana.
Mesto nalaza:

~ cb
. CDCD
- D. G. Severoisto¢ni bedem 1969. g.; lstoena kapija, nivo
ispod kaldrme. TipXlll/6
Datouanje: 17. vek. Rl:4
'
T IPXUI/ 4
Mala posuda u obliku pehara, lsko~nog oboda, lop-
taStog trbuha, uskog dna u vidu stope sa proSirenom ivi·
eom. Radena je od preliseene gline, crvene boje peeenja.
(!)6).
'
TipXlll/ 7
Rl:4
Posuda je debelih zidova i to je posebno izrateno na
dnu koj e j e u vidu pune stope.
Mesro mtlaza: TIP XIII/ 6
- z. P. 1972. g.; sonda 2/72. Mastionica iii sud za boju(?) uieg otvora, prstenaSto
Daroll(llljt: 16-17. vek. prolilisanog iii kratkog. blago iskoSe:nog oboda, loptastog
ill elipsastog trbuha, ravnog dna. Radenaje od preliseene
TIP XIII/5 gline, crvene iii crvenkastomrke boje pelei\Ja. Spoljna i
Mala posuda u obliku pehara-Solje okruglog otvora, unutr.SI\Ja povrsina su zeleno gled osane preko belog pre·
trakastog oboda, konicnog vrata, kru!kolikog trbuha, rav- maza.
nog dna, sa kolenastom ddkom trakastog preseka koja Mesta nalaza:
polazi od otvara I zavrSava se na snedini trbuha. Radena je - Z. P. 1970. g.; sonda lA,/70, IX o.s.; MGB: 11/1739.
od preliseene gline, crvenkastomrke boje peeenj a. Spolj· - o. G . Severoisto¢ni bedem 1969. g.; sonda 3/ 69, kuea 2;
na J)OVTSina je, do snedine trbuha, zeleno gledosana. MGB: 11/1688.
Uzor za oblik ovog sudiea pnedstavljali su, verovatno, Datovanjc: 16-17. vek.
pehar Vll/5 iii bokali Vl/5 i Vl/6, mada u ovom tipolo·
!kom pregledu nije uoeen neki koji ima kruskoliko telo. TIP XIII/ 7
Mesto nalaza: Mastionica ill sud za boju(?) uzanog otvara, kratkog.
-D. G. 1977. g.; kvadrati D/Y, VJ,j<lma 35; A:. 1266. blago isk~og oboda, kru!kolikog trbuha, ravnog dna.
Daroll(llljt: 16-17. vek. Radena je od prel:iseene gline, crvene boje peeenja. Spoljna
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
ssl ~ Tipolagija keramic"kih oblika ~

i unutra.Snja povriina su zeleno ili maslinasto gleciosane,

nekada preko belog premaza. TipXIII/8
Mesto nalaza: R1:4
- P. D. P. Palata 1986. g.; prostor atrijumskog dvori~ta, sloj
iznad kaldrme; A: 166.
Datovanje: 17. vek.

TIP XIII/ 8 TipXIll/9

Mala posuda oblika zdele, kalotastog trbuha, pune R 1: 4
konitne stope. Radena je od pretiseene gline, crvene bo·
je petenja. Unutrasnjostje zutooker gledosana.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1986. g.; prosto: 8, sloj zutog lesa. Tip X//Ijl()
Datovanje: 17. vek. Rl:4

TIP XU I/ 9
Mala posuda oblika bokala, iskotenog zadebljanog
oboda kose ivice, konicnog vrata, elipsastog trbuha, pu-
nog dna u vidu stOpe. Radena je od preciseene kaolinske
gline, belotute boje peeenja. Unutrasnjost i spolj na povr·
sina do sredine trbuha su zeleno gledosane.
Mesto nalaza:
- v. K. Biblioteka !985. g.; podrum, jama 1; A: 17.
Datovanje: 16- 17. vek.
TIP XIII/10
Mala posuda oblika zdele, kalotastog recipijenta, za-
obljenog dna, na niskoj prstenastoj stopi. Raciena je od
preeistene gline, crvene boje peeenja. Unutrasnjost i de-
limitno spoljna povriina su zuto gledosane, preko belog
premaza.
Ova zdelica oblikom i drugim osobenostima pandan
ima u trpeznim zdelamaljl, tako da samo njena veliCina
upu~uje na drogaciju, specificnu namenu.
Mesto nalaza:
- P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 657.
Datovanje: 17. vek.
Svir ule
TIP XIV/1
Svirala supljeg okruglog tela.~~ tri otvora i piskom,
na kojem je na sredini gor'nje srrane jedan otvor, a drugi,
u vidu kosog proreza, na vrhu. Stopa je suplja, konitnog
oblika, na kruznom (diskoidnom) postolju. Radenajeod
precistene gline, sive boje petenja. mterenje na vrhu tela
TipXNjl
Rl:4
upu~ivalo bi na postojanje profilisanog dugrnetastog is-
pupeenja.
Mesto nalaza:
- D. G. Severoistocni bedem 1964. g.; kula IV; sonda 3/64,
dubina 2,00-2,90 m; A: 179.
Datovanje: !6-!7. vek.
Svecnjuei
Osvetljavanje prostora keramickim svetiljkama
biloje uobieajeno i u razdoblju 16-17. veka. U odno-
su na sveenjake poznosrednjovekovne etape, tipolo-
gija ovih predmeta dopunjenaje nekolicinom novih
oblika, karakteristicnih i u veooj meri razlicitih po
visini i profilaciji.
TIP XV/1
Svecnjak kalotaste ili konicne okapnice na supljoj,
konitno _pro5irenoj stOpi. Driacsvereje na punom profi-
lisanom postolju, cilindricnog oblika. Raden je od preci-
seene gline: crvene Hi crvenkastomrke boje peeenja. Zele-
no ili iuto je gledosan preteino gornji deo - driac svere i
okapnica, a sasvim izuzetno i stopa.
 Gradska keramika Beograda ~ 16-1 7. vek
~ Tipologija keramic'kih oblika ~

Varijante u okviru ovog tipa izdvajaju se prema obli-

ku i visini stope, tako da postoje visoke, konienog oblika
sa pro!irenim postoljem i srednje visine, cilindritnog ob-
lika sa konitnim postoljem.
Mesta Mlaza: TipXV/2
- U. U. 1980. g.; sonda 4/ A, B, sloj suta. R 1:4
-D. G. Severoistotni bedem !969. g.; sonda 3/69, ku~ 2;
A: 19. .
Datovanje: 16- 17. vek.

TipXV/4
R 1: 4

T IP XV/2
Sv~njak kalotaste iii konitne okapnice koja je isto-
vremeno i stopa. Dr'.<ac sveeeje cilindrltan, na !upljem,
niskom postolju, konicnog oblika iii u vidu stubi~. Ne-
kada postoji i drska kolenastog tipa, ovalnog preseka, ko-
I I I
I • ( ja spaja posrolje i ivicu okapnice. Raden je od preti!Cene
)! I gline, avene boje ~nja, sa zelcno Ill 1uto glcdosanom
povr!inom.
MCSla Mlaza:
- D. G. SeveroistoCni bedem 1969. g.; sonda 3/69, ku~ 2;
A: 20, MGB: 11/ 1660.
- D. G. 1979. g.; kvadrat D/XIX, 1 o.s.
Datovanje: !6-17. vek.

TIP XV/4
Svetnjak visoke, zvonolike, pri dnu prb!ircne stope
koja je u gornjem delu rebrasto profilisona. Okapnica je
kalotastog oblika i unutar nje se na1azi cllindrlcni dr1ac
za svetu. Raden je od prcti!Cene gline, mrkocrvenkaste
boje petenja. Okapnica i profilisani deo stope su zeleno
glcdosani, preko belog premaza.
Mesto Mlaza:
TipXV/l -D. G. 1976. g.; kvadrati f./VI, VJI,jama 22; A: 120a.
R 1:4 Do.rovanje: 16-17. vek.
 Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
• Tipologija keramic'kih oblika •

Tipologija pecnjakaje veoma razudena - posto-

TipXV/S j i 13 tipova, od toga 11 predstavlja peenjake koj i su
c RI:4 ugradivani u bazu-loziste, doksu dva cinila ukrasne
zavr5etke peci.

T IP XYI/1
Pecnjak okruglog otvora, vodoravnog trakastog obo-
da povijenog na unutraSnju stranu, sa ieljebovima na gor·
njoj povrsini, plitkog bikonicnog tela, uzanog masivnog
TipXV/7 dna. Radenje od preCistene gline, crvene iii crvenkasto-
RI:4 nuke boje peeenja. Unutrasnjostje zeleno gledosana.
Mesta nalaza:
- V. K. Kastrum 1982. g.; blok I, 2, sonda 7, I- IV o.s.; A: 8.
TIP XV/5 -G. G. Severoistocni bedem 1971. g.; sonda 5/7l,jama 20;
Sve~njak (?) deblje, plocaste okapnice, kalotastog po· A: 20.
stOija, sa trakastom d!'Skom, ciji je trag vidljiv na ivici posto- - Z. P. 1972. g.; sonda 7/72, jama 1.
lja. Raden je od gline pome5ane sa sitnozmim peskom, - P. D. P. Palata, 1986. g.; Gradevina rv; septic!<a jama; A:
mrkocrvene boje peeenja. 129 (2 komada).
Mesto nalaza: - P. D. P. Palata 1991. g.; bunar; A: 655.
-D. G. 1976. g.; kvadrati E/ I-VI. D/III-IV. C/Y. ugarsko Datownje: kraj 16-17. vek.
turski horizont; A: 576.
Datownje: 16. vek. T I P XVI/2
Peenjak Cetvnastog otvora, konicnog oblika, Sirokog
TIP XY/7 ravnog dna. Radenje od preei~tene gline, crvenc boje pe-
Sve~njak tanke, plocaste okapnice kojaje istovreme- eenja. UnutraSnjostje zeleno gledosana.
no i stopa. DrSac sveee je na profilisanom postolju, cilin- Mesto nalaza:
dricnog oblika. D!'Ska spaja vrh postolja i ivicu okapnice. -G. G. Severoistocni bedem 1971. g.; sonda S/7l.jama; A: 21.
Radenje od preeistene gline, crvene bojc peeenja, sa ze- Datouanje: 16-17. vek.
leno gledosanom povrsinom.
lzgled driaca svece ovog tipa ima velike slicnosti sa TI P XVI/3.
jednom od varijanti svc~njaka na stopi XV/1, s tom razli· Peenjak okruglog otvora, vodoravnog trakastog oboda
kom sto je ovaj supalj, mada ima veoma debcle zidove. povijenog na unutrasnju stranu, sa koncentricnim i.ljebo-
Mesro nalaza: vima na gomjoj povrSini, dubokog konicnog tela, uzanog
- Bez podataka. ravnog dna. Radenje od preciscene gline, crvene boje pe·
Datownje: 16- 17. vek? eenja. Unutrasnjostje zeleno gledosana.

Pecnjllci
Pecnjaci predstavljaju konstruktivne delove zida- Tip XVI/I
R 1:4
nih peci koje se u stambenim ijavnim prostorijama
javljaju od razdoblja poznog srednjeg veka. Zidane
peci. su, zavisno od velicine i rramene prostora koje
treba grejati, gradene u nekoliko velicina i stilova. u
konstrukciju peci najcesee je ugradivano vise obiika TipXVI/2
pecnjaka iii jednog oblika, ali u dve velicine. R 1:4
 Gradska kcramika Beograda ~ 16- lZ vck
88 j ~ Tipologija keramic'kih obllka ~

\
\j )

TipXVI/3
R/,4

Mesta nalaza:
-G. G. Jugoistoeni bedem 1973. g.; kula rv, sonda 5/73,ja·
ma l ;A:80.
- G. G. JugoiStoCni bedem 1973. g.; kula rv, sonda 5/73, TipXVl/4
R/, 4
I- IV o.s.; /\: 91.
-D. G. !978. g.; kvadrati D, E/lll, j a ma 54; A : 1541.
-D. G. 1979. g.; kvadrat E,IV!, jama 22; /\: 104.
Datouanje: 16-17. vek.

TI P X'Vl/ 4
Petnjak okroglog otvora, sirokog vodoravnog oboda,
rebrasto profilisan e gornje povr8ine, plitkog bikonicnog
tela, uskog ravnog dna. Raden je od preei&«ne g)ine, cr·
vene boje peeenja. Unutra!njOSt je uleno ili tarnnotuto
gledosana.
Mesra rnllaza:
- U. U. 1970. g. kvadra t XVI/16, 17.
- U. U. 1980. g. sonda 11/80, jama l
-G. G. JugoiS!oCni bedem 1973. g.; ispred kula IV i V. son·
da 5/73, turski horiz.ont I; A: 106.
- Z. P. 1972. g.; son da 7/72,jama 1.
Darouanje: 16- 17. vek.
w
Mesra nalaza:
•
TipXVl/5
R 1: 4

- G. G. Jugoistoeni bedem 1973. g .; ispred kule rv, sonda

T I P XVl/ 5 4/73,jama I; A: 16.
Peenjak okruglog otvOra, !ireg vodoravnog oboda po- -G. G. JugoiStoCni bedem 1973. g.; kula rv, turski horl·
vijenog na unutra8nju stranu, rebraSto profilisane gornje zont I; /\: 107.
povr!ine, dubokog kon icn og tela sa rebrom u gomjem - P. D. P. Palata, 1986. g .; Gradevina rv, septic ka jama; /\:
delu, uzanog ravnog dna. Raden j e od preei&«n e gline, 130 (2 komada).
crvene boje peeenja. Unutra!njost je uleno g)edosana. Datouanje: 16-17. vek.
 Gradska keramika Beograda .. l6-l7. vek
.. Tipclogija keramic"kih oblika ..

TIP XVI/6 TIP XVI/ 7

Peenjak - zavrsni deo peCi, konicnog postolja, oval·
nog tela, kupastog vrha. Radenje od preciseene gline, cr·
vene boj e pecenja. Spoljna povrsinaje zeleno gledosana.
Mesto nalaza:
- Bez podataka.
Datooonje: 16-17. vek?
Pecnjak okruglog otvora, sirokog vodoravnog oboda
povijenog na unurrasnju srranu, eesto sa dva koncentiena
pliea iljeba na gornjoj povrilini, cilindricnog tela, ravnog
dna. Radenje od preciseene gline, crvene boje pecenja, sa
zeleno, rede oker, gledosanom unutrasnjom povrsinom.
U okviru ovog tipa pec!\iaka postoji nekoliko vari·
janti, izdvojenih prema obliku zidova koji su ravni, sto im
daje cilindriean oblik, zatim blago iskoileni - konicni, kao
i po sredini uvuceni (konveksni).
Mesta nalaza:
- U. U. 1980. g.; sonda 11/80, jama 1 (2 komada).
- D. G. Severoistocni bedem 1969. g.; sekto r izmedu kapi·
ja; MGB: ll/1486.
Datouanje: 17. vek.

TIP XVI/9
Pecnjak okruglog otvora sa dekorativnom re8etkom,
TipXVl/6
R1:4 dubokog konicnog tela, uieg ravnog dna. Radenje od pre-
Ciseene gline, crvene boje pece!\ia, sa zelcno gledosanom
reiletkastom povrsinom preko belog premaza.

,
Mesto nalaza:
- D. G. Severoistoeni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2;
A: 2~ MGB: 11/1673.
Datouanje: druga polovina 17. veka.

W._ w··-·
.
'
.
~·

'
·-
TipXVIjl
R 1:4

TipXVI/9 Tip XVIjiO

R 1:4 R 1:4
 90 I Gradska keramika Beograda • 16- 17. uek
• Tipologija keramic"kih oblika •

TIP XVI/10 Mesro nalaza:

Pecf\iak veeih dimenzija - zavrsni deo peci, cil ind- - G. G. Jugoistocni bedem 1987. g.; Prolom, ciseenje ka-
riCnOg tela, po sredini uvuCenih zidova, sa uiim i kraCim nala; A: 311.
donjim delom. Ploea na vrhu pecnjaka ima nareckanu Darovanjc: 17. vek?
ivicu, a gomja povrSina je ukraSena urezanim, koncen-
tricnim krugovima izmedu kojih su talasaste linije. Ra-
denje od preeiseene gline, crvcne boje peteJ1ja, sa zeleno

H
gledosa nom povr8inom ploec.
Mesro nalaza:
- D. G. Severoistoeni bedem 1969. g.; sonda 3/69, kuea 2; -•
I
Tip XVI/II
R 1:4
A: 22.
Darouanje: druga polovina 17. veka.

TIP XVI/ 11
Pecnjak sa ispuptcnom gomjom poVl'Sinom, konic- •
· ·--~

nog tela. Raden jc od preeiseene gline, crvcnc bojc pcee-

1'\ia, sa zelcno gledosanom povrsinom ploec.
Pecnjak istog ovakvog oblika, ali nastavljen sa jos
jednim koniCnim elementom, sa ivicom proSirenom na
spoju, verovatno jc bio upotrebljen kao zavrsni deo peei. TipXVIjl2
Mesra nalaza: R 1:4
- D. G. 1976. g.; kvadrati D, E/IY, V, jama 17; A: 86.
-D. G. 1976. g.; kvadrat D/VII,jama 11; A: 192.
Darouanje: ktaj 16-17. vek.
_ _ _ _J

TIP XVI/ 12 - --
---
Pecnjak okruglog otvora, vodoravnog iii na unutra-
snju stranu iskosenog oboda, konicnog tela, uzanog rav-
nog dna. Raden j e od preeiseene g) inc, mrkocrvenkaste ---
boje peeenja, nekada sa zeleno gledosanom unutra5njom ---
~-
povrSinom i otvorom.
Mesra nalaza: ..::::;
-D. G. 1978. g.; kvadrati D, E/lll, jama 54; A: 1542. ·--=j TipXVI/13
Darouanje: 16-17. vek. R 1:4

TIP XVI/13
Pecnjak isko5enog oboda, dubokog ovalnog tela, bla-
go konveksnog dna prosirene ivice. Radenje od preeisee-
ne gline, okercrvene boje peeenja.
Mesro nalaza:
- D. G. 19n. g.; kvadrati Ojlll,IY, jama 29; A: 1223.
l Tip XVI/15
R 1:4

Datouanje: 16-17. vek.

TIP XVI/ 15
Pecnjak kvadratnog oblika, ploeaste gornje poVl'Si-
ne, plitkog tela, po sredini uvueenih zidova. Radenjc od Tip XVI/18
preeiseene gline, crvene boj e petenja. R 1:4

o- Tipologija keramic'kih oblika o-
T IP XVl/18
Pe~njak okruglog otvora, vodoravnog, Airokog traka-
stog, viAestruko iljebljenog oboda, kalotastog tela sa reb-
rom na sredini, uzanog ravnog dna. Radenje od preCi~e
gline, crvene boje peeenja, sa zcleno gledosanom unutra-
Snjom povrSinom.
Ovaj pdnjak mogao bi predstavljati i udaljenu vari-
jantu tipa XVI/ 4 pre svega zbog iste vrstcoboda, kao i pri-
bliino istedubine. sto su vidljivi delovi u konstrukcUi pe-
eL Medutim, oni sc prema obliku tela u znaeajnoj meri
razlikuju, zbog eega su u okviru ovog tipoloskog pregleda
zasebno analizirani.
Mesro nalaza:
- Bcz podataka.
Darovanje: 16-17. vek?
Kasica
Kasica - posuda za stednju pripada grupi pred-
meta za licnu upotrebu. Otkrivenaje samojedna, ali
to ne znaci da medu ulomcima nije bilo jos delova
od drugih,jer se vrsta gline i tehnologija izrade kasi-
ca ne razlikuje od pojedinih, prvenstveno trpeznih
posuda ( npr. krcaga, bokala iii pehara ).
Razlika se uocava u debljini zida, koja je veca,
ali to ne predstavlja olaksavajucu okolnost kod pre -
poznavanja ulomaka, buduCi da su dno i donji deo
trbuha kasice po profilaciji veoma slicni navedenim
posudama. ··
TIP XVll/1
Kasica debelih zidova, elipsastog oblika, kupasto is-
pupCena na vrhu, ravnog dna. Prorez za ubacivanje nov-
ciCa nalazio se u gomjem bocnom delu kojije oste~e n, ali
je bio vodoravan, sude~i prema donjoj ivici otvora. Rade-
na je od preciseene gline, okercrvene boje pecenja.
Mesto nalaza:
- V. K. Biblioteka 1985. g.; podrum, jama I; A : 23a.
Darovanje: 16-17. vek.
Tip XVII/1
R 1:4
Gradska keramika Beograda o- 16- 17. vek
TipXVIII/1
R 1:4
S ndovi z a po1Jo1jsat~je akus tike
Prilikom gradnje objekata na odredenim mesti-
ma su u zidove ugradivani keramicki sudovi koji su
doprinosili boljoj akusticnosti prostora. Najeesee s u
za ovu svrhu koriscene kuh injske posude, pre svih
lonci, cupovi, rede i kreazi, a pored ovih radeni su i
sudovi specificnog oblika.
TIP X'Vlll/1
Sud uzanog okruglog otvora, loptastog iii jajolikog
tela plitko narebrene povrsine, uzanog ravnog dna. Ra-
den je od gline pomc8ane sa sitnozrnim peskom, mrke
boj e pecenja.
JWe.sro n~laza:
- G. G. Severoistocni bedem 1971. g.; kula II, sonda 5/ 71;
A: 92 (2 komada).
Darovanje: 16. vek.
Sobu e pos•ule
Specificnu keramicku grupu predstavljaju po-
sude konicnog oblika sa masivnim drilkama. Sve
imaju vecu specificnu teiinu i deblji sloj guste gla-
zure koji prekriva unutrasnjost. Takode, medu obli-
cima postoje manje razalike, prevashodno u vrsti
oboda, a manj e i u dubini recipijenta.
Od tri poznata oblika nocnih sudova, najveCim
brojem primeraka zastupljene su one tipa XIX/1 ko-
je sejavljaju u dve velicine.
TIP XIX/ 1
Sud _sa dve trakaste drske. duieg isko8enog oboda,
konicnog trpuha. sirokog ravnog dna. Raden je od preei-
scene gline ili gline pome8ane sa sitnozrnim peskom. cr-
vcne boje ·petenja i ima ta mnomrko iii okcriuckasto gle-
dosanu unutraSnju povrSinu.
 92 1 Gradska keramika &ograda • 16-17. vek
• Tipologij a keramic'kih oblika •

TipXIX/2
Rl :4

-·---

TipXIX/3
Rl:4

-· TipXIX/l
Mt$ra ,raza,
-D. G. 1979. g.; kvadrati F, G/XIX, XX, IV o.s.
- D. G. SeveroistOcni bedem 1969. g.; sektor izmedu kapi-
ja; MGB: 11/1492.
DatoiJO.nje: 17. vek.

T I P XJX/ 3
Rl:4
Sud sa dve drs1<e ovalnog preseka, isko5enog oboda,
konitnog trbuha, ravpog dna. Raden je od pretiStene gli-
Mt$ta ,~aza: ne, crvene boje petenja i ima zcleno, tamnomrko iii bez-
-G. G. SeveroistoCni bedem 1971. g.; sonda 6/7~ jama I; bojno gledosanu unutralinjost.
A: 56. Mwa ,raza,
-G. G. Jugoistoeni bedem 1973; kula VII, sonda 3/73, Ill - G. G. Severoisto~ni bedem 1971. g.; sonda 5/7l,jama;A: 9.
o.s. lspod sloja suta. - D. G. 1976. g.; kvadrat D/V, jama 14; A: 362.
-D. G.l976. g.; kvadrat D/VII,jama 11; A: 225a. - D. G. 1978. g.; kvadrati E/IV. V,jama 32; A: 1593.
- P. D. P. Palata; Gradevina IV. septitkajama; A: 134 (5 ko- DatoiJO.nje: 16-17. vek.
mada).
- P. D. P. Palata 1989. g.; terasa fV.jama 3; A: 532.
Dauwanje: 16-17. vek. Prcdmeti nepoznate namcnc

TI P XIX/2 1. Deo nargila (?)

Sud sa dve masivne dr§ke ovalnog preseka, isko5e-
nog, izvijenog oboda, blago konitnog, gotovo cilindriC-
nog trbuha, sirokog ravnog dna. Raden je od preeiStene
gline, crvene boje petenja i ima tamnomrko gledosanu
unutra~nju povrsinu.
Predmet levkastog oblika, okruglog otvora zaravnje-
ne ivice ispod kojeg je mali kruini otvor, ovalnog tela,
uzanog ma~ivnog dna sa pravilnlm krutnim otvorom u
sredini. Raden je od preciStene gline, crvene boje peCe·
nja, sa uglaeanom spoljnom povriinom.
 Gradska keramika Beograda .,. 16- 17. vek
.,. Tipolagija keramiCkih oblika ...

@
B\
ELl Kat. br. 1
R 1:4
CD Kat. br. 2
R 1:4

Mesto nalaza:
- Z. P. 1971. g.; sonda 7/71, jama 4; A: 43.
Datouanje: 16-17. vek.
2. Sud debelih zidova, sa ivicom oboda koja je spu-
&tena ka unutraSnjosti, ovalnog tela, Sirokog ravnog dna.
Raden je od gline pome$ane sa krupnozmim peskom,
mrke boje pecef\ia. Preko spoljne pomine je tanak sloj
belog premaza.
Mesto nalaza:
- P. D. P. 1987. g.; podzid uz stenu, iznad pod nice.
Datouanje: 17. vek.
3. Mali predrnet na unutraSnju stranu iskoSenog obo--
da ravne ivice, konicnog vrata, sirokog elipsastog trbuha,
Kar. br. 3
R 1:4
prstenastog dna sa otvorom na sredini. Radenje od preci-
seene gline, crvene boje peeenja. Preko spoljne povrSine
je debco sloj belokrem premaza kojije uglatan ravnomer-
no, bez $jaja.
Mada po obliku ima mnogo sliCnosti sa mastionica·
rna, odnosno sudicima za drianje boje (tip Xlll/ 6), po-
stojanje veeeg orvora pravilno oblikovanog u procesu iz-
rade suda, upucuje na posebnu namenu ovog predmeta.
Mesto nalaza:
- Z. P. 1970. g .; sonda l a/70, VII o.s., tamnomrka zemlja
sa tragovima suta u severo-istocnom uglu uama?).
Datouanje: 17. vek?
 95 1Gradska keramika Beograda • 16-17. velc
• Odlilce lcemmic"ke produkcije •

••
kera CtJe
KERAMIKU IZ BEOGRADA ODLIKUJE veoma izra-
ien spoj nekoliko, manje iii vik razliCitih proizvod-
nih stilova koji se ispoljavaju kroz tehnoloski proces
izrade i oblike posuda. I pored nastojanja da se svi
objedine u produkciji osmanske epohe - razdoblja
16-17. veka - i na neki nacin ujednaee na opSiem
planu, ti stilovi su"ostali prepoznatljivi i evrsto veza-
ni za keramicka nasleda onih regiona u kojima su
ponikli. Takoje u ovom matcrijalu prisutno domaee
kcra micko naslede, odnosno stil koji se razvijao na
podntcju srpskih zemalja u ranijim razdobljima sred-
njeg veka. Pored tradicionalnc, zastupljena je i pro-
dukcija srednjoevropskog tipa, na odreden nacin
domaea, buduo da je u Beogradu postojala gotovo
¢itavo stoleee pre uspostavljanja turske vlasti.
Za razliku od ovih, osmanska keramika 16-17.
veka predstavlja novi stil proizvodnje, mada ne i sa-
svim nepbznat, buduti da u znaeajnoj meri oZivljava
ovom podiucju blisko naslcdc vizantijskog kultur-
nog kruga, sa slojevitim protimanjem orijentalnih i
zapadnomediteranskih proizvodnih stilova.

~ Odlike keramic'ke produkcije ~
NASLEDE KE RAMI KE SRPSKIH ZEMALJA
Ovo je skupina proizvoda koja se, na osnovu oblika
posuda i dekorativnih stilova, mote dovesti u blisku
vezu sa produkcijom kakva je postojala na podrucju
Srbije u razdoblju poznog srednjeg veka. Ona je pot-
puni ident.itet stekla kroz delovanje zanat.)ija u radi-
onicama Moravske Srbije i kasnije Driave srpskih
despota. Ujedno predst.avlja i gmcarsku tradiciju ko-
ja nastavlja svoje trajanje i u vreme ugarske vlasti u
Beogradu, kada je bila mala po obimu, ali prepozna-
tljiva medu novom keramikom srednjoevropskog
stila. Zbog toga se za gmeariju iz ove skupine mote
utvrditi kontinuitet proizvodnje u trajanju od neko-
liko stoleea i istat i oni oblici posuda, kao i elementi
ukrasa koji u gotovo neizmenjenom vidu traju i u
osmanskom razdoblju. Materijal koji odraiava navike
i ukus st.arosedelaca na podrucju Beograda nije bro-
jan, ali pruZa. dobar uvid u karakter gmearije, pre sve-
ga posuda za svakodnevnu upotrebu, iz sku pine ku-
hir\iske keramike. Pored posuda srpsku produkciju
ilustruje i nekoliko predmeta napravljenih od peeene
gline, kao sto su igracke (male posude) i svetnjaci.
Oblici pos u d a i dckorativlli stilovi
BuduCi da je ovo produkcija koja je, u pogledu
porekla, zasnovana jednim delom na slovenskoj, a
drugim delom na vizantijskoj tradiciji, vainu osobinu
predstavlja ukras, kao tehnoloska i stilska kategori-
ja. Prema tim osobinama, prevashodno bliskosti sa
proizvodima vizantijskog kultumog kruga, srpsko
gmearsko naslede bire analizirano po dekorativnim
kategorijama koje re je na najbolji nacin prikazati.
U materijalu iz Beograda javljaju se eetiri osnovne
skupine, iste kojesu postojale i u hronoloslti ranijim
et.apama: negledosana,jednobojno gledosana, slika-
na i sgrafito keramika.
A. Ncgledo&atla kcramika
Skupina negledosane keramike daleko je ilu-
strativnija od svih drugih, zbog raznovrsnosti oblika
Gradska keramfka Beograda ~ 16-17. uek
i brojnosti posuda u ok,~ru pojedinih tipova. Rec je
o pretezno kuhinjskoj keramici - posudama koje su
korisrene za pripremu i kuvar\ie hrane na ognjistu,
a to su zdele i lonci, zajedno sa poklopcima. Pored
ovih osnovnih, javlja se jos nekoliko oblika koji su
zastupljeni malim brojem tipova i primeraka posu-
da: tup, kao reprezent recipijenta za euvanje zrna-
stih namirnica, zatim pehar, kao i mala posuda spe-
cificne namene. Produkciju odlikuju veoma dobro
pripremljene smese gline, pomesane sa sitnozrnim
peskom, a posude nakon peeenja imaju mrku boju,
crvenkaste i sive nijanse, dok su crveno peeeni su-
dovi veoma retki (11/4, 11/13). Pored ovih, postoji i
nekoliko primeraka za ciju izradu je upotrebljena
glina pomesana sa sitno tucanim krecnjakom ( Il/7,
11/ 16, N/8) i liskunskim prahom (l/20). Mada ge-
neralno predst.avljaju zanatski kvalitetan proizvod,
ove posude su masivne i imaju srazmemo debele zi-
dove, u odnosu na iste oblike u d rugim skupinama.
Zdele - cinije za pripremanje h rane, moida i
posluzivanje pojedinih jela, medusobno su veoma
slicne ne samo po dimenzijama, vet i po karakteri-
sticnom ukrasu na ivici oboda, u vidu udubljenja iz-
vedenih prstima iii noktima, dok se na recipijentu
nekada javlja po jedna aplicirana dekorativna traka
(1/20). Izgled ovih zdela, prevashodno njihova pro-
filacija i vrst.a ukrasa, veoma podseeaju na primerke
iz poznog 15. i prvih decenija 16. veka koji su otkri-
veni u Beogradu.52 Jed ina razlika u odnosu na stari-
je zdele uoeava se u nacinu izrade koji je na noznom
gmearskom vitlu, zbog eega se one u punoj meri
smatraju tipom posude cija se proizvodnja bez pre-
ltida odvija i u novim uslovima.
Ognjisne !once predst.avljaju najbrojnije zastup-
Jjeni tipovi iz ove funkcionalne skupine - II/7 i 1!/2.
Lonci 11/ 7 su deo klasicne produkcije ognj isne kera-
mike, a general no jednost.avna profilacija sa nekoliko
bliskih oblika recipijenta, sirina otvora i stabilnost
posuda, cini ih u potpunosti prilagodenim osnovnoj
~ 52 Bikic 1994: sl. 31/3, str. 83.
 97 j Gradska
"' Odlike keramic"ke produkcije "'
nameni (sl. 1). Iako u formalnom pogledu cine ra-
znorodnu gropu, tehnoloske osobinesu ujednaeene
i slicne svim drugim proizvodima iz ove skupine.
Medutim, uoeava se daje veci b roj posuda raden od
gline koja u sastavu ima sitno tucani krecnjak, sto
nije uobieajeno za vecinu drugih proizvoda. Sliean
kvalitet imaju i poklopci IV/ 8 - jedan od oblika koji
su ih zatvarali, sto najbolje potvrduju nalazi iz kuce
2 u Donjem gradu, a uz njih, verovatno, i oni tipa
IV/13. Pored naznacenih osobina, posebnost ovih lo-
naca i odgoirarajuCih poklopaca IV/8 cine reljefne
oznake koje predstavljaju radionicki iii majstorski
znak. Medu njima uoeavamo krst u krugu, veoma
staro obeleije Cije trajanje doseie i do osmanskog
razdoblja, uz tzv. solami simbol i druge slicne, sa ta-
kode radijalnim ukrasom.
Ukoliko bi se lonci posmatrali kroz osnovne ele·
mente, a to su sirina otvora i recipijema, loptast oblik
tela i siroko dna, analogije sa istovremenim materi-
jalom morale bi biti znatno sire shvacene nego sto
ima varijanti u okviru na5eg tipa. Medutim, u pogledu
ukupnog izgleda koji obu hvata i tehnoloskeosobine
pored formalnih, slicne posude na drugim nalazisti·
rna srecu se sasvim sporadic no.S3To nije slueaj sa plo-
castim poklopcima koji su na podrucju Srbije stilski
i tehnoloski dosta ujednaeenis 4 U profilaciji ovih
lonaca, kao i u nacinu njihove izrade, ogleda sejaka
autohtona tradicija, koja seie duboko u proslost do
razdoblja trajnog naseljavanja Slovena u Podunavlju
i unutrasnjosti Balkanskog poluostrva. Aka se, uz to,
sagledaju vrste ukrasa i reljefne oznake na dnu sudo-
va, slicnost sa ranijom srednjovekovnom gmearijom
je ocigledna, posebno ako se posmatra materijal sa
jednog viseslojnog nalazista, kao sto je to Beograd·
ska tvrdava.ss Takode, za razliku od drugih, proizvo-
da, lonci slicni i po tehnoloskim osobinama ovim iz
osmanske e tape su medu brojnije zastupljenim u
kulturnim slojevima poznog 15. i prvih decenija 16.
veka.56
Za razliku od prethodnih, lonci trakastog oboda
nemaju izgled klasicnih posuda za kuvanje na ognji-
stu, pre svega primerci sa drskom. Medutim, svi koji
keramika Beograda "' 16- 17. vek
su otkriveni u veeoj meri imaju jasne tragove gorenja
na donjoj polovini recipijenta (11/ 2). Izraduju se to-
kom Citavog osmanskog razdoblja, pri eemu je pro-
dukcija dosta stabilna, a posude ujednaeenih osobina
i profilacije. Isto zapaianje odnosi se i na istovremene
primerke sa drugih nalazista u Srbiji.S7 Na podrucju
severna od Beograda ovakvi lonci su sasvim re tki,
taka da se njihova pojava u Sremskoj Mitrovici mo·
ze smatrati izuze tno znaeajnom za utvrdivanje gra·
nica prostiranja posuda koje predstavljaju direktno
naslede srpskog zanatskog kruga.ss Loncima traka-
stog oboda prema tehnoloskim osobinama, kao i po
dimenzijama otvora, odgovarali bi poklopci IV/7 i
IV/ 1. U slucaju konicnih poklopaca to je potvrdeno
otkriCima iz poznosrednjovekovnih slojeva u Beo-
gradu,59 ali i iStovremenim nalazima izSmedereva.60
Pored ovih zapaianja, potrebno je istaci da se konic-
ni poklopci slicni nasima IV/ 7 javljaju i na pojedi·
nim nalazistima u juinoj Ugarskoj , ali su pokrivali
lance klasicnih srednjoevropskih oblika.61
Lonci trakastog oboda, koji eesto imaju tunela·
stu iii kolenastu drsku trakastog preseka, predstav-
ljaju specifican oblik dugog trajanja na podrucju
Balkana. Kao tip posude koji je nastao iz spoja auto·
htone gmearske trad icije i vizantijske naprednije
tehnologije, ovi lonci imali su veliku populamost i
siroku rasprostranjenost najpre u poznom 12. veku,
a potom i u razdoblju 13-14. veka, prevashodno na
podrucju Bugarske, kada su p redstavljali osnovni
,. 53 Sremska Miuovica, Tipologija keramike 16-18. veka.: tip
11/2; Kovacs 1993, f ig. 3/2, 4.
~ 54 Cunjak 1998: T. W V4; Jankovic M. 1984' sl. 8/7, 9, str.
151-153; Mii.S.Va 1995: kat. br. 27.
~ ss Bikic 1994: sl. 1:1/1, 2, s-10. 23/3.
~ 56 Bi ki~ 1994: sl. 29/1, 2, 4, s.
~ 57 Cunjak 1998: T. LX/1; Vukadin 1988: sl. 3, str. 221-222:
Pcjovic 1988: kat. br. A lll.
,. 58 Sremsk.a Mitrovica, Tipologija keramike 16-18. veka: tip
11/4. - •
~ 59 Biki~ 19~ : sl. 24/10- 12, Str. 68-69.
.,. 60 Smederevo, Tipologija keramike 16-17. veka, tip fV/ 3; Cu-
njak 1998: T. Llll/3.
~ 61 Kov~cs 1998: Fig. 9/3,5-7; Kov~cs 2001 : f ig. 7/2, 3.
 913
oblik kuhinjske posude za svakodnevnu upotrebu.6 2
Kasnije, u 15. veku, pojava ovih Jonaca na na5em
podrucju je brojnija i ani tada predstavljaju prepo-
znatljiv proizvod zanatskih sredista Driave srpskih
despota.631ako se u Beogradu ne more utvrditi kon-
tinuitet upotrebe lonaca trakastog obopa, zbog po-
znatog kulturnog prekida nastalog uspostavljanjem
ugarske vlasti, na drugim nalazistima na kojima ta-
kvih okolnosti nema, njihova trajanje je neprekinu-
to i nakon osmanskih osvajanja.
Medu ostalim kuhinjskim posudama brojniju
pojavu imajujos lonci loptastog oblika i sirokog dna
(II/16). Mada su preteino bez ukrasa, na jednom
primerku javljaju se gusti urezi koji su neobicni jer
podseeaju na obradu povrsine sudova srednjoevrop-
skog kultumog kruga. Na osnovu dosadasnjeg uzor-
ka materijala iz osmanske epohe, moglo bi se zaklju-
citi da je ovo usko Jokalni tip, buduci da po svemu
slicne posude postojejos u susednom Smederevu. 64
Lonac 11/4 je u celini arhaiean zbog oboda sa zljebom
na unutrasnjoj strani, kao i stila urezane valovnice.
Po tim osobinama on podseea na posude iz poznog
12. ·veka, koje u donekle izmenjenom vidu postoje i
u 15. i prvim decenijama 16. veka.65 Lonac naizgled
bikonicnog oblika prema vecini osobina sledi stan-
darde produkcije negledosane keramike, ali je jedi-
ni sa gre5kom u procesu oblikovanja i zbog takvog,
slabijeg kvaliteta odudara od drugih proizvoda
(11/3).
U pregledu materijala iz ove skupine javlja se
svega jedan veliki Jonac - cup (11/13), cija velicina
svakako iskljucuje drugu namenu osim za cuvanje
namimica u kuhinji ili ostavi. Oblik posude je sa-
svim razlicit od drugih cupova iz ovog pregleda, ne
samo zbog veoma uskog otvora, vee i zbog neposto-
janja dr5ki. Slieni primerci, veoma sirokogloptastog
trbuha postoje i u drugim regionima Osmanskog
carstva, 66 ali ovaj cup za srpski zanatski krug, odno-
sno slovensku grnearsku tradiciju, vezuje specificna
kombinacija dekorativnih motiva lineamog stila,
kao i aplicirane dekorativne trake koje su ojaeavale
masivno tela.
I G•·adska kcramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Odlike keramic'ke produkcije ~
U skupini negledosane keramike znaeajno me-
sto zauzimaju crepulje i vrsnici - posude koje su ko-
riseene za peeenje hlebova, pita i raznih drugihjela
na iaru ognjista (sl. 2). Crepulja predstavlja plitku
posudu, sirokog ravhog dna, koja se u literaturi naj-
eesee sreee pod odrednicama: crpnja, podnica, eeri-
nje; sirinje,jagatka, okrugla.67 Vrsnik je, u stvari, ve-
liki poklopac koji je oznaeavan i drugim, u osnovi
slicnim terminima, kao sto su vrska, vrsnjak, kapak,
sac, cest, ali i crepnja, sto je uopsten naziv za proiz-
vod od gline, oblikouan i peeen na starinski, izuomi
nacin.sa Crepuljaje koriseena taka sto se prvo zagre-
vala najakoj vatri iii iaru, zatimje brisana krpom, a
tek nakon ovih pripremnih radnji u nju je stavljan
sadriaj koji se pekao i posuda je zatrpavana iarom i
pepelom.69 Drugi nacin upotrebe podrazumevao je
koriseenje poklopca - vrsnika ili jos jedne crepulje,
kojomje recipijent poklapan.7° Zbog ovako specific-
ne namene, nije neuobieajeno da se ove, u osnovi
razlicite vrste posuda, grupisu u okvirujedne forme,
kao sto je primenjeno i u ovom radu. U istoriji grn-
earstva crepulje i vrsnici predstavljaju vrste veoma
dugog trajanja, sa oblicima koji ostaju u veeoj meri
nepromenjeni od neolita do danasnjih dana. Najve-
ea produkcija crepulja i vrsnika bila je u razdoblju
srednjeg veka, kada ilustruju jaku autohtonu grn-
earsku tradiciju, ll'lnogo jasnije nego posude drugih
~ 62 Sorisov 1989: Figs. 172-177, p. 164, 166, "'' navedenom litera-
to rom; Georgieva 1974: Figs. 2, 3/1-3, 4/ 4; Antonova 1995: Fig.
89/~ 4, 6, 8· 30; Busuioc, Valceanu 1976: Figs. 1/ 1, 2. 4-6, 2/7,
3/7, 8; Diaconu, Baraschi 1977: Fig. 36/1-4.
~ 63 Biki<! 1994: s1. 24/1. 9, str. 68, sa navedcnom literaturom;
Bi ki~ (ZOOO); kat. br. 1025-1028: Zetevi~. RadiCevi~ 2001: sl.
3/1-2.
~ 64 Smederevo, Tipologija keramike 16-17. veka, tip ll/7:
kvadrati K, L, M/9, horizon! III.
~ 65 Bikic 1994: sl. 17/ 1. 3, 4, 28/6, 29/9, 10.
~ 66 Hayes 1992: Fig. 119/i 2J (33.44). p. 319, 322.
~ 67 Tomi~ 1983: 76, 79.
~ 68 Tomi~ 1976: 56; Tom i ~ 1983: 76-77.
~ 69 Filipovi~ 1951: 27; Milosavljevi~, Bajalovi~ - HadZi-Pe!it,
Tomic 1982: 13.
~ 70 Gavazzi 1922: 333; Filipovi~ 1951: 27.

99 j
formi. 71 Vremenom se najvise menjala tehnologija
izrade, a sa usavrsavanjem grnearskog zanata i obli-
ci posuda su postajali jasnije definisani u pogledu
namene, tako da je i tipologija ovih posuda bivala
razudenija. Zbog toga se za oblike crepulja i vrsnika
iz osmanskog razdoblja moie reci da se neposredno
nadovezuju na srednjovekovnu produkciju, pre sve-
ga na proizvode iz poslednje etape, sa kojima imaju
najviSe slicnosti u izgledu i kvalitetu.
Crepulje i vrSnici ne predstavljaju brojnu sku-
pinu u materijalu 16-17. veka, ali je kolicina nalaza
sa Beogradske tvrdave ipak znatno veca nego na dru-
gim istovremenim nalazistimanTakode, na osnovu
jedanaest razliciti h oblika, od cega je sest crepulja a
pet vrsnika, moze se steci celovitija slika o produkci-
ji ove autohtone keramicke skupine u novim, izme-
njenim okolnostima. Na opstem planu izdvaja se
nekoliko osnovnih karakteristika. Pre svega, uoeava
se daje rucna izrada kojaje dominirala u razdoblju
srednjeg veka gotovo u potpunosti potisnuta, a da
umesto nje preovladuje oblikovar\ie na rucnom grn-
earskom vitlu. Tokom procesa izrade velika paznja
posveeuje se kvalitetu gline, oblikovanju i peeenju
posuda, ali i dekorativnosti . Nairne, vecina posudaje
ukra5ena, i to u zoni oboda, kao i na trbuhu sa unu-
trasnje strane- urezanim lineamim motivom ilijed-
nostavnim otiskom prsta. Sve navedene osobine u
veeoj meri su slicne ranijim, srednjovekovnim proiz-
vodima, a trajaee i nakon ovog razdoblja, u narodnoj
keramici. U odnosu na srednjovekovne oblike jedi-
nu novinu na crepuljama iz osmanskog razdoblja
predstavlja mala trakasta drska, koja ee ostati sastav-
ni deo i na posudama naredne grncarske etape.
Iako su sve crepulje u osnovi konicnog oblika,
medu posudama postoje razlike u nacinu modelo-
vanja trbuha i nagibu zida u odnosu na dno, zatim
dubini i, narocito, po profilaciji oboda, sto sve pred-
stavlja kriterijume za tipolosko opredeljenje prime-
raka: Uocena su dva nacina gradenja zida trbuha:
ravan, iskoSen pod vecim iii manjim uglom u odnosu
na dno ( IX/I, lX/3, IX/5. IX/7) i zaobljen. sa otvo-
rom blago povijenim na unutrasnju stranu (IX/2).
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Odlike keramic"ke produkcije ~
Dna su siroka i ravna, ali eesto blago podignuta ka
unutrasnjosti posude, sto predstavlja odliku, pre
svega, crepulja IX/1. U zanatskom pogledu, modelo-
vanje posuda nije uvek dobro izvedeno. Naime, kod
pojedinih posuda uoeava se nejednaka debljina su-
da - zidovi su znatno tanji od dna ( IX/3. Di/10), iii
su telo i obod masivnij i, a javljaju se i posude kod
kojihje najveea debljina zida na sredini trbuha, ma-
daje ovo poslednje sasvim izuzetno. Zanatski najve-
stije je izradena crepulja tipa IX/7 koja, iako u celi-
ni masivna, ima zidove i dno jednake debljine.
Profilacija oboda, iako nije jedini, a ni osnovni
kriterijum tipoloskog opredeljenja, predstavlja ele-
ment od najvece vaznosti za rekonstrukciju nacina
na koji su crepulje i vrsnici koriseeni u procesu pri-
preme jela, odnosno, da li su napravljeni da bi bili
korisceni zajedno, kao recipijent i poklopac. Osim
na crepuljama kod kojih je obod prstenasto profili-
san i blago uvueen prema unutrasnjosti (IX/2), na
svim drugimje ravan. Ova druga skupinaje znatno
raznovrsnija, jer se u njenim okvirima nalazi jedno-
stavan, vodoravno postavljen obod {IX/1), kao i ne-
koliko vrsta sa zljebom. Modelovanje oboda sa Zlje-
bom izvedeno je na nekoliko razlicitih nacina: ivica
je isko5ena prema unutrasr\iosti (IX/3, IX/5) iii je
prosirena i pretvorena u neku vrstu granicnika
( IX/5), dokje zljeb nekada simetricno postavljen na
razgmutom obodu {IX/7). lz opisa osnovnih vrsta
oboda, ocigledno je da na veCini crepulja postoji
iljeb iii granicnik, pa se moie pretpostaviti, iako ni
jedna od ovih posuda nije nadena u paru sa vrsni-
kom in situ, da su koriscene u paru sa poklopcem -
vr5nikom. Sirina zljebova na obodima kreee se od
0,2 do 0,5 em, tj. kod nekih posuda su uski i plitki, a
kod drugih siroki i plitki i kao takvi, konstmkcijski,
ne bi mogli da nose tezak glineni poklopac, vee neki
,.. 71 Jankovic o . 2001. 154-157: Popovic M. 1999: sl. 89/ll-13,
92,/5-8. "97/ J -9. 98. ll8/4. 145/20-24. 148/4. 161/4, 187/ 6. 7.
189/1-12; Tomic. 1976, 49.
~ 72 Ze<levic. R.adi<levic 2001: sl. 13/1: Pejovic 1988: kat. br. 72;
Kovdcs 1998: figs. L 2/3.
 IOO
tanji i laganiji. Moida je bakami sac u potpunosti
zadqvoljavao tu potrebu. · toga je povrsina vrsnika neravna i puna supljina, a
Jednu od karakteristika crepulja predstavlja po-
stojanje kruinog otvOra u srediStu dna posude. Otvor
je imao krajnje praktienu ulogu; to je bilo mesto
kroz kojeje izlazio dim prilikom zagrev~nja posude,
zbog eegaje bila manje zaeadena, a tuda je prolazio
i iarac, prilikom podizanja i spustanja crepulje na
ogJ'\jiste. 73 U vezi s tim, uoeenoje da se na crepuljama
javljaju ili kruzni otvori na dnu ili jedna mala tune-
lasta d..Ska koja prelazi obod posude, ali nikada ova
dva elementa zajedno, sto potvrduje pretpostavku 0
njihovoj istovetnoj funkciji - za lakre pomeranje re-
cipijenta. To je i logicno,jer bi bilo veoma te5ko no-
siti masivne posude uz pomoc male drske.
Zanimljiva je pojava plitkog i uskog iljeba na
spoljnoj strani ispod obodajedneod crepulja (IX/3).
Ovakvi, kao i ne5to siri Zljebovi koji se javljaju na
crepuljama i V..Snicima narodne keramike, u nekim
podruCjima se koriste za stavljanje obruea iii iice, a
nameria imje da ojaeaju, nekada ida sprece pucanje
iii razdvajanje vee naprsle posude.74
VrSnik po svom izgledu i nacinu upotrebe pred-
stav[ja jednu vrstu velikog poklopca koji se i samo-
stalno l<oristio. Zbog toga, pojedini autori ovu for-
mu obja5njavaju kao privremenu pee koja se stavlja
na pod ognjista. 7S U tehnoloSkom pogledu mnici
su identicni ranije analiziranim crepuljama, s tom
razlikom sto se, pored onih oblikovanih na rucnom
vitlu, ovdejavlja ijedan kojijerucne izrade. Takode,
dekorativniji su, s obzirom da ukras predstavlja slo-
tenu kombinaciju urezanih motiva i apliciranih, ta-
kode ukra§enih traka.
Tipologija V..Snika, slicno crepuljama, nije raz-
udena- ogranieenaje na pliee i dublje konicne i ka-
lotaste oblike poklopaca, pri eemu je moguee da je
visina vrsnika verovatno bila u vezi sa odredenom
namenom. VrSnik IX/4jedinije primerak oblikovan
rukama, i kao takav iziskuje podrobniju analizu.
Nairne, napravljen je od nekompakme smese gline
kojoj je dodata pleva, dok je boja pe¢enja crvenka-
stomrka, na prelomu zida tamnomrka, sto pokazuje
I • Odlikc kcramic"ke
Gradsl<a l<eramika Beograda • /6-/7. vek
produl<cijc •
odsustvo kiseonika u procesu peeenja. Zbog svega
dodavanje pleve, verovamo, nema samo ulogu ispo-
sovaea, vee posuda preko tih mesta (gde se nalazi
pleva), bolje prima i ispusta vazduh. Grub naCin iz-
rade u neposrednoj je vezi sa oblikom ovog V..Snika
kojije kalotast, sa masivnom i nesrazmemo velikom
drskom. Pored svih naznacenih osobina, zanimlji·
vost predstavlja unutrdnjost ovakvih poklopaca,
oblozena kamencicima koji su umetani pre su5enja
i pe¢enja, ~ sto nije samo konstrukcijsko ojaeanje zi-
da, vee i neka vrsta sakupljaea ( akumulatora) toplo-
te. Osnovni oblik i tehnologija izrade ovih vrsnika
veoma podseeaju na ranije srednjovekovne koje ni-
su imale dr~ku, ali je kao vaian element postojao
okrugli otvor za protok vazduha pri vrhu tela ." U
ovoj ranoj etapi izrade postojanje primeraka bez
otvora i sa dr8kom, sliCnih na5em poklopcu, pretpo-
stavljeno je, aline i sigumo potvrdeno. 78
Kod ostalih vrsnika, koji su oblikovani na grn-
earskom vitlu, smese glinc su znatno bolje pripre-
mljene, kompaktnije su, a od dodataka se najeesee
javljaju krupnozrni i sitnozmi pesak, kod pojedinih
i kreenjak. Zanimljivo je istaci da kreCnjak, kao do-
datak, ima istu ulogu kakvu ima pleva, tj. prima i Ot·
pum vazduh, sto nije slueaj ni sa jednom vrstom
peska.
Medu mnicima oblikovanim na vitlu javljaju
se dva oblika, koniean i kalotast, a posebnu zani-
mljivost na svima predstavljaju drske koje su na.le-
pljene na razliCitim mestima. Konicni vr8nik ima
trakastu d..Sku i nalepljene trake ukra§ene otiscima
prstiju, sto asocira na pojedine primerke iz. srednjo-
vekovne produkcije (IX/6). 79 Delimicno sacuvani
• 73 f'llipovi~ 1951, 19.
• 74 f'llipovi~
1951, 20.
• 75 J1nkovi~ D. 2001: ISS.
• 76 I'Opovi~ c. 1959:31
• 71 l'l>povi~ M. 1999: sl. 89/1 ~ 9~5-7, 'iTl/ 6, 7, 187/6, 7.
• 78 Stonojev 1996' kat. br. 3/7.
.
• 79 Biki~ 1994' sl. 24/13, Str. 69 .
 Gratiska keramika Beograda ~ 16- 17. uek
101 1 ~ Odlike keramic"ke produkcije ~
vrsnik ima trakaste drs1<e koje prelaze liniju oboda,
sto upucuje na misljenje da nije samostalno kori-
seen na ognjistu (IX/8). Naime, zbog profilacije
oboda i polo2aja drski cini se da je ovakav poklopac
preklapao crepulju, slobodno se zadciavajuci na
unutrasnjoj strani pri obodu, a nije se, kao ostali,
uklapao u postojeei zljeb crepulje. Medutim, profi-
lacija trbuha u delu iznad d!'Ski upucuje na mislje-
nje da je ovakav poklopac mogao poklapati i neki
drugi recipijent, mozda kazan, ali to je teilko utvrdi-
ti s obzirom na delimicnu ocuvanost naseg primer-
ka. Dublji, kalotasti vrsnik sa obodom profilisanim
u vidu zljeba ( IX/9), gotovo u potpunosti zadciava
formu, kao i nacin ukrasavanja vrsnika nadenih u
sloju 15. veka u Beogradskom gradu.BO Zanimljivoje
istaCi slicnost u dekoraciji vrsnika IX/6 i IX/9, zbog
identicnih motiva koji se javljaju na pov!'Sini posu-
de i na nalepljenim trakama, mada u razlicitim kom-
binacijama. Vrsnik konicnog oblika jednostavne
profilacije po svim osobinama asocira na poklopce
ranijeg srednjeg veka, slicno drugim ranije pomenu-
tim, ali se od njih razlikuje po nizu paralelnih usprav-
nih otvora na vrhu, sto predstavlja novo reSenje u
modelovanju otvora za strujanje vazduha (IX/11).
Razdoblje 16-17. veka predstavlja poslednju eta-
pu keramicke produkcije crepulja u njihovom sred-
njovekovnom vidu, dok vrsnici ostaju u vecoj meri
nepromenjeni do danasnjih dana. Nova etapa pro-
dukcije, poznata kao narodna keramika, donosi
promene pre svega u oblicima, tako da se i crepulja,
u tipoloskom pogledu, rasclanjuje na nekoliko no-
vih formi tzv. plitki/1 sudova, a to su: tava, pciulja i
duvec.81 Sve ove nove forme su sasvimjasno defini-
sane, a za pojedine je precizno utvrdena i namena.
Tako, tava imajednu ili dve d!'Ske i koristi se za pe-
cenjejela; pr~uljaje ovalnog oblika, plitka i cesto sa
malim izlivnikom na obodu, a prevashodno se pod-
mece ispod raznja da se u nju cedi masnoca,82 mada
se kod nekih autora pominje i ltao posuda u kojoj se
pr".e nezreli jeeam i p$enica,83 dok je duvec dublja
posuda, takode ovalnog oblika, nekada i sa d!'Skom,
koja se koristi za pecenjejela, slicno tavama. Sve ove
posude koje pripadaju poznoj produkciji 18- 19. veka
imaju deblji nanos glazure preko unutrasnje povrsi-
ne i generalno su veoma dobrog kvaliteta, sto najbo-
lje ilustruju proizvodi iz radionice u Mohacu.84
B. Jed11obojno gletfosa11a keramt'ka
Posude sa jednobojno gledosanom povrsinom,
koje se mogu dovesti u vezu sa srpskim zanatskim
krugom, javljaju se sporadicno u materijalu iz Beo-
grada. Skupinu ilustruje svega po jedan oblik lonca i
pehara, pri tome ne mnogo karakteristicnih za grn-
earski zanat ovog regiona. Jedino se za retke primer-
ke lonaca 11/ 2, koji su analizirani u kategoriji negle-
dosane keramike, moze reci da prestavljaju posude
od veceg znacaja u ovoj skupini.
Lonac, oznaeen kao tip II/11, predstavlja uobi-
cajenu ognjisnu posudu jednostavne profilacije. Ve-
oma je kvalitetne izrade, sa unutra5njoscu koja je
dodatno zasticena slojem glazure. Ono sto, mozda
vise od samog oblika, upucuje na lokalnu produkci-
ju jeste glazura, njena struktura i maslinasta boja
koja na crvenkastomrkoj podlozi posude dobija ka-
rakteristicnu nijansu, slicnu kao na poznosrednjo-
vekovnim proizvodima.
Pehar ima dosta slicnosti sa loncem ll/2, sto ga
cini derivatom ovog oblika (Vll/7). Nairne, profila-
cijaje u osnovi ista i pored toga sto je pehar sire otvo-
ren, tj. obod ima blaii nagib nego kod naznacenih
lonaca. Oblik i polozaj drSke, sto je takode razlicito
u odnosu na !once, ne bi trebalo da predstavlja cle-
mente od veceg znaeaja, buduCi da kao i kod vecine
drugih pehara prelazi liniju otvora i cesto se prema
obliku donekle razlikuje od onih na slicnim, vecim
posudama - bokalima ili loncima. U pogledu tehno-
loskih karakteristika ovaj pehar ima osobine kojega
cine bliskim prethodno analiziranom loncu 11/11, s
~ 80 Biki,C 1994: sl. 30/15, 16
~ 81 TomiC, I976: 49, 51, 5.3, T.lVl, 2, 11(/Hl.·
~ 82 TomiC 1976: 51.
~ 83 FilipoviC 1951:72.
~ 84 Sorosacs 1972:52-53, 117-118.
 J02
Sl. 1. Naslede keramike srpskih zemalja,
negledosana keramika
Fig. 1. Serbian ceramics, unglazed ]X)ttery types
tim sto je zbog osnovne boje peeenja pehara, koja je
crvena;· glazura odaje utisak drugacije maslinaste
nijanse: Pored na5eg primerka, ovakav oblik pehara
registrovanje ina nalazistima ujuinoj Ugarskoj, pri
eemu jedan od tih ima slikani ukras belom bojom
ispod ze~ene glazure. 85
C. Slikaua kcrarnika
Posude ukrasene slikanim motivima predsta-
vljaju retku pojavu u Beogradu- u slojevima 16-17.
veka otkriveno je svega rest koje se mogu pouzdano
dovesti u vezu sa dekorativnim stilom srpskih radi-
onica. Karakteristike ove grnearije su ujednaeene i
slicne proizvodima iz drugih tehnoloskih skupina,
sto nesumnjivo govori o pripadnosti istoj zanatskoj
tradiciji. Medutim, ono sto ih u punoj meri deflnge
je slikani ukras koji u pogledu stila predstavlja di-
rektan nastavak proizvodnje dekorativnih posuda
za svakodnevnu upotrebu iz razdoblja poznog sred-
njeg veka.
Slikani ukras javlja se na svega tri oblika lonca,
medu kojima se ranije analizirani 11/2 moze smatra-
ti standardnim za primenu ove tehnike (sl. 3). Do-
I Gradska keramika Beograda • 16- 17. uek
• Odlike kemmic"ke produkcije •
Sl. 2. Nasledc keramike srpskih zemalja,
negledosana keramika
Fig. 2. Serbian ceramics, unglazed ]X)ttery types
nekle sliean u fonnalnom pogledu jeste i lonac Il/27,
medutim, ta posuda se razlikuje po kvalitetu, odno-
sno izrazito tankom zidu, mada samo do mesta od
kojeg je poeelo pravljenje oboda. U procesu pripre-
me gline, kao i peeenja suda takode je iskazana za-
vidna vestina koju potvrduje mala speciflcna tezina,
dok siguran crtei govori o dobrom poznavanju teh·
nike slikanja na keramickim posudama. Nasuprot
ovima, postoji i lonac 11/12, po profilaciji blizak bo-
kalu. Jako nas primerak nema drsku, cini se daje na
pojedinim posudama ona mogla postojati, kao sto je
to na jednoj iz Prokuplja.ao
Jednu od najznaeajnijih odrednica ove grnearije,
kako je nap red napomenuto, predstavlja ukras koji
je na svim posudama jedinstven u pogledu prime-
njene tehnike i vrste motiva. Recje o slikanju belom
bojom koja je, u stvari, razmueena g) ina (upotreb-
ljavana najeesee kao podglazurni premaz - engoba)
ispod zelene iii mrke glazure. Motivi su ogranieeni
na spirale u nizu i jednostavne linearne predloske
• 8S Gerelyes 1982: Abb. 19/2; Hath8zi, Kovacs 1997: fig. 10/1.
• 86 Gaj-Popovit 1974: T. ll/7, p. 52.
'

>- Odlike keramic'ke produkcije •
Sl. 3. Naslede keramike srpskih zemalja,
slikana keramika
Fig. 3. Serbian ceramics, painted pottery;
koji se najcesee kombinuju u naizmenicnom sledu.
Iako jednostavna, ova tehnika ima izuzetan kolori-
sticki efekat, buduCi da se oslikava povrsina suda
koja je tamnocrvena iii crvenkastomrka, sto nakon
nano:lenja prozirne bojene glazure i drugog peeenja
stvara svetao, ali zagasit kontrast sa maslinastom
pozadinom.
Dekorativni sci! slika nja belom bojom, za koj i
se smatra da je orijentalnog porekla, bio je veoma
ra:Siren u maticnim oblasti rna Vizantije u 12. veku, a
u 13-14. veku odlikovao je proizvode iz velikih grnear-
skih ceo tara u Solunu ina Kipru.87 Zbogjednostavno-
sti osnovne tehnike i mogucnosti eksperimentisanja
sa motivi ma, stil se ubrzo prosirio na citav Medite-
ran, zatim cmomorsku obalu i u regione u unutra-
snjosti Sal kana. Na podrucju Srbije slikana kerami-
ka u potpunosti zaokruien stil ima u 14-15. veku,83
slicno kao i u susednim oblasti rna koje su, takode,
pripadale vizantijskom kulturnom krugu u ranijem
razdoblju.B9 Za razliku od rane ecape, u poznosredqjo-
vekovnoj produkGiji slikanje belom bojom i gledosa-
nje najsire je primeqjivano na posudama za svako-
dnevnu upotrebu, loncima, poklopcima, krcazima i
Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
Sl. 4. Naslede keramike srpskih zemalja,
zdelica i sveenjaci
Fig. 4. Serbian ceramics, bowl and candlesrics
bokalima, po Ceffill Sll posebno bili poznati proizvo-
cli iz radionice koja se nalazila na podrucju Novog
Brda. 90 lsta tendencija zadriala se, kako vidimo, ina
proizvodima iz osmanske epohe.
Prethodno izlaganje o tehnoloskim osobinama
posuda iz ove skupine, kao i o poreklu i hronologiji
slikanog ukrasa, omogueava da sejasnije sagleda de-
korativni stil na proizvodima iz osmanskog razdoblja.
Iako su tehnika i·motivi ostali gotovo u potpunosti
isti, u toku nekoliko stoleea dolazilo je do promena
u stilu iscrtavaqja osnovnih uzoraka, sto je izdvojilo
regionalne osobenosti ove gmcarije. U tom pogledu,
slikani motivi koji sejavljaju na posudama iz osman-
skog razdoblja ne slede direktno, a ni u punoj meri,
stiljednog regiona, vee predstavljaju zaokruzenu ce-
linu ukrasa slikanog belom bojom, u kojoj postoje
,.. 87 BikiC (2000): 193-194, sa navedenom litcraturom.
> 88 Bi ki~ (2000): 219-220.
> 89 Goorgieva 1974: Fig. 22/2,3, T. XLII, p. 142- 143; Georgieva
1980: Fig. J.S, p. 53; Georgieva 1935: Figs: 58-60; Busuioc,
Valceanu 1976: fig. 7; Diaconu, Baraschi l9n: Figs. 42, n, 80.
• 90 Co rovi~·Ljubinkovic 1962: T. II/I, vv~ 2, 4, Vlf/1, 3; Biki~
(2000): 226-228.

104
spirale vizantijskog i regionalnog balkanskog tipa,
zatim univerzalni Jinearni predloki, ali i pojedno-
stavljeno videnje starih motiva, pre svega prepozna-
tljivih spirala.
D . &grafito k eramik a . drugu polovinu 12. veka: na posudama koloritnogsti-
Posude ukra5ene u sgrafito stilu koji · se moie
dovesti u vezu sa proizvodima srpskog zanatskog
kruga predstavljaju sporadi(;ne nalaze u Beogradu.
U stvari, samo jedna takva je otkrivena u toku istra-
iivanja na podrucju grada, ~to ne dopu~ta dublje
analize karaktera i obima produkcije, ali omoguea-
va da se ovaj znaeajan nalaz razmotri u odnosu na
proizvode na koje se, prema stilu ukrasa, direktno
oslanja.
Sgrafito keramiku iz osmanskog razdoblja ilu-
struje kalotaSta zdela 1/12 - oblik koji je detaljno
analiziran u skupinama jednobojno gledosane i sli-
kane osmanske keramike, bud uti da veti broj prime-
raka pripada tim kategorijama. Iz sku pine primera-
ka opredeljenih u ovaj tip izdvaja se jedna posuda,
zbog oblika dna i stope neuobieajenih za osmansku
produkciju. To je mala zdela koja profilacijom u ce-
lini podseea na proizvode iz ranijeg vremena, zbog
eega bi se mogla oznaCiti reliktom epohe srednjeg
veka i vizantijskog zanatskog kruga. 91
I pored Cinjenice daje od posude otkriven samo
deo i da je gorela, Sto je donekle izmenilo originalne
boje peeenja i ukrasa, ona se moie rekonstruisati sa
velikom sigurnoscu na osnovu sacuvanih tragova.
Unutra~njost zdelice je ukra&ena u stilu koloritnog
sgrafita, sa detaljima oslikanim zelenom i mrkom
bojom na iuto gledosanoj pozadini ( tip 1/12). Kod
analize dekora vaine clemente predstavljaju motivi
u sredi~ru. u medaljonu koji zauzima veti deo povr-
sine posude. Sva tri predstavljaju delove Starih orijen-
talnih, urezanih i slikanih motiva92 koji se, razgra-
deni najasno definisane uzorke, sretu na posudama
vizantijskog porekla i odgovarajuteg kultumog kru-
ga u razdob)ju poznog srednjeg veka na podrucju
Balkana. Tada je svaki element dekora imao kon-
stantan poloiaj, a zajedno su (;inili delove u potpu-
~
ktramika Beograda 16-17 l)tk
I Gradska
~ Odlikc keramic"ke produkcije ~
nosti osmisljenih ukrasa radenih u serijama. Medu
njimajedino ukrasna traka-bordura ostaje na origi-
nalnom mestu i u dosledno izvedenom stilu. Naime,
bordura ispunjena kosim linijama najpresejavlja kao
motiv u dve sgrafito kategorije koje su datovane u
la linije su slikane.~ ana prirnercima tzv. zaseeenog
stila su ureuine.94 Medutim, vet u ranom 13. veku
urezane, kose paralelene linije u nekoj vrsti bordure
postaju prepoznatljiv detalj na champ/eve posuda-
ma.95 Ovaj motiv preslikan je na proizvodima regio-
nalnih gmearskih centara iz kasnijeg razdoblja sred-
njcg veka, u svim ranijim vidovima i u obe tehnike, 96
a sporadicno se javlja i u osmanskom razdoblju. 97
Nasuprot ukrasu prve zone, traka ispunjena ukrSte-
nim linijamajav)ja se u drugoj polovini 12. veka ret-
ko i to kao jednostavan okvir meda)jona,98 da bi u
poznom srednjem veku postala veoma popularan
motiv koji se tada eesce urezuje u uspravnom polo-
iaju, ne samo na zdelama, vet i na kreazima (bokali-
ma).99 Za razliku od ova dva uzorka, zakrivljena lini-
ja sa zavijutkom najednom krajujedanje od najeesce
iscrtavanih motiva na keramitkim posudama, pre-
vashodno u razdoblju od 13. do 15. veka; poznat je,
najpre, kao dekorativna ispuna cveta lotosa i palme-
te, a kao umnoien na nekoj vrsti gran(;ice, koriseen
• 91 Hayes 1992: Figs. 76/50.7, 78/50.77, 8:1,1SU8, SU9, p. 133,
138; Byzantine Claud Ceramics 1999: Qu . Nos. 135, 154, 223,
235,238.
~ 92 VDkturskaja 1959: Figs. 8/1-2,9/2, 11/ 1, 4, 1:1,13.
~ 93 Byzantine Glaud Ceramics 1999: Cat. Nos. 21, 23, 25, 27;
Bikic (2000): kAt. br. 879-887, sl. 36.
~ 94 Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. No. 33.
~ 95 Byzantine Glaud Ceramics 1999: Cat. No. 52; Bikic (2000):
kAt. br. 889-893, sl. 35.
~ 96 Byuntine Glaud Ceramics 1999: Cat. No. 100; Georgieva
1974: Figs. 63/1. 64/1- 2,67/2. T. XI, XIII, XIY, Diaconu, Buoschi
1977: Fig:s. 54/3, 55/~ 2, 63/~ 7, 8.
• 97 Byzantine Claud Ceramics 1999: Cat. No. 124.
~ 98 Byzantine Claud Ceramics 1999: Cat. No. 33.
~ 99 Georg!eva 1974: Fig. 54/2, 59/ I; Ceorg!eva 1985: Fig.s. 35,
39, 52, 56: Busuioc, Volceanu 1976: Fig. 10/S, 6: Diaconu,
Baro.!Chl 1977: Fig.s. 51/15, 61,11, 65/14, 67/ 4; Bikic (2000): kAt.
~r. 967, 980.
 lOS
je za predstavljal\je drveta zivota. 100 Zanimljivo je da
se na nasoj zdelici ovaj motiv ne javlja u 1\jegovom
izvomom obliku, vec!je razgraden u vidu dekorativ-
nog predloska kojim su ispunjena rubna polja me-
daljona. To bi upuc!ivalo na rnisljel\je da je simboli-
ka ovog motiva napustena ili zaboravljena, i da on u
16. veku ima isti znaeaj kao i drugi linearni, odno-
sno, postaje jedan od univerzalnih dekorativnih
predloiaka, mada sasvim retke pojave.
KeramiCki predmeti
Kontinuitet srpske keramicke proizvodnje ilus-
truje i mali broj predmeta koji se nalaze medu igrac-
kama i svecnjacima. Skroman broj nalaza ne prika-
zuje u dovoljnoj meri raznovrsnost ovog deJa pro-
dukcije, ali su predmeti veoma karakteristicni za za-
natSku delamost regiona, .pre svega centralne Srbije.
lgraCkc
Zdeliea u formalnom pogledu predstavlja hi-
bridni oblik, odnosno spoj kalotastih, po profilacij i
recipijenta, i zdela u obliku zvona; zbog ravnog, vi-
sokog dna (X.III/8, sl. 4). Oba ova oblika poreklom
su iz produkcije srednjeg veka, s tim sto je zvonolika
zdela po hronologiji poznija, iz razdoblja 13. i 14. ve-
ka. Ipak, neizvesno ostaje da li je prilikom oblikova-
nja zdelice namera bila da se napravi posucla slicna
nasima Ij1 i XIII/10 iii modifikuje zdela u obliku
zvona, skracival\jem donjeg deJa suda.101 Buduci da
predstavlja nov oblik, ne sasvim pouzdano definisa-
nog porekla, ovaj sudic mogao je biti koriseen kao
igracka, zatim kao slanik, a moida i kao recipijent
za razmucival\je pigmenata, slicno pojeclinim ve-
cim primercima iz ranijeg razdoblja - poznog sred-
1\jeg veka.
.Svebrjaci
Mnogo jasniju asocijaciju na isto razdoblje pru-
Zaju sveenjaci na visokoj supljoj stopi, pre svega je-
dan, sa ddaeem za sveeu koji je sme5ten unutar
I Gradska keramika Beograda • 16-JZ !d.:
• Odlike keramic"ke produkcije •
okapnice (XV/4, sl. 4) .102 U odnosu na ranije, svec-
1\jaci iz osmanske epohe razlikuju se u mal\jim deta-
ljima, kao sto su veea visina ddaea za sveeu i zvono-
lika stopa umesto konicne.103 Medutim, stopu goto-
vo identicnu srednjovekovnim primercima, ali siru,
sreeemo na drugom tipu sveenjaka, na primerku sa
kalotastom okapnicom (XV/1, sl. 4). Iako je u pita·
1\ju oblik koji ne bi mogao predstavljati odrcdnicu
srpskog zanatskog kruga, zbog profilisanog ddaca
za svecu, inspiracijaje svakako potekla iz tog kruga.
Nairne, tipicni sveenjaci ovog oblika imaju kracu
stopu i prereino koni¢nu okapnicu i znamo se CeSc!e
javljaju u razdoblju 16-17. veka od primeraka koji su
napravljeni prema srednjovekovnim modelima. 10<
Prepoznatljivu skupinu u pregledu gradske kerami·
ke predstavljaju posude ¢ije se poreklo nalazi u sred-
njoevropskoj produkciji. lako se u formal nom i teh-
noloskom pogledu znacajno razlikuje od grn¢arije
koja predstavlja domac!i ( lokalni) proizvod, ona nije
nepoznata, buduc!i da na podru¢ju Beograda postoji
gotovo citavo stole{e pre osmanskog osvajanja. Pri-
sustvo grnearije karaktcristicne za srednjoevropski
kultumi krug neposredna je posledica prethodne
velike promene ~ prikljucivanja Ugarskoj driavi, u
cij imje okvirima grad bio u razdoblju 1427-1521. go-
dine. U toj poslednjoj sredl\jovekovnoj etapi ona je
gotovo u potpunosti potisnula za ovu oblast tradici-
onalnu grntariju, sto je predstavljalo sastavni deo
politickog programa ugarskog dvora. Dolaskom Tu·
raka srednjoevropsko grnearsko naslede nije sasvim
• 100 Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 222. 264: Gcor-
gievo 1974: Fig. 78/1;Bik i ~ (2000): lou. br. !173, 974. 982.
• 101 Bikic (2000): sl. 36, ~t . br. 89-la, 894b, str. 186, sa no•-cde-
nom litere~turom.
• 101 ~JlOIIic M. 1978: ill. 4.
~~> 103 Cunj•k 1998: T. LXVII.
• 104 Hoyes 1992: Fig. 130/n 5.2 (75.18): Mileteva 1995: knt. br.
104: z~c. Raditevic 2001 : sl. 19/t.
 l
O•
(,
I•
Gradska kerarnika Beograda • 16- 17. vek
Odlike keramic"ke produkcije •
nestalo, mad a je kolicina proizvoda, kao i raznovrs·
nost oblika posuda znatno umanjena. Takocle, pro·
izvodnjaje modifikovana- prilagodenaje novim po·
trosacima, ito primenomjednostavnih re5enja, kao
sto je izrada u tehnologiji koja je slicna osmanskoj
gmeariji, sa sirokom upotrebom zastitl)ih bojenih
glazura. Na podrucju Beogradskog grada keramicke
proizvode srednjoevropskog tipa ilustruju posude,
kao i nekoliko vrsta predmeta specificne namene.
Oblici pos uda i d ekora tiurr i stilovi
Keramika sa osobinama srednjoevropskog zanat·
skog kruga koja je pravljena u osmanskom razdo·
blju ( 16-17. veku) ne moze se posmatrati nezavisno
od tih proizvoda radenih u srednjem veku, buduci da
se po oblicima i osobinama na nju neposredno i go·
tovo u potpunosti nastav1ja. Ta keramika, kojaje po·
stojala u Beogradu u razdoblju ugarske vlasti, obuhva·
tala je nekoliko tehnoloskih kategorija u okvirima
osnovnih skupina svakodnevno koriscene- kuhinj·
ske(ognjisne) i stonegmearije. U skladu sa tim, za
pojedin~.oblike posuda podrazumevala se priprema
posebniii smesa glina i peeenje na odreclenim tempe·
raturama. Tada su posude za svakodnevnu upotre·
bu pretezno raclene od gline pome5ane sa peskom,
sitne ili krupne strukture, a boje posuda nakon pe·
eenja bile su belozuta, crvena narandzaste nijanse i
svetlija siva, dok su luksuzne radene od preciseene
gline, pre svega bele (belozute) ili od peskovite, crve·
ne boje peeenja, pri eemu su obe vrste imale prepo·
znatljivu slikanu dekoraciju linearnog stilaiOs Me·
dutim, u produkciji 16-17. veka ta nekadasnjajasna
tehnoloska podela ostala je u drugom planu, dok je
u prvi plan istaknut proizvod kao formalno-stilska
kategorija. Tako je ponuda i potrainja robe srednjo·
evropskog porekla svedena na sasvim odredene obli·
ke posuda, koji se izracluju od glina razlicitog kvalite·
ta. Ipak, nasledena podela na vrste prema osobinama
gline i tretrnanu povr$ine posuda predstavlja i dalje
osobine relevantne za razlikovanje skupina u ok'Viru
produkcije. Zbog toga je keramika srednjoevropskog
tipa u ovom pregledu razmatrana na nacin koji omo·
gucava bolje razumevanje karaktera celokupne pro·
dukcije, analizom tri osnovne sku pine proizvoda: ne·
gledosane,jed nobojno gledosane i slikane keramike.
A. Negledos.q rra ker auriktJ
Srednjoevropsko keramicko naslede je u pro·
dukciju 16- 17. veka ugracleno na veoma specifiean
nacin, sto se dosta dobro uocava na proizvodima iz
sku pine negledosane keramike. Upravo je na ovom
materijalu u prvi plan istaknut veoma zanimljiv spoj
osobina koji objedinjuje ocuvanje tradicionalnih
obelezja i ugradivanje naprednije tehnologije. Sku·
pinu Cine pretcino kuhinjski- ognjisni lonci sa od·
govarajucim poklopcima, kao i nevelika kolicina
stonih bokala, kreaga i pehara. Da bi se jasnije sagle·
dao karakter ovog segmenta produkcije, posude su
grupisane u dve kategorije, prema primenjenom teh·
noloskom procesu izrade koji, u osnovi, podrazu·
meva odredene vrste gline, visinu temperatu re u pe·
Cima koja odreduje boje pro izvoda i njihov kvalitet i,
posebno, tretman povrsine suda.
Odliku prve proizvodne kategorije cini glina
spravljena dodavanjem peska, zbog eega posude ima·
ju zrnastu povrsinu. Posude su oblikovane na noz·
nom vitlu, tehnikom koja ostavlja karakteristican,
rebrasti trag prstiju 'na unutrasnjoj strani recipijen·
ta. Posude su peeene na visokim temperaturama, o
eemu svedoci mala specificna tezina i ujednaeena
boja primeraka, koja je, uz to, u svetlijim tonovima
crvene, sive iii mrke. Ovo su tradicionalni tehnolo·
ski standardi za kuhinjsku keramiku sasvim odre·
dene namene, za kuvanje nad otvorenim plamenom
ognjista. Oblici posuda radenih od gline peskovite
fakture takode cine standard produkcije, ali i nasle·
de koje se u punoj meri zadrZalo u razdoblju 16-17.
veka ( sl. 5 ). To su, pre &vega, siroko otvoreni lonci,
vreeastog recipijenta (11/ 15) ili loptastog oblika, koji
., 105 Biki~ 1994: 73-100, sa navedenom literaturom.

,.. Odlike keramic'ke produkcije ,..
Sl. 5. Srednjoevropska keramika,
negledosane posude
Fig. 5. Middle European ceramics, unglazed pottery
imaju malu drsku (11/14). Iako predstavljaju klasi-
can proizvod srednjoevropskog stila, ovakvi lonci u
Beogradu nisu eesti, slieno kao i na maticnom pod-
mcju gdeje njihov broj mali, gotovo zanemarljiv. 106
Medutim, zan imljivo je da se slicne posude spora·
dicno javljaju i u Carigradu, mada su primerci tog
regiona radeni u dmgacijoj tehnologiji i sa malim
izlivnikom na obodu.107 I za Ionce sa uzanim vratom
(11/18) m<>Ze se zakljuciti slieno, i to na osnovu koliCi-
ne objavljenih nalaza na istrazenim lokalitetima.108
Uz ovakve ili neke dmge !once manjeg otvora, kori-
sceni su poklopci N / 14, mozda i rv/2, a koji ipak ni-
su u potpunosti odgovarali, zbog zljeba napravljenog
da bi u potpunosti nalegli na isto oblikovan obod
lonca. Medutim, sudeci po keramickom sadriaju
slojeva na pojedinim ugarskim nalazistima, ovo ni·
je moralo biti pravilo kod upotrebe poklopaca, 109
buduci da lonaca, kao i drugih posuda sa Zljebom na
obodu, ima izrazito malo u razdoblju 16-17. veka.
J.,onci naznacenih oblika k6j\ su medu tipicnim
predstavnicima srednjoevropske keramicke produk-
cije, predstavljaju postojano naslede tog regiona iz
razdoblja poznog srednjeg veka i gotickog zanatskog
Gradska keramika Beograda ,.. 16- 17. vek
Sl. 6. Srednjoevropska keramika,
negledosane posude
Fig. 6. Middle European ceramics, unglazed pottery
kntga. Tada je produkcija istih oblika ovih posuda
bila velikog obima, o cemu svedoci veoma veliki broj
nalaza u kulturnim slojevima na svim nalazistima. no
To govori da su predstavljali ne samo osnov produk-
cije kuhinjsltih posuda, nego su najeesee i koriseeni
za tu namenu. Razlog za veliku popularnost, prevas-
hodno vrecastih posuda, sasvim je opravdana zbog
oblika koji je skupom svih tehnoloskih i formal nih
osobina u potpuilosti prilagoden upotrebi prilikom
kuvanjajela na ognjistu.
Pored ognjisnih, prvoj skupini negledosane kera·
mike pripada nekoliko stonih posuda (sl. 6). Jedna
• 106 Holl 1963b: fig. XVI/ 4; frolik, Sig\1990: fig. 3; S>atmari
1999: fig.1,/ l, 2; BelenyesyneSarosi 2002: f ig. 29/1,2. 6.
• 107 Hayes 1992: Pl. 49/f(e9.t), p. 287.
• 108 S•a<mari 1999: fig. 7/ 3.
~ 109 Szatmari 1999: Fig. 4/ 2-S; Kovacs 2001: fig. 7/ 1.
• 110 Bikic 1994: sl. 9/3- S, 7, 28/1-6, str. 75, 77; Stanojev 1996:
kat. br. 1/1, 4/ 18, 4/26, 4/ 35, 11/4; Holl 1963a: Figs. 1-2, 10-11.
66/2, S, .(59/3; Gerevich 1966: figs. 31,/2, 6, 10, 33/1. 2, 37/ 1,
92ll/22, 92b/5, 128/~ 1510/ 1-G, 154b/ l-3, 168/ 2-6; Miklos 1986:
Abb. 7/2, 4, S; Nekuda, Reichenova 1968: Fig. 37/ 1-3, Pl. IV/ I, 3;
HOsw 1983: Abb. 3/1, S, 4/1, 6/2, 3; Cech 1987: Taf. 6/A 21. A 22,
IO/A58, B 177- 178.
 lOll
od njih je pehar koji je po svim osobinama veoma
sliean prethodno analiziranoj grupi nalaza (Vll/14).
Iako profilacijom asocira na formu lonca, pehar je
bez direktnih paralela sa vecim posudama iz ovog
pregleda. Medutim, velika slicnost postoji sa primer-
cima koji su radeni pred kraj 15. i u rani;n decenija-
ma 16. veka.111 Ovaj podatak, kao i stratigraiski kon-
tekst nalaza na5eg pehara, pruiaju objaSnjenje za pri-
sustvo te vrste proizvoda medu nalazima iz osman-
skeepohe. Nairne, pehar jeotkriven u otpadnojjami
koja pri pada prvom turskom horizontu, to jest, vre-
menu koriseenja prostora palate u razdoblju 16. veka.
To bi, ukoliko se predlozeni hronoloski okvir produk-
cije ovakvih posuda prihvati kao pouzdan, produzi-
lo vreme njegove upotrebe za nekoliko decenija.
Kreazi, takode, cine jasne predstavnike ove pro-
izvodne grope, iako su zbog izrade od preciseene gli-
ne donekle drugaciji od ostalih posuda. Unekoliko su
razliciti i po osnovnoj boji petenja koja preteino ima
zagasit crveni ton, kao i po veeoj specificnoj teiini i
debljini'zidova, sto su odlike veeeg broja primeraka.
•
Svi oni su opredeljeni u jedinstven tipoloski oblik-
III/ 3 koji obuhvata tri, vise ili manje, bliske varijan-
te u pogledu profilacije recipijenta i oblika drske.
Osim u Beogradu, ovakvi kreazi brojnije su zastup-
ljeni u Smederevu, Budimu i vecim utvrdenjima u
juznoj Ugarskoj.112 U regionima udaljenim od ma-
rlene oblasti, pojava ovakvog oblika kreaga je izuzetna
i neznatno izmenjena, zbog dve naspramno postav-
ljene dr5ke, kao sto je na primercima iz Carigrada.113
Ovi kreazi nisu pretrpeli veee izmene u odnosu na
poeetni poznosrednjovekovni oblik, ali se u zavisno-
sti od regiona, posude izraduju od razlicitih vrsta
gline 114 ili se pojedinim elementima prilagodavaju
stilu ostalih keramickih izradevina, sto dobro ilu-
struju carigradski primerci.
Na proizvodima druge kategorije uoeava sejedan
vid promena koje su na specifiean nacin ugradene u
tradicionalno srednjoevropsko naslede. Posude ove
skupine imaju osobine slicne prethodno analizira-
nim kreazima III/3, kao sto su izrada od preeiseene
gline, identicna nijansa crvene boje posle peeenja i
1 Gradska kaamika Beograda ~ 16-17. uek
• Odlike keramic'ke produkcije ~
velika specificna teiina gotovih proizvoda, sto je \l
vczi sa visinom temperature u pecima, odnosno ko-
licinom vode koja tada ispari iz gline. Medutim, ono
sto ove proizvode cini u velikoj meri razlicitim od
posuda prethodne ka'tegorijcjeste nanos belog (sve-
tlokrem) premaza na povrsinama sudova.
Zanimljiv je, takode, i izbor posuda na kojimaje
kon.statovan beli premaz, pogotovo sto se od eetiri
oblika uoeena u Beogradu, trijavljaju u pojedinacnim
primercima (sl. 7). To je, najpre, lonac sa dr5kom
( 11/ 23) koji se na drugim istovremenim nalazistima
u susedstvu eesce javlja u tradicionalnoj tehnolo-
skoj kategoriji. 11 5 Pored ovog, postoji i lonac sa dve
dr5ke (11/30), zbog 6ega je bliie odreden kao cup,
mada je po zapremini priblizniji loncima korisee-
nim za kuvanje jela. U identicnoj tehnologiji raden
je i jedan poklopac (IV/12), koji je odgovarao ne-
kom od ovih ili drugih lonaca, moZda sa trakastim
obodom, u ciji je zljeb nalegao i tako ga gotovo her-
meticki zatvarao. Za razliku od navedenih pojedi-
nacnih nalaza, bokali su medu brojnijima te forme
u celokupnom materijalu iz Beograda (Vl/8). Velika
kolicina posuda, kao i mnostvo varijanti u okviru je-
dinstvenog tipoloskog oblika govori o velikom obi-
mu proizvodnje ovih posuda, a verovatno i velikoj
potrainji. Cini se daje to delom zbog njihove dvoja-
ke namene, jer su .pored prevashodne upotrebe u
funkciji bokala koriseeni i kao posude u kojima se
kuvalo, sudeei po nagoreloj povrsini na pojedinim
primercima. Iako po profilaciji podseeaju na pojedi-
ne 'tipove lonaca koji su radeni na podrucju Srednje
Evrope, 116 direktne paralele nalazimo jedino u po-
~ lll HoMo 1983: Abb. 6/9; Miklos 1986: Abb. 9/1.
• 112 Cunjak 1998:T. LIX/3, 4; Gerevich 1986:Figs. 25a/4, 25 b/9,
25 C/5, p. 31; Kov~cs 1998: Fig. 2/5; Sremska Mitrovica, Tipolo-
gija keramike 16-18. veka: tip lll/6.
• 113 Hayes 1992: Fig. 134/j 3.3 (71.36), p. 299, 301.
• 114 Miklos 1986: Abb. 6: Ncl<uda, Reichertovti 1968: Pis. L!X/2,
LX, LXI/4; Cech 1987: Taf. 57/ C 17, C 18, B. 191; Felgenhauer-
Schmiedt 1977: Taf. 29/9.
• 115 Gerelyes 1987: Figs. 3/3, 4, 6/4: Kov~C$ 2001: Fig. 2/6.
• 116 Gerelyes 198~: Fig. 4/4: Sremska Mitrovica, Tipologija ke-
ramike 16- 18. veka: tip V/6.

1o9
dunavskom regionu Austrije, gde je oblik najvero-
vatnije i ponikao. 117
Posude iz druge kategorije negledosane kerami-
ke tine znatajan deo srednjoevropskog nasleda, zbog
oblika ~ija je slitnost sa uzorima i dalje velika, iako
su u odnosu na polazne, donekle modifikovani. Pro-
mene se uotavaju, na primer, na loncu ll/30 koji tra-
dicio nalno nema dr~ke, 118 tako da pojava dve dr~ke,
slitno kao na c!upovima, predstavlja izuzetnu poja-
vu. Bokal Vl/8 je, kao sto je ranije nagove§tcno, iz-
dvojen iz poznosrednjovekovnih tipova lonaca i, za
razliku od f\iih, ima uie dno i d uiu dr~ku, 119 ali nijc
u potpunosti standardizovan, nitije tim promenama
jasno nagl~na drugatija namena za koju su takve
posude predvidene. Kada se razrnatra srazmemo ma-
la koli~ina posuda ove proizvodne kategorije, trebalo
bi imati na umu da bi jednu od osnovnih prepreka
za masovniju upotrebu predstavljala njihova svetla
povrsina; ona nije podesna za odriavanje, ne samo
zbog posnog premaza koji nije dobrog kvaliteta, pre
svega na bokalima-loncima Vl/8, vd i zato jcr se
tragovi nagorevaf\ia ne mogu ukloniti.
IJ. Jctluobojuo glcdosana kcramika
Medu proizvodima koji predstavljaju sred njoev-
ropsko keramitko naslede svakako najbrojniju vrstu
cinejednobojno gledosane posude. One na najbolji
naCin ilustruju jedan speciliean stil proizvodnje ko-
jije puni razvoj imao u 15. veku i kojije, bez prekida
i velikih promena, opstao u razdoblju osmanske via-
sri. Medutim, uporedo je stvarana i po tehnologiji
unekoliko druga~ija keramika kojaje odgovarala za-
htevima novih potrosaea i zakonitostima novousta-
novljenog trfista. Sustinu i karakter keramike sred-
njoevropskog tipa moguceje sagleda ti putem pojed i-
nacne analizc dve naznaccne p ro izvodne kategorijc.
Prvu odl ikuje izrada posuda od kaol inske glinc
kojajc bele iii svetlokrem boje (sl. 8). Smesa glineje
napravljena dodavanjem prosej:mog peska, tako da
dobija finu zmastu srrukturu, slicno kao za negledo·
sane posude, iii je veoma dobro preCiseena, glatka,
sto je ipak redi slueaj. U celini posmatrana, ova pro-
Gratfska keramika Beogratfa • 16-ll.uek
1
• Odlike keramic'ke produkcije •
dukcijaje postojana,jerje, pored ostalog. zasnovana
na specifienoj tehnici oblikovaf\ia posuda na brzom
gmearskom vitlu, kojomje postizana i tankoea zido-
va suda. Ista tebnika ostavlja karakteristiean trag re-
b raste povr8ine, spoljne iii unutrasf\ie, a posude zbog
toga izgledaju, na p rvi pogled,jednoobrazno. Utisku
medusobne slicnosti doprinosi i eesta upotreba plit-
kih, gustih i veoma precizno izvedeni h paralelnih
u reza (Zljebova), sto veoma dobro ilustruje ve~a ko-
licina materijala. Takode, posude su peeene na viso-
koj temperaturi, sto je uticalo da gotov proizvod bu-
de u velikoj meri vodonepropustiv i da ima malu
specificnu teiinu. Sve posude imaju dodatnu zastitu
u vidu debljeg nanosa glazure koja je preteino tam-
notuta (iutooker). Pored iutejavlja se i zelena gled,
takode tamnog tona, a sasvim izuzetno i svetlomrka
i maslinasta.
Medu posudama preovladuju oblici prilagode-
ni kuvanju na ognjiStu, koji cine veoma zanimljivu
skupinu, pre svega zbog pojave zdela izdignutih na
tri nozice, sa supljom valjkastom ruckom. Naznace-
na namena ovih zdela je nesumf\iiva, buduci da je
vc~ina u potpunosti promenila boju, u tamnosivu iii
crnu, zbog ceste upotrebe nad plamenom. Pojedine
su velike, imaju iljeb na obodu kao leii~te za osla-
njanje poklopca, a katkada i mali izlivnik i klasicnu
dr8ku, sto je olakSavalo izlivanje sadnaja (1/13). Po-
red ovih,javljaju 5e i manje posude, razlicito obliko-
vanog recipijenta (l/22. l/26), koje su takode sluzile
za kuvanje iii podgrevanje manjih koliCina jela. Za
razliku od zdela, lonci Cine dosta ujednatenu forrnal-
nu skupinu i pored jasnih razlika, prevashodno, u
obliku oboda i sirini recipijenta. Proizvodna linija
ovih, uslovno nazvanih, vrec!astih lonaca bilaje raz-
granata, sto veoma dobro ilustruje i materijal iz Beo-
grada; to jest, posude oznacene tipovima ll/6, 11/8 i
11/21, kao i pehar Vll/8 koj i predstavlja umanjenu
• 117 Ceeh 1.987:188, Taf.5l/A34~A34l.
• 118 KoV~C$ 2001: F~g. 2/9.
• 119 Nekuda, Rcichenov.i 1968: fig.39/l: Cech 1987:Taf. 5l/A
341, A 342, 8. 188.
 ll O
Sl. 7. Srtdnjoevropska keramika,
posutk sa belim premazom
Flg. 7. Middle European cemmics, u..lrtS with whitt coating
verziju Jonca ll/6. Pored svih drugih, ranije pome·
:· nutih osobina, na loncima se javija i mala drska, a
ponekad i izlivnik, slicno modelovan kao na pojedi-
. nim bokalima Vl/8 i zdelama 1/13. U ovoj proizvod-
no-stilskoj skupini, veoma neobiean je lonac 11/24
~ koji zbog sirine otvora, vrste dna, kao i mesta gdeje
poswvljena dr5ka, viSe podseta na 5olju. lpak i on,
slicno svim drugim loncima, ima nagorelu spoljnu
povr5inu, sto nesumnjivo govori daje upotrebljavan
za kuvanje.
Oblici posuda iz ove skupine, iako veoma razno-
vrsni, mogu se posmatrati i kao dve formalne skupi-
ne, pri ¢emu jednu cinezdele sa ruckom (drskom),
a drugu vre~sti lonci. One su, generalno, brojne na
nalazistima sirom Srednje Evrope u 16-17. veku, rna·
da se sliean izbor robe, ipak, javlja na utem podruC.
ju. Thko, zdele iz Beograda imaju najvi5e slicnosti sa
materijalom iz neposrednog susedsrva, iz Smedereva
i juine Ugarske. 120 Lonci najbrojnije vrste - ~ti
sa trakastim obodom, kao osnovni tip kuhinjske po-
sude srednjoevropskog stila, javljaju se na svim istra·
zenim nalazistima na podrucju Ugarske, m au ma-
njoj mcri su zastupljcni i u Cc5koj.122
I Gradska kuamika Beograda ~ 16-17. vek
~ Odl!lte keramitke produkaje ~
Sl 8. Srtdn)oevropska keramika,
jednobojno gltdosant poswle
F\g 8 Middle European ceramics, glazed pottery
Karakter produkcije kuhinjskih posuda- oblici
i tehnoloske osobine, u celini prcdstavlja keramicko
naslede koje nije pretrpelo vede promcne, prvenstve·
no u odnosu na razdoblje poznog srednjeg veka i po-
znogoticki zanatski stil. Odrednice tog stila predsta-
vljaju upravo dve opisane vrste ognjisnih posuda,
~ 120 Cu!1jak 1998: T. Ll/1; Tipo1ogijl keramike 16-17. veka: tip
l/1; Sremsko Mitro\Oco, Tipologija keramike 16-18. veka: tipo\0
l/8, 1/17, l/20; Kovacs 1998: Fig. 16; Su11mari 1999: Figs. 2,14, 3/l
• 121 Gere\Och 1966: Figs. 12,13, 25 b/2. p. 31; Gerelycs, Feld 1986:
Fig. S/6, 7; Gerelyes 1987: Figs. 3/3, 4, 4/5, 5/9, 10, 6/3; HatMzi,
Kov4cs 199?: Figs. 10/2, 5, 13/3; Kovdcs 1998: Fig. 15/B 2, S 4;
KovAcs 2001: Figs. 2,16, 3/5, 5/1. 2, 4; Sremska Mitrovica, Tipolo·
gijo keramlke 16-18. veka: tipovi 11/3, 11/6 i IV/I.
~ 122 Himmelova, ProchAzka 1990: Fig. 4/4.
• 123 Holl1~ Abb. 39, 78/5; Nekuda, Reiehenov~ 1968: PI$.
XXIX/4-7, U1l/7, 8, LVII/4, 5; H - 1983: Abb. 6/6; Miklos
1986: Abb. 6, 8/~ 9/1; Ccch 1987: nf. 74/H 4-8, B. 193-194.
~ 124 Biki~ 1994: sl. 9/3-5,7,28/1-6, Str. 75, 77; Stanojev 1996:
kat. br. 1/l. 4/18, 4/26, 4/35, 11/ 4; Holl 1963a: Abb. 10, II. 36/2.
5, 69/3; Guev;ch 1966: Figs. 32,12, 6, 10, 33/1, 2, 37/L 92a/:U.
92b/S, 128/1, 151a/1-6, 154b/1-3, 168/2-6; Nekuda, Reichertovi
1968: Fig. 37/1-3, Pl. IV/1. 3; HoMo 1983: Abb. 3/l. 5, 4/l. 6/2, 3;
felgcnhauer.SChmiedt 1977: Taf. 3/1-6, 15/1-3; Cech 1987: Thf.
6/A 21, A 22, 10/! 58, 47/A 320, 48/A 325, 50/A 336, A 339, B.
177-178, 188.
 l1
1
I Gradska keramika Beogmda •
• Odlrke keramic"ke produkcije •
Sl. 9. Srednjoe•rofJ'lka ktramika,
jednobojno gledosane posude
Fig. 9. Middle European ceramics, glazed potrery
zdele sa ruckama 123 i lonci vreeastog oblika.124 Po-
red ovih, kao drugaciji po profilaciji, i lonci 11/8
ostaju takode cvrsto vezan i za poznosrcdnjovekov-
n u produkciju.125
Stonih posuda koje imaju osobine prve proiz-
vodne grope srazmemo je malo, tako da paznju pri·
vlaee, pre svega, one koje se javljaju u ve6em broju
primeraka. To su bokali Vl/ 12, kao i kreazi-testije
ll f/1 koji s u, osim u ovoj, zastupljeni i u drugim teh-
nolo~kim sku pi nama, mada u ma njoj meri. Bokali
se po svim osobinama, kao i u pogledu profilacije, u
potpunosti uklapaju u stil prve proizvodne skupine.
lzraiajnom profilacijom i veoma kvalitemom izra·
dom oni se znatno izdvajaju od svih ostalih, tako da
se moie reei da predstavljaju pravi primer stone po·
sude srednjoevropskog tipa (sl. 9). Ipak je te!lko ne
uociti da pojed ini od nji h dosta podse~aj u na pre t·
hodno analiziranc, kao i neke druge slicne !once,
pogotovo zbog polozaja drske. Nastojanje da se po·
stigne formal na ujednaeenost p toizvoda uoeava se i
na oolji, koja ima obod i d~ku oblikovane kao na lon-
cima i uzdignuta je na no:iice, isto kao kod ognjisne
zdele (Vlf/12).126 Pregled teh noloski ujednaeenih
16-IZ ~
Sl. 10. Srednjoe.ropska keramika,
jednobojno gledosane posude
Fig. 10. Middle european ceramrc.s, glazed potrery
posuda, radenih od kaolinske gline, zaokru:iuje veli·
ki bokal koji je zeleno gledosan, pri eemujejasnoea
bojc pojacana zbog svctle podloge suda (VI/7). lako
gornji deo posude nedostajc, cini se da je otvor bio
talasasto modelovan, sliean proizvodima iz italijan-
skih radionica, dok se u specificnom su:iavanju reci·
pijenta prepoznaje poznogoticki stil radionica na
podrucju Ugarske.
Na zacelju ptve proizvodne sku pine su krcazi·
- testijc, zbog toga sto delimic no odstupaju od stan·
darda (111/1). Nairne, rac:leni su od nekol iko vrsta
gline, a razliCiti su medusobno i po osnovnoj boji pe·
eenja koja je svetlooker, crvena iii siva. Pored toga
sto su na_;cesre :iuto gledosani, sporadicno se na po·
mini javlja i tanak nanos zelene glazure, a sasvim
izuzcmo se rade i u kategoriji sivo glaeane kerami·
ke. Iako je tehnoloska raznovrsnost nasi h primera-
ka znamo veca nego Sto je to slueaj na drugim nala-
zi&tima, oni su otkriveni u veoma fragmentamom
stanju koje ne omogueava prepoznavanje varijanti u
> 125 Bakit 1994: sl. 9/8: Miklos 1~: Abb. 7/2, ~. 5.
• 126 Miklos 1986: Abb. 9/3.
 112
pogledu profilacije, cime bi slika 0 proizvodnom sti·
lu ovih testija bila potpunija. Osim toga, sve druge
osobine su uoeene i na susednom podrucju juine
Ugarske, mada su tamo, ipak, eesti kreazi cijn povr·
~ina nije gledosana. 117 l ovo je jedan od proizvoda
koji, gotovo u celini, zadr!ava karakteristike ustano-
vljene u produkciji poznog srednjeg veka·na podruc-
ju Ugarske. Razlike u odnosu na ranije proizvode
postoje, a ogledaju se u manjem broju varijanti
osnovnog oblika, kao i ~j upotrebi glazura ume-
sto, na primer, glaeane povr5ine iii glaeanog ukrasa
geometrijskog stila koji jc odlikovao primerke iz 15.
veka.1l8 Njihova proizvodnjaje nastavljena u 16-17.
veku, a brojni nalazi posuda govore o populamosti
ovog oblika, kako medu doma6im stanovni~tvom,
tako i medu osvajacima.129 Razlog za veliku potra·
znju ovih kreaga pojedini autori objasnjavaju stano-
vi~tem da on, u formalnom i tehnolo~kom pogledu,
predstavlja spoj lokalne-ugarske produkcije i stila
ciji su koreni u prethodnoj gmearskoj etapi na slo-
vensko-balkanskom etnickom prostOru.tlO Tom
uop~tenom formulacijom istiee se, smatramo, nji·
hovo delimicno orijentalno poreklo, kojeje u veooj
meri ugradeno u keramicku proizvodnju Balkana
nakon osmanlijskih osvajanja, na ~ta bi direktno
upu6ivao, pored ostalih, i ovaj oblik testije.
Druga tehnoloSka kategorija zasnovana je na iz·
radi posuda od preei~nc gline i na prooesu pete·
nja pri kojem keramika dobija crvenu boju, a gotov
proizvod zaddava teiinu. Takode, glazuraje provid-
na, preteino zelene boje, a u manjoj meri i maslina-
ste, pri eemu se nanosi direktno na povrsinu suda.
Sasvim su retki primerci koji su pre glaziranja celi
potopljeni u rastvor bele gline i gledosani samo oko
otvora, kao sto su to pojedini lonci (11/ 1, II/ 32, sl. 7).
Za razliku od prethodno analizirane, u ovoj katego-
riji znatno je vire stonih posuda od ognjisnih. Za to
ne postoji valjano obj~njenje, mad a bi pregled obli·
ka mogao navesti na neke pretpostavke.
Kadaje ret o ognjisnim loncima, i ovde su to po-
sude sa dr8kom koje se prema profilaciji mogu ozna-
Citi kao manje iii viSe udaljene varijante tipa 11/23,
I Gradska kcramika Beograda • 16-17. uek
• Odlike keramic"kc p rodukcije •
pogotovo sto su sve radene u istoj tehnologiji. Medu-
tim, ako se detaljnije uporede pojedini elementi,
moida ipak postoji ve6a medusobna slicnost izme·
du lonaca 11/1 i 11/23 koji su, pri tome, eesti na su-
sednom podrucjujuzne Ugarske, 131 dok lonci sa ma-
njom, drugaCije postavljenom dr8kom pre asociraju
na udaljeniju p~odukciju Ceske.132
Zasebnu i veoma osobenu skupinu predstavlja·
ju bokali i pehari kod kojih postoji izlivnik (sl. 10).
Onje u vidu piska, apliciranog na rame suda, kao sto
je na posudama tipa VT/9, iii jc otvor talasasto obli-
kovan, sa blaie iii ostrije naglarenim mestom za izli·
vanje teenosti, kao na bokalu Vl/ 10 i peharima VTI/6
i VII/1L Postojanje piska na bokalima nije uobieaje·
no, iako kod posuda sa okruglim otvorom to pred·
stavlja praktieno rerenje za ogranieavanje teenosti
prilikom sipanja, tako da retke analogne primerke
nalazimo medu posudama od majolike, koje pripa·
daju produkciji prve polovine 15. veka. 133 Masivnih
bokala, takode sa piskom, ima i medu svakodnevnom
keramikom iz istog kultumog kruga i istog razdo·
blja, ali su ti oblici u v&oj meri razliciti od n~ih.t3<
Druga vrsta, sa talasastim otvOrom, CeS6e oznaeava·
nim kao otvor u vidu kljuna, uobieajen je na v&ini
oblika bokala, a najbolji pregled srednjoevropske luk·
suzne keramike svakako pruiaju primerci od majo-
like. LlS Mada su r~deni u tehnologiji koja je sasvim
• 121 Pa""i 1963< fig. 8; Gerevich 1966: fig. lS b/ ~ p. 31;
Gcelyes, l'eld 1986: Fig. 10/ 4. 5; Kovks 2001: Fig. 9/3.
• 128 Biki~ 1994: st. 34/7, a. 10, atr. 90-9~ so navedenom
llte raturom; Stanojev 1996: kat. br. 4/ 18; Cerclyes 1990: 274.
• 128 Par,di 1963: Fig. 8; Gerevich 1966: fig.lS/b 1. p. 31; Mini~
1979: $1. S/ 1; lrasnt Mella 1984: Figs. 2, 3. 8/l, 2, 4; Cerelyes. Feld
1986: Fi.g. 10/ 4, S; Gerelyes 1990: Abb. 3/ 3: Kov~cs 2001: Fig. 9/3.
• 130 Cerelyes 1990: 274.
• 131 Cerelyes 1987: Figs. 3/3, 4, 6/ 4; Kov~cs 2001: fig. 2/6.
• 132 rrollk. Sigl1990: Fig. 4; Himmdova, ProchU!ca 1990: Fig.
6/3 ; SutrMri 1999: Fig. S/l
• 133 Rackom 1940: Pis. 2/l3, 24, 3/2. 16/60, 6~ 90.
> 134 Cech 1987: Taf. 70/E 1-E 3. b. 193.
• 135 Racbm 1940: PIJ. S/29, 12/53. n , 19, 16/ 99. 19/ 182, 183.
24/ 142, lS/ 145; CU.nja 2001 : Cat. Nos. 9, :W. ll; Mil~ 1995:
kat. br. 58, 60.

n 3
razlicita od majolike, nesumnjivoje daje uzor poni-
kao u pomenutoj italijanskoj produkciji . Nasi oblici
su manje iii viSe udaljeni od polaznih, ali to je u osno-
vijedan k.ultumi krug. Da lije i zanatski, ostaje da se
utvrdi, zato jer ne postoje izriciti podaci o proizvod-
nji posuda u drugaCijoj tchnologiji od originalne u
maticnim radionicama za izradu majolike, ali seta-
kvi proizvodi poji!vljuju sporadicno na podrucj u
Balkana i ujuinoj Ugarskoj. 136 Medutim, zanimljivo
je istaCi, da bokali iz Beograda, iako predstavljaju
Gradska keramika Beograda • I6-I7. vek
1
• Odlike keramic'ke produkcije •
SL II . Srednjoevropska keramika, slikane posude
Fig. 11. Middle European ceramics, painted pattery
SL 12. Srednjoevropska keramika,
slikane posude
Fig. 12. Middle European ceramics,
painted pottery
svakodnevne posude i slicno drugima iz ove sku pine
jednobojno s u gledosane, imaju na zavrsetku drske
dekorativno ispupeenje, kakvo je karakteristicno
upravo za posude od majolike.
Bokal okruglog otvora Vl/5, naizgled jednosta·
van, odaje rad veoma inventivnog zanatlije. Primerak
je raden .sa posebnom paznjom, a njegovu neobicnost
• 136 Pejovic 1988: kat. br. A 71, A 103: lr~snt! Melis 1984: fig.
6/2: Kovacs 2001: fig. 9/1, p. 202.

]14
istiee elegantna, duga dr5ka kojomje postignulO iz-
va~redno odriavanje ravnoteie suda prilikom sipa-
nja teenoSti. Medutim, oStaje nedokuCiva odluka da se
glazura nanese samo u vidu nepravilne trake, zbog
eega bokal, ako po svemu kvalitetan, ostavlja utisak
nedovr8enosti. Medu posudama za ispijanje teeno-
sti painju privlaee krigle koje sejavljaju ll'dve velici-
ne, odnosno zapremine (Vll/3, Vll/ 13). Mada se u
kasnom 16. i u 17. vekujavljaju u keramickom mate-
rijalu medusobno veoma udaljenih regiona, 137 cini
se da je poreklo oblika ipak u srednjoevropskom za-
natskom krugu, gde su zabelllUni najranije datovani
primerci.138 0 univerzalnosti pojedinih oblika sve-
doee i pehari-oolje Vll/5 i Vll/10, koji sejavljaju u
materijalu poznog 16. i 17. veka na lokalitetima u jui.-
noj Ugarskoj, l39 kao i u Carigradu.l<O Ovo zapaianje
dobija jos snai.niju potvrdu, kada se na nalazi!tima
evidentiraju pojedini dekorisani primerci, kao stoje
pehar sa ukrasom u vidu saa, cije poreklo mote bi-
ti u oba naznaeena regiona. Pregled posuda druge
tehnoloske sku pine gledosane keramike dopunjuje
jedan primerak bokala Vl/8, koji ima mrko gledosa-
nu unutra~njost.
C.· Slikm ra kertunika
Srednjoevropsko keramicko naslede i stil deko-
racije tog kulturnog kruga na najbolji naCin ilustruj u
slikane posude (sl. 11, 12). &l¢je o specificnoj tehnici
ko·a razumeva slikanje crvenim (cinober ig-
mentom na podlozi sv oo er 1 1 oi.ute boje, sto
Cini veoma efektan kontrast. Ova osnovna dekorativ-
na tehnika eesto se dopunjuje mrljama zelene i masli-
naste glazure, nanesenim u nepravilnom rasporedu.
Zbog mestimicnog gledosanja celokupan proizvod
dobija drugaciji izgled, iako je i dalje u osnovi jedin-
StVenog stila. U materijalu iz Beograda javljaju se
obe vrste proizvoda koje se medusobno razlikuju po
kvalitetu, kao i po oblicima posuda na kojima se teh-
nika slikanja primenjuje, na pomenute nacine.
Jednostavnija primena slikarske tehnike, direk-
mo na povr!ini suda, uoeena je na primercima koji
su radeni pretei.no od g)ioe pome$ane sa sitnozrnim
~
I ..G•·adska kt ramika Beograda
Odlikc kcramic'ke produkcije
16-17. uck
~
peskom (11/ 33, 111/ 1, IV/ 2). Slikano je cinoberom
( rumenicom) - crvenim pigmemom koji je naprav-
ljen mrvljenjem i.ivinog sulfida, a ukras Cine motivi
u vidu mrete, sastavljeni od preklopljenih uspravnih
i vodoravnih linija: Ovakav vid dekoracije na posu-
dama naznaeene tehnolo!ke skupine u potpunosti
odgovara srednjqvekovnom standardu, tako da ove
posude predstavljaju verne replike proizvoda iz tog
~anijeg razdoblja. 141
Sloteni proces izrade uoeava se na kreazima koji
su grupisani u tip 111/21 - u Beogradu su otkrivena tri
primerka Ciji se oblik mote delimieno rekonstruisati,
kao ijoS nekoliko ulomaka od slienih posuda ( sl. 12).
lakoje za pravljenje ovih posuda upotrebljena odli6-
no preCi~na svetlokrem glina, sve posude imaju
gust, kvalitetan premaz naparavljen od istc vrste gli-
ne, ali zuCkaste nijanse, preko cele spoljne povr!ine.
Mreiasti motivi, grupisani u trapezna polja, nekada
oboga~ni kosim crticama i spiralama u razdeonim
zonama, izvedeni su cinoberom kojije nijansiran od
jasne crvene do crvenkastomrke i, sasvim retko, mr-
ke. Preko slikanog u krasa nanesena je zelena iii masli-
nasta glozura u vidu nepravilno rasporedenih mrlja.
Proces izrade ovakvih posuda sigurno je bio dugo-
trajan i iziskivao je veliko umeee, kako spravljanja
premaza i nijansiranja pigmenata, tako i odlicno
poznavanje tehnojogije peeenja. Nairne, posuda je
morala biti pe¢ena najmanje dva puta, uz. kontrolu i
pode5avanje vatre, da bi se premaz, pigment i glazu-
ra konsolidovali, a da ne dode do pucanja suda.
Crveno slikani kreazi, kao i ranije analizirane po-
sude iz ove skupine, poreklo imaju u poznosrednjo·
vekovnoj produkciji, a poznati su prevashodno po
• 137 Get'evich 1966: Fig. 25 C/4; ~«Me$ 1998: fl&. 10/3; Hayeo
1992: Fig. 116/h 2U, h 2Ll (78.44).
~ 138 Nekuda, Reichertov' 1968: Pls. XXXII/ 6, XXXIII/I. 6. 9, 10.
• 139 Nad 1961: T. IV/3, Xll/3, str. 96, nap. 49; Hathdzi, Kov~cs
1997: fig. 10/ l.
.. 140 Hayes 1992: Fig. 116/e lA (79.8), p. 286-287, 315.
.. 141 Holl 1963a: 390; Nekuda, Reichenovi 1968: Pis. XXII/ 6-9,
XX11V4-9, XXN-XXVI, I..XXIX-~ HC>SOo 1.983< 22.5-W, Abb.
4/3, 8, 5/ 1-5, 8-IL
 us ! Gradska
.. Odlike keramic"ke produkcije ..
materijalu iz Geske i Moravske, gde su izradivani u
dugom razdoblju, od 13. sve do poeetka 17. vekal 42
Nekoliko primeraka iz srednje etape proizvodnje -
15. veka, koji se dovode u vezu sa delatnoscu budim-
skih grneara, otkriveno je i u toku istra2ivanja na Be-
ogradskoj tvrdavil43 Zahvaljujuci tim nalazima u
mogucnosti smo da utvrdimo razlicitosti u tehnolo-
skom procesu, kao i oblicima iz dve etape produkci-
je. Komplikovaniji proces izrade odlikuje krcage iz
razdoblja 16-17. veka, dokje na ranijim primercima,
izdruge polovine 15. veka, slikanje izvodeno dire ktno
na povrsini suda. Pored ovoga, umesto krupnih lini-
ja ukrstenih pod pravim uglom, na krcazima iz ove
etape linije se seku obrazujuci sitne romboide, a ceo
motiv je uokviren uspravnim linijama. Takode, ukra-
savanje speciftcnim slikarskim stilom uoeeno je is-
kljucivo na orijentalnim oblicima krcaga, dok je u
prethodnoj etapi primenjivano na srednjoevropskom
oblicima. Ovako stroga podela nije uocena na posu-
dama sa madarskih nalazista, na kojima se u obe eta-
pe produkcije slikanje javlja na oblicima koji poreklo
imaju u oba zanatska i kultuma kruga, 144 zbog cega
materijal iz Beogra~a pruza donekle neuobicajenu
sliku. Slicno Beogradu, u Sremskoj Mitrovicijavljaju
se, takode, samo orijentalni oblici kreaga, 145 mada se
ovo ipak ne moz.e uzeti kao konaean podatak s obzi-
rom na malu kolicinu do sada otkrivene grade.
Keramic"ki predmeti
Pored posuda, u vezu sa nasledem srednjoevrop-
skog zanatskog kruga mogu se dovesti i pojedini
predmeti specificne namene. Medu njima ima ne-
koliko malih sudova koji su korisceni kao igracke,
zatim nekoliko pecnjaka i predmeta za poboljsanje
akustike u gradevinama, koji su cesce oznaeavani
kao akusticni lonci.
Igrac"'kc
Igracke su u potpunosti sl icne pojedinim posu-
dama iz ovog pregleda, s tom razlikom Sto njihove
keramika Beograda .. 16-17. uek
male dimenzije iskljucuju namenu istovetnu vect•.
standardnim primercima. Iako su opredeljene kao
predmeti za igru, ovako male posude mogle su sluzi-
ti i kao recipijenti za dcianje mastila.
Jedan od sudiea ima oblik pehara (XIII/5) i pod-
seta na ranije analizirane Vl/5 i Vl/ 11, dok drugi
predstavlja donekle hibridni oblik koji se moze opi-
sati kao bokal sa obodom lonca iii kao lonac po pro-
filaciji slican bokalu (Xlll/9). Oba primerka su ura-
dena sa jednakom pa2f\jom kao i veee posude, tako
da imaju i zeleno gledosanu povrsinu iznutra i deli-
micno spolja, zbog eega je i pretpostavljeno da su
mogla imati i neku drugu namenu.
Pec ujaci
Od veeeg znaeaja u ovoj skupini su, svakako, pee-
njaci (sl. 13). Naznacenu produkciju predstavljaju
eetiri oblika, a njihova_pojava u kultumim slojevima
iz vremena osmanske okupacije ukazuje, posredno,
na vremestradanja zidanih peCi. Nairne, svi primerci
pecnjaka poticu iz otpadnih jama, gde su predstavlja·
li pojedinacne nalaze, sto bi upucivalo na misljenje
daje vecina zidanih peci ostecena prilikom opsade i
zauzimanja grada 1521. godine iii malo kasnije, sva-
kako do kraja 16. veka. To bi znacilo da su peci sazi-
dane u ranijem razdoblju, verovatno u poznijim de·
cenijama 15. veka, na sta bi ukazivala i tehnologija
izrade ovih pecnjaka. Nairne, svi su napravljeni od
preciscene gline i imaju crvenu boju peeenja, a sa·
mo mali broj ima zeleno gledosanu unutrasnjost.
Medu pecnjacima srednjoevropskog tipa razli·
kuju se tri vrste: kvadratni (XVI/ 2, XVI/5), konicni
(XVI/12) i cilindricni (XVI/13). Takode, duboki
peenjaci, konicni i cilindricni, naCinom oblikovanja,
sa karakteristicnim kanelurama duz unutrasnje po·
vrsine, u potpunosti podrailavaju ranije proizvode, iz
.. 142 Ne~uda. Reichenov<l1968' 137-150.
.. 143 Blkic ,l994: sl. 34/1, 6, 9, str. 88-89.
~ 144 Holll963a: Abb. 30-32, 44- 45, 79/8- 12, 80/9; f ramiS.k,
Jan 1983: 125- 126, 137.
~ 145 Sremska Mitrovica, Tipologija keramike 16-18. veka' tip 111,17.

l l (l
Sl 13. Srednjocvropska keramika,
pctnjaci i akusticni sudovi
Flg. 13. Middle European ceramics,
sroue n?es and acoustic rcsonarors
razdoblja 15. veka, koji su imali zrnastu stru kturu.l<6
Slicno se moie reti i za druge pecnjake, pre svega ee-
tvrtaste koji sejavljaju u slojevima osmanskog peri-
oda i na drugim nalazi~tima ovog regiona. 1"
Prcdm cti z a p aboljs tmjc akustikc
Tehnolo~e osobine identiene peenjacima imaju
i retlti primerci akusticnih lonaca, prevashodno zbog
vrste gline i rebraste profilacije tela (XVlll/1, sl. 13).
Oni se ni po eemu ne razlikuj u od poznosrednjove-
kovnih, sudeCi po nalazima iz Beograda, gde su aku-
sticni sudovi iz obeepohe otkriveni u zarvorenim ce-
linama kula. 148
OSMANSKA KERAMIKA
Keramika koju u 16. veku donose poslednji u nizu
osvajaea Beograda - Turci Osmanlije, pripada siro-
kom krugu orijentalne zanatske umetnosri i, shod-
no tome, veoma je brojna i stilski raznovrsna. Nten
razvoj rraje punih devet stoleea i prati se na tri'Kon -
ti'fienta, drugim reCima, teee paralelno sajaeanjem i
kcramika Beograda 16- 17. vek
~
I Gradska
~ Odlikc kcramic"kc produkcijc ~
sirenjcm turske dliave. l_akoje nastanak produkcUc
):>iojnspiri~n tehnoloski nap~orn.ke­
-- --
ramikom, dalji razvoj obeldava izvanredna sposob-
nost apsorboo:anja uti_91ja iz svih kultura sa kojima
su Turci dolazili u dod>r, oroajaniima teritorija iii
--
putem trgovine. Najznaeajnija iskustva, svakako, su
sakupljena iz kultl)ra drlava koje su bile na visokom
stupnju umetnickog i tehnolo~kog razvoja zanata -
Kine, Persije i Mesopotamije. 149 Osvaja!liima na
!M'opskom tlu - maticnih vizantijsltih teritorija, Vla-
JK~ugarske i Srbjje- u orijen!!!!nu keramiku ugra-
deni su Stilovi sa Krima i Balkana-'-Preko ~ion!_
uspostavljenaje posredna veza i sa srednjoevropskom
keramikorii; od r~D!l delil!)_i~r!9_!'!ml~~-nom u bal-
kansku produkc\iu. Svi nav_£ deni uticaji cine sastav-
ne clemente kojisu u razdoblju srednjeg veka poste-
peno ugradivani, da bi hili objedinjeni u osmanskoj
keramici, koja kao formalno i stilski nov proizvod
dospeva u Beograd.
Posmatrana u celini, ona predstavlja zanatski
proizvod veoma dobrog kvaliteta, sto ilustruju oso-
bine najvceeg dela materijala: ujednaeene smesc
gline, velika v~tina oblikovanja na usavrsenom no-
inom vitlu, kao i dobro poznavanje tehnike peeel'\ia
sudova. Retlti su primerci nesimetricnih posuda, za-
tim slabije peeenih i onih sa kojih se gled ljuspa.
Umeee je iskazano i u ukra5avanju zdela i tanjira,
prvenstvcno onih iz grupe sa urezanim motivima,
ali J slika nih s ud'ova. Uz sve 0;0, gliiwre-su kom:
· paktne, sjajne f dobro nUansirane, a boje imaju po-
stojane tonove.
Veoma dobar kvalitet, uz siroku primenu gledo-
sanja na svim formama u jednakoj meri, ovu grnea-
riju cini veoma komplikovanom za analizu, pre svega
~ 146 Feld, Gerelyes, Gere, Gyi!rlly, Tomdsi 1989: Fig. 17; Bikit
1994: al. 4 ~,11 -9; Stanojev 1996: kot. br. 11/ 2.
~ 147 Smederevo, Tipologija keramike 16-17. '"'""' tip Vl/l;
Feld, Gerelyes. Gere. Gyurl<y, Tam.tsi 1989: Fig. 18,/1-4, p . 207;
Suuntri 1999: Fig. 6/2. 3; Kov4co 2001: Fig. 16.
~ 148 Bikit 1994: al. 45/6, 7, str. IOS- 109.
~ 149 Lane 1947: S-9, 17-19, 25- 32.
 Gradska keramika Beograda 1> 16-17. uek
,.. Odlike keramic"ke produkcije ,..
najbrojniju, jednobojno gledosanu skupinu. Uz to,
pokazalo se daje klasiena podela na kuhinjsku i trpe·
znu keramiku veoma nesiguma, posto bi se nas1i pred
nedoumicom sta od ovog ujednacenog, ali general-
no neatraktivnog materijala predstavlja kvalitetniji
proizvod i da lije takva razlika uopste postojala. Cini
se da nije, buduci da je u pitanju keramicki sadriaj
tvrdave i naselja cije je postojanje u potpunosti bilo
podredeno vojnim potrebama. Pre bi se on mogao
posmatrati kao svakodnevni, koji objedinjuje kuhinj-
sku i stonu namenu. Svakako, postoje izuzeci - pri-
merci koji zbog visokog zanatskog kvaliteta i izraiene
dekorativnosti predstavljaju vrednije posude, name-
njene specijalnim prilikama, ali takvih, u odnosu na
ukupnu kolicinu materijala, nema mnogo.
Pored posuda, osmanska produkcija obuhvata i
druge predmete radene od peeene gline. Ovu razno-
rodnu skupinu cine: glinene lule, mastionice, pred-
meti za igru, posude za stednju, svecnjaci, muzick.i
instrumemi, kostruktivni delovi zidanih peCi, noc-
ne posude - predmeti koji omogucavaju da se u ve-
coj meri sagleda nacin zivota, potreba za komforom
i higijenske navike !judi tog vremena, a delom i kva-
litet drustvenog zivota.
$1. J 4. Osmanska keramika, negledosana
Fig. 14. Otroman pottery, unglazed pouery
Oblici pos uda i d ekoratiuni stilovi
Osmanska keramika 16-17. vekalpo mnogim oso-
binama predstavlja tradicionalnu produkciju, evrsto
utemeljenu na zanatskim dostignuCima iz ranijih
razdoblja srednjeg veka. Otuda potice i njena gene-
ralna slicnost sa proizvodnjom kakva je postojala u
okvirima Vizantijskog carstva, u kojoj su bila objedi-
njena iskustva svih ranijih, kao i istovremenih sused-
nih grnearskih stilova. To naslede imalo je logican
nastavak u zernljama vizantijskog kultumog kruga
na Balkanu, pre svega u regionalnim produkcijama
Srbije i Bugarske, na koje se osmanska keramika do-
brim delom neposredno oslanja i u hronoloskotn
smislu nastavlja. Takode, u formalnom pogledu ona
u potpunosti ima srednjovekovni karakter, mada su
pojedini oblici delimicno modifikovani, a pojavlju-
je se i mnostvo novih. Medutim, stare tehnike kon-
sol~_cije i ukra&avanja posuda, koje predstavljaju
riajznaeajniju karakteristiku ove grncarije, direktan
su nastavak vizaiit'ilskih, i por~dtoga sto su dekora-
tivni r;;otivi u znacajnoj meri preinaeeni u skladu sa
novim stilom ukrasa. Iz tih razloga, osmanska kera-
mikaje ovde analizirana po skupinama Ciji se nazivi
Sl. 15. Osmanska keramika, negledosana
Fig. 15. OttOman pottery, unglazed pottery
 118
I Gradska keramika &ograda •
• Odlikc kcramic'ke produkcijc •
podudaraju sa onima koji odreduju vizantijske po-
sude, dok je za jednu novu kategoriju termin usta-
novljen u skladu sa proizvodnim osobinama te vrste.
Prema pomenutim kriterijumima izdvojeno je pet
tzv. tehnolo~kih skupina koje obuhvataju negledo·
sanu, jednobojno gledosanu, slikanu, u,rezanu (jed·
nostavni i koloritni sgrafito) i sivo glaean.ll (metali·
ziranu) keramiku. Prve eetiri su osnovne keramicke
kategorije na Citavom podrucju Osmanske drtave,
dok posledr\ia navedena predstavlja sasvim novu vr·
stu, koja je ustanovljena u razdoblju 16-17. veka u
ovom regionu - na sevemoj granici driave.
A. N egltdosa ua keramik a
Skupina negledosane keramike osmanskog
proizvodnog kruga, iz razdoblja 16-17. veka, ima od·
redene specificnosti k~je je cjne razlicitom od dru·
gih iStQYJ"Cmemh;-alliod-stai'ijih produkcija, na Cijim
je uzorima nastala. Pre svega, ovakvih posuda je sra·
zmerno malo u odnosu na sve druge vrste, zbog ¢ega
se pretpostavlja da celokupna produkcija nije bila
vclikog obima. Takode, cin i se da nije postojao sa-
svimjasan koncept o tome koje vrste posuda se rade
u ovoj tehnologiji. Mada se za ovu vrstu prevashod·
no vezuju ognji~ni lonci, koliCina tih posudaje neu·
obieajeno mala, a objasnjenje za slabije koriMenje
keramickih recipijenata (lonaca i veeih zdela) jc,
najverovatnije, u vezi sa navikom da se kuva u me·
talnim, tj. bakamim posudama- kotli~ima.150 Pored
ognji~nih. skupinu negledosane keramike Cine reci-
pijenti za pripremu i skladistenje namimica- zdele,
~ilj~vi. Takode, javljaju se kreazi, i to u
srazmerno velikom broju, s to predstavlja sasvim ne·
uobieajenu pojavu.
N edosane sude su u zanatskom pogledu
veoma dobrog kvaliteta, i po cinjenice da pred·
-
stavljaju jednostavan i neatraktivan.deo produkcije
(sl.14, 15). Glina od kojesu sudovi radeni preteinoje
solid no preciseena iii sa dodatkom simozmog peska.
Sasvim retko sedodaju druge primese, kao sto su pe·
sak krupnije strukrure iii simo tucani kreenjak. U
zavisnosti od boje gline i temperature peeenja preo-
16-17. uek
vladuj u posude crvene boje, u nijansama od bledo-
crvene do mrkocrvene, dok su tarnnooker, mrkosive
i sivo peeene znamo rede. Ukras je slabo zastupljen,
bilo daje funkcionalan iii dekorativan. Zdele imaju
oko dna nckoliko urezanih koncentricnih krugova.
Na jednom loncu postoji reljefna oznaka na dnu u
obliku rozete u krqgu, ~~ koja se u istoj stilizaciji jav-
lja u vidu re§etke na peharima iz sku pine sivo glaea-
ne keramike i najednom peenjaku (XVI/9).
U materijalu iz Beograda uoeeno je svega Cetiri
tipa, ali je njima obuhvaeeno nekoliko osnovnih
funkcionalnih skupina. Najpre, postoje duboke zde·
le koje, osim u ovoj, postoje i u kategoriji sa ukrasom
urezanim u stilu jednostavnog sgrafita (1/25). Ova·
kve zdele su koriseene za pripremu namirnica, ave·
rovamo i kao recipijenti u kojima je !1rana grejana
iii, mo:!da i peeena, budu<!i da imaju tragove gorer\ia
na spoljnoj povrSini. Na ru namenu se pomislja i
zbog blago konveksnog dna, koje se eesto javlja na
posudama za peeenje na iaru ognjista - crepuljama.
Duboke zdele ne predstavljaju brojno zastupljenu
vrstu na nalazistima, ali su poznatc u evidenciji
osmanske keramike na sirem podrucju i u razdoblju
druge polovine 16. i 17. veka.1s2 Medutim, ovo je tip
posude koji se ne dovodi iskljuCivo u vezu sa orijen·
talnim nacinom ishrane, nitije karakteristiean samo
za ovo razdoblje, v~c postoj i i u keramici sred njoe-
vropskog stila iz razdoblja poznog sredr\ieg vekal53
Za razliku od pomenutog regiona, na podru~u Bal·
kana one nisu zasrupljene u veeem broju, budua da
u ovoj produkciji postoje crepulje, medu kojima su
pojedine dublje posude mogle imati namenu slicnu
ovakvim zdelama.
Siroko otvoreni plitki lonci su jed ina iskljuCivo
ognjisna vrsta posuda (11/ 9). U pogledu profilacije
• 150 Ovo potvrduju nalazi nc samo bakarnih posuda, nego i
pribora kojl sc upotrebljava u toku pripreme jela: velikih
ka!ika, kuData, retetki i dr.
• lSI Biru>!evi~ 1956: T.l/20.
• LS2 Striker, Kuban 1975: Flg. 21/ 3; Hayes 1992: Flg. 109/a 201
(73.78), a 2U {83.43), a 2L2, a 22.2; Gerevieh 1966: Fig. 12,/b 4.
• LS3 Bildt 1994: sl. U / 1. 2, 4-6, str. 73-74.
 119
I Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
• Odlike keramiCke produkcije •
oni su potpuno nov proizvod na podrucju Beograda,
iako slicna vrsta oboda postoji na posudama iz ne-
koliko prethodnih srednjovekovnih . etapa. Lonci
identicni nasimajavljaju sejos u Smederevu i Srem-
skoj Mitrovici, u kultumim slojevima oba turska ho-
rizonta, sto odgovara razdoblju 16. i prve polovine 17.
veka. 1;., Znaeajan je podatak da su primerci lonaca
sa ovih nalazista veoma slicni medusobno, ne samo
u pogledu profilacije, nego i po vrsti tzv. masne gline
koja je pome!iana sa komadiCima krecnjaka (kalci-
ta).155 Zbog identicnosti osobina na svim poznatim
primercima pomislja se na to da su pravljeni u istom
gmearskom centru, koji je mogao biti na podrucju
jednog od tri pomenuta sredista.
Jedini primerak cediljke u ovoj skupinije u vidu
lonca koji je prepravljen probijanjem niza malih
orvora u visini ramena suda (X/2). Ovo nije usam-
ljen slueaj da su pored specificnih,jasno definisanih
oblika, cediljke pravljene intervencijom na drugim
oblicima posuda. Poznate sui one u vidu kreaga, na
kojima se otvori nalaze neposredno iznad dna, 156 sto
upucuje na njihovu visestruku namenu u procesu
pripreme hrane.
Najznacajniju pojavu u negledosanoj keramici
predstavljaju kreazi, opredeljeni u pet tipova, sto
ovu grupu cini raznovrsnom i u dovoljnoj meri ilu-
strativnom za analizu. Takode, svi primerci posuda
u okvirima navedenih tipova javljaju se gotovo is-
kljucivo u ovoj kategoriji, sto ih cini osobenim nala-
zima u okviru osmanskog materijala. Sarno na jed-
nom od njih se javlja mrka gled oko otvora, koja se
moze tumaciti pre dekorativnim detaljem nego
funkcionalnom zastitom otvora, kao stoje to, na pri-
mer, na peharima. Medu njima se po vecem broju
posuda izdvajaju kreazi III/ 9 i III/ 23 ( sl. 15), koji
imaju nekoliko zajednickih karakteristika. Tehnolo-
ske osobine su im identicne: radeni su od preeiseene
gline, oker-crvene boje peeenja, masivni su i imaju
veliku specificnu teiinu, Pored'dr$ke, kojaje aplici-
rana na istom mestu, i pisak je postavljen uvek na
sredini trbuha u gotovo uspravnom polozaju. Oba
ova elementa su predimenzionirana u odnosu nave-
licinu recipijenta, pri eemu drska nekada nije dugac-
ka, ali je uvek siroka i teska. Znaeajnom smatramo
okolnost da se oba naznaeena tipa posuda javljaju
istovremeno - neposredno nakon uspostavljanja
turske vlasti, a i ostaju najce5Ce koriseeni recipijen-
ti za vodu tokom 16. i prve polovine 17. veka.l57 Za
ovo postoji nekoliko obja5njenja. Jedno je, svakako,
u vezi sa krajnje obicnim, neatraktivnim izgledom,
kao i serijskom proizvodnjom, zbog eega se pretpo-
stavlja da je njihova cena morala biti pristupacna.
Drugo je da izgled krcaga u celini veoma podseea na
posude iz ranijeg razdoblja, tako da sire prihvatanje
u novim okolnostima predstavlja logiean izbor pre-
poznatljivog proizvoda u obilju novih'oblika. Posled-
nje, ali ne i manje znacajno, odnosi se na tvrdnje po-
jedinih autora da su negledosani kreazi, pre svega
primerci sa dugackim, profilisanim piskom, upotre-
bljavani za polivanje prilikom umivanja, odnosno,
ritualnog pranja. 1SS Nezavisno od neutvrdene name-
ne ovih krcaga, izvesno je da oba tipa vode poreklo
od orijemalnih oblika koji su rano prihvaceni na
podru~ima Srednje Evrope i Balkana. Stariji kreazi,
od kraja 13. do prelaza 14. u 15. vek nisu imali prosi-
renje na vratu- tzv.jabuku, vee rebro (koje se u izvor-
nom obliku zadrialo i na vecini primeraka iz ovog
poznijeg razdoblja ). ali su drugi elementi bili veoma
slicni, pre svih razlicite vrste oboda i oblik trbuha.159
Jabuka na vratu pojavljuje se na krcazima pred kraj
,. 154 Smederevo, Tipologija. keramike 16-17. veka: tip II/1;
kvadrati E, F/1, horizonti II, III; Sremska Mitrovica, Tipologija
keramike 16-18. veka; ovaj oblik 1onca je imao oznaku IV2.
medutim, prilikorn revizije tipologije. koja je uradena u 2002.
godini, posuda nije pronadena u keramiCkom rnaterijaJu.
• 155 Masna glina se, inaCe, veoma retko koriSti ta izradu
ognji!nih posuda,jer n.a vatri puca, tako dajedodavanjem ovih
primcsa postignuta ve~ otpomost sudova. PopoviC C. 1959:
30-31.
• 156 Hayes 1992: Fig. 125/p 3.2 (87.54), p. 298, 312.
• 157 Feher 1000: T. 1/9; Smederevo, Tipologija keramike
16-17. veko: tip 111/4; kv. l./6, horiwnt 11.
~ 158 Tomi( t98J: 133, 137.
~ 1.59 Ceorgieva 1974: Figs. 15- 16; Ceorgieval985: 135-136, f ig.
to-ll: Cech 1937: Taf. 54/C ~ C 3, 55/C 2, 56/ C 4, C 12. 69/D 2,
03, b. 191- 193; Cy(irky 1982: Abb. 9/8.
 120
15. veka, kada je tipologija ovakvih kreaga u ve6oj
meri razudena, a nekoliko posuda iz pomenutog
vremena je otkriveno i u Beogradu ,160 R.12voj oblika
i&ao je, verovatno, u nekoliko pravaca, buduci da u
skupini negledosane keramike postoji jos jedan sli·
ean kreag koji se u Beogradu javlja u kultumim slo·
jevima iz ne5to kasnijeg razdoblja - druge polovine
17. veka. ReC je o bardaku elegantnih proporcija
( 111/11 ), Cije preteee iz 16. veka - posude koje su iz·
duzenije i imaju razudeniju profilaciju,16l na jos bo·
lji nacin ilustruju formalnu bliskost izmedu dva na-
znaeena tipa kreaga.
Paznju privlaci kreag sa izlivnikom u vidu klju·
na, veoma sirokog trbuha, sa dugackom dr5kom
(111/8), jcr podseea na anticke kreage sa rrolisnim
otvOrom. lako je sasvim osoben po srrukruri gline i
jarkoj crvenoj boji petenja, sto ga pribli.iava ugar·
skim proizvodima poznog 15. veka, on prema obliku
otvora i postojanju sita za preeiseavanje vade u vrhu
vrata, kao i uk.rasu izvedenom tockieem, ipak ima
veee formalne slicnosti sa posudama iz grope sivo
glaeane keramike. Na malom kreagu koji je veoma
j Gradska keramika &ograda ~ /6- /7 vck
~ Odl1ke keramic"ke produkC1JI! ~
Sl. /6. Osmanska keramika,
j«lnobojno gledosann
Fig. /6. Orroman porrery,
glazul porrery
jednostavne profilacije (111/15), neobicnaje pojava
masivne dr5ke, uveeane u odnosu na recipijent.
Skupina negledosane keramikc, skromna oo bro-
ju nalaza, pruia i neuobieajenu sliku, utoliko sto stan·
dardnih kuhinjskih posuda ima izrazito malo. Pri·
kazani karakter te tehnoloske skupine u materijalu
iz Beograda nije prayilo u osmanskoj produkciji ovog
razdoblja, vee izuzetna pojava, buduci da podaci sa
drugih nalazista govore da kuhinjske posude, pre
svega lonci, predstavljaju uobieajen sadriaj kultur-
njh slojeva 16- 17. veka162Takode, na osnovu razno·
vrsnosti i broja kreaga koji su otkriveni u Beogradu,
real no je pretpostaviti da je i ognjisnih posuda tre·
balo biti daleko viSe. Zbog toga, ove rezultate ne sma·
tramo konacrum, vee preliminamim, s tim da detalj-
nija analiza ove skupine tek predstoji u buduenosti,
na osnovu veeeg uzorka stratificiranih nalaza.
~ 160 Biki~ 1994: sl. 32(1~ str. 85.
~ 161 Stanojev 1996: kat. br. 4/23.
~ 162 Hayes 1992: Figs. 115·117,134/ 7t21, 71.22, 71.24, 141/9L28,
135/73.34, 73.35, 73.42.
 l2l
B. fednohojno gledosana keramika
Jednobojno gledosane posude predstavljaju da-
leko najbrojniju skupinu osmanske kera mike otkri-
vene u Beogradu. Ova tehnika je primenjena na go-
tovo svim formama . i na najveeoj kolicini nalaza,
prevashodno kao zastita po'll'Sine posuda, a u ma-
njoj meri gledosanje ima i dekorativnu ulogu. Uz to,
za veliki broj tipova posuda utvrdeno je jednobojno
gledosanje kao jed ina iii dominantna tehnika, a ko·
licinajejos i veca, ako se u obzir uzme pojava na pri-
mercima drugih tipova, gde je ona altemativna ili
sporadicna.
Skupina obuhvata posude kod kojihje povrsina
nakon prvog pecel'\ia crvene boje, .od jarko crvene
do mrkocrvene. Glazuraje p reteino nanesena preko
sloja belog ili krem premaza. kojije u veeini slucaje-
va vidljiv, jer ga glazura ne pokriva u celini sa spolj-
ne strane, ali nije neuobicajeno da se nanosi i direkt-
no na povrsinu posuda. Najviile je upotrebljavana
glazura zelene boje, svetle iJi tamne nijanse, koja za-
visi od gustine p ripremljene gledi, alii od toga da lije
ona nanesena preko premaza ili d ire ktno na povdi -
nu suda. Pored zelene, u manjoj meri javljaju se tam-
noiuta (zutooker), maslinasta i mrka gled, pri eemu
Sl. 17. Osmanska keramika, jednobojno gledosana
Fig. 17. Ottoman porrery, glazed potte>y
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
.,. Odlike keramiCke produkcije ~
su poslednjedve, ipak, rede koriseene. Kod posudasa
sire otvorenim recipijentom, kao sto je veeina obli·
ka, unutrasnjostje potpuno gledosana, a spoljasnjost
najcesee do sredine suda, rede u celini ( cediljke, po-
klopci, slanici) iii samo oko oboda (lonci, poklopci
i pojedini pehari). Sa druge strane, kreazi imaju gle-
dosanu spoljasnjost, delimicno - gomju polovinu iii
dve trecine, a sasvim retko i u celosti, dok se na unu-
trasnjoj povrsini gled javlja samo oko oboda. I boka-
li i pehari, slicno krcazima, imaju delimicno gledo-
sanu spoljnu povrsinu, a unutrasnjost oko oboda,
rede u celini.
Daleko naj brojniji jednobojno gledosani mate-
rijal predstavljaju zdele- kod 14 tipova to je osnovna
tehnika obrade povrsine, a pored drugih javlja se na
jos devet, u vecoj iii manjoj meri (sl. 16-18). Pretez-
no su to zdele razlicitih velicina, na niskoj stopi; a za
veCi broj oblika se moie reci da predstavljaju uobi·
cajene nalaze na citavom podrucju osmanske pro-
dukcije. U ovoj raznolikoj grupi vidljiva je brojnija
zastupljenost nekih tipova posuda, sto je delimicno
u vezi sa dugim trajanjem pojedinih oblika, nasuprot
novih koji imaju retku iii sporadicnu pojavu. Oblici
koji se mogu oznaciti kao tradicionalni imaju najviile
Sl. 18. Osmanska keramika, jed>wbojno gledosana
Fig. 18. Orroman pottery, glazed portery
 122
analogija u materijalu iz zaleda Beograda, odnosno
iz srediSnjih ijuznih oblasti Balkana, ito su, pre sve-
ga: l/9,1631jl O,I64 1/15,1651/28, Hio ]/JQ16? ; ]/31,168 dok
se zdele 1/6 i 1j7 javljaju i u materijalu iz ViSegrada i
Budima. 169 Uz ove, zdela sa tzv. kragnom (1/17) po-
stoji i u materijalu iz Bud.irna, i taj prirnerak ima iz-
livnik na obodu, !?0 sto predstavlja izuzetnu ix>Javu u
okvirirna osmanske keramike. I medu dominantnim
zdelama Ijl i 1/2, takode, postoje brojni primerci
koji su jednobojno - zeleno gledosani ( sl. 18),111 ali
su ovi tipovi posuda prevashodno karakteristicni po
sgrafito ukrasu, zbog eega re u cclini biti analizirani
u okvirima te skupine.
Vetina od prethodno naznaeenih tipova zdela
smatra se osnovnim u osmanskoj eta pi, del om i zbog
toga sto su one u direktnoj vezi sa produkcijom sred-
njeg veka, odnosno, vizantijskim posudama iz razdo-
blja od kraja l l do prvih nekoliko decenija 13. veka.
Najvetu slicnost sa starijim, vizantijskim posudama
imaju prevashodno primerci zdela l/6,11l 1j7,l73
1j28,1" lj3Ql?5 i 1j3J,l?6 tako da one predstavljaju ti-
pove veoma dugog, neprekinutog trajanja na siro-
kom prostoru. Nekoliko drugih tipova poreklo ima
u produkciji istog razdoblja, ali su oni donekle mo-
difikovani u odnosu na poeetne oblike. Taj proces je
zapoCeo vee u poznovizantijskoj produkciji, kada su
promene bilesrazmemo male i nisu bitno naru5ava-
le ukupan formalni stil proizvoda. U narednoj etapi
promene su zaokruiene i tipovi posuda su uoblieeni
ugradivanjem mnostva novih elemenata, koj i su
predstavljali spoj uticaja i iskustava iz prethodnih,
kllo i susednih grnearskih produkcija. Na nasim pri-
mercimajednobojno gledosanih zdela ove promene
iskazane su na nekoliko nacina: prosirenjem zljeba
na obodu (1/9), m dodavanjem tljebovajrebara
(ljiO, 1/29)1?8 iii plastiene trake (1/17)1?9 na gomjoj
polovini suda. Pored toga, uoeava se generalna pro-
mena proporcijskih odnosa - izmedu sirine i dubi-
ne, kao i visine gomjeg i donjeg deJa recipijenta, ta-
ko da su zdele ovog razdoblja dublje od njihovih
srednjovekovnih prcteea, a nc retko su i znatno vcre
zapremine.
I Grad3ka keramika Beograda ~ 16-17. ""k
~ Odlike keramic1.-e produkcije ~
Pored analiziranih osnovnih tipova, u okvirima
ove skupine trebalo bi detaljnije razmotriti najpre
jos nekoliko kalotastih zdela, budu~i daje medu nji-
ma znatno veei broj primerakajednobojno gledosan,
u odnosu na one sa 'slikanim iii sgrafito ukrasom.
Duboka zdela 1/3 predstavlja zanimljivu vrstu koja u
boljoj meri nego mnoge druge pruta uvid u karakter
proizvodnje posuda. Ona je tipiean primer serijskog
keramickog proizvoda, sto podrazumeva jedan pre-
poznatljiv element, u ovom slueaju obod sa kalota-
stim recipijentom, i nekoliko raziWtih re5enja do-
njeg del a suda, koji je u vidu sirokog ravnog d na iii
je postavljen na stopu razlicitog oblika i visine. Na
ovim zdelama povrsina je eesre okertuto gledosana,
a pored ove javlja se i zelena glazura. Pojava zdela
1/3 u Beogradu srazmemo je brojna u odnosu na
mnostvO drugih oblika, ito u razdoblju 17. veka. Nji-
hova populamost potvrdena je nalazima na Sirem
• 163 Hayes 1992: Fig. 144/92.L
~ 164 Cunjak 1998: X~Y/1; Miletevo 1995: kat. br. 49.
~ 165 Zetevie, Radi¢evie 2001: sl. 6/2.
~ 166 Byzantine Glazed Ceramica 1999: Cat. No. 129.
~ !67 Hayes 1992: Fig. 107/51 ; Bakin:tls1980: Pl. V/1: Byzantine
Glaud Ccramica 1999: Cat. Nos. 13L 133.
~ 168 Hayes 199~ Figs. 107/ 9.1. 144/97JS.
~ 169 Hayes 1992: f1g.107/ a 41 (73.25, p. 203; Byzantine Glazed
Ceramics 1999: Cat. No.'ll9; Cunjak 1998: T. XLVII/l; ~relyes
1987: FlS. 5/1; Bakiru.is 1980: Pl. IV/3; Z«evit, Radi¢evit 2001:
sl. 10/4,5, 8/1: Sremska Mitrovica, Tlpologija keramike 16-18.
veka: tip 1/9; Gerelyes 1990: Abb. 4/10.
• 170 Gerelyes 1990: Abb. 41n.
~ 171 Feh~r 1963: Fig. I; Hayes 199~ Flgs. ll0/b8, 111/b 10-b
17, p. 282-1.113.
~ 172 Hayes 1992: Fig. 89/57.4, p. 146; Byzantine Glazed
Ceramics 1999: Cat. Nos. 16, 148, 15.5.
~ 173 Hayes 1992: F'.gs. 71/44.9, p. 128, 81/SU6, 17, P- 138-139,
90/ 58.3, p. 148: ll)untine Glazed Ceramics 1999: CaL Nos. 16,
25, 42, 46.
~ 174 Ha)'es 199~ Fig. 73/45.4, p. 128- 129.
~ 175 Hayes 1992: Figs. 83/5L28, 84/SL46, p. 138, 14L
~ 176 Hayes 1992: Fig. 88/55.2, p. 145.
~ 177 Hayes 1992: Fig. 87/53.8, p. 144.
~ 178 Byzanline Glazed Ceramics 1999: Cal. Nos. 3, IL 84, ss.
90, 92, 93, 95, 101; Hayes 1992: Fig. 78/50.75, p. 133, 136.
~ 179 Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. No. 54.
 l23
podrucju, a produkcija razlicitog intcnziteta traje od
sredine 16. sve do kraja 18. veka. 180 Ina zdelama I/12
visina stope varira, mada su u razdoblju 16-17. veka
karakteristicne, pre svega, po visokoj konicnoj stopi.
Ove zdele su bile dosta trazene, sto potvrduje velika
kolicina otkrivenih primeraka na brojnim nalazisti-
ma, prevashodno u prestonici i severnim oblastima
Osmanskog carstva.181 One su jednobojno gledosa-
ne i slikane i predstavljaju standardizovan proizvod.
Kao takve prisutne su u nekoliko dekorativnih sku-
pina; a istovremeno su i najbrojnije. U vreme najve-
ceg obima produkcije, u toku 17. veka, ove zdele se
izraduju sa stopama razlicite vi sine i oblika, kao i ve-
cina drugih, mada se samo za veee zdele-cinije na
visokoj konicnoj stopi moze reci da u pravoj meri
pokazuju estetiku tog razdoblja. Zdele 1/14 su sklad-
nih proporcija uprkos sirini recipijenta, a eleganci-
ju vecih posuda mozda i vise istiee blago izvijena
StOpa. Mada se CCSCe javljaju u velicini Cinije, prav-
ljeni su i primerci malih dimenzija, predvideni za
sluzenje sosova ili zacinskih trava. Slicno prethodno
analiziranim, i ovakve zdele brojnije su na nalazisti-
ma iz vremena osmanske vlasti, sa najvceom kolici-
nom primeraka u razdoblju 17. veka.182
Za produkciju 16-17. veka karakteristicne su i
bikonicne zdele, koje u ovom pregledu imaju ozna-
ku 1/5. Zanimljivo u vezi sa ovim zdelama je vrsta
stope kojaje identicna kao na ranije obradenim ka-
lotastim 1/12, s to je takode jedan od pokazatelja se-
rijskog tipa proizvodnje keramickih posuda. One su
u Beogradu srazmerno brojne, ali se u okviru ukupne
osmanske produkcije njihova pojava moze oznaciti
kao sporadicna, sudeci prema objavljenoj gradi. 183
U potpunosti standardizovana je i mala zvonolika
zdela (I/24), a lije njena pojava ipak veoma retka. Iz-
razita debljina zida recipijenta na vecini primeraka,
u odnosu na gracilnu stopu, kao i pojava urezane
oznake na dnu, verovatno vlasnika, Cini ih veoma
osobenim medu zdelama u cetOSti. Sude<::i po neko-
licini analogija, postoje dve varijante u profilaciji
ovih zdela. Jednaje kao naSa i njoj slicni primerci iz
Smedereva i Durdevih stupova, 184 dok bi drugoj va-
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Odlike keramic"ke produkcije ~
rijanti pripadale posude uspravno izvueenog oboda
i na stopi koja je masivna.ISS
I za ovu grupu zdela se, takode, moie utvrditi
veza sa srednjovekovnom produkcijom vizantijskog
kultumog kruga, ali ta veza nije oCigledna kao sto je
bila za osnovne tipove. U tom ranijem razdoblju ve-
cina naznacenih zdela radenaje u malim serijama,
pri eemu su se utopile u neke druge srodne oblike,
zbog formal no ujednacene produkcijezasnovane na
vrstama ukrasa. Tako zdela I/3 ima pretecu u veCim
posudama iz kasnog 12. veka, kod kojihje obod bio
mestimicno ustinut prstima,l86 a IjS predstavlja do-
nekle modifikovane male posude, zdele ili pehare, iz
prve polovine 10. veka 187 Kod pokusaja utvrdivanja
geneze tipa 1/12 najsigurnije clemente nalazimo u
okvirima poslednje dve etape vizantijske produkcije
(kasnog 12. i 13- 14. veka), gde postoje male serije
razlicito ukra5enih kalotastih zdela sa izrazenom
tendencijom zatvaranja recipijenta.188 Mada je na
ovim ranijim zdelama stopa pretezno niska, pred
kraj produkcije uocava se pojava visokih konicnih
. stopa, koje ce se na ovim zdelama uobieajeno pri-
menjivati vee na ranijoj osmanskoj keramici, u IS. i
~ 180 Fehejr 1963: Fig. 14; Hayes 1992: Fig$. 114/7.1, p. 280,
140/85.19 (a 12,/13), p. Z60-Z6~ 142,/92 .~ p. 336; Byzamine
Glazed Ceramics 1999: Cet. No. 298; Zeeevi~. Radieevi~ 2001: sl.
6/7, 8; Cunjak 1998: 'F. X.LVII/5; Gcrelycs 1990: Abb. 2/7; Kovacs
1998: Fig. 11/2.
~ 181 Hayes 1992: Figs. 104/2.\, 2.3, 114/c 2.4; zeeevic,
Radieevic 2001: sl. 8/2; Fehejr 1963: Fig. 10; Gerelyes 1990: Abb.
2/5: Gerelyes, Feld 1986: Fig. 6/5; Kov~cs 1998: Fig. 11/4;
Cerelyes 1987: Fig. 5/2, s.
~ 182 Bakirtzis 1980: Pl. Vl/2; Zeeevic, Radieevic 2001: sl. 6/4, 5;
Kuzev 1976: T. Vj3; Cunjak 1998: T. XLVII/3, 4; Sremska
Mitrovica, Tipologija kera.mike 16-18. veka: tip lflO; Gerelyes
1990: Abb. 2/8; Gerelyes, Feld 1986: Fig. 4/5: Kovacs 1998: Fig.
11/1, 5, 12/2.
~ 183 Gerelyes 1990: Abb. 2/1, 4; ZOO:vic, Radiccvic 2001: sl. 9/2.
,. 184 Smederevo, Tipolog:ija keramike 16- 17. vek.a, tip 1/11;
Zeeevic. Radicevic 2001: sl. 11/4.
~ ISS By>antine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 299, 301.
~ 186 !{ayes 1992: Fig. 87/53.8, p. 144.
~ 187 Hayes 1992: Fig. 58/37.7, 37.8. p. 114.
~ 186 Hayes 1992: Fig. 82,/51.19, p. 138-139; Byzantine Claud
Ceramics 1999: Cet. Nos. 57, 154, 200.
 124
I G>·adska kcramika Beog>·ada • 16-17. I!!Jk
• Odlike keramic"ke produkcijc •

prvoj polovini 16. veka .189 J zdela 1/14 ima poreklo u

kasnpvizantijskoj produkciji tzv. Zeuxippos posu-
da, 190 od kojih se razlikujc po veeim dimenzijama i
nareckanoj ivici oboda. Za duboke zdele 1/24 pret-
postavlja se da vode poreklo od konitnih posuda
o~tre profilacije, koje su u razdoblju sr¢njeg veka
imale sire otvoren recipijent. 191
Nakon pregleda zdela na stopi, pot reb no je spo-
menuti i jedan tip duboke zdele ravnog dna {1/32).
lako su ovakve posude preteino zeleno g)edosane,
iznutra i spolja oko otvora, postoji jedan primerak i
u grupi slikane keramike, tako da se moie rcCi da na
zdelama 1/32 jednobojno gledosanje predstavlja do-
minantnu tehniku. Ove posude se srazmemo retko
javljaju i, s obzirom na velicinu, mogureje da su ko-
risrene kao cinije iz kojih je hrana na trpeZi presipa-
na u manje posude, ili kao recipijenti za grejanje i
kuvanje (petenje) hrane, slicno pojedinim zdelama
1/3 iz ove i posudama tipa 1/25 iz skupine neg)edo-
sane keramike. Oblik ove zdele je dugog trajanja -
postojao je i u srednjem vcku, pri ecmu su pojedini
primerci vizantijske produkcije poznog 12. veka bili
zeleno g)edosani.19l
Na zatelju preg)eda zdela nalazi se nekoliko ti·
pova za koje se moie pretpostaviti da su nastali pre-
rna modelima iz skupine luksuzne keramike. Tako,
mala zdela 1/11 oblikom vcoma podse61na izradevi-
ne od kineskog porcelan<1, pre svega zbog oblika sto-
pe, 193 a namera da se kopira proizvod visokog 1..-vali-
teta vidljiva je u poku5aju da se napravi posuda tan·
kih zidova. Zajo~ dva tipa, 1/19 i I/27, prctpostavljen
je uwr u istoj tehnoloskoj grupi, u zdelicama izvije-
nog oboda,194 mada su ove posude radene u stilu
svakodnevne osmanske keramike, sa karakteristit-
nom talasastOrn ivicom oboda i stopom slicnom
drugim zdelama.
Slicne osobine zdelama imaju tanjiri, medu ko-
jima tri tipa pripadaju skupinijednobojno g)edosane
keramike. Svi oni se direkmo oslanjaju na vizantijske
oblike iz komninske etape, kada su predstavljali osno-
vu proizvodnje koja je bila velikog obima. Jste vrste su
serijski radene i kasnije, sve do kraja 17. veka, tako
Sl. 19. Osmanska keram>ka, jednobojno gledosana
Fig. 19. Otto>nan potte>y, glazed pottery
da ostaju standardne i u osmanskoj etapi produkcije
kerarnickih posuda. Medutim, i pored cinjenice da
su registrovani u svim rcgionima Osmanske driave,
ipak se eesre javljaju u maticnim oblasti rna u koji-
ma se proizvodnja scrijskog tipa i razvila. Jedan od
tanjira, bikonienog oblika•. raden je u nekoliko pri-
blitnih velicina (V/3), pri tom i u verem obimu stO
potvrduju, osim Beograda, i nalazi iz Carigrada,19S
kao i sa lokaliteta n<j Balkanu i u juznoj Ugarskoj.196
Velika rasprostranjenost, kao i broj primeraka, vero-
vatno su u vezi sa dugim rrajanjem ovog tipa, koji
gotovo neizmenjen postoji jos od 11. veka,l97 s tim
• 189 Hayes 1992: 28;.
• 190 Byzantine Glazed Ceramics 1999: C.L No. 7~
• 191 Valnu11uja 1959: Fig. 8/4~ 42. 46; Hayes 1992: Fig. 81/5 L3,
51.13, SUS; Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 146, 150.
• 192 Bayes 1992; Fig. 86/52.11, p. 142-143.
• 193 Hayes 1992: Figs. 94/ 1, 2.96/27 (83.71), 97/ 19,20.
• 194 Hayes 1992; Fig. 99/ 6. 13, 16.
• 195 Hayes 1992; Figs. 197f74.20{a 2.1,a3J ), p. J06, 135/13.43,
73.49 (a 4, aS), p. 303- 304.
• 196 Bokiruis 1980: Fig. 9, Pl. 111/4; Kuu:v 1976: T. Vf4; Cul\jak
1998: T. XLVII/I; Gerelyes 1987: Fig. 5/L 6.
~ 197 Hayeo 1992: Figs. 67/ 4L3, 68/42.4, 42.5, 69/43.5, 72,/44J,
p. 121-122, 12A, 128.
 Gradska keramika Beograda • 16- J7. w:k
• Odlr'ke keramic"ke produkcije •

sto je u poznosrednjovekovnim produkcijama Srbi-

je i Bugarske zasrupljen jedino u grupama jedno-
stavnog i kolorimog sgrafita.198 Uz ovaj,javlja se i ta-
njir konicnog oblika koji, u srvari, predstavlja plitu
verziju napred analiziranih zdela 1/6 (V/7). Kao i
zdele ovakve profilacije, tanjiri u punoj meri il ustru-
ju srednjovekovno naslede vizantijskog kultumog
k.ruga.t99 Ta kode, javljaju se na citavom prostoru
Osmanske driavc, mada u manjem broju nego u ra-
nijim epohama. 200 Tanjiric V/6, koji je verovatno
koriscen za sluienje nekih zacinskih trava ili soso-
va, ima reljcfni ukras u medaljonu, sto je veoma ret-
ko na posudama 16-17. veka. Slicne tanjirire, ali bez
ukrasa, nalazimojo! u Carigradu, u kultumim sloje-
vima iz prvc polovine 17. veka.201 Sl 2Q. Osmanska keramika. JtdnObo)ltO gltdosana
U skupini jednobojno gledosanih posuda po- Fig. 20. Orroman pottery, glazed portery
stoji i eetiri tipa kreaga, sto predstavlja srazmemo
mali uzorak u odnosu na celinu materijala (sl. 19).
Za kreag-testiju kruskolikog grla (tip lll/10) nismo gledu profilacije potpuno razliciti, njihovu zajednic-
prona§li analogije medu keramikom 16-17. veka sa ku osobinu cini ukras u vidu kosi h. zareza izvedenih
drugih nalazi~ta, sto se moze pripisati, pre svega, noktom, koji se nalaze na dekorativnoj traci na vra·
srazmerno slabom obimu objavljene grade sa nala- tu ii i, kao na nasoj posudi, neposredno iznad dna.zo•
zista u Srbiji i Bugarskoj. Ipak, smatramo da ovo ne Broj otkrivenih primeraka ovih krcagaje srazmerno
bi trebalo da bude usko lokalni tip posude, bududi mali, a zbog naznacenog ukrasa, koji je nekada
dajejasno delinisan i raden u dve velicine, odnosno kombinovan sa urezanim motivima lincamog tipa,
zapremine. U dve velicine radenje i kreag 111/17, za pomi~lja se i na izradu pojedinih posuda i po po-
koji se takode moZe reCi da predstavlja sasvim odrc- ntdzbini. Time bi se moglo objasniti postojanje de·
den, mndardizovan proizvod. KrCazi ovog oblika ees· korativnih modela iz starije, srpske keramike na
re se vezuju za umcmitku kerarniku radenu u teh.no- klasicnim orijentalnim oblicima. Uz to, kreag 111/ 24
logiji fajansa,202 a istovremeno sa tim skupocenim jc u celini veoma sliean posudama iz prethodne epo-
radeni su sli¢ni, jeftiniji, namenjeni svakodnevnoj he, razdoblja druge polovine 15. veka.20S
upotrebi. lako su pravljeni po uzoru na odredeni
model,jednostavniji kreazi nisu po svim osobinama
• 198 Bikic (2000): tip 2.tfb.
jednaki i to dobro ilustruju primerci iz Beograda,
• 199 Hayes 1992: Fig. 89/57.4, p. 146; Byzantine Cla>.ed
kao i iz obliznjcg Smedereva.203 U proporcijski mod- Ceramics 1999: Cal. Nos. 16, 148, 155.
nosima izmcdu visine i sirine delova posude, vrsti • 200 Ze6lvi~. Radiecvi~ 2001: sl. 10/4, 5; Cunjok 1998: T.
dna i dekorisanoj drsci veci krcag u potpunosti slcdi XLVII/2: Cerelyes 1987: Fig. 5/l.
para metre fajansnih primcraka, dok se manji unc- • 201 Hayes 1992: Fig. Ill/a 16.1, 1 18.1 (85.11}, p. 281,324.
• 202 Asl~napa 1965: Abb. 91.
koliko razlikujc, upravo po prcrporcijama naznaee-
• 203 ConjaJ< 1998: T. l.XI/3.
nih delova. • 204 Cunjak 1998: T. LVlllf2, 3; Smederevo, Tipologija
Pored analiziranih , postoje jo! dva krtaga koji kemmikel6-17. veka, tip lll/3, kvadrall £. F, C/ 4, 11 horizont.
su bliie odredeni kao ibrici- 111/4, 111/ 24. Iako u po- • 205 B>ki~ 199-1: st. JS,IL stt. 96·97.

126 1
Bakali su preteino zeleno gledosani i to preko
tankog sloja belog premaza koji je nemamo nanesen,
tako da se slivaa na vocini posuda, na pojedinim sve
do dna (sl. 20). Dva tipa pripadaju ovoj skupini, pri
~mu je Vl/ 4 daleko najbrojniji medu bokalima u
oelini. U okviru osmanske produkcije poznog 16. i
17. veka ovojejedan od osnovnih serijskib'proizvo-
da, ali sa vise varijanti nega sto je to bilo u ranijim
periodima.206 1 drugi bokal (VI/1) podsoca na pret-
hodni, ali se zbog druga~ijeg proporcijskog odnosa,
u visini i ~irini vrata i tela, moie srnatrati njegavom
veoma udaljenom varijantom. Jako je u Beogradu
otkriven samo jedan primerak, on nije jedini u gra-
di i literaturi koja nam je bila dostupna. Postoji jos
jedan, u obliinjoj Sremskoj Mitrovici, i on je veoma
sli~n narem po obliku i po tehnoloskim osobina-
ma.207 Osnovni tip obuhvata nekoliko bliskih vari-
janti posuda skladnih proporcija sa blago isko!enim
obodom, dnom u vidu StOpe i iZvijenom d~kom, koji
je ponikao u produkciji posuda od fajansa iz 13. ve-
ka.W8 Uporedo sa dugom proizvodnjom u toj tehnolo-
giji, u poznom srednjem veku radene su jednostavne
. kopije fajansnih koje su bile sire prihva6ene na pod-
ruGju Bugarske, 209 a pred kraj 15. ina ~tku 16. veka
one su zabelciene kao nalaz i u Beogradu.21o
Forma pehara, koja obuhvata jos i $olje i krigle,
tini zanimljivu skupinu manjih stonih posuda iz
kojih se pilo i kojima se tecnast razmeravala. Od re-
tiri jednobojno gledosana, peharVII/4 prisutanje u
materijalu iz Beograda najvocim brojem primeraka,
pri ~mu se javlja ne samo u ovoj, nego i u skupini
slikane kerarnike, mada sporadieno. On predstavlja
umanjenu verziju bokala Vl/ 4, sa kojim se i prema
drugim osobinama gotovo u potpunosti podudara,
osim sto je na ovim manjim posudama eesc!a pojava
delimicnog gledosanja, tj . u maloj meri oko otvora.
Shod no tome, hronologija u okvirima osmanske pro-
dukcije, kao i poreklo oblika se u velikoj meri podu-
daraju sa bokalima te profilacije. Najstariji primerci
pehara zabelcieni su u Carigradu u prvoj polovini
16. veka, 211 dokje njihova datovanje u Beogradu ina
pojedinim nalazistima u severnim oblastima pod
Gradska keramika &ograda • 16-17. uek
• Odlikc kcramic'ke produkcijc •
osmanskom okupacijom nc§to poznije, u razdoblju
17. veka. 212 Slicno bokalima, i pehari imaju poreklo
u produkciji poznog 12. iii ranog 13. veka, verovatno
iZ Persije, a veoma slicne posude postaje medu pro-
iZvodima od fajansa.213 U produkciji poznog srednjeg
veka na Balkanu smatra se proizvodom koji predsta-
vlja spoj vizantijske j orijentalne tradicije. Veliku po-
pularnost ovi pehari su imali na podrucju Bugarske,
gde su u toku 14. veka proizvodeni u vainijim regio-
nalnim keramickim oentrima. 214 U 15. veku, kakoje
ranije pomenuto, posude ovakve profilacije radene
su u dve velitine, sa namenom pehara i bokala, ali je
produkcija hila manjeg obima nego u prethodnom
stoletu. 215 U razdoblju 16. i 17. veka proizvodf\ia je
ponovo velika, a velicina posuda standardizovana,
pri eemu je napravljena jasna razlika u zapremini
pehara i bokala. Ova u potpunosti porvrduju nalazi
iz Beograda, gde sejavljaju obe forme - pehar Vll/4
i bokal Vl/4, koje su medu najbrojnijima u okviru
kategorije posuda za teenosti. Donekle bliZak f\iima
jc i Vll/9, ne toliko po profilaciji, koliko po na~inu
nano$enja zelene glazure i tehnoloskim osobinama
u oelini, te bi se maglo roci da svi ani pripadaju jed-
noj tipoloskoj-stilskoj grupi posuda. U pogledu kva-
liteta, istoj grupi moie se prikljuciti i jedan od peha-
ra VII/I sa elipsastim trbuhom, buduCi daje ovo tip
posude na kojoj sejednobojno gledosanje javlja u
jednakoj meri kao i oslikavanje. Slicno drugim posu-
dama iz ove skupine, ovaj oblikje raden i u veli~ini
• 206 Hayes 1992; Fig. 121/h 10.3, h 10.4 (83.51 ), p. 290, 324;
Smcder'C\'0, Tipologija keramike 16-17. veka: tip IX/1. kvadrati
1., M/4. honzonti n . Ill; Bclen)'eoyn6 SArosi 2002: Abb. 31/6,
3-1/2. 41/6.
• 207 Srcmska Mitrovica. Tipologija keramike 16-18. ''Cka, tip Vf3.
• 208 Lane 1947: Pl. 83 B; As1anopa196.5: Abb. 92.
• 209 Ceorgieva 1974: Figs. 12/2-4,53, 56.
• 210 Bilti~ 1994: sl. 32/9, 10, str. 85.
• 211 HI)U 1992: Fig. 122/h 14.4 (73.40). p. 303.
• 212 J<ovks 1998: Fig. 10/3.
• 213 Lane 1947: Fig. 2L
• 214 Ceorgieva 1972: fig. 12/3, 4.
• 215 Bikl~ 1994: sl. 32/9, 10, str. 85.
 127
bokala.216 Druga dva se u vetoj meri razlikuju. Peha-
ri Vll/2 sa karakteristienom izvijenom drSkom, ima-
ju sporaditnu pojavu u slojevima osmanskog perioda,
pogotovo primerci dubljeg recipijenta. Cini se da su
proizvodeni u manjem obimu i u kratem razdoblju,
na prelazu 16. u 17. vek, s obzirom na priblizno dato·
vanje na~ih i carigradskih posuda.217
Sa krcazima i bokalima celinu su cinili mali po·
klopci, u stvari zapu~ci, koji su medusobno veoma
slicni, pre svega zbog racvastog oboda i dugmetaste
drske. Medu njima se po broju primeraka izdvajaju
oni tipa IV/3, tijaje pojava uoeena ina drugim nala·
zi~tima, ito preteino u slojevima 17. veka, mada sc
sporadicno javljaju i u prvim decenijama narednog
stol00..118Zapu5ac IV/11. kojijeveoma malih dimen·
zija - prilagoden otvoru kreaga, postoji i u materija·
Ju iz Smedereva, gde je veCi i verovatno je zatvarao
neki od bokala.219 Iako predstavljaju specifiean pro-
izvod osmanske epohe, poklopci racvastOg oboda
poreklo imaju u ranijoj vizantijskoj produkciji, gde
se pojavljuju, verovatno, pod uticajima orijentalnog
zanatstva - grncarije iii, mozda pre, umetnicke ob·
rade metal a. 220
Deset tipova Jonaca, koj i sejavljaju iskljucivo u
skupinijednobQjno gledosanih posuda, predstavljaju
materijal veoma zanimljiv za analizu, zbog cinjcni·
ce da su u pitanju preteino Jonci sa dve drike- ~upo·
vi. lako je, generalno, ree o recipijentima namenje·
nim za cuvanje hrane, od veliCine wpova zavisilo je
koje 6e se vrste namimica pakovati u pojedine posu·
de. Tako su ~i lonci koriSteni za euvanje zmastih
namimica, kiseljenje povrea, previranje groZda iii
nadolaienje testa, dok su manje posude upotrebljava·
ne za ki~ljenje mleka, cuvanje pekmeza, meda i one
hrane koja je bi la prcdvidena za briu upotrebu. U
pogledu namcne, oni su paralelni velikim posudama
iz ranijih epoha- srednjovekovnim i kasnoantitkim
pitosima, ali su posude u veroj meri razlicite, najprc
zbog manjezapremine i ravnog<hla, kao i zbog posto-
janja duiih izvijenih drski, sto sve uputuje na miS·
ljenje da su ~upovi ovog vremena predstavljali reci·
pijente u kojima su i preno5ene razliCite namimicc.
I Gradska keramika &ograda .. 16-17. vek
.. Odlike keramic"ke produkcije ..
Medu njima, wp VTOOistog oblika donekle pod~
na preteee, ne samo oblikom trbuha, v~ i zbog ko·
Jenastih driki (11/5). U evidenciji drugih nalazista,
tupovi vreeastog recipijenta takode postoje, ali se
primerci raz!ikuju u pojedinim detaljima. Tako se
na posudama iz Beogradajavlja urezan ukras- tala·
sasta linija izmedu vodoravnih, kod onih iz tvrdave
Val u juznoj Ugarskoj obod je trougaon a ukras je u
vidu dva paralelna ureza u korenu vrata,Z2t dok cupo-
vi iz Carigrada imaju veoma izvijen trakasti obod. 222
lako se, generalno, lonci sa dve dr~ke smatraju prO·
izvodom osmanskog tipa, tini se da su u razlititim
oblasti rna prilagodavani tradicionalnim gmearskim
tehnikama i dekorativnim stilovima. Slitno zapaia-
nje u pogledu ukrasa odnosi se i na dva bliska oblika
tupova, 11/28 i 11/ 29. Na posudama 11/28, pored ure-
zanogm javlja se ukras slikan tehnikom slivanja is·
pod zelene glazure, 22' alii aplicirane rrake, nekada
dekorativne, kao sto je slueaj u Smederevu. 225 Za cup
11/29, kojije sliean prethodnom, moiese reti da u ve-
ooj meri predstavlja formalno ujednaeen, standar-
dizovan proizvod, i po obliku i po stilu ukrasa.226 Po-
red ovih, brojniju pojavu u Beogradu imaju i lonci sa
dugim izvijenim dr~kama {ll/26) koji su u pogledu
profilacije, kao i kvaliteta i boje glcdi slicni prethod-
no analiziranim, tako da svi oni tine jednu dosta
ujednatenu proizvodnu skupinu. Takode,javljaju se
u Beogradu, kao i t1a drugim naznaeenim nalaziStima
• 216 suumri 1999: Jlbb. 8,'3.
• 217 Hayes 1992: F;g. 122/h 14.5 (8L22), p. 317- 318.
• 218 Hayes 1992: fig. IZ9/m 2.4 (78.26), m 2.6, p. 296; Striker,
Kuban 1975: fig. 21/2: CUnjak 1998:T. LIV/ 1: Mllckva1995: kat.
br. 46: Pajer 1990: fig. 5/1-6.
.. 219 Culjjak 1998: T. UV/5.
• 220 Hayes 1992: fig. 64/40.16, p. 117- 118.
• 221 liathdzi, Kov~cs 1997: f igs. 9/4. 12/4.
• 222 Hayes 1992: fig. 140/83.67, p. 319, 323.
• 223 Hath<izi. Kov;ics 1997: fi~. 9/3, 12/3.
• 224 Ha:,oes 1992: fig. 124/i JJ (83.29). p. 321.
• 225 Smedt revo, TipOiogija keromike 16· 17. vcka: tip 11/ 9.
kvadrat L/15. horizont II.
• 226 Cerelyes 1990: Abb. 3/ 7, 4/1: Sremska Mo<rovico,
TlpologiJa keramike 16- 18. '"""' ttp 11/ 7.
 l2S
Sl. 21. Osmanska keramtka, jtdnobojno gltdosana
FYg. 2l. Ottoman pottery, glaud pottery
istovremeno, u razdoblju poslednjih nekoliko dece·
nija 16. i prve polovine 17. veka.227 Uz nezname pro·
u
mene obliku tela, koje postaje loptastije, kao i srilu
ukra§avanja, ovakvi ~upovi izraduj u se sve do kraja
19. veka, a produkciju tog poznijeg razdoblja najbolje
ilustruju proizvodi iz radionice u Mohacu, u juinoj
Ugarskoj. 228 Zbog sveg~~ ovoga pomislja se na jed in·
stveno regionalno, moU!a i radionicko poreklo tih
nekoliko srodnih vrsta proizvoda.
Pored cupova sa drskama, javljaju se i oni bez
drski, mada veoma retko, sto i potvrduju svega dva
tipa, odnosno, primerka u naSem pregledu. Pri tom,
iako na veam ~u pu d rSke nisu uoeene ( Il/17). one su
mogle pOStojati, na primer runelastog oblika, a mo-
gli su biti i u celosti gledosani, kao sto su pojedini iz
Carigrada.229Qvojejedan od oblika dugog trajanja i
jedinstvene namene, cije je orijentalno poreklo go·
tovo sigumo. Slicno veoma ranim cupovirna, ovakve
posude su na podru~u nekadasnje Mesopotamije
slikane cmim iii mrkim pigmentom i u razdoblju 12.
i prve polovine 13. veka, dok su u 14. veku u Siriji one
bile tirkizno gledosane.2JO Zbog rane upotrebe tirki·
zne glazure za zaStitu povr5ine lonaca, moU!a bismo
i !once 11/20 i I l/25, o kojima re u daljem tekstu biti
J Gradska kcrarnika Beograda ~ 16-17. uek
~ Odltke kcramic'ke produkcijc ~
vise reci, rnogli dovesti u vczu sa orije ntalnom, od·
nosno osmanskom produkcijom, iako za naznaeene
oblike u toj produkciji nema paralela. Slicno drugi·
rna, i manji rnp predStavlja nov oblik na podrucju
Beograda (ll/19), a llZ toje i bez paralela u osmanskoj
grneariji 16- 17. veka. Medutirn, u severoistocnoj Bu·
garskoj i u region)! Dobrudte ovakve posude postoja·
le su sporadicno u 14. veku, pri cemu su ti stariji pri·
merci bili veeih dimenzija, zbog eegaje izvesno da su
bili namcnjeni za skladistenje zrnastih namirnica.131
U osmanskoj produkciji javlja se i jedan veoma
speciAean oblik rnpa, i to zbog siroko orvorenog bi·
konicnog recipijenta, kao i dekorativnog uzorka
(11/10). Nairne, pojedinacni elementi ovog ukrasa po
stilu i nacinu izvodenja karakteristicni su, pre sve·
ga, za kreage iz sku pine sivo glaeanih posuda ( III/ 7,
111/ 26, 111/27). Takvi lineami motivi urezani eesljem
javljaju se na svega nekoliko primeraka lonaca, dok
je vOCina samo tamnozeleno iii rnaslinasto gledosa·
na .l3l Medu ovim posudama painju privlaci jedna,
specilicna po obliku i velicini. lako opredeljena u
funkcionalnu kategorij u lonca, cime je pretposta·
vljena i njegova osnovna namena, posuda je mogla
biti kori~na i kao tegla, buduci daje prema dimen·
zijama bliska primercima ove forme.
Raznovrsnost formi koje se javljaju u okviru
jednobojno gledo~ne keramike iz Beograda dopu·
njuju slanici, cediljke i tegle. Slanici su u vidu rnalih
posuda na stopi koje su u potpunosti zeleno gledosa·
ne (VI II/1). Nj ihovo prisustvo u materijalu iz druge
polovine 17. veka potvrdeno je nalazom iz kure 2 u
Donjem gradu, koja je iz pomenutog razdoblja, ali
nije iskljueeno da su u osmanskom periodu oni bili
radeni i u drugim materijalima, kao ni to da su po·
~1:1.1 Hayes 1992: 319; HotMzl, Kov4cs 1997: 210.
~228 S.r<Wc:z 1912: Fig$. 18- 20, 66·69.
~ 229 Hayes 1992: Fig. 119/ g 5.1 (75.1 1), p. 288·289, 309.
~ 230 Lane 1947: Figs. zz. 28.
~ 231 GeorgjCVll1im: f'~g. 28; Diocont>, Bon>SCbi 1917: Fig. 10/ ~ l.
~ 232 Striker, Kuban 1975: Fig. 20/2: Hayes1992: Fig. 115/ d 2.1,
d 2.2 (83.18); Smederevo, Tipologija keramike 16·17. veko: tip
11/3, kvadratl E, F/1, hori:.ont II; Kovacs 1998: Fig. 10/3.
 Gradska keramika Beograda .. 16-17. vek
129 1
.. Odlike keramic"ke produkcije ..

stojali i neki drugaciji oblici. Ova pretpostavka je

proizasla iz pregleda materijala iz etnoloskih zbirki,
gde slanici ovakvog oblika postoje kao izradevine
pretcino od drveta, a medu keramickim ima i onih
oblika plitke, dvojne posude, slicno antickim, ali i
savremenim porcelanskim i staklenim.233
Medu kuhinjskim posudama cediljke su sra·
zmemo brojno zastupljene. Sve su velikih dimenzi·
ja i imaju veliku specificnu tciinu, a gled zelene ili
maslinaste boje prekriva unutrasnjost i spoljnu ivi·
cu otvora (sl. 21). Utvrdena su dva oblika, medusob·
no razlicita najvi&e po obliku dna, koje je zaobljeno
(X/1) iii ravno (X/3). Pored ovih oblika, postojale
su i cediljke sa dve d..Ske, trakastog oboda na kojem
su dva mala naspramno postavljena izlivnika, kakve Sl. 22. Osmanska keramika, jednobojno gledosana
su registrovane u Sremskoj Mitrovici,134 i one oblika Fig. 22. Ottoman pottery, glazed pottery
duboke zdele- Cinije na niskoj stopi, kao sto su u Ca·
rigradu.23S Pojava cediljki, kao forme, u osmanskoj
keramickoj produkciji dosta je pozna, u razdoblju nalazima iz grncarske radionice na nalazistu
od sredine 17. do sredine 18. veka, pri cemu su najra· Didymoteichon u Grckoj, otkrivenaje cilindricna te·
nije datovane posude iz Beograda, dok su primerci gla koja se maze porediti sa tipom Xl/2, ali za razli·
sa drugih naznacenih nalazista proizvod kasnije ku od naseg primcrka ima profilisano dno.238
osmanske epohe.236 lako je prisustvo tegli u kultumim slojevima
U tipologiji oblika posuda gradske keramike 16-17. veka znacajno, njihova pojava je daleko broj-
16-17. veka zapaieno mesto imaju tegle, kao recipi· nija u nesto kasnijem razdoblju, poznom 17. i 18. ve·
jenti za cuvanje manjih kolicina kasaste hrane: die· ktt.l39 To je u vezi sa preobrazajem osnovnih ripova
ma, meda, kvasca, kiselog mleka i slicnih namirni· svakoclnevne kuhinjske keramike i stvaranjem obli·
ca. One su gledosane iznutra retcino zeleno iii ka sa jasno odredenom namenom, koji ee osrati u
mas inasto, a spolja do sredine trbuha, ret o o ne· narodnom gmearstvu sve do danasnjih dana. Tacla
posredno iznad dna (sl. 22). oa sest, tn su oblika ee se i za oznacavanje osnovnih oblika tegli, cilin·
slicna malim loncima i peharima (Xl/3, Xl/4, Xl/6) dricnih i ovalnih, koristiti razliciti termini kojima
i stoga njifiovo tZdviljanJe u lormu tegle predstavlja se cesto istice i drugacija namena.l<O Teglaje u obla·
stvar konvencije. Preostale tri se proftlacijom umno· stima pirotsko-belopalanacke, juznomoravske i no·
gome razlikuju od drugih poznatih formi i, vee na vopazarske grncarske gntpe obicno term in za dublje
prvi pog.led, pretpostavljaju drugaciju namenu: veca
posuda izrazito profilisanog recipijenta (Xl/1), za. ~ 233 Tomie 1976: T. IV/ 16 .

tim mala cilindricnog oblika (Xl/2) i kruskolika
(Xl/5). U slojevima osmanskog perioda, na drugim
nalazistima, posude maojih dimenzija i slicne pro·
filacijese takodejavljaju, medutim, paralcle sa nasi·
rna nisu brojne: u Sremskoj Mitrovici postoji tegla
jajolikog oblika, veoma slicna na8oj XI/3,237 a medu
., 234 Sremska Mitrovica, iipologija keramike 16-18. veka: tip XI/2.
.. 235 Hayes 1992: Figs. 141/ 91.27, p. 335, 146/7.
• l36 Hayes 1992: fig. 114/1, p. 298.334.
• 237 Srcniska MitrOvica, Tipologija kcramike 16·18. vcka: rip Vl/2.
.. 238 Bakirttis 1980: fig. 15, Pl. IV/ 15.
• l39 Saros.lcz 1912: Figs. 85· 88, p. 58.
• 240 Tomic 1983: 44, 96, 206.

13o 1
posude, koje su mogle imati dve naspramne usice i
po~opac, a koris6ene su za ~uvanje dzema i meda.
U Vojvodini, gde su ovakve posude proizvodene i
upotrebljavane viSe nego u ostalim krajevima Srbije,
tegle su slicne oblicima srednjovekovnih pehara,
ponekad sa kolenastom drskom koja J>?lazi od vrata
i zavr5ava se na sredini trbuha. U tom J'9!lrucju te-
gla-lonac, eupica, koeegov, k6c6g. predstavljaju po-
sudc za euvanje pekmcza, 5vapskog sira, kiselog
mleka, a koris6ene sui kao recipijenti iz kojih se pi-
lo vino i voda.
lz tehnoloski ujednaeenog okvira skupine jed-
nobojno gledosane keramike izlaze dva lonca koj i
imaju osobine potpuno razlicite od svih ostalih po-
suda: radeni su od zuCkaste gline i imaju tirkiznu
glazuru preko spoljne i dclimicno unutra.Snje povr-
sine (11,120, 11/ 25). Lonci pripadaju specificnoj ke-
ramickoj vrsti - kamenini - koju odlikuje peeenje
na visokoj temperaturi (priblitno 1200 stepeni), ci-
me se postite izuzetna evrst~ i pmpuna vodonc-
propustivost, sto su osobine potrebne za kuh inj-
ske-ognjisne posude. Zbog toga kamenina preteino
nije glcdosana, a ako jeste, ona ima iskljucivo deko-
rativnu ulogu. Iako su oblici ovih lonaca veoma ru-
sticni, postojanje grudvica gline u strukturi, kao i
tirkizne glazure navod.i na pomisao da moida nisu
bili koriS6eni kao kuhinjske posude, a budu~i da
mcdu do sada objavljenim nalazima posude sliene
po tehnologiji nisu uoeene, pitanje njihove namene,
kao i porekla ostaje i dalje otvoreno. Medutim, u
istovremenom materijalu iz Budima naisli smo na
jedan primerak pehara slicne profilacije, ali ta posu-
da ima karakteristike koje upucuju na poreklo u
srednjoevropskom zanatskom krugu.w
C. Slikana keramika
Veoma zanimljivu i srazmemo brojnu skupinu
osmanske keramike cine slikane posude. U ovoj
produkciji termin slikanje obuhvata nekoliko stilo-
va i tehnika koji se primenjuju na povr5ini posuda
nakon susenja, a pre prvog peeenja. Pigmenti i gla·
zure koji su koris6eni u postupku izrade, na gotovim
Gradska keramika Beograda • 16-17. r.oek
• Odltke keramiCke produkc•}e •
proizvodima opisanim u kataloskom odeljku, pru-
taju donekle drugaciju koloritnu sliku, sto samo u
prvom trenutku moie da stvori zabunu kod prepo-
znavanja tehnike, ali ne i kada se urvrdi model po
kojem su radene. Od nekoliko postojecih tehnika i
stilova, na materijalu iz Beograda najeesre je prisut-
no slikanje belom.l>ojom, nakon &gaje povr5ina de-
limiC!}O ili potpuno zasti6ena glazurom u boji. Ova
boja je pravljena razmu~ivanjem bele gline u vodi,
cime se dobijao ujednaeen redak rastvor koji je ees-
6e koris6en kao podloga za bojenu glazuru (premaz,
slip, engoba ili angoba). Za ra.zliku od premaza, sli-
karska bela boja je gu~. :\to je stvaralo jasnije ni·
jansiranje crteta i, u ve~ini slueajeva, blago reljefnu
povrsinu.
Slikanje belom bojom obuhvata rri tehnike i
isto wlikosofOva, mcdu kojima je, svakako, najsire
primenjivana tehnika slivanja i trakastj stil. S)ikano
je debljom eetkom, tako sto je poCetak trake bio pra-
vilan, da bi_se ptiQlit.n~_s~in.e st:~a vi~]\ boje sa.
6etkc pustao E~ma dnu uz bla!l£_pomeranje PO§ U·
de. TO'Jeostavljalo krivudavi trag i siru mrlju na za-
vrsetku ukrasa, odnosno na dnu, pa je upravo zbog
rasplinutOg izgleda ukras i oznaeen kao slikani teh-
nikom slivanja. Pomenuti nalin oslikavanja prime-
njivanje na zdelama, krCazima i bokalima, pri eemu
je ukras manje iii ~Se pravilno i strogo izveden, sto
je zavisilo od forme posude. Tako Silkilviiiiave trake
nejednake debrine ees6e na zdelama dok na kreazi-
ma i bokalima one imaju pn 1 no ujednaeenu deb-
ljinu i pravac, a eesto se umesto trakaJavlj~ i izduie-
neTauce u nizu- slozeniji motiv koji je uoeenjedino
na kreazima. Opste zapaianje odnosi se ina poloiaj
ukrasa, koji je ujednaeen, uzdutnog pravca, a na
zdelama radijalnog rasporeda.
Osmanska tehnika slivanja nastalaje modifiko-
vanjem ukrasa iz ranijih epoha srednjeg veka. Uzor
je preuzet sa kineske T'ang trpezne keramike, a sli-
kanje uspravnih linija sirokim potezima eetkom
• 2Al Bel~6 S'rosi 2002: 481, Abb. 31/5.
 Gradska keramika Beograda • 16-17. uek
131 1 • Odlike keramic"ke produkcije •
medu prvima su kopirali umetnici iz Mesopotamije
i Persije u razdoblju 9. veka, kadaje ono izvodeno ve-
oma pravilno i prevashodno na dubljim zdelama.24 2
U kasnijem razdoblju sredJ\ieg veka ova tehnika se
javlja sporadicno i ne kao samostalna, vee u kombi-
naciji sa, najce5ce, urezivanjem u sgrafito stilu. Di-
rektan uzor za ovaj ukras - i tehniku i kolorit, nala-
zimo na Zeuxippos posudama iz 13. veka, na kojima
su trake (kao zraci) slikane na spoljnoj strani tanji-
ra.243Nakon tog vremena, tek ee se u okviru kerami-
ke 16-17. veka slikana roba ove vrste pojaviti u vidu
serijske proizvodnje, sa mnostvom varijanti osnov-
nog stila.
Skupina posuda na kojima se javlja iskljucivo
tehnika slivanja obuhvata zdele 1/4, kreage III/20,
bokale Vl/2 i Vl/3, kao ijedan cup 11/31 (sl. 23, 24).
Ovih pet oblika cine robu istog stila prema vrsti gli-
ne od koje su posude oblikovane, boji slikanog ukra-
sa i glazure. Nairne, slikarska boja je bela iii svetlo-
krem nijanse, a gledje tamnije zute boje, tako daje
na slikanim trakama dobila nijansu okera, a na me-
stima gde je nanesena direktno na povr5inu posude
ima mrkocrvenkastu nijansu ( slicno boji drveta kru-
ske). Medutim, na pojedinim primercima, pre sve-
ga medu krcazima lll/20 i bokalima Vl/3, uoeava se
i pojava zelene zaiitime glazure preko slikanog ukrasa,
sto ipak predstavlja redu pojavu u odnosu na osnov-
nu kolorimu shemu. J<ao specificna grupa, posude
naznaeenih oblika srazmerno su eeste na podrucju
Beograda, pri cemu se za krcage Ill/20 moze reei da
su medu najbrojnijima u okviru te forme. Tipoloske
odlike ovog kreaga dosledno su izvedene na svim
primercima, a cine ih identicne vrste oboda, grla,
drske i piska kojijeelegantan, tanak i izvijen. Medu-
tim, telo je oblikovano na razlicite nacine ito se, ta-
kode, moze oznaciti kao generalna osobenost ovog
oblika na citavom podruqu osmanske produkcije.2<4
Slobodno oblikovanje posuda na osnovu jednog ti-
poloskog predloska nije neuobicajeno, pogotovo
kod oblika dugog trajanja, kao sto je ovaj krcag.24S
Takode, na osnovu datovanja nalaza tih kreaga usta-
novljen je i hronoloski okvir produkcije posuda
ukra5enih tehnikom slivanja, od kasnih decenija 16.
sve do kraja 17. veka. Najraniji primerci registrovani
su u Beogradu i Carigradu, 246 a najmladi iz manastira
Mile5eva, 247 dok su krcazi iz manastira Studenice248
i Durdevih stupova, 249 kao i oni iz Sremske Mitrovi-
ce, 250 okvirno datovani u razdoblje 17. veka. Takode,
identiean oblik kreaga postoji medu posudama iz
grnearske radionice u Kru5evcu, medutim, ukras je
na tom primerku urezan u stilu sgrafita,251 dokjeje-
dan kreag iz Budima bez ukrasa. 252 Za razliku od krCa-
ga, identicno ukrai;ene zdele 1/4 pretezno su grupi-
sane na podrucju koje predstavlja tadasnje okruienje
Beograda- ima ih u Smederevu253 i u Budimu,25< a
otkriveni su i u manastiru Durdevi stupovi.255 Za
bokale gotovo da nema para lela na drugim nalazisti-
ma iz osmanskog perioda, tako da jedina posuda
slicna na$oj Vl/ 2 postoji u Sremskoj Mitrovici, ali
nije oslikana.256 Ni za srazmemo eest bokal Vl/ 3
analogija u istovremenom materijalu nema, medu-
tim, zanimljivoje da se u Korintu slieanjavlja u ho-
rizontu 14. veka, ne kao slikana, vee kao tamnozele-
no gledosana posuda, 25 7 sto govori 0 dugom trajanju
• 242 Lane 1947: Pis. 7 B, 90/A, p. 12-13.
,.. 243 B.7"Zantine Glazed Ceramics 1999: Gat. No. 75.
• 244 Striker, Kubon 19?5: Fig. 21/l; Hayes 1992: Figs.l27/ k 4.1
(82.13), k 4.2 (72.13), 128/k 10.1 (78.34), k 131 (78.46); Bakirttis
1980, Pl. Vl/5; ZCCevic, Raditevic 2001: sl. 21/2; Cunjak 1998: T.
LVIII/I, 2; Fehejr 1963' Fig. I; Gerevich 1966: Fig. 25 a/2, 6;
Cerelyes 1990: Abb. 4/ 3.
• 245 Hayes 1992' 301-302, 312, 314, 318-319; Cerevich 1966: 31.
• 246 Hayes 1992: Fig. 127/k 13.1 (78.46), k 5.1, k 4.4 (83.>3), p.
294,312, 319,322.
• 247 Mile5eVll 1995: kat. br. lOS.
• 248 Jankovic M. 1986: sl. 3/3, 7, str. 14; Pejovic 1986: kat. br.llS.
• 249 Zetevic, Raditevic 2001: sl. 16/ 1, 2.
,. 250 Sremska Mitrovica, Tipologija keramike 16-18. veka: tip
111/2.
• 251 Minic 1979: sl. 4/3, str. 159.
• 252 Belenyesyne Sarosi 2002: Abb. 35/2.
• 253 Cu_njak 1998: T. XLI!If2.
• 254 Gerelyes 1990: Abb. 2/9.
• 255 Zetevic, Radicevic 2001: sl. 10/ 1. 2.
• 256 Sremska Mitrovica, Tipologija keramike 16-18. veka: tip V/l
• 257 Williams, Zervos 1992: Pl. 38/23.
 I32
Sl. 23. Osman.ska kt:ramika. slikana
Flg 23 Ottoman porrery, pointed pottery
Sl. 25. Osman.ska keramika, slikana
Fig. 25. Ottoman ponery, painted ponery
oblika Cije je poreklo, najverovamije, u srednjoe-
vropskoj iii italijanskoj produkciji. Pored ovih
osnovnih, ista slikarska tehnika, izvedena u identiC.
nom koloritu,javlja se najos nekolicini zdela drugih
oblika (1/1, 1/3, 1/5,1/12, 1/24), kao ina pojedinim
kreazima, i to onima koji su po protilaciji slicni po-
sudama Ill/20 (lll/2).
I Gradska
~
~
keramika &ograda 16- 17 vek
Odltke keramic"lct: produkCI;t: ~
Sl. 24. Osman.ska keramika, sltkana
Flg. 24. Ottoman pottery, pointed ponery
Sl 26. O.sman.ska keramika, slikana
Fig 26. Ottoman pottery, pointed po11ery
Zelena boja, dominantna na keramickim proiz-
vodima osmanske epohe, javlja se ina manjem bro-
ju slikanih posuda. Uoeene su dve vrste, pri eemu
jednu odlikuje zelena glazura, a drugu slikanje zele-
nim pigmentom i zastitna glazura zelene boje. Prva
je u pogledu procesa izradc identitna prethodnom
zuto-mrkom efektu, j to po kvalitetu i boji gline, kao
 Gradska keramika &ograda ~ 16-17. uek
~ Od like keramic"ke produkcije ~
i po belicastoj slikarskoj boji, ali se potapanjem u
gust rastvor zelene glazure ovde postiZe drugaciji
efekat. To su tamne posude kod kojih slikane trake
imaju svetlije zeleni ton, dokje pozadina postala za·
gasite zelene nijanse. Kada se razmatra primena ze-
lene gledi za ukrasavaflie slikanih posuda, mora se
istaCi da se ona ne moie dovesti u vezu sa odredenim
oblikom, kao sto je to bilo u slueaju zuto gledosanih
slikanih posuda. Nairne, uoeava se svega nekoliko
zdela i krcaga koji ilustruju ovu koloritnu grupu
(1/5, lll/2, lll/13), a pregled dopunjuje jedan cup
kojije po profilaciji sliean posudama iste namene iz
skupinejednobojno gledosane keramike (11/31).
Druga vrsta je unekoliko razlicita: posude su
nakon susenja potapane u redak rastvor belicaste
gline, ponovo su prosusene i na taka pripremljenoj
povr5ini slikane su trake i mrlje zelenim pigmentom,
nakon eega su posude zeleno gledosane i po drugi
put pecene. Na gotovom proizvodu ukras je tam no·
zelene nijanse, gotovo ern, a ostatak povrsine ima
svetliju nijansu. Ovih posuda je, slicno prethodnoj
podvrsti, srazmemo malo i to su prevashodno zdele
(1/12, 1/5).258 Efekat slican ovoj vrsti dekoracije uo·
eenje i najednom primerku poklopca-zapusaea ko·
ji je slikan belieastom i zelenom bojom i nakon toga
zuto gledosan (!V/3).
Poslednju vrstu u okvirima tehnike slivanja pred·
stavlja slikanje zelenim pigmentom i zastitna glazu·
ra kojaje bezbojna iii svetlomrka. Posude ukrasene
ovakvim bojama imaju blag kontrast - tamnozelene
trake na pozadini mrke boje koja je slicnog intenzi·
teta podlozi posude, tj . boji gline posle prvog peee-
flia. Ovakav kolorit primell.ien je samo u jednom
slueaju, na loncu-cupu (II/19), od k<ljegje otkriven
samo manji ulomak.
Drugi slikarski stil izveden je tehnikom prska·
nja, a ukras je u vidu mrlja razlicitog oblika i velici·
ne. Preciznije, stil predstavlja kombinaGiju dve teh·
nike: prskanja, cime se na povl'sini stvaraju mrlje, a
nakon toga se visak boje razliva postupkom koj i je
identican tehnici slivall.ia (sl. 25). Takode, korisee·
njem eetki razlicite debljine postizane su manje i vece
mrlje, fliihov raspored i gustina. lz opisa postupka
jasno je da oblik mrlja nije moguce kontrolisati, ta·
ko da svaka posuda ukrasena u ovom stilu predsta·
vlja unikat. Ovo je stara teh nika, koja se u literaturi
cesee oznacava terminom mermema, cime se isticao
dekorativni efekat sliean povrsini mermera.259 lako
jcdnostavna za izvodenje i, pri tome, efektna na go·
tovom proizvodu, ova vrsta slikanja ipak nije sire
primenjivana na posudama 16-17. veka. 260 Uoeeno
je nekoliko kombinacija boja za ukras i pozadinu,
slicno kao kod tehnike slivanja: bela razmucena gli·
na i tamnozuta glazura - na gotovom proizvodu to je
zuto-mrka kombinacija (1/14, V/7), zatim na podlozi
od belicastog premaza zelene mrlje i zastitna bezboj·
na glazura (1/32) i kombinacija dve razlicite boje na
beloj podlozi: mrlje zelene boje i bezbojna glazura iii
mrke tufne i zuta gled (1/34). Vecina oblika iz ove
slikane sku pine analizirana je u okviru jednobojno
gledosane keramike, taka da se samo zdela 1/34 mo·
ze smatrati predstavnikom stila, u formal nom i teh·
noloskom pogledu. Iz ovoga ne proizilazi zakljueak
da su bikonicne zdele ravnog dna iskljucivo ukrasa-
vane slikanjem u tehnici prskanja, veeje zapaianje
na osnovu pregleda dosadasnje grade iz Bcograda.
Nairne, postoje indicije da su ovakve zdele mogle bi·
ti i jednobojno gledosane, sudeci prema primerci·
rna slicnog oblika iz Beograda (tip l/10) i manastira
Durdevi stupovi ojugozapaclnoj Srbiji.1.61
Treci stil predstavlja slikanje u pravom smislu
reCi - tankom cetkom i preciznim potezima izvede·
ni su lineami ukrasi i motivi (sl. 26). Jednostavni li·
nearni ukrasi, kao sto su oni na kreazima, peharima
i igracki oblika kreaga izvedeni su zelenom bojom na
podlozi od belicaste gline i zuto su gledosani, odno-
sno, belom glinom i delimicno su zeleno gledosani
(lll/2, Vll/1. Vll/4, Xlll/3). Kratke linije u razlicitim
smerovima slikanesu i mrkom bojom, ali secini daje
~ 258 Z-ete~t. Raditevi~ 2001: sl. 10/1.
,.. 259 BikiC (2000): 187- 188, sa navedenom literaturom.
> 1.60 Zceevic, Radieevit 2001: sl. 6/6, 7, 10/4.
~ 1.61 zeeevit, Radicevit2001: sl. 12/4.
 1 34
to bila reda pojava i u materijalu iz Beograda je uoee·
na J)a samo jednoj posudi (IIl/2). Belom bojom sli·
kani su jednostavni motivi u vidu srpa-polu meseca
(tip Ill/ 13), pri eemu je povrsina, po pravilu, zeleno
gledosana. Floralni ukras, kakav je delimicno sacu·
van na zdelama 1/3, slikanje slobodnor,n rukom, na
beliwtoj podlozi zelenom bojom, a za pdvr5inu je
odabrana :!uta gled zelene nijanse. lako raden na
razlicite naCine, dekor sastavljen od spiralnih i tala·
sastih linija i kru:iiea u borduri, uz listove sa linija·
rna u vidu treplji u sredistu,javlja sejedino na O\~m
zdelama 1/3, i to u nekoliko srodnih varijanti262 ko·
je su nastale slobodnom interpretacijom predloska
od strane nekoliko majstora. Tip posude i slozeni
dekor, posmatran u celini, ne odstupaju mnogo od
predloiaka uobieajenih za keramiku ovog razdo-
blja, ali sam ukras, OCigledno, objedinjuje nekoliko
srodnih poznosrednjovekovnih slikarsltih stilova.
Cini se daje ovde ispoljen sublimirani mediteranslti
stil koji, pored vizantijskog-istocnomediteranskog,
sa:!ima i dekorativno nasledc zapad nog Sredozemlja,
pre svega Spanije.263 U ovoj grupi izuzetan je jedan
od tanjira sa motivom krupnih spirala, na kojem je
izvedena kombinacija slikanja belieastom bojom i
tamno:!utom glazurom (V/3). Primerakje zanimljiv
zbog stila slikanja spirala, koji je veoma sliean proiz·
vodima 13-14. veka, na primerradionica u Nikeji.264
Pehari predstavljaju, takode, znaeajne nalaze, pre sve-
ga zbog cinjenice da se slicni na$ima Vll/1 javljaju i
medu proizvodima od majolike, sa takode slikanim
trakama, ali plave boje, ispod prozirne glazure.26S
D. Urezana k cramiktc - j cdnos tavui
i koloritn i sgrafito
Karakteristiean deo osmanske keramike, svaka·
ko, predstavlja skupina posuda ukra8enih ureziva-
njem u sgrafito tehnici. Ona u Beogradu nije brojna
po kolicini otkrivenih posuda, ali je znaeajna zbog
oblika na kojima sejavlja, kao i pojave nekoliko raz·
licitih dekorativnih stilova. Nisu u pitanju samo oni
koji proizilaze iz osnovne podele na jednostavni i
kol oritni sgrafito, nego je prevashodno ree o stilovi·
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Odlikc kcramic'ke produka)e ~
ma u okviru tehnike koloritnog sgrafita koji, uz to,
ilustruju razlicito keramicko naslcde. Zbog toga je
stvorcna i mogutnost detaljnije analize keramicke
produ kcije 16-17. veka na uzorku izjednogod najzna-
eajnijih sredista u gtanicnom podrucju Osmanskog
carstva.
U pogledu foil1li na kojima se ova tehnikajavlja
to je raznorodna grupa - Cine je preteino zdele i ta·
njiri, kao i krtazi, mada u veoma maloj meri. Oblika
je srazmerno malo, ali se gotovo svi mogu oznaCiti kao
karakteristicni predstavnici u pregledu keramickih
posuda naznaeenog razdoblja. Kalotasta zdela na ni-
skoj stopi, koja je pomcnuta u skupini jednobojno
gledosane ke ramike, u Beogradu predstavlja daleko
najbrojniji proizvod u okviru te forme, ali i medu
posudama u celini (1/1). Osim u standardnim veliCi-
nama, posude ovog oblika rade se i u sasvim malim
dimenzijama koje su mogle biri korisrene za slu:!enje
sosova iii zacina, iii mo:ida kao igracke ( XIII/ 10).
Takode, ona cini nezaobilazan deo sadriaja kultur·
nih slojeva i na nalazistima sa kojih je keramika u
celini iii delimicno objavljcna, pre svega u srednjoj
Aziji266 i prestonici Carigradu,l67 kao i u evropskom
delu Carstva, na Balkanu268 i u jufnoj Ugarskoj.269
Ovako ~iroka rasprostranjenost, kao i koliCina nala-
za, svedoee o produkciji velikog obima u svim regia-
• 262 Zetevi~. RadiCevi~ 2001: sl. 7/3.
~ 263 Gelichi, Gustin 2001: kot. br. 5, 15, str. 134-136, sa
navedenom literaturorn.
~ 204 Fran<;ois 1997a: Fig. 8/79, 87.
~ 265 Milekva 1995: kot. br. 30.
~ 266 vakturskaja 1959: Fig. 43/ 56, 58.
~ 267 Hayes 1992: Figs. 110/8.4, 111/b 141, IS.~ p. 282-283;
Fr.~n<;ois 1997: 232, Fig. '2/7, 9, 10.
~ 268 Baltirttis 191!0: Fig. 9, Pl. IV/3; Byz.antine Claud Cera.mics
1999:Cat. Nos. 112, 116,294,295, 2!17, 300, 302; Zetevi~ RadicXvic:
2001 : sl. 11/1-3; Jankovi~ M. 1986: II. 5/5, str. 18; Jankovi~ M.
198<1: II. 8/ 6; Mini~ 1979: sl. 5/4; Cul\lak 1998: T. XU/ I, 2, XLI I/~
2; XUII/4; Kuzev 1976: T.ll/2.
~ 269 Sremska Mirrovie<~, Tipologijo keramike 16-18. veka: tip
1/3; Nad 1961: T. Xl/3, Xll/2; Gerevich 1966: Fig. 25a/l, 5, p. 31;
Gerclyes 1990: Abb. 2,/2, 6, n, 13; Ccrelyes 1987: Figs. 3/1, 4/ 1, 2;
J<ov~cs 1988: Fig.ll/3: Szatm~ri 1999: Fig. 7; BelcnyesyncSOrosi
2002: Abb. 34/1b, 35/l b.

135
nima Osmanskog carstva. Tone treba da tudi, bu·
du~i da kalotaSta zdela na stopi predstavlja oblik veo-
ma dugog trajanja. Tokom Citavog razdoblja srednjeg
veka ona je prisutna u rnaterijalu srednje Azije,170 a
predstavlja osnovni proizvod vizantijske,l71 kao i re-
gional nih produkcija Bugarskem i Srbije.173 Pri to·
me, jednostavna profilacija recipijenta jednaka je u
svim oblastima, dok u obliku i visini stope postoje
razlike koje nisu u neposrednoj vezi ni sa hronologi-
jom nalaza, niti sa regionom izrade. Medutim, pri·
mecuje se da osmanske zdele imaju stopu kojaje po
obli ku i nacinu aplicira nja na recipijent slicna pro-
izvodima iz pozne srednjovekovne etape proizvodnje,
mada bi ovo zapafanje trebalo proveriti na mnogo
veCem uzorku od onog koji je u ovom trenutku na
raspolaganju.
I konicna zdela na niskoj stopi predstavlja oblik
posude koji je znaeajno brojno zastupljen u materi·
jalu iz Beograda, a pored ovejavljaju sejos u skupi·
ni jednobojno gledosane keramike (l/2). U pogledu
kvaliteta glinc, zatim vrste stope, kao i kolorita i sti·
Ia ukrasa, slicne su prethodno analiziranim kalota·
stim zdelama, zbog cega smatramo da predstavljaju
neodvojiv deo standardne produkcije osmanske de-
korisane keramike. U prilog ovom misljenju govorila
bi i slika disperz!je nalaza, koja obuhvata sve nazna-
eene regione u Aziji114 i Evropi.11s YeO broj varijanti
konicnih zdela na niskoj stopi proizvoden je u sra-
zmemo velikom obimu u svirn regionima joS u raz-
doblju srednjeg veka, a ukolil<o bi se posmatrale u
relini- oblik posude, tehnologija i vrsta ukrasa - one
su u bliskoj vezi sa proizvodima vizantijskog kultur-
nog kruga,176 dok slicnost sa ke ramikom srednje
Azije general no postoji, ali ne u motivima i stilu ure-
zivanja i slikanja.277
Pored osnovnih oblika, u materijalu sa sgrafito
ukrasom iz Beograd a postoje jos samo dve zdele oso-
benih formi. Mala zdela cilindricnog oblika, sa ivi -
com oboda blago izvijenom mr Spoljnu stranu, vero·
vatno je imala nisku konicnu stopu (l/16). Sgrafito
ukras, koji je pos10jao na dnu suda, bio je slobodno
iSGrtan u polju, ali se ne mo2e ni naslutiti kakav je
Gradska keramika &ograda • 16-17. vek
1
• Odlike keramicl:e produkcije •
motiv u pitanju, buduCi da veCi deo nedOStaje. Druga
zdela je veCih dimenzija i dublja, zbog ¢ega se moie
oznaCiti i !tao cinija, konicnog oblika ( [/25 ). Oblik
se ~ javlja u kategorijama neg)edosane i jedno-
bojno g)edosane keramike, dok su u sgrafito skupini
izuzetno retki.278 U stvari, primerak iz Beograda je
jedini nama poznati u do sada objavljenoj literaturi.
Za tanjire urezani ukras u sgrafito tehnici i stilu
predstavlja osnovnu karakteristiku. lako je tanjira
generalno malo (izdvojenoje svega sedam tipova), ovi
sa sgrafito ukrasom su znaeajno brojniji od drugih.
Svi imaju nisku stopu koja se, iako je konienog oblika,
~ oznaeava terminom prstenasta, zbog male vi-
sine i zato jer podseea na okrug)o postolje. sto dobro
ilustruju tipovi Y/2, Y/4 i Y/5. Oblici tanjira sujasno
definisani, sto podrazumeva veorna doslednu izra-
du po modelima. Tanjir koni~nog oblika predstavlja
standard produkcije od poznog 15. do kraja 17. veka,
sa najv~im brojem nalaza u Carigradu (V/1).l790vo
je jedan od oblika cija se izrada direktno nastavlja
• 270 Vakturskaja 1959; Figs. 8, 18/35. 36, 36/123·126; Lane
1947: Fig. 24.
• 271 Hayes 1992: Figs.6l/38.9, 70/43.33. 78/SO.n. 81/51.~51.2,
p. 116, 124. 126, 133. 136, 13<1-139; Byzantine Glazed Ceramics
1999: Cat. NO$. 15, 2J, 32, 44, 52, 83, 64. 80. 81, 83, 96, 100, 106;
Soles. Oavaras 1992: Pl. 104/b, c.
• 2n Ccorgieva 1974: Fig. 97/~ 1~ 12. 18.
• 273 Bilti~ 1994: sl. "25/1: Biltit (2000): tip u;a.
• 274 Vakrurskaja 1959: Fig. 43/33, 46, 47; Striker, Kuban 1975:
Fig. 19/2. p. 317; Hayes 1992: F1g1. 109/1> 8J2. 110/1> 8.3, 8.6, 8.7.
8JO. 135/33. 1J8!75.9, l39jn."25, p. 182,; Franc;oas1997: 132, Fig.
:1/11.
• 275 Byzantine Glazed Ceramics 1999: C.u. Noo. 113, 114, 1"25,
127. 128,303, 305; Mile§eva 1995: kat. br. 48; Culjjak 1998: T. XLI/4,
XLV/3; Kutev 1976: T. V/1; Sremska Mitrovieo. Tipologija
keromike 16·18. veka: tip 1/1; Nad 1961: T. Xl/2; Gerelyes 1987:
Fig. 3/2; Hathazi. Kov~cs 1997: Fig. 11/5; Kov4co 1998: Fig. 1:1,11;
Beltnyesynt s.lrosi 2002: Abb. 39/4.
• 276 Hayes 1992: Figs. 83/51.30,31. p. 138, 140,90/58.7. p. 148,
91/61.2, p. 149; Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. L 22,
31. 37-40, 47, 196; Georgielr.l 1974: Fig. 97/11. 19; Bi kl~ 1994: sl.
'15/2; BiklC ( 2000): tip L:l/a.
• 2n V..knvskaja 1959: 316. 318, Figs. 27, 29, 36/98. 108, 12J.
• 278 Hayes 1992: 281.
• 210 Striur. Kuban 1975: Fig. 19/~ p. 317: Hayes 1992: Fig.
llu/ 7.3(78.2}. p:-3TZ.
 13c;
na proizvode vizantijskih gmtara u identicnoj teh·
nologiji, Slo se najbolje uoeava na primercima koji
su iuto gledosani (kao stojejedan od tanjira iz Boo·
grada), zato jer je u pitanju nijansa karakteristicna
za srednjovekovnu produkc iju. Koniean tanjir na
niskoj stopi bio jc jedan od osnovnih u. vizantijskoj
produkciji potev od 10. veka, kao i u zemljama tog
kultumog kruga u razdoblju od 13. do 15. veka.280
Drugi osnovni tip je tanjir kalotastog oblika na prste·
nastoj stopi (V/2). On pripada produkciji 16. veka i
kao njen tipicni prcdstavnik ima povrsinu zastidenu
zelcnom glazurom tamnije nijanse.281 U severnom
granicnom podrucju Camva ovi tanjiri su srazmer·
no retki i kao nalaz se javljaju, za sada, jos samo u
Smederevu. 282 Konicni tanjirvodoravnog oboda izu·
zetan je medu tanjirima iz nekoliko razloga: ima vc·
liku specificnu teiinu, debeo zid suda, kao i glazuru
maslinaste boje koja je neuobitajena za trpeZne po·
sude izove sku pine {V/4). Primerci ovog oblika sla·
bo su zastupljeni u osmanskom materijalu, ali su
nalazi datovani u razdoblje od tridesetih god ina 16.
do kraja 17. veka, 283 sto upu<!uje na produkciju ma·
log obima i ogranitenog trajanja. I za ovaj oblik uzo·
re nalazimo u proizvodima vizamijskih radionica u
dugom razdoblju, od potetka 11. do 14. veka, kada su
bili bogato ukraseni razlici tim sgrafito tehnika·
ma.284 Bikonitan tanjir (V/ 5) pripada kasnoj etapi
produkcije, to jest, 17. i prve polovine 18. veka, 283 su·
d&i prema objavljenim nalazima. Slicno drugim
standardnim ripovima ion ima poreklo u ranijoj vi·
zantijskoj produkciji, od sredine I L do kraja 12, ali
se izraduje i u razdoblju 14. veka, na podrucju kojeje
predstavljalo maticni deo Carstva, kao i u regional ·
nim radionicama na sredisnjem Balkanu.286
Pored osnovnih oblika, zdela i tanjira, tehnika
sgrafito ukra5avanjajavlja se najoS dva kreaga. Jedan
od njih, jajolikog trbuha, opredeljen je u rip ll l/2,
zato jer je b ilo indicija da je imao grlo slicno drugi·
rna tog oblika, koji su oslikani na nekoliko nacina.
Od drugog sgrafito krtaga otkriven je mali ulomak,
na osnovu kojeg nije mogude pouzdano roci kakavje
oblik u celini imao (UI/14). lpak bi rrebalo pome-
I •Gradska kcramika Bcograda • 16-17. uck
Odlikc keramic"ke produkcije •
nuti da u potrazi za analogijama, nismo uoeili posu·
du koja bi imala recipijent slitan na5em primerku.
lzbor oblika posuda je od velikog znataja kod
opredeljivanja za sgrafito kao dekorativnu tehniku.
Umetnici·zanat!ije se prvenstveno odlucuju 7.<~ otvo·
rene forme, kao sto su tanjir i zdela, zbog toga sto su
te povrsine pristupacnije za rad. Medutim, oblik po·
sude ne utiee na izbor tehnike koja de biti primenje-
na, tako daje u celokupnoj produkciji podela zasno-
vana na stilovima koji u osnovi imaju urezivanje na
sgrafito nacin. Od pet standardnih, na materijalu iz
Beograda utvrdena su dva sgrafito stila: jednostavni
i koloritni. Pored dekorativnih stilova, u materijalu
iz Beograda postoji i jedna posuda sa urezanim tek·
stovima na turskom jeziku od koje je, na ialost, ot·
kriven sa mo deo.
Pod terminom jednosrauni sgrafiro podrazume·
vase ukras izveden urezlvanjem na podlozi od belog
iii krem premaza, tj. gline rastVOrene u vodi, ispod gla-
zure koja je jednobojna, zuta ili zelena. 287 Odnosno,
stiljejednostavan prevashodno zbog primencjcdne
tehnike, a ne jednostavnosti motiva. Linije urtiulne
pomo<!u testara i floralni motivi, izvedeni slobodnom
rukom, predstavljaju dekorarivnu osnovu ovog stila,
a posude ukraSene na ovaj naon sui medu brojnijima
u skupini sgrafito keramike. Ovo su ujedno i vrste
koje se kao osnovnejavljaju na keramici iz Beograda.
• 280 H•y.. 1992: Figs. 7/11, p. 22-23, 64/ 40.7, p. 117-118;
Byzantine Glow! Ceramicsl999: Cat. Nos.~. 58. 198, 233; BikiC
(2000): tip 1.2/a.
• 281 H ayes 1992: Fig. I 07/a 2.1 {74.20), a 4.1 (73.25), p. 303,307.
• 232 Cul\)ok 1998: T. Xl,ll.
• 283 Hayes 1992: Fig. 107/ a 6.3 (73.29), a 1.1 (81.11 ), p.
303-304,317.
• 284 Hay.. 1992: Fig. 8/4, p. 23; Byzantine Glazed Ceramics
1999: Cat. Nos. 17, 76, 225, 295.
• 285 Hayes 1992: Figs. 107/a 6.2, 1 47/~ p. 334; Smederevo,
Tipologija k eramike 16-17. vcka: tip XI/ I. kvadratl L, M/ 4,
horizonti 11. JH.
• 236 Hayes 1992: Figs. 70/43.23, 81/ 51.1, 51.2, p. 12<-125,
138-139; Byzantine Glazed Ceromics 1999: Cat. Nos. 261, 268;
BiltiC {2000): tip L3/c.
• '11f7 Bilti ~{2000): 167-169, '1111, sa M\'edenom llterlturom.
 Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. vek
137 1
~ Odlike keramic"ke produkcije ~

$1. 27. Osmanska keramika, sgrafiro

Fig. 27. Ottoman pottery, sgraffiro pottery

~ ..... _..-·
~
 13H
Na zdelarna i tanjirirna krugovi se urezuju na
donjern delu recipijenta- dvostruki ilijednostruki u
vidu rnedaljona na dnu, a najcesee i po jedan ili dva
na sredini trbuha (V/1, V/2, V/4, 1/1, 1/2, 1/12). Po-
stoje, rnada veorna retko, i tri koncentricna kruga na
dnu posude(I/25). Pored rasporeda krugova, karak-
teristiku predstavlja i sarna linija kojajedeblja-jasno
vidljiva, ali ponekad i udu bljena, i to u slucajevirna
kada je glazura nanesena u tankom sloju. Posude su
preteino zeleno gledosane, ali se javljaju i glazure
iute, maslinaste i mrke boje. Ovo je bio veorna rasi-
ren stil ukrasavanja, sa tehnikom koja je ostala ista
u toku citavog trajanja produkcije sgrafito kerami-
ke. Nairne, prornene su bile u veeoj meri u koloritu -
smenjivale su se zuta i zelena glazura, donekle i u
oblicima, dokje nacin urezivanja krugova ostao ne-
promenjen vekovirna. Iako je u ranijoj - vizantijskoj
etapi prisutan od najranije datovanih primeraka, sa
poeetka 11. veka, najeeseeje primenjivan na posuda-
rna izradenim u razdoblju od kraja J2jpocetka 13.
do 14. veka, odnosno skupini koja je oznacena nazi-
vom Zeuxippos posude.l.88 Radionicko poreklo ove
vrste nije pouzdano utvrdeno, ali rezultati najnovi-
jih istraiivanja upucuju na nekoliko proizvodnih
centara u istocnorn Mediteranu i na obalama Cmog
mora, moZda eak i Jtaliji, pre svega za poznije serije
proizvoda, pre poeetka 14. veka.289ono stoje u veeoj
meri razlicito u odnosu na vizantijslti sgrafito stil je
koncepcija sredisnjeg ~edaljona, na kojem se ume-
sto urezanih motiva javljaju jednostavna re5enja -
· ukrasi izvedeni tocltieem ili utiskivanjem.
U celosti sacuvan floralni motiv j_avlja se na sa-
mo jednoj zdeli (1/1), dokje najos nekoliko ulornaka
vidljivo urezivanje slicne vrste, ali se za te primerke
ne rnoze pouzdano reci da li pripadaju ovom ili ko-
loritnom sgrafito stilu. Motiv predstavlja cvet sa ee-
tiri latice i srafirana polja, uslovno reeeno, pozadine.
Dekoracijaje urezana nemamo i nije dosledno izve-
dena, tako da se krive linije javljaju kao ukras deli-
rnicno na laticama i na pozadini, sto razbija simetriju
i znatno umanjuje kvalitet proizvoda. Sa druge strane,
vidljiva je sigumost poteza koja odaje rad iskusnog
I Gradska
~
keramika Beograda ~ 16- 17. uek
Orllike keramic"ke produkcije ~
majstora . Samostalan floralni ukras ove vrste veoma
je redak na posudama koje su jednobojno gledosa-
ne, dok se u stilu koloritnog sgrafitajavlja u brojnim
varijantama.290 Kod svih tih proizvoda osnovnu ka-
rakteristiku predstavljaj u oblik latice i nepravilni
kruzici ili krive linije na njima. To su, ujedno, i ele-
rnenti na osnovu kojih se prepoznaje model ukrasa
- njegovo hronolosko i regional no poreklo. Najrani-
ja pojava krivih linija u vidu kruziea, kao sarnostal-
nog dekorativnog motiva, vezuje se za produkciju
Zeuxippos posuda, na prelazu iz 12. u 13. veke, a potom
kao sastavni element na trolisnim i eetvorolisnim
cvetovirna na proizvodirna solunsltih i bugarsltih ra-
dionica u razdoblju 13- 14. veka .291 Ispunjavanje la-
tica linijama razlicitih oblika, verovatno, predsta-
vlja podsecanje na dekoraciju cvetova lotosa koja je
u slikanoj formi bila veorna rasirena na umetnicltim
proizvodima srednjoazijske provenijencije od 9/10.
do 14. veka. 292
Na2iv kolorimi (slikani) sgrafito u punoj rneri obja-
snjava dekorattvni stil koji preastavlja kornbinaciju
dve tehnike: urezivanja i slikanja pigmentima. Nairne,
na podlozi od belog prernaza rnotivi su prvo u rezani,
potorn su konture i pojedini detalji oslikani zele-
norn i mrkorn bojorn, a na kraju je povrsina zastiee-
na zutorn glazurom. 293 Ovo je paleta boja uobieaje-
na u osmanskoj proqukciji, zbog eega vecina posuda
irna bledoiutu boju pozadine i fino nijansiran ukras.
~ 288 Byz<>ntine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 13, 14, 17, 70,
78, 257, 258, p. 22; Francois 1997a' Nos. 39, 40, FiJIS. 3, 4, p. 422,
427; Stern 1999, Fig. 7, p . 262.
.,. 289 Rezultati su saopSteni na VJ I intemacionalnom kongresu
za srednjovekovnu mediteransku keramiku, kojijeodrian u Solu·
nu, oktobra 1999. godine, up.: A. H. S. Megaw, P. Armstrong, H .
Hatcher, Zeuxippus Ware, An Analythical ApProach to the
Question of Provenance.
~ 290 Byz<>ntine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 293, 298;
Antonova 1995' Fig. 98/34, 35.
~ 291 Byz<>ntine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 71, 72, 230,
231; Georgi eva 1974: Figs. 45, 46, 48, T. I; Diaconu, Baril$(;hi 19n,
Fig. 48/1.
~ 292 vakturskaja 1959, Figs. 8/ 1, 18/33, 40, 29/5, 31,1 ~ 36/96, 117.
~ 293 Biki~ (2000): 176-178, 210, sa navedenom literaturom.

139
Medutim, ima primeraka na kojimaje, zbogveee upo-
trebe urezanih srafura, time i oslikanih povrsina,
osnovni motiv preSao u drugi plan, i to su u pravo
oni komadi gde se ispoljava zadivljujuci umetnicki
efekat i umeee majstora. Urezana linija je preteino
tanka, osim za okvire bordura iii razdeonih polja, a
slikano je cetkama razlicitih debljina, mada eesce
tanjim, da bi se postigla veca preciznost kod izvlace-
nja osnovnih kontura ukrasa.
Na sgrafito keramici koloritnog stila iz Beogra-
da javljaj u ·se iskljucivo floralni motivi. Takode, na
ve6ni primeraka postoji zajedniclci imenitelj, to je li-
stoliki motiv (najeesce oznacavan kao pal meta, list
iii cvet) koji je na nekoliko razlicitih nacina ukom-
ponovan u celinu ukrasa. Finalni izgled dekoracije sa
listovima moiese posmatrati u okvirima sest vrsta,
koje su slicne i u pogledu kolorita ( sl. 27-31 ). lako svi
u sematizovanom vidu im<Uu izgled lista, oni pred-
stavljaju dve floralne vrste: izduieni listovi sa siljatim
vrhom su uproseena predstava cempresa, a sitnij i,
srcolikog oblika odaju motiv lotosa. Na keramici
islamskog ~-veta bili su veoma omiljeni, pri cemu se
izuzetan pregled ovih motiva, izvedenih u slikarskoj
tehnici, nalazi na proizvodima 16. i ranog 17. veka iz
Iznika.294 U produkciji iz Iznika oni su oznacavani
specificn im nazivima: rumi za izduzene listove i
hatayi za cvet lotosa.295 Na koloritnoj sgrafito kera-
mici stilizacija pomenutih listovaje identicna, a obli-
ci su ukomponovani tako da cesto cine rozetu, sto
ove motive u veeoj meri udaljava od njihovog prvo-
bitnog znacenja. Pored ovih, postoji jos jedna, sed-
rna floraJna vrsta kojaje u vecoj meri drugacija.
Naijednostavniji medu ukrasima je krupna ro-
zeta u kmgu, sa tri iii eetiri izduzene latice- listova
srafiranih talasastim linijama (sl. 27). casica ovih
cvetova u vidu dvostmkog kruga sa kruzieem u cen-
tru, eesto ima mrke tacke, a nekada se duz laticaja-
vlja nekoliko mrko slikanih linija. Jste elemente i
slikarska reiienja vidimo i na tlrugoj vrsti, sa cetiri
sitnija, srcolika lista radijalno rasporedena oko kru-
ga koji opisuje dno posude. 296 Nekada se javlja i sest
listica, ana pojedinim zdelama ovaj motiv kombino-
Gradska keramika Beograda ,. 16- 17. vek
1 ,. Odlike keramic'ke produkcije ,.
vanje sa uspravnim bordurama u naspramnim polji-
ma.29? Sve ove varijante srafiranih listova karakteri-
sticne su za proizvode osmanskog perioda. Medutim,
ideja o listu kao samostalnom u krasu iii delu deko-
ra prisutna je na keramici veoma dugo. Najpre su
korisceni stilizovani list i cvet lotosa, 298 a od sredine
12. veka on je zamenjen izduzenim listom sa petelj-
kom- predstavom eempresa, koji sejavlja na kompo-
zicijama iz solunskih radionica 13-14. veka.299 Slic-
ni listovi prisutni su i na proizvodima regionalnih
radionica na podru~i ma Bugarske i Rumunije, koji
su iz iscog razdoblja.300 Takode, ima ih ina proizvodi·
ma iz skupine protomajolike, poreklom izj uzne Ita-
lije i sa Sicilije, koji su nalaieni i u regionu istocnog
Mediterana.3°1 Cini se da u osmanskoj stilizaciji list sa
talasastom srafurom predstavlja spoj upravo ova dva
modela, lotosa i cempresa, koji su zbog krajnje se-
matskog prikaza izgubili prvobitna simbolicka zna-
eenja. Mada, i dalje se javljaju dve varijante, izduzen
ovalan na prvoj i srcolikog oblika na drugoj vrsti, sto
moie da uputi na ispravnost predloiene pretpostavke
o predlo5cima. Takode, potrebno je pomenuti da bi se
i radijalni raspored krupnij ih ukrasa mogao dovesti
u vezu sa istim proizvodnim krugom, ali samo kao
ideja za organizaciju dekora na povrsini suda.302
• 294 Akar 1988: Figs. 18-21, 36-39.
,. 295 Rwniimaznatenje rimski i odnosi se prvo na Vizantijsko
carscvo, a kasnijc na evropske delove Osmanskog carstVa. Harayi
znaCi centra1noazijski i odnosi se na tursku adntinistrativnu
oblast na ju:tnoj obali Male A2:ije - H atay. Akar 1988: VIII-IX;
Vakturskaja 1959: Fig. 1~3. p. 297.
• 296 Gardin 1957: Fig. lfa, b, No. 1.
• 297 Belenyesyne Slirosi 2002: Abb. 34/1,35/ 1.
,. 298 Vakwrskaja 1959: fig. 12,13, p. 286, 1!!7.
• 299 8yzamine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 92·95, 141.
142, 205, 213. 217-219. 222. 223.
> 300 Coorgieva 1974: T. IV. XVI, XVIII, XX. Figs. 68/8. 10, II,
69/3, 5, 7-9; Amonova 1995: Figs. 101/7, 102,11, 3; Diaconu,
Baraschi 19n: Fig. 54/6. 64/2, 3, 5-8, 10- 12.
• 301 J~hns 1934: Pl. LlV/1; Stem 1999: Fig. 9, p. 263-265.
• 302 Rom~n cu k 2000: Figs. 98/1. 2. 99/1: Byzomine Glozed
Ceramics 1999: Gat. Nos. 238- 240; Georgieva 1974: Figs. 53/1,
60/5, 66: Amonova 1995: Fig. 100/30: Diaconu, !laraschi 19n:
Figs. 48/2. 50/1-2.56/4.
 140
I Gradska keramiA·a Beograda • 16-17. uek
• Odlike keramiCke produkcije •

Sl. 21J. Osmanska keramika, sgrafito

Fig. 21J. Orroman porrcry, sgraffito pottc>y

~s }
 141 j Gradska keromika &ograda • 16-17. vek
• Odlike keramiCke produkcije •

Sl. 29. Osmanska keramika, sgrafito

Fig. 29. Ottoman pottery, sgralfito pottery

14 2J
Izduieni srafirani listovi, ovalnog oblika, pred-
stavljaju sastavni element treee vrste ukrasa (sl. 28).
Za ovaj dekor upotrebljena su dva lista postavljena
naspramno oko malog medaljona u sredistu, a svaki
je uokviren polukrugom. Povrsina izmedu polukru-
gova ispunjenaje malim ovalnim latical)1a, a rubovi
veeih segmenata ukra5eni su nizovima linija. Iako je
dekor ove vrste dosta ujednaeeno izveden na ve6ini
primeraka, postoji i jedan izuzetak, koji se moze
smatrati varijantom, na isti nacin kako je to bilo u
prethodnoj vrsti. On, u stvari, predstavlja spoj ele-
menata iz dva stila, utoliko sto je organizacija srcoli-
kih listova izvedena kao u drugoj vrsti, a polukruzna
polja oko Jistova, koja obrazuju ve6i cvet sa tri latice,
kao i srafirani segmenti izmedu, pripadaju ovoj tre-
coj vrsti. Listici ovde dosta podseeaju na lotos, zbog
dekorativnog resenja u nutrasnjosti. Na obe varijan-
te ove vrste ukrasa doslo je do izr3Zaja poigravanje
sa sestarom za ogranieavanje polja, dok su Jistovi i
srafure radeni slobod nom rukom. Posmatran u celi -
ni, ovako izveden dekor veoma je efektan, a u isto
vreme deluje lako i prozracno, najvise zbog toga sto
je zuta glazura smanjila intenzitct tamnih boja. Mo-
ze se ista6i da karakteristiku treee vrste dekora pred-
stavljaju·srafirani lucni segmenti, koji poreklo ima-
ju u ranijoj produkciji vizantijskog zanatskog kruga.
Kao zanimlj iv samostalan detalj, mala trougaona po-
lja koja ispunjavaju povrsine izmedu osnovnog mo-
tiva imala su brojnij u pojavu na vee! pominjanim
Zev.xippos posudama iz prve polovine 13. veka.303 Na
poznovizantijskim proizvodima, pre svega radioni-
ca u Solunu i Seru, potom i seveme Bugarske, ovaj
detalj je bio znatno u ve6an, u vidu motiva koji je do-
bio zapaieno mesto u dekoraciji.304 Da je u pitanju
preuzimanje kompletne dekorativne sheme sa kera-
mike 13-14. veka najbolju potvrdu pruia izuzetan
nalaz iz palate u Tmovu.305
Listovi eetvrtog stila su veoma neobicni, ne sa-
mo zbog oblika, vee i zbog njihovog rasporeda na
povrsini suda (sl. 29). Nairne, okrugla povrsina suda
podeljena je linijama na eetiri polja i u svakomje po
jedan list, koji izgleda kao na peteljci. Medutim, i ovde
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Odlike keramic"ke produkcije ~
su uoeene dve razlicite varijante: prvu cine polovine
izduienih Jistova koje su prislonjene uz rastavne li-
nije, dokdrugu predstavljaj u Jistovi Junulastog obli-
ka na peteljkama . Jasna ugaona podela dekora na
posudama ima veeu 'ostrinu, a jednostavnost naru-
iiavaju slikane tacke i mrlje preko srafura na Jistovi-
ma. Iako je primenjena ista paleta boja kao i kod
ostalih vrsta, crtei ostavlja utisak veee teiine. Ovo je
jedan od retkih ukrasa koj i nema bliske paralele sa
dekoracijom ranije, srednjovekovne epohe, pogoto-
vo lunulasti listovi. Nagovestaj uzora donekle posto-
ji u pojedinim proizvodima 13-14. veka, prvenstveno
zbog nacina podele povriiine suda,306 ali se ostatak
dekora ne moze uzeti kao siguran putokaz za utvrdi-
vanje nastanka osmanskog predloska.
Motivi prva eetiri stila imaju mnogo zajednickih
elemenata koji se na posudama preplicu ili stapaju.
Takode, element koji povezuje sve ove grupe je i ra·
dijalna shema dekora, tj. podela povrsine na eetiri
iii osam polja, sa ukrasom sastavljenim od Jistolikih
motiva. Ovakav stil dekoraje tek na proizvodima vi-
zantijskog kulturnog kruga u potpunosti osmisljen,
zaokruien i dosledno primenjivan u svim regionima,
pri eemu se ve6a slicnost uoeava medu nalazima u
oblasti Mediterana.307 Medutim, u pokuiiaj u konkret·
nijeg utvrdivanja uzora za dekorativne predloske naj-
slicnije ovim osmall$kim, smatramo da bi istr3Ziva-
nja trebalo usmeriti prema oblasti Krima i proizvo-
dima koji su ponikli u rad ionickom centru Hersona.
Thmo je u razdoblju 13. i prve polovine 14. veka, upo·
redo sa drugim, uobieajenim za vizantijski kulturni
krug tog vremena, nastala grupa posuda sa dekoraci-
jom od listolikih motiva, jednostavnih i sematizova-
~ 303 By.oantine Claud Ceramics 1999: Cat. Nos. 7~ 74, 213.
~ 304 Byzantine Claud Ceramics 1999: Cat. Nos. 109, 276, 281;
Ceorgieva 1974: T. XIX, XX.
~ 30> Ceorgieva 1974: T. XVI II.
~ 306 Johns 1934: Pl. Ll/ 3, p. 141-142; Byumtinc Glazed
Ceramics 1999: Cat. Nos. 227-229, 239; Ceorgieva 198.5: T.ll, 12.
~ 307 Waagt 1934: Figs. >. 6, 9, 12, 13, p. 132- 134; Johns 1934:
Pis. Ll/ 3, Uljl, LN/L LV/ 3, LVlj4, p. 137-142.

~ Odlike keramic"ke produkcije ~
nih do geometrijske preciznosti,308 sto bi mazda
uputilo na pravi region porekla, kao i uspostavljanje
pouzdanije geneze ove osmanske ukrasne $erne.
Peti stil ukrasa predstavlja kompletno osmislje-
nu dekoracij u najviseg zanatskog umeea (sl. 30, 31 ).
Organizacija ukrasa, kvalitet izvodenja urezanih mo-
tiva i slikanih povrsina, kao i glazura, koja je odlicno
pripremljena i veoma sjaj na na povrsini suda, najbo-
lje prikazuju domet grncara u poslednjoj e tapi raz-
voja sgrafito stila. Dekor na posudama ove sku pine
ima tzv. koncentricnu shemu - bordura veee iii manje
sirine ispod otvora, traka u sredini i kntpan medaljon
u srediiltu. Polje izmedu bordure i medaljona veci-
nom ostaje bez ukrasa, cime se uspostavlja ravnoteia
kompletne dekoracije. Sa druge strane, na primerci-
ma sa sirom bordurom ovo je deo koji ima najvecu
krivinu i zbog toga je polje najmanje pregledno. Na
pojedinim posudama ipak postoj i diskretan motiv
koji, na neki naCin, uokviruje medaljon, alije on dru-
gacijeg tipa od od onih u osnovnim poljima.
Na osnovu sgrafito tehnike, floralnih i lineamih
motiva razlikuju se dve vrste proizvoda. Prvu odli-
kuje u rezivaJ\je tankom alatkom- bordura sa nizom
cvetova lotosa i ilematski izvedena rozeta u medaljo-
nu i po linijama-srafurama slicnaje prethodno ana-
liziranim stilskim grupama. Nov element predstavlja
jedino krupna rozeta koja se, vise iii manje brizlj ivo,
u rezuje i oslikava na borduri iii, kao na nasem pri-
merku, unutar medaljona, po eemu su u razdoblju
16. veka bili osobeni proizvodi radionice u Trikali.309
Drugu vrstu karakteri5e urezivanje debljom alatkom
- trougaona polja iii okrugli listovi u borduri i stili-
zovani list u medaljonu. Oba pomenuta elementa,
tehnika urezivanja i izbor motiva, pokazuju blisku
vezu sa produkcijom vizantijskog kultumog kruga i
to u znatno veeoj meri nego drugi stilovi. Nairne,
najpreje u 12. veku to bila bordura ispuJ\jena nizom
spirala razlicite oiltrine, sa talasastim linijama izme-
du, da bi u produkciji 13714. veka; upotrebom kosih
linija, doslo do jasne trougaone sheme istog motiva,
kao i okruglih listova.Jtouz to, pretpostavljamo daje
okrugli list u stvari 5ematizovani motiv lista iii drve-
Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. uek
tau medaljonu, kojije u stilizaciji 16.-17. veka uproil-
cen d o talasastih linija dekorativnog karaktera. Na
izuzetnom primerku zdele, od kojeje sacuvan maJ\j i
deo, postojao je i ukras sastavljen od krivih linija
(zvezda?) koji je uokvirivao medaljon na dnu suda.
Medutim, kako je posuda bila dekorisana i sa spolj-
ne strane, bordura sa trougaonim poljima urezana
je neposredno iznad dna, a ispod otvora se ponavlja
traka sa medaljonima, sto sve predstavlja krajJ\je ne-
uobicajenu pojavu.
Pored analiziranih, u veeoj meri slicnih listolikih
motiva, postoji jos jedan, sasvim jednostavan, ali
prepoznatljiv zbog toga ilto je dosledno kopiran sa
neposrednog starijeg uzora. To je $ematizovano drvo
- cempres, u izduienom medaljonu sa dvostrukim
okvirom koji se ponavlja oko tela posude (II I/14, sl.
30). Na kreagu iz Beograda on se nalazi u obmutoj
poziciji, sa grana rna koje se spuiltaju, sto je neuobiea-
jeno, i nije uoceno na primercima sa istim motivo!n.
Takode, ne maze se ustanoviti da li je i na drugim
proizvodima 16. veka motiv cempresa identican, jer
nam nalazi istovremeni nasem nisu poznati. Medu-
tim, ocigledno je da na ovaj nacin uproseen model
predstavlja naslede vizantijskog kulturnog kruga,
pre svega iz solunskih radionica13-14. veka, od ko-
jih se razlikuje jedino po postojanju medaljona.3ll
Pri tom, nail nalaz je po stilizaciji najslicnij i proizvo-
dima iz Trnova, k1:>ji su iz istog razdoblja kao pome-
nuti sa podrucja Soluna.312
Sedmi stil koloritnog sgrafita ilustruje floralni
motiv u rezan na telu krcaga od kojegje otkriven ma-
nji deo, taka da se celina ukrasa ne moie sagledati
(111/2). Odlikuje ga urezivanje tankom alatkom i,
> 308 Roman~uk 2000: Figs. 102/L ll2/2, 6, ll3/1, 2, 114/ 1, 2.
> 309 Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 302-306.
> 310 Byzantine Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 10, 11, 14, 31,
33, 87, 150, 270: Georgieva 1974: Fig. 61/5; Diaconu, Baraschi
1977: Fig. 54/ 10.
> 311 Byian~ne Glazed Ceramics 1999: Cat. Nos. 215-220, 223;
Georgicva 1974: Fig. 69/2, 5, 72,17: Antonova 1995: Figs. 102/4,
103/15.
> 312 Georgieva 1974: Fig. 694
 ~
J-1-l I Gradska
~
kcramika Beograda 16-17. vck
Odlikc kcramrc"ke produkcijc~

SL 30. Osmanska keramika, sgrafiro

fYg. 30. Ottoman pottery, sgraffiro pottery
 145 j Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vck
~ Odlike keramic'ke produkcije ~
mozda i vise, specifican nacin izvodenja konture
motiva talasastim linijama i tackicama. Za sgrafito
keramiku ovakva stilizacijaje krajnje neuobicajena,
tako da medu objavljenim primercima iz 16-17. ve-
ka, kao i u materijalu iz razdoblja srednjeg veka, nije
moguee utvrditi uzor. Medutim, cini se da on posto-
j i i to u jednoj drugoj skupini osmanske keramike-
medu posudama od fajansa. Ougacka izvijena stablji-
ka sa cvetom, koji podseca na ruzu, ima slicnosti sa
floralnim motivima na grupama proizvoda radioni-
ca u rzniku, koje su datovane u razdobUe 16. veka.313
Sl. 3Ia, b. Osmanska keramika, sgrafiro
Fig. 3Ia, b. Ortoman porrery, sgraffiro porrery
E . Sivo glaifana (metalizirana) keramika
Sasvim novu vrstu proizvoda, do dolaska Osman-
lija nepoznatu u Beogradu, predstavlja tzv. metalizi-
rana keramika. Recje o posudama izradenim od od-
lieno preciscene gline, cija je osnovna boja peeenja
siva, a povrsina glatka, srebmastog odsjaja. Taliode,
vecina ima._Ekras rasporeden u zonama, koji se ure-
zuje uzanom cesljastom alatkom direktno na povr-
sinu e_osude iii se utiskuje ceytTcom, sto se koristi za
motiVe sastavljene od malih krugova. Dekoracijaje
lineamog tipa, a cineje raznovrsne talasaste i vodo-
ravne linije, koje teku oko recipijenta iii su ispreki-
dane u vidu snopova. Pored ovih, eesto se, prevas-
hodno na krcazima, javljaju dekorativne trake, sa
kratkim uspravnim i kosim linijama.
Glacana keramika metalnog sjaja predstavlja
proizvod visokog zanatskog umeea ( sl. 32 ). Posude
su simetricno oblikovane, sa tankim zidovima jed-
nake deblj ine, a tragovi obrade ostaju vidljivijedino na
unutrasnjoj strani drski i samo na pojedinim primer-
cima. Zbog kvaliteta i atraktivne pov..Sine posuda,
pomislja se na komplikovanu tehnologiju izracle.
> 313 Akar 1988: Figs. 5, 7, 18, p. 33: Hayes 1992: Pis. 31/1. 3:1152, 57.

14 6 I ~ Odhke keramrc"ke produkcr;e ~
Cini se, medutim, da je on a veoma jednostavna i da
podrazumeva arhaitan nacin peeenja u okrugloj pe-
c!i koju okruiuje zemlja. Orvor pec!i je bio dobro za-
tvoren, tako da su posude, pri peeenju na tempera-
run od 800-900 stepeni, bile okruiene i dimom, koji
imjedavaoosobenu sivu nijansu.314 Takode, uotava
se da slaganje krtaga u pec!ima nekada' njje obavlja-
no sa potrebnom painjom, tako da siva boja na po-
jedinim primercima nema ujednaeen ton, vee po-
stoje mestimicno svetlije fleke, verovamo, na onim
mestima gde su posude bile prislonjene jedna uz
drugu. Medutim, postoje indicije da je u procesu i~­
rade koriseen i grafit, ~bog kojeg povr8ina sudova
ima sivkasti odsjaj, ali proces izdvajanja prirodnog
grafita u toku pelel\ja, kao i njegovo nano§enje na
posudu, nije u dovoijnoj meri obrazlozeno,31S tako da
se taj podatak ne more prihvatititi kao pouzdan.
Ovu specifienu keramicku skupinu najbolje ilu-
struju krCazi i poklopci-zapu5aCi kojima su bili za-
tvarani, dok se zdcle, lonci, bokali i pehari takode ja-
vljaju, ali u znatno manjoj meri. Iako su terrninom
krtag obuhvac!ene sve posude sa vise ili mal\je uza-
nim otvorom i dugim vratom, postoji nekoliko razli-
citih varijanti te forme koje se mogu bli2e odrediti
pojedinim konkretnijim nazivima. Oni sa pojavom
osmanske keramike ulaze u upotrebu i ostaju kao pri-
hvac!ene odrednice i u narodnom grntarstvu savrc-
menog doba.Jt6 Za nekoliko tip<)va krcaga moze se
rec!i da su medu brojnijc zastupljenim u ovoj skupi-
ni. Pre svega to su kondiri lll/7 koji su po obliku iz-
medu kreaga i bokala, ne samo zbog talasastog orvo-
ra, vee! i zbog Sirine orvora i grla. Njima bliski, ali sa
okruglim orvorom, su i 111/ 16, na kojima je uoeen i
specifitan ukras na trbuhu, u vidu uspravnih elipsa-
stih udubljenja. Brojniji su i nalazi krtaga sa dugac-
kim uzanim vratom - ibrika (lll/12). Ovi tipovi po-
suda, prevashodno III/7 i III/12, prakticno predsta-
vljaju osnovne proizvode sivo glaeane keramike, pot-
puno nove u formalnom pogledu, a sliene srec!emo i
na pojedinim nalazi!tima u juinoj Ugarskoj, mada
sasvim sporadicno.317VeCJna drugih podseea na pro-
i~ode kakvi su postojali u ranijim razdobljima, ali u
Gradska A·erarnika &ograda ~ 16-17. vek
drugacijoj tehnologiji. To su, najpre, oblici koji pod-
seeaju na standardne, preteino jeclnobojno gledosa-
ne posude i~ ranijih razdoblja sreclnjeg veka (II lf26,
111/27).318 Testije koje su ranije bile radene od crve-
no peeene gline i imale slikanu, trakasto glatanu iii
samo priglatanu povr5inu, u osmanskom razdoblju
ostaju u forrnalnorrr pogledu gotovo identicne (111/1,
III/5).319 Sa druge strane, krtazi, kao i bardaci, veo-
ma dobro ilustruju orijentalne oblike (III/18, 111/26,
lll/6),3'l0 a U2 ranije pomenute pruiaju celovitiji uvid
u sivo glatanu keramiku osmanskog razdoblja. Za-
pu$aci koji se dovode u vau sa metaliziranim krta-
zima, slicni su pojedinim oblicima iz drugih tehno-
Ioskih skupina,321 i svi imaju lucno profilisan obod i
sitnu dugmetastu, profilisanu drsku (IV/5, IV/6,
IV/15, IV/16). Iako u osnovi slicnih oblika, tck zaje-
dno sa posudama oni dobijaju na atraktivnosti, sto
se motda u veroj meri uotava na slikanim predsta-
vama dekorativnih kreaga, koje srec!emo na proizvo-
dima radionica u Izniku.322 Medutim, kao i kreazi, i
oblici zapusaea sa dugmctastim drskama poreklo
imaju u produkciji poznogsrcdnjeg veka, o eemu naj-
bolju potvrdu pruiaju nalazi iz palate u 1'rnovu.3l3
Pored srazmemo brojnih kreaga; postoji i neko-
liko bokala koji se, mada fragrnentamo otkriveni,
mogu posmatrati u okviru jednog tipoloskog oblika
(Vl/6).32~ Oni ost~vljaju utisak masivnih posuda,
~ 314 S.ros.lcz 1972, :ZS-30, 117.
~ 315 Fchtr 1975' 28.
~ 316 Klaslfikacijaje izvliena prema: Tomit 1976' 56-61.
~ 317 Fehcjr 1963' Fig. 2; Gerdyes 1990: Abb. 4/2; Gerelyes, Fcld
1986: Fi&- 6/3.
~ 318 Stillwell MacKay 1967' Pl. 65/ 40. 41. 49, 50; Willloms.
Zcrvosl992! 1'1. 38/19.
~ 319 Blklt 1994' st. 34/1, 8. 10, str. 90-91; Feher 1960' T. 1/8, 12,
13; Fehqjr 1963: Figs. 4, 5; CcrelyC$ 1990: Abb. 3/3; S.rosdcz 1972:
Figs. 6a-9.1, 12a.
~ 320 Hayes 1992; Fig.128fk l5J; Gerevich 1966: Fig. 25o,/3, p. 3l
~ 321 Hayes 1992: Fig. 129/m L4, 1..5, L6, p. 2:!0-296; Smcdetevo,
Tipologijo l<cnmike 16- 17. veb: tip IV/1; Cunjok 1996' T. UV/6.
~ 3ZZ .\Ur 1988: F\g;s. 60-6L
• 3Z3 Coorgieva 1!174: Fig;s. 30, 31/1-3, 6.
• 32-4 fehtr 1960' T.ll/3.

1> Odlike keramic"ke produkcije •
zbog gotovo simetricnog odnosa izmedu gornjeg i
donjeg deJa posude, kao i zbog sirokog, stabilnog dna.
I bokali, slieno pojedinim krcaz.i ma, imaju paralele
u istovremenom materijalu iz drugih tehnoloskih
grupa, pre svega, medujednobojno gledosanom kera·
mikom.:ns lsto zapaianje odnosi se ina konicne zde-
le (I/33) koje, zbog zelene glazure, imaj u tamnu i
sjajnu povrsinu.326 Duboka zdela valjkastog oblika,
za koju je pretpostavljeno da je imala nisku prstena-
stu stopu (I/21), ne pripada uobieajenom inventaru
osmanlijske keramike, kao ni mali lonac ( II/22). U
stvari, lonac predstavlja izuzetnu pojavu, buduci da
u do sada objavljenom materijalu nismo naisli na po-
javu forme lonca u skupini sivo glacane keramike.
Nekoliko posuda, koje su oznatene kao pehari,
Cine skupinu koja u materijalu iz Beograda privlaci
najvise paznje (Vll/15, Vll/16, Vll/17). Delomje to
zbog samog oblika, alije, mozda pre, zbog nedoumi-
ce u vezi sa njihovom osnovnom namenom, koju
izaziva upravo specificna profilacija tih sudova. U
osnovi to jesu posude oblika pehara sa drskom, ali
ono sto ih cini razlicitim u odnosu na druge primer-
ke te forrnejeste stubic koji se iz dna uzdiie u sredi-
stu recipijenta. Na stubicje naknadno oslonjena de-
korativna resetka, u vidu rozete. Ovakve posude u
Beogradu, svakako, predstavljaju znaeajnu pojavu,
ne samo u okvirima sivo glaeane keramike, nego
produkcije u celini. U toku dosadasnjih istrazivanja
otkriveno je svega nekoliko posuda - tri koje ilustru-
ju oblike i jos dve iii tri posude, sudeci prema sacu-
vanim delovima dekorativnih resetki. U odnosu na
druge radene u istoj tehnologiji, pre svega pehare, ovi
primerci su pravljeni sa velikom painjom, posebno
dekorativni motivi floralnog stila na resetkama. Pre-
poznatljivost ovih pehara isticu dva osnovna detalja
- stubic i re5etka. Takode, ovi elementi se javljaju na
svega nekoliko oblika recipijenata koji su, viSe iii
manje, slicni nasim primercima, ali su jedino nase
posude radene u tehnologij i si\f<rglacane keramike.
Veoma mali broj istrazivaca se upustao u anali-
zu specificnog oblika ovih posuda, tako da su zbog
slicnosti u profilaciji one, najtesee, analizirane u
Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
okvirima kreaga, boca ili pehara.J27 Pomisljalo se i na
caj nike, cak i na posude za mirise, slicno dana$njim
osvezivacima prostora. Najkonkretnija pretpostav-
ka iznesena je povodom otkriea broda, potopljenog
nedaleko od juzne obale Sinajskog poluostrva, ciji
su inventar cinile pretezno posude sliene nasima.
To je do sada najveCi broj primeraka naden na jed-
nom mestu,, pa je A. Raban izneo pretpostavku da su
koriseene za prenos odredenih supstanci, kao sto
su: hasis, opijum, zacini iii parfemi.32a Medutim, re-
zultati hemijskih analiza opovrgli su ovo domislja-
nje i posude sa dekorativnom re5etkom oslonjenom
na stubic ostale su u okvirima kreaga iii pehara. Kako
nijedna od izloienih pretpostavki nije imala znacaj·
niju potvrdu, tako je jedino izvesno ostalo zapaianje
da ovi sudovi nisu uobicajeni i da je njihova pojava
srazmerno retka u odnosu na druge tipove.
I pored nere5enog pitanja konkretne namene
posuda sa stubieem, navedena otkriea i pretpostavke
pruzaju smemice u traganj u za poreklom ovog spe-
cifi.cnog oblika. Nairne, ocigledna slicnost svih do
sada poznatih primera navode na pomisao da su
one ukljucene u keramicku proizvodnju osmanske
epohe kao jasno definisan proizvod, \i. tip posude.
Pri tom, nije neobicno sto su u pojedinim regionima
koriseene razlicite smese gline za njihovu izradu, za-
to jer je ista pojava utvrdena i za mnoge druge kera-
micke oblike. TaRode, u toku druge polovine 16. veka
slicne posude su radene i od skupocenih materijala,
kao sto je, na primer, pehar napravljen od cmog ka-
mena, sa floralnim ukrasom izvedenim u filigranskoj
• 325 Hayes 1992: Figs. 121/ h 10.2 (83.50), h 10.4 (83.51), 122,/h
4.3, p. 239, 319: Mii.S.Va 1995: kat. br. 55.
• 326 Hayes 199~ Fig. 108/a 15.1, p. 2al.
,.. 327 U tipologiji kcramike sa Beogradskt tvrda.ve ovi nalazi su
bili izdvojeni u z.asebnu fonnu. kao posude ZA mirise, sa oznakom
xrv. Ovom prilikom one su prikljutene pcharima. jer su u svim
drugim pregledima matcrijala i ~ rilzdoblja 16-18. vcka ovakve
posude ·opredeljene kao pehari iii bokali, shodno veliCini
recipijenta. Up.: Raban 1971: 152; Hayes 1992: Figs. 120/h 3 .1
(77.8). h 3.3 (85.26), 139/ h 13 .1. p. 31 ~ 324.
• 32a Raban 1971: 154.

148 1 • Odloke keramoc"ke produkCIJC •
Sl. 32. Osmanska keramika, SIUO glataM
F¥g 32. Onoman ponery, grey-polished ponery
tehnici, od zlatnih niti i sa rubinima u poljima, koji
ima poklopac sa safirom u sredini329 ili jedan srebr-
ni sa razvijenim iskucanim motivima. 330 Svi iznese-
ni podaci su, kako vidimo, krajnje uopsteni i ne pro·
iaju clemente za utvrdivanje oblasti porekla ovog
specifitnog oblika. Do sada je jedino pretpostavlje-
no da su pehari i bokali ovog tipa mogli nastati u
Egiptu ili u zemljoradnitkim oblastima Bliskog Is·
toka. Pretpostavka je izvedena posredno, na osnovu
pomenutih ostataka jedne isporuke koja je otkrive-
na u potopljenom brodu.33l U vezi sa tim nalazom
zanimljivo je jos istaci i da posude nisu bile zatvore-
Gradska keramika Beograda • 16-17 ...:k
ne keramickim poklopcima vee, verovatno, koma-
dom ko:ie, zbog eega je i bila istaknuta mogucnost
da su u njima transportovane odredene supstance.
Kako je problem porekla oblika i namene posuda jos
uvek nere5en, sadasnji nivo saznanja dopusta jedi-
no da radionicko poreklo primeraka iz Beograda
razmatramo u kontekstu skupine sivo glaeane kera-
mikc, kojoj po tehnoloskim osobinama i pripadaju.
• 329 S<lzen, Goner 1988: WO-Wl.
• 330 Rogers 1995: cat. No. 115.
• 331 RDban 1971: 142-154.
 149
Sivo glaeana keramika, sa povrsinom metalnog
sjaja, predstavlja specificnu pojavu i njenu jedin-
stvenost ni malo ne umanjuje cinjenica da se oblici
posudajavljaju, donekle, i u drugim tehnoloskimsku-
pinama. Na osnovu objavljene grade ima se utisak da
ona ne predstavlja brojno zastupljenu vrstu. Pored
toga, registrovana je na srazmemo mal om podruc-
ju, u oblasti juzne Ugarske,332 i dalje samo do Beo-
grada i Smedereva, koji predstavljaju juznu granicu
njene pojave. Zbog toga se pregled oblika posuda iz
Beograda moze smatrati najpotpunijim i po kolicini
najznacajnijim, mada bi naznaceni a real rasprostra-
njenosti nalaza, svakako, trebalo uzeti sa rezervom,
s obzirom na to da izucavanje keramike osmanskog
razdoblja u dr'avama na Balkanskom poluostrvu
jC>S uvek nije ozbiljno zapoeelo.
Nastanak sivo glacanih proizvoda- poreklo uzo-
ra i region izrade - nije detaljnije razmatran u savre-
menoj literaturi. lako je ujednom od najranijih pre-
gleda materijala iz zbirke Muz<ja grada Beograda ovo
bilajedina skupina nalaza kojaje ilustrovana,333 ona
nije privukla painju domaCih istrazivaea, uostalom,
kao ni osmanska keramika u celini. Za evidenciju
nalaza sa podrucja danasnje Srbije, vrednim dopri-
nosom smatra se objavljivanje nalaza iz Baca, budu-
Ci da su tom prilikom naznaceni i drugi lokaliteti u
Vojvodi ni na kojima je registrovana sivo glaeana ke-
ramika, kao sto su Zrenjanin i Vr5ac.334 Kasnije, povo-
dom nalaza u kuci 2 u Donjem gradu, uoeeno je da
su testije iz te celine veoma slicne ugarskim posuda-
ma, mada u drugacijoj tehnologiji, sto je bio zaklju-
eak od velikog znacaja. 335 U Madarskoj, gdeje obja-
vljivanje keramickih i metalnih nalaza iz vremena
osmanlijskih osvajanja zapocelo mnogo ranije nego
kod nas, ucinjeni su poku5aji da se pruze objasnjenja
za poreklo specificne sivo glaeane keramike. Medu
prvimaje to ucinio 0. Soproni, kojije izneo pretpo-
stavku da su keramicki krcazi nastali po uzoru na
metalne, odnosno bakame.336sa druge strane, izne-
sena je teza o lokalnoj izradi ovih posuda, zbog deli-
micne slicnosti sa ranijim ugarskim, i u vezi sa tim
ueesca slovenskog stanovnistva sa Balkana u kreira-
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17. uek
~ Odlike keramic'ke produkcije ~
nju te produkcije, koja je argumentovana istovreme-
nom pojavom sivo glacane i sgrafito keramike.337
Sva navedena zapaianja, iako ovde krajnje su-
mamo izlozena, predstavljaju smernice za izueava-
nje ovih specificnih keramickih proizvoda, ali su
nedovoljna za razre5enje problema porekla vrste, bu-
duci da evidencija o mestima nalaza potiee sa veoma
malog podrucja, dok za druge oblasti, pre svega na
Balkanu, podaci gotovo da ne post6je. lpak, smatra-
mo potrebnim da postojeee podatke detaljnije obra-
zloiimo u kontekstu materijala iz Beograda, koj i
pruia do sada najpotpuniju sliku o produkcij i sivo
glaeane keramike. Nacin proizvodnje ove keramicke
vrste podrazumeva postupak kojim posude dobijaju
vizuelni efekat veoma sliean onom na bakamim pro-
izvodima kalajisane povrsine. sto im je davalo sivi
odsjaj. Medutim, u kolikoj meri su, na opstem pla-
nu, oblici metalnih posuda posluzili kao uzor za ke-
ramicke, jos uvekje preuranjeno govoriti, s obzirom
na veoma slab? poznavanje keramickih formi koji
pripadaju produkciji sivo glacane keramike. Pouz-
daniji zakljucci mogu, zbog toga, biti samo delimic-
ni i ograniceni na one oblike kreaga koji su otkrive-
ni u celosti.
Osnovu za analizu predstavljaju orijentalni krea-
zi, kao najbrojnije zastupljeni i u veeoj meri pozna-
ti. Ako zanemarimo cinjenicu da keramicki kreazi
uglavnom nema]u pisak, druge karakteristicne ele-
mente posuda moguee je uporedivati sa metalnim,
pre svega one na vratu, kao i oblike drSki. Ipak, naj-
bolji pokazatelj veze keramickih i metalnih posuda
jeste siroko elipsasto telo koje se nastavlja u takode
siroko dno. Medutirn, za razliku od vecine poznatih
metalnih i njima slicnih keramic kih kreaga koji
~ 332 Feher 1960: T. 11/ 8, 12- 15, IIV~ 2, 8, VjS-13.
• 333 SimiC.Milovanovit 1954: sl. 7.
~ 334 Na<ll961 : T. Xl/1, XlVI. Str. 95.
~ 335 Ma<j~novi~·Vujovi~ 1973: 214.
~ 336 Soproni 1961: Tav. Xllla/20-23, p. 28-28.
~ 337 Sarosacz 19n 177-178; Feher 1975: 28-29; Kovacs
1991>-1991 : 174, fns. 48, 49.
 ISO
imaju zaobljenu ivic u dna, a pored toga su preteino
izdignuti na konicnu stopu,333 svi sivo glaeani krea-
zi iz Beograda imaju veoma siroko dno sa ostro pro-
sirenom ivicom. Upravo vrsta dna, koje je na identi-
ean naCin napravljeno na svim kreazima, upucuje
na miSljenje o jed nom regionu izrade o''e specificne
skupine proizvoda. Prema rezultatima istrazivanja
madarskih autora, sivo glaeani proizvodi nastali su u
juznoj Ugarskoj, a kao jedan od najznacajnijih grn·
earskih sredista pominje se grad Mohac (Mohdcs)
na Dunavu, koji ne!to kasnije, u 18-19. veku, posta·
je vodea zanatsk.i centar i sredi5te za diStribuciju sivo
glaeane i gledosane keramike u susedne oblasti.339
U blizini grada, na njivi Cele, nalazilo se i glavno gli·
niste, a izvoriste gline za ovu vrstu keramikc nalazilo
se na dubini izmedu 18 i 20 metara, do koje se dola-
zilo bunarom iskopanim specijalno za te potrebe.340
Nastanak proizvodnje ove specificne keramic·
ke vrste nije u dovoljnoj meri razjasnjen - oeigledna
jejedino cinjenica da pripadaju produkciji iz razdo-
blja osmanske vladavine 16- 17. veka. Uzroci nastan-
ka, kao i region porekla tehnologije ostaju, za sada,
nerazjasnjeni. Nedoumicu stvaraju dve regional no,
hronoloski i tehnoloski razlicite skupine posuda,
kojima je zajednicko to sto nastaju po uzoru na me·
talne posude orijentalnog stila. Nairne, raniji pri-
merci posuda koje potieu iz regiona istocnog Krima
i Azovskog mora, naswli su u razdoblju od 12. do 14.
veka prema direktnom uzoru na metalne i po oblici·
ma i po dekoraciji, ali su radeni u sasvim drugacijoj
tehnologiji- od crveno pe¢enegline i u dekorativnim
tehnikama sgrafito i champ~evi.34J Nekoliko vekova
kasnije u jui!noj Ugarskoj se pojavljuje sivo glaeana
keramika istog orijentalnog stila, tehnolosk.i i deko·
rativno u potpunosti drugacija, ali sa slicnim oblici-
ma kreaga.3<2 Pri tome, pojedini oblici velikih testi·
ja postoje vee u poznosrednjovekovnoj keramici, u
tehnologiji koja je karakteristiena za ugarsku pro·
dukciju, sto na ovom prostoru predstavljajedini pu·
tokaz u re5avanju sloi!enog porekla vrste. Cini se
najverovamijim, da je u produkciji sivo glaeane ke-
ramike prisutna inspiracija iz nekoliko izvora, medu
I ..Gradska keramika &ograda
Odlike kcramic'ke produkcijc
~ 16- 17. vck
~
kojima najjaci predstavljaju metalne i keramicke
posude orijentalnog stila. Uz to, dolazi do izrai!aja
lokalna-ugarska i, donekle, srednjoevropska tradici·
ja koja se ogleda u izdui!enim telima testija i talasa·
stom otvoru manjih kreaga slienih bokalima. Ukras
linearnog tipa, sa raznovrsnim valovnicama, moi!e
se oznaciti kao izvesno prilagodavanje u kusu dose·
ljenika sa podrucja juino od Dunava, zbog eega jc,
verovatno, i istaknuta teza o ueescu balkanskih Slo·
vena u kreiranju ove produkcijc.
Kcramic"'ki prcd mcti
Osmanska p roizvodnja kcramike obuhvata, po-
red posuda koristenih u ishrani, i druge predmete
koji su imali znaeajno mesto u svakodnevnom zivo-
tu tadasnjih !judi. U ovoj raznorodnoj skupini nala·
ze se predmeti koji su upotpunjavali drustveni iivot
(lule, igracke, svirale, kasicc), zatim elementi ambi·
jenta u kueama ijavnim gradevinama (sveenjaci , pe6-
njaci, posude za pobolj5anjc akustike), kao i oni za
licnu upotrebu (nocne posude). Svi oni dopunjuju
saznanja ne samo o Sirini upotrebe keramickih pro·
izvoda u razdoblju 16-17. veka, nego i o poreklu pred·
meta koji su ostali u upotrebi do dana5njih dana.
L11lc z a dr«.Vttn
Karakteristicne i brojnc nalaze u kulturnim slo·
jevima iz osmanskog razdoblja predstavljaju gline·
ne lule. Nema sumnje da su to bile lule za duvan, bu·
duci da nek.i od najranijih primeraka imaju natpise
koji pominju duhane, a ostaci duvana otkriveni su u
~ 338 FeMr 1962: Fig. 64/1·9; Knramehmedovi~ 1980: sl.
194·2.02, 216, 217; Kovl!Gs 1984: Fig. 3/1-4; Akar 1988: Figs. 13·17.
21; Hayca 1992: Figs.l20·121. 12~h 14.1-h 14.5.
• 339 Fehtr 1962; 28; Kov~ 1990-1991: 174, fu. SO: S.rosk>
1972: ln.
~ 3-40 Sa""'a 1972: 1n.
• 3-41 Rice 1953: Pis. X-XXII; Kramarovskij 1996: Figs. 1,/1- 7.
4/L 4, p. 99, 102-102, 111.
• 342 Snros4al972: Figs. 1·6, 10, 12-2L 31-32.
 151
nekoliko lula nadenih u Beogradu, kao i u kvartu Sa·
rathane u Istanbulu. 343 Konzumirartie duvana, koji
je u Tursku stigao 1605. godine, u neposrednojje ve·
zi sa obitajem pusenja na lulu. I pored brojnih po·
ku5aja zabrana, zasnovanih na obrazlozertiu da je
protivno religiji i nije dobro za zdravlje, do toga da
predstavlja op5tu opasnost zbog mogucnosti izbija·
nja poiara, konzumiranje duvana pr<>Sirilo se na sve
slojeve drustva.344 1 francuski putopisac i. Dimon,
kojije 1690. godine posetiojednu od uglednih ku~a,
objasnjava dana sofama koje se pruiaju dui citavog
zida ... Turci sede po citav dan i citavu noe puseii duuan
i pijuci kafu bez ikakve druge zabave osim sro katkad
igraju piljaka, triktraka iii gusaka.3<5 Budu~i da je
pu5ertie na lulu postalo drustveni fenomen sirokih
razmera, dobilo je zapaieno mesto i u umemosti, ta·
ko da obilje podataka i o oblicima lula nalazimo na
starim minijaturama, crteZima i gravirama.J.l6 Likov·
ni izvori tako pokazuju da je duzina puta do nekog
odredista odredivana vremenom pu5ertia lule duva·
na. Pored toga, trgovci suje koristili za razmeravanjc
kolicine sitnog semena - kupusa, cmog luka, papri·
ka i patlidiana, pri cemu je tacna zapreminska vred-
nost zavisila od velicine recipijenta lule.347
Glinene lule, u vidu u kojem ih nalazimo prili·
kom arheolo5kih iskopavanja, ne predstavljaju celovit
predmet, v~ njegov zavr5ni deo, na koji je stavljana
drika u vidu cevCice, a eesto je postojao i maleni pro-
filisani deo, najce5Ce od cilibara. koji je naslanjan
direktno na usne. lzrada lula predstavljala je samo-
stalan zanat. odvojen od grncarskog, a izradaje pod·
razumevala niz specijalnih postupaka, pri eemu je
glineni deo pravljen od specijalnih smesa gline, obli·
kovanje u kamenim kalupima. a ukra$avanjeje <lesto
vr5eno i rucnim utiskivanjem iii urezivanjem oma-
menata.348 Glinene lule cine kompleksnu gradu, po
oblicima i dekoraciji veoma razudenu, budu~i da se
proizvodrtia odvijala uporedo u nekoliko regiona u
Evropi i Aziji. Velika raznovrsnost primeraka, zatim
stilovi dekoracije i, poscbno, pecati majstora u vidu
minijatumih monograma, i~iskuju specificna istra-
iivartia koja u velikoj meri prevazilaze okvire ovog
I Gradska keramika &ograda •
• Odl1ke keramicl:e produkcije •
16-17. vek
rada. Takode, upotreba glinenih lula proteie se do u
19. vek, tako da je karakter produkcije, a sa tim u vezi
regional no i radionicko poreklo primeraka, mogu~e
u punoj meri pratiti tek na osnovu celovitog sagleda·
vanja proizvoda iz svih perioda.349 lz tih razloga,
ovom prilikom ee biti prikazana samo preliminama
tipologija oblika glinenih lula, ogranieenih na raz·
doblje 17. veka.
Glinene lule, otkrivene na podrucju Beograda,
u pogledu koliCine primeraka i raznovrsnosti oblika
predstavljaju izuzetno znatajnu skupinu. Medutim,
one najve~im delom potitu iz nasipnih slojeva
okvirno datovanih u razdoblje 17-18. veka, ~to pred·
stavlja otezavajucu okolnost za preciznije vremen·
sko opredeljenje vecine oblika. Takode, cinjenica da
su do nedavno smatrane nalazima manjeg znataja,
kao i gmtarija tog vremena general no, uticala je na
povrino vodenu dokumentaciju vezanu za njihovo
prisustvo u kultumim slojevima. lz tog razloga, ti·
poloski pregled sadrii dvanaest oblika lula, za koje
jc utvrden pouzdan stratigrafski komekst. Nairne,
svi primerci su otkriveni u nctaknutim slojevima
unutar gradevina, pri temu jc u vecini tih celina
utvrden i kontinuitet stanovartia iii koriUenja pro·
stora, sto je omogu~ilo izdvajartie onih cijaje hrono-
logija u okvirima 17. veka. Najraniji nalaz potiee iz
viSe puta pominjane kuee 2 u Dortiem gradu, u kojoj
se tivot odvijao u·prvoj polovini 17. veka, dok vreme
• 343Hayes 1992: 391.
• 344ltobinson 1985: 151-152.
• 345Samardii~ 1961: 252.
• 346Robinson 1985: Pis. 33· 43, p. 155.
• 347Vlajinac 1968: SSS.
• 348 Lule su pra•1jene od gline kOJOJt pripremana"" specija·
Ian natin. spec:ifiCnim poscupkom lspnanja 1 prcCiibva:nja i. za
ruh ku od ..One posuda i drug~h pltdmeta. oblikO\'One su u
dvodelnim kamenim iJi meu.Jnim kalupima. Nakon prvog pe·
tef'\ja usledilo je na.noSenje prem<\UI kojije gla¢an filcanom tka-
ninom, posle 6egaje usledilo drugo pe~nje rw niskoj tempera·
turi. Up.!St'IJ't<val975-1976: 131-135; Robinson 1985: 156-157.
~~> 349 Predvide11oje d:~ se glinene lule sa podruCja Bcograda ta
cclostl obrade i sistemcni?:uju u vidu tlpologije oblika, kojo Ce u
bliskoj budu~nosti biti predsuwljcnajavnostL
 J Gradska kcrarnika &ograda • 16- 17. vek
152
njenog stradanja u po2aru odreduje novae cara Leo-
pold.a iz 1683. godine (XII/I ).350 Primerak drugog ti·
pa otkrivenje u kuli VSeveroisto¢nog bedema Donjeg
grada, u drugom turskom horizontu, Cija je gomja
hronoloska granica kraj istog, 17. veka (Xll/2). U
novije vreme, preciznije stratigrafsko r'!Zgranitel'\.ie
nivoa i horizonata iz osmanskog razdoblj:t prui.ila
su isrraiivanja palate- mitrapolhske rezidencije, iz-
gradene u podnoiju Dunavske padine. Glinene lule,
otkrivene u ovoj gradevini, predstavljaju nalaze koji
su pouzdani u pog.ledu hronologije, pri cemu najvc·
ci broj primeraka polite iz podruma objekta (Xll/1,
Xll/ 3, XII/4, XII/ 6- XII/12), dokje mala lula (XII/ 4)
otkrivena u hodniku koji je zasut i tako zatvoren za
komunikaciju pred kraj 17. veka.351 Lula sa Xll/ 5
pripada skupini proizvoda ranog 17. veka, kojaje na-
pravljena po istom modelu, ali najverovatnije u ne-
koliko kalupa, sudeei po dekoraciji cibuka i razlici-
tim tekstovima. I primerci iz Carigrada razlikuju se
medusobno, ali i od naSeg, u pojedinim detaljima,
pre svega natpisima Cijije sadriaj razlicit.352Tako se
na carigradskim lulama tekstovi preteino odnose na
duvan, dok na nasoj natpis govori o susretu sa Bogom
(Muhamedom).
Na Po<lrucju Balkana konzumiranje duvana po-
moeu lui a l?revashodno se ~~uje za_oriJcmtalni_oJ1i:
.§i..;LPll>~l'\.i.!!_Predmeta za_osmansk~tlije.
Medutim, izrada lula odvijala se paralelno i u Evro-
pi, po eemu su bili poznati holandski majstori koji
su tradiciju i visok kvalitet odnali do danasnjih da-
na. Shodno tome, razlikuju se dve varijante lula: is-
tocna i zapadna, medusobno razlicite po uglu pod
kojimje c~ 'ciran na recipijent, alii po velici-
ni i obliku recipijenta, sto pre stavlja osnovu kod
odredivanja regionalnog porekla oblika. Medu izdvo-
jenim tipovima iz Beograda, deset po obliku pred-
stavlja tipiene osmanske proizvode, sa recipijentima
ovalnog-vreeastog oblika (XII/I, Xll/4, XII/6, Xllj7,
Xll/8, Xll/9, XII/12), zatim loptastog (XII/3, Xll/ 11)
i bikonicnog oblika (XII/5). Svi ovi oblici javljaju se
!!rom Osmanskog cars~pri eem!' ~ !!!!..i..karakr_e-
ristike konstanme. To prevashodno vaii za lule u vidu
• Odlike ke•·amic"ke produkci)e •
skoljke iii cveta-lotosa ( Xll/ 3 ), koje su najeesce pra-
vljene od bele gline i imaju zeleno gledosanu povr5i-
nu,353 dok lule heksagonalne profilacije preteino
imaju crveno bojenu i glaeanu povr5inu (XII/6).354
Visokim kvalitetOm kalupa i proizvoda u celini,
posebno se izdvaja lula XII/5, radena od svetlosive
gline, sa priglaeanqm pominom. Ovakve lute radene
su po jasno odredenom standardu u pogledu vrste
gline i, posebno, dekoracije sacinjene od listiea na
kojima su detalji izvedeni izvanrednom preciznoscu
potcza.m Takode, na pojcdinim primercima javlja·
ju se i tekstovi na arapskom jeziku, ispisani pravil-
no, gotovo kaligrafski . Osobinama se izdvaja i mala
lula loptastog oblika, napravljena u tehnologiji sivo
glaeane keramike, sa ukrasom koji asocira na deko-
rativne predloske slicne onima na bakamim posuda-
ma (XII/11 ).356 Lute vreeastog oblika, koje predsta-
vljaju najraznovrsniju i po kolicini najveeu skupinu
nalaza, ujedno su i manje atraktivni primerci. One
su radene u nekoliko boja, pri eemu je na svim pri-
mercima povrsina neznatno uglaeana, a rcrko koji
ima slozeniju dekoraciju (XII/4, XJI/7, Xll/8, XII/9,
XII/12).357 Medu njima pa!nju privlaci jedna, zbog
ukrasa u vidu krina- motiva kojije nije uobieajen za
ukra5avanje ove vrste predmeta.
Medu glinenim lulama, otkrivenim u podrumu
palate, izdvajaju se dve, za koje je ustanovljcno da
pripadaju zapadnom tipu proizvoda. Jedna od njih,
iako je po obliku zapadnog porekla, ne moie se u
• 350 M arjanovic!-Vujovi ~ 19?3: s1. 22, str. 214,216.
.,. 351 Ruu1tati istraijvanja su u pripremi za pul>likovanje;
podaci u vez.i u stratigrafljom kultumih slojcv~ suavUeni su
nam na raspolapnje )jubaz.no&c:u rokovodioca istrativarUa. dr
Marka Popovita, na eemu se i ovom pri1ikom uhvaljujemo.
• 352 Hayes 1992: Pl. 50/ i, p. 393.
• 353 Robinson 1985: Gat. Nos. C6-C 9, A 4; Hayes: type IX.
• 354 Hoycs1992: type XVII!.
~ 355 Hayes 1992: type 1.
• 35ti Robinwn 1985: Pl. 61/A3, p. 194.
~ 357 RobiJUOn 1985: Pis. 61/A5, p. 194, 56/ C 93, C 94, C 96, C
98, p. 186-187; Bru.<i~ 1986-1987: T. 1/~ Vll/3, 6; Jletva 19?5: T.
1/1- 2.11/16, Str. 134-136, 18L

1s3 1 .. Odlike keramic'ke produkcije ..
potpunosti oznaciti i kao proizvod radionice iz tog
regiona, zbog dekoracije orijentalnog stila na Cibuku
i, moZda vi5e, motiva koji cine eaure maka na stab-
ljikama i zmca u poljima izmedu osnovnih vegeta-
bilnih ukrasa. Slicno se uocava i na lulama napra-
vljenim od morske pene-merS<Ima (Meerschaum),
na kojima se pored dekorativnih motiva, nekada ja-
vljaj u i natpisi na arapskom jeziku, kao sto je na jed-
nom od nasih primeraka ( XII/10).358
.Jllinene.lu]&,_2tkrivene na podrucju Beograda,_
pruzaju veoma debar uvid u karakter proizvodnje
tih predmeta u razdoblju 17. veka. Oblici iz ovog pre-
gleda predstavljaju osnovu te produkcije, dosta uje-
d naeenu i ne mnogo atraktivnu u deko rativnom po-
gledu. To su prete-~no recipijenti za konzumiranje
duvana kao takvi, a ne i predmeti luksuza, u smislu
vlasmckog obeleija, Ocigledno je da su ovo pLQ.i<Ml:.
di pretezno namenJem sirokoj potrosnji, radeni u
veeim serijama. Medu njima se kvalitetom izdvaja
·"Sveg;;- ,;ekolilioprimerka, .on~J -dekOrisan caurama
maka i lule sa natpisima. Kada su u pitafliu tekstovi,
znacajnim smatramo to sto su na dve po tipu razlici-
te lule oni veoma slicni po sad riaju i po tipu slova.
Medutim, na sadasnjem stepen~ istrazivan.ja_!l_ije
moguee umditi 111 reg~oifporeRla POJCdinih oblika,
iiithiidioruck:e centre u kOJtma su nase lule naprav-
ljene. PokuS<IjutvrdivanJa regiona izrade putem ana-
.-logijani.Jei)Otizdan, jer su radio nice za pravljeiijehi-
la osim u administrativnim-cenfrlrfia; p6stojalelu
~gra"doviina.JSg·sveonesu pravile glinenc lule
po standardima utvrdenim na poCirucju ciTaVearza:
ve. Takode, pozna to je da su vremenom i lokalne za-
natlije pre uzimale zanat·Ocl osnfanskih-;:;:,.:aj$i0r'a:a
nisu bili retki slucajevi' i da su grncari u manjim sre-
dinama pravili male serije lula za lokalne_potrebe.
Obicaj konzumiranJa Cluvana, zajed no sa lulama
kao recipijentima za duvan, na podrucje Balkana i
Srbije doneli su Turci. Medutim, voj~ka i slobodno
stanovnistvo nisu bili jedini potro5aci, pu5enje na
lulu bila je navika koju su upraznjava.li. i robovi. U
tom smislu zanimljivo je opazanje frans~skog_Qu!_o­
pisca A. Pulea, koji je 1658. g()dine boravio u Beogra-
Gradska keramika Beograda .. 16-17. vek
du: ... Imaju stalno lulu sa duvanom u ustima, cule po
citau dan na kolenima i prieaju price iii s prekrS'tenim
rukama stoje pred suojim goopodarima.360
Male posmle
Raznorodnu skupinu nalaza predstavljaj u i ma-
li predmeti koji se cesto oznacavaju terminom mini-
jaturne posude. Jako vecina predstavlja posude u naj-
sirem znacenju tog pojma, smatrale smo da eemo
odrednicom predmeti bolje ista~i fliihovu osnovnu
namenu. Naime, medu njima paznju p rivlaci razno·
vrsna skupina sudi~a u kojima su driani pigmenti
iii, mozda pre, mastilo za pisanje (sl. 33). Mastioni-
ce sejavljaju u tri vida, kao posude specificnog obli-
ka - uzanog otvora zaobljene ivice i sirokog tela
(XIII/4, Xlll/6 i Xlll/ 7). 361 Ve~ina primeraka ova-
kvih sudi~a gledosana je i iznutra, a pojedini imaju
vrlo kvalitetan belicasti premaz, uglacane povrsine.
I za sudic koji ima profilaciju slicnu loncu (XII I/1),
pretpostavljena je ista namena kao za prethodno na-
vedene, prvenstveno zbog srazmeno debelog dna u
odnosu na zid trbuha.
Za razliku od prethodnih, sudiCi oblika krcaga,
najverovamije, predstavljaju igracke (Xlll/3).
Svirale
U keramickom materijalu iz Beograda, medu
predme tima spet ificne namene izdvaja se svirala
(XIV/1, sl. 33). Iako usamljen, ovo je nalaz od izuzet-
nog znaeaja, zato jer primeraka muzickih instmme-
nata medu arheoloskim nalazima gotovo da nema.
Koliko nam je pozna to, ovo je jedna od dve do sada
objavljene ke ramicke svirale. Druga je otkrivena u
• 358 Brusi~ 1986-1987: T. Vl/7-9.
• 359 Staneeva 1975-1976: 129-130; Robinson 1985: 152- 153.
• 360 &lmardiic 1961:209.
,. 361 Posude sliCne naSima XliV&. mada malo vete, nalalimo
i medu *<!ramikom Srednjeg lstoka iz razdobJja l4. veka, gde su
opredeljene u kasice (Lane 1947: Pl. 50/B). Ovakvooprodeljenje
nije prihvcnljivo. buduCi da su posude z.a Stednju vOCe i imaju
sasvimjasnu profilaciju i razvojnu Jitliju kojaje veoma udaljena
od o'lih sa okruglim otvorom.
 Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
1s4 1
~ Odlike kcramic'ke produkcije ~

Carigradu i takodeje iz istog vremena, iz 17. veka,362

i ima idcnticno postolje u vidu diska i profilisan deo
koj i ima ulogu rukohvata. Medutim, za razliku od
nase, carigradska je u obliku ptice, zbog eega se po-
mislja da su tad a svirale mogle biti pravljene i u vidu
pojedinih i ivotinja, kao predmeti za zabijvu.

Svccujaci
Svecnjaci, kao nezaobilazan sastavni deo Kultu-
re stanovanja, predstavljaju relativno cesto nalaiene
predmete u kulturnim sloje,~ma iz osmanskog raz-
doblja. Poznato je da medu keramickim svetiljkama
postoje dve osnovne sku p ine, u osnovi razliCite zbog
vrste materijala koji odriava plamen fitilja: uljane
lampe i stojeei sveenj aci. Za razliku od uljanih Iam-
pi, poznatihjos od antike, kojih na nalazistima ovog
razdoblja ima veoma malo, svecnjaci predstavljaju
uobieajenu pojavu.363 Pored keramickih, za osvet-
ljavanje prostora pravljeni su i metalni svecnj aci, u
vidu CiraJ<a, zatim zidnih svetiljki i visccih u vidu lu-
stera. I ovaj pregled keramickih svetiljki otkriva, vee
na prvi pogled, Cinj enicu da u Beogradu, prema na-
sim sazn.anjima, nije zabeleien ni jedan primerak
uljane Jainpe, buduci da svi primerci imaju oblike
prilagodene vostanim sveeama.
Sa osmanskom produkcijom ke ramickih svec-
J1jaka mogu se dovesti u vezu Cetiri oblika (sl. 33),
pri eemuje primerak kalotaste okapnice, sa tragom
drske na postolju (tip XV/5), otkriven u veoma frag-
mentarnom stanju koje onemogucava rekonstruk-
ciju izgleda. Za drugi tip koji ima profilisanu stopu,
visina, kao i oblik okapnice i drske, takode nisu mo-
gli biti pouzdano utvrdeni (XV/3). Najbrojniju poja-
vu imaju n iski sveenj aci, jednostavno profilisani, sa
veoma fino izvijenom drskom (li.'V/2). Ovi oblici di-
rektne paralele imaju u materijalu iz Carigrada, gde
sejavlj aju i u varijanti sa profilisanim postoljem.36<
lpak, najvecu painju, svakako, zasluzuju dva oblika
svecnjaka, ito zbog slicnosti sa njihovim poznosred-
njovekovnim pretecama. Jedan od njih dovodi se u
vezu sa pomenutim starijim zbog profilacij e driaea
za sveeu (XV/7), dok se kod drugog slienost ogleda u
Sl. 33. Osmanska keramika: mastionice, svirala, sve<injaci
Fig. 33. Ottoman pottery: inkstands, flute, candlestics
obliku postolja (tip XV/ I). U na$em materijalu 16-17.
veka on predstavlja usamljeni nalaz, bez preciznije
hronologije, kao i u susednom Smederevu.365
Pccujaci
Zagrevanje prostora kaljevim pecima, zidanim
od ke ramickih peenjaka povezanih malterom iii le-
pom, poeelo je da se primenjuje u periodu poznog
srednjeg veka. U Beqgraduje pojava ovakvih peCi ar-
heoloski potvrdena tek u poslednjoj etapi tog razdo-
blja, u 15. veku.366 Tada su one pretezno bile strogo
funkcionalne, zidane od peenj aka jednostavnog ob -
lika, dok su luksuzne, sa reljefnim-dekorativnim
povrsinama, pravljene za imucnije gradane, kao i za
dvor despota Stefana Lazareviea. Dolaskom Osman-
lija i pretvaranjem utvrdenih delova Beogradskog
grada u vojmi tvrdavu i zidane peei imaju stroziji
funkcionalni karakter. Pecnjaci su u potpunosti
• 362 Hayes 1992: Fig. 129/ p 6.1 (85.27), p. 324.
~ 363 Hayes 1992: 296.
~ 364 Hayes 1992: Figs. 141/24, 143/ 95.6, 95.7,147/15.
~ 365 Cunjak !998: T. LVIII.
~ 366 Biki~ !994: 103-108.
 l 55
Sl. 34 Osmanska kemmika: peenjaci
Ffg 34 Ottoman porrery: stove riles
drugaciji, ne samo po obliku, vee i po izgledu, eemu
najviSe doprinosi zeleno gledosana unutra&njost. I
dekorativnostje drugacijegstila, u vidu ukrasnih re-
sctki kroz kojc prolazi topao vazd uh.
Pc~njaci koj i su ugradivani u konstrukciju pc~i
mogu se posmmrati u o kvirima cetiri formalno-stil-
ske gnape (sl. 34). Prvu brojnu skupinu cine plitki
petnjaci, bikonienog iii konicnog oblika, vodorav-
nog trakastog oboda (XVI/ I, XVI/ 4, XVI/ 19).367 Pri-
bliini po brojnosri su i duboki konicni petnjaci, koji
su prethodnima slicni i po rrakaStom obodu, kao i po
rebru apliciranom na relu (tipovi XVI/ 3, XVl/5 ).368
Njima su, kao podvrsta, bliski primerci sa dekora-
tivnom reSetkom koja je, za razliku od drugih istog
oblika, oslonjcna na ravan obod (XVI/ 9). Cilindric-
ni pe~njaci postoje i u varijanti sa zatvorenim dnom
i trakastim obodom koji je identitan konicnim prve
sku pine (XVI/7). Pored ovih osnovni h skupina,jav-
ljaju se i primerci kon icnog oblika sa ispupcenom
gornjom povr§inom i rebrom koje odvaja polovinc
recipijenta, ali tako dane osta11G<l sumnju da su dva
dela zasebno pravijena i na kraju procesa oblikova-
nja spojena (XVI/11).369 Pored naznacenih oblika,
postojali su specificni petnjaci koji su u konstrukci-
I Gradska ktramika &ograda • 16-17. vek
• Odlike ktramiCke produkcije •
Sl 35. Osmanska kemm•ka: sob"" posutk
F!g. 35 Onoman porrery: chambre pots
ji imali mesto na vrhu zidane pe~i. tako da su imali
i dekorarivnu ulogu. U materijalu iz Beograda posto-
je dva takva primerka. Jedan od njih, ovalnog tela sa
kupastim vrhom (XVI/6), imao jc brojniju pojavu u
toku 16. veka, 370 dokje drugi, ve~ih dimcnzija, cilin-
dricnog tela sa ravnom ukra&cnom ploeom, karak-
teristican za naredno stole~e (XVI/10).311
Sobn e posude
Na zaeelju piegleda keramickih proizvoda nala-
ze se posude sa dve drSke ( sl. 35 ). Tipologija ovih, po
koliCini veoma brojnih sudova nije razudena, tako da
• 367 Smederevo. T;po1ogij• kerom;kc 16-17. veka: t;p Vl/5,
kvadra• L, ~V4, horizont II. Ill; Sremsko Mi1rovica, Tipologija
kcramike 16·18. veko: t;p X/5; Ccre1ycs 1981: F;g, 5/1; Hath<i2i,
KovAcs 1997: F;g. 11/ 1-4; Zetevi~. Roditevi ~ 2001: sl. 18/2.
• 368 Cunjak 1998: T. LXV/5, 6; Srcmska Mitrovico, Tipologija
keramike 16-18. vcka: tip X/5; X/4: Nad 1961 : T. XV/5-10;
Gcrelycs 1990: Abb.3/4; Ze¢ev;~. Raditev;c 2001: sl. 16/1;
MileSeva 1995: kat. br. 33.
• 369 Z.:eevic. Rod;ecv;c 2oo1: sl. 16/3. 4.
> 370 P.iradi 1963: Fig. 19/6; ZeteviC, Rodi¢eviC 2001: st. 16/5, 6;
Mtldcva 1995: kot. br. 64.
• 371 Maljanovic-";\Jjovic 1m: 214-215, T. Vf 4, Ccrclycs 1990:
Abb.J/9.
 lSG I Gmdska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Odlike keramic"ke produkcije ~

su razlike medu tri oblika veoma male (XIX/!, XIX/2,
XIX/ 3). Takode, svi primerci imaju ujedna6ene ka-
rakteristike - veoma su masivne i imaju debeli na-
nos mrke glazure koji pokriva unutrasnjost. Njihova
specificnost podrazumeva upravo navedene osobi-
ne - jasno definisan oblik i tehnoloske oso~ine, sto
upucuje na misljenje o posebnom postupku izrade.
Zbog svega ovoga, u savremenoj literaturi su pode-
Jjena misljenja u vezi sa namenom ovakvih predme-
ta,3n a u ovom radu je prihvaeeno misljenje da su u
pitanju sobne posude. 373 Naime, smatramo da zna-
eajnu okolnost za odredivanje namene, pored oblika
i tehnoloskih osobimi, predstavljaju i mesta nalaza,
buduCi da veei broj nalaza poti6e iz kvadratnih, du-
boko ukopanihjaroo prekrivenih drvenim talpama,
koje predstavljaju septickejame, odnosno nuznike.

,_ 372 Jedan broj istra.iivata smatra su tO Spedjalni lonci 2.a

pripremu paprikaS. iii nekog d(Ugog jela za koje je potrebna
duia priprema.Hayes 1992: Fig. 105/1.5-1.10, p. 286.
~ 373 Baki..Ws 1980: Fig. 17, p. 148.
l S7 I Gradska keramika Beograda ~ 16- 17. vek
~ Zakljucna razmatranja ~

KERAM!KA SA PODRUCJA BEOGRADA, iz prvog

razdoblja osmanske vlasti ( 1521-1688), oznacena je
kao gradska, jer se prevashodno koristi u okvirima
urbanog sredista - sehera. Takvo odredenje nije sa-
mo formalno, vecje i sustinsko,jer na najboUi nacin
objasnjava specifican karakter otkrivenih keramic·
kih izradevina. Pte svega, to je razvijena produkcija
serijskog tipa i velikog obima, kao i ujednaceno do-
brag kvaliteta. Po tim kriterijumima ona u potpuno-
sti sledi opsti zanatski trend tog vremena. U pogledu
oblika i dekoracije, ova keramika cini deo zanatske
umetnosti raznorodnog porekla. Recje o robi kojaje
pravUena ll prostranom Osmanskom carstvu, u ci-
jim se okvirima steklo nekoliko razlicitih umetnicko-
·zanatskih stilova. lz tog razloga i pored mnosrva za.
jednickih osobina, keramika svakog regiona ima i
posebnosti, na primer izradu i upotrebu nekih odre-
denih ~ta proizvoda i oblika posuda, kao i primenu
razlicitih dekorativnih stilova. Upravo u tom pogle·
du materijal iz Beograda ima neosporan znacaj, jer
pruza dobar ttvid u produkciju jedne ad znacajnih
 158
oblasti Osmanske driave, tj. njenog pogranicnog de·
Ia na severo. lako razdoblje turske vlasti oslikava po-
java drugaCije kcramike, ona nije saS\~m nova i ne-
poznata na podrucju Beograda, vee se pre moie reCi
daje velikom koliCinom potisnula ostale proizvodc.
Prodor ove nove vrste ostvaren je mnogo .pre osman-
skog osvajanja, ~to je predstavljalo logicnu posledicu
opStih tendencija u proizvodnim procesima, kojima
je bilo obuhvaceno i stvaranje hibridnih oblika, kao
i dekorativnih predloiaka. Zbog toga seova keramika
ne moie striktno ograniCiri na razdoblje prve osman·
ske vlasti - od 1521. do 1688. godine, nego bi je trebalo
posmatrati u okvirujedne etape, Cijeje okvirno i opti·
malno vreme trajanja od poslednje Cetvrtine 15. do
kraja 17. veka. Celokupnim karakterom ona predsta·
vlja prelaznu etapu izmedu produkcije poznog sred-
njeg veka i keramike novog doba, koja objedinjujc
stare modele, razvijene oblike i naprednu tehnologi·
ju. Po stilu ostaje u veeoj meri srednjovekovna, jer sle-
di tradicionalne kriterijume u pogledu veee zastuplje-
nosti pojedinih oblika, kao i po profilaciji posuda.
Formalnu i estetsku raznorodnost keramike na
podruCju Beograda odredilo je veoma specificno,
dvojako zalede - juino balkansko, kao geografsko i
tradicionalno, i sevemo srednjoevropsko, koje je u
razdoblju neposredno pred osmansko osvajanje bilo
politicko i ekonomsko. Suecljavanje i medusobno
protimanje ovih razliCitih keramickih vrsta je ne sa-
mood izuzetne vainosti za analizu materijala otkri-
venog u Beogradu, nego i za vrednovanje keramike
sa drugih nalazi~ iz neposrednog susedsrva, koja su
imala istu sudbinu i sliean razvoj. Iz tih razloga, da
bi se keramika 16- 17. vcka iz Beograda analizirala i
prikazala u kontekstu osmanske produkcije ovog
razdoblja bilo je potrebno, pre svega, izdvojiti ono ~to
je cini specificnom u odnosu na materijal iz drugih
regiona. Pozna to je da odrednicu ovog materijala ci·
ni, u stvari, raznoliko keramicko naslede srednjeg
veka, poreklom iz IGne i Persije, zatim matienih
oblasti Vizantije i drugih regiona na Balkanu koji su
pripadali tom kultumom i zanatskom krugu, kao i
zapadnog Mediterana- Jtalije i Spanije. Madaje ono,
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17 tJek
~ ZakiJucna razmarranja ~
sa ~m prepoznatljivim elememima, oeuvano i u
modifikovanom vidu ugradeno vee u ranoj etapi
osmanske keramike, iz 14-15. veka, produkcija u po-
granicnom podrucju na severu Osmanske driave u
potpunosti je zaokruiena tek pred kraj ovog vreme-
na, dodavanjem mnostva izvornih oblika, koji su ne·
posredno preuzeti .iz poznosrednjovckovnog kera-
mickog nasleda srpskih zemalja i Srednjc Evrope,
pre svega Ugarske. NaCini preuzimanja svih tih ele-
me nata i stvaranja novog vida produkcije sa vecom
jasnoeom se uoeavaju najpre ra!Clanjivanjem na
njene pojedinacne segmente, ~to vodi ka pouzdani-
joj imerpretaciji celokupnog materijala. Redosledom
izlaganja po5tovan je hronoloski sled pojave pojedi·
nih delova ove keramicke produkcije na podrucju
Beograda, pa je tako na prvom mestu razmatrana
keramika iz nasleda srpskih zemalja, zatim ona sred-
njoevropskog tipa i na kraju izvoma osmanska.
Analiza gmearije koja pripada srpskom zanat·
skom krugu pokazala je da proizvodi predstavljaju
homogenu skupinu, prepoznatljivu u raznovrsnom
materijalu osmanske epohe. Ona pokazuje ocigled-
no odriavanje tradicionalnih standarda u tehnolo-
giji pripreme gline i rastvora glazura, zatim nacinu
oblikovanja i ukrasavanja posuda, kao i predmeta.
Osnovne tehnoloske odlike predstavljaju gotovo re-
dovno prisustvo peska u smesama gline, zatim obli-
kovanje na ruenom, rede i noinom gmearskom vitlu,
mrki tonovi osnovne boje peeenja ( odnosno, t:ZV. pe-
eenje sa redukovanim kiseonikom i niska tempera·
tura u peeima ), kao i ujednaeene boje i kvalitet gla·
zura, medu kojima preovladuju gust rastvor zute i
transparentna maslinasta gled. U pogledu oblika
posuda, ovo je produkcija evrsto oslonjena na autoh-
tone modele koji su potpuno zaokruien vid dobili u
razdoblju 12. veka, inspirisani naprednijom vizan·
tijskom tchnologijom. Tada ustanovljeni kriterijumi,
iskazani keramickim proizvodom u celini - njego-
vom tehnoloskom, formalnom i dekorativnom po-
javom - zadriani su u potonjim srednjovekovnim
epohama i preneseni su, u velikoj meri, u nove za.
natske i ekonomske uslove.
 l S9
Iako se za materijal u celini moze, bez rezerve,
reci da asocira na gmcariju iz razdoblja srednjeg ve-
ka, uzori za kategorije posuda poticu iz razlicitih
etapa u okviru te produkcije. Negledosana-ognjisna
gmearija slicnija je ranijoj etapi, zbog jasno izraie-
nog slovenskog stila ukrasa, a donekle i oblika sudo-
va (ll/4, ll/7, 11/13, sl. 1). Ti tradicionalni modeli su
u vecoj meri opstali i u poznijoj srpskoj produkciji,
dok su u razdoblju ugarske vlasti, bar kada je Beo-
grad u pitanju, oni znaeajno redukovani i svedeni na
retke tipove lonaca. Takode, crepulja i vrsnika tada
gotovo da nije bilo, medutim, u vreme osmanske vla-
sti ova vrsta gmcarije se proizvodi u znaeajnoj koli-
cini, kako arhaicni oblici, tako i modifikovani, uz
primenu naprednije tehnologije izrade - na noinom
grncarskom vitlu (IX/1-IX/11, sl. 2). Sa druge stra-
ne, slikana i sgrafito keram ika direktno sledi uzore
iz poznosrednjovekovne produkcije u celovitom iz-
gledu posuda ( 11/ 2, ll/12, ll/27, sl. 3).374 Uz to,jedi-
ni u veeoj meri sacuvan nalaz sgrafito zdele ijeste, u
stvari, proizvod tog ranijeg razdoblja, svojevrsni re-
likt epohe u kojoj je nastao; a najverovatnije je, zbog
neutralnog stila ukrasa, koriscen i izvesno vremc
nakon turskog osvajanja (1/12). Za razliku od ukra-
$enih, kodjednobojno gledosanih posuda se uocava
izvesno prilagodavanje novim zanatskim kriterij u-
mima, mada bi o~o zapazanje trebalo uzeti sa rezer-
vom, zbog veoma malog uzorka materijala.
Za celovitije sagledavanje karakte ra produkcije
keramike iz srpskog nasleda znacajne su i posude sa
drugih nalazista i, u tom smislu, areal rasprostranje-
nosti analognih nalaza pruza zanimljivu sliku. Pre
svega, nalazi ovih posuda se srecu u susednom Sme-
derevu i na podrucju danasnje centralne Srbije, sto
je logicno, s obzirom najedinstvenost kultumog kru-
ga i u ranijem, srednjovekovnom razdoblju. Medu-
tim, slicnih ognjisnih posuda (lonaca, poklopaca, vrs-
nika i crepulja) ima, istina u veoma malom broju, i
ujuznoj Ugarskoj- regionu koji je za Beogr.a d pred-
stavljao zalede u poslednjem stolecu njegove sred-
njovekovne istorije. Pojava sli¢nog materijala na tom
podrucju se objasnjava kao posledica migracija Srba
I Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
~ Zakljuena razmatranja ~
pred opasnoscu od Turaka, ali se i dovodi u vezu sa
osmanskom politikom naseljavanja hriscanskog sta-
novniStva sa Balkana u oblasti preko Dunava.37s Ovo
se moze prihvatiti, ali kao delimicno obrazloienje,
pri cemu ne bi trebalo zanemariti ni razmenu roba
koja se odvijala medu tvrdavama i naseljima u ovom
granicnom podrucju, pogotovo sto je veoma razvije-
na i i iva trgovacka aktivnosc u regionu postojala ci-
tavo stolece, pre dolaska osmanskih osvajaca.376
Znacajna ujednaeenost gmearije srpskog za-
natskog kruga u tehnologiji, oblicima i stilu ukrasa
istice vainost pitanja radionica u kojima su posude
radene, pre svega specificne vrste, kao sto su one sa
slikanim ukrasom. Na to pitanje nije moguce dati
odgovor na danasnjem nivou poznavanja keramike
iz osmanske epohe. Pre se moie govoriti o utisku,
zasnovanom na malom uzorku materijala koji nam
je.bio dostupan za licni uvid i onom koji je objavljen,
ali i na saznanjima u vezi sa srednjovekovnom pro-
izvodnjom keramike. Nairne, utisak usmerava na dva
mogc\ca regiona iz kojih su posude mogle biti brzo i
bezbedno distribuirane zainteresovanim kupcima.
Prvi je centra Ina Srbija, zbog pretpostavke daje u sta-
rim radionicama, pre svih onoj u blizini centra Kru-
Sevac-Stalac, mogla biti obnovljena gmearska delat-
nost.377 Drugi je podunavski region juzne Ugarske,
kao logicniji, zbog realne mogucnosti da su grncari
koji su emigrirali iz Srbije uzeli ucesee u proizvodnji
keramike u novom prebivalistu. Uz to, postoji ikon-
tinuirana veza izmedu ovog; materijala iz razdobUa
ugarske vlasti, koju jasno pokazuje jedan deo nala-
za, a to su osnovni tipovi kuhinjske grnearije radeni
u naprednijoj tehnologij i (11/7, 11/16, sl. 1).378
Karakter keramike srednjoevropskog stila i teh-
nologije, kojaje general no slicna na citavom podnt-
cju Srednje Evrope, kako u poznom srednjem veku,
,. 374 Cor~wiC·Ljubinkovi~ 1962: 167-170, T. 11- IX.
• 375 Kov~ cs 1990-1991: tn-173: Kovacs 1998: 179-180.
> 376 Biki~ i994-199S: 85-98.
• 377 Minic 1979: 153- 164.
• 378. Bikic 1994: sl. 29/1-5, str. 79.
 ](j()
rako i u kasnijem razdoblju 16-17. veka, u punoj meri
se uoeava tek kada se sagleda celovitost materijala iz
matiene oblasti, koju zaokruiuju podrucja Austri-
je,379 Poljske,380 Geske 381 i nama teritorijalno najbli-
ie Ugarske. Medutim, ona je i van maticne oblasti
zastupljena raznovrsnim formama i oblicima posu-
da, u veeoj meri nego ukupnom koliCii10m robe, !to
predstavlja veoma dobar i slikovit uzor"ak, solidnu
osnovu da se dopune neki opsti zakljuCci o statusu i
karakteru te proizvodnje u poslednjoj etapi koja je u
bliskoj vezi sa poeetnim uzorima. U tom pogledu,
analiza materijala iz Beograda pruia veoma znaeaj-
ne i, donekle, specificne podatke.
Prvo sto se uoeava je napustanje stregog stan-
darda u pogledu kvaliteta - opsteg izgleda posuda.
lako znaeajna kolicina proizvoda i dalje ima osobine
koje su direktno preuzete iz srednjovekovnog kera-
mickog nasleda tog regiona, primetno je prilagoda-
vanje navikama doseljenika, sto najbolje pokazuju
nove tehnoloske osobine grnearije. Nairne, viSe se
rade posude od preciseene gline, koja posle petenja
dobija nekoliko bliskih nijansi crvene boje, teze sui
testo masivne (sl. 7). Sve ove promene oeigledne su,
pre svega, na proizvodima koji su u ranijoj etapi pri-
padali skupini kaolinskih posuda, tankih zidova i
male specificne tefine, kao sto su pojedini lonci
( 11/1, 11/23, 11/32). Znaeajnoje, medutim, da je i po-
red svih navedenih osobina nove tehnologije, do-
datno ucinjen poku5aj srvaranja efekta slicnog kao-
linskim sudovima, sto je postignuto potapanjem u
belu razmueenu glinu. lsti postupak primenjen je i
kod izradejos nekoliko primeraka koji su radeni od
gline istog kvalitcta kao i pomcnuti Jonci (11/30,
Vl/8). Jednu od takode znaeajnih novina, u odnosu
na proizvode iz prethodnog razdoblja, predstavlja
brojnije gledosanje unutraS!ljosti posuda, tako da su
sve zdele, kao i pojedini lonci, bokali i pehari, prete-
zno zutooker, alii zeleno gledosani (sl. 8- 11 ).
Nezavisno od razlicitog kvaliteta gline, na svim
zdelama, v~ini lonaca i bokala i dalje postoji speci-
fitan element profilacije - obod u vidu trake, usprav-
ne, kose iii jako izvijene u vidu kragne, koja je ravna
J Gradska kcramika Beograda ~ J6-17.JJCk
• Zakljucna razmatranja •
iii blago zaobljena, dok se prstima modelovana, ta-
lasasta ivica javlja sasvim sporadicno ( 11/ 6, 11/ 21).
Ono sto se istiee kao osobenost profilacije je gotovo
uspravan, takode trakasti obod, napravljen tako da
obrazuje zljeb sa unutrasnje strane, verovatno kao
oslonac za poklopac. Ova vrsta oboda odlikuje pojedi-
nezdelesa ruckO!J1, !once i bokale- upravoone tipo-
ve posuda koji u najveeoj meri ilustruju srednjoev-
ropski keramicki stil (1/13, 11/14, 11/15, Vl/8). Kreazi
su prepoznatljivi po tome sto imaju siri otvor, zbog
cega i oblici u celini umnogome podse~ju na boka-
le i ostavljaju utisak stabilnih i masivnih posuda.
I pored uniformnosti produkcije srednjoevrop-
skog tipa, grnearija svakog pojedinacnog regiona ima
specifi¢nosti koje podrazumevaju, pored tehnolo-
skih karakteristika (kvaliteta i boje gline) i ve6u za-
stupljenost pojedinih oblika, a to su upravo osnove
za prepoznavanje radionickog porekla vrsta. Sled~i
te kriterijume, za prethodno analiz:iranu skupinu
posuda iz Beograda urvrdeno je da ima odlike iden-
ticne grneariji izradivanoj ujuinoj Ugarskoj.382 0vo
je, za sada, samo pretpostavka, jer mcsto proizvod-
nje posuda iz sku pine svakodnevne keramike jos
uvek nije pouzdano urvrdeno. Medutim, na osnovu
podataka koje pruiaju madarski istraiivaa, Cini se da
stara grnearska sredista neometano nastavljaju pro-
izvodnju, uz delimicne promene standarda, o koj ima
je bilo rc¢i.383 Takode, vc6 na poeetku 17. veka vecu
produkciju ostvaruju i novousta.novljeni radionicki
centri u Sdrkoz-u i Mohdcs-u, pri eemu ee Mohac naj-
v~u aktivnost dostici u 18-19. veku, kada ee pred-
stavljati srediste keramickc proizvodnje u regionu i
imati vcoma siroku distribuciju svojih proizvoda.384
• 379 Felgenhouer-5chmiedt1977: Taf.11-16, 20,23-25, 27-33;
Oeeh 1987: 111fn.6, 13-3~ 46-69.
• 380 Frolik, Sigl1990: Figs. l •8.
• 381 Himelova, Proch<izkll1990: Figs. 3-6, 9·10;.
• 382 lr4sne Melis1984: 221; Oerelyes 1987: Figs. 5/9·10, 7/1· 4,
p. 179; Feld, Gerelyes, Oere, Gy\irky, Tam"-'1 1989: 206-2.07;
G<:rclya 1990: 284; Kov4es 2001: 198,202.
• 383 Kovks 1990-1991: 174.
• 384 Sarosks1m: 1n.

161
Od svih keramick.ih vrsta, jedino se za crveno
slikane kreage dosta pouzdano moze odrediti radio-
nick.i centar u kojem su izradivani. Nairne, ove spe-
cificne posude su proizvod budimsk.ih radionica,
koje su prethodno imale dva stoleea dugu tradiciju u
razvoju i unapredenju stila ove keramicke vrste, ali i
grnearije uopste.385 Naj veea proizvodnja slikanih
kreaga bila je u razdoblju druge polovine 15. veka,
kada je poeelo i eksperimentisanje sa primenom gle-
di na oblicima koji su tradicionalno smatrani ugar-
sk.im. Vee u tom razdobljujedna od specijalizovanih
radionica, koja je snabdevala kraljevsku palatu luk-
suznim trpeznim sudovima, radila je i male probne
serije kreaga sa crveno slikanim ukrasom i zelenom
glazurom. ~ lzrada ovakvih kreaga, u veeoj meri mo-
difikovanih u testije, nastavljenaje i u vreme osman-
ske vlasti, u vidu standardne proizvodnj e i u veeem
obimu, stoje podrazumevalo i raznovrsniji izbor obli-
ka (III/21, sl. 12). U kontekstu srednjoevropskog ke-
ramickog nasleda oni, ocigledno, predstavljaju veoma
neobicne proizvode koji su sa stanovista savremene
estetike te5ko prihvatljivi, jer mrlje sjajne zelene gla-
zure delimicno prekrivaju mat slikane motive. Iako
razlozi za ovako neskladno izvedenu promenu stila
ukrasa· ostaju nedokucivi, oni mogu biti, bar delimi-
cno, u vezi sa potrebom da se proizvod ucini pribli-
znijim keramickoj robi koju koristi novodoseljeno
stanovnistvo i tako bolje plasira na tciistu.
I pored cinjenice da kolicina keramike srednjo-
evropskog stila u Beogradu u razdoblju 16-17. veka
nije velika, njen znaeajje neosporan. Presvega, zbog
toga sto su kuhinjske posude - zdele i lonci, medu naj-
Ce5ee upotrebljavanim proizvodima u svakodnevnom
zivotu. Takode, broj slikanih kreaga govori da oni i
dalje predstavljaju veoma cenjenu luksuznu robu,
eemu je svakako doprineo i njihov delimiean, for-
malni i stilsk.i, preobrauj. U celini posmatrano, duga
tradicija u pogledu kvaliteta i prilagodenost posuda
osnovnoj nameni, koje je produkcija u potpunosti
zadr'.oala, ucinili su da proizvodi srednjoevropskog ti-
pa i u osmanskom razdoblju opstanu, i to kao vazan
cinilac u ukupnom keramickom materijalu epohe.
Gradska keramika Beograda .. 16-lZ uek
1 .. Zakljuina razmatranja ..
Keramika koju na podrucje Beograda donose
Turci Osmanlije u znatnoj meri je potisnula druge dve
vrste. Velika koliCina raznovrsnih proizvoda - posu-
da i drugih predmeta - trebalo je da podmiri potre-
be vojne posade i mno5tva civila, koj i su bili njihova
obavezna pratnja, kao i da omoguci stvaranj e uslova
za iivot u razru5enoj tvrdavi. Medutim, tek sa preo-
braiajem srednjovekovnog grada u seher, stoje usle-
dilo ubrzo po osvajanju, doslo j e do jasnog odredenja
i vrsta keramick.ih proizvoda koje cine njegov sadriaj.
Karakter materijala iz Beograda, kao deJa keramicke
produkcijeOsmanske driave 16-17. veka,jednim de-
1om jeste uslovljen strateskom i ekonomskom ulo-
gom grada, ali istovremeno ima specificnosti koje su
odredili njegov geografsk.i poloiaj, odnosno, zanat-
sko i umetnicko okruZenje.
Osmanska kramika 16- 17. vekaje radena una-
prednoj tehnologiji i po tipu je serijska, sto je u jed-
nakoj meri odlika kako luksuzne, tako i svakodnevne
keramike. Zbog toga su osobine koje pruiaju uvid u
tehnoloski karakter produkcije u velikoj meri ujed-
naeene i mogu se saieti u nekoliko osnovnih. Glina
je posna, uglavnom solidno preciSeena i srazmemo
retko ima primesa, pre svega sitnozmog peska i sit-
no tucanog krecnjaka, dok se sasvim izuzetno spra-
vljaju i specificne smese, kao sto je tzv. masna glina,
od koje se prave pojedine ognjisne posude. Nakon
su5enj a i prvog pt!Cenja proizvodi dobijaju crvenu
boju u nekoliko blisk.ih nijansi, od jarke crvene
( slicno boji cigle) do mrke. Ovakve nijanse osnovne
boje sudova ukazuju na visoku temperaturu u peci-
ma, medutim, svi proizvodi imaju veliku specificnu
tezinu, koja je, verovatno, posledica skraeenog po-
stupka peeenja, sto posebno dobro ilustruju krcazi
iz skupine negledosane keramike. Pigmenti i glazure
su postojani i kvalitetno spravljeni, medutim, kolorit
je sveden, po eemu se u potpunosti uklapa u naznaee-
ni tip produkcije. Zelena, iuta i mrka boja, zavisno
.. 385 Holll963a: 390-392: Kovacs 1990-1991: 17L
.. 386 Holl 1963a: 390.
 1 62
od toga da li je ret o pigmentu iii g)azuri, jednakih
su nijasi, a imenzitet se postize razlicitom gustinom
rastvora, odnosno, nacinom apliciranja ( direkmo
na posudu iii preko podloge). Svc navedene karakte-
ristike ukazuju nato da keramika iz Beograda pred-
stavlja u veeoj meri homogenu skupjnu solidnog
kvaliteta, namenjenu sirokoj potro~nji. .0 takvom
ujednaeenom mnostvu izdvajaju se jedino posude
sa sivo gla6anom (metaliziranom) po\II"Sinom, koje
u tehnoloskom pogledu cine proizvod vrhunskog
zanatskog umeea.
Osobine serijske proizvodnje odaje i tipologija
keramike: srodna profilacija u okvirima svih oblika
posuda i predmeta, sa nekoliko bliskih varijanti u
okviru tipova, zatim dve do tri velicine najbrojnijih
upeznih posuda - zdela i kr6aga, odnosno, ujedna·
6ena zapremina kuhinjskih sudova - cediljki i tegli,
kao i pojedinih 6lpova. Medutim, jedan od jasnijih
pokazatelja serijske produkcije predstavljaju sku pi-
ne posiJda istog stila. Formalni st il dobro ilustruju
najbrojniji tipovi medu bokalima i peharima (VI/4,
VII/4, VI/ I, Vll/9, sl. 20), zatim pojedinezdele i tanji·
ri, koji imaju identicnu iii veoma slicnu profilaciju
(1/6 i V/7, 1/14 i V/5), kao i nekoliko srodnih tipova
cupova1 11/26, 11/28, 11/ 29, 11/ 31 ). Takode indikativ-
nu osobinu predstavlja Stopa na zdelama i tanjirima,
koja je radena u malom broju varijanti, u pogledu
oblika I visine. U manjem broju razlicitih vrsta rade-
ni su i izlivnici u vidu piska na kr6azima i tcstijama.
Serijski tip produkcijc jasno pokazuje i dekoracija
koja se u razlicitim vidovima izvodi na primercima
jednog tipa posude. Tako se slikani ukrasi i motivi,
izvedeni u sgrafito tehnici i stilu,javljaju uporedo sa
jednobojnim gledosanjem na osnovnim tipovima
zdela i tanjira, kao i na manjem broju kreaga (1/1,
1/2, 1/3, 111/ 2).
Pored posuda, ve¢ina predmeta, a pre svega oni
brojnije pojave, kao sto su pe¢njaci i nocne posude,
uklapa se u potpunosti u sve prethodno navedene
osobine, s tom razlikom sto su, u skladu sa njihovom
jasno odredenom namenom, varijante ogranieene
na manja odst.upanja u visini iii ~irini primeraka.
I GrtuWto keromiko Beogrodo ~ 16- 17. vek
~ Zokljueno rozmarronjo ~
Ovo se, pre svega, odnosi na pecnjake koji u pogledu
profilacije cine vcoma raznovrsnu skupinu, takode i
materijal zanimljiv za analizu (sl. 34). Iako u Beogra·
du nisu otkrivene konstrukcije pe¢1, prema oblicima
otkrivenih primeraRa cini se da su one bile radene
po odredenom standardu u pogledu vrste, a verovat-
no i dimenzija. Takode, moze se reel i da su prevas·
hodno bile funkcionalne, veoma jednostavne a ne
dekorativne, kao sto su to bile goticke zidane peCi iz
prethodnog razdoblja.387 Medutim, zajednicko svim
vrstama je visok kvalitet pe¢njaka, pre svega gusta
sjajna tamnozelena glazura koja je, najverovatnije,
bila spravljana namenski, po recepturi predvidenoj
jedino za ovu vrstu proizvoda.
Opsti trend serijske proizvodnje ujednaeenog
stila velikim delom porvrduje i tipologija lula, buduc:i
da se na razliCitim tipovima javlja nekoliko identiC.
nih rerenja, na primer, dekoracije Cibuka. Neke dru·
ge slitnosti, mada se mogu izdvojiti, nisu pouzdane,
buduci da se proizvodnja ovih predmeta odvijala u
okviru sa mostalnog zanata, nezavisnog od grn6ar·
skog, koji je podlegao drugacijim proizvod nim kri·
terijumima.
Preg)ed keramike odaje jo§ neke podatke, zna-
6ajne za sagledavanje celokupne produkcije. Njen
osnov cini razudena tipologija zdela i kr6aga, dok je
drugih oblika znatl)o manje, pre svega tanjira, Cak i
ako se uzmu u obzir i oni primerci koji su 1-bog ve6e
dubine recipijenta opredeljeni u zdele. Takode, neu·
obi6ajenoje malo ognjisnih lonaca. Za to postoji de·
limicno objasnjenje kojeje u vezi sa navikom kuva-
nja jela u bakamim kotlicima. Oblike kuhinjskih
posuda najbolje ilustruju cupovi, namenjeni skladi·
~tenju raznovrsnih namirnica, slicno pitosima iz ra·
nijih epoha. Oni predstavljaju sasvim novu pojavu u
keramiCkoj produkciji na ovom podrugu, pre svega
z,bog neobienog izg)eda. Imaju u osnovi profilacije
lonaca, koji su 1-bog ravnog dna bili pogodni za sme-
.,. 381 MetodoJoSke postavke izutavonja ~rUaka, zasnovane
na poznogolitkom rruuerijalu, posU>Yio je Jmre Hoi!. Up.: Holl
1958; Holl 1971: Holl1980; Holl 1983.

163 1 ~ Zakljucna ra2rnatranja ~
staj u ostavama iii kuhinjama, dok su dve masivne
dugacke drske omogu~avale njihovo lakse preno5e-
nje. Cediljke i tegle, koje se u jasno definisanim ob-
licimajavljaju takode kao nove vrste u ovom razdo-
blju, ukazuju na razvijene navike u pogledu ishrane,
koje podrazumevaju i specificne vidove pripreme
zaliha namimica.
Relativno mali broj primeraka u okviru pojedi-
nih oblika i tipova keramickih posuda, pre svega iz
skupina kuhinjske i stone namene, delom je odraz
eeste upotrebe metalnog- bakamog posuda sa kala-
jisanom povr5inom. Velika proizvodnja bakamih
posuda i predmeta u Osmanskoj d..Zavi odvijala se
uporedo sa produkcijom keramike, tako da se ova
dva zanata medusobno prepli~u i dopunjuju. Tako
su pored zdela, kako na stopi, tako i onih sa ravnim
dnom, zatim ibrika i bardaka, poklopaca, zapusaea
i cediljki, od bakra pravljene i duboke zdele ( sanovi)
i duboki tanjiri za obedovanje, zatim tepsije, duveci,
avani, kotlici, posluzavnici (sinije), kao i drugi pred-
meti koji su u izvomim oblicima opstali u upotrebi
i do nasih dana.3S8
Analiza keramicke robe - posuda i drugih pred-
meta,jasnoje pokazala da osmanska keramika 16-17.
veka predstavlja spoj izmedu kultura srednjeg veka i
savremenog doba i, kao takva, pokazujejake korene
pred~_nje .i OS))Jl.)!_C za stvaranje potonje keramicke
produkcije.389 U tom smislu, zajedan deo materija-
la moze se utvrditi kontinuitet proizvodnje koji seie
duboko u ranija razdoblja srednjeg veka, dok drugi
deo predstavlja novu pojavu- sublimaciju svih rani-
j ih grncarskih iskustava u proizvodrum tehnologija-
ma i dekorativnim stilovima, na podrucjima islam-
skih d..Zava i njihovom neposrednom susedstvu.
U celini posmatrana, onaje ocigledno srednjo-
vekovna po karakteru, evrsto vezana za keramicko
naslede vizantijskog zanatskog kruga, ali ne samo iz
poznosrednjovekovnog razdoblja, nego dobrim de-
lorn i iz starijeg, stvorenog u vreme vladavine careva
iz dinastije Komnina ( 1081-1185). Zbog ovoga se ona
moze smatrati i posrednim .naslednikom kcramike
rimskeepohe, buduci daje proizvodnja vizantijskog
Gradska keramika Beograda ~ 16-17. vek
razdoblja predstavljala kariku koja ih povezuje. Cvr-
stu vezu izmedu ove dve, vremenski veoma udaljene
keramicke produkcije, kao i I\iihovog posrednika,
cini zasnovanost na slicnim oblicima posuda, tj. zde-
lama, tanjirima, kreazima i recipijentima za skladi-
stenje namimica, kao i tipovima zdela i tanjira, koji
u gotovo neizmenjenoj profilaciji, u vidu prototipo-
va, postoje i u materijalu 16-17. veka.J90 Sve ovo, u
stvari, pokazuje daje osnova osmanske produkcije
uoblieena kada i istoimena d..Zava, ida su u daljem
trajanju u nju ugradivana i savremena iskustva iz
razlicitih regiona, tako da se arhaicni oblici sa no-
vom keramikom preplicu sve do kraja 17. veka, koji ·
oznaeava u velikoj meri prekid sa srednjovekovnom
tradicijom. Zbog toga je, u poredel\iu sa keramikom
ranijih srednjovekovnih epoha, produkcija 16-17. ve-
ka raznorodnija i zivopisruja, jer objedinjuje mno-
stvo iskustava - orijentalno-vizantijskog, medite-
ranskog, srednjoevropskog i lokalnog, Balkanskog.
Grada iz Beograda u velikoj meri ilustruje zanatsku
i umetnicku kompleksnost keramike ovog-razdoblja
i pored generalnog utiska o njenoj ne velikoj atrak-
tivnosti, odnosno svakodnevnoj nameni. Takode, ona
u punoj meri potvrduje da termin osmanska kerami-
ka, kao deo sire- islamske produkcije, podrazumeva
ukupnu aktivnost pravljenja keramicke robe u okvi-
rima Osmanskog carstva, nezavisno od nacionalno-
sti zanatlija koji o njenom stvaranju ueestvuju.391
Iznenadujuea uruformnost keramike u svim re-
gionima Osmanske d..Zave proistiCe, prevashodno, iz
dve znacajne cinjenice - velike pokretljivosti zana-
tlija i razgranate trgovine. To je omogucilo razmenu
• 388 Feher 1002: figs. 64/1-23, 65/1-22; 66, 67; Feher 1975:
Figs. 57-60; Kovacs 1984: Figs. 3-5, 7; Hath!lzi, Kovacs 1997: Figs.
4-8; Radojkovi~ 1005: sl. 13-16; Trajkovi~ 200Z: kat. br. 24,
30-32.45-47. 138-143, 150-162. 168-216, 275-340, 3n-423.
• 389 Tomi~ 1983: 48-50.
• 390 Hayes 1992: Fig. 74/49.37, p. 132; Nikoli~·Dordevi~ 2000:
tipovi V5, 1/6, 1/23,1/24. 1/31. 1/:rl. l/38, l/45. l/59, 1/60, 1/64,
1/72, l/114, l/10, 111/ 3, 111/ 10, 111/ 12, lll/16. 111/22. lll/31,
111/ 43, 111/44, 111/49.
• 391 Kyriazopoulos 1978: 100.
 164
uticaja i sirenje stilova i tehnika u veoma udaljena
podrui!ja, koja je neizbeina kada su u pitanju umet·
nicki i zanatski tokovi u jedinstvcnoj, uredenoj dria·
vi.392 Zbog toga, ako jc osmanska kcramika u vreme
nastanka bila po stilu orijenralna, ona u vreme naj-
veU ekspanzije driave doiivljava preobra.Zaj i posta·
je u \Uoj meri medireranska, upravo zalivaljujuCi
aktivnoj razmeni roba i kultumih uticaja izmedu is·
toka i zapada, u kojoj su italijanski trgovci iz Deno·
ve i Venecije imali najznai!ajniju ulogu.393 Kako je
veoma malo nalazista, po znai!aju slicnih Beogradu,
sa kojihje keramika do danas u celini objavljena, tc·
sko je govoriti o karakteru ovog materijala u odnosu
na celinu keramicke produkcije u Osmanskoj driavi.
Ukoliko se reprezentom te produkcije iz 16-17. veka
smatra materijal otkriven u kvanu Sarachane u Cari-
g,radu. onda materijal iz Be9jirj;aa jma generalne slic·
nosti sa keramikom iz maticne oblasti Carstva.394
lpak, ta slicnostje pre formalna nego sustinska, za.
to jerje ogranieena na isti tip proizvodnje u tehnolo·
skom pogledu, dokje u pogledu zastupljenosti obli-
ka koji cine osnovu te produkcijc, veza sa izvoristcm
ipak veoma udaljena. Paralele u pogJeau tehnolagt-
je, oblika i dekorativnih tehnika Ei)Stoje u veeoj me·
ri na ~~m balkanskOJnyoarucju, mada su i one sa-
mo okvime i to u materijalu koji je na tradicijama
vizantijskog zanatskog kruga. Takode, slicnog mate·
rijala ima i u susednim oblastima, pre svih na~,
jer je osmanska keramika deo istorijsko-umemicke
pojave i zanatstva sirokog regiona. 395 Keramika iz
svih ovih oblasti, iako u finalnom izgledu razlicita,
crpelaje inspiraciju na ist'oni"iziloru, a toje maloaztj-
ska (persijska) umetnost. s~e od vel ike vainosti za
razumevanjll._ srazmemo lakog me!anja zanatskih
tehnika i stilova, kao i brzog i !1rokog prihvatanja
novih proizvoda na pomenutim podrul:jima.
Medutim, iako na prvi pogled dosta ujednaee·
na, keramika oCigledno ima regionalne osobenosti
koje se stvaraju uporedo sa opstim tokovima. Speci·
ficnostjednog regiona odreduju geografski polozaj i
ekonomske potrebe, tako da se keramicka produk·
cija uoblii!ava prozimanjem kako aktuelnih zanat·
I Gradska keramika &ograda • 16- Jl.!Jtk
• Zakljucna razmarranja •
skih i umetnickih stilova iz neposrednog okruZenja,
tako i uticaja iz kultumog nasleda. Zbog toga se kl?
ramika 16-17. veka iz Beograda ne more po automa·
tizmu odrediti kao osmanska, iako materijal te pro-
izvodne sku pine cini njen znai!ajni, i!ak dominantni
deo. Takode, vojni i ekonomski znai!aj ovog sredista
odredioje, pored astalog, i karakter keramil:kih pro-
izvoda koji 6e se u njemu koristiti. Prerna ovim krite-
rijumima, keramika iz Beograda pripada proizvod·
nom krugu kojije u potpunosti uoblil:en u 16- 17. veku
na sevcrnoj granici Osmanske dri.avc, u regionu ju·
zne Ugarske.396 Na l:vrstim osnovama, koje datiraju
iz prethodnog razdoblja, ustanovljena je specificna
produkcija ciji je karakter odredila kosmopolitska
sredina, a koju su odriali emigranti iz razliCitih pod·
rucja Balkanskog poluostrva, kao i trgovina Duna·
vom i carigradskim drumom.m
Keramika otkrivena na podrul:ju Beograda je
funkcionalna, predvidena da vrstama i oblicima po·
sud a i predmeta omogut i zadovoljcnje osnovnih ii·
votnih potreba. Zbog toga preovladuj u forme name·
njene svakodnevnoj upotrebi: lonci i velike zdele sa
tri nozice (5erpe) za kuvanje hrane, zatim zdele raz-
licitih oblika i velicina, od tinija za poslu:!.ivanjeje·
Ia i obedovanje do zdelica za zacine, kao i recipijen·
ti za teenosti (kreazi, testije, bardaci, ibrici, bokali,
pehari i i!aSe) - praktil:no sve vrste posuda koje su
svedoi!anstvo o intenzivnom :l.ivotu na prostoru tvrda-
ve. Uz to, znai!ajna je kolicina ~upova, raznovrsnih
po oblicima i velicinama. Oni sujasna potvrda daje
Beograd u razdoblju prve osmanske vlasti imao re·
• 392 Lane 1947: 2; Kyriazopoulos 197& 78, fn. 3; Samardiit
1984: 2-5.
• 393 Radojkovit 1965: 121-124; Fran<;ois 1998: 43-44.
• 394 . POred mat~~ i kenmilul sa atinsleA!!,ore
~ u dobiOJ meri ilustratiyna na iati na§ p. Uporedi: Frantz~
81· 8, 9/ 3, 6, 10, II, 17/3, 13-15, 17/ 4, S, 20(2, 3, 21/4, 22, 23,
2.5-27, 30.
• 395 Minit 1979: 162- 163; Kuzev 1976: 134; Belinskij, Moslovskij
1998: 33-36, Figs. 1, 2/2, 4; Perevoztikov 1998: 165, Figs. 1/8,
2/1-16; Fran ~ i s1998: 42- 44.
• 396 FeMr 1960: T. I-X.
• 397 Samardfit 1974: 366-368; Samardtit 1984: 4-5.
 165 j
~>- Zakljucna razmatranja ~>-
dovno snabdevanje iivotnim namimicama i bio,
pored ostalog, i veliko skladiste hrane.398 Kao jed no
od najznaeajnijih sredista u ovom regionu, pre sve-
ga zahvaljujuci dvojakom zaledu i reenim tokovima,
Beograd je vee od 1541. godine preuzeo trgovinu u
ovom delu Podunavlja.399 Preko njega se odvijala raz-
mena roba i namimica medu tvrdavama koje su za-
poseli Turci, kao i naseljima u okolini, paje i sam grad
pretvoren u veliki trg. U dinamicnom poslovanju na
pijacama i trgovima namenu su nasle i keramicke
posude, kojima se razmeravalo zito, raznovrsno se-
me, ali i vino i rakija. Iako u vecini slucajeva nisu
precizirane tacne mere koje ove posude odreduju,
kao ni njihov izgled i oblik, podaci iz pisanih doku-
menata znaeajno doprinose i sagledavanju vi5estru-
kog znaeaja keramike u ovom razdoblju. Nairne, po-
znato je da se iz zaleda Beograd snabdevao obiljem
zitarica, povrca i voca, meda i drugih potrepstina,
koje su kolima dopremane na podrucje grada, gde su
namimice razmeravane i prema potrebama delom
upucivane u druga odredista. 400Tako saznajemo ida
su zdelom ( eankom, kupom) merene sve vrste pse-
nice, pirinac, kao i neki cvrsti proizvodi ( najvero-
vatnije kasa), bokali, kupe, vrcevi i krcazici su kori-
sceni za odmeravanje vina, dok su za razmeravanje
sitnog semena - kupusa, Juka, paprike i patlidzana,
najeesce koriscene Jule. 4 0I Uz to, u otpadnim jama-
ma, zajedno sa keramickim recipijentima, nalaiteni
sui ostaci ljustura puieva, ljuske odjaja, zatim uglje-
nisana psenica i ovas, kao i kostice sljiva i kajsija, sto
pruza potvrdu o raznovrsnoj ishrani Turaka koju
posredno otkrivaju pisani dokumenti. Ove podatke
dopunjuju i zapaitanja francuskih putopisaca, u ci-
jim beleskama nalazimo da su im omiljena jela bili
slatkisi i seckano meso sa mnogo luka, takode i piri-
nac i med, a od pica mesavine spravljane od sljiva,
meda i ukuvanog groitda, eak i vi no, koje su konzu-
mirali i vojnici pred polazak u.borbu 4 02
U kucama, napravljenim pretezno od drveta i
bondruka, postojale su zidane peci, jednostavne i
strogo funkcionalne, a trago~e istih takvih peei nala-
zimo i ujavnim zdanjima - karavan sarajima, amami·
Gradska keramika Beograda ~>- 16-IZ uek
ma i retkim zidanim objektima. Takode, keramicki
predmeti sluzili su za osvetljavanje prostora, mada
skroman broj sveenjaka od pecene gline upucuje na
prevashodnu u potrebu vostanih sveea, buduCi daje
vosak redovno isporucivan iz juznog zaleda, 403 a u
luksuznijim objektima i bakamih ciraka. Neke dru·
ge izradevine, koje pripadaju raznovrsnoj skupini
Jicnih predmeta, otkrivaju i druge svakodnevne ak-
tivnosti tadasnjih zitelja Beograda - rasirenu pojavu
pu5enja duvana, zatim koriseenje mastila za pisanje
i postojanje obicaja stednje. Ukopane septic ke jame
i velika kolicina sobnih posuda upucuju na organi·
zovanu komunalnu sluzbu. Ina osnovu nalaza nekih
drugih posuda, pre svega se misli na pojedine negle·
dosane krcage, kao i bokale, mogu se pretpostaviti i
odredene h igijenske navike, i pored utiska evropskih
savremenika da su zitelji tvrdave po pitanj u iiuota i
jela ... dosta prljavi i ne6isfi.404
Po svom celokupnom stilu i kao reprezent regi-
onalne produkcije u okvirirna Osmanskog carstva,
keramika iz Beograda pokazuje nekoliko opstih odli-
ka: radena je u naprednoj tehnologiji, po tipu proiz-
vodnjeje serijska i u velikoj meri ujednaeena. !stovre·
meno, ona predstavlja i veoma uspesnu sublimaciju
istocnjackog, mediteranskog i balkanskog nasleda-
novi oblici su razvijeni na osnovama srednjovekov-
nih, orijentalni tipovi su prilagodeni evropskim mo·
delima. Taj novi forrnalni stil najbolje ilustruju po·
jedini tipovi testija, bokala i pehara. U vecoj meri
tradicionalan duh zadrian je jedino na sgrafito po·
sudama, mada je stil dekora donekle modifikovan.
To je u veeoj meri izrazeno na pojedinim primerci·
ma ukra5enim u stilujednostavnog sgrafita. Naime,
na zdelama i tanjirima uocena je sasvim drugacija
~>- 398 Sabnnovi~ 1974a: 323-334; SallUirdii~ 1974:366-367.
• 399 Samardii~ 1974: 367-369.
• 400 Sa!"ardii~ 1974: 366-368.
• 401 Vlaji'\OC 1964: 14$, 160, 164, 221; Vlajinac 1968: 42.9, 4$4, 487,
493, 555, 575; Vlajinoc 1974: 717, 754.
• 402 Samardti~ 1961: 287.
~>- 403 Samardzi~ 1974: 367-368.
,.. 404 SamardiiC 1961:287.
 Grad$ka keramika &ograda • 16- 17. vek
• ZakiJuCM razmarranja •
koncepcija sredisnjeg medaljona - umesto urezanim
okvirom i motivom unutar njega, okvir je re!len u vidu
kruga izvedenog tockieem, koji ostavlja utisak reljef-
ne povrsine, dok samo polje medaljona ostaje bez
dekoracije (V/1) iii je ispunjeno jednostavnim oti-
skom komada tkanine (V/'1.). Medu sgrafito posuda-
ma neobicnu i na Si.rem prostoru izuzeuiu pojavu
predstavlja deo zdele sa isprepletanim profanim
tekstavima i floralnim motivima (1/2). Ovakav, mo-
Ze se ~~ lirski sadriaj, odraiava istu sveiinu kao i
druga dela tog vremena- knjirevnost, likovna umet-
nost, umetnicka obrada metala i slikana kerami·
ka.•OS Za razliku od jed nostavnog, motivi iz sku pine
koloritnog sgrafita oslonjeni su na stil iz poznosred-
njovekovne produkcije, sa krupnim floralnim pred-
loScima i stroiom, gotovo geomet.rijskom podelom
polja. I ova keramicka vrsta, slieno svim drugima,
ima gotovo u potpunosti ujednatene tehnoloske
osobine, pre svega, boje pigmenata i glaz.ura, !lto
upu<!uje najedinstveno radionicko poreklo svih pri-
meraka. Pored nasih, nalaz.a posuda ukra5enih u
idcnticnom stilu ima jos u Smederevu i na pojedi·
nim nalazistima u juinoj Ugarskoj.•06 Mesto izrade
: ovakve sgrafito keramike do danas nije utvrdeno, ali
. je u savremenoj nauci OStalo prihvaeeno miSljenje
da su proizvodnju te vrste u jutnoj Ugarskoj oiiveli
emigranti i asimilovano stanovni§tvo sa Balkana -
Srbi i Bugari, pri eemu se prepoznatljiv stil, inspirisan
balkanskim nasledem, odriao i u potonjem razdo·
blju na istom ovom podruCju, u radionicama Sdrk6z
i Molldcs4 1Y7 lnate, sgrafito keramika 16-17. veka u
citavom ovom regionu predstavlja znaeajnu pojavu,
jer odrcduje granice osmanskih osvajanja, izvan ko-
jih tih nalaza nema.
Sasvim novu vrstu, prepoznatljivu u keramici
osmanske epohe, cini sivo glaeana-metalizirana ke-
ramika (sl. 32). Proizvodnja ovih izuzetno kvali tet·
nih posuda, kojaje ustanovljena i stilski uoblieena u
regionu juine Ugarske u rauloblju 16-17. veka,•os u
velikoj meri se razlikuje od svih drugih vrsta koje
proistieu iz keramiCkog nasleda tog regiona. Nairne,
sivo glaeana keramika ima orijentalni karakter, a
njeni predstavnici i po koli¢ini posuda najbrojniji
proizvodi su recipijenti za presipanje te¢nosti - ibri·
ci, kondiri i krCazi (111/6, 111/7, lll/12,lll/ l6, III/ 18,
lll/28). Posebno znaeajnim smatramo to !to, po for-
malnim i estetSkim kriterijumima, ova proizvod na
skupina ima direktne paralele u istovremenoj pro-
dukciji bakarnih posuda, kojima su keramicke sliG-
ne i po efektu sjajne povr!line i svedenom, preteino
urezanom ukrasu.409 Medutim, u istoj ovoj tehnolo-
giji rade se i pojedine posude koje veoma podse<!aju
na ugarske modele (lll/1, 111/27), sto smatramo ja-
snim pokazateljem jedinstvenog regionalnog pore·
kla ove dve tehnoloske kategorije.
Keramika sa pod rucja Beograda iz razdoblja
16-17. veka pru2a sliku o produkciji namenjenoj si-
rokoj potrosnji, kakva je pravljena za potrebe sHe-
nih vojnih i ekonomskih upori~ta. Medutim, ona je
znamo udaljena od stila keramike u gradovima le-
vantSkog tipa, buduCi da je njen karakter odredio
specifiean geografski poloiaj. U Beogradu, na mestu
suteljavanja civilizacija, driava i kulrura, i kerami·
ka objedinjuje sve specificne osobine iz nasleda isto·
ka i zapada, preobraienih u aktuelnom duhu epohe.
I pored njenog u osnovi svakodnevnog karaktera,
ona u punoj meri odraiava kosmopolitSku sredinu u
kojoj je uoblitena i kojoj je namenjena .
• 405 Rado,jltOYit 1965:121-124.
• 406 Smederevo, Tipologija lteramilte l6·17. velul: tip 1,{2,1/7,
XI/I: Gerdyes 1987: Fig. 4/2: Gerclyes 1990: Abb. 2,11-3.
• 407 Soproni 1961: 26- 27; Gerclyes 1985: 247: Kovacs 1998:
179·160.
• 408 Soproni 1961: 28-29; Kov~cs 1990-1991: 174.
• 409 Rlce 1953: Figs. 5;7, Pis. X, XII; Fehtr 1962: Fig. 6-4/ 1·9;
Kov4cs 1984: Fig. 3/ 1-4.
167 I Gradska keramika Beograda • 16-17. vek
• Bibliografija •

Akar 1988: A. Akar, Treasury of TUrkish Designs, 670 Mo-

tifs from lznik Pottery, Dover Publications Inc. -New York
1988.

Antonova 1995: V. Antonova, Sumen i Surnenskata .kre·

post. Sumen 1995.

Aslanapl\ 1965: 0 . Aslanapa, T!lrkische F1iesen und Kera-

mik in Anatolien, Tilrk kOitOriln(i arastirma enstitusu
yayinlari 10, seri V, sayi I, lstanbul 1965.

Bajalovic- Hadii-Pesic 1981: M. Bajalovic - HadZi-Pe-

~ic,
Keramika u srednjovekounoj Srbiji, Beograd 198!.

Bajalovic - Hadzi-Pesic 1984: M. Bajalovic - HadZi·Pe·

~ic.Nalazi turske keramike iz Iznika u Srbiji, in: V. Han ( ed. ),
GradskakulturanaBalkanu(XV-XJXvek), knjiga I, Zbomik
radova, Balkanoloski institut Srpske akademiie nauka i
umemosti; Pos. izdanja 20, Beograd 1984, 311-329, sl. I -17.

Bak.iJ."tzis 1980: Ch. Bakirtzis, Dydirnoteichon: un centre

de ciramique pest-byzantine, Balkan Studies 2ll (1980),
147-!53.
 J6S 1 Grad&ka kcmmika Beog.·ada ~
~ Bibliografija
Bari~ta 1988: H. 0. Bari~. Thrk~h Handicrafts. Ministry
of Culture and Tourism: Art Book Series 11, Ankara 1988.
Bclenyesyne Srtrosi 2002: E. Bclenyesyne ~rosi, Rtg6-
szeri kutat~ok a k6upkori Buda Szcntpt!termartir kalvdro-
sdban: Garady Sdndor kutartfsai 1940-42. /., Budapest
Rt!gisegei XXXV (2002), 469-533.
Belinskij, Maslovskij 1998: I. V. Belinskij, A. N . Maslov·
skij. lmpomtaja poliiiMja keramfka Aznka (XIV v.), in:
Istoriko·kultumye svjazi Priccmomolja i Sredizemno·
molja x-xvn w. po materialam pollvnoj kcramiki (Tczisy
dokladov nautnoj konferencii, ·Jaltll 25-29 maja 1998 go-
da), Semfiropolj 1998, 33- 36.
Benda 2002: J. Benda, A Szent Gy6rgy rtrdtli oldaltln k6ztp-
kori ktlt lelttany11ga, Budapest Rl!gisegei XXXV (2002),
535-548.
Bikic 1994: V. Blkit, Srednjovekoi!M keramika Beograda,
Arheolo!ki institut, Posebna iularlia, knjiga 25, Beograd
1994.
Bi kic 1994-1995: V. Bikit, Trgouinski promet u Beogradu
u 15. veku, Starinnr XLV-XLVl/1994-1995 (1995), 83·99.
Bikic (2000): V. Bikic, V'~Zantijski import i uticaji medu
arheoloSJ.?m nalazima iznaselja i nckropola uSrbiji {11- 15.
vek), doktorska disertacija u rukopisu, Beograd 2000.
Birtasevit 1956: M. Birta8evic, Pclari na slovenskoj kera·
mici u nekim muzeji»ta Srbije i Vojvodine, Rad vojvodan·
skih muuja 5 ( 1956), 159-162.
Birt.Sevic 1970: M. BirtaSevic, Srednjovekoi!M keramika,
Mu~ grada Beograd a, Zbirke i legMi, Katalog II, Beograd
1970.
Bje1ajac 1978: IJ. Bjelajac, Srednjovekoi!M keraml1ta sa
Doreola, Godi!njak Muuja grada Beograda XXV ( 1978),
133-144.
Borisov 1989: B. D. Borisov, Djadovo 1: Mediaeual Settle-
ment and Necropolis (11'•-12•• Ce>11ury), Tok-yo 1989.
Brusic 1986-1987: z. BrusiC, Dio rerera s lade iz 17. s~
ljcla poronuk kod oroka Bi.saga u Komarskom arhipek1gu,
16-17. vek
~
Prilozi povijesti umjetnosti u Da1maciji 26/ 1986· 1987,
473-490.
Busuioc, Valceanu 1976: E. Busuioc, D. Valceanu, Cera·
mica din a=arca med(evala dela Basarabi-Calafat (sec. al
XJV·lca), Studii si cercetari de istorie veche 27/4 (1976),
495-516.
Byzantine Glazed Ceramics 1999: Byzantine Claud
Ceramics. ThcAnofSgraflito(cd. D. Papanikola·Bakinzi),
Greek Ministry ofCulture - MuseumofBy,,antinc CUlture,
Athens 1999.
Cech 1987: B. Cech, Die mtttelaltcrliche Keramik a us dem
Kampral und dem Homer Becken, Areaeologia Austriaca 11
(1987), 173-302.
Cunja 2001: R. Cunja,/ralijanska majolika lz Cclja, in: M.
Gu~tin (cd.), Srednjtldko Cclje, Archaeologfa historica
S1o..,nlca3, Ljubljana 2001,97-123.
Cunjak 1998: M. C\lnjak, Smederevska rvrdava. noviia is·
traiivanja, Smederevo 1998.
t:A>rovi6 1Jubinkovit 1962: M. t:A>roviC.Ljubinkovic, Srp-
ska srednjovekoi!M gledosana keramika (Srednjovekoi!M
keramika sa Novog Brda), Zbomik Narodnog muuja u
Bcogradu Ill (1962), 165-186, T. I-IX.
Diaconu, Baraschi 1977: P. Diakonu, S. Baraschi, Pacuiul
lui Soarc II: Asezarca 'medicvala (secolele XIII-XV), Bucu·
resti 1977.
Fehejr 1963: G. Fehejr, K'm v'prosa za periodizaajara na
turskite zanajatCijski pometnlci v Madiarsko ot XV1 i XV11 u,
lzvestija na Etnografskija institut i muu;j VI (1963),
187-204.
Fehe r 1960: G. Feher, A Pksrfanus Pann6nius mzlzeum
hddoltsdgkori t6rok emltkei, A Janus Pann6nius miizeum
EvkOnyve 1959 (1960), 103-149, T. l·Xll.
Feher 1962: G. Feher, Vases de cuiure Turcs dans lc Mtrsie
national Hongrois, Folia Archaeologia XJV (1962), 153·167.
Feher 1975: G. Feher, Craftsmanship in Thrkish-ruled
Hungary, Magyar Helikon - Corvina 1975.
 169
Feld, Gerelyes, Cere, Gy\lrky. Tamasi 1989: I. Feld,
!. Gerelyes, L. Cere, K. GyGrky, J. TarnMi, Ujabb kisQ kozi~
korlltlerogyaues az Ozorai vdrkast8yb6~ Communicationes
nrchaeologicae Hungariae 1989, 177-207.
Felgcnhauer-Sclunidt 1977: S. Felgenhauer-Schmidt,
Das F\mdmarerial des HaU.She1JS zu Gaiselbe~ N6, Area·
eologia Austriaca 61/62 (1977), 209-336.
Filipovit 1951: M.S. Filipovit, ieruka kemmika kod Sal·
karukth n<~roda, Etnografski iruthut, kr\iiga 2, Srpska aka-
demUa nauka posebna izdanja, knjiga CLXXXI, Beograd
195~ 1-185.
Frn n ~ois 1997: V. Fran~is, Sur Ia circulation des cirami·
ques byzantines en Miditerrant!e Orientale et Occidentale,
La ceramique medievale en Medherrante, Actes du VI•
Con~ de L'AIECM2, Aix-en-Provence, 13-18 novembre
1995, Aix-en-Provence I997, 231-236, Pis. I-II.
Fran~ois 1997a: V. Fran~ois, l.es ateliers de ctramique
byzantine de Nictejlznik er leur production ( X" -dibur XIII'
site/c), Bulletin decorrespondance hellenique I21 (1997),
411 - 442.
Fran~ois 1998: V. Fran~is, L'arrll!l!c de /'islam en A>Uitolie.
un tltCttur de diffusion de/a ctramique chirwise, Les annales
islamologiques 32 (1998), 41-47.
Frantisck, Jan 1983: G. franti~k, S. Jan, K vyvoji ll!fFI>
bnich okruhuiervene malooone keramtky 11 sevemich Cte·
hach, A«:haeologia Historica 8 (1983), 11!1-138.
Fra n t'l: 19<12: A. Frantz, Thrkish potrenJ from the AgOra,
Hesperia XI ( 1942), 1-28.
Frolik, Si gl 1990: J. Frolik, J . Sigl, Soubor pozdnesrredo-
l.'tkt kemmiky z Chrudimi - Hu$Q11!f ulice, in: Z. Smet~nka,
J . Ugklitz (ed.), Studies in posrmaliaeval archaeology I,
Prague 1990, 26!1-284.
Gad I 1983: A. GaaJ, A Szekszdrdc mtizcum h6dolts6gkorl
rizedeinyei, Communicationes nr.clweologicae Hungariae
1983, 163-186. . des mmclt;~lterlichtn Buda: ein urtbekanntes Wohnhaus
Gaj -Popovic 1974: D. Gaj-Popovi~, Ceramic uesscls in which
were found medieval coins, Balct~noslavica 3 ( 1974), 49-58.
I Grr:ulska keramfka &ograda ~ 16-17. vek
~ Bibliografija ~
Gardin 1957: J. C. Gardin, Poteries de Bamiyan, ArSOri-
entalis II (1957), 227-245.
Gavazzi 1922: M. Gavazzi, /z materljalne kulture, Narod·
ne starine I, sveska 3, Zagreb 1922, 330-334.
Gelich i, Gustin 2001: S. Gelichi, M. Gustin, Keramika
lparuke proiziJodn~ 11 SIDI.'tniji, m: M . Gustin (ed.), Sred·
nJeve!J<O Ctlje, Archaeologia H~Sronca SIDI.'tnica Ill, Ljub-
Uana 200~ 125-138.
Georgieva 1974: S. Georgieva, Keramtkara or duoreca na
Carcvec, in: Careugrad T'mo11, Sofua 1974, 7-186.
Georgi eva 1980:5. Georgicva, Srednovekovna keramika or
Melnis'kata krepost (predJJarltelno s'obstenie), Arheologija
1,(1980, 47-54.
Georgi eva 1985: S. Georgieva, Gr'ntarstvo, in: Sred,..,.
kovntjar Cerven, Tom 1: Citadelata na grada. Sofija 1985,
133-165.
Gerelyes 1985: I. Gerelyes, Adatok tabtlni t<Jn5k diszkerd·
mia keltezese'hez is emikai hdttcrc!ltez, folia Archaeologia
XXXVI (1985), 223-247.
Gcrelyes 1987: I. Gerelyes, T6r6k kemmia a Visegrddi
alsdvdrb6l, Communicationes archaeologicae Hunganae
1987;167-.:i79.
Gerelyes 1990: I. ~relyes, Dee bolkanl.'trbindungen der
~hen Keramik uon der Budaer 8uJ8. Acta Archaeolo-
gica Academiae Scientiarum H~tQgarjcae 42 (199p),
269-285.
Gcrelycs, Feld 1966: I. Gcrclycs, I. Fcld, H6doltsag kori
leletcgytitresek az Ozorai vdrkasttlybol, Communicationes
archaeologicae Hungariae 1986, 161-182.
Gcrcvich 1966: L Gerevich, A Budai vdr foltdr4sa,
(Akad~miai Kiad6), Budapest 1966.
GyOrky. 1982: K. Gyilrky, Forschungen auf dem Gcbitre
und der Unspncng tines Destillierkolbens. Acta Archaeolo·
gica Academiae Sciemiancm Hungarictle 34/1-4 ( 1982),
177-211.
 17 0
Hathazi, Kovacs 1997: G. Hathazi, G. Kovacs, A post-me-
dieval. assemblage from Val, Acta Archaeologica Academi·
ae Scientiarum Hungaricae 49 ( 1997), 195-225.
Hayes 1992: J. W. Hayes, The Pottery: E.xcavatiO>l$ at Sa·
rachane in Istanbul. Vol. 2, Princeton University Press and
Dumbarton Oaks Research Library and Collectipn, Prin-
ceton, New Jersey 1992.
Himmelova, Prochazka 1990: z. Himmelova, R Pro-
chazka, On the characteristic ofsome components of mate-
rial culture and public health care of the town Bmo in the
16'h-17'" century, in: Z. Sm eranka, J . Zegklitz ( ed.), Studies
in posrmediaeval archaeology 1, Prague 1990, 127-162.
Holl1958: I. Holl, Koztpkori kti.lyhacsempek magyarorsuf.·
gon I, Budapest Regisegei XVJJJ (1958), 211-300.
Holl 1963a: I. Holl, Koztpkori scerepedenyek a Budai
vti.>palotabol, Budapest Regisegei XX (1953), 335-394.
Holl 1963b: I. Holl, Magyarorsuigi penzleletes kozipkori
cserepedtnyek, Arehaeologiai tnesiro 90/2(1963), 20S-25L
Holl 1971: 1. Holl, Koztpkori kdlyhaesempik magyaror·
szdgon II, Budapest Regisegei XXII (1971), 161- 207.
Holl 1980: I. Holl, Regensbwgi kMk6ztpkori kalyhacsem·
pel< magyarorszdgon, Arehaeologiai Ertesitll 107/1 ( 1980),
30- 43.
Holl 1983: I. Holl, K6ztpkori kti.lyhaesempik magyaror-
szdgon ll/, Arehaeologiai Ertesit6 110/2 (1983), 201-230.
Hosso 1983: J . Ho5So, Prehlad uyuoja srredovekej keramiky
na Slouensku, Archaeologia Historica 8 (1983), 215-231.
llccva 1975: V. lleeva, Glineni luli ot Veliko T'mouo, God iS,
~ muzei~vemaB.1g~Ji.ia.!(1975), 179-199, T.l-\111.
Irasne Mclis 1984: K. lrasne Melis, XV. -XVI. Szdzadi dis·
zedenyek a Budai kirti.lyi palotti.b6l, Communicationes
archaeologicae liungariae 1984, 205-222.
Jankovic D. 2001: D. Jankovic, 0 tradicionalnom s>pskom
grniarsrvu u poznom srednjem veku, Etnografski zbornik
1901-2001, 141-161.
I Gradska keramika Beograda ,. 16- 17. vek
,. Bibliografija ,.
Jankovic M. 1984: M. Jankovic, Arheoloska istraiiuanja
u manasriru Tronosi. Saopstenia Republickog zavoda za
zaStitu spomenika kulture XVl (1984),.141-170.
Jankovic M. 1986: M. Jankovic, Zarvorenearheolo§ke ce·
line manastira Studenice, Saopstenja Republickog zavoda
za zastitu spomenika kulture XVJII (1986.)•. 7-22.
Johns 1934: C. N. Johns, Medieval slip-ware from Pilgrims'
castle, 'Atlit (1930-1), Quarterly of Department of Antiqui-
ties, Palestine Ill (1934), 137-144, Pis. XLIX-LVJI.
Karamehmedovic 1980: M.A. Karamehmedovic, Umjet·
nitka obrada metala, Veselin Masle8a -Sarajevo 1980.
Kovacs 1984: G. Kovacs, T6rok rt2edenyek Szolnok megy·
eool, Archaeologiai Ertesit6 IlL! (1984), 78-91.
Kovacs 1990-1991: G. Kovacs, 16'h-18'" century Hunga·
n'an pottery types, Antaeus Communicatio nes ex Jnstitu·
to Archaeologico Academiae Scientiarum Hungaricae
19/20 (1990-1991), 169-180, Pis. 1-X.
Kovacs 1998: G. Kovacs, A borcsi uJrOk poldnkvti.r kerti·
mialeletei, Communicationes archaeologicae Hungariae
1998, 155-180.
Kovacs 2001: G. Kovacs, Ceramic finds from the Bajesa fort
(1578-1600), Acta Archaeologica Academiae Scientiarum
Hungaricae 52 (2001), 195-221.
Kovacevic 1985: E. Kovaeevic, Muhimme defteri: Doku·
menti o nasim krajevima, Monumenta Turcica Ill, 1/1,
Orijentalni institut u Sarajevo, Sarajevo 1985.
Kramaro,•skij 1996: M. G. Kramarovskij, Tli gruppi po-
Uvn.oj keramiki iz Severnogo Pn'Cernomorja, in: Vizantija i
vizantijskie rradicii (Metdunarodnij ko ngress vizantistov,
Kopenhagen, 18-24 avgusta 1996 goda), Sankt- Pererburg
1995•. 96-116.
Kuz.ev 1976: A. Kuzev, Gr'n&>rnica za glazirana keramika
ot XVII v. v'v Varna, Izvestija na Narodnija muzej Varna
XJJ ( 1976), 131-136, T. I-Vl.
}\yriazopoulos 1978: V. D. Kyriazopoulos, The Contribu·
tion ofthe Christians in Asia Minor pottery, Balkan Studies
19 ( 1978), 77-103.
 l7l
Lane 1947: A. Lane, Early Eslamic Pocrery: Mesopotamia,
Egypt and Persia, London 1947.
Maljanovic-Vujovic 1973: G. Matianovic-Vujovic, Kuca
iz druge polouine XVII ueka otkopana u urvrdenom podgra·
du Beogradsk og grada - Donjem gradu, Godisf\iak Muzeja
grada Beograda 20 (1973}, 201-228.
Megaw, Armstrong, Hatcher 2003: A. H. S. Megaw, P.
Armstrong, H . Hatcher, Zeuxippus Ware, An Analythical
Approach to the Question of Provenance, in: vue Congres
International sur Ia ceramique m edievale e n Mtditerra·
nee, ThesS<Jioniki, 11-16 O<:cobre 1999, Actes, edites par
Ch . Bakirtzis, Athimes 2003, 91-100.
Miklos 1986: Z. Miklos, 15. szazadi telekasomok uacott a
SZI!chenyi utcaban, Archaeologiai Ertesito 113/2 ( 1986),
237-2$4.
Mileseva 1995:0. Kandic, D. Minic, E. Pejovic, Manastir
Mile§eva - istraiiuanje i obnoua, Katalog izlozbe, Beograd
-Prijepolje 1995.
Milosavlj evic, Bajalovic - Hadzi- Pe~ic, Tomic 1982:
P. MiloS<Jvljevic, M. Bajalovic - Hadzi-Pe~ic, P. Tomic,
GmcarsttJO u Srbiji, Katalog izlozbe, Galerija Srpske aka·
demije nauka i umetnosti - Etnografski muzej u Beogra·
du, Beograd 1982.
Minic 1979: D. Minic, Gmcarska radionica iz Kn•Sevca,
Saop~tenja Republickog zavoda za zastitu spomenika
kul-
ture XXVI!l-XXIX (1979), 154-165.
s.
Nad 1961: Nad, Thrdava Bac- Rezultati arheoloSkih istra·
iivanja 1958. i 1959. godine, Rad vojvodanskih m uzeja 10
(1961}, 89- 115.
Nekuda, Reichertova 1968: V. Nekuda, K. Reichertova,
Stredoueka keramika v Cechach a na Morave, limo 1968.
Nik olic-Dordevic 2000: s. Nikolic-Dordevic, AntiCka ke·
ramika Singidunuma, in : M. Popo_l(i~ (cd.), Singidunum 4
Beograd 2000, 11 - 244.
Pajer 1990: J . Pajer, A hoard find ofpottery from the area of
the Habaner 1 Anabaptist/ coun at Strachotin, in: Z. Sme-
I Gradska keramika Beograda 1> 16- 17. uek
1> Bibliografija ~>
tanka, J . iegklitz (ed .), Studies in postmediaeual archae·
ology l Prague 1990, 169- 202.
Pa rad i 1963: N. Paradi. Magyarorsuigi penzleletes k(izep-
kori csertfpedenyek (XI-XVII. Suizad), Atchaeologiai Erte-
sitO 90/2 ( 1963), 205-232. ·
Pejovic 1988: E. Pejovic, Katalog nalaza, u : v. J . Durie,
Blago manastira Studenice, Katalog izlozbe, Galerija Srpske
akademije nauka i umetnosti 63, Beograd 1988.
Perevozcik ov 1998: V. I. Perevozcikov, Nekotorye danny
o polivnoj keramike Azaka, in: Iston'ko-kulrumye svjazi Pri·
Cemomory·a i Sredizemnomotja X-XVl/ w . po maten·alam
polivnoj keramiki (Tezisy dokladov naucnoj konferencii,
Jalta 2S-29 maja 1998 goda), Semfiropolj 1998, 160-165.
Popovic c. 1959: c. D. Popovic, Tehnika primitivnog lon-
iarsrva, GJ.asnik ~aljskol! muzeja u.Saraj~vu. Emologija,
!1-S- XIV (1959), 2S-S9.
Popovic M . 1978: M. Popovic, M. Popovic, LA residencedu
despote Djuradj Brankovic' dans le chatelet de Ia fonresse de
Smederevo, Balcanoslavica 7 ( 1978), 101-112.
Popovic ~1 . 1982: M. Popovic, Beogradska wrda~. Arhe-
olo5ki institut, Posebna izdanja, knjiga 18, Beograd i§ai
Popovic M. 1999: M . Popovic, Thrdaua Ras, Arheoloski
institut, Poscbna izdanja, knjiga 34. Beograd 1999.
Raban 1971: A. Raban, The Shipwreck offSharm-ei.Sheikl~
Archaeology 24 (1971), 146-155.
Rack am 1940: B. Rackam, Catalogue of Italian Maiolica
I-ll, Victoria and Albert Museum, Department of Cera·
m ics, London 1940.
Radojkovic 1965: B. Radojkovic, Tursko-persijski uticaj
na srpske umernicl:e zanate XVI i XVII ueka, Zbornik za li·
kovne umetnosti 1 ( 1965), 117- 142, sl. 1- 29.
Rice 1953: D. T. Rice, Sn<dies in Islamic Metal Work II,
British School of Athens XV/1 (1953), 61 -79.
Robinson 1985: R. C. w. Robinson, Tobacco Pipes of Co-
rinth and of the Athenian Agora, Hesperia-54.2..(198~.
149-203, pis. 33-64.
 l 72
Rogers 1995: J. M. Rogers. Empire ofthe Sultans, Ortoman
art from the collection of Nasser D. Khalili, Musee d' d'art ct
d'histoire, Geneva 1995.
Romancuk 2000: A. I. Romancuk, Oeerki istmii i arhecr
logii v vizantijskogo Hersona, Ekaterinburg 2000.
Samardiic 1961: R. Samardiic, Beograd i Srbija u spisima
fmncuskih savremenika (XVI-XVII vek), Grada za istoriju
Beograda, lstorijski arhiv Beograda, Beograd 1961.
Samardiic 1974: R. Samard:iic, Beograd u medunarodnoj
trgovini XVI i XVII veka, in: V. Cubrilovic (ed.), Jstorija Be·
ograda I, Srpska akademija nauka i umetnosti, Odeljenje
istorijskih nauka, Beogradl974, 359-375.
Samardzic 1984: R. Samard:!ic, 0 gradskoj civilizaciji na
Balkanu XV-XIX veka, in: V. Han (ed.), Gl'adska kulJUra
na Balkanu (XV-XJX vek), knjiga 1, Zbomik radova, Bal-
kanoloski institut Srpske akademije nauka i umetnosri,
Pos. izdanja 20, Beograd 1984, 1-17.
Sarosacz 1972: G. Sarosacz, A Mohdcsi kel'dmia tis torte·
nete, Dunantuli dolgozatok 6, Pees 1972.
Simic-Milovanovic 1954: Z. Simi6-Milovanovic, Beograd
kroz muujsl.i materijal, Godis!Uak Muzeja grada Beograda
1 (1954), 9- 44.
Soles, Davaras 1992: J . S. Soles, C. Davaras. Excavations
at Mochlos 1989, Hesperia 61/4 (1992), 413-445, Pis.
89-104.
Soproni 1961: 0 . Soproni, Leadglazed Tw·kish and Hun-·
ga>ian pottery from the time of the Turkish occupation of
Hungary, Faenza 47/1-2 ( 1961 ), 26- 31.
Sozen, Giiner 1988: M. S6zen, S. Guner, Arls in the Age
ofSinan, Istanbul 1988.
Stanceva 1960: M. Staneeva. Turski fajansot Sofija,I?.Y-.1!..:
stija na arheologieeskija institut 23 (1960), 111-143. --
Stanceva 1975-1976: M. Staneeva, 0 proizvodnji kera-
mic'k~la_u Bugarskoj, Zbomik Mui:eja prirrlerijenih
umetnosti u Beogradu 19- 20/1975-1976, 129-138.
I Gradska kuamika Beograda ~ 16-1 7. vek
~ Bibliografija ~
Stanojev 1996: N. Stanojev, Srednjovekovna naselja u Voj-
vodini, Novi Sad 1996.
Stern 1999: E. J . Stem, Ceramic Ware from the Cntsader
Period in the Holy Land, in: S. Rozenberg ( ed.) Knights of
the Holy Land, The Crusader Kingdom of jerusalem, The
Israel Museu m, Jerusalem 1999, 259-265.
Stillwell MacKay 1967: T. Stillwell MacKay, More Byzan-
tine and hankish Porrery from Korinrh, Hesperia 36/3
( 1967), 249-320, Pis. 62-69.
2trikcr, Kuban 1975: C. L. Striker, Y. D. Kuban, Work at
Kalenderhane Camii in Istanbul: Fi th preliminary report
(fgiQ"::l4), Dumbarton a s Papers 29 (1975), 311- 318.
Szatmari 1999: 1. Szatmari, A Sorkadi var kozepkori lele-
tei, COmmunicationes archaeologicae Hungariae 1999,
171-192.
Sabanovic 1964: H. Sabanovic, Turski izvori za istoriju
Beograda. knjiga 1. S~ttSka 1: Katastarski popis Beograda i
okoline 1476-1566, Jstorijski arhiv Beograda, Beograd
1964.
Sabanovic 1974a: H. Sabanovic, Politicka istorija od 1521 .
do 1688, in: v. Cubrilovic(ed.), Istorija Beograda 1, Srpska
akademija nauka i umetnosti, Odeljenje istorijskih nau-
ka, Beograd 1974, 323-334 .
Sabanovic 1974b: H. Sabanovic, Beograd kao upravno sre-
disre smederevskog sandiaka, in: v. Cubrilovic (ed.), lstori·
ja Beograda 1, Srpska akademija nauka i umetnosti, Ode-
ljcnje istorijskih nauka, Beograd 1974, 335-336.
Sabanovic 1974c: H. Sabanovic, Gradska privreda, in: v.
C:ubrilovic (ed.), Istorija Beograda 1, Srpska akademija
nauka i umetnosti, Odeljenje istorijskih nauka, Beograd
1974, 349- 358.
Tomic 1976: P. Tomic, Tipolos'kcrterminolos'ka k~ifikacija
zbirke narodnog gmC'arsrva, Q!asnik.Jllilogtafskog_!!)ll?,eja
39-40 ( 1976), 45-83.
Tomic 1983: P. Tomic, Gm&lrsrvo u Srbiji, Zbirke I, Etno-
grafski muzej u Beogradu, Beograd 1983.
 173
Trajkovic 2002: I. Trajkovic, Meralno pokuesrvo i posude,
Katalog zbirke, Narodni mU2ej u Nisu, Nis 2002.
Trickovic 1992: R Trickovic, Beograd pod turskom vlaSCu
1S2l-l804. godine, Zbomik za orijentalne studije I, Beo-
grad 1992, 93-137.
Vakturskaja 1959: N. N. Vakturskaja, Hronologic~ka kla-
ssifikacija srednevekovoj keramiki Horezma (IX-XVII w),
in:S. P. Tolstov i M.G. Vorobjeva (red.), Keramika Hore·
zma, Moskva 1959, 261-34~.
Vlajinac 1927: M . Z. Vlajinac, Iz putopisa Hansa Densva·
rna, Brastvo XXI, Drustvo sv. Save. Beograd 1927,56-104.
Vlajinac 1961: M. Vlajinac, ReCnik naSih starih mera u toku
vekova I, ed: D. Sp. Radojicic, M. Begovic, Srpska
akademija nauka i umetnosti, Posebna izdaf\ia, knjiga
CCCXLIX, Odeljcnje drustvenih nauka, knjiga 40, Beo-
grad 1961.
Vlajinac 1964: M. Vlajinac, Reenik na5ih starih mera u toku
vekova II, cd: D. Sp. Radojicic, M. Bcgovit, Srpska
akademija nauka i umetnosti, Posebna izdanja, knjiga
CCCLXXI I, Odeljeljje drustvenih nauka, knjiga 47, Beo-
grad 1964.
I Gradska
~
keramika Beograda
Bibliografija ~
~ 16-1Z vek
Vlajinac 1968: M. Vlajinac, ReCnik na5ih starih mera u toku
vekova III, ed: D. Sp. Radojicic, M . Begovic, Srpska akade-
mija nauka i umetnosti, Posebna izdanja, knjiga CDXVIII,
Odeljenje drustvenih nauka, knjiga 63, Beograd 1968.
Vlajinac 1974: M. Vlajinac, ReCnik na$ih starih mera u to~"«
vekova 1V, ed: M. Begovic, S. Cirkovic, Srpska akademija
nauka i umetnosti, Posebna izdanja, knj iga CDLXX!l,
Odeljenje drustvenih nauka, kljjiga 74, Beograd 1974.
Vukadin 1988: 0. Vukadin, Arheolos"ka istraiivanja crkve
Svetih Arhandela u Stalaciu, RaSka bastina 3, Kraljevo 1988,
219-222.
Waage 1934: F. 0. Waage, Preliminary report on the medi-
eval pottery from COrinth, Hesperia lll (1934), 129-139.
Williams, Zervos 1992: C. K. Williams, 0 . H. Zervos, Fran-
kish COrinth: 1991, Hesperia 61/2 (1992), 133-191, Pis. 33-45.
Williams, Zervos 1993: C. K. Williams, 0 . K Zervos, Fran·
kish Corinth: 1992, Hesperia 64/1 ( 1993), 1-52.
Zeecvic, Radicevic 2001: E. ZeCevic, D. RadiCevic, Kera·
mika Durdevih Stupova, Novopazarski zbomik 25 (2001),
23-68.
 Belgrade ceramics in the 16'h - z7•h century
175 1 .. Summary ..

AT THE END OF AUGUST 1521, when Suleiman the

Magnificent received the keys of Belgrade, a new
chapter was opened in the city's history. The conse-
quences of that event were profound, far reaching
and comprehensive, in many ways not only directing
the course of the economy and culture, but also their
urban and civil forms. The re-establishment of! inks
with the natural hinterland of Serbia by the admini-
strative a ct of proclaiming Belgrade the new centre
of the Smederevo scmjak certainly represented a sig-
nificant change. By the advance of the Turks towards
northern Europe, the Ottoman border moved further
north, but the city still remained Beograd Dar ul jihad
-House of the Holy War. Although distant from war
operations, the status of the great fortress of Belgra-
de lasted into the subsequent decades. Right up until
the end of the 17'h century it remained the starting
point ofmilitary takeover campaigns against Austria
- the main' military winter quarters and store for arms
and supplies. As a result, the former primary milita-
rily strategic role was taken over by an economic one,
 176
I Belgrade ceramics in the 161h- 171h century
• Summary •
trade and skills becoming necessary activities, pre-
dominantly for military supplies. In periods ofcalm,
when the army trickled into Belgrade with their loot
and slaves, the role of merchants and craf\.smen
greatly exceeded military needs and they changed
the character of the Ottoman state and.culture in its
entirety by their trade and manufacture of various
items. Thus the transformation of a military fortress
into a city was achieved by the national and econo·
mic needs of the Ottoman Empire, established in a
period of greatest conquest. Belgrade, like other sig·
nificam centres, also became a great market-place
during the period of'T'urkish rule, in which culrural
syncretism presented the genuine force of the city
dwellers' life.
During this dynamic period, in which great fort-
ification works followed sieges and changes of army,
the fortress of Belgrade changed its appearance. Be-
side new bastion lines, the shape of the reliefs were
also changed. By extensive earth works the central
pan of the Upper Town was levelled, as was the base
of the Danube slope in the Lower Town. Excavated
earth had covered the once rocky cliff and filled in
the whole river bank area with high embankments.
All this had been followed by the destruction of cui·
tural strata, which had been laid from Antiquity in
these areas. The cultural layer of the 16'h to 17th cen·
rury Ottoman period, as the mOst recent, suffered
the greatest damage. Nonetheless, in the significant
investigated areas with undisturbed stratigraphy, it
was nevertheless possible to notice its strucrure and
to study its rich cultural contents. Even in areas
where the once cultural layers had been disturbed, a
number of clearly recognizable materials of this
epoch were discovered. In our consideration these
were of special significance in the investigation of
the wide excavated surface in the Lower Town
(quadrant E/1-Vll, D/111-VJI and C/111-S), as well
as findings from the enclosed whole from the area
near the north-eastern fortress wall, and the Palace
at the base of the Danube slope. In the Upper Town,
beside findings from the preserved layers alongside
the fortress wall, findings from pits are especially
precious. A significant quantity of truly non·stratified
material also stems from the investigated surface of
the Castle (Inner Town).
Considered as a whole, the cultural horizontal
of the Ottoman era in the Belgrade fortress is charac-
terized by strong. layers of a number of various
archeological materials. In its structure can be
noticed traces of timbered buildings, frequently
burnt and easily destroyed, which affected the study
of many extensive ruined layers. A number of pits
excavated in the older layers or fertile subsoil are
especially characteristic of this stratum. In our view
these were of special significance as an enclosed
whole. In comparison with the cultural stratifica-
tion of the Belgrade fortress, the horizontal of the
Ottoman era can be distinguished by its quantity
and variety of material and in this sense it can ortly
be compared to the Roman strata.
The many archaeological findings of the inve-
stigated area of the Belgrade fortress and individual
sites of the territory of county towns provide data
that completes any study of the cultural history of
the city at the time of Ottoman rule, especially its
older prosperous period from 1521 to 1688. Besides
this, preserved articles from this rime also contribute
to a better understanding of our not-so-distant past,
whose remains exist today. The discovery of resident-
ial buildings, along with various anicles traded and
used daily by the then residents, have unquestion-
able cultural value- both artistically and practically.
However, from the abundance of these buildings,
clear documenta.r y evidence was carefully collected,
the greater part remaining unpubli shed and buried
far from the public eye, as a result of which ortly a
little is known about the material culture of the 16'h
and 17th centuries.
The theme of this study is 16'h-t?•h century
pottery. or to be precise, pottery from the period 1521
to 1688, a period of continuous Turkish ru.le in Bel-
grade. This comprises material from one of the most
significant eras in the city's history, which continued
 177 1 &/grade ammi<:s in the I6'h-17•h anrury
1> Summary 1>
from the Middle Ages, and preceded the stage in
which the characteristics of contemporary Belgrade
began to be formed. Pottery of that time, perhaps co
a greater extent than all other findings, illustrates this,
in many ways transient, period. Although finnly
dependant on the legacy of the Middle Ages with
regard to the nature of its manufacture, vessel shape
and decorative style, it presents a step further in the
development of pottery skills and, more significantly,
in the transformation of traditional forms, or the
creation of new forms, tO suit particular needs.
In agreement with the results of all research to
date of pottery of this era, a typological examination
of the shape of vessels and articles was carried out,
bringi ng some new advances regarding defined
forms and individual vessel shapes. The typology of
16'h-J7'h century pottery includes nineteen diffe-
rent forms, of which eleven are vessels, and eight
other items, which in different ways complemented
every day life of Belgrade residents of that time. In
signi ficantly detail, the shape ofceramic vessels used
for preparation, cooking and baking food was analy-
zed, as well as those for storage and serving dishes
and drinks, bearing in mind that they were supplied
as basic ceramic production, due to a long tradition
of production as well as intensive Study. Apart from
vessels, within the framework of the collection sort-
ed in the recommended way there appear a greater
number of other articles such as pipes, inkstands,
toys, moneyboxes and flutes. Numerous and varied
material is represented by anicles which form the
material part of interiors, such as candlesticks, stove
tiles, and objects to improve acoustic space. Likewise,
there are also articles for personal use - chamber
pots (which were customary in other regions of
Europe at that time). At the back of the catalogue
there are three shapes whose purpose has not been
established, but it is presumed that twO of these
formed the material of a more complicated item,
perhaps nargile (water pipes).
As is customary in the examination of ceramic
material, different forms are categorized and desig-
nated by Roman numerals, while a larger or smaller
number of different types are classified and marked
with Arabic numerals. Variations with regard to
profile or other differences, where they exist, are not
individually numbered, but are given in comments
following each type of vessel. Bearing in mind that
any typology formation of pottery forms neverthe-
less represents an individual creation, and that every
researcher follows their own criteria when establi-
shing such an examination of site material, an
explanation of the applied methodological proce-
dure is given in the catalogue, in the texts
introducing each individual vessel and article.
Pottery from the 16<11-17'h century represents
the transitional period of production between the
Middle Ages and the pottery of the modem age, not
only chronologically but also by its characteristic
material. In the context ofall Ottoman pottery, which
historically lasted as long as the Kingdom itself
(1300-1920), it represents another period, develo-
ped in the phase of greatest ascent, so called clas-
sicism, which is predominantly shown through
pure and applied art. As this production was formed
completely in the twilight of the Middle Ages, in its
first four centuries it remains in close connection
with the mediaeval pottery legacy, certainly aesthe-
tically, and to a great.deal by the shapes of the vessels
and their technological characteristics. On the
other hand, this second period of ceramic manufac-
ture is also connected with changes which would
completely surround it in the subsequent period,
through domestic pottery of territories entering the
Ottoman state. Workmanship on a fast-moving
potter's wheel did not become customary until the
17'h century, for pottery of everyday use, and from
traditional forms new forms would develop which
would remain until present times. In fact, the com·
plexity of 16'h and 17<11 century pottery is reflected in
the confNiuation of traditional and new, where
material of the mediaeval style experienced itS final
boom, but slowly retreated before the uniformity
introduced by the serial production of pottery oft he

178 1 ~ Summary ~
modem age. For this reason we feel it necessary to
emphasize these links, and by categorizing indivi-
dual forms to give a parallel term for these vessels in
their epoch of national pottery.
Pottery from the Belgrade area from the first
period of the Ottoman rule is termed ut ban, since it
was predominantly used in reference to urban centers
- sehirs. However, such specification is not simply
formal, but also actual, since in the best way it
explains the specific character of discovered pottery
items. Above all, this represents the developed pro-
duction of serial types in large numbers and unified
good quality, as was the general manufacturing
trend of those times. In addition, from the point of
view of shape and decoration, this pottery forms a
part of craftsmanship of various origins. There are
goods made in the extended Ottoman Empire,
,,;thin whose borders several different artistic craft
styles were developed. Beside the multitude of com-
mon characteristics, the pottery of each region has
its own special quality, for example making and
using some specific kind of product and form of
vessel, such as the use of different decorative styles.
In this regard, material from Belgrade has indispu-
table significance, as it offers a good insight into the
production of one of the most important regions of
the Ottoman state, its northern border.
Although the period of Turkish rule features the
appearance of different pottery. it was not comple-
tely new or unknown in the Belgrade region, but can
be said to have to a great extent been suppressed by
other products. The penetration of these new types
happened long before the Ottoman conquest, which
represented a logical consequence of the general
tendencies in production processes, including the
creation of hybrid forms, and also decorative
patterns. As a result, this pottery cannot be strictly
limited to the first period of Ottoman rule (1521 to
1688), but rather should be considered as a special
phase, whose limits and optimal duration was from
the last few decades of the 15th to the end of the 17'h
century. By its character it represents a transitional
Belgrade ceramics in the J6'h-J7'h century
phase between mediaeval production and pottery of
the new age, which united old models, developed
forms and advanced technology. However, by its style
it remained to a great extent mediaeval, since it
followed traditionarcriteria from the point of view
of greater representation of individual forms and
vessel profiles.
The various formal and aesthetic origins of pot-
tery in the Belgrade region were determined very
specifically by the double hinterland: Southern Bal-
kan, geographic and traditional, and North Central
European, political and economic in the period just
prior to the Ottoman conquest. Confrontation and
mutual permeation of these varying ceramic types
is not only extremely important for the analysis of
pottery discovered in Belgrade, but also for the
appraisal of ceramics from different sites in the
neighbourhood which shared the same fate and
similar development. For these reasons, to analyze
161L 171h century Belgrade pottery and to show it in
the context of Ottoman production of that period, it
was necessary. above all, to identify how it varied
from material from different regions. It is known
that this material was, in fact, determined by a varied
mediaeval ceramic legacy. originating from China
and Persia, then from the main regions of Byzan-
tium and other areas in the Balkans which belonged
to this cultural and craft circle, and from the
Western Mediterranean - Italy and Spain. Although
it is preserved with all recognizable elements and in
its modified form in the early stage of Ottoman
pottery from the 14th and 15th century, production
in the Northern borders of the Ottoman state was
not completed until the end of this period, by the
addition of a multitude of basic shapes, directly
adopted from the late mediaeval ceramic legacy of
Serbian countries and Central Europe, especially
Hungary. The manner of adoption of all these
elements and the creation of a new kind of produc-
tion can be seen \\1ith greater clarity by its division
into specific segments, leading towards a more
reliable interpretation of the complete material.
 179
j &lgmde ceramics in rhe I6rll-17 h century
• Summary •
The exhibit order forms a respectable chronological
series of the appearance of individual works of
ceramic production from the Belgrade area. Thus,
pottery from the Serbian inheritance is considered
first, followed by the Middle European type, and
that of Ottoman origin at the end.
The analysis of pottery belonging to Serbian
craftmanship showed that the products represent a
homogeneous collection, recognizable in a variety
of material from the Ottoman epoch. It obviously
retains traditional standards of clay and glaze solu-
tion preparation, as well as the '<IllY in which vessels
and other articles are shaped and decorated. The
basic technological characteristics are represented
by the regular presence of sand in clay mixtures, the
use of a slow·moving potter's wheel, with very rare
use of a improved potter's wheel, dark brown tones
in the basic colour of firing (so called firing with
reduced oxygen and low kiln temperature), as well
as homogenous colour and glaze quality, of which a
thick solution of yellow and transparent olive glaze
predominates. With regard to form, vessels firmly
rely on autochthonous models, whose completely
rounded appearance was received in the 12'h century
period, inspired by advances in Byzantine technolo-
gy. The established criteria, shown in ceramic
production as a whole - by technological, formal
and decorative phenomena - are indebted to the
subsequent mediaeval epochs and were carried over
in their totality to new handicraft and economic
conditions.
Although it can be said without reserve that the
material as a whole is associated with pottery from
the Middle Ages, samples of these categories arise
from various stages in their production. Unglazed
pottery. which was used for cooking over an open
lire, is more similar to the earlier phase, because of
ts clearly expressed Slavic style of decoration, and
~some extent the vessel shapefll/4, Il/7, 1Vl3, Fig.
1). These traditional models to a greater extent
;urvived in late mediaeval production, while in the
Jeriod of Hungarian rule, at least in Belgrade, they
1
were significantly reduced and became a rarer types
of pot. In the Ottoman period the production of
cooking pots was renewed to a greater extent with
classical appearance, so that vessels of simpler
profile appeared, in which are also found very old
relief marks, alongside recognizable incised linear
motifs (ll/7). The other basic kind, pots with a
handle, were made throughout the Ottoman era, in
which production was very stable, and vessels had
united characteristics and profiles, similar to the
J4lh-ts<h century period, when they were typologi-
cal shapes in handicraft centres of the Serbian
despot state (11/2). In the area north of Belgrade
such vessels with handles are rare, so that their
appearance in Sremska Mitrovica can be considered
as exceptionally significant in establishing the
borders to which vessels directly representing the
inheritance of the Serbian craftsmanship extended.
As with pots, there were virrually no earthen-
ware dishes for baking bread and the like in the time
of Hungarian rule. However, in the period of Ottoman
rule this type of pottery was produced in significant
quantities, both of archaic and modified forms, be-
side the application of more advanced technological
work on fast-moving potter's wheels (IX/1-IX/11,
Fig. 2). Production by hand, which dominated the
mediaeval period, was completely suppressed. In its
place shaping on slow-moving wheel predomina-
ted. In comparison to the mediaeval shape, the only
Ottoman innovation for baking dishes ( crepulje)
was a small striped handle, which would remain an
elemental part of these for the following pottery
stage. The 16lh-17'h century period represented the
last phase of the ceramic production of baking
dishes in their mediaeval appearance, while covers
( vr§nici) have more or less remained unchanged
until now.
On the other hand, painted and sgraffito pot-
tery directly follows samples from late mediaeval
production in the complete appearance of vessels.
Painted motifs which appear on vessels from the
Ottoman period do not follow directly. nor to a great

180
extent, the style of one region, but rather represent
an encircled whole with white painted decorations,
in which there are spirals of the Byzantine and
Balkan region type, and universal linear patterns,
but also with a simplified vision of old motifs, above
all of recognizable spirals (11/2, 11/12, ll/27, Fig. 3).
The one preserved discovery of a bowl with 'sgraffito
is also a product of the earlier period, a unique relic
of the epoch from which it came, and most probably,
because of its neutral decorative style, it was also
probably used for a time after the Turkish conquest.
In contrast to decorated vessels, with mono-
coloured glazed vessels there is definite adaptation
to new handicraft criteria, although this perception
should be made with reserve because of the limited
samples available (Fig. 1).
For a more complete perception of the character
of pottery production of the Serbian legacy, vessels
from other sites are significant and, in that sense the
extent of analogous sites offer an interesting picture.
Above all, these vessels can be found in neighbouring
Smederevo and in central Serbia, which is logical
bearing in mind the united cultural circle of the
earlier mediaeval period. However, similar cooking
vessels and baking dishes are also found, albeit in a
small number, in southern Hungary. a region which
represented the hinterland for Belgrade in the last
centuries of its mediaeval history. The appearance
of similar material in that region can be explained
as a consequence of the Serbian migration from the
Turkish danger, but it is also connected with the
Ottoman policy of colonizing Christian settlements
in the Balkans in the trans-Danube area. This can be
accepted as a partial explanation, not forgetting the
exchange of goods which developed between fortres-
ses and settlements in this border region, especially
since merchant activity had been very developed for
a whole century before the Ottoman conquest.
The more significant standardization ofpottery
of the Serbian craft circle in technology, shape and
decorative style emphasizes the importance of the
question of the workshops in which the vessels were
Belgrade ceramics in che 16'h- J7'h century
1 ._ Summary ...
made, especially specific types as well as those with
painted decoration. It is not possible to answer that
question with the current knowledge of pottery from
the Ottoman epoch. PreviouS!)\ one could talk about
impression, based on· a small sample of material en-
trusted to ones personal view and already publicized,
with knowledge o(.mediaeval pottery production.
Thus impression points to two possible areas from
which vessels could be quickly and safely distribu-
ted to interested buyers. The first was central Serbia,
because of the assumption that in old workshops,
above all those near the centre of Kru5evac-Stalac,
potters' work could have been repeated. The other is
the Danube region of southern Hungary, more logical
because of the real possibility that potters who had
emigrated from Serbia participated in the pottery pro-
duCtion in their new domicile. Besides, a continu-
ous tie between this and material from the time of
Hungarian rule exists, which is clearly shown by one
part of the findings, basic typeS of kitchen pottery cre-
ated with advanced technology (11/7, 11/16, Fig. 1).
The character of pottery of Central European
style and technology, generally similar to the whole.
region of Central Europe, whether in the late Middle
Ages or in the later 16'h-17'h century, cannot be seen
in full until one compares the complete material
from the main ar~, which encompasses Austria,
Poland, Czech territory and neighbouring Hungary.
However, outside the main region it is represented
by a variety of forms and shapes of vessel, to a
greater extent than by the complete quantity of
goods, which represents a very good, vivid sample, a
firm base to supplement any general conclusions
about the status and character of these products in
the last phase, which is closely connected with
starting samples. In this respect, the analysis of
material from Belgrade offers very significant and
specific data.
The first thing which can be seen is the
relaxation of strict standards of quality and general
appearance of pots ( Figs. 7- 11). Although a signifi-
cant q uantity still has characteristics directly adopted

1a1
from the mediaeval pottery inheritance of the re-
gion, there is noticeable adaptation to the customs
of settlers, best shown in the new technological cha-
racteristics of pottery. Vessels are more frequently
made of cleaned clay, which after firing received
several close shades of red. They are heavier and
often massive. All these changes are obviously in
products which in earlier stages belonged to a
collection of kaolin material, thin walls and a small
specific weight, shown in individual vessels (11/1,
11/23, 11/32, Fig. 7). However, it is significant that be-
side the above characteristics, there is an additional
attempt to create an effect similar to kaolin. The
same approach is applied in the work of a few other
examples formed of clay of the same quality as the
aforementioned vessels (11/30, VT/8). One of the si-
milarly significant innovations regarding products
from the previous period is represented by many
internally glazed vessels, so that all dishes, and some
individual cooking pots, jugs and goblets are predo-
minantly glazed yellow-ochre or green.
Unrelated to varying clay quality, for all bowls
and most pots and jugs there still exist a specific
profile element - the rim like a band in appearance,
upright, slanting or strongly folded under like a
collar, which is level or gently curved, with sporadic
wavy edges, shaped with fingers (11/6, 11/21 ). A
characteristic of the profile which is shown to a
greater degree is a completely upright, banded rim,
formed to create a channel/groove on the inside, most
likely as a lid support. This kind of rim is illustrated
by bowls with horizontal handles, pots and pitchers
- especially kinds which to the greatest degree
illustrate the Central European ceramic style (1/13,
11/14, ll/ 15, VT/8). The rim of so called architectonic
form is also characteristic, but its appearance in this
area is exceptional; comparable to late gothic it has a
less indented profile (11/8). Pitchers are more re-
cognizable in that they have a.wider opening, so that
their shape in its entirety is similar in many ways to
jugs, and leave the impression of being massive,
stable vessels.
Belgrade ceramics in the 16'h- 17'h century
1 .. Summary ..
Beside the homogeny of Central European
production types, the pottery of each region has its
own special features which are understood, beside
technological characteristics (clay quality and col-
our), in a greater representation of individual shapes,
which are the basis for recognizing their origin.
Following these criteria, for previous analysis of the
collection of vessels from Belgrade it was establish-
ed that it had characteristics identical to pottery
produced in southern Hungary. This is, for now, just
a suggestion, since the place of production of vessels
in the collection of everyday pottery has not been
firmly established. However, on the basis of data
offered by Hungarian researchers, it seems that old
pottery centres started production without interfe-
rence, albeit with slight changes mentioned above.
Likewise, at the beginning of the 17'h century, newly
established workshops in Sarkoz and Mohacs com-
menced greater production, while Mohacs was at its
most active in the 18th and 19th centuries, when it
would become the centre of ceramic production in
the region and its goods were widely distributed.
Of all ceramic types, only the workshop centre
in which red painted pitchers were made can be
very confidently determined. These specific vessels
were a product of the Buda workshop, which had
already had a two century tradition leading to the
developed and advanced style of this ceramic type,
and in pottery generally. The greatest production of
painted pitchers was in the second half of the 15th
century, when experiments started in the appli-
cation of glaze on shapes traditionally considered
Hungarian. Already in that period one of the speci-
alized workshops which supplied the royal palace
with luxury crockery was making a trial series of
jugs with red painted decoration and green glaze.
Such jugs, to a great extent modified into ewers,
continued to be made in the period of Ottoman rule,
as standard products produced in great numbers,
whicli is· understood from the varying choice of
shape (111/21, Fig. 12). In the context of the media-
eval ceramic legacy they obviously represented a
 182
I Belgrade ceramics in the
~ Summary ~
very unusual produCt, accepted with reserve by the
popula6on ofcontemporary aesthetics, since patches
of shiny green glaze have been partly covered with
mat painted motifs. Although the reasons for such
disharmony in the introduced change of style re-
main incomprehensible, it may be in part connected
with the need for the product to resembl~ ·ceramic
goods used by the ne>.,ly settled population and so
be better placed in the market place.
Beside the faet that the quantity of J6'h-J71h
century central European style pottery in Belgrade
is not large, its importance is indisputable. Above
all, it comprises kitchen vessels - bowls a nd pots,
which are amongst the most frequently used products
in everyday life. Like>vise, the number ofpaimedjugs
and ewers speaks of their still representing a very
valued, luxurious produCt, certainly contributed to
bY their slight, formal and stylistic transformation.
Viewed as a whole, the long tradition from the point
of view of quality and adaptation of these vessels to
their ba~ic purpose, kept totally in their production,
meant t)lat the production of the central European
type survived into the Ottoman period, as an impor-
tant factor in the whole ceramic material era.
Pottery brought into the Belgrade area by the
Ottoman Turks suppressed the other two kinds to a
great degree. A large quantity of various produCtS -
vessels and other articles- should have met the needs
of the military forces and the many citizens who
customarily followed them to create suitable living
conditions in the ruined fortress. However, it was only
by the transformation of the mediaeval city into a
sehir, which followed rapidly after conquest, that
there was a clear classification of ceramic produCtS
according to their purpose. The character of material
from Belgrade, as partofls<h to 11"'century0noman
production, was in one way conditional to the strate-
gic and eoonomic role of the city. but at the same time
it had characteristics determined bY itS geographical
position or its handicraft and artistic background.
Ottoman pottery of the 161h-J7 1h century was
made by advanced technology and was serial in
J6'h-J7th century
type, equally d istinguished as luxury and everyday
ceramics. For this reason, the qualities providing
insight into the technological character of large
scale production were homogenous and can be
summarized into a fe'" basics. The clay is lean, on
the whole well cleaned, proportionally rarely with
additives, usually ~e sand and finely pounded chalk.
Vessels were only exceptionally made from a speci-
fic mixture such as so-called •greasy• clay, of which
kitchen vessels were made individually After drying
and first firing, the productS received a red colour in
a few close shades, ranging from bright brick red to
light brown colour. Such shades ofbasic vessel colour
are revealed when kilns are heated to a high tempe-
rature. However, all products have a very specific
weight, which was probably a result of a shortened
firing procedure, well illustrated by jugs from the
collection of unglazed pottery. Pigments and glazes
are stable and well made, although the colour is
reduced, so they completely fit into the marked type
of production. Green, yellow and brown colours, de-
pending on the pigment o r glaze, conform in tone,
but intensity is achieved by varying solution strengths
or by the manner of application (direCtly onto the
pot or onto a base coat). All the above show that
pottery from Belgrade represents, on the whole, a
homogenous collec:tion of good quality, suited to
wide consumption. From such a homogenous group
only vessels ~vith grey polished (metallic) surfaces
are distinctive, from the technological point of view
forming a product of the highest crafted artistry.
The qualities of serial production also reveal the
ceramic typology: a related profile within all vessel
shapes and objects, with several close varieties of type,
along with two tO three sizes of the most numerous
items oftable>vare - bowls and jugs, or a homogenous
volume of kitchen vessels - strainers, small jars and
individual large potS/jars. However, one of the clea-
rest indications of serial production is a collection
of vessels of the same style. The formal style is well
illustrated by the greatest number of types among
the pitchers and goblets {VI/4, VII/4, Vl/1, Vll/9,
 183 I ..Belgrade ceramics
Fig. 20), by individual bowls and plates which have
an identical or very similar profile (1/6 and Y/7,1/14
and V/5), and a by few related typeS of large jars
(11/26, 11/28, 11/29, 11/31). Likewise, indicative
characteristics are represented by the feet of bowls
and plates which were made in a small number of
varieties from the point of view of shape and height.
Similar to feet, whistle-like spouts for jugs and ewers
were made in a smaller number of different kinds.
Grey-polished vessels, a distinct collection of both
formal and scyled pottery, fall under these manufac-
turing criteria, especially jugs, most numerously re-
presented. The serial cype ofproduction is also clearly
shown by decoration, which in different aspectS is
sho'"" by examples of one kind of vessel. Thus,
painted decorations and motifs carried out with a
sgraffito technique and sl)'le appear side by side
with mono-colour glazed pots within the basic
category of bowls and plates and the smaller num-
ber ofjugs (1/1, 1/2, 1/3, llf/2).
Beside vessels, most other articles, especially
those appearing in greater numbers, such as stove
tiles and chamber pots, bear all the above characte-
ristics, save that, in conformil)' with their clearly
determined purpose, varieties are limited according
to variations in height and width. This especially
applies to stove tiles, which form a very varied col-
lection according to their profile and are very
interesting material for analysis (Fig. 33). Although
in Belgrade the construction of kilns has not been
discovered, the shapes of samples suggest that they
were made by certain standards according to kind
and probably to dimension too. Likewise, it can be
said that they had formerly been functional, very
simple and undecorated, similar to gothic walled
kilns from the previous era. However, along with all
()'pes the qualicy of stove tiles is high, especially
their concentrated shiny dark green glaze, most
probably purpose-made according to a special
recipe for this cype of produCt.
The general trend of .serial production of a
standard scyle is conftrmed in the cypology of pipes,
Summary ..
in rhe 16'h-17'h century
since in various typeS there are a few sample de·
signs, such as the decoration of the chibouk bowls.
S9me other similarities, although distinguishable,
are not reliable since the production of these items
occurred in the field of independent craftsmanship,
apart from pottery, and under different production
criteria.
The examination of pottery shows some other
data, significant for the perception of the entire
production. Its basis gives a broad cypology of bowls
and jugs, while that of other shapes is considerably
narrower, above all for plates, even taking into
account those samples which are classified as bowls
because of their greater depth. There are also an
unusually small number of cooking pots. This is
explained in part by the custom of cooking food in
copper cauldrons. The shapes of cooking pots are
best illustrated by ceramic storage jars, for the
storage of different supplies, similar to pirhoi from
an earlier epoch. They represent a completely new
phenomenon in ceramic production in this region,
above all because of their unusual appearance. They
have the basic profile ofa cooking pot, which because
of its flat base was convenient for placing in storage
rooms or kitchens, while their two long massive
handles meant they could be carried easily. Strainers
and small jars, which appear in clearly defined
shapes, also apJlear as a new kind in this period,
showing development in dietary habits, presumably
the special preparation of preserved supplies.
The relatively small number of samples of indi-
vidual shapes and typeS of ceramic vessels, espe-
cially from the collection of kitchen and tableware,
in part reflects the frequent use of metaVcopper pots
with a tin surface. The great production of copper
pots and articles in the Ottoman state developed
alongside pottery production, so that these two
crafts overlapped and complemented each other.
Thus•. beside bowls, both with feet, and with flat
bases, there are narrow-necked copper water jugs
(ibnk, bardak), lids, stoppers and strainers made of
copper, deep bo'-'IS and deep dinner plates (san),

184 1 • Summary •
then baking pans, stew pots, morurs, cauldrons,
servil')g trays ( sini), as well as other articles, which
are still in use in their original shape today.
The analysis of pottery - vessels and other
articles clearly shows that Ottoman pottery of the
16'h-17'h century represents a fusion of medieval
and contemporary cultures and as such sllbws the
strong roots of the former and the basis for the
creation of the subsequent ceramic production. In
that sense, for half of the material it can be establi-
shed that the continuation of production was sown
deep in the earlier medieval period, while the other
half represents a new phenomenon, the sublimation
of all earlier pottery experience in production tech-
nology and decorative styles, in Islamic state territo-
ries and their immediate neighbourhood. Seen as a
whole, this pottery is clearly medieval in character,
firmly connected to pottery from the Byzantine
handicraft circle, not only from the late medieval
period, b,ut also to a large extent from an even older
one, founded during the time of the ruling emperors
of the Comnenus dynasty (1081-1185). It can there-
fore also be perceived as a successor of pottery from
the Roman period, since production of the Byzantine
period represents the link which connects them. The
firm links between these two fields of pottery pro-
duction, very distant in time, validate the similar
shapes ofbowls, plates, jugs and storage receptacles,
as well as the types ofbowls and plates, which in their
complete unchanged profile, having in mind their
prototypes, materially existed in the 16'h to 17th cen-
turies. Actually, this shows that the basis ofOttoman
production was formed at · the same time as the
Ottoman state, and that in its continued existence
the contemporary experience from different regions
was incorporated, so that archaic shapes and new
pottery were interwoven right to the end of the 17'h
century, which to a great extent signified the end of
the medieval tradition. Thus, in comparison to
pottery of the earlier medieval eras, production in
· the l6 1Ll7~h century was more different and more
colourful as it united a great deal of experience -
Belgrade ceramics in the 16'h-171h centtay
oriental-Byzantine, Mediterranean, central European
and Balkan. The material from Belgrade greatly
illustrates the handicraft and artistic complexity of
pottery from this period alongside the general im-
pression of it not being especially attractive, being
for everyday use. Likewise, it fully establishes that the
term Ottoman pott~ry, as part of the wider Islamic
production, presupposes the complete activity of
the production of ceramic goods within the Otto-
man Empire, unconditional on national craftsman-
ship participating in its creation.
The surprising uniformity of pottery in all
regions of the Ottoman state flows predominantly
from two significant facts: the great mobility of
craftsmanship and the expansion of trade. This
enabled the exchange of influences and the widening
of styles and techniques from very distant regions,
inevitable when there were artistic and handicraft
trends in a united, organized state. Thus, if Ottoman
pottery at the time of its inception had been
Oriental, at the time ofthestate's greatest expansion
it experienced a transformation and became to a
greater degree Mediterranean, mainly thanks to the
active exchange of goods and cultural influences
between the east and west, in which Italian merchants
from Genoa and Venice had the greatest role. As
there are only a few ~ites as important as this one in
Belgrade, from which pottery is made known as a
whole, it is difficult to talk about the character of
this material in relation to the total ceramic
production in the Ottoman state. To the extent to
which material from the Sarac;hane qu arter of
Istanbul is viewed as representative of this 16'h-J7 1h
century production, then material from Belgrade is
generally similar to pottery from the main region of
the Empire. Nevertheless, this similarity is more
formal than actual, since it is classified as the same
type of product from a technological point of view,
but from the point of view of the representation of
the shape which gave the basis for the production,
connection with the source is nevertheless very
remote. Parallels regarding tech nology; shape and
 ISS I &lgradeceramics intheJ6'h-J7 hcenrury
~ Summary ~
decorative technique exist to a great extent in the
broad Balkan region, although these are only
general in material which is in the tradition of the
Byzantine handicraft circle. Similarly, there is
similar material in neighboring regions, especially
in the Crimea, since Ottoman pottery represents
part of the historical-artistic phenomenon a nd
craftsmansh ip of the whole region. Pottery from all
these regions, although different in the final
analysis, took its inspiration from the same source,
namely the art of Asia Minor ( Persia), which is of
great importance in understanding the relatively
easy mixing of handicraft techniques and styles, as
well as the speedy wide acceptance of new productS
in the mentioned areas.
However, although at first sight generally
homogenous, this pottery clearly has regional
characteristics, created parallel to general trends.
The idiosyncrasy of one region is decided by its
geographical position and its economic needs, so
that ceramic production is shaped by permeation,
both from cu rrent handicraft and artistic styles
from the immediate surroundings, and by
influences from the culrural background. For this
reason, 161LI71h century pottery from Belgrade
cannot be automatically classified as Ottoman,
although material from that production centre
plays has a significant and dominant role. Similarly,
the military and economic significance of this
centre determines amongst other things the
character of ceramic products to be used in it. By
these criteria, pottery from Belgrade belongs to the
production circle which was completely customary
in the 161h-171h century on the northern border of
the Ottoman state, in the region of sou thern
Hunga ry. On its fi rm bases, dating from the
previous period, its establishment was a particular
production whose character determined the
cosmopolitan centre, mainfained by emigrants
from different regions of the Balkan Peninsula,
along with trade along the Danube and the
Constantinople road.
1
Pottery discovered in the Belgrade area is
functional, anticipating that the cypes and forms of
vessels and objects would facilitate the satisfaction
of daily needs. For this reason, the forms intended
for everyday use predominate: cooking pots and
large three-legged dishes ( pans) for cooking food,
then bowls of various shapes and sizes, ranging
form serving bowls and tableware to small spice
bowls, receptacles for fluids Qugs, ewers, ibriks,
bardaks, pitchers, goblets, and cups) - practically
every kind of vessel bearing witness to incensive life
in the environs of a fortress. Beside this, the number
of large jars of various shapes and sizes is signi-
ficant. They provide firm evidence that Belgrade
had regular supplies in the Ottoman period and
1>'35, among other things, a large food store. As one
of the most important centres in this region, thanks
to the double hinterland and the river course, by
1541 Belgrade had already taken over trade in this
part of the lower Danube. Through the cicy the
exchange of goods and supplies developed between
fortresses occupied by the Turks, together with
settlements in the area. while the city itself was
transformed into a great market. In the dynamic
trade of markets and trading centres ceramic vessels
also found their purpose, exchanged for grain,
various seed, along with wine and plum brandy.
Although in most cases there were no accurate
measures determined by these vessels, either from
their appearance or shape, data from l>'ritten
documents significantly contribute to recognition
of the multi-faceted importance of pottery in this
period. Thus, it is well known that from the Bel-
grade hinterland a large amount of grain, vegetables
and fruit, honey and other essentials were supplied,
delivered by cart to the city district, where these
supplies were measured according to need and in
part delivered tO other destinations. Thus we know
that aU'kinds of wheat and rice were measu red by
bowl, alo'ng with some firm products (probably
mash), while jugs, goblets and pitchers were used to
measure •vine, and pipes were used most often for
 186 I Belgmde ceramics in
~ Summary ~
the measurement of tiny seeds, such as cabbage,
onion, peppers, tomatoes and aubergincs. Also, in
waste pits, lie the remains of snail shells, egg shell,
charred wheat and oats, plum and apricot stones
together with ceramic receptacles, offering evidence
of the varied diet of the Turks, indirectly revealed by
written documents. This data is suppleiTlinted by
the observations of French travel writers, whose
notes say that their favourite foods were sweets,
chopped meat with a lot of onion, rice and honey,
while drinks were a mixture of plums, honey and
boiled grapes, and wine, consumed even by soldiers
before going into battle.
In houses, made predominantly of wood and
timber, there were walled kilns, simple and strictly
functional, while the remains of such kilns lie in
public buildings - caravansarai, Turkish baths, and
some rare walled structures. Likewise, ceramic
objects served to illuminate space, although a
modest number of fired clay candlesticks suggest
the predominant use of wax candles, since wax was
regularly delivered from the south, while in more
luxurious buildings copper candlesticks were used.
Some oth'e r products, which belong to a varied colle-
ction of personal objects, disclose other daily activi·
ties of Belgrade residents at that time - the wide
occurrence of tobacco smoking, the use of writing
ink, and the existence of saving. The excavation of
sli t-latrine pits and a large number of chamber pots
suggests organized communal service. At the base lie
some other pots, thought to be ind ividual unglazed
jugs, presumably for specific hygiene habits, along-
side the impression of European contemporaries
that inhabitants of the fortress regarding life and
food • ... are very dirty and unclean•.
By its style as a whole, and as representative of
the regional production within the Ottoman Empire,
pottery from Belgrade displays several general traits:
it is made using advanced technology, by its type of
production it is serial and to a great extent homoge-
nous. At the same time, it represents a very successful
sublimation of the Eastern, Mediterranean and
rhe 16'"-171• amury
Balkan legacy - ne-~ shapes were developed on a
medieval basis, while oriental types were adapted to
European models. This new formal style is best
illustrated by individual types of ewers, pitchers and
goblets. To a great ex'tent, the traditional spirit was
only maintained on sgraffito vessels, although the
style of decoration was somewhat modified. This is
tO a greater extent expressed by individual examples
decorated in the manner of plain sgraffito style.
Thus, on bowls and plates a completely different
conception of central medallions is noticeable -
inste.1d of a cut rim "~th an internal motif, the rim
is finished in a circle made with a small wheel,
leaving the impression of a raised surface, while the
field of the medallion remains undecorated (V/1),
or is filled with simple impressions from a piece of
fibre (V/2). Among tliesgraflito vessels, pan of a bowl
with intertwined profane texts and floral motifs
represents an unusual and extraordinary phenome-
non for the whole region (1/2). Such, one might say,
lyrical content reflects the same freshness as other
works of that time - literature, painting, artistic
metal work and painted ceramics. Rather than
being simple, motifs from the collection of coloured
sgraffito vessels lean on the post medieval production
style, with solid floral patterns and strict, completely
geometrically divided fields. Sgraffito pottery, similar
to all other types, has completely homogenous
technological characteristics, especially the colours
of pigment and glazes, which suggests a common
workshop provenance for all samples (Figs. 27-31).
Beside ours, there are vessels decorated in an identical
style in Smederevoand in individual sites in southern
Hungary. The place of origin of such decorated
vessel is still not established, but it is currently
accepted that the pottery of this type was copied in
southern Hungary by emigrants and the assimilat-
ed population from the Balkans - Serbs and Bulga·
rians. The recognizable style, inspired by the Balkan
background was retained in the later period in the
same region, in the Sarko~ and Mohacs workshops.
Besides, sgraffito pottery in the whole region repre·
 Belgrade ceramics in the 1610 -1710 centwy
187 1 •
sents an important phenomenon, since it fixes the
border of the Ottoman territory, beyond which there
are no such findings.
A completely new kind, recognizable in the
pottery of the Ottoman epoch is the grey-polished
(metallic) pottery (Fig. 32). The production of these
exceptionally high quality vessels, the style establi-
shed in the region of southern Hungary in the
16'h- 171h century. to a great extent differs from all
other kinds belonging to the ceramic legacy of the
region. Grey-polished pottery is oriental in character,
and judging by the number of vessels found is most
frequently represented by receptacles for liquids -
ewers, ibriks and jugs (Ill/ 6, 111/ 7, lll/ 12. 111/ 16,
lll/ 18, 11V28). We consider this especially import-
ant, since by itS fonnal and aesthetic criteria this
collection of products has direct parallels with the
contemporary production of copper vessels, to
which the pottery is similar due to the effect of its
Summary •
shiny surface and reduced, but predominant cut-in
decoration. However, individual vessels were made
with the same technology. evocative of the Hungarian
model (Ill/ I, lll/5, IIV27), being clear proof of a
common regional origin for these two technological
categories.
Pottery from the Belgrade region offers a picture
of production intended for wide consumption, made
for similar military and economic bases. However,
it is very different in style from pottery of the levant
cype, its character determined by the special geogra-
phical position. In Belgrade, the place of confronta-
tion of different civilizations, states and cultures, the
pottery unites all the specific characteristics of the
eastern and western background, transfigured in the
current spirit of the age. Beside its basic everyday
charaCter to a great extent this pottery reflectS the
cosmopolitan centre in which it was fonned and
purposed.
CIP- Katao10n13auuja y ny6nnKauuju
HapoAua 6w6mtoteKa Cp6uje, Beorpa.a.

904:738 (497.11) • 15116·

6HKI1'1\, ll«:Ha
Gradska keramika Beograda ( 16-17. vek) c Belgrade Ceramics in the 16th-17Lh Century : nau ~no-istta.tivalki projekat z.a beogradsku
tvrdavu I Vesna BikiC ~ [c;neti, drawings NcbojSa StepanoviC. Aca DordeviC : fotografije, photographs Nebojs.a. BoriC). - Beogmd : ArbcoloS:ki
instjtut, 2003 (Beograd: Aha Nova). - 187 str.: ilustr. ; 28 em. - (Posebna izdanja I ArfleoloSki institut, Beograd :::: Monographs I Arheological
Institute. B el gn~de : 39)

Tirat I.000. - Napomene i bibliografske referc-nc;e uz tekn.- Bibliografija: str. 167-173. - Summary.

ISBN 86-8009:1-24-0

a) Kepa"'"'"' - Eeorpa.o.- i6-17 a.

COBISS.SR-ID 111440396