rykOWSKie 1 objąf wiadzę.

|
Po śmierci Stefana Batoreg
kandydata do tronu polskiego wy
raz kolejny Habsburgowie. Był
książę Maksymilian. Na elekcji w
najwięcej głosów uzyskał jednak
wicz szwedzki Zygmunt Waza (syn
Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny J
lonki). Część magnaterii ogłosiła króle
Maksymiliana, który wkroczył do P
na czele swej armii. W 1588 r. został po=
konany przez hetmana Jana Zamoyski
go (b s. 126) w bitwie pod Byczyną i mu
siał zrzec się pretensji do tronu.
Nowy władca, książę Siedmiogrodu Stefan Batory (1575-1586), starał:
dzę, co doprowadziło do narastającego konfliktu ze szlachtą. Spór, m |
fliktem między majestatem (króla) a wolnością (szlachty), zaostrzył się za
lejnego władcy — Zygmunta III ze szwedzkiej dynastii Wazów ( 1587-1632). |
uzyskania takiej pozycji w Rzeczypospolitej, jaką mieli władcy w państwach a
nych, starał się on zmniejszyć rolę sejmu — próbował m.in. zmien "BF
w nim decyzji. W sejmie obowiązywała zasada jednomyślności, natomiast
wygodniejsze byłoby przyjmowanie uchwał większością głosów, co pozwol
pokonać opór oponentów. Zygmunt III poprzez rozdawanie królewszczyzi
tworzył własne stronnictwo, dobierając popleczników spośród magnaterii. Ja
nik kontrreformacji zyskał także poparcie wyższego duchowieństwa. W otocze
znaczną rolę odgrywali je

zuici, m.in. nadworny kaznodzieja Piotr Skarga. Najw:

urzędy i godności władca powierzał przede wszystkim katolikom.

ić zasady poć

104
REY ZG SAWA WSCE
oczątkach XVI w. coraz większe zagrożenie dla państwa Jas;
„schodni sąsiad — rosnące w siłę wielkie księstwo Askew bo 0 stanowił jego
jejnowało atak! na wschodnie granice Litwy. W 1514 r. pod Oz tóre coraz częściej
po-
sko-litewskie odniosły zwycięstwo nad oddziałami Śnabiwai | wojska pol.
udało Się wprawdzie powstrzymać, Litwa utraciła jednak ważn k6 Napór przeciwnika
Zagrożenie ze strony Moskwy wzrosło za panowania wielkie » k ierdzę w Smoleńsku.
[wana TV Groźnego (oc a b s. 81). 30. Księcia moskiewskiego
ednym z najważniejszych problemów polityki icznei
A isńć należących do Zakonu KawlejówMiszówni nę DP ohtej była
czeniu gospodarczym, którego porty bałtyckie — Ryga i Narwa - ESDI. swo zna-
łączenie handlowe z zachodnią Europą. Korzyści z ich posiadania skłonił om z
Groźnego do próby przyłączenia Inflant do państwa moskiewskiego. W 1558 - a> ż
carskie zajęły część terytorium tego kraju. Wkrótce w ślady Moskwy poszli mA a
i Szwedzi. Wielki mistrz Zakonu poprosił o opiekę polskiego króla Zygmunta Au ka
Został jego lennikiem jako książę Kurlandii, a pozostałe tereny Inflant (także zajó
ych
przeciwników) przekazał Rzeczypospolitej. Spowodowało to wybuch wojny między Rzecz-
pospolitą, Moskwą, Szwecją i Danią. Rozpoczęła się wojna o panowanie nad Bałtykiem
(dominium maris Baltici). Walki toczone w latach 1563-1570 nie przyniosły jednak
roz-
strzygnięcia. Inflanty pozostały podzielone.

W 1577 r. Iwan Groźny rozpoczął kolejną wojnę, atakując szwedzkie i polskie

posiadło-
ściw Inflantach. W tym czasie na tronie polskim zasiadał już wybitny wódz Stefan
Batory,
który kontratak skierował nie bezpośrednio na Inflanty, ale na wschód od nich. W
ten spo-
sób wojska Iwana w Inflantach zostały odcięte od zaplecza. W 1582 r. zawarto rozejm
w Ja-
mie Zapolskim. Rosjanie opuścili Inflanty, a Rzeczpospolita utrzymała zdobytą
ziemię po-
łocką. Reszta Inflant pozostała w rękach Szwedów i Duńczyków.

Nowe niebezpieczeństwo na północnej granicy Rzeczypospolitej pojaw

ci Batorego. Na tron polski po-
wołano w 1587 r. królewicza
szwedzkiego Zygmunta III Wa-
ę. Po śmierci ojca uzyskał on
Prawa do tronu Szwecji. Kan-
dydatura Zygmunta — katolika
| Poego zwolennika kontrre-
aa! - budziła jednak opór
kraju, w którym przeważał
uteranizm. Połączenie obu
gd berłem Zygmunta
ck ab oznaczać ko-
spolitej NSE 175

iło się po śmier-

części Inflant (zwanej Estonią). Szwedzi powołali więc na tron stryja Zygmunta —
Karola
Sudermańskiego. W ten sposób rozpoczął się długotrwały konflikt polsko-szwedzki.
Jego
przyczyną były pretensje Zygmunta III i jego synów (Władysława IV i Jana
Kazimierza) do

tronu szwedzkiego oraz dążenie obu państw do panowania nad Bałtykiem.

W 1600 r. wojska szwedzkie zajęły większość polskich Inflant. Sytuację poprawiło
do-

piero świetne zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza pod Kircholmem w 1605 r.
Zawarto rozejm, dzięki któremu Rzeczpospolita utrzymała większość swych posiadłości
w Inflantach. Szwedzi zaatakowali ponownie w 1621 r., wykorzystując zaangażowanie
ospolitej w wojnę z Turcją. Woj

sł a pie wodzą Gustawa Adolfa srs

a część Inflant. Następnie król Szwedz-
zna rzeniósł wojnę na północny zachód — za-
R Prusy Królewskie, Zajmując ujście
wisły niezbędne dla polskiej gospodarki ze

zględu na znaczenie handlu zbożem. Sytu-

a Rzeczypospolitej stała się krytyczna.
e jększość portów, kluczowych dla handlu
bałtyckiego. znalazła się w rękach Szwedów.
Walki t oczyły się ze zmiennym szczęściem do
1629 r. Zawarto wtedy rozejm, na mocy które-
go Szwecja zatrzymała zdobytą część Inflant
i część portów pruskich (z wyjątkiem Gdańska
i Królewca). Po negocjacjach wznowionych
w 1635 r. zawarto rozejm w Sztumskiej Wj,
Szwedzi opuścili porty pruskie, zatrzymując
jednak Inflanty.

RZECZPOSPOLITA I MOSKWA

Po śmierci Ivana Groźnego w państwie mo-

skiewskim nastąpił okres walk o tron. W Rze-
czypospolitej pojawił się wówczas człowiek
podający się za nieżyjącego syna Iwana, Dy-
mitra, cudem ocalonego z rąk wrogów. Osła-
bienie Moskwy, wywołane wojną domową
„stwarzało dogodne warunki do interwencji
w jej sprawy wewnętrzne. Rzekomego Dymi-
tra (nazwanego Samozwańcem) poparła
część polskich magnatów, zainteresowanych
ekspansją na wschód. Król Zygmunt III Waza
i duchowieństwo uznali natomiast, że nadarza
się dogodna okazja do osadzenia na tronie
moskiewskim władcy posłusznego Polsce
i podporządkowania tego państwa papieżowi.
aka nie zyskał poparcia ze strony sejmu,
turę NE całą sprawę za ryzykowną awan-
granicę m (0 w 1605 r. Dymitr przekroczył
Vjska magnatów ojcranY, przez. prywatne
jarów kn jeść Dzięki poparciu części bo-
Poślubił a MAC i koronował się na cara.
Nego zę ws o rynę Mniszchównę, córkę jed-
tów, Szyb > k.. Salących 80 polskich magna-
doba się c, 0 azało się, Ze poddanym nie po-
Aloczęnia Po ulegający wpływom polskiego
Podporzą, Odejr zEwano go też o dążenie do
Papieżowi. owania Cerkwi prawosławnej
W 1606 r. w Moskwie wybuchło powstanie. Dymitr zginął, wkrótce jednak w P

jawił się kolejny samozwaniec podający się za ocalonego z Moskwy syna Iwana
Tym razem poparcia udzielił mu król i część sz żącej
W 1609 r. wojska Rzeczypospolitej z królem na czele ruszyły do Rosji. Dzięki ZY
pod Kiuszynem Polacy ponownie zajęli Moskwę. Bojarzy zaproponowali tron ro
nowi Zygmunta III, królewiczowi Władysławowi, pod warunkiem, że nowy wład
dzie na prawosławie. Zygmunt III, który sam chciał objąć władzę w Rosji, odrz
rozwiązanie. W 1611 r. w Moskwie wybuchło kolejne powstanie. Polska załoga,
na Kremlu — potężnej, obwarowanej rezydencji carów — kapitulowała jesienią 161
jarzy wybrali nowego cara, Michała Romanowa. Plan Zygmunta III zakończył si
wodzeniem. Zawarty rozejm dał Rzeczypospolitej jedynie nabytki terytorialne

smoleńską, czernichowską i siewierską. Za panowania Władysława IV państwo m

skie podjęło próbę odzyskania straconych ziem. Armia moskiewska obległa $
Otoczona przez szybko przybyłe posiłki z królem na czele, musiała kapitulować.
pokoju zawartego w 1634 r. Rzeczpospolita zachowała wszystkie zdobycze, kró
zrzekł się pretensji do tronu moskiewskiego. Był to moment największego zasięgu.
rialnego Rzeczypospolitej. Nadchodzące lata przynieść miały już tylko koleine «tr: