CHOPIN – NHÀ THƠ CỦA ĐÀN PIANO

TS. Nguyễn Bách

Nă m nay, â m nhạ c thế giớ i kỷ niệm 210 nă m ngà y sinh củ a nhà soạ n nhạ c thiên
tà i ngườ i Ba Lan, Frédéric Chopin (1810-1849) vớ i nhiều hoạ t độ ng vă n hó a nghệ thuậ t
lớ n sẽ diễn ra khắ p nơi. Cá ch đâ y 10 nă m, thế giớ i chọ n 2010 là Năm Chopin để kỷ niệm
200 nă m ngà y sinh củ a ô ng, trong khi đó , nhà soạ n nhạ c nổ i tiếng ngườ i Đứ c, Robert
Schumann1 cũ ng sinh và o 1810 mà khô ng đượ c vinh dự đó . Chopin có gì thu hú t mọ i
ngườ i đến như vậ y?
Trong vò ng 13 nă m đầ u thế kỷ XIX, có 9 nhà soạ n nhạ c nổ i tiếng củ a nhâ n loạ i
chà o đờ i: Berlioz (1803), Strauss I và Glinka (1804), Mendelssohn (1809), Chopin và
Schumann (1810), Liszt (1811), Wagner và Verdi (1813). Chưa bao giờ trong lịch sử â m
nhạ c thế giớ i lạ i có thờ i kỳ nở rộ thiên tà i phong phú như vậ y. Chopin là mộ t trong số
“Chín nhâ n vậ t kỳ diệu” đó . Ô ng đã từ ng là bạ n bè thâ n thiết vớ i Victor Hugo 2, Honoré de
Balzac3, Alphonse de Lamartine4 và Geoerge Sand5. Chopin khô ng chỉ nổ i tiếng như mộ t
trong nhữ ng nghệ sĩ dương cầ m xuấ t sắ c nhấ t củ a nhâ n loạ i, hay như ngườ i khai sá ng ra
nền â m nhạ c kinh điển củ a Ba Lan, đưa â m nhạ c Ba Lan lên tầ m cỡ thế giớ i, mà ô ng cò n
đượ c xem là nhà soạ n nhạ c “siêu sao” duy nhấ t, ngườ i khô ng viết gì cả ngoạ i trừ â m nhạ c
dà nh cho piano. Đâ y là điểm nổ i bậ t nhấ t trong cuộ c đờ i sá ng tá c củ a ô ng. Có thể gọ i ô ng
là “nhà thơ củ a câ y đà n piano”. SCHUMANN đã viết về CHOPIN như sau: “Quý Ngài ơi!
Hãy ngả mũ ra chào đón một thiên tài”

Frédéric CHOPIN sinh và o nă m 1810 tạ i là ng Zeliodowa-Wolia, gầ n thủ đô

Warszawa. Cũ ng trong nă m nà y, gia đình ô ng dọ n về thủ đô và ngô i nhà củ a cha ô ng
nhanh chó ng trở thà nh nơi lui tớ i củ a nhữ ng trí thứ c tiến bộ ở Warszawa6. Cha ô ng,
Nicolai Chopin, là mộ t di dâ n ngườ i Phá p. Mẹ ô ng là mộ t thiếu nữ Ba Lan. Chopin lớ n lên
trong tư tưở ng củ a Voltaire7, Rousseau8 và ô ng đã cù ng nhữ ng trí thứ c yêu nướ c Ba Lan
khá c cố ng hiến cuộ c đờ i cho sự tự do củ a tổ quố c thứ hai củ a mình.

Mớ i 8 tuổ i, mọ i ngườ i yêu nhạ c Ba Lan đã cô ng nhậ n tà i biểu diễn piano “thầ n
đồ ng” củ a ô ng trong lầ n trình diễn đầ u tiên củ a ô ng trướ c cô ng chú ng. Nă m 16 tuổ i, ô ng
và o họ c ở nhạ c viện Warszawa và tố t nghiệp và o nă m 1829. Trong thờ i kỳ số ng ở

1
(1810-1856), nhà soạn nhạc, nghệ sĩ piano người Đức. Ông thành lập Tạp chí mới về Âm nhạc.
2
(1802-1885) Đại văn hào Pháp, tác giả của Thằng gù nhà thờ Đức Bà, Những kẻ khốn khổ và nhiều tác phẩm nổi
tiếng khác.
3
(1799-1850) Tiểu thuyết gia lừng danh của Pháp.
4
(1790-1869) nhà thơ, nhà phê bình người Pháp. Ông đam mê về chính trị và đã từng giữ chức Bộ trưởng Ngoại giao
vào 1848.
5
(1804-1876) nữ văn hào người Pháp, tên thật là Aurore Dupin, được coi là người yêu của Chopin.
6
lúc này Ba-lan đang chịu sự tấn công xâm lược của nước Nga thời Sa Hoàng.
7
(1694-1778) triết gia, đại văn hào của Pháp, tên thật là François Marie Arouet.
8
(1712-1778) triết gia người Thụy sĩ gốc Pháp.

1
Warszawa, ô ng đã đượ c tiếp xú c vớ i â m nhạ c cổ điển thà nh Vienna và là m quen vớ i cá c
tá c phẩ m củ a nhữ ng nhà soạ n nhạ c lừ ng danh như Haydn, Mozart, Weber, Rossini,
Beethoven. Nă m 1829, ô ng đượ c thưở ng thứ c tà i nghệ diễn tấ u violon tuyệt vờ i củ a
Paganini. Buổ i biểu diễn nà y đã gâ y tá c độ ng mạ nh mẽ đến chà ng sinh viên vừ a tố t
nghiệp củ a nhạ c viện Warszawa. Để rồ i cũ ng và o nă m đó , nhữ ng lầ n biểu diễn củ a ô ng
tạ i Vienna đã thự c sự là m cho thế giớ i â m nhạ c nghiêm tú c biết đến và kính phụ c ô ng,
cũ ng như mang lạ i vinh quang cho đấ t nướ c Ba Lan, quê hương thứ hai củ a mình.

Nă m 1830 là mộ t nă m khô ng thể nà o quên trong cuộ c đờ i Chopin. Tạ i Ba Lan

đang phong trà o khở i nghĩa đã lên đến cao độ . Bạ n bè và ngườ i thâ n khuyên ô ng nên
sang Phá p để có cơ ộ i phá t triển hơn vớ i nền vă n minh và â m nhạ c củ a Tâ y Au. Nhưng
Chopin khô ng muố n rờ i xa tổ quố c, bở i ô ng linh cả m sẽ phả i lìa xa vĩnh viễn nơi chô n
nhau cắ t rố n củ a mình. Sau cù ng, và o thá ng 10 nă m 1830, Chopin biểu diễn lầ n cuố i tạ i
quê hương để đến ngà y 2 thá ng 11 nă m đó , ô ng vĩnh viễn rờ i xa tổ quố c. Khi ô ng sang
đến Á o, cũ ng là lú c cá ch mạ ng Ba Lan bù ng nổ . Ô ng nhậ n đượ c từ trong nướ c nhiều bà i
há t, hà nh khú c củ a bè bạ n tượ ng trưng cho chủ nghĩa anh hù ng củ a dâ n tộ c Ba Lan. Trên
cá c motiv củ a nhữ ng bà i hà nh khú c nà y, ô ng đã sá ng tá c khú c Overture Ba Lan. Tạ i Á o,
Chopin bị rơi và o tình trạ ng cô độ c, vì nhữ ng ngườ i Ba Lan ở đâ y khô ng ủ ng hộ ô ng.
Chopin đã quyết định sang Phá p.

Paris và o nhữ ng nă m 1830. Trong phò ng khá ch củ a mộ t ngô i nhà đơn sơ, ngườ i
ta thấ y có Franz Liszt9, Victor Hugo, Honoré de Balzac, Alexandre Dumas10 (Cha),
Stendahl11, George Sand. Họ ngồ i chung quanh mộ t chà ng trai trẻ luô n mang vẻ u sầ u. Đó
là cả nh thườ ng gặ p trong nhà củ a Chopin tạ i Paris. Tạ i đâ y, Chopin cũ ng đượ c cô ng nhậ n
là nghệ sĩ biểu diễn piano xuấ t sắ c củ a thế giớ i. Nhưng cà ng về sau, vì nỗ i buồ n tha
hương, hoạ t độ ng biểu diễn củ a ô ng chỉ giớ i hạ n trong số kiều dâ n Ba Lan.

Cuố i thậ p niên 1830, đầ u thậ p niên 1840 là thờ i kỳ nở rộ trong sá ng tá c củ a

Chopin. Cá c sá ng tá c củ a ô ng sâ u sắ c hơn, khi ô ng để tâ m nghiên cứ u về Mozart và Bach
cũ ng như củ a Lasso và Palestrina. Chopin thườ ng xuyên chơi cá c prelude và fuga củ a
Bach. Nă m 1848, Chopin sang Anh trong mộ t thờ i gian ngắ n để chữ a bệnh. Tạ i đâ y ô ng
dạ y họ c, biểu diễn và tìm hiểu thêm về dâ n ca miền Scotland. Tạ i đâ y, trá i vớ i mụ c đích
củ a lầ n ra đi, sứ c khỏ e củ a ô ng nhanh chó ng giả m sú t. Ô ng biểu diễn lầ n cuố i cù ng và o
ngà y 16 thá ng 11 nă m 1848. Chopin đau nặ ng và phả i nhanh chó ng trở về Paris. Trướ c
khi qua đờ i ô ng đã hoà n tấ t Mazurka giọng Gm, op. 67 và Mazurka giọng Fm, op. 68.
Chopin qua đờ i và o ngà y 17 thá ng 10 nă m 1849 tạ i Paris, vì bệnh lao phổ i. Lờ i yêu cầ u
củ a ô ng trướ c khi chết là đượ c gở i trá i tim củ a mình về tổ quố c Ba Lan thâ n yêu. Nă m
1990, chú ng tô i có dịp đến Ba Lan và viếng thă m nhà thờ “Thá nh Tâ m Hay Thương Xó t”

9
(1811-1886) nhà soạn nhạc và là nghệ sĩ biểu diễn piano lừng danh người Hungary. Ông được coi là người sáng tạo
nên thể loại thơ giao hưởng cho thế giới, và là người xây dựng nền nền âm nhạc cổ điển Hungary.
10
(1802-1870) văn hào người Pháp, tác giả của hơn 300 tiểu thuyết phiêu lưu, trong đó nổi tiếng có: Ba Chàng ngự
lâm pháo thủ, Bá tước Monte Cristo, ….
11
(1783-1842) nữ văn sĩ người Pháp, tên thật là Marie-Henri Beyle, tác giả của Đỏ và Đen (1830)

2
ở Warszawa. Tạ i đâ y, trong mộ t châ n cộ t nhà thờ thuộ c dã y cộ t phía bên trá i, ngườ i ta
chô n và o đó tro củ a trá i tim CHOPIN. Bia đá cẩ m thạ ch gắ n trên mặ t cộ t có ghi hà ng chữ
đơn sơ: ”SERCE FRYDERYKOWI CHOPINOWY RODACY”12. Chú ng tô i đượ c kể lạ i rằ ng,
trong Thế Chiến thứ II, khi Đứ c Quố c xã chiếm đó ng và o Warszawa, mộ t trong nhữ ng
mụ c tiêu củ a họ để phá hủ y nền vă n hó a Ba Lan là thủ tiêu tro củ a trá i tim CHOPIN.
Nhưng quâ n độ i Đồ ng minh đã di tả n hộ p đự ng tro đi từ trướ c đó và chỉ mang lạ i sau
ngà y hò a bình đượ c tá i thiết.

Khi đến thă m Warszawa, du khá ch khô ng thể bỏ qua mộ t di tích nổ i tiếng khá c về
Chopin. Đó là bứ c tượ ng bằ ng đồ ng đen mô tả ô ng ở tư thế ngồ i đặ t trong cô ng viên
Łażienki (tứ c Vườ n Ngự Uyển, nơi có hồ tắ m củ a Hoà ng gia Ba Lan). Bứ c tượ ng nà y đượ c
dự ng và o nă m 1910 kỷ niệm 100 nă m ngà y sinh củ a Chopin. Khi Thế chiến thứ I nổ ra,
bứ c tượ ng đượ c thá o gỡ và dự ng lạ i và o nă m 1926. Đến Thế chiến thứ II, quâ n độ i Đồ ng
minh đã cho di tả n phầ n cá i đầ u củ a bứ c tượ ng và toà n bộ phầ n thâ n đã bị quâ n Đứ c
Quố c xã phá hủ y và o ngà y 31/5/1940. Sau khi chiến tranh chấ m dứ t, ngườ i Ba Lan xâ y
dự ng lạ i phầ n thâ n mớ i và o nă m 1958. Ngà y nay du khá ch đượ c chiêm ngưỡ ng bứ c
tượ ng nổ i tiếng nà y vớ i hai phầ n: phầ n đầ u đượ c thự c hiện từ 1907 và phầ n thâ n sau
nă m 1945! Chung quanh nơi đặ t bứ c tượ ng nà y là chỗ biểu diễn piano quố c tế về Chopin.
Cá c buổ i diễn thườ ng là miễn phí và đượ c tổ chứ c và o cá c chiều Chủ nhậ t trong mù a hè.
Cá c nghệ sĩ đượ c mờ i thườ ng phả i là nhữ ng ngườ i đã đoạ t cá c Giả i Chopin quố c tế. NSND
Đặ ng Thá i Sơn đã từ ng đượ c mờ i biểu diễn trướ c cô ng chú ng tạ i đâ y. Tính cho đến nă m
2007, đâ y là bứ c tượ ng Chopin cao nhấ t thế giớ i.

Chopin đã khiến thế giớ i phả i cô ng nhậ n nền â m nhạ c kinh điển Ba Lan, và đó ng
gó p nhiều cho â m nhạ c thế giớ i qua việc định hình và phá t triển hai thể loạ i mazurka13 và
polonaise14. Như đã nó i ở trên, ô ng chỉ viết nhạ c dà nh cho piano và mộ t số ít cho dà n
nhạ c. Tá c phẩ m dà nh cho dà n nhạ c nổ i tiếng, mang đầ y đủ phong cá ch củ a Chopin là :
Concerto cho piano Nr. 1, op. 11, giọng Em (1830) và Concerto cho piano Nr. 2, op. 21,
giọng Fm (1829). Điểm đặ c biệt củ a 2 tá c phẩ m trên đâ y là Chopin đặ t vai trò củ a piano
lên trên dà n nhạ c, chứ khô ng chỉ nhằ m mụ c đích biểu diễn kỹ thuậ t như cá c nhạ c sĩ khá c
thườ ng là m.

Đá nh giá chung toà n bộ tá c phẩ m củ a Chopin, nhiều nhà phê bình đã đồ ng ý rằ ng

cầ n phả i có chỗ xứ ng đá ng trong lịch sử â m nhạ c cho cá c tá c phẩ m củ a Bach, cho 32
sonatas củ a Beethoven và cho â m nhạ c piano củ a Chopin, bở i â m nhạ c củ a Chopin mang
nhữ ng giai điệu tuyệt mỹ và vẻ đẹp thuầ n khiết củ a â m thanh. Tính trữ tình – tính diễn
cả m đặ c biệt tiêu biểu cho phong cá ch củ a ô ng – đó ng vai trò quan trọ ng trong việc phá t
triển â m nhạ c củ a thờ i kỳ Lã ng mạ n. Riêng đố i vớ i việc phá t triển kỹ thuậ t biểu diễn và

12
Tiếng Ba-lan, nghĩa là: “Trái tim của công dân Frédéric CHOPIN”
13
một điệu dân vũ của Ba-lan được viết ở nhịp 3/4, với phách 2 được nhấn mạnh, hoặc đôi khi được nhấn mạnh ở
phách 3.
14
Là một điệu nhảy từng bước cổ của Ba-lan. Nó cũng là tên gọi của những tác phẩm nhịp 3/4 viết cho piano của
CHOPIN.

3
sá ng tá c cho piano, nếu Liszt đượ c coi như là ngườ i cố cô ng đưa mộ t mình piano đố i đầ u
vớ i cả dà n nhạ c, thì Chopin chính là ngườ i đã thử nghiệm tiên phong. Hai concerto viết
cho piano củ a ô ng là bằ ng chứ ng hù ng hồ n cho điều đó . Mộ t điểm khô ng thể quên khi nó i
đến tá c phẩ m củ a Chopin đó là hình ả nh củ a tổ quố c Ba Lan, tình yêu ô ng dà nh cho quê
mẹ củ a mình, nỗ i đau khổ vì sự thấ t bạ i củ a cá ch mạ ng Ba Lan trướ c quâ n độ i củ a Nga
Hoà ng là nhữ ng chủ đề chiếm gầ n như trọ n vẹn cá c tá c phẩ m củ a ô ng. Ô ng là ngườ i đầ u
tiên là m cho cả thế giớ i thấ y đượ c vẻ đẹp và ngưỡ ng mộ nền vă n hó a Ba Lan. Mọ i ngườ i
đều đồ ng ý rằ ng tuy số ng ở nướ c Phá p lâ u nă m, nhưng Paris khô ng bao giờ có thể tá ch
rờ i Ba Lan ra khỏ i con ngườ i nghệ sĩ dương cầ m thiên tà i nà y. Và ngượ c lạ i, ngườ i dâ n Ba
Lan bao giờ cũ ng nghĩ đến ô ng. Thậ t vậ y, bả n nhạ c cuố i cù ng mà ngườ i ta nghe đượ c trên
đà i phá t thanh Warszawa trướ c khi nó rơi và o tay quâ n Nazis Đứ c chính là 11 nố t nhạ c
đầ u tiên củ a bả n Polonaise giọng AM.